Professional Documents
Culture Documents
= (p + 8q)2
= (x + 8)(x + 5)
d. 9x – 24xy + 16y = (3x)2 – 2(3x)(4y) + (4y)2
2 2
4x − 2y 2(2x − y) 22a2
1. a. = −1(2x − y) = −1 = –2
2 =
y − 2x b
2m + 8 3m 2(m + 4) 3
4y2 − 9 (2y + 3)(2y − 3) b. × = ×
b. = = 2y – 3 m2 2m2 − 32 m 2(m2 − 16)
2y + 3 2y + 3
3(m + 4)
=
x 2 − 2x − 3 m(m − 4)(m + 4)
(x + 1)(x − 3)
c. 2x 2 + x − 1
= (2x + 2)(2x − 1) 3
=
2 m(m − 4)
(x + 1)(x − 3) x−3 6y 2 2y 6y 2 4x − 6
= (x + 1)(2x − 1) = 2x − 1 c. : = ×
2x − 3 4x − 6 2x − 3 2y
p2 + 14pq + 49q2 (p + 7q)(p + 7q) p + 7q 6y 2 2(2x − 3)
d. = (p + 7q)(p − 5q) = = ×
p2 + 2pq − 35q2 p − 5q 2y 2x − 3
= 3y × 2 = 6y
p+1 1
= =
(p − 4)(p + 1) p−4 A. Pilihan Ganda
20 a 20a 4
1. Jawaban: b
8. a. 2 × = = 1 dua kurangnya dari 3
a − 3a 5 5a(a − 3) a−3
4x + 20 x 2 + 3x − 10 2 dua kurangnya dari 4
b. : 3 dua kurangnya dari 5
4x x2
4x + 20 x2 Jadi, relasi yang tepat dari himpunan A ke
= × 2 himpunan B adalah dua kurangnya dari.
4x x + 3x − 10
4x 2 (x + 5) 2. Jawaban: d
=
4x(x + 5)(x − 2)
1 akar kuadrat dari 1
x 2 akar kuadrat dari 4
=
x−2
3 akar kuadrat dari 9
9. pA = pB = 2x + 3 4 akar kuadrat dari 16
Misal: kuadrat panjang diagonal B = b Jadi, relasi yang tepat akar kuadrat dari.
kuadrat panjang diagonal A = a 3. Jawaban: a
Maka b = pB2 + B2 Diagram panah:
5x2 + 18x + 18 = (2x + 3)2 + B2 lebih dari
P → P
⇔ B2 = 5x2 + 18x + 18 – (2x + 3)2
= 5x2 + 18x + 18 – 4x2 – 12x – 9 3 3
= x2 + 6x + 9 = (x + 3)2 5 5
7 7
⇔ B=x+3 9 9
LA = 2LB ⇒ pA A = 2pB B
⇔ pB A = 2pB B Himpunan pasangan berurutannya:
⇔ A = 2 B = 2(x + 3) {(5, 3), (7, 3), (7, 5), (9, 3), (9, 5), (9, 7)}
a = pA2 + A2
4. Jawaban: c
= (2x + 3)2 + (2(x + 3))2 1 faktor dari 2 2 faktor dari 4
= 4x2 + 12x + 9 + 4(x2 + 6x + 9) 1 faktor dari 4 2 faktor dari 6
= 4x2 + 12x + 9 + 4x2 + 24x + 36 1 faktor dari 6 3 faktor dari 6
= 4x2 + 4x2 + 12x + 24x + 9 + 36 2 faktor dari 2
= 8x2 + 36x + 45
Jadi, kuadrat panjang diagonal A adalah
8x2 + 36x + 45.
M A M A
b b
G B G B
c 2 c 2 H C H C
A B A B
K L K L
a 1 a 1
M A M A
b b G B G B
H C H C
c 2 c 2
b. Dari diagram panah yang telah dibuat,
b. Banyak pemetaan dari B = {1, 2} ke terdapat 6 korespondensi satu-satu yang
A = {a, b, c} = 32 = 9. mungkin.
B A B A
Cara lain:
1 a 1 a
Jika n(A) = n(B) = p maka banyak
b b korespondensi satu-satu
= p × (p – 1) × (p – 2) × . . . × 2
2 c 2 c
x –4 –3 –2 –1 0 1 2 3 8
7
f(x) = 2x – 3 –11 –9 –7 –5 –3 –1 1 3
6
5
Grafik fungsi f(x) = 2x – 3: 4
Y 3
2
4
1
3
2 X
–4 –3 –2 –1 0 1 2 3 4 5
1 –1
X –2
–5 –4 –3 –2–1 0 12 3 4 5
–1 –3
–2 –4
–3 –5
–4 –6
–5 –7
–6 –8
–7 –9
–8 –10
–9 –11
–10 –12
–11 –13
–12
–13
5. a. Rumus fungsi:
b. Fungsi g: x →
1
–2 x+3 s(t) = 2t2 + 3t
s(4) = 2 × 42 + 3 × 4 = 44
1 Jadi, jarak yang ditempuh setelah 4 detik
Rumus fungsi g(x) = – 2 x + 3
44 meter.
Domain = {x | –2 ≤ x < 7, x ∈ bilangan real}
f(x) = 2x + 5
f(a) = 7 ⇒ 2a + 5 = 7
–6
⇔ 2a = 7 – 5
⇔ 2a = 2
2
⇔ a= 2 =1
–13
Jadi, nilai a = 1.
26. Jawaban: a
B. Uraian
f(x) = 2x + n
1. a. R
f(2) = 1 ⇒ 2 · 2 + n = 1 S
→
T
⇔ 4+n =1
⇔ n = –3 1
8
Sehingga diperoleh fungsi f(x) = 2x – 3. 2
f(7) – f(4) = (2 · 7 – 3) – (2 · 4 – 3) 3 9
= 11 – 5
4
=6
27. Jawaban: b b. {(1, 8), (2, 9), (3, 8), (4, 9)}
f(x) = x2 – 2x + c c. Relasi R suatu pemetaan karena setiap
f(2) = 1 ⇒ 22 – 2 · 2 + c = 1 anggota himpunan S dikawankan
⇔ 4–4+c=1 dengan tepat satu anggota himpunan T.
⇔ c=1
2. a. Diagram panah:
28. Jawaban: c A
Misal f(x) = 5 – 2x2 B
Dina
x = –2 ⇒ f(–2) = 5 – 2(–2)2 = –3
Alfa 37
x = –1 ⇒ f(–1) = 5 – 2(–1)2 = 3
Sita 38
x = 4 ⇒ f(4) = 5 – 2(4)2 = –27
Bima 39
Jadi, rumus fungsi yang mungkin f(x) = 5 – 2x2.
Doni 40
Rudi
A
Dina Alfa Sita Bima Doni Rudi 15
b.
A B
Bukan pemetaan, karena 5. a. A = {Senin, Selasa, Rabu, Kamis, Jumat,
m 5
ada anggota A yang Sabtu, Minggu}
n 8 mempunyai kawan di B n(A) = 7
o 9 lebih dari satu, yaitu m. B = {2, 3, 5, 7, 11} ⇒ n(B) = 5
10 n(A) ≠ n(B)
Oleh karena n(A) ≠ n(B) maka himpunan A
c. M N Pemetaan, karena setiap tidak dapat berkorespondensi satu-satu
v a anggota M mempunyai dengan himpunan B.
x b tepat satu kawan di N.
y c
b. C = {a, e, i, o, u}
z d
D = {Jakarta, Bandung, Surabaya, Yogyakarta,
Semarang}
d. Pemetaan, karena setiap anggota M mem- n(C) = n(D) = 5
punyai tepat satu kawan di N. Oleh karena n(C) = n(D) maka himpunan C
e. Bukan pemetaan, karena terdapat anggota dapat berkorespondensi satu-satu dengan
P yang mempunyai kawan di R lebih dari satu, himpunan D.
yaitu Joko. c. E = {Januari, Februari, Maret, April, Mei, Juni,
f. Bukan pemetaan, karena terdapat anggota Juli, Agustus, September, Oktober,
A yang yang tidak mempunyai kawan di B, November, Desember}
yaitu Zenith. n(E) = 12
g. Pemetaan, karena setiap elemen pada F = {Senin, Selasa, Rabu, Kamis, Jumat,
sumbu mendatar (domain) mempunyai tepat Sabtu, Minggu}
satu kawan di sumbu tegak. n(F) = 7
4. Rumus fungsi: Oleh karena n(E) ≠ n(F) maka himpunan E
f(x) = 2(x + 1)2 – 3 tidak dapat berkorespondensi satu-satu
f(–3) = 2(–3 + 1)2 – 3 =5 ⇒ (–3, 5) dengan himpunan F.
f(–2) = 2(–2 + 1)2 – 3 = –1 ⇒ (–2, –1)
d. G = {2, 4, 6, 8} ⇒ n(G) = 4
f(–1) = 2(–1 + 1)2 – 3 = –3 ⇒ (–1, –3)
H = {2, 3, 5, 7} ⇒ n(H) = 4
f(0) = 2(0 + 1)2 – 3 = –1 ⇒ (0, –1)
n(H) = n(D) = 5
f(1) = 2(1 + 1)2 – 3 =5 ⇒ (1, 5)
Oleh karena n(G) = n(H) maka himpunan G
f(2) = 2(2 + 1)2 – 3 = 15 ⇒ (2, 15)
dapat berkorespondensi satu-satu dengan
f(3) = 2(3 + 1)2 – 3 = 29 ⇒ (3, 29)
himpunan H.
