Huấn luyện kỹ năng Y khoa-SKILLSLAB-Module Hệ Hô hấp

Kỹ năng thủ thuật

KỸ THUẬT PHUN KHÍ DUNG

A. MỤC TIÊU:
1. Liệt kê được 6 kỹ thuật phun khí dung thường gặp.
2. Thực hiện đúng 6 kỹ thuật phun khí dung này.
B. PHÂN BỐ THỜI GIAN:
- Giới thiệu mục tiêu bài giảng: 5’
- Giới thiệu nội dung bài giảng: 20’
- Thực hành kỹ năng: 50’
- Tổng kết cuối buổi: 15’
C. NỘI DUNG:
1. Nguyên tắc:
Tạo thành những hạt nước nhỏ có đường kính 3-6 micrometres (dạng sương mù) để vào đường hô
hấp và cho tác dụng tại chỗ. Tuỳ theo vị trí hạt sương rơi mà ta có tác dụng mong muốn.
Lưu ý: trước khi tiến hành các kỹ thuật phun khí dung đều phải giải thích cho người nhà (nếu trẻ
nhỏ) hay cho trẻ (nếu trẻ lớn).
2. Phun khí dung với oxy hoặc máy phun:
Chỉ định:
- Viêm thanh quản cấp và phù thanh quản sau đặt nội khí quản: phun với Epinephrine 1‰
(Adrenaline), Racemicepinephrine 2,25%.
- Suyễn, viêm tiểu phế quản: phun thuốc dãn phế quản Salbutamol (Ventolin), Terbutaline
(Bricanyl), Ipratropiumbromide (Atrovent).
- Loãng đờm: phun với NaCl 0,9 %.
Dụng cụ:
- Bình oxy hay hệ thống oxy trung tâm hoặc máy phun khí dung.
- Dụng cụ phun: Bầu khí dung (Nebulizer), mặt nạ (mask) các cỡ, dây oxy.
- Dụng cụ lấy thuốc: ống tiêm và kim tiêm.
- Thuốc: tuỳ theo chỉ định ta có các thuốc như đã kể trên.
- Nacl 0,9% để pha thuốc trước khi phun.
- Mâm đựng dụng cụ, cồn và bông gòn, bồn hạt đậu.
- Búp bê các cỡ để làm bệnh nhi.
Kỹ thuật:
- Xác định chẩn đoán và thuốc cần dùng.
- Tính liều thuốc như sau:
+ Adrenaline 1‰: 0,1 mg/kg/lần (tối đa 3mg).
+ Ventoline: 0,15 mg/kg/lần (tối đa 5mg, tối thiểu 1,25mg).
+ Bricanyl: 0,2 mg/kg/lần (tối đa 5mg, tối thiểu 2mg).
+ Atrovent:
Trẻ < 12 tháng: 125 microgram/lần.
Trẻ ≥ 12 tháng: 250 microgram/lần.
+ NaCl 0,9%: 3ml/lần.
- Lấy thuốc vào ống tiêm theo liều đã tính.

