ĐẠI CƯƠNG VỀ DUNG DÒCH

MỤC TIÊU
1. Định nghĩa vaø tính toaùn ñöôïc nhöõng loaïi noàng ñoä khaùc nhau
söû duïng trong hoùa hoïc.
2. So saùnh vaø giaûi thích ñöôïc söï khaùc nhau veà nhieät ñoä soâi, nhieät
ñoä ñoâng ñaëc cuûa dung dòch vaø dung moâi.
3. Moâ taû ñöôïc hieän töôïng thaåm thaáu vaø giaûi thích ñöôïc bieåu thöùc
cuûa ñònh luaät Van’t Hoff veà aùp suaát thaåm thaáu.
4. Neâu leân ñöôïc nhöõng öùng duïng cuûa vieäc ño aùp suaát thaåm thaáu,
ñoä taêng nhieät ñoä soâi, ñoä haï nhieät ñoä ñoâng ñaëc cuûa dung dòch
trong vieäc xaùc ñònh khoái löôïng mol cuûa caùc chaát.
1
 1. Söï hình thaønh dung dòch
1.1 Ñònh nghóa – phaân loaïi
- Heä phaân taùn laø heä goàm coù pha phaân taùn phaân taùn
trong moâi tröôøng phaân taùn.
- Pha phaân taùn bao goàm moät hay nhieàu chaát ñöôïc phaân
chia thaønh nhöõng tieåu phaân coù kích thöôùc nhaát ñònh
phaân boá trong moâi tröôøng.
- Theo ÑN roäng, taát caû caùc HPT goïi laø dung dòch. Chaát
phaân taùn thaønh nhöõng haït raát nhoû (phaân töû, ion) goïi laø
chaát tan, moâi tröôøng phaân taùn goïi laø dung moâi.
- Nhöng thoâng thöôøng, dung dòch laø heä phaân taùn maø
dung moâi laø moät chaát loûng.
2
 Caùc heä phaân taùn
Pha phaân Moâi Teân heä phaân taùn Ví duï
taùn tröôøng
phaân taùn
Raén Raén 1. R/R : Dung dòch raén Hôïp kim
vaøngbaïc
Loûng Raén 2. L/R: Hôi nöôùc bò haáp phuï trong than hoaït hay
silicagen
Khí Raén 3. K/R: Hydro bò haáp phuï trong platin

Raén Loûng 4.R/L: Huyeàn phuø, keo, caùc muoái ñöôøng Nöôùc soâng
hoøa tan trong nöôùc
Loûng Loûng 5. L/L: Nhuõ töông, coàn trong nöôùc Söõa boø

Khí Loûng 6. K/L: Nöôùc uoáng coù gas (CO2), nöôùc thieân nhieân coù
oxy hoøa tan
Raén Khí 7. R/K: Khoùi, buïi trong khoâng khí Khoùi beáp

Loûng Khí 8. L/K: Söông muø Söông muø

Khí Khí 9. K/K: Khoâng khí 3

 Phaân loaïi caùc dung dòch loûng döïa treân kích thöôùc tieåu phaân
chaát tan
Loaïi Kích Ñaëc tính dung dòch Ví duï chaát
thöôùc tan

 Dung dòch thaät, < 1 nm - Chaát tan khoâng nhìn thaáy ñöôïc trong kính O2,
goàm: hieån vi ñieän töû glucosse ,
-Dung dòch caùc chaát - Qua caùc maøng sieâu loïc vaø maøng baùn thaám ion ñôn
khoâng ñieän li - Khueách taùn nhanh. giaûn, …
-Dung dòch caùc chaát
ñieän li
 Dung dòch keo 1  100 - Chaát tan khoâng nhìn thaáy ñöôïc trong kính Keo baïc
nm hieån vi thöôøng, nhöng coù theå phaùt hieän ñöôïc clorid,
trong kính sieâu hieån vi, thaáy ñöôïc trong polymer
kính hieån vi ñieän töû. thieân
-Qua giaáy loïc thöôøng, nhöng khoâng qua nhieân hoaëc
ñöôïc maøng baùn thaám toång hôïp
- Khueách taùn chaäm
 Heä thoâ goàm: > 100 - Chaát tan nhìn thaáy ñöôïc trong caùc KHV Phuø sa,
-Nhuõ töông, heä L/L nm - Khoâng qua ñöôïc giaáy loïc thöôøng nhuõ töông,
-Huyeàn phuø, heä R/L - Khoâng thaåm tích qua maøng baùn thaám huyeàn phuø
4
- Khoâng khueách taùn …
- Söï phaân loaïi dung dòch ( heä phaân taùn loûng) theo
nhöõng giôùi haïn kích thöôùc cuûa tieåu phaân chaát tan chæ laø
töông ñoái. Caùc ñaïi phaân töû nhö polysaccharid, caùc
protein vaø caùc polimer ôû kích thöôùc ñuû lôùn, coù theå vöøa
taïo ra dung dòch phaân töû (dung dòch thaät), vöøa taïo dung
dòch keo …
- Nhöõng dung dung dòch chöùa chaát tan tinh khieát ñöôïc
ñieàu cheá trong PTN hoaëc trong coâng ngheä duøng cho
muïc ñích nghieân cöùu hoaëc laøm thuoác.
- Dung dòch trong thieân nhieân, ñaëc bieät laø trong caùc
moâi tröôøng sinh hoïc, ñeàu laø nhöõng dung dòch phöùc taïp.
5
 Söõa ñoäng vaät: laø dung dòch phöùc taïp
87 – 89 % nöôùc ( dung moâi )
2,7 – 4,5 % lipid (nhuõ töông)
2,7 – 3,8 % casein (laø protid söõa ôû daïng dung
dòch keo)
4,5 – 4,7 % lactose, cuøng vôùi caùc muoái khoaùng,
caùc vitamin ( ôû daïng dung dòch thaät)

6
 Maùu ngöôøi: goàm caû 3 loaïi dung dòch loûng vaø raát phöùc taïp
 HC, BC, TC laø nhöõng teá baøo maùu, chieám 40-46% theå tích
maùu, taïo thaønh heä phaân taùn thoâ (hoãn dòch) trong huyeát
töông.
 Huyeát töông chieám 54-60% theå tích maùu (chuû yeáu laø nöôùc
(90%), dung moâi)
o vöøa laø dung dòch keo : vì chöùa caùc ñaïi phaân töû nhö albumin,
protein, phöùc hôïp protein – lipid.
o vöøa laø dung dòch thaät : vì chöùa caùc chaát hoøa tan laø nhöõng
phaân töû nhoû: O2 , glucose, hormon, enzyme; caùc chaát voâ cô
Na+, K+, Ca2+, Mg2+, Cl-, HCO3-, phosphat, saét ñoàng, selen,
…; caùc chaát caën baõ do teá baøo thaûi ra nhö CO2, ure, creatinin,
7
caùc acid, saéc toá maät, …
 1.2 Caùc loaïi noàng ñoä
Loaïi noàng ñoä Kyù Ñònh nghóa
hieäu
+ Phaàn traêm theo khoái löôïng %(kl/kl) Soá g chaát tan trong 100g
dung dòch
+ Phaàn nghìn theo khoái ‰ Soá g chaát tan trong
löôïng (kl/kl) 1000g dung dòch
+ Phaàn traêm theo theå tích % Soá ml chaát tan trong
(V/V) 100ml dung dòch
+ Phaàn traêm theo khoái % Soá g chaát tan trong
löôïng-theå tích (kl/V) 100ml dung dòch