3. Jawaban: c
Tabel dari persamaan x + 2y – 2 = 0
x 0 2 Jadi, x + 2y – 2 = 0 melewati (0, X
–2 0
1) dan (2, 0).
y 1 0
X
0 2
Jarak (km)
–4
c. Tabel grafik 5x – 2y – 10 = 0
5x – 2y – 10 = 0 ⇔ –2y = –5x + 10
5 t (jam)
⇔ y = 2x–5 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
–5
5
1
Oleh karena AB // g maka mAB = mg = 6 .
4−b−3 1 1− b
mAB = ⇒ =
−b − 4 6 −b − 4 A. Pilihan Ganda
⇔ –b – 4 = 6 – 6b
1. Jawaban: a
⇔ 5b = 10
Garis y = 3x + 8 memotong sumbu X jika nilai y = 0.
⇔ b =2
Diperoleh:
P(–4a, 2) dan Q(2, 3a), PQ ⊥ h 0 = 3x + 8
h : 5x + 2y = 3 8
⇔ x=–3
⇔ 2y = –5x + 3
5 3
Dengan demikian, y = 3x + 8 memotong sumbu X
⇔ y =–2x+ 2 8
di titik (– 3 , 0).
5
Gradien garis h : mh = – 2 . Garis y = 3x + 8 memotong sumbu Y jika nilai x = 0.
Oleh karena PQ ⊥ h maka mPQ × mh = –1 Diperoleh:
5 y = 3(0) + 3
mPQ × – 2 = –1 =0+3
2 =3
⇔ mPQ = 5 Dengan demikian, y = 3x + 8 memotong sumbu Y
3a − 2 2 3a − 2 di titik (0, 3).
mPQ = ⇒ =
2 + 4a 5 2 + 4a 2. Jawaban: a
⇔ 4 + 8a = 15a – 10 Garis h melalui titik (x1, y1) = (0, –2) dan (x2, y2) = (3, 0)
⇔ 7a = 14 maka persamaan garis h :
⇔ a =2 y − y1 x − x1 y+2 x−0
Jadi, nilai (a + b) = (2 + 2)2 = 42 = 16.
2 = ⇒ = 3−0
0+2
y 2 − y1 x 2 − x1
3. Jawaban: b
Persamaan garis k dicari dengan dua tahap
5m sebagai berikut.
Gradien garis k : m = –2, sehingga diperoleh
hubungan:
3m y 2 − y1 b−6
A B m = –2 = ⇒ –2 =
x 2 − x1 7−4
b−6
BC = AC 2 − AB 2 ⇔ –2 =
3
⇔ –6 = b – 6
= 52 − 32 ⇔ b=0
=4m Jadi, garis k melalui (4, 6) dan (7, 0).
−1 − 6 −7 1 ⇔ 3m – 3 = 2m + 2
m1 = 9 + 5 = 14 = – 2 ⇔ m=5
Oleh karena garis tegak lurus garis k maka: m+1 n 5+1 n
3
= 10 ⇒ 3
= 10
1
m × m1 = –1 ⇒ – 2 m = –1
6 n
⇔ m =2 ⇔ 3
= 10
Persamaan garis adalah: ⇔ n = 20
y – 4 = m (x + 2) ⇒ y – 4 = 2(x + 2) 4. Oleh karena PQRS persegi panjang maka S(2, 7).
⇔ y – 4 = 2x + 4 Persamaan garis yang melalui Q(10, 3) dan
⇔ y = 2x + 4 + 4 S(2, 7):
⇔ y = 2x + 8
y − yQ x − xQ
yS − yQ
= xS − xQ
3
2. a. 2y = 3x + 8 ⇔ y = x +4 x − 10 y−3 x − 10
2 y−3
= ⇔ = −8
3 7−3 2 − 10 4
Diperoleh m1 = 2 x − 10
2 12
⇔ y–3= −2
6y = 2x – 12 ⇔ y = 6 x – 6
1
1 ⇔ y= –2x+5 +3
⇔ y = 3x – 2
1
⇔ y= –2x+8
1
Diperoleh m2 = 3 .
5. Misal tembok A sebagai Y
k
Oleh karena m 1 ≠ m2 maka kedua garis sumbu Y dan tanah
tersebut saling berpotongan. 2
sebagai sumbu X maka
b. 8x + 16y – 32 = 0 ⇔ 16y = –8x + 32 dapat digambarkan
1 seperti di samping.
⇔ y =–2x+2
1
1
Diperoleh m1 = – 2
1
3x + 6y = 12 ⇔ 6y = –3x + 12 2
1
⇔ y =–2x+2 0 1
X
2
1
Diperoleh m2 = – 2 Persamaan garis k : y = 4x . . . (i)
Oleh karena m 1 = m2 maka kedua garis 1 1
Garis melalui titik (2 , 2
) dan (0, 1).
tersebut saling sejajar.
⇔ y – 1 = –x ⇔ 2y = 5x + 20
⇔ y = –x + 1 . . . (ii) ⇔ y = 2 x + 10
5
2 2
Persamaan garis yang melalui (–2, 6) dan tegak
Gradien garis y = – 3 x – 1 adalah – 3 . lurus 4x – 3y + 2 = 0 adalah:
3
13. Jawaban: a y – 6 = m1(x + 2) ⇒ y – 6 = – 4 (x + 2)
g : 3x – 2y + 6 = 0 ⇔ 2y = 3x + 6 3 3 12
3 ⇔ y=–4x– 2 + 2
⇔ y= 2
x +3
3 9
3 ⇔ y=–4x+ 2
Diperoleh mg = 2 3 18
3 ⇔ y=–4x+ 4
Garis sejajar garis g maka m = mg = 2
.
⇔ 4y = –3x + 18
3
Persamaan garis yang bergradien 2 adalah ⇔ 4y + 3x – 18 = 0
persamaan garis 6x – 4y + 3 = 0. 17. Jawaban: d
Perhatikan pasangan garis pada pilihan d.
14. Jawaban: c Koefisien x: 8 = 2 × 4
3x + 2y = –8 ⇔ 2y = –3x – 8 Koefisien y: –6 = 2 × (–3)
3 konstanta: 4 = 2 × 2
⇔ y =–2x – 4
Oleh karena 8, –6, dan 4 berturut-turut merupakan
3 kelipatan 2 dari 4, –3, dan 2 maka kedua garis
Diperoleh m1 = – 2
tersebut berimpit.
Gradien garis yang sejajar dengan 3x + 2y = –8:
18. Jawaban: a
3
m2 = m1 = – 2 . Garis y = –3x + 5 mempunyai gradien: m = –3.
Oleh karena garis g sejajar y = –3x + 5 maka
mg = m = –3.
⇔ 9x = –18
9
⇔ x = –2 ⇔ mk = – 4
Substitusikan nilai x = –2 ke persamaan garis g
atau untuk memperoleh nilai y. Garis k melalui titik (–6, –8) sehingga persamaan
garis k yaitu:
3 3
g : y = 2 x – 5 ⇒ y = 2 × (–2) – 5 y + 8 = m(x + 6)
= –3 – 5 = –8 9 54
⇔ y+8 =–4x– 4
Titik potong kedua garis adalah (–2, –8) = (p, q).