1
Huấn luyện kỹ năng Y khoa-SKILLSLAB-Module Hệ Hô hấp
Kỹ năng thủ thuật
- Lấy thêm dung dịch nước muối sinh lý vừa đủ 3ml (thuốc + nước muối sinh lý).
- Mở nắp bầu phun và bơm thuốc vào.
- Đậy nắp bầu phun lại.
- Nối bầu phun với dây oxy.
- Dùng dây oxy nối bầu khí dung và nguồn oxy.
- Chuẩn bị bệnh nhân: để bệnh nhân ở tư thế thoải mái (thường là ngồi).
- Từ từ áp sát mặt nạ vào mũi miệng bệnh nhân, bảo bệnh nhân mở miệng (nếu có thể) để đạt
hiệu quả tối ưu.
- Điều chỉnh liều oxy (số ít): tuỳ theo vị trí tác dụng, ta cho lưu lượng oxy khác nhau:
+ 4 lít/phút: tác dụng tại thanh quản.
+ 6-8 lít/phút: tác dụng tại phế quản và tiểu phế quản.
(Nếu dùng máy phun, tác dụng thường ở phế quản và tiểu phế quản: chỉ cần mở máy).
- Thời gian phun thường khoảng 10-15 phút để có tác dụng tốt nhất và ít tác dụng phụ. Ở người
lớn hoặc trẻ lớn có khả năng hợp tác, ta bảo bệnh nhân hít vào chậm và sâu trong 5-6 giây, ngưng
thở khoảng 5-10 giây sau đó thở ra.
- Nên gõ nhẹ vào thành bầu phun để đảm bảo thuốc bám trên thành bầu phun rơi xuống hết trước
khi chấm dứt phun.
- Sau khi phun xong phải tắt oxy (hoặc tắt máy), gỡ dây, bầu phun mặt nạ.
3. Phun khí dung với liều định chuẩn:
Chỉ định:
- Dùng điều trị suyễn (thuốc dãn phế quản) tại nhà: Ventoline, Bricanyl.
- Dùng phòng ngừa cơn suyễn (Corticoides): Bécotide, Pulmicort, Fluticasone, Seretide
(Salmeterol + Fluticasone).
Dụng cụ:
- Thau nước.
- Chai thuốc phun.
- Dụng cụ phun.
- Dụng cụ hít bột khô và thuốc.
- Buồng đệm các loại lứa tuổi: nhũ nhi, trẻ 1-5 tuổi, trẻ trên 5 tuổi.
- Mặt nạ các cỡ.
- Khăn lau sạch.
Kỹ thuật
Kỹ thuật phun không có buồng đệm (áp dụng cho trẻ em từ 8 tuổi trở lên)
- Trước tiên, phải kiểm tra lượng thuốc trong chai thuốc bằng cách thả chai thuốc vào thau nước.
- Kiểm tra dụng cụ phun.
- Gắn chai thuốc vào dụng cụ phun.
- Lắc kỹ chai thuốc trước khi phun.
- Cầm dụng cụ phun với bốn ngón tay sao cho phần đáy chai thuốc hướng lên và ngón trỏ (hoặc
ngón cái) để trên đáy chai thuốc.
- Bệnh nhân thở ra hết.
- Đầu bệnh nhân hơi ngửa ra sau.
- Đặt phần miệng của dụng cụ phun vào miệng giữa hai môi hoặc cách miệng 2,5 cm – 5cm, vừa
ấn vào chai thuốc vừa hít từ từ vào bằng miệng (thời gian hít vào khoảng 6 giây).

2
Huấn luyện kỹ năng Y khoa-SKILLSLAB-Module Hệ Hô hấp
Kỹ năng thủ thuật
- Nín thở ít nhất 10 giây rồi thở ra.
- Nếu muốn phun tiếp lần hai, hãy đợi 1 phút và lặp lại các trình tự như trên: bắt đầu là lắc chai
thuốc và kết thúc bằng động tác thở ra.
- Sau khi phun xong phải lau khô phần miệng của dụng cụ phun và đậy nắp lại.
- Nếu phun với Corticoides, bệnh nhân phải súc miệng sau khi phun xong để tránh bị nhiễm nấm
Candida.
Kỹ thuật phun với buồng đệm (spacer) không mặt nạ (áp dụng cho trẻ từ 4-8 tuổi)
- Các dụng cụ thường dùng là Volumatic, Asthma Kit.
- Trước tiên, phải kiểm tra lượng thuốc trong chai thuốc.
- Kiểm tra dụng cụ phun.
- Gắn chai thuốc vào dụng cụ phun.
- Lắc kỹ chai thuốc trước khi phun.
- Gắn dụng cụ phun vào buồng đệm.
- Cho phần miệng của buồng đệm vào giữa hai môi của trẻ.
- Tay trẻ (hoặc tay của người trợ giúp) cầm chai thuốc như trên với ngón trỏ (hoặc ngón cái) để
lên đáy chai thuốc.
- Ấn vào đáy chai thuốc và thuốc sẽ vào trong buồng đệm.
- Trẻ hít chậm bằng miệng trong ít nhất 6 giây.
- Sau đó trẻ nín thở tuỳ theo khả năng trẻ hoặc ít nhất trên 10 giây và thở ra buồng đệm.
- Đợi 1 phút sau để lặp lại lần hai.
Kỹ thuật phun với buồng đệm (spacer) có mặt nạ (áp dụng cho trẻ từ 5 tháng đến 4 tuổi)
- Trước tiên, phải kiểm tra lượng thuốc trong chai thuốc.
- Kiểm tra dụng cụ phun.
- Gắn chai thuốc vào dụng cụ phun.
- Lắc kỹ chai thuốc trước khi phun.
- Gắn dụng cụ phun vào buồng đệm.
- Gắn mặt nạ vào buồng đệm.
- Chuẩn bị tư thế trẻ: trẻ ngồi dựa vào người ba mẹ, cổ hơi ngửa ra sau, mặt hướng về phía trước.
- Giải thích cho trẻ biết trước khi cho mặt nạ vào mặt trẻ (nếu có thể).
- Úp mặt nạ vào mũi miệng trẻ.
- Tay trẻ (hoặc tay của người trợ giúp) cầm chai thuốc như trên với ngón trỏ (hoặc ngón cái) để
lên đáy chai thuốc.
- Ấn vào đáy chai thuốc và thuốc sẽ vào trong buồng đệm.
- Kỹ thuật thở: có hai cách:
+ Ấn chai thuốc bốn nhát lien tiếp và cho bệnh nhân thở với mặt nạ ít nhất 30 giây.
+ Ấn chai thuốc một nhát và cho bệnh nhân hít thở bốn lần (hoặc 10 giây) sau đó ấn tiếp nhát
thứ hai.
Kỹ thuật hít bột khô đa liều (PDI)
- Sử dụng cho trẻ em ≥ 6 tuổi và hợp tác.
- Kiểm tra xem trẻ hít vào có đủ lực không trước khi sử dụng phương pháp này bằng dụng cụ
đặc biệt khi trẻ ngậm dụng cụ này vào miệng và hít thật mạnh vào, nếu đủ lực ta sẽ nghe tiếng kêu
như tiếng còi.
- Nếu trẻ đủ lực hít vào, ta bắt đầu tiến hành kỹ thuật này.

