Mak2011 Sunu 2020 - 21 Hafta 2 - Ukey

TEMEL ELEKTRİK TEKNOLOJİSİ
BU HAFTAKİ DERSİN KAPMASI

Temel elektrik kavramları
Direnç elemanı, çeşitleri, devreleri
Elektromotor kuvvet ve potansiyel fark kavramlarının açıklanması
Direnç üzerinden harcanan güç formülleri ve örnek çözümü
Sıcaklık-direnç ilişkisi ve formülüzasyonu
Devre analizi yöntemleri
Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü

1
MAK2011 Elektrik ve Elektroniğin Temelleri,Dr.Öğr. Üyesi Gürsel ŞEFKAT/ Doç. Dr. Elif E. TOPÇU
1. 1. GİRİŞ
Enerji iş yapabilme kapasitesidir. Enerji farklı biçimlerde olabilir.
• Isı (Termal), Işık, Hareket, Elektrik, Kimyasal, Nükleer, Yerçekimi
İnsanoğlu astronotları uzaya fırlatmaya kadar her şey için enerji kullanıyor. İki
tür enerji vardır.
• Depolanan (Potansiyel) enerji

• Hareket (Kinetik) Enerji
Örneğin, kimyasal enerji içeren yiyecekleri yediğimizde vücudumuz bu enerjiyi

çalışırken veya oynarken kinetik enerji olarak kullanana kadar depolar.
Enerji yenilenebilir ve yenilenemez enerji olarak sınıflandırılabilir.
Yenilenebilir Enerji; güneş, rüzgar, jeotermal, biokütle, su gücü (Akan akışkan)

Yenilenemez Enerji; fosil yakıt (petrol, kömür, doğal gaz), hidroelektrik (baraj)
Bu birincil enerji kaynakları ısı veya ikincil enerji kaynağı olan elektrik enerjisi
üretiminde kullanılır.
2
3
Elektrik mühendisliği, farklı biçimdeki enerjilerin elektrik enerjisine dönüşümü,
elektrik enerjisi biçiminin dağıtımı ve iletimi, nihai faydalanma için yeniden
dönüşümü ve kontrolü ile ilgilenir.

4
Elektrik enerjisi genellikle son faydalanılacak enerji değildir.
Çoğunlukla, motorlarda, rölelerde ve elektromıknatıslarda faydalı mekanik

enerjiye, fırın ve ocaklarda ısı enerjisine, hoparlörde ses enerjisine,
lambalarda ışık enerjisine (çoğunlukla ısıya dönüştükten sonra) veya
elektrolitik süreçlerinde kimyasal enerjiye dönüşür.
Isı Enerjisi Ses Enerjisi

Mekanik Enerji
Işık Enerjisi
Kimyasal Enerji
5
Elektrik mühendisliği diğer mühendislik dalları ile çok yakın ilişkidedir.
Makine mühendisleri, güç sistemlerinin bir parçası olan elektrik motorlarının

uygulama ve kontrollerinde ve uzaktan ölçme ve kontrollerde elektrik
mühendisliğinin ürünlerini kullanması ilk akla gelen örneklerdir.
Kimya mühendisleri, süreç kontrolleri, ısıtma ve soğutma ve otomatik

kaydetme ve uyarı donanımlarında benzer ürünleri kullanır.
İnşaat ve yapı mühendisleri, motor uygulamaları, binalardaki elektrik güç

dağıtımı ve gerilim-uzama ölçümleri ile ilgilenirler.
Havacılık mühendisleri, hava taşıtları ve mermilerinde güç üretimi, ölçme ve

kontrol için çoğu zorunlu uygulamalarla alakalıdırlar.
Endüstriyel sistemler ve tüketici ürünleri içinde algılama, hesaplama ve eyleyici