Jadi, nilai p – q = –2 – (–8) = 6. ⇔ 4y + 32 = –9x – 54
⇔ 4y = –9x – 86
20. Jawaban: d
Kedua garis berimpit maka: Garis h dihasilkan dengan menggeser garis k
k+2 1− k k−4
sebanyak 10 satuan ke kiri. Diperoleh:
= = h: 4y = –9(x + 10) – 86
4 −3 2
k+2 1− k ⇔ 4y = –9x – 90 – 86
= ⇔ –3k – 6 = 4 – 4k ⇔ 4y + 9x + 176 = 0
4 −3
⇔ k = 10 Jadi, persamaan garis h adalah 4y + 9x + 176 = 0.
atau
1− k k−4
23. Jawaban: d
= ⇔ 2 – 2k = –3k + 12 9−6 3 1
−3 2 Gradien garis a = ma = 8 + 1 = 9 = 3
⇔ k = 10
atau Gradien garis b = mb
k+2 k−4 ma × mb = –1
= ⇔ 2k + 4 = 4k – 16
4 2 1
⇔ 2k = 20 ⇔ 3
× mb = –1
⇔ k = 10 ⇔ mb = –3
21. Jawaban: a mc = mb – 3
Gradien garis = m = –3 – 3
y 2 − y1 = –6
m = x 2 − x1 24. Jawaban: a
6−2 Dari gambar diketahui A(1, 1), B(5, 1) dan C(5, 4).
= 5 −1
=1
yC − yA
Garis g tegak lurus garis sehingga diperoleh: mAC = xC − xA
mg × m = –1 4 −1
= 5 −1
⇔ mg × 1 = –1
3
⇔ mg = –1 = 4
atau h: 9y – 5x – 90 = 0.
2. Perhatikan bahwa garis g melalui titik A(–4, 2) dan
–5
B(3, 6).
yB − y A
mg = xB − x A –8
6−2 4
= 3+4
= 7
b. Misal garis mempunyai persamaan:
a. Garis h tegak lurus garis g sehingga
4x – 3y + 3 = 0
diperoleh:
Membuat tabel:
mg × mh = –1
4 x y (x, y)
⇔ × mh = –1
7 3 5 (3, 5)
7
⇔ mh = –4 –3 –3 (–3, –3)
3 3 −6 + 9 3 1
⇔ y =–2x – 2 = = 12 = 4
8+4
1
⇔ 2y + 3x + 3 = 0 Jadi, gradien garis AB = 4 .
b. Mencari gradien garis 3x – 4y + 2 = 0. 1
b. KL // AB maka mKL = mAB = 4
3x – 4y + 2 = 0
⇔ 4y = 3x + 2 Jadi, gradien garis KL = 4 .
1
3 1
⇔ y = 4x+ 2 c. PQ ⊥ AB ⇒ mPQ × mAB = –1
3 1
Diperoleh m = 4 ⇔ mPQ = – m
AB
9. Jawaban: b ⇔p+q =± 16 = ± 4
2 1 2(n2 + 3n) − (n2 − 9) Oleh karena p > 0 dan q > 0 maka p + q > 0,
– = sehingga p + q = 4
2
n −9 2
n + 3n n(n2 − 9)(n + 3)
2n2 + 6n − n2 + 9 (p – q)2 = p2 – 2pq + q2
= n(n + 3)(n − 3)(n + 3) = p2 + q2 – 2pq
= 10 – 2 × 3 = 4
n2 + 6n + 9
= n(n − 3)(n + 3)2 ⇔p–q =± 4 =±2
(n + 3) 2 Oleh karena q > p maka p – q < 0, sehingga
= p – q = –2.
n(n − 3)(n + 3)2
1
p2 – q2 = (p – q)(p + q)
= n(n − 3) = (–2)(4) = –8
⇔ 4x – 7y = –26 –3
A
A'
35. Jawaban: c
: 2x + 5y = 4 ⇔ 5y = –2x + 4
2 4
⇔ y =–5x+ 5 Garis g digeser ke kanan 3 satuan menjadi garis g'.
2 Titik A(0, –3) dan B(5, 0) terletak pada garis g.
Garis mempunyai gradien m = – 5 . Oleh karena Jika garis g digeser ke kanan 3 satuan maka
garis g // maka gradien garis g yaitu (m1) sama koordinat A dan B menjadi A'(3, –3) dan B'(8, 0).
2 Persamaan garis g':
dengan gradien garis , sehingga m1 = m = – 5 .
y − y′A x − x′A
Persamaan garis g: yB′ − y′A
= xB′ − x′A
y – yA = m1(x – xA)
y − (−3) x−3
2
⇔ y – (–3) = – 5 (x – 2) ⇔ 0 − (−3)
= 8−3
2 4 y+3 x−3
⇔ y+3 =–5x+ 5 ⇔ 3
= 5
⇔ 5y + 15 = –2x + 4 ⇔ 5(y + 3) = 3(x – 3)
⇔ 2x + 5y = –11 ⇔ 5y + 15 = 3x – 9
Jadi, persamaan garis g: 2x + 5y = –11. ⇔ 3x – 5y = 24
6 −6 −6 3
m2 = = 4 =–2
1+ 3
5
4 Persamaan garis g:
3
y – yA = m1(x – xA)
⇔ y – 1 = (x – (–3))
2
⇔ 3(y – 1) = 2(x + 3)
1
⇔ 3y – 3 = 2x + 6
–2 –1 0 1 2 3 4 5 6 7 8
X ⇔ 2x – 3y = –9
–1 Persamaan garis h:
–2 y – yQ = m2(x – xQ)
–3 3
⇔ y – (–1) = – 2 (x – 2)
–4
–5 ⇔ 2(y + 1) = –3(x – 2)
7
⇔ 2y + 2 = –3x + 6
=
5x
2y
4x
–6
⇔ 3x + 2y = 4
+
–
+
3y
3x
3y
–7
=
=
8
10
–8
2 3
7x + 8y = 1 . . . (2) ⇔ 3(x – 3) – 2(y + 4) = 15
Eliminasi y dari (1) dan (2): ⇔ 3x – 2y = 15 + 9 + 8
⇔ 3x – 2y = 32 . . . (2)
5x + 2y = –3 × 4 20x + 8y = –12
Eliminasi x dari (1) dan (2):
7x + 8y = 1 × 1 7x + 8y = 1
–––––––––––– – 3x – 4y = 4
13x = –13 3x – 2y = 32
⇔ x = –1 –––––––––– –
Substitusikan x = –1 ke (1): –2y = –28
5(–1) + 2y = –3 −28
⇔ y = −2 = 14
⇔ –5 + 2y = –3
⇔ 2y = 2
⇔ y=1
Nilai x – y = –1 – 1 = –2.
Y
5 X
0
3x + 2y = 7
1 1
b. x – y =1 ⇔ y = x –1 . . . (1)
2 5 5 2
x + 4y = 13 ×1 x + 4y = 13
1 1
–––––––––––– + x – y =4 . . . (2)
3 5
1
7x = 23 Substitusi persamaan (1) ke (2):
1 1
1 ⇒ x – ( x – 1) = 4
⇔ x= 3
3 2
1
Eliminasi x dari kedua persamaan: ⇔ –6x +1=4
1 1 1
3x – 2y = 2 ×1 3x – 2y = 2 ⇔ –6x=3
1 ⇔ x = –18
x + 4y = 1 3 ×3 3x + 12y = 4
Substitusi nilai x = –18 ke persamaan (1):
––––––––––––– –
1 1
–14y = –3 2
1 ⇒ y = (–18) –1
5 2
1 1
⇔ y= 4 ⇔ y = –10
5
1 1 ⇔ y = –50
Jadi, himpunan penyelesaiannya {( 3 , 4 )}.
Jadi, penyelesaiannya x = –18 dan y = –50.
e. 4x = 5y + 13 ⇔ 4x – 5y = 13
3y = 7 – 5x ⇔ 5x + 3y = 7 c. Eliminasi x dari kedua persamaan:
Eliminasi y dari kedua persamaan: 0,2x + 0,3y = 1,8 × 20 4x + 6y = 36
4x – 5y = 13 × 3 12x – 15y = 39 0,4x – 0,2y = 0,4 × 10 4x – 2y = 4
5x + 3y= 7 × 5 25x + 15y = 35 ––––––––––– –
–––––––––––––– + 8y = 32
37x = 74 ⇔ y=4
⇔ x=2 Eliminasi y dari kedua persamaan:
Eliminasi x dari kedua persamaan: 0,2x + 0,3y = 1,8 × 20 4x + 6y = 36
4x – 5y = 13 × 5 20x – 25y = 65 0,4x – 0,2y = 0,4 × 30 12x – 6y = 12
5x + 3y = 7 ×4 20x + 12y = 28 ––––––––––– +
––––––––––––– –
–37y = 37 16x = 48
⇔ y = –1 ⇔ x=3
Jadi, himpunan penyelesaiannya {(2,–1)}. Jadi, penyelesaiannya x = 3 dan y = 4.