+ Phaàn nghìn theo khoái ‰ Soá g chaát tan trong

löôïng-theå tích (kl/V) 1000ml dung dòch
8
 Loaïi noàng ñoä Kyù hieäu Ñònh nghóa
+ Mol M, mol/l Soá mol chaát tan trong 1 lít dung
dòch
+ Ñöông löôïng N, ñlg/l Soá ñlg chaát tan trong 1lít dung
dòch
+ Molan m Soá mol chaát tan trong 1000g
(1kg) dung moâi
+ Phaàn mol X, Ni Tæ soá giöõa soá mol moät chaát
trong dung dòch vaø toång soá mol
caùc chaát coù trong dung dòch
(Neáu tính ra % thì goïi laø % mol)
+ phaàn trieäu ppm 1mg chaát tan trong 1kg dung
dòch
+ phaàn tæ ppb 1g chaát tan trong 1kg dung
dòch 9
Đương lượng của một nguyên tố
Ví dụ: Đương lượng của C trong CO là 6,
trong phân tử CO2 là 3; đương lượng
của Cu trong CuO là 31,8 trong Cu2O là
63,6
Mối liên quan giữa khối lượng nguyên
tử và đương lượng của nguyên tố:
MA = n.EA với n = 1,2 ,3… 10
 ĐƯƠNG LƯỢNG CỦA HỢP CHẤT B:
- là số phần khối lượng của hợp chất đó phản
ứng không thừa không thiếu với một đương
lượng của hợp chất khác
MB = n.EB
• Đương lượng của một oxit kim loại: n là tổng hóa trị của kim
loại trong oxit đó.
Ví dụ: EAl2O3 = 102/6 = 17
• Đương lượng của một axit: n là số nguyên tử H được thay
thế ở trong phân tử axit đó.
Ví dụ: EH2SO4 = 98/2 = 49 (n = 2)
11
EH2SO4 = 98/1 = 98 (n = 1)
• Đương lượng của một bazơ: n là hóa trị của
nguyên tử kim loại trong bazơ đó.
Ví dụ: ENaOH = 40/1 = 40
• Đương lượng của một muối: n là tổng hóa
trị của các nguyên tử kim loại trong phân tử
Ví dụ: EAl2(SO4)3 = 342/6 = 57
• Đương lượng của chất khử, chất oxi hóa: n
là tổng số electron cho hay nhận.
12
 Ví dụ về cách tính đương lượng
1) Tính đương lượng của axit H2SO4 trong hai phản ứng sau
• H2SO4 + NaOH  NaHSO4 + H2O (1)
• EH2SO4 = 98/1 = 98
• H2SO4 + 2NaOH  Na2SO4 + 2H2O (2)
• E H2SO4 = 98/2 = 49
2 ) Fe2(SO4)3 + 6NaOH  2Fe(OH)3 + 3Na2SO4
• EFe2(SO4)3 = 400/6 = 66,66
3) 2FeCl3 + SnCl2  2FeCl2 + SnCl4

13
Noàng ñoä ñöông löôïng gam (ñlg/l =N)
- Đöôïc bieåu dieãn baèng soá ñöông löôïng gam chaát tan coù
trong 1 lít dung dòch.
Soá eq = m/E vaø E = M/n
CN = n.CM

Noàng ñoä molan

- Ñöôïc bieåu dieãn baèng soá mol chaát tan coù trong 1000g
(1kg) dung moâi. (mol/kg)
Cm = nct / mdm

14
 Noàng ñoä molan
Khoái löôïng
(mol/kg)
dung moâi

Khoái löôïng Phaân töû löôïng Soá mol

chaát tan chaát tan

Khoái löôïng
dung dòch

Tæ troïng

Theå tích
Noàng ñoä mol
dung dòch
(mol/l)
15
 Ví duï 1: Hoøa tan 20 g ñöôøng vaø 15 g muoái aên
vaøo 215 g nöôùc. Tính noàng ñoä % khoái löôïng töøng
chaát tan.
Ví duï 2: Dung dòch H2SO4 27% coù khoái löôïng
rieâng d = 1,198 g/ml. Tìm noàng ñoä mol vaø noàng
ñoä molan cuûa dung dòch. (3,774 mol/kg)
Ví duï 3: Ñeå trung hoøa 30 ml dung dòch kieàm 0,2
ñlg/l caàn ñuùng 12 ml dung dòch axit. Ñònh noàng
ñoä ñöông löôïng gam dung dòch axit. (0,5 ñlg/l)
Ví duï 4: Ñeå trung hoøa 25 ml dung dòch NaOH
caàn 28 ml dung dòch axit 0,1 N. Tính löôïng NaOH
coù trong 1 lít dung dòch ñoù. 16
 1.3. Độ tan S và các yếu tố ảnh hưởng
- Khi cho moät chaát tan raén vaøo moät dung moâi seõ xaûy ra 2
quaù trình:
Quaù trình taùch haït chaát tan töø beà maët tieáp xuùc giöõa chaát
tan vaø dung moâi, goïi laø quaù trình hoøa tan, coù toác ñoä hoøa
tan vht (soá haït chaát tan chuyeån vaøo dung moâi trong moät
ñôn vò thôøi gian)
Caùc haït chaát tan ñaõ ôû trong dumg moâi coù theå gaëp laïi beà
maët cuûa chaát tan vaø bò giöõ laïi trong caáu truùc chung, goïi
laø quaù trình keát tinh, coù toác ñoä vkt (soá haït chaát tan trôû
laïi caáu truùc chung trong moät ñôn vò thôøi gian)
17
 - Ban ñaàu, toác ñoä hoøa tan lôùn hôn toác ñoä keát tinh. Nhöng
khi dung moâi ñaõ coù nhieàu haït chaát tan thì toác ñoä keát tinh
lôùn daàn vaø toác ñoä hoøa tan giaûm daàn. Coù theå toàn taïi 3
tröôøng hôïp (xeùt ôû cuøng nhieät ñoä).
 Neáu vht > vkt , ñoù laø dung dòch loaõng hoaëc ñaëc, coøn coù
theå hoøa tan theâm chaát tan (Ght < 0).
 Neáu vht = vkt , ñoù laø dung dòch baõo hoøa. Quaù trình hoøa
tan ñaït ñeán traïng thaùi caân baèng (Ght = 0).
 Neáu vht < vkt , ñoù laø dung dòch quaù baõo hoøa, chöùa löôïng
chaát tan vöôït quaù löôïng chaát tan trong dung dòch baõo
hoøa. Xaûy ra quaù trình keát tinh (Ght > 0).
18
Ñònh nghóa ñoä tan:
- Ñoä tan cuûa moät chaát trong moät dung moâi laø noàng ñoä
dung dòch baõo hoøa beàn vöõng cuûa chaát ñoù ôû nhieät ñoä vaø
aùp suaát nhaát ñònh.
- Coù bao nhieâu caùch bieåu thò noàng ñoä thì coù baáy nhieâu
caùch bieåu thò ñoä tan.
- Thoâng thöôøng, ngöôøi ta choïn caùch bieåu thò ñoä tan baèng
soá gam chaát tan ñöôïc baõo hoøa trong 100g dung moâi, hoaëc
soá ml khí baõo hoøa trong 100ml dung moâi ôû ñieàu kieän
nhaát ñònh veà nhieät ñoä vaø aùp suaát.
- Chaát deã tan: 10g/100g ; khoù tan: 1-10-3 g/100g
19
- Chaát thöïc teá khoâng tan: < 10-3 g/100g
 CÁC DUNG DỊCH BÃO HOÀ Ở 200C và 500C