teknolojisinin birleşimine izin veren tümleşik devreler ve malzemelerdeki
ilerlemelerden dolayı mekanik sistemlerde, elektrik ve elektronik
mühendisliğinin oynadığı rol günümüzde önemli bir oranda artmıştır. Bu
birleşme devrimi mekatronik olarak adlandırılmaktadır.
6
1. 2. TEMEL ELEKTRİKSEL NİCELİKLER
Hidrolik çalışmalarında ele alınan sıvı hacmi veya mekanik çalışmalarda yer
değiştirme gibi bu alanda da en temel nicelik elektrik yükü veya elektrik
miktarıdır.
Yük, pozitif (proton) veya negatif (elektron) olabilir. SI birim sisteminde, yük
coulombs olarak ölçülür.
Örneğin, bir elektrondaki yük, negatif ve 1.602x10-19 coulomb dur. Buna

karşılık, yaklaşık 6.24x1018 elektron 1 coulomb elektrik miktarı için gereklidir.
Yükün varlığı, etrafındaki bölgede oluşan kuvvet etkisinin artması ile verilir.
Belirli bir biçimde, iki yük birbirlerini, yük şiddetlerinin çarpımı ile doğru
aralarındaki mesafenin karesi ile ters orantılı olan bir kuvvetle iter veya çekerler.
Bu etki, çoğunlukla yükün etrafında oluşan bir kuvvet alanı olarak tanımlanır. Bu
alan, elektrik alanı olarak adlandırılır. Yükler arasındaki bu alan kuvveti,
gezegenler arası çekim kuvveti içinde yazılabilir.

7
8
1. 2. TEMEL ELEKTRİKSEL NİCELİKLER
Enerji transferi oluşturmak için yükün hareketli olması gerektiğinden, hareketli

yük ile ilgilenilir.
Özellikle, elektriği iyi ilettiği tecrübi olarak gösterilmiş bakır ve alüminyum gibi
malzemeler ile sınırlandırılmış belirli bir yolda hareketlerin olduğu durumlarla
ilgileniriz.
Tersine porselen, mika, cam ve bazı koşullar altında hava gibi diğer malzemeler
oldukça zayıf iletkenler olarak bilinirler. Bu malzemeler yalıtkan olarak
adlandırılır ve iletken yolları oluşturmak için bir engel oluşturarak özel iletim
yolları sağlamada kullanılırlar.
Bu yollar devreler olarak adlandırılır ve akışkan sistemlerdeki borulara

benzetilebilir.

9
10
11
12
Elektriksel Sembol Birim İlgili Denklem Mekanik Hidrolik
Nicelik (MKS) Benzeşiği Benzeşiği
Yük q, Q Coulomb …. Konum Hacim
Akım i, I Amper Hız Debi

i  dq dt
Potansiyel fark e, E veya v, Volt Kuvvet Basınç
veya voltaj V e  dw dq veya
seviye
farkı
Güç p, P Watt
p  ei Güç Güç
Enerji veya İş w, W Joule Enerji veya iş Enerji veya

w   edq veya iş
w   eidt

13
1.3 AKI VE POTANSİYEL FARK
Akı ve potansiyel fark kavramı, ‘alan’ tipi problemlerin tümü için

benimsenen standart bir yaklaşımdır.
Genellikle akış niceliği akı ile temsil edilir ve akışa neden olan nicelik potansiyel
fark olarak adlandırılır.
Yöntemin bu kadar tutulmasının sebebi, akışkan akışı, ısı transferi, elektriksel

iletim, elektrostatik ve elektromanyetizma problemlerine farklı terim isimleri ile
aynen uygulanabilmesidir.
Bu sebeple termodinamik alanında ısı iletim olayını tanımlamak için elektriksel

benzeşimi kullanmasına veya elektrik mühendislerinin elektriksel ve elektronik
prensiplerini daha iyi kavramak için ısı ve akış akısı benzeşimini sık sık
kullanması şaşırtıcı değildir. Akı için genel bir ifade şöyle yazılabilir.