Catatan:
Penyelesaian sistem persamaan menggunakan
metode substitusi akan diperoleh hasil sama.
2x + 4y = 80 Rp152.000,00.
2. Jawaban: a 5. Jawaban: b
Misal: x = harga 1 meter kain corak Misal: x = umur ayah sekarang
y = harga 1 meter kain polos y = umur anak perempuan sekarang
Dari soal di atas dapat dibuat model matematika Dari persoalan di atas dapat dibuat model
sebagai berikut. matematika sebagai berikut.
x = 3y . . . (1)
x – y = 26 . . . (1)
5x + 4y = 228.000 . . . (2)
(x – 5) + (y – 5) = 34 ⇔ x + y = 24 . . . (2)
Substitusi persamaan (1) ke persamaan (2)
diperoleh: Penyelesaian SPLDV:
5(3y) + 4y = 228.000 Eliminasi y:
⇔ 15y + 4y = 228.000 x – y = 26
⇔ 19y = 228.000 x + y = 44
––––––––––– +
⇔ y = 12.000
2x = 70
Substitusi y = 12.000 ke persamaan (1): ⇔ x = 35
x = 3y
Substitusi x = 35 ke salah satu persamaan:
⇔ x = 3(12.000)
x – y = 26
⇔ x = 36.000
⇔ 35 – y = 26
Jadi, harga kain corak dan kain polos masing- ⇔ y = 35 – 26
masing per meter Rp36.000,00 dan Rp12.000,00. ⇔ y=9
3. Jawaban: a Umur ayah sekarang 35 tahun dan umur anak
Misal: x = harga sebungkus kacang sekarang 9 tahun.
y = harga sebungkus keripik Lima tahun yang akan datang, umur ayah
Diperoleh sistem persamaan: = 35 + 5 = 40 tahun, dan umur anak perempuan
3x + 4y = 2.000 = 9 + 5 = 14 tahun.
6x + 2y = 2.350 6. Jawaban: c
Eliminasi x dari kedua persamaan: Misal: x = harga 1 kg apel
3x + 4y = 2.000 × 2 6x + 8y = 4.000 y = harga 1 kg jeruk
6x + 2y = 2.350 × 1 6x + 2y = 2.350 Sistem persamaannya:
–––––––––––––– –
3x + 5y = 85.000 . . . (1)
6y = 1.650
⇔ y = 275 5x + 7y = 123.000 . . . (2)
Jadi, harga sebungkus keripik Rp275,00. Eliminasi x dari (1) dan (2):
3x + 5y = 85.000 × 5 15x + 25y = 425.000
4. Jawaban: a
5x + 7y = 123.000 × 3 15x + 21y = 369.000
Misal: x = harga 1 kg terigu
––––––––––––––––– –
y = harga 1 kg beras
4y = 56.000
Sistem persamaannya: ⇔ y = 14.000
6x + 10y = 84.000
10x + 5y = 70.000
5x + 7y = 32 . . . (2) 3x + 5y = 43.000
Eliminasi x dari (1) dan (2): ⇔ 3(6.000) + 5y = 43.000
2x + 3y = 13 × 5 10x + 15y = 65 ⇔ 18.000 + 5y = 43.000
5x + 7y = 32 × 2 10x + 14y = 64 ⇔ 5y = 25.000
––––––––––––– – ⇔ y = 5.000
y=1
Harga 5 buku tulis dan 7 bolpoin:
Substitusi nilai y = 1 ke persamaan (1):
5x + 7y = 5(6.000) + 7(5.000)
2x + 3(1) = 13 ⇔ 2x = 10
⇔ x=5 = 30.000 + 35.000
= 65.000
Pakan yang diperlukan dalam sehari:
10y + 20x = 10(1) + 20(5) Jadi, Neni harus membayar Rp65.000,00 untuk
= 10 + 100 membeli 5 buku tulis dan 7 bolpoin.
= 110 kg 10. Jawaban: c
Uang yang harus dikeluarkan per harinya Misal: x = banyak penumpang anak-anak
= Rp2.200,00 × 110 = Rp242.000,00 y = banyak penumpang dewasa
8. Jawaban: d Jumlah kursi = 50
Misal: x = pembilang pecahan Sistem persamaannya:
y = penyebut pecahan x + y = 50 . . . (1)
Sistem persamaannya: 1.500x + 2.000y = 85.000
x+2 3
= 4 ⇔ 4(x + 2) = 3(y + 3) ⇔ 3x + 4y = 170 . . . (2)
y+3
Eliminasi x dari (1) dan (2):
⇔ 4x + 8 = 3y + 9
⇔ 4x – 3y = 1 . . . (1) x + y = 50 × 3 3x + 3y = 150
3x + 4y= 170 × 1 3x + 4y = 170
x −1 1
= ⇔ 3(x – 1) = 1(y + 4) –––––––––––– –
y+4 3
–y = –20
⇔ 3x – 3 = y + 4
⇔ y = 20
⇔ 3x – y = 7 . . . (2)
Substitusi nilai y = 20 ke persamaan (1):
Eliminasi y dari (1) dan (2):
⇒ x + 20 = 50
4x – 3y = 1 × 1 4x – 3y = 1
3x – y = 7 × 3 9x – 3y = 21 ⇔ x = 50 – 20 = 30
–––––––––––– – Jadi, banyak penumpang anak-anak dalam sekali
–5x = –20 perjalanan 30 orang.
⇔ x=4 Oleh karena dalam sehari bus tersebut melakukan
Substitusi nilai x = 4 ke (2): 6 kali perjalanan maka banyak penumpang anak-
⇒ 3×4–y=7 anak 6 × 30 orang = 180 orang.
⇔ –y = 7 – 12 = –5
⇔ y=5
x 4
Jadi, pecahan itu adalah y = 5 .
a – b = 18 . . . (2) ⇔ x = 50.000
Eliminasi a dari (1) dan (2): Substitusi x = 50.000 ke persamaan (1):
a + b = 90 3(50.000) + 4y = 450.000
a – b = 18 ⇔ 150.000 + 4y = 450.000
––––––––– – ⇔ 4y = 300.000
72
2b = 72 ⇔ b = 2 = 36 ⇔ y = 75.000
Jadi, harga sepotong baju dan celana berturut-
Nilai b = 36 disubstitusikan ke a + b = 90.
turut Rp50.000,00 dan Rp75.000,00.
a + 36 = 90
⇔ a = 90 – 36 15. Jawaban: b
⇔ = 54 Akar dari persamaan adalah suatu nilai yang
apabila disubstitusikan ke persamaan tersebut
Perbandingan kedua bilangan = 54 : 36 = 3 : 2.
akan memenuhi persamaan itu.
Jadi, perbandingan kedua bilangan yang dimaksud
3 : 2 atau 2 : 3. a. x = 2 dan y = –1
2
12. Jawaban: c Substitusikan ke persamaan x – 2 = 3 (y + 1),
Misal: p = sudut pertama 2
q = sudut kedua diperoleh: 2 – 2 = 3 (–1 + 1)
Sistem persamaannya: ⇔ 0 = 0 (benar)
p + q = 180° . . . (1) x = 2 dan y = –1 merupakan akar persamaan
1
3
p + q = 90° . . . (2)
3x + 6y = 480.000 ⇔ y = –30
21. Jawaban: b 1 2
= 4 + 4
Misal: x = harga 1 kg salak
y = harga 1 kg kedondong 3
= 4
Model matematika dari persoalan di atas sebagai
1 1
berikut. Jadi, nilai x + y dengan x dan y penyelesaian
3x + 2y = 19.500
⇔ x = –2
4x + 3y = 16.000 Jadi, absis titik potong kedua garis tersebut adalah
Eliminasi y dari kedua persamaan: x = –2.
3x + 2y = 11.500 × 3 9x + 6y = 34.500
25. Jawaban: c
4x + 3y = 16.000 × 2 8x + 6y = 32.000
Persamaan garis: 6x – y = 2
––––––––––––– –
3x = 2y – 5 ⇔ 3x – 2y = –5
⇔ x = 2.500
Eliminasi y dari kedua persamaan:
Substitusi x = 2.500 ke salah satu persamaan:
6x – y = 2 × 2 12x – 2y = 4
4x + 3y = 16.000
3x – 2y = –5 × 1 3x – 2y = –5
⇔ 4(2.500) + 3y = 16.000
––––––––––– –
⇔ 3y = 16.000 – 10.000
9x = 9
⇔ 3y = 6.000
⇔ x=1
⇔ y = 2.000
Substitusi x = 1 ke salah satu persamaan:
2x + y = 2(2.500) + 2.000
6x – y = 2
= 5.000 + 2.000
⇔ 6(1) – y = 2
= 7.000
⇔ y=4
Jadi, jumlah uang yang harus dibayar Ika sebesar
Rp7.000,00. Diperoleh x = 1 dan y = 4
x:y=1:4
23. Jawaban: c
Sistem persamaan: y = 3x – 10 ⇔ 3x – y = 10 26. Jawaban: a
x – 2y = 0 1 1
Misalkan x = a dan y = b.