3
Huấn luyện kỹ năng Y khoa-SKILLSLAB-Module Hệ Hô hấp
Kỹ năng thủ thuật
- Mở nắp đậy dụng cụ.
- Xoay nắp điều chỉnh qua hết bên phải sau đó xoay ngược qua trái cho đến khi nghe tiếng
“click”: thuốc đã vào đúng vị trí (ví dụ: Pulmicort).
- Giải thích và hướng dẫn cách thở cho trẻ.
- Chuẩn bị tư thế trẻ: trẻ ngồi, cổ hơi ngửa ra sau, mặt hướng về phía trước.
- Đặt phần ống ngậm của dụng cụ phun vào giữa hai môi trẻ.
- Trẻ hít chậm và sâu với thời gian ít nhất là 6 giây.
- Sau đó nín thở 10 giây và thở ra.
- Đóng nắp đậy dụng cụ lại.
D. THỰC HÀNH: 50 phút
- Lần 1: 40 phút
Sinh viên chia từng nhóm nhỏ, mỗi nhóm 2 sinh viên. Một sinh viên thao tác, một sinh viên khác
quan sát và ghi nhận trên bảng kiểm.
- Lần 2: (10 phút). Chọn 1 SV
+ SV thao tác từng kỹ thuật phun khí dung.
+ Các SV còn lại nhận xét và đóng góp ý kiến.
- CBG nhận xét và tổng kết.
E. ĐÁNH GIÁ:
Thi cuối module theo OSCE
F. TÀI LIỆU THAM KHẢO:
1. Bạch Văn Cam và cộng sự, 1999, phun khí dung, Thủ thuật cấp cứu nhi, Bệnh viện nhi đồng 1.
2. Laberge S., M. Gauthier, G. Lapierre, G.R. Giouard, 1994, Etat de malasthmatique, Les Presses
de I’Universite’ de Montreal.

4
Huấn luyện kỹ năng Y khoa-SKILLSLAB-Module Hệ Hô hấp
Kỹ năng thủ thuật
BẢNG KIỂM
KỸ NĂNG PHUN KHÍ DUNG VỚI OXY

STT CÁC BƯƠC TIẾN HÀNH KHÔNG LÀM LÀM CHƯA LÀM ĐÚNG
(0 điểm) ĐÚNG (2 điểm)
(1 điểm)
1 Giải thích cho bà mẹ trước khi
phun
2 Dùng ống tiêm lấy thuốc đúng `
liều
3 Pha thêm lượng nước muối
sinh lý vừa đủ
4 Bơm thuốc vào bầu phun
5 Gắn mặt nạ đúng cỡ bệnh nhân
vào bầu phun
6 Nối dây với bầu phun và nguồn
oxy
7 Chuẩn bị đúng tư thế cho bệnh
nhân
8 Giải thích và hướng dẫn cách
thở trước khi áp mặt nạ vào
mũi bệnh nhân
9 Điều chỉnh đúng liều oxy cần
dùng
10 Gõ nhẹ vào thành bầu phun để
đảm bào thuốc trên thành rơi
xuống hết
Tổng điểm

5
Huấn luyện kỹ năng Y khoa-SKILLSLAB-Module Hệ Hô hấp
Kỹ năng thủ thuật
KỸ NĂNG PHUN KHÍ DUNG VỚI MÁY PHUN

STT CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH KHÔNG LÀM CHƯA LÀM ĐÚNG
LÀM ĐÚNG
1 Giải thích cho bà mẹ trước khi
phun
2 Dùng ống tiêm lấy thuốc đúng
liều
3 Pha thêm lượng nước muối
sinh lý vừa đủ
4 Bơm thuốc vào bầu phun
5 Gắn mặt nạ đúng cỡ cho bệnh
nhân vào bầu phun
6 Nối dây với bầu phun và máy
phun
7 Chuẩn bị đúng tư thế cho bệnh
nhân
8 Giải thích và hướng dẫn cách
thở trước khi áp mặt nạ vào
mũi bệnh nhân
9 Mở máy phun
10 Gõ nhẹ vào thành buồng phun
để đảm bảo thuốc trên thành
rơi xuống hết
Tổng điểm