14
15
1.4 TEMEL ELEKTRİKSEL ELEMANLAR
Elektriksel sistemlerde direnç (R), kapasite (C) ve indüktans (L) olmak üzere üç
temel pasif elektriksel eleman vardır. Pasif elemanlar, tümleşik devre gibi aktif
aygıtların tersine ilave güç kaynaklarına ihtiyaç duymazlar. Bu elemanlar,
gerilim-akım ilişkileri ile tanımlanırlar. Gerilim ve akım kaynağı olmak üzere iki
ideal enerji kaynağı vardır. Bu ideal kaynaklar, iç direnç, kapasite veya indüktans
içermezler. Şekilde tüm bu bileşenlerin şematik sembollerini gösterir.
Direnç Kapasite İndüktans Gerilim Akım

(R) (C) (L) Kaynağı Kaynağı
(V) (I)
Temel elektriksel elemanlar

16
1.4.1 Direnç Elemanı
İletken bir ortamda, elektrik akım akışı için belirli terimlerle AKI ifadesi şu
şekilde verilir.

17
grubuna iletim terimi olup G ile gösterilir ve Siemens (S=1/)
olarak ölçülür. Böylece;
iletimin tersi direnç olarak adlandırılır. Yukarıdaki ifadede iletim terimi G yerine
1/R yazılabilir. Burada R direnci temsil etmekte olup birimi Ohm() cinsinden
ölçülür. Buradan;

18
İletkenliğin tersi olan özdirenç terimini bu ifade de kullanmak daha kullanışlı
olduğundan direncin genel ifadesi;
şeklinde yazılır. Burada  iletkenin Ohm-metre (m) cinsinden özdirenci olup

Tabloda bazı malzemelerin özdirençleri verilmiştir.

19
MAK2011 Elektrik ve Elektroniğin Temelleri,Dr.Öğr. Üyesi Gürsel ŞEFKAT/ Doç.
Dr.Öğr.Üyesi Elif
Dr. Elif E. E. TOPÇU
TOPÇU
Bütün saf metallerin özdirenci sıcaklığa bağlıdır, sıcaklığın artmasına bağlı olarak
doğrusal artar. Karbon ve birçok yalıtkan içeren diğer metaller, sıcaklığın artmasıyla
direncin düşmesi karakteristiğini sergilerler.
Yaygın iletkenlerin özdirençleri
Malzeme Özdirenç (10-8 m)
Alüminyum 2.8
Karbon 4000
Konstant 44
Bakır 1.7
Altın 2.4
Demir 10
Gümüş 1.6
Tungsten 5.5

20
Örnek 1.1 20 C’de bakırın özdirenci 1.76x10-8 m olduğuna göre, 20 m uzunluğunda 0.5 mm çapında silindirik bakır telin direncini belirleyi
Örnek 1.1 20 C’de bakırın özdirenci 1.76x10-8 m

olduğuna göre, 20 m uzunluğunda 0.5 mm çapında silindirik
bakır telin direncini belirleyin.
l 20
R=ρ =1.76x10 -8 -3 2
=1.79 Ω
a (0.5x10 )
π
4

21
1.4.6 Direncin Sıcaklıkla Değişimi
Bir iletkenin direnci; uzunluğa, kesit alanına ve özdirence bağlı olduğu gibi
sıcaklığa da bağlıdır. Metalin sıcaklığı arttıkça, atomların enerjileri de artar.
Enerjisi artan atomların titreşimi de büyür. Bir insanın, kalabalık ve hareketli bir
topluluk içinde topluluğu yararak geçmesinin güçleştiği gibi, titreşimleri büyük
olan atomların içinde serbest yüklerin geçişi de o nispette zor olacaktır.
Dolayısıyla, sıcaklık arttıkça dirençte artar. Sıcaklıkla direnç doğru orantılıdır.
Özdirenç (mm2/m) 2
1
0
-273 C -235 C t1 t2
 Sıcaklık (t, C)