Eliminasi y dari kedua persamaan:
Sistem persamaan di atas dapat diubah menjadi:
3x – y = 10 × 2 6x – 2y = 20
3
x – 2y = 0 × 1 x – 2y = 0 2a + 3b = 1 5 ⇔ 10a + 15b = 8 . . . (1)
–––––––––– –
5x = 20 7
3a – 4b = 10 ⇔ 30a – 40b = 7 . . . (2)
⇔ x=4
––––––––––––– – a = 2b . . . (2)
85b = 17
Substitusikan a = 2b ke persamaan (1):
1
⇔ b= 5 a + b = 15
⇔ 2b + b = 15
1
Substitusi b = 5 ke persamaan (1): ⇔ 3b = 15
⇔ b=5
1
10a + 15( 5 ) = 8 Substitusi nilai b = 5 ke salah satu persamaan:
⇔ 10a + 3 = 8 a = 2b
⇔ 10a = 5 ⇔ a = 2(5)
⇔ a = 10
1
⇔ a= 2 Diperoleh: a = 10 dan b = 5
1
Nilai a · b = 10 × 5 = 50
Diperoleh: a = 2 , berarti x = 2 Jadi, hasil kali kedua bilangan itu adalah 50.
1 30. Jawaban: b
b = 5 , berarti y = 5
Misal: x = harga 1 ekor ayam
Jadi, himpunan penyelesaian sistem persamaan y = harga 1 ekor itik
tersebut {(2, 5)}. Model matematika persoalan di atas:
27. Jawaban: c 4x + 5y = 295.000
Misalkan kedua bilangan bulat itu x dan y.
2x + 3y = 165.000
Model matematika dari soal di atas: Eliminasi x dari kedua persamaan:
x+y =2 . . . (1) 4x + 5y = 295.000 × 1 4x + 5y = 295.000
28. Jawaban: a
Sistem persamaan: 2x + 5y = 3 B. Uraian
3x – y = 13 5
1. Persamaan garis yang melalui (0, –1) dan ( 2 , 0)
Eliminasi y dari kedua persamaan:
2x + 5y = 3 × 1 2x + 5y = 3 5 5
adalah –x + 2 y = – 2 ⇔ 2x – 5y = 5.
3x – y = 13 × 5 15x – 5y = 65
––––––––––– + Persamaan garis yang melalui (0, –4) dan (4, 0).
17x = 68 –4x + 4y = –16 ⇔ x – y = 4
⇔ x=4 Jadi, grafik di atas merupakan penyelesaian dari
Substitusi x = 4 ke salah satu persamaan: sistem persamaan 2x – 5y = 5 dan x – y = 4.
3x – y = 13
⇔ 3(4) – y = 13 2x − 3 y+4 1
2. a. 2
+ =2 (dikali 6)
⇔ –y = 13 – 12 3 6
⇔ y = –1 ⇔ 3(2x – 3) + 2(y + 4) = 13
Diperoleh: x = 4 dan y = –1. ⇔ 6x – 9 + 2y + 8 = 13
x2y + xy2 = 42(–1) + 4(–1)2 = 16(–1) + 4(1) ⇔ 6x + 2y = 14
= –16 + 4 = –12 ⇔ 3x + y = 7 . . . (1)
Jadi, x2y + xy2 = –12.
⇔ x – 6y = 15 . . . (2) a – b = 19
Eliminasi x dari (1) dan (2): Eliminasi a dari kedua persamaan:
3x + y = 7 ×1 3x + y = 7 a + b = 15
x – 6y = 15 ×3 3x – 18y = 45 a – b = 19
–––––––––––– – –––––––– –
19y = –38 2b = –4
⇔ y = –2 ⇔ b = –2
Substitusi y = –2 ke persamaan (1): Substitusi b = –2 ke salah satu persamaan:
3x + (–2) = 7 ⇔ 3x = 9 a + b = 15
⇔ x=3 ⇔ a – 2 = 15
Jadi, penyelesaiannya x = 3 dan y = –2. ⇔ a = 17
10 Jadi, bilangan tersebut 17 dan –2.
⇔ x = 1.250
p=A+8 ⇔ p–A=8 . . . (2)
Diperoleh harga sepotong roti Rp1.250,00 dan
Eliminasi l dari kedua persamaan:
sebungkus kacang Rp750,00.
p + A = 42
Uang yang disediakan untuk mentraktir 40 teman-
p–A=8
–––––––– + temannya yang masing-masing makan sepotong
2p = 50 roti dan sebungkus kacang adalah:
⇔ p = 25 40 × (Rp1.250,00 + Rp750,00) = Rp80.000,00.
Substitusi p = 25 ke salah satu persamaan: 10. Misal: x = banyak semangka
p + A = 42 y = banyak melon
⇔ 25 + A = 42
Sistem persamaannya:
⇔ A = 17
Luas = p × A = 25 × 17 = 425 cm2 x + y = 80 . . . (1)
Jadi, luas persegi panjang 425 cm2. 3.500x + 4.500y = 326.000
⇔ 7x + 9y = 652 . . . (2)
8. Misal: x = banyak motor jenis NSR 500
y = banyak motor jenis CBR 600 Eliminasi y dari (1) dan (2):
x + y = 80 ×9 9x + 9y = 720
Waktu Desain 7x + 9y = 652 × 1 7x + 9y = 652
Jenis Motor Kontruksi Waktu Finalisasi
––––––––––––– –
NSR 500 8 2 2x = 68
CBR 600 12 2 ⇔ x = 34
Total 216 48 Eliminasi x dari (1) dan (2):
x + y = 80 ×7 7x + 7y = 560
Sistem persamaannya:
7x + 9y = 652 × 1 7x + 9y = 652
8x + 12y = 216 ⇔ 2x + 3y = 54 . . . (1) –––––––––––– –
12 cm
2x + 3y = 4.750 . . . (1)
5x + 4y = 9.250 . . . (2) 5 cm
A E B
Eliminasi x dari (1) dan (2):
2x + 3y = 4.750 × 5 10x + 15y = 23.750 EB = AB – AE
5x + 4y = 9.250 × 2 10x + 8y = 18.500 = 25 – 20 = 5
––––––––––––––––– –
7y = 5.250 BC = CE2 + EB2
⇔ y = 750
= 122 + 52 = 144 + 25 = 169 = 13 cm
Jadi, panjang sisi BC = 13 cm.
24 cm
AE = 2 × AC = 2 × 24 = 12 cm
25 cm
E
1 1
A C = 1.600 − 576
BE = 2
× BD = 2
× 32 = 16 cm
A x D B
= 1.024 = 32 cm
AB2 = AE2 + BE2
= 122 + 162 BD = CD2 − BC2
B
= 144 + 256 = 400
= 252 − 242 = 625 − 576 = 49 = 7 cm
⇔ AB = 400 = 20 cm
AD = AB – BD
Jadi, panjang sisi belah ketupat tersebut 20 cm.
= 32 – 7 = 25 cm
3. Jawaban: b Jadi, nilai x = 25 cm.
Misal panjang sisi ketiga = a
8. Jawaban: b
a2 = 242 + 72
(i) p2 = q2 – r2
= 576 + 49
⇔ p2 + r2 = q2
= 625
∆PQR siku-siku di Q, maka ∠Q = 90°
⇔ a = 625 = 25 cm
(iii) r2 = p2 – q2
Jadi, panjang sisi ketiga 25 cm.
⇔ r2 + q2 = p2
4. Jawaban: d ∆PQR siku-siku di P, maka ∠P = 90°
Ukuran-ukuran pada segitiga siku-siku membentuk Jadi, pernyataan yang benar (i) dan (iii).
tripel Pythagoras.
Oleh karena 52 = 32 + 42 dan 252 = 72 + 242 maka 9. Jawaban: c
ukuran-ukuran segitiga 3 cm, 4 cm, 5 cm dan BD = 12 cm D C
7 cm, 24 cm, 25 cm membentuk tripel Pythagoras. Panjang sisi = s
Jadi, 3 cm, 4 cm, 5 cm dan 7 cm, 24 cm, 25 cm s2 + s2 = 122 12 cm
⇔ 2s2 = 144 s
merupakan ukuran segitiga siku-siku.