6
Huấn luyện kỹ năng Y khoa-SKILLSLAB-Module Hệ Hô hấp
Kỹ năng thủ thuật
KỸ NĂNG PHUN KHÍ DUNG VỚI LIỀU ĐỊNH CHUẨN KHÔNG BUỒNG ĐỆM

STT CÁC BƯỚC TIẾN KHÔNG LÀM LÀM CHƯA LÀM ĐÚNG
HÀNH ĐÚNG
1 Giải thích cho bà mẹ (hoặc
cho trẻ)
2 Kiểm tra chai thuốc với
thau nước
3 Kiểm tra dụng cụ phun
4 Gắn chai thuốc vào dụng cụ
phun
5 Cầm dụng cụ phun đúng tư
thế
6 Lắc kỹ chai thuốc trước khi
phun
7 Hướng dẫn tư thế và cách
thở cho bệnh nhân
8 Đặt phần miệng của dụng
cụ phun vào đúng vị trí
9 Xịt thuốc vào miệng
10 Lau khô phần miệng của
dụng cụ phun và đậy nắp
lại
11 Nếu phun với Corticoides,
bảo bệnh nhân súc miệng
Tổng điểm

7
Huấn luyện kỹ năng Y khoa-SKILLSLAB-Module Hệ Hô hấp
Kỹ năng thủ thuật
KỸ NĂNG PHUN KHÍ VỚI LIỀU ĐỊNH CHUẨN CÓ BUỒNG ĐỆM

STT CÁC BƯỚC TIẾN KHÔNG LÀM CHƯA LÀM ĐÚNG

HÀNH LÀM ĐÚNG
1 Giải thích cho bà mẹ trước
khi phun
2 Kiểm tra chai thuốc với
thau nước
3 Kiểm tra dụng cụ phun
4 Gắn chai thuốc vào dụng cụ
phun
5 Lắc kỹ chai thuốc trước khi
phun
6 Gắn dụng cụ phun vào
buồng đệm
7 Hướng dẫn cách thở cho trẻ
8 Đặt phần miệng của buồng
đệm vào đúng vị trí
9 Xịt thuốc vào buồng đệm
10 Vệ sinh phần miệng của
buồng đệm
11 Nếu phun với Corticoides,
bảo bệnh nhân súc miệng
Tổng điểm

KỸ NĂNG PHUN KHÍ DUNG VỚI LIỀU ĐỊNH CHUẨN CÓ BUỒNG ĐỆM VÀ MẶT NẠ

STT CÁC BƯỚC TIẾN KHÔNG LÀM CHƯA LÀM ĐÚNG

HÀNH LÀM ĐÚNG
1 Giải thích cho bà mẹ trước
khi phun
2 Kiểm tra chai thuốc với
thau nước
3 Kiểm tra dụng cụ phun
4 Gắn chai thuốc vào dụng cụ
phun
5 Lắc kỹ chai thuốc trước khi
phun
6 Gắn dụng cụ phun vào
buồng đệm
7 Hướng dẫn bà mẹ bế trẻ
đúng thế

8
Huấn luyện kỹ năng Y khoa-SKILLSLAB-Module Hệ Hô hấp
Kỹ năng thủ thuật
8 Giải thích và hướng dẫn
cho bà mẹ cách xịt thuốc
9 Vệ sinh mặt nạ và miệng trẻ
Tổng điểm

9
Huấn luyện kỹ năng Y khoa-SKILLSLAB-Module Hệ Hô hấp
Kỹ năng thủ thuật
KỸ NĂNG PHUN KHÍ DUNG VỚI DỤNG CỤ HÍT BỘT KHÔ

STT CÁC BƯỚC TIẾN KHÔNG LÀM CHƯA LÀM ĐÚNG

HÀNH LÀM ĐÚNG
1 Kiểm tra lực hít của trẻ
bằng dụng cụ đặc biệt
2 Mở nắp đậy dụng cụ
3 Xoay nắp điều chỉnh để
thuốc vào đúng vị trí
4 Giải thích và hướng dẫn
cách thở cho trẻ
5 Chuẩn bị đúng tư thế cho
trẻ
6 Hướng dẫn cách đặt ống
ngậm của dụng cụ phun vào
miệng trẻ
7 Quan sát trẻ thở
8 Vệ sinh phần ngậm của
dụng cụ phun
9 Nếu phun với Corticoides,
bảo bệnh nhân súc miệng
Tổng điểm

10