22
23
24
1.4.6 Direncin Sıcaklıkla Değişimi
Örnek 1.5. Tungsten maddesinden yapılan bir lambanın direnci, 1800 C’de tel
akkor halindeyken 240 ’dur. Lambanın oda sıcaklığındaki (18 C) direnci nedir.
Sıcaklık Direnç Katsayısı 𝛼 = 4.5𝑥10−3 1/ 𝑜𝐶
𝑅2 = 𝑅1 1 + 𝛼 𝑡2 − 𝑡1
𝑡2 = 1800 𝑜𝐶 , 𝑅2 = 240 Ω, 𝑡1 = 18 𝑜𝐶
240 = 𝑅1 1 + 4.5𝑥10−3 1800 − 18
𝑅1 = 26.61 Ω

25
1.4.2 Direnç Gösterimleri
Direnç elemanları sabit veya değişken değerde olabilirler.
Elektrik devrelerinde yaygın olarak kullanılan sabit değerli dirençler; akım sınırlama,
gerilim bölme veya devrenin yükü gibi amaçlarla kullanılırlar.
Elektrik-elektronik devrelerde kullanılan dirençler, film (veya telli) tipi, yüzeye monteli ve
entegre biçimli (dual in line package, DIP ve single in line package, SIP) olarak
adlandırılan ve Şekil’de gösterildiği gibi farklı biçimleri vardır.
Lehim
çıkıntıları
Teller
Pinler
Film Yüzeye Entegre Biçimli

tipi monteli DIP SIP

26
1.4.2 Direnç Gösterimleri (Dvm)
Sabit dirençler yapımlarında kullanılan malzemelerin cinsine göre karbon, film ve telli
dirençler olarak üç gruba ayrılırlar.
Karbon Dirençler; kömür tozu ve erimiş reçinenin birleştirilmesi ile elde edilirler.
Karışımdaki kömür tozu ve reçine oranına bağlı olarak direnç değeri belirlenir. Dolaysı ile
tolerans değerleri (%5, %10 gibi) yüksektir.
Film Dirençler; direnç maddesi şerit şeklinde olup bir yalıtkan gövde üzerine sarılarak
elde edilirler. İnce ve kalın film dirençler olmak üzere ikiye ayrılırlar. Film dirençler düşük
toleranslı ve istenen değerde hassas olarak üretildiklerinden elektrik devrelerinde yaygın
olarak kullanılırlar.
Telli Dirençler; yalıtkan gövde üzerine tel biçiminde sarılan direnç malzemesi ile elde
edilirler. Direnç değeri telin kalınlığına ve uzunluğuna göre belirlenir. Sıcaklıkla direnç
değişmesin diye direnç teli Nikel-Gümüş, Nikel-Krom ve Tungsten gibi metaller kullanılır.
Sarımlar arası kısa devre olma riski yüzünden yüksek gerilim devrelerinde kullanılmazlar.
Yüksek frekanslı devrelerde de sargıların kapasite ve indüktans etkisi sebebi ile kullanımı
uygun değildir.

27
Telli dirençlerin değerleri ve toleransları genellikle Şekil’de gösterildiği gibi dört renkli bant
(a, b, c, tol) ile kodlanarak verilir. Bantlar için kullanılan renkler Tablo’da temsil ettikleri
değerleri ile birlikte listelenmiştir. Bir direncin değeri ve toleransı şöyle ifade edilir.
a, b ve c Bantları tolerans Bandı
Renk Değeri Renk Değeri
Siyah 0 Altn 5%
Kahverengi 1 Gümüş  10 %
Kırmızı 2 Renksiz  20 %
a b c tol Turuncu 3
Sarı 4
Yeşil 5
Mavi 6
Mor 7
R  ab x 10C  tolerans (%) Gri

Beyaz
8
9
Örnek 1.2 Aşağıda verilen renk koduna sahip bir telli direncin değeri;
a; yeşil, b; kahverengi, c; kırmızı ve tol; altın
R  51 x 102   5%  5100  (0.05 * 5100)