⇔ s2 = 72
5. Jawaban: a
⇔ s = 72 A s B
Segitiga CDE siku-siku di D.
= 36 × 2 = 6 2
DE2 = CE2 – CD2
= 152 – 92 Jadi, panjang sisi persegi tersebut 6 2 cm.
= 144 10. Jawaban: a
⇔ DE = 144 = 12 cm ML2 = MN2 + NL2
Keliling ABCDE = AB + BC + CD + DE + AE ⇔ NL2 = ML2 – MN2 = (2,5)2 – 22 = 6,25 – 4 = 2,25
= 15 + 10 + 9 + 12 + 10 ⇔ NL = 2,25 = 1,5
= 56 cm
1 1
6. Jawaban: b L∆MNL = × MN × NL = × 2 × 1,5 = 1,5 cm2
2 2
Segitiga EFD dan ∆CDF sama bentuk dan ukuran. L∆KLM = 2 × L∆MNL
Panjang CD = DE
Segitiga EFD siku-siku di F. = 2 × 1,5 = 3,00 cm2
DE2 = EF2 + DF2 Jadi, luas segitiga KLM 3,00 cm2.
= 32 + 42 11. Jawaban: a
= 25 AB2 = AC2 + BC2
⇔ (5x)2 = 182 + (4x)2
⇔ DE = 25 = 5 cm ⇔ 25x2 = 324 + 16x2
Keliling bangun = AB + BC + CD + DE + AE ⇔ 25x – 16x2 = 324
2
25
⇔ AC = 576 = 24 r
⇔16n2 + 9n2 = 202
r 2 = DC2 + AC2
⇔ 25n2 = 400
= 102 + 242
⇔ n2 = 400 : 25
= 100 + 576 = 676 A B
⇔ n2 = 16 7
⇔ r = 676 = 26
⇔ n= 16 = 4
Jadi, nilai r = 26.
14. Jawaban: d c. D C
x2 = 122 + 92 r
= 144 + 81 = 225 II
40
⇔ x = 225 = 15 cm E
y2 = x2 + 202 = 152 + 202 = 225 + 400 = 625
II
A B
⇔ y = 625 = 25 cm
x + y = 15 + 25 = 40 cm AC2 = AB2 + BC2
15. Jawaban: c = 402 + 402
2EF = AF ⇔ 2EF = 6 A ⇔ AC = 2 × 402 = 40 2
⇔ EF = 3 BD = AC = 40 2
AE2 = EF2 + AF2
6 cm
1
= 3 2 + 62 DE = × BD
2
= 9 + 36 = 45 1
E
F = × 40 2 = 20 2
⇔ AE = 45 = 9 × 5 = 3 5 D 2
4 cm
TQ = PQ – PT = 10 – 4 = 6 cm 3 2
⇔ a = 144
4
1
Luas ∆TQU = luas PQRS
5 ⇔ a2 = 192
1 1
⇔ 2
× QU × TQ = 5
× PS × PQ ⇔ a = 192 = 8 3
1 1 Keliling ∆ABC = AB + BC + AC
⇔ × QU × 6 = × 12 × 10
2 5 =8 3+8 3+8 3
⇔ 3QU = 24 = 24 3
⇔ QU = 8 cm
Jadi, keliling ∆ABC 24 3 cm.
∆TQU siku-siku di Q.
TU2 = TQ2 + QU2 5. a. Sisi terpanjangnya PR = 30 cm ⇔ PR2 = 900
= 62 + 82 = 100 PQ2 + QR2 = 182 + 212
⇔ TU = 100 = 10 cm = 324 + 441 = 765
Jadi, panjang TU = 10 cm. Oleh karena PR2 lebih besar dari PQ2 + QR2
maka sudut yang menghadap sisi PR
3. C Keliling ∆ABC = 36 merupakan sudut tumpul. Jadi, segitiga PQR
⇔ AC + AB + BC = 36 tumpul.
⇔ 2AC + 10 = 36 b. Yang merupakan sudut tumpul adalah sudut
⇔ 2AC = 26 yang menghadap sisi PR, yaitu sudut PQR.
⇔ AC = 13 cm
A 5 D 5 B
∆ADC siku-siku di D A. Pilihan Ganda
CD2 = AC2 – AD2
1. Jawaban: c
= 132 – 52 = 144
Perbandingan sisi-sisi segitiga ABC
⇔ CD = 144 = 12 cm AB : AC : BC = 3 : 1 : 2
1 ⇔ AB : BC = 3 : 2
Luas ∆ABC = 2 × AB × CD C
3
1 ⇔ AB = × BC 60° 10 3
= 2 × 10 × 12 = 60 cm2 2
3 30°
Jadi, luas segitiga 60 cm2. ⇔ AB = × 10 3 B
2 A
4. C ⇔ AB = 15 cm
Jadi, panjang AB = 15 cm.
1
a
2 2. Jawaban: a
a
Perbandingan sisi-sisi ∆ABC
D
AB : AC : BC = 1 : 1 : 2 C
12 1
a Menentukan panjang BC
2
⇔ AB : BC = 1 : 2
A B 2
a ⇔ BC = × AB
1
Misalkan: panjang AB = BC = AC = a ⇔ BC = 2 × 40 45°
1 1 A B
40 cm
panjang BD = BC = a ⇔ BC = 40 2
2 2
Jadi, panjang BC = 40 2 cm.
18 cm
= 63 3 cm2
18
60° E 120°
5. Jawaban: d B 30 cm C
∆CDE siku-siku di E dan besar ∠C = 60° maka
perbandingan sisi-sisi ∆CDE: Besar salah satu sudut jajargenjang 120° maka
CD : DE : EC = 2 : 3 : 1 besar sudut yang lain 60°.
⇔ CD : DE = 2 : 3 ∆ABE siku-siku di E dan ∠B = 60° maka per-
bandingan sisi-sisi ∆ABE:
⇔ CD : 18 = 2 : 3
AB : AE : BE = 2 : 3 : 1
⇔ 3 CD = 2 × 18
⇔ AB : AE = 2 : 3
2 × 18
⇔ CD = = 12 3 cm ⇔ 18 : AE = 2 : 3
3
∆ACD siku-siku di D dan besar ∠C = 60° maka ⇔ 2AE = 18 3
perbandingan sisi-sisi ∆ACD: ⇔ AE = 9 3
CD : AD : AC = 1 : 3 : 2 Luas jajargenjang = BC × AE
⇔ CD : AD = 1 : 3 = 30 × 9 3
⇔ 12 3 : AD = 1 : 3 = 270 3 cm2
⇔ AD = 12 3 × 3 = 36 cm
Panjang DE = AD – AE
mi
B T = 160 – 140
3
90 B A
60
= 20 m
∆CED siku-siku di E dan besar ∠C = 30° maka
0°
S
03
060°
perbandingan sisi-sisi ∆CED:
Jurusan 030° diukur dari arah B E CD : CE : ED = 2 : 3 : 1
utara searah jarum jam.
⇔ CD: ED = 2 : 1
A : tempat keberangkatan
kapal ⇔ CD : 20 = 2 : 1
60 mil 60
AC : jarak kapal sekarang ⇔ CD = 2 × 20
dari tempat semula ⇔ = 40 m
∆BEC siku-siku di E dan ∠B Jadi, panjang benang layang-layang 40 m.
= 60° maka perbandingan 30 3 mil
A D
sisi-sisi ∆BEC:
120 km
U
120 km
150 3 km A 30°
E
30° α
B T
150 km
A
F 6
S B E
D
a. Perbandingan sisi-sisi ∆ABC
A : posisi awal Iwan
D : posisi akhir Iwan AB : AC : BC = 1 : 3 : 2
∆DAE siku-siku di E Menentukan panjang BC
DA2 = DE2 + EA2 AB : BC = 1 : 2
2
= 1502 + (150 3 )2 = 90.000 ⇔ BC = × AB = 2 × 6 = 12 cm
1
⇔ DA = 90.000 = 300 km Jadi, panjang sisi persegi BC = 12 cm.
Perbandingan panjang sisi-sisi ∆DAE :
b. Lpersegi = BC2 = 122 = 144 cm
DE : EA : DA = 150 : 150 3 : 300
Menentukan panjang AC
=1: 3 :2
AB : AC = 1 : 3
Oleh karena DE : EA : DA = 1 : 3 : 2 maka
3 3
∠A = 30° dan ∠D = 60°. ⇔ AC = × AB = × 6 = 6 3 cm
1 1
α adalah posisi Iwan yang diukur dari arah utara 1 1
Lsegitiga ABC = × AB × AC = ×6×6 3
searah jarum jam. 2 2
α = sudut refleks BAD = 18 3 cm2
= 360° – (∠DAE + ∠EAB) c. Keliling persegi = 4 × BC = 4 × 12 = 48 cm.