ĐỘ TAN

CHẤT TAN
Những lực tương tác khi hòa tan

• Khi một chất hòa tan vào chất khác thì xảy ra:
- Các tiểu phân chất tan tách rời nhau.
- Một lượng các tiểu phân dung môi tách rời nhau
để dành chỗ cho các tiểu phân chất tan.
- Các tiểu phân chất tan và dung môi hòa hợp với
nhau tạo thành một pha đồng thể (dung dịch)

21
• Lực liên kết trong phân tử:
- Ion : Cation-anion
- Cộng hóa trị: Hạt nhân – cặp e
- Kim loại: Các cation-e không định xứ
• Lực liên kết giữa các phân tử
- Liên kết hydro: H2O
- Ion-lưỡng cực: NaOH
- Ion – löôõng cöïc caûm öùng: KI …. I2
- Lưỡng cực-lưỡng cực: ICl
- Lưỡng cực- lưỡng cực cảm ứng: HCl và Cl2
22

- Khuếch tán: F
- Vaäy, moät quaù trình hoøa tan xaûy ra hay khoâng
seõ phuï thuoäc vaøo ñoä maïnh töông ñoái cuûa caùc
löïc lieân keát giöõa caùc phaân töû chaát tan – chaát
tan, dung moâi – dung moâi, chaát tan – dung
moâi.
- Khi bieát ñöôïc löïc lieân keát, chuùng ta coù theå döï
ñoaùn nhöõng chaát tan naøo seõ tan trong dung moâi
naøo.
- Quy taéc thöïc nghieäm: gioáng nhau thì hoøa tan
vaøo nhau. 23
- Baøi taäp vaän duïng: Dung moâi naøo hoøa tan
nhieàu hôn ñoái vôùi chaát ñaõ cho? Vì sao?
1. NaCl trong CH3OH hay CH3CH2CH2OH ?
2. HOCH2CH2OH trong nöôùc hay hexan ?
3. CH3CH2OCH2CH3 trong CH3CH2OH hay
nöôùc ?

24
 CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN ĐỘ TAN

• Bản chất của dung môi và chất tan

• Môi trường
• Nhiệt độ, áp suất
* AÛnh höôûng cuûa aùp suaát
- Aùp suaát caøng cao, caøng nhieàu phaân töû khí ôû gaàn dung
moâi, cô hoäi tan vaøo dung moâi caøng cao.
- Ñoä tan cuûa khí tæ leä thuaän vôùi aùp suaát (nöôùc gas), chaát
raén vaø loûng ít phuï thuoäc

26
* AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä

- Ñoä hoøa tan cuûa caùc chaát khí giaûm khi nhieät ñoä taêng.

27
 2. Tính chaát cuûa dung dòch khoâng ñieän ly
2.1 Söï giaûm aùp suaát hôi cuûa dung dòch  Ñònh luaät
Raoult I

- Khi hoøa tan moät chaát khoâng ñieän ly vaø khoâng bay hôi
vaøo moät dung moâi, moät phaàn caùc tieåu phaân dung moâi treân
beà maët thoaùng seõ ñöôïc thay theá baèng caùc tieåu phaân chaát
tan khoâng bay hôi.
- Soá tieåu phaân dung moâi bay hôi beà maët thoaùng giaûm ñi
neân aùp suaát hôi cuûa dung moâi treân dung dòch (P) cuõng
giaûm ñi so vôùi aùp suaát cuûa dung moâi nguyeân chaát (Po).
Töùc: P < Po

28
 P = Po – P : ñoä giaûm tuyeät
ñoái aùp suaát hôi baõo hoøa.
P/Po : ñoä giaûm töông ñoái
aùp suaát hôi baõo hoøa
P

Po
Po > P
Ñònh luaät Raoult I: Ñoä giaûm töông ñoái aùp suaát hôi baõo hoøa
cuûa dung dòch loaõng, chaát tan khoâng ñieän li baèng phaàn mol
chaát tan trong dung dòch

soá mol chaát tan ΔP n2

  
soá mol (dung moâi  chaát tan) Po n1
29
Baøi taäp vaän duïng:

1. Tính ñoä haï aùp suaát hôi P cuûa dung dòch 10 ml

glycerol (C3H8O3) hoøa tan trong 500ml nöôùc ôû 500C.
Taïi nhieät ñoä naøy, aùp suaát hôi baõo hoøa cuûa nöôùc nguyeân
chaát laø 92,5 mmHg vaø khoái löôïng rieâng cuûa noù laø 0,988
g/ml; khoái löôïng rieâng cuûa glycerol laø 1,26 g/ml.

2. ÔÛ 25oC, aùp suaát hôi cuûa nöôùc nguyeân chaát laø 23,76
mmHg, aùp suaát hôi cuûa dung dòch ure laø 22,98 mmHg.
Tính noàng ñoä molan cuûa dung dòch ure

30
2.2 Söï taêng nhieät ñoä soâi vaø söï giaûm nhieät ñoä ñoâng
ñaëc cuûa dung dòch  Ñònh luaät Raoult II

- Vì P < Po taïi cuøng nhieät ñoä neân:

Dung dòch coù nhieät ñoä soâi cao hôn vaø nhieät ñoä ñoâng ñaëc
thaáp hôn dung moâi nguyeân chaát.
Ñònh luaät Raoult II:
Ñoä taêng nhieät ñoä soâi cuõng nhö ñoä giaûm nhieät ñoä ñoâng
ñaëc cuûa dung dòch tæ leä vôùi noàng ñoä molan cuûa chaát tan
trong dung dòch vaø phuï thuoäc vaøo baûn chaát cuûa dung moâi
maø khoâng phuï thuoäc vaøo baûn chaát cuûa chaát tan.