4845   R  5355 
28
Değişken değerli dirençler; bir mekanik vida, düğme veya doğrusal kayar bir mekanizma
ile ayarlanabilen bir direnç değer aralığı sağlar. Çok yaygın olarak kullanılan bu tip
değişken dirençler potansiyometre veya pot olarak adlandırılır. Farklı şematik
gösterimleri Şekil’de verilmiştir. Potansiyometreler, direnci ayarlamak için trim pot olarak
adlandırılan bir devre içerir. Trim pot, direnç değerini ayarlamak için kullanılan vidayı
işaret eden küçük bir sembolle gösterir. Direnci artırmak için potansiyometrenin dönüş
yönü genellikle eleman üzerinde gösterilir.
10 k 10 k 10 k
CW

29
Ayarlı dirençler, direnç değerinin zaman zaman değişiminin istendiği

devrelerde kullanılır. Kullanım yeri ve amacına uygun olarak çok değişik
yapıda ve farklı malzemeler kullanılarak yapılırlar. Elle veya tornavida gibi
basit aletler ile ayarlanabilen çeşitlerinin yanında, direncin bulunduğu
ortamın ışık, ısı ve gerilim değerini değiştirerek ayarlanabilenleri de
vardır.
Elle veya tornavida ile ayarlananlar; akım miktarını, devre yükünü veya
gerilim bölme yöntemi ile bir noktanın gerilimini değiştirmek amacı ile
kullanılırlar.
Reosta; yüksek akımlı, düşük gerilimli akımı değiştirmek için

kullanılırlar.
Potansiyometre; kullanılan malzemeye göre karbon, telli ve turlu

olarak, ayarlama mekanizmasına göre de mil ayarlı (potansiyometre),
tornavida ayarlı (Trimpot) olarak gruplandırılırlar.

30
Ortam etkili ayarlanabilir dirençler ise otomatik kontrol uygulamalarında

kullanılırlar. Ayarlı dirençler temel olarak 3 tiptedir.
Işık etkili direnç; ışık etkilin dirençler (Light Depended Resistor –LDR), foto
direnç olarak da bilinir. Işığın şiddeti arttıkça direnç düşer ve böylece devreden
geçen akım artar.
Isı etkili direnç (Termistör); sıcaklıkla direncin değişimi prensibi ile çalışırlar.
Negatif ve pozitif sıcaklık katsayılı olmak üzere sırasıyla NTC ve PTC türleri
vardır. İletken malzemeden mamul olanlar sıcaklık arttıkça dirençlerinin
yükselmesi prensibini kullanırken, yarı iletken malzemeden mamul olanlar ise
sıcaklık arttıkça NTC’ye göre direnç daha büyük oranda azalır.
Voltaj etkili direnç (Varistör); voltaj etkili direnç (Voltage Depended Resistor
-VDR) aşırı gerilimden korunması istenen devre elemanlarına paralel bağlanarak
kullanılır.

31
1.4.3 Basit Direnç Devreleri
Şekil, seri bağlı üç dirençten oluşan bir elektrik devresini ve seri bağlı üç dirence denk
olan tek bir direnç içeren denk devreyi gösterir. Devreden geçen akım üç dirençte de
aynıdır. Bu yüzden;
R1 R2 R3 Reş
i
V1 V2 V3
i
V1=R1i V2 =R2i V3=R3i
V V
Devredeki toplam gerilim düşümü, ayrı ayrı dirençlerdeki gerilim düşümünün toplamı
olduğundan başka bir deyişle, uygulanan gerilim dirençlerde harcanacağından;
V=Re i
Son iki ifadeyi birbirine oranlarsak; Re =R1+R2 +R3
elde ederiz. Bu analiz, seri bağlı dirençlerin direnç değerlerinin cebirsel olarak
toplanmasıyla tek bir denk direnç ile temsil edilebildiğini gösterir
32
Şekil’de paralel bağlı üç dirençten oluşan bir devre görülmektedir. Paralel bağlı
düzenlemede, üç direnç boyunca gerilim düşümü her birinde aynıdır. Bu yüzden
i1 R1
i2
R2 Reş V=R1i1=R2i2 =R3i3
R3
i3
it it
V V it =i1+i2 +i3
Burada it devrede dolaşan toplam akımı, i1, i2, i3 paralel devrede kollara bölünen akım
bileşenlerini temsil eder. Paralel kısımdan ayrılan akım bileşenlerin toplamı olan orijinal
akımdır. Toplam akım ifadesini tekrar yazarsak;
V V V   1 1 1  V 1 1 1 1
it =  + +  =  + +  V it = = + +
 R1 R2 R3   R1 R2 R3  Re Re R1 R2 R3