= 360° – (30° + 90°) = 240° Keliling segitiga = AB + BC + AC
Jadi, posisi Iwan sekarang pada jurusan 240°. = 6 + 12 + 6 3
20. Jawaban: c = (18 + 6 3 ) cm
B C 2. LPQRS = PQ × QR
⇔ 16 3 = 4 3 × QR
16 3
⇔ QR = = 4 cm
4 3
30°
PR2 = PQ2 + QR2 = (4 3 )2 + 42 = 48 + 16 = 64
A ⇔ PR = 64 = 8 cm
A : tempat Amir mulai menyeberang PQ : QR : PR = 4 3 : 4 : 8 = 3 : 1 : 2
C : tempat Amir sampai di seberang Oleh karena PQ : QR : PR = 3 : 1 : 2 dan sudut t
AC : jarak yang ditempuh Amir menghadap sisi QR (sisi terpendek) maka sudut
AB : lebar sungai t = 30°.
Amir menyeberangi sungai selama 2 menit.
AC = kecepatan × waktu 3. Panjang PR = (xR − xP )2 + (yR − yP )2
m
= 24 × 2 menit = 48 m
menit = (14 − 2)2 + (1− 10)2
∆BAC siku-siku di B dan ∠A = 30° maka per-
bandingan sisi-sisi ∆BAC: = 144 + 81
BC : AB : AC = 1 : 3 : 2 = 15 satuan
⇔ AB : AC = 3 : 2
Panjang QR = (xR − x Q )2 + (yR − yQ )2
⇔ AB : 48 = 3 : 2
⇔ 2AB = 48 3 = (14 − 2)2 + (1− (−15))2
⇔ AB = 24 3
= 144 + 256
Jadi, lebar sungai 24 3 m. = 20 satuan
5. tembok ⇔ b= 324 = 18
lantai dua
3. Jawaban: b
PQ × PR 2 × L∆PQR
L∆PQR = 2
⇔ PR = PQ
2 × 30
4m
⇔ PR = 5
= 12
lantai satu
QR = PQ2 + QR2
= 52 + 122
4m
= 25 + 144
lantai dasar 3m = 169 = 13
Jadi, panjang QR = 13 cm.
Banyaknya tangga yang dibuat = 2 buah.
Misalkan: panjang tangga = a 4. Jawaban: c
jarak tangga dari lantai = b KL2 = KM2 + LM2
tinggi tembok = c 262 = KM2 + 102
Dari gambar di samping ⇔ KM2 = 262 – 102 = 576
diperoleh: ⇔ KM = 576 = 24 cm
°
1 1
30
a:b:c=2:1: 3 a c L∆KLM = × KM × LM = × KL × MN
2 2
⇔a:b =2:1 1 1
⇔a:3 =2:1 60° × 24 × 10 = × 26 × MN
b 2 2
⇔ a=2×3 ⇔ 120 = 13 × MN
=6m 120
Panjang tangga: a = 6 m ⇔ MN = ≈ 9,2 cm
13
Panjang tangga secara keseluruhan = 2 × 6 m 5. Jawaban: c
= 12 m. ∆ADC siku-siku di D.
Biaya pembuatan tangga per 0,5 meter AD2 = AC2 – CD2
= Rp125.000,00 = 172 – 152
Biaya total pembuatan tangga = 289 – 225
12 m = 64
= 0,5 m × Rp125.000,00
⇔ AD = 64 = 8
= Rp3.000.000,00
∆ABD siku-siku di D.
Jadi, biaya total pembuatan tangga kantor tersebut
AB2 = AD2 + BD2
sebesar Rp3.000.000,00.
= 8 2 + 62
= 64 + 36 = 100
B T
1,3 = 132 − 52
1,2
S
= 169 − 25
= 144 = 12 cm
A B
3 3
C : tempat kapal AE = 4 DE = 4 × 12 = 9 cm
AC2 = AB2 + BC2
Perhatikan ∆AED D
⇔ 1,32 = AB2 + 1,22
⇔ AB2 = 1,32 – 1,22 = 0,25 AD = 2
AE + DE 2
⇔ AB = 0,25 = 0,5
Jadi, jarak antara pos A dan pos B 0,5 km. = 92 + 122 12
Panjang QW = s 3 = 9 3 cm = 16 × 5 = 4 5
TW ⊥ TQ maka ∠QTW siku-siku. 1
Luas layang-layang = 2 × AC × BD
Oleh karena itu, ∆TQW siku-siku di T.
1
1 1 = 2 × 2 5 × 4 5 = 20
Luas ∆TQW = 2
× TQ × TW = 2
× QW × TO
30. Jawaban: c
⇔ TQ × TW = QW × TO
⇔ 9 2 × 9 = 9 3 × TO Panjang PR = (xR − xP )2 + (yR − yP )2
⇔ TO =
9 2
= 3
9
6 = 3 6 cm = (12 − 0)2 + (−1− 7)2
3
∆TOW siku-siku di O. = 144 + 64
Nilai OW : OQ = 3 3 : 6 3 = 1 : 2 1
⇔ 2
× 4 13 × QS = 52
28. Jawaban: c
52
Panjang sisi-sisi ∆ABC: ⇔ QS = 2 13
AB = (xB − x A )2 + (yB − y A )2 52 13
= = 2 13
2 × 13
2 2
= (6 − 2) + (5 − 2)
Panjang QS = (x S − xQ )2 + (yS − yQ )2
= 16 + 9 = 5 satuan
⇔ 2 13 = (8 − 4)2 + (n − 0)2
2 2
BC = (x C − xB ) + (yC − yB )
⇔ 2 13 = 16 + n2
2 2
= (2 − 6) + (8 − 5)
⇔ (2 13 )2 = 16 + n2
= 16 + 9 = 5 satuan ⇔ 52 = 16 + n2
⇔ n2 = 36
AC = (xC − x A )2 + (yC − yA )2
⇔ n = ± 36 = ±6
2 2 Jadi, nilai n = 6 atau n = –6.
= (2 − 2) + (8 − 2)
= 0 + 36 = 6 satuan B. Uraian
Keliling ∆ABC = AB + BC + AC 1. Luas ∆ABC = 100
=5+5+6 1
= 16 satuan ⇔ 2
× AB × DC = 100
1
29. Jawaban: c ⇔ × 25 × DC = 100
2
2
(x C − x A ) + (yC − y A ) 2 ⇔ DC = 8 cm
Panjang AC =
AD : DB = 2 : 3
3 3
= (6 − 2)2 + (7 − 5)2 ⇔ DB = 5 AB = 5 × 25 = 15 cm
= 16 + 4 = 20 ∆CDB siku-siku di D.
BC2 = DC2 + DB2 = 82 + 152 = 289
= 4× 5 = 2 5
⇔ BC = 289 = 17 cm
200°
17
⇔ AB : BC = 1 : 2
08
60° 3. Jawaban: d
0°
A
⇔ 100 : BC = 1 : 2 90° 1 1 1
2
(2x – 2 )2 = (2x)2 – 2 · (2x) · 2 +
⇔ BC = 2 × 100 2
= 200 1
= 4x2 – 2x +
4
Jadi, jarak kota C dari B
1
adalah 200 km. ax2 + bx + c = 4x2 – 2x +
4
1
Sehingga diperoleh a = 4, b = –2, dan c = 4 .
1 3
Nilai a + b – c = 4 + (–2) – =14.
4
4. Jawaban: b
C
(2a – 1)2 – (a + 1)2
10. Panjang rusuk kubus: s = 4 cm. = ((2a – 1) + (a + 1))((2a – 1) – (a + 1))
AG dan CE merupakan diagonal ruang kubus. = (2a – 1 + a + 1)(2a – 1 – a – 1)
Panjang AG = CE = s 3 = 4 3 cm. = 3a(a – 2)
AC merupakan diagonal sisi kubus. Jadi, salah satu faktornya (a – 2).