31
 Ts  KsCm ΔTñ  Kñ Cm

Ts: ñoä taêng nhieät ñoä soâi cuûa dd, Ts = Ts – T0s (dd – dm)
Tñ:ñoä giaûm nhieät ñoä ñoâng ñaëc, Tñ = Toñ – Tñ (dm – dd)
C: noàng ñoä molan cuûa dung dòch.
Ks, Kñ: haèng soá soâi vaø haèng soá ñoâng ñaëc cuûa dung moâi.
(oC/mol.kg-1)

33
Dung môi Tsôi (°C) Ks (0C/m) Tđđ ( 0C) Kđ (0C/m)

Water, H2O 100.0 0.52 0.00 1.86

Benzen, 80.1 2.53 5.5 5.12
C6H6
Ethanol, 78.4 1.22 -114.0 1.99
C2H6O
Carbon tetrachloride, 76.8 5.02 -22 29.8
CCl4
Chloroform, 61.2 3.63 -63.5 4.68
CHCl3
 ÖÙng duïng cuûa ñònh luaät Raoult

- Döïa vaøo söï giaûm aùp suaát hôi, ñoä taêng nhieät ñoä soâi
vaø ñoä giaûm nhieät ñoä ñoâng ñaëc cuûa dung dòch ñeå xaùc
ñònh phaân töû löôïng cuûa chaát tan trong dung dòch.
- Töø ñoù coù theå thu ñöôïc caùc thoâng tin veà möùc ñoä
polyme hoùa cuûa chaát tan, soá tieåu phaân trong caùc ñaïi
phaân töû protit,…

35
 Baøi taäp aùp duïng:
1. Trong 4450g nöôùc coù chöùa 1kg chaát choáng ñoâng etylen
glycol (C2H6O2). Cho bieát nhieät ñoä soâi, nhieät ñoä ñoâng
ñaëc cuûa dung dòch naøy. Nöôùc coù Ks = 0,512, Kñ = 1,86.

2. Nhieät ñoä ñoâng ñaëc cuûa dung dòch chöùa 0,224g acid
benzoic trong 20g benzen tinh khieát laø 5,2320C. Cho
bieát Kñ cuûa benzen laø 4,90 vaø nhieät ñoä ñoâng ñaëc cuûa
benzen tinh khieát laø 5,4780C. Haõy xaùc ñònh daïng toàn
taïi cuûa acid benzoic trong dung dòch.

36
3. Tìm nhieät ñoä baét ñaàu ñoâng ñaëc cuûa dung dòch 54g
glucozo C6H12O6 hoøa tan trong 250 g H2O, bieát Kñ cuûa
H2O laø 1,86oC/mol.kg-1

4. Hoøa tan 2,76 g glyxerin trong 200 g H2O, nhieät ñoä

baét ñaàu ñoâng ñaëc cuûa dung dòch laø -0,279oC; Kñ = 1,86.
Ñònh M cuûa phaân töû glyxerin.

5. Tìm nhieät ñoä baét ñaàu soâi cuûa dung dòch 9g glucozo
hoøa tan trong 100g nöôùc, Ks cuûa nöôùc laø 0,52.

37
2.3 Aùp suaát thaåm thaáu vaø ñònh luaät Van’t Hoff

- Maøng baùn thaám laø loaïi maøng chæ cho phaân töû dung
moâi ñi qua maøng.

- Thaåm thaáu: laø quaù trình di chuyeån (söï khueách taùn)

cuûa dung moâi töø nôi coù noàng ñoä chaát tan thaáp ñeán nôi
coù noàng ñoä chaát tan cao hôn.

38
 Áp suất thẩm thấu 
Sự thẩm thấu và áp suất thẩm thấu

Ndm=1

Ndm<1

Màng bán thẩm

Định luật Van’t Hoff

  CM RT
- AÙp suaát thaåm thaáu  laø aùp suaát caàn thieát taùc duïng leân
dung dòch ñeå noù khoâng taêng theå tích.
- Thaåm thaáu laø quaù trình töï xaûy ra.
- Aùp suaát thaåm thaáu chæ phuï thuoäc vaøo soá löôïng maø
khoâng phuï thuoäc baûn chaát cuûa caùc tieåu phaân chaát tan
trong dung dòch
Ñònh luaät Van’t Hoff
V = nRT
=(n/V)RT
 = CMRT
R = 0,082 (l.atm/mol.K) 40
• Trong y dược, còn dùng đơn vị của  là Osmols (Osm)
• Osmols là áp suất thẩm thấu của dung dịch chứa 1 mol
(gam) chất tan không điện li trong 1kg nước tinh khiết
hoặc 1kg dung môi tinh khiết.
• 1 Osm = 1000 mOsm
• Vai trò của áp suất thẩm thấu:
- Sự thẩm thấu là 1 trong những con đường chuyển hóa cơ
bản để các phân tử nước (dung môi) vào-ra các tế bào
qua màng bán thấm.
- Máu và hầu hết các dịch trong cơ thể có : 7-7,5 atm
hoặc 275-295 mOsm 41
- Trong chuyeân ngaønh Y Döôïc, ngöôøi ta goïi caùc dung
dòch öu tröông, ñaúng tröông, nhöôïc tröông laø so vôùi aùp
suaát thaåm thaáu cuûa maùu ngöôøi trong giôùi haïn ôû treân.
- Neáu sai khaùc 1atm hay 50 mOsm so vôùi giaù trò trung
bình (7,3 atm hay 286 mOsm) laø bieåu hieän cuûa nhöõng
beänh lyù naëng ( nhö beänh gan, suy thaän, ureâ huyeát,
nhieãm ñoäc, … ).
- Boán ion sinh hoïc thieát yeáu : Na+ K+ Mg2+ vaø Ca2+ coù
vai troø ñieàu tieát theå tích dòch cô theå ôû ngöôøi vaø moïi
ñoäng vaät. Na+ laø cation chuû yeáu ôû ngoaïi baøo, coù vai troø
cô baûn laø ñieàu chænh theå tích nöôùc trong cô theå.
42
 - Dung dòch truyeàn tónh maïch vôùi theå tích lôùn ñeå
nuoâi döôõng ( dd glucose), ñeå duy trì theå tích maùu
vaø caân baèng ñieän giaûi (dd NaCl), hoaëc ñeå ñieàu trò
beänh (caùc dung dòch thuoác) luoân caàn phaûi ñaúng
tröông vôùi maùu ngöôøi.
- Thuoác nhoû maét, röûa maét phaûi ñaúng tröông vôùi
dòch maét ñeå khoâng laøm bieán ñoåi theå tích caùc teá baøo
giaùc maïc.
- Thuoác lôïi tieåu do thaåm thaáu coù cô cheá laøm taêng
aùp suaát thaåm thaáu ôû oáng thaän ñeå thu huùt nhieàu
nöôùc veà thaän roài baøi xuaát qua nöôùc tieåu.
43
ÖÙng duïng cuûa thaåm thaáu:
- Muoái döa, muoái caù …
- Muoái, ñöôøng thöôøng duøng ñeå baûo quaûn thöïc
phaåm: vi khuaån bò maát nöôùc cheát.
- Tạo aùp suaát thaåm thaáu raát lôùn ñeå baûo döôïc
phaåm ñöôïc laâu: daïng siroâ thuoác, ngaâm trong maät
ong caùc loaïi döôïc lieäu quyù, …

44
Thaåm thaáu ngöôïc:
- Neáu aùp leân dung dòch aùp suaát lôùn hôn aùp suaát thaåm
thaáu thì nöôùc seõ thaåm thaáu qua maøng ra ngoaøi dung
dòch.
P > 

