I. QHICHWA SIMIMANTA ÑAWIRIYNINTA QILLQARIYNINTA IMA RIQSIRIKUNA.

1. -YKI, –Y, -N SApA kApuq k’AsKAqKUNATA riqsirinA

Sapa runap kapuyninta riqsichin

Qhichwapi -YKI, -Y, -N k’askaqkuna suti saphiman k’askanku.

Kaykuna kanku:

-YKI Iskay kaq sapa kapuq k’askaq

Jatun mama Jatun mamayki

Jatun tata Jatun tatayki

Allchhi Allchhiyki
Yaya Yayayki
Tiyu Tiyuyki
Ipa Ipayki
Mama Mamayki

-Y Ñawpaq kaq sapa kapuq k’askaq

Tata Tatay
Suti Sutiy
Mama Mamay
Churi Churiy
Ususi Ususiy
Wawqi Wawqiy
Ñaña Ñañay
Pana Panay
Tura Turay
 -N Kimsa kaq sapa kapuq k’askaq

Kata Katan

Kiwachi Kiwachin

Masa Masan

Aqi Aqin

Churi Churin

Ususi Ususin

Quncha Qunchan

Mulla Mullan

Yuyarinapaq: Upayaripi suti tukukuqkunapaq:

–NI k’askayta sapa kapuq k’askaqpa ñawpaqninman yapaykuna.

–NI k’askaqqa, mana imatapis ñiy munanchu.

–NI k’askaqtaqa, rimay allin uyarikunallanpaq yapaykunchik.

Upayaripi tukuq rimaykunaqa, mana –NI k’askaqwanqa, mana allintachu uyarikun.

Kayjina:

Sutiyki Kuraqniyki
KAYMAN
Sutiy Kuraqniy

Sutin Kuraqnin
2. -YKICHIK, –NCHIK, -YKU, -NKU ACHKHA kApuq k’AsKAqKUNATA
riqsirinA.

-YKICHIK Iskay kaq ackha kapuq k’askaq

Kayjina:

Uyaykichik
Wasiykichik
Chakraykichik
Allquykichik
Wallpaykichik

-NCHIK Ñawpa kaq achkha kapuq k’askaq (Yaykuchiq)

Kayjina:
Ukhunchik
Makinchik
Llaqtanchik
Tatanchik
Wawanchik

YKU Ñawpa kaq achkha kapuq k’askaq (Qharquq)

Kayjina:

Jallp’ayku
Aylluyku
Wawqiyku
Ñañayku
Misiyku
-NKU Kimsa kaq achkha kapuq k’askaq

Kayjina:

Chumpi-nku
Uwijanku
Llamk’ananku
Jamp’aranku
Pilinku

– A

Kay k’askaqqa runap, uywap nap kapuyninta willan. Rimay uyaywapi tukuptin kay –P

k’askaqta k’askachina. Kayjina:

Ismichup wakan

Sisap tatan

Allqup chupan

K’ankap k’akaran

Wakap waqran

Upayaripi rimay tukukuptin kay –PA k’askaqta k’askachina.

Sipaspa maman
Waskarpa wawqin
Kunturpa thapan
Quyllurpa ñañan
Tupaqpa warmin