33
Örnek 1.3 Şekilde görülen devrede, her bir dirençteki gerilim düşümünü ve akım değerini
hesaplayın.
R5 3
R1 R3
R6
7 6
6
R2 4 R4 12 6 R7
20 V
R8
4

34
Direnç Gerilim Düşümü (V) Akım (A)

R1 14 2
R2 6 1.5
R3 3 0.5
R4 3 0.25
R5 0.5 0.167
R6 0.5 0.083
R7 1.5 0.25
R8 1 0.25

35
Diğer bir deyişle elektromotor kuvvet; elektrik devrelerinde, devrenin açık olduğu ve devreden elektrik akımı çekilmediği
durumda devredeki kaynağın iki kutbu arasındaki potansiyel farka verilen addır.
36
1.4.5 Güç ve Enerji
Güç harcanan veya uygulanan enerji ile orantılıdır. Devrenin herhangi iki
noktası arasındaki potansiyel fark, alçak potansiyelden yüksek potansiyele
birim yükün hareketi esnasında yapılan iş olarak tanımlanır. Böylece V
voltluk sabit bir potansiyel fark boyunca Q coulomb yükün hareketinde
yapılan iş;
𝑊 = 𝑄𝑉
Dolayısı ile
𝑑𝑊 𝑑𝑄
𝐺üç = = 𝑉 = 𝐼𝑉
𝑑𝑡 𝑑𝑡
Ohm yasası (V=IR) kullanılarak;
𝑃 = 𝑉𝐼 = 𝐼𝑅 𝐼 = 𝐼 2 𝑅
veya
𝑉 𝑉2
𝑃 = 𝑉𝐼 = 𝑉 =
𝑅 𝑅

37
1.4.5 Güç Ve Enerji
Örnek 1.4 Paralel bağlı bakır ve alüminyum kablodan oluşan elektriksel bir
yüke 100 A’lik bir akım uygulanmıştır. Her bir kablonun toplam uzunluğu 500m
ve her bir iletkenin kesit alanı da 60 mm2 dir. Her bir kablodan geçen akım
değerini ve her birinde harcanan gücü hesaplayınız.
(Bakır ve alüminyumun özdirenci sırasıyla 1.8x10-8 ve 2.8x10-8 m’dir.)
RCu
Res
RAl
100 A 100 A

38
𝑙 500
Bakır kablonun direnci; 𝑅𝐶𝑢 = 𝜌𝐶𝑢 𝑎 = 1.8𝑥10−8 60𝑥10−6 = 0.15 Ω
𝑙 500
Alüminyum kablonun direnci; 𝑅𝐴𝑙 = 𝜌𝐴𝑙 𝑎 = 2.8𝑥10−8 60𝑥10−6 = 0.233 Ω
Kablolar paralel bağlı olduğundan eşdeğer direnç;
1 1 1 𝑅𝐶𝑢 𝑅𝐴𝑙
= + ⇒ 𝑅𝑒ş =
𝑅𝑒ş 𝑅𝐶𝑢 𝑅𝐴𝑙 𝑅𝐶𝑢 + 𝑅𝐴𝑙
0.15 𝑥 0.233 RCu