Panjang AC = s 2 = 4 2 cm. 5. Jawaban: d
Titik O merupakan titik tengah AG dan CE maka: 12x2 – 11x – 15
1 1 1
Panjang OA = OC = 2 CE = 2 × 4 3 = 2 3 cm = 12 (12x + 20)(12x – 9)
Perhatikan gambar ∆OAC di bawah. 1
= 12 · 4(3x + 5) · 3(4x – 3)
O
1
2 = 12 · 12(3x + 5)(4x – 3)
cm 3c
m
3 = (3x + 5)(4x – 3)
2
6. Jawaban: b
A T C 2x 2 + 5x − 42 (2x − 7)(x + 6) 2x − 7
2 2 cm 2 2 cm
= =
x 2 − 36 (x + 6)(x − 6) x −6
OT2 = OC2 – TC2 = (2 3 )2 – (2 2 )2 = 12 – 8 = 4 7. Jawaban: b
⇔ OT = 4 = 2 cm 2x(x + 4) − 3(x + 1) 2x 2 + 8x − 3x + 3
=
1 2x 2 − 9x + 4 2x 2 − 9x + 4
Luas ∆OAC = 2 × AC × OT 2x 2 + 5x − 3
=
2x 2 − 9x + 4
1
= 2 ×4 2 ×2 (2x − 1)(x + 3) x+3
= (2x − 1)(x − 4) = x − 4
= 4 2 cm2 Sehingga diperoleh a = 1, b = 3, c = 1, dan d = –4.
Jadi, ad – bc = 1(–4) – 3(1) = –4 – 3 = –7.
⇔ y = −2 = 4
4x + 2y = 12.400
Penyelesaiannya a = 5 dan b = 4.
28. Jawaban: d Jadi, nilai a + b = 5 + 4 = 9.
Garis A melalui titik (–2, 0) dan (0, 1)
Persamaan garis A: 31. Jawaban: d
y − y1 x − x1 y−0 x − (−2) Pada persegi panjang berlaku sisi-sisi yang sejajar
= ⇔ = 0 − (−2) sama panjang, sehingga:
y2 − y1 x 2 − x1 1− 0
⇔
y
=
x+2 2x = y + 2 ⇒ 2x – y = 2 . . . (i)
1 4 2y + 1 = x + y + 2 ⇒ 2y – x – y = 2 – 1
⇔ 2y = x + 2 ⇔ –x + y = 1 . . . (ii)
⇔ x – 2y = –2 Eliminasi y dari persamaan (i) dan (ii):
Garis g melalui titik (4, 0) dan (0, 5). 2x – y = 2
Persamaan garis g: –x + y = 1
–––––––––– +
y − y1 x − x1 y−0 x−4
= ⇔ = x=3
y2 − y1 x 2 − x1 5−0 0−4
y x−4 Substitusi x = 3 ke 2x – y = 2:
⇔ 5
= −4 2(3) – y= 2 ⇔ 6 – y = 2 ⇔ y = 4
⇔ –4y = 5x – 20 Panjang = 2(4) + 1 = 9
⇔ 5x + 4y = 20 Lebar = 2(3) = 6
Jadi, sistem persamaannya: Keliling = 2(panjang + lebar)
x – 2y = –2 dan 5x + 4y = 20. = 2(9 + 6)
= 30 cm
29. Jawaban: d
Eliminasi y: 32. Jawaban: d
4x – 3y = 15 ×2 8x – 6y = 30 Misal: harga 1 kaos = x rupiah
–3x + 2y = –12 ×3 –9x + 6y = –36 harga 1 baju = y rupiah
––––––––––––– + Sistem persamaannya:
–x = –6 3x + 2y = 280.000
−6 x + 3y = 210.000
⇔ x= =6
−1
sisi siku-siku
––––––––––––– – Pada gambar segitiga PQR di
g
irin
36 samping berlaku:
im
– = –3 ⇔ y = 12
sis
y
PR2 = PQ2 + QR2, atau
1 1 1 1 3 1 2 1
Jadi, nilai x – y = 4 – 12 = 12 – 12 = 12 = 6 . PQ2 = PR2 – QR2,
P sisi siku-siku Q
QR2 = PR2 – PQ2
34. Jawaban: b
37. Jawaban: b
x−y x+y 4(x − y) 5(x + y)
+ =1 ⇔ + =1 ∆PQR siku-siku di Q
5 4 20 20
⇔ 4x – 4y + 5x + 5y = 20 PQ = PR2 − QR2
⇔ 4x + 5x – 4y + 5y = 20
= 17 2 − 8 2 = 289 − 64 = 225 = 15 cm
⇔ 9x + y = 20 . . . . (i)
∆SQR siku-siku di Q
x−y x+y 1 2(x − y) 3(x + y) 4
3
+ 2
=13 ⇔ 6
+ = 3 6 SQ = SR2 − QR2
⇔ 2(x – y) + 3(x + y) = 8
⇔ 2x – 2y + 3x + 3y = 8 = 10 2 − 8 2 = 100 − 64 = 36 = 6 cm
⇔ 2x + 3x – 2y + 3y = 8 PS = PQ – SQ
⇔ 5x + y = 8 . . . . (ii) = 15 – 6 = 9 cm
39. Jawaban: a p · q = 12 q = –4
ABCD berbentuk persegi panjang, sehingga BD
= AC. Oleh karena AE, AC, dan AF jari-jari se- Jadi, x2 – 7x + 12 = (x – 3)(x – 4).
perempat lingkaran maka: b. 3x2 + 7x – 20
AE = AF = AC = BD = 30 cm Bentuk aljabar tersebut dapat difaktorkan
AB = AE – BE = 30 – 6 = 24 cm
1
Perhatikan ∆ siku-siku ABD. Dengan rumus menjadi 3 (3x + p)(3x + q).
Pythagoras berlaku:
dengan p + q = 7 dan p · q = 3(–20)
AD = BD2 − AB2 diperoleh p = 12 dan q = –5.
Sehingga diperoleh faktorisasi:
= 302 − 242
3x2 + 7x – 20
= 900 − 576 1
= 3 (3x + 12)(3x – 5)
= 324 = 18 cm 1
= 3 · 3(x + 4)(3x – 5)
Jadi, luas ABCD = AB × AD = 24 × 18 = 432 cm2.
= (x + 4)(3x – 5)
40. Jawaban: b
Misal PT = panjang kawat T Jadi, 3x2 + 7x – 20 = (x + 4)(3x – 5).
3. a. f(x) = 2x – 5
PT = TA 2 + AP 2
f(–3) = 2(–3) – 5
= –6 – 5 = –11
= 62 + 4,52 kawat
6 cm Jadi, f(–3) = –11
= 36 + 20,25 b. f(a) = –3
–3 = 2a – 5
= 56,25 ⇔ 2a = 2
tanah A P
= 7,5 ⇔ a=1
4,5 m
Jadi, untuk f(a) = –3 maka a = 1.
Jadi, panjang kawat 7,5 meter.
c. f(x) = 2x – 5
B. Uraian Domain –3 ≤ x ≤ 2
Mensubstitusikan batas nilai domain ke fungsi
x2 + 2 2x − 1 tersebut.
1. a. + x
2x f(–3) = 2(–3) – 5 = –6 – 5 = –11
x2 + 2 2(2x − 1) f(2) = 2(2) – 5 = 4 – 5 = –1
= +
2x 2x Jadi, rangenya {–11 ≤ f(x) ≤ –1}.
x 2 + 2 + 4x − 2
= 4. Diketahui fungsi f(x) = px + q. Pada diagram panah
2x
2
1
tersebut diperoleh pemetaan sebagai berikut.
x + 4x
= = 2x+2 f(2) = 7 ⇒ 2p + q = 7 . . . . (1)
2x
f(4) = 11 ⇒ 4p + q = 11 . . . . (2)
15 m
= 360
Perhatikan ∆ADC dan ∆BCD.
Misalkan BD = x maka AD = AB – x
= 20 – x A B
CD2 = AC2 – AD2 atau Panjang AB = GC = 6 m
CD2 = BC2 – BD2 Panjang CF = DE = 7,5 m
Sehingga: Panjang AG = BC = 15 m
AC2 – AD2 = BC2 – BD2
⇔ 360 – (30 – x)2 = 182 – x2 Segitiga CFG siku-siku di G.
⇔ 360 – (900 – 60x + x2) = 324 – x2 FG2 = CF2 – GC2
⇔ –540 + 60x – x2 = 324 – x2 = (7,5)2 – 62 = 56,25 – 36 = 20,25
⇔ 60x = 864 ⇔ FG = 20,25 = 4,5
⇔ x = 14,4 Tinggi rumah susun A = AG + FG
Sehingga diperoleh: = 15 + 4,5 = 19,5
CD2 = BC2 – BD2 Jadi, tinggi rumah susun A 19,5 meter.
= 182 – x2
= 324 – 14,42
= 324 – 207,36
= 116,64