Rabia BATMAZ

20020011018 / Dilbilim 1. Sınıf

Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi

ÖDEV SORULARI
1. 10 sözcük belirleyip fonetik yazımlarını gösteriniz.

Övdü [ œβdY ] Memur [ me:mUɣ ]

Ziynet [ zi:nɛt ] Hakim [ xɑ:cɪm ]
Cetvel [ ʤetvɛl ] Alaka [ ɑla:kɑ ]
Bitki [ bɪtcɪ ] Poğaça [ pʰo:ɑʧɑ ]
Karton [ kʰɑɼtᴐn ] Türev [ tʰYɼɛv ]
Hediye [ hedɪjɛ ] Oğlak [ o:łɑk ]

2. Farklı seslem yapılarına sahip 5 sözcük belirleyerek seslem yapılarını dizim ağacı
ile gösteriniz.

 Renk [ rɛŋk ] - tek seslemli

Seslem

O R

r N C

ɛ ŋ k

 Tavuk [ tʰɑβʊk ] - iki seslemli

 Seslem Seslem

O R O R

tʰ ɑ β N C

ʊ k

 Ziyafet [ zɪjɑfɛt ] – üç seslemli

Seslem Seslem Seslem

O R O R O R

z ɪ j ɑ f N C

ɛ t

 Enfeksiyon [ eɱfɛcsɪjᴐn ] – dört seslemli

 Seslem Seslem Seslem

O R O R O R

e ɱ f N C s ɪ

ɛ c
Seslem

O R

j N C

ᴐ n
 Okuldakiler [ ᴐkʰʊłdɑkʰɪłɛɣ ] – beş seslemli

Seslem Seslem Seslem Seslem

R O R O R O R

N kʰ N C d ɑ kʰ ɪ

ᴐ ʊ ł Seslem

O R

ł N C

ɛ ɣ
3. Türkçenin sesbilgisel ve sesbilimsel özelliklerinden karşılaştırmalı olarak onar
tane yazınız.
Sesbilgisel Özellikler:
- Türkçenin ünlü dizgesinde 8 temel ünlü yer almaktadır ve en belirgin özellikleri kısa
olmalarıdır.
- Ödünç sözcüklerde de benzer eğilim görülmektedir.
- Aynı seslem içerisinde birden fazla ünlü yer almaz, yer aldıkları kelimeler ise ödünç
kelimelerdir.
- Ünlü sayısı diğer seslerle oluşturdukları ses çevrelerinde değişkeleriyle birlikte sayısı
8’den 16’ya çıkmaktadır.
- ‘’hane’’ ile oluşturulmuş bileşik sözcüklerde /h/ sesinin yitirildiği durumlar
bulunmaktadır ve /h/ sesbiriminden öncesi ses, sesletirken uzun bir sese dönüşür.
- Çok seslemli sözcüklerde ilk seslemdeki kapalı [e] değişkesi sözcüğün sonuna doğru
açık [ɛ] değişkesine dönüşür.
- <ğ> içseste iki farklı ünlü arasında ünlü kaymasına sebep olur ve bu durum yabancı
kökenli sözcüklerde, seslem sonundaki /y/ yarı ünlüsünde ve /v/ ünsüzü iki farklı ünlü
arasında yan ünlüye dönüştüğünde görülür.
- Türkçede akıcı ünsüzler her zaman ötümlüdür.
- Ünsüz seslerde üfleme, damaksılaşma, ötümsüzleşme, genizsileşme, dudaksılaşma ve
ses yitimi özellikleri görülür.
- Bu özellikler belli başlı seslerde görülmektedir. Bazılarında iki ses, üç ses veya dört
ses oluyor fakat değişebiliyorlar. Ya sesin konumuna bağlı olarak ortaya çıkarlar ya
sesin sesel çevresine bağlı olarak ya da ikisi birden etkilidir.
- Eşsesbirim olan sesler aynı sesel çevreyi asla paylaşmamaktadır, farklılardır.
- Genizsileşme Türkçede sadece bir seste görülür. [ n ]

Sesbilimsel Özellikler:
- Türkçede ünlülerin kullanımına dair bir kısıtlama yoktur. Sözcük içerisinde tüm
ünlüler ön ses, iç ses ve son seste bulunabilir.
- Ünsüzlerin kullanımında ise kısıtlamalar vardır. Bu kısıtlamalar genellikle son ses ve
ön ses konumunda meydana gelir. Bunun nedeni ise Türkçenin eklemeli bir dil
oluşudur. Sözcük farklı ekler alarak sağa doğru uzuyor ve bundan içsesteki ünsüzler
etkilenmiyor.
- Türkçede sonses ünsüzlerine ilişkin kısıtlamalar patlamalılar ve patlamalı –
sızmalılarda görülür. Bunlar sonseste ötümsüzleşir.
- Fakat Türkçede önses ünsüzüne ilişkin kısıtlamalar bulunmamaktadır. Her ünsüz
önses konumunda bulunabilir.
- Ünlü yığılması durumu bulunmaktadır. Bu durum aynı seslem içerisinde birden fazla
unsurun bir arada bulunmasıdır.
- Türkçe seslem yapısında önseste ünsüz yığılmasına izin vermez, dolayısıyla alıntı
sözcüklerde farklı stratejiler uygulayarak bunu düzeltir. Bunu düzeltirken sözcüğün
başına ünlü getirir ya da içseste türeme gerçekleşir.
- İçseste türeyen ünlüler rastgele değildir. Temel özellik ünlü uyumudur, yani sözcük
içerisinde ünlünün özelliği neyse aynı özellikteki ünlüyü tercih eder.
- Sonseste ünsüz yığılmasına Türkçe belli kısıtlamalar içinde izin vermektedir. Bunlar;
Titreşim (m,n,r,l,j) + duraksamalı sesler (p,b,t,k,g,b,d,f,v,s,z,h,ʃ,ʧ,ʒ,ʤ)
Sızmalı (f,v,s,h,ʃ) + patlamalı (p,t,k)
/k/ + /s/
[r/z] + geniz ünsüzü
- Türkçe içseste ünsüz yığılımına izin verir. Eklentili bir dil olmasından ötürü
kullanımında bir kısıtlama yoktur.
- Türkçede farklı seslem yapıları bulunmaktadır: ZÜZ, ÜZ, Ü, ÜZZ, ZÜZZ.
ZÜZZ de bulunmaktadır lakin konuşma dilinde bulunmamaktadır. Sadece yazı dilinde
bulunur. ( örnek olarak ‘’tren’’ sözcüğünü verebiliriz. )
- Türkçede sadece ünlü sesler seslem oluşturabilirler. Seslemlerin iç yapısı ise dizim
ağaçları ile gösterilir.
- Türkçede sesbilimsel en önemli özellik uyumdur. Uyum Türkçede hem ünlülerde hem
ünsüzlerde görülen bir özelliktir.
- Ünlü uyumu ödünç sözcüklerde görülmez.