𝑅𝑒ş = = 0.0913 Ω
0.15 + 0.233 Res
RAl
100 A 100 A

39
Devredeki Gerilim Düşümü;
𝑉 = 𝐼𝑅𝑒ş = 100𝑥0.0913 ⇒ 𝑉 = 9.13 𝑉
hesaplanır. Kablolar paralel bağlı olduklarından her bir kablodaki gerilim

düşümü aynı olur. Akım değerleri Ohm kanunu kullanarak bulunabilir.
𝑉 9.13
𝐼𝐶𝑢 = 𝑅 = 0.15 = 60.87 𝐴
𝐶𝑢
bulunur. Alüminyum kablodan geçen akım;
𝑉 9.13
𝐼𝐴𝑙 = 𝑅 = 0.233 = 39.18 𝐴
𝐴𝑙
şeklinde hesaplanır. Kablolarda harcana güç;

40
𝑃𝐶𝑢 = 𝐼𝐶𝑢 2 𝑅𝐶𝑢 = 60.87 2 𝑥0.15 = 555.78 𝑊
𝑃𝐴𝑙 = 𝐼𝐴𝑙 2 𝑅𝐴𝑙 = 39.18 2 𝑥0.233 = 357.67 𝑊
olarak hesaplanır.

41
1.5 DEVRELERİN ÇÖZÜM YÖNTEMLERİ
Kirchhoff’un birinci kanunu; bir bağlantı noktasına giren ve çıkan akımların
cebirsel toplamı sıfırdır.
Kirchhoff’un ikinci kanunu; herhangi bir kapalı devre etrafında potansiyel

Devre fark ve emk’ların cebirsel toplamı sıfırdır.
Süperpozisyon teoremi; birden fazla emk içeren doğrusal direnç ağında,

herhangi bir koldaki sonuç akım, ayrı ayrı emk ların etkilemesiyle elde edilen
Devre Elemanlarının akımların cebirsel toplamıdır.
matematiksel Modeli
Thevenin teoremi; bir elektrik devresi, herhangi bir noktasına göre, bir gerilim
kaynağı ve ona seri bağlı bir dirençle gösterilebilir. Elde edilen devreye Thevenin
eşdeğeri denir. Devrenin belirlenen iki noktasındaki gerilim değeri, Thevenin
eşdeğerindeki gerilim kaynağının değeridir. Eşdeğer devredeki gerilim kaynağına
Analiz Yöntemleri seri bağlı direncin değeri, devrenin belirlenen iki noktasına göre eşdeğer
direncinin değeridir. Eşdeğer direnç bulunurken, devredeki gerilim kaynakları
kısa devre, akım kaynakları ise açık devre kabul edilir.
Norton’un teoremi; bir elektrik devresi, herhangi iki noktasına göre, bir akım
Devre Denklemleri kaynağı ve buna paralel bağlı bir dirençle gösterilebilir. Elde edilen devreye
Norton Eşdeğeri denir. Devrenin belirlenen iki noktasının kısa devre edilmesi
halinde buradan geçecek akım değeri, Norton eşdeğerindeki akım kaynağıdır.
Eşdeğer devredeki akım kaynağına paralel bağlı direncin değeri, devrenin
Analitik Çözüm belirlenen iki noktasına göre eşdeğer direncinin değeridir. Eşdeğer direnç
bulunurken, devredeki gerilim kaynakları kısa devre, akım kaynakları ise açık
devre kabul edilir.
Diğer kullanışlı devre analiz yöntemleri, Kirchhoff’un ikinci kanunu içeren ‘çevre
(mesh) analizi’ ve Kirchhoff’un birinci kanunu içeren ‘düğüm (nodal) analiz’ dir.