45
 Baøi taäp aùp duïng:
1. Vì sao dung dòch glucose C6H12O6 (M=180) duøng
tieâm truyeàn löôïng lôùn vaøo tónh maïch ngoaïi vi cho
beänh nhaân ñeå buø nöôùc hoaëc ñeå nuoâi döôõng, phaûi coù
noàng ñoä 5% trong nöôùc.
2. Dung dòch chöùa m = 160g hemoglobin trong 2 lít coù
aùp suaát thaåm thaáu baèng 0,026atm ôû 40C.
Haõy xaùc ñònh phaân töû löôïng cuûa hemoglobin.
3. Hoøa tan 35 g hemoglobin (Hb) vaøo 1 löôïng nöôùc vöøa
ñuû ñeå ñöôïc 1 lit dung dòch. Aùp suaát thaåm thaáu cuûa dung
dòch ño ñöôïc laø 10 mmHg taïi 25oC. Tính khoái löôïng mol
phaân töû cuûa Hb 46
3. Tính chaát cuûa dung dòch caùc chaát ñieän ly
- Tính chaát cuûa dung dòch tuaân theo ñònh luaät Raoult vaø
van’t Hoff chæ phuï thuoäc vaøo soá haït (soá tieåu phaân) chaát
tan trong moät khoái löôïng xaùc ñònh cuûa dung moâi.
=> Döï kieán raèng ñoä taêng nhieät ñoä soâi (ts) cuûa dd NaCl
0,05 m trong nöôùc seõ gaáp 2 laàn dd glucose 0,05 m.
=> moät heä soá gia taêng caàn ñöôïc ñöa vaøo phöông trình
cuûa Raoult vaø Van’t Hoff ñoái vôùi dung dòch chaát ñieän
ly.
Ñoù laø heä soá Van’t Hoff (i)
47
 Giaù trò ño ñöôïc cho dung dòch chaát ñieän ly
i =
Giaù trò ño ñöôïc cho dung dòch chaát khoâng ñieän ly
Nhö vaäy, ñeå tính caùc ñaïi löôïng ñaëc tröng cho dung dòch
chaát ñieän ly, heä soá i caàn ñöôïc nhaân vaøo caùc phöông trình:
- Ñoái vôùi ñoä haï aùp suaát hôi: P
i 
Po

- Ñoái vôùi ñoä haï nhieät ñoä ñoâng ñaëc: ΔTñ  i Kñ Cm

- Ñoái vôùi ñoä taêng nhieät ñoä soâi: Ts  i KsCm
- Ñoái vôùi aùp suaát thaåm thaáu:   i CM RT
48
 - Neáu dung dòch ñieän ly laø lyù töôûng, nghóa laø
moãi ñôn vò coâng thöùc cuûa chaát tan ñieän ly hoaøn
toaøn ra caùc ion thì : i = 2 (NaCl); i = 3
(Mg(NO3)2) … Thöïc teá cho bieát haàu heát caùc dung
dòch ñieän ly laø khoâng lyù töôûng neân i nhoû hôn caùc
con soá döï ñoaùn treân.
- Ví duï:
 thöïc nghieâm dd NaCl 0,05 m cho ts = 0,0490C
dd glucose 0,05 m (i = 1) cho ts = 0,0260C
=> i = 0,049/0,026 = 1,9 < 2( döï ñoaùn) 49
 Dd KBr 0,1 m vaø KBr 1,0 m trong nöôùc cho tñ :
o Ño thöïc nghieäm laàn löôït laø 0,349oC vaø 3,290C.
o Tính theo Raoult cho chaát khoâng ñieän ly 0,186 vaø 1,860 C
 Ñv dd KBr 0,1 m: i = 0,349/0,186 = 1,88
 Ñv dd KBr 1,0 m: i = 3,29/1,86 = 1,77
=> Cuøng chaát ñieän ly noàng ñoä caøng loaõng caøng gaàn tôùi lyù
töôûng.
Baøi taäp aùp duïng: nhieät ñoä ñoâng ñaëc cuûa dung dòch acid
yeáu ñôn chöùc HA 0,01m trong nöôùc laø – 0,02060C. Haõy:
a. Tính heä soá i cuûa dung dòch acid ôû noàng ñoä ñaõ cho.
b. Tính % soá phaàn töû acid ñaõ ion hoùa trong dd naøy.
50
DUNG DỊCH CHAÁT ĐIEÄN LI
MUÏC TIEÂU:
1. Giaûi thích caùc khaùi nieäm , i, n, K
2. Trình baøy caùc ñieåm gioáng nhau vaø khaùc nhau
cuûa 3 lyù thuyeát veà acid-bazô
3. Vaän duïng thuyeát Bronsted-Lowry, tính ñöôïc
pH cuûa moät soá dung dòch caùc chaát trong dung
moâi nöôùc.
4. Trình baøy khaùi nieäm veà heä ñeäm, chæ thò maøu
vaø tích soá tan.
51
1. Traïng thaùi cuûa chaát ñieän ly trong dung dòch

1.1. Ñònh nghóa – Phaân loaïi chaát ñieän ly

- Nhöõng chaát khi hoøa tan trong dung moâi maø caùc phaân
töû cuûa chuùng phaân ly thaønh ion goïi laø chaát ñieän ly.
- Khi caùc chaát ñieän ly tan trong nöôùc, chuùng toàn taïi döôùi
daïng ion trong dung dòch.
NaCl + aq  Na+ (aq) + Cl- (aq)
HCl + H2O  H3O+ + Cl-
CH3COOH + H2O  CH3COO- + H3O+
52
1.2. Ñoä ñieän ly ()
 Ñònh nghóa
- Laø tyû soá giöõa soá phaân töû ñieän ly nα vaø toång soá phaân töû
hoøa tan.
n

n
=> 0   1
-  = 0 khi khoâng coù söï ñieän ly
-  = 1 khi coù söï ñieän ly hoøa toaøn
Ngöôøi ta cuõng bieåu thò  baèng %. 53
 Quy ước đánh giá độ điện ly 

Trong dd nước 0,1N ở 250C.

  30% chất điện ly mạnh
3%<  < 30% chất điện ly trung
bình
  3% chất điện ly yếu
 Các yếu tố ảnh hưởng đến độ điện ly 
 Bản chất chất tan và dung môi
Dung môi có cực yếu  nhỏ
Dung môi có cực mạnh  lớn
 Nồng độ dung dịch

C giảm thì  tăng

C 0 thì  1
 Nhiệt độ tăng thường  tăng
 Söï coù maët moät trong nhöõng ion cuøng teân vôùi chaát
ñieän ly trong dung dòch seõ laøm giaûm ñoä ñieän ly
 Quan heä giöõa i vaø 
Goïi i laø heä soá Van’t Hoff:
soá phaàn töû coù trong dung dòch ΔP tn ΔT s, tn ΔT ñ,tn πtn
i i   
soá phaân töû hoøa tan ΔP lt ΔT s, lt ΔT ñ,lt πlt

i1
 1
n1

n: laø soá ion maø moät phaân töû chaát ñieän li taïo
thaønh khi phaân ly.
VD: NaCl coù n = 2, CaCl2: n = 3, …
56
Ví duï 1: Dung dòch chöùa 8g NaOH trong
1000g nöôùc coù nhieät ñoä ñoâng ñaëc laø –0,6770C.
Tính ñoä ñieän ly cuûa NaOH trong dung dòch?
Giaûi: m 8
ΔT ñ,lt  KñC  Kñ  1,86  0,372
M 40
Tñ,tn 0,677
i   1,82
Tñ,lt 0,372
i  1 1,82  1
   0,82
n1 21 57
 Chaát ñieän li yeáu – Ñònh luaät Ostwald
Xeùt phöông trình:
AX  A  X coù haèng soá phaân li K
Nñbñ C
Nñpö C. C. C.
Nñcb C(1- ) C. C.
2
[A  ][X ] (C)2 
K  KC
[AX] C(1  ) 1 