42
Örnek 1.6
Şekilde iki emk kaynağı içeren aktif direnç devresi gösterilmiştir. Basitleştirmek
için her bir kaynağın iç dirençleri ihmal edilebilir. Devredeki kol akım şiddetlerini
ve yönlerini belirleyelim.
A R1 B C R4 D
I1 2 I2 12 I4
I3 I5
IA IC 30 V
20 V R2 4 R3 6
IB
H G F E

43
Örnek 1.6
Kirchoff 1 ve 2 kanunu, ağ yöntemi
Süperpozisyon yöntemini kullanarak
Thevenin
Norton

44

Mak2011 Sunu 2020 - 21 Hafta 2 - Ukey

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mak2011 Sunu 2020 - 21 Hafta 2 - Ukey

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TEMEL ELEKTRİK TEKNOLOJİSİ

BU HAFTAKİ DERSİN KAPMASI

Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü

• Isı (Termal), Işık, Hareket, Elektrik, Kimyasal, Nükleer, Yerçekimi

• Depolanan (Potansiyel) enerji

Örneğin, kimyasal enerji içeren yiyecekleri yediğimizde vücudumuz bu enerjiyi

Enerji yenilenebilir ve yenilenemez enerji olarak sınıflandırılabilir.

Yenilenebilir Enerji; güneş, rüzgar, jeotermal, biokütle, su gücü (Akan akışkan)

Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü

Çoğunlukla, motorlarda, rölelerde ve elektromıknatıslarda faydalı mekanik

Isı Enerjisi Ses Enerjisi

Makine mühendisleri, güç sistemlerinin bir parçası olan elektrik motorlarının

Kimya mühendisleri, süreç kontrolleri, ısıtma ve soğutma ve otomatik

İnşaat ve yapı mühendisleri, motor uygulamaları, binalardaki elektrik güç

Havacılık mühendisleri, hava taşıtları ve mermilerinde güç üretimi, ölçme ve

Endüstriyel sistemler ve tüketici ürünleri içinde algılama, hesaplama ve eyleyici

Örneğin, bir elektrondaki yük, negatif ve 1.602x10-19 coulomb dur. Buna

Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü

Enerji transferi oluşturmak için yükün hareketli olması gerektiğinden, hareketli

Bu yollar devreler olarak adlandırılır ve akışkan sistemlerdeki borulara

Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü

Yük q, Q Coulomb …. Konum Hacim

Akım i, I Amper Hız Debi

Enerji veya İş w, W Joule Enerji veya iş Enerji veya

Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü

Akı ve potansiyel fark kavramı, ‘alan’ tipi problemlerin tümü için

Yöntemin bu kadar tutulmasının sebebi, akışkan akışı, ısı transferi, elektriksel

Bu sebeple termodinamik alanında ısı iletim olayını tanımlamak için elektriksel

Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü

Direnç Kapasite İndüktans Gerilim Akım

Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü

Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü

Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü

şeklinde yazılır. Burada  iletkenin Ohm-metre (m) cinsinden özdirenci olup

Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü

Yaygın iletkenlerin özdirençleri

Malzeme Özdirenç (10-8 m)

Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü

Örnek 1.1 20 C’de bakırın özdirenci 1.76x10-8 m

Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü

Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü

Sıcaklık Direnç Katsayısı 𝛼 = 4.5𝑥10−3 1/ 𝑜𝐶

240 = 𝑅1 1 + 4.5𝑥10−3 1800 − 18

Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü

1.4.2 Direnç Gösterimleri

Direnç elemanları sabit veya değişken değerde olabilirler.

Film Yüzeye Entegre Biçimli

Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü

1.4.2 Direnç Gösterimleri (Dvm)

Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü

R  ab x 10C  tolerans (%) Gri

a; yeşil, b; kahverengi, c; kırmızı ve tol; altın

R  51 x 102   5%  5100  (0.05 * 5100)

1.4.2 Direnç Gösterimleri (Dvm)

Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü

1.4.2 Direnç Gösterimleri (Dvm)

Ayarlı dirençler, direnç değerinin zaman zaman değişiminin istendiği

Reosta; yüksek akımlı, düşük gerilimli akımı değiştirmek için

Potansiyometre; kullanılan malzemeye göre karbon, telli ve turlu

Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü

Ortam etkili ayarlanabilir dirençler ise otomatik kontrol uygulamalarında

Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü

1.4.3 Basit Direnç Devreleri