2 K
<< 1 => 1 -   1 K   C hay  
C
58
Ví duï 1: Tính haèng soá ñieän li cuûa dung dòch axit
CH3COOH, bieát raèng trong dung dòch 0,1M coù ñoä
ñieän li  laø 0,0132.
Ví duï 2: Tính ñoä ñieän li cuûa CH3COOH trong
dung dòch 0,001M, bieát K = 1,76.10-5.
Ví duï 3: Tính ñoä ñieän li cuûa HCN trong dung dòch
0,05M. Bieát K = 7.10-10

59
 2. Caân baèng ion trong dung dòch ñieän ly
2.1. Söï töï ion hoùa cuûa nöôùc
-Nöôùc tinh khieát vaãn daãn ñieän duø raát yeáu
- Ñieàu ñoù chöùng toû laø nöôùc tinh khieát cuõng chöùa moät soá ion
hình thaønh do söï töï ion hoùa cuûa nöôùc theo phöông trình:
H2 O H  OH [H ][OH ]
K
[H2O]
K.[H2O]  KH2O  [H ][OH ]

- KH2O ñöôïc goïi laø tích soá ion cuûa nöôùc,

- Noù chæ phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä.
KH2O = 10-14 (ôû 25oC) 60
2.2. Thang pH
Phaàn lôùn dung dòch coù [H+ ] raát nhoû.
pH = -log[H+ ] = -log[H3O+]
pOH = -log[OH-]
pH + pOH = -logKw
25° C: Kw= 1.10-14
pH + pOH = 14
Dung dòch trung tính: pH = pOH = 7.00
Dung dòch acid : [H+] > 1.0 × 10-7 hay pH < 7.00
Dung dòch kieàm : [H+] < 1.0 × 10-7 hay pH > 7.00
Phaàn lôùn pH vaø pOH naèm giöõa 0 vaø 14.
Khoâng coù giôùi haïn lyù thuyeát cho pH vaø pOH
HCl 2.0 M : laø pH = -0.301 < 0
[H+] = [OH-] = 10-7 mol/l
61
Ño pH
- Ño baèng pH keá cho keát quaû chính xaùc.
- Ño baèng Chaát chæ thò pH (chaát ñoåi maøu khi thay ñoåi pH):
cho khoaûng pH.
- Ví dụ: Một chất chỉ thị pH laø axit thì trong dung dòch:
HInd  H+ + Ind-
Maøu daïng axit Maøu daïng base

pH> 8 pH<8

62
 Chaát chæ thò maøu pH
Chò thi pH Maøu daïng Maøu daïng Khoaûng
axit base chuyeån maøu
Methyl da cam Hoàng Vaøng 3,1 – 4,4
Methyl ñoû Ñoû Vaøng 4,2 – 6,2
Quyø tím Hoàng Xanh 6-8
Xanh Bromothymol Vaøng Xanh 6 – 7,6
Phenolphthalein Khoâng maøu Hoàng 8 – 10
Xanh thylmol Vaøng Xanh 8 – 9,6
Tashiri: Hoàng Xanh laù 5,45 – 5,5
Xanh methylen 1%
Ñoû methylen 1%
Hoãn hôïp 2 phthalen: Hoàng Tím 9,6 – 9,7
Phenolphthalen 1%
Naphthalen 1%
63
3. Khái niệm về axit, baz.

Thuyết Arrhenius (Thuyeát ñieän ly H+ , OH- )

Thuyết Bronsted – Lowry (Thuyeát proton)

Thuyết Lewis (Thuyeát electron)

3.1 Thuyeát Arrhenius:
Naêm 1884 nhaø hoùa hoïc Thuïy Ñieån Svante
Arrhenius (1859-1927) ñöa ra thuyeát ñieän ly cuûa
caùc chaát, trong ñoù coù ñònh nghóa acid, base.
- Acid laø nhöõng chaát chöùa hydro vaø coù theå ñieän ly
trong nöôùc taïo ra ion H (vieát ñuùng H3O+) .
Ví duï: HCl  H  Cl
- Base laø nhöõng chaát chöùa nhoùm OH- vaø coù theå
ñieän ly trong nöôùc ion hydroxyl OH.
Ví duï: NaOH  Na  OH
65
Tuy nhieân, thuyeát Arrhenius coù nhieàu haïn cheá: Chæ ñuùng
trong moâi tröôøng nöôùc cho nhieàu chaát . Vì chöa neâu
ñöôïc vai troø cuûa dung moâi neân :
- Coù nhöõng chaát khoâng chöùa nhoùm OH nhöng trong nöôùc
vaãn coù tính base ( nhö NH3, caùc amin höõu cô, caùc muoái
KCN, CH3COONa, …)
- Hoaëc chaát khoâng chöùa H vaãn coù tính acid ( nhö FeCl3,
Al2(SO4)3 … ).
- Maët khaùc, caùc acid vaø base coù theå phaûn öùng vôùi nhau
maø khoâng caàn moâi tröôøng nöôùc, cuõng khoâng caàn phaân ly
thaønh caùc ion, ví duï:
NH3 (k) + HCl (k)  NH4Cl (r)
66
3.2 Thuyeát Bronsted – Lowry
Acid laø moät phaàn töû (phaân töû, ion) coù theå cho moät proton .
Base laø moät phaàn töû (phaân töû, ion) coù theå nhaän moät proton.
Kyù hieäu HA laø moät acid:
HA + H2O  A- + H3O+
Thì A- laø moät base lieân hôïp cuûa acid HA.
HA/A- laø moät caëp acid base lieân hôïp.
Kyù hieäu B laø base: B + H2O  BH+ + OH-
BH+ laø acid lieân hôïp cuûa base B.
BH+/B laø caëp acid base lieân hôïp
67
Chuù yù:
+ Acid luoân vieát beân traùi daáu gaïch nghieâng, coøn base
luoân beân phaûi.
+ Moãi caëp acid base lieân hôïp chæ trao ñoåi (cho-nhaän) 1
proton (chaát coù theå cho nhaän nhieàu proton thì seõ taïo
thaønh nhieàu caëp lieân hôïp)
+ Caùc chaát acid theo Arrhenius vaãn ñuùng trong thuyeát
Bronsted Lowry.

68
 Phản ứng giữa các cặp axit baz liên hợp
Cặp liên hợp

Acid + Base Base + Acid

Cặp liên hợp

Reaction 1 HF + H2O F– + H3O+

Reaction 2 HCOOH + CN– HCOO– + HCN

Reaction 3 NH4+ + CO32– NH3 + HCO3–

Reaction 4 H2PO4– + OH– HPO42– + H2O

Reaction 5 H2SO4 + N2H5+ HSO4– + N2H62+

Reaction 6 HPO42– + SO32– PO43– + HSO3–

Thuyeát Bronsted Lowry daãn ra moät soá heä quaû:
- Ñoä maïnh töông ñoái cuûa moät acid hay moät base ñöôïc
ño bôûi xu höôùng deã hay khoù khi chuùng cho hay nhaän
proton. HCl laø acid maïnh trong nöôùc bôûi noù cho proton
deã daøng, trong khi CH3COOH laø acid yeáu vì cho proton
ôû möùc ñoä nhoû.
- Ñoä maïnh acid hay base thay ñoåi theo dung moâi. HCl
laø acid maïnh trong nöôùc nhöng laø acid yeáu trong dung
moâi acid axetic baêng, CH3COOH laø acid yeáu trong
nöôùc nhöng laø acid maïnh trong dung moâi amoniac loûng,
…
70
 Xeùt moät caëp acid-baz lieân hôïp trong dung moâi nöôùc
HA + H2O  H3O + A A + H2O  OH + HA


[H3O ][A ]  [HA][OH ]
KHA  KA  
[HA][H2O] [A ][H2O]

 
[H3O ][A ] K  K .[H O]  [HA ][OH ]
K a  KHA .[H2O]  b A 2 
[HA] [ A ]

  
[H3O ][A ][HA][OH ]
Ka .Kb   [H3O  ][OH ]
[HA][A ]
pK a  pKb  pKH2O  14
71
Heä quaû laø ñoái vôùi:
a. Moät acid: Ka caøng lôùn hay pKa caøng nhoû thì
acid caøng maïnh vaø baz lieân hôïp cuûa noù caøng
yeáu, vaø ngöôïc laïi.
b. Moät baz: Kb caøng lôùn hay pKb caøng nhoû thì
baz caøng maïnh vaø acid lieân hôïp cuûa noù caøng
yeáu, vaø ngöôïc laïi.
c. Haèng soá acid Ka vaø haèng soá baz Kb chæ phuï
thuoäc vaøo nhieät ñoä.
72
Ngöôøi ta quy öôùc ñoä maïnh cuûa acid-bazô:

Tính acid Maïnh Trung bình Yeáu

Ka  101 105  101  105

pKa 1 15 5

Tính baz Maïnh Trung bình Yeáu

Kb  101 105  101  105

pKb 1 15 5
73
3.3 Thuyeát Lewis
Naêm 1923, nhaø hoùa hoïc ngöôøi Myõ Lewis (1875-
1946) ñöa ra ñònh nghóa:
- Acid laø moät phaàn töû nhaän moät caëp electron ñeå
taïo thaønh moät lieân keát coäng hoùa trò.
- Base laø moät phaàn töû cho moät caëp electron töï do
ñeå lieân keát vôùi acid.
Thuyeát Lewis cho pheùp hieåu saâu hôn cô cheá phaûn
öùng acid – base, nhöng khoââng coù khaû naêng ñöa ra
pheùp ñònh löôïng veà cöôøng ñoä acid – base. 74
Ví duï:
- Phaûn öùng trung hoøa:
H+ + OH-  H2O
- Phaûn öùng keát hôïp:
H+ + : NH3  NH4+
- Phaûn öùng taïo phöùc trong dung dòch nöôùc:
Cu2+ (aq) + 4 (: NH3 )  [Cu(NH3 )4 ]2+ + aq
- Phaûn öùng thuûy phaân:
Al3+ + H2O  AlOH2+ + H+
- Phaûn öùng keát hôïp:
CO2 + CaO = CaCO3
75
3.4. Tính pH cuûa caùc dung dòch acid, baz vaø muoái
 pH cuûa dung dòch acid maïnh HA
Neáu Ca khoâng quaù nhoû, boû qua söï phaân li cuûa H2O
HA = H+ + A-
[H ]  [A  ]  Ca pH   lgCa
- Neáu dung dòch axit coù noàng ñoä quaù nhoû thì phaûi keå ñeán
[OH-] do H2O phaân li ra.
HA = H+ + A- vaø H2O  H+ + OH-
[H+] = [A-] + [OH-] [H+] = Ca + KH2O/[H+]
[H+]2 - Ca[H+] – KH2O = 0
VD1: Tính pH cuûa dung dòch acid HCl coù noàng ñoä 5.104M.
VD 2: Tính pH cuûa dung dòch HCl 6,3.10-8M 76
  pH cuûa dung dòch base maïnh
MOH = M+ + OH-
 
[OH ]  [B ]  Cb pH  14  lgCb
Neáu dd base quaù loaõng thì keå ñeán H+ do nöôùc sinh ra
[H+]2 + Cb.[H+] - KH2O = 0

VD1: Tính pH cuûa dung dòch base NaOH coù noàng

ñoä2.105M
VD2: Tính pH cuûa dd NaOH 6,3.10-8 M

77
 pH cuûa dung dòch ñôn acid yeáu
HA  H+ + A- vaø H2O  H+ + OH- (bỏ qua)

[ H  ][ A ] [ H  ]2
Ka   Ka 
[ HA] Ca  [ H  ]
 2 
 [ H ]  K a .[H ]  K a .Ca  0
Neáu axit quaù yeáu vaø noàng ñoä khoâng quaù nhoû thì:
Ca – [H+]  Ca
[ H  ]2
pH   pKa  lg Ca 
1
 Ka   [H  ]  K a .Ca
Ca 2
VD1: Tính pH cuûa dung dòch CH3COOH 10-1M, pKa = 4,75
VD2: Tính pH cuûa dung dòch CH3COOH 10-4M, pKa = 4,75 78
 pH cuûa dung dòch ñôn base yeáu
BOH  B+ + OH- vaø H2O  H+ + OH- (bỏ qua)
[ B  ][OH  ] [OH  ]2
Kb   Kb  
[ BOH ] Cb  [OH ]
 2 
 [OH ]  Kb .[OH ]  Kb .Cb  0

Neáu base raát yeáu thì coù theå boû qua [OH-] caïnh Cb :
Cb – [OH-]  Cb
pOH   pKb  lg Cb 
1
[OH  ]2
 Kb   [OH  ]  K b .Cb 2
Cb  pH  14  pOH
VD1: Tính pH cuûa dung dòch amoniac 10-2M, pKb = 4,75.
VD2: Tính pH cuûa dung dòch amoniac 10-4M, pKb = 4,75.
79
 pH cuûa dung dòch muoái
Tính Acid-Bazô cuûa dung dòch muoái
Phaàn lôùn caùc muoái laø chaát ñieän ly maïnh. Trong dung dòch
muoái toàn taïi ôû daïng ion.
Tính Acid-Base cuûa dung dòch muoái phuï thuoäc vaøo phaûn
öùng cuûa caùc ion trong dung dòch. Phaûn öùng cuûa caùc ion taïo
H+ hay OH- trong nöôùc goïi laø phaûn öùng thuûy phaân.
- Anion cuûa acid yeáu laø base (CH3COO-) .
- Anion cuûa acid maïnh mang tính trung tính (Cl-) .
- Anion coù chöùa proâton mang tính löôõng tính (VD: HCO3-).
- Cation cuûa base yeáu laø acid (NH4+ ). 80
– Muoái cuûa acid maïnh vaø base maïnh : trung tính
VD: NaCl, Ca(NO3)2
–Muoái cuûa acid yeáu vaø base maïnh mang tính bazô
VD: NaOCl, Ba(CH3COO)2
CH3COO- + H2O  CH3COOH + OH-
–Muoái cuûa acid maïnh vaø base yeáu mang tính acid
VD: NH4Cl, Al(NO3)3
NH4+ + H2O  NH3 + H3O+
–Muoái cuûa acid yeáu vaø base yeáu coù theå mang tính acid
hoaëc bazô hoaëc löôõng tính.

81
Muoái ñöôïc taïo thaønh töø acid maïnh vaø base maïnh
Cation vaø anion khoâng bò thuûy phaân, moâi tröôøng cuûa dung
dòch seõ laø trung tính (pH = 7).

Muoái ñöôïc taïo thaønh töø acid maïnh vaø base yeáu

NH4Cl = NH4+ + Cl- NH4+  NH3 + H+

Tính pH gioáng ñôn axit yeáu
Muoái ñöôïc taïo thaønh töø acid yeáu vaø base maïnh
CH3COONa = CH3COO- + Na+
CH3COO- + H2O  CH3COOH + OH-
- Tính pH gioáng ñôn base yeáu
82
Muoái ñöôïc taïo thaønh töø acid yeáu vaø base yeáu
- Caùc loaïi muoái naøy nhö CH3COONH4 coù cation laãn anion
ñeàu thuûy phaân.
- pH cuûa dung dòch seõ phuï thuoäc vaøo ñoä maïnh cuûa caùc goác
acid vaø goác baz.
- pKa1: pK acid cuûa caëp acid-baz lieân hôïp cuûa acid yeáu.
- pKa2: pK acid cuûa caëp acid-baz lieân hôïp cuûa baz yeáu.
1
pH  ( pKa1  pKa 2 )
2

Ví duï: Tính pH cuûa dung dòch CH3COONH4 0,1 M

83
  Dung dòch ñeäm
- Dung dòch ñeäm laø dung dòch coù chöùa ñoàng thôøi caû hai
daïng acid vaø daïng base lieân hôïp cuûa chaát ñieän ly yeáu.
Ví duï: + Dung dòch CH3COONa vaø CH3COOH
+ Dung dòch NH4OH vaø NH4Cl, …
HA  H+ + A- vaø NaA = Na+ + A-

Ka 
H A 
 
 [H ]  Ka
[HA]
 K
Ca
HA [A ]
a
Cb
Cb
pH  pKa  lg
Ca

Dung dòch ñeäm giöõ ñoä pH oån ñònh khi theâm moät löôïng
vöøa phaûi acid maïnh hoaëc bazô maïnh hay pha loaõng. 84
Thaønh phaàn pKa Thaønh phaàn pKa

Ñeäm acid Ñeäm base

CH3COOH/CH3COONa 4.74 NH4Cl / NH4OH 9.25
HNO2/ NaNO2 3.37 NaH2PO4/ Na2HPO4 9.81
HClO2/ NaClO2 2.00 (CH3)3NHCl/(CH3)3N 7.21

pH cuûa dung dòch ñeäm

- Phuï thuoäc vaøo Ka.
pKa < 7, ñeäm coù moâi tröôøng acid (ñeäm acid).
• pKa > 7, ñeäm coù moâi tröôøng bazô (ñeäm bazô).
- Phuï thuoäc vaøo tæ leä noàng ñoä cuûa acid/bazô lieân hôïp.
85
 Theâm axit [axit] = [bazô] Theâm bazô

HA A-
H+ OH-
A- HA A- HA

H+ + A-  HA HA + OH-  A- + H2O

Tæ leä [A-]/[HA ] ít thay ñoåi pH oån ñònh86

Ñeäm naêng cuûa dung dòch ñeäm
• Ñeäm naêng laø löôïng acid maïnh hay bazô maïnh
theâm vaøo 1 lít dung dòch ñeäm ñeå pH thay ñoåi 1 ñôn
vò.
Ñeäm naêng phuï thuoäc vaøo noàng ñoä vaø tæ leä noàng ñoä
cuûa acid/bazô lieân hôïp
• Noàng ñoä acid bazô lieân hôïp caøng lôùn, ñeäm naêng
caøng cao.
• Toång noàng ñoä acid bazô lieân hôïp laø haèng soá, ñeäm
naêng lôùn nhaát khi hai noàng ñoä baèng nhau.
87
Ví duï:
a)Tính pH cuûa dung dòch ñeäm coù chöùa acid
CH3COOH 0,1M vaø muoái NaCH3COO 0,1 M,
pKa = 4,75.
b) Neáu daãn vaøo 1 lít dung dòch treân 0,01 mol khí
HCl, pH cuûa hoãn hôïp seõ laø ?
c) Neáu daãn vaøo 1 lít nöôùc 0,01 mol khí HCl thì
pH?
d) Neáu theâm vaøo 1 lít dd ñeäm treân 0,01 mol
NaOH thì pH cuûa dung dòch môùi laø?
e) Neáu theâm vaøo 1 lít dung dòch treân 0,1 mol
NaOH, pH cuûa hoãn hôïp seõ laø ?
88
 4. Dung dòch caùc chaát ñieän li manh ít tan. Tích
soá tan
AgCl  Ag  Cl
TAgCl = [Ag+].[Cl-]
Toång quaùt: AmBn  mAn+ + nBm-
T = [An+]m.[Bm-]n
Trong dung dòch baõo hoøa chaát ñieän ly ít tan, tích
soá noàng ñoä cuûa caùc ion cuûa chaát tan laø moät haèng
soá vaø ñöôïc goïi laø tích soá tan, kyù hieäu laø T.

89
 n m m n
Dung dòch chöa baõo hoøa [ A ] [B ]  TAmBn

Dung dòch baõo hoøa [An ]m [Bm ]n  TAmBn

Dung dòch quaù baõo hoøa [An ]m [Bm ]n  TAmBn

Một chất sẽ kết tủa khi tích số nồng độ các ion của
nó trong dung dịch lớn hơn tích số tan và ngược lại
nó sẽ còn tan khi tích số nồng độ ion của nó chưa
đạt đến tích số tan.
90
Ví dụ:
- Kết tủa PbI2 có tạo thành không khi
trộn 2 thể tích bằng nhau dung dịch
Pb(NO3 )2 0,01M và KI 0,01M ?
- Nếu pha loãng dung dịch KI 100 lần
rồi trộn như trên có kết tủa không ?
Biết TPbI2 = 9,8.10-9
91
 Mối lieân quan giöõa tích soá tan vaø ñoä tan S:
AmBn  mAn+ + nBm-
S m.S n.S
n m
[A ]  m.SAmBn [B ]  n.SAmBn

TAmBn  m .n m n m n
.SAmBn TAmBn
SAmBn  (m n)
mm .nn
Ví duï: Tính ñoä tan cuûa AgCl trong nöôùc, cho
bieát TAgCl = 1,78.1010.
HD:
SAgCl  TAgCl  1,78.10 10  1,33.10 5 M
92