6-PetrolUrunleri OIK353

«S» * VI.BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI Ö.İK.
RAPORU
OPT
ve Kütüphane Şb.
OotöH'antas'*ön
■■■■
PETROL ÜRÜNLERİ
ANKARA 1990
T.C. BAŞBAKANLIK DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI
YAYIN NO: DPT: 2206- Ö.İ.K: 353
PETROL ÜRÜNLERİ
VI. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI
PETROL ÜRÜNLERİ ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU
HİZMETE ÖZEL |
________________ I
DPT
^ D o k ü m a n t a s y o n v e Kütüphane Şfy
i~~ e
^ NİSAN 1990
ISBN- 975-19-0231-2
Yayın Teşkilât içi çalışmalar için hazırlanmıştır.

Devlet Planlama Teşkilâtının izni olmadan yayın
ve referans amacıyla kullanılamaz.
Yayın ve Temsil Dairesi Matbaa Biriminde 1000 Adet Basılmıştır

ÖNSÖZ
ülkemizin ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmasının planlı

bir şekilde gerçekleştirilmesi Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın
166. Maddesinin amir hükmüdür. Anayasamızın bu hükmü gereğince
Kalkınma Planları ile Yıllık Programların hazırlanması, 223
sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede de belirtildiği üzere Devlet
Planlama Teşkilatı’nın yerine getirmekle sorumlu olduğu asli
görevleri arasındadır.
Türkiye’nin ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmasını uzun

vadeli planlar çerçevesinde sürdürmeye başladığı 1963 yılından bu
yana Devlet Planlama Teşkilatı tarafından hazırlanan Birinci,
İkinci, Üçüncü ve Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planları ülkemiz
kaynaklarının döküm ve değerlendirmesinin yapılarak verimli
şekilde kullanılmasında, sanayiin ve tarımın yurt düzeyinde
dengeli ve uyumlu biçimde yayılmasında, insan kaynaklarımızın
gelişmesinde, milli benliğimizin kuvvetlenmesinde ve sosyal
bünyemize uygun yollarla gelişmenin sağlanmasında, Beşinci Beş
Yıllık Kalkınma Planı ise, bunlara ilave olarak, piyasa
ekonomisinin yerleşmesinde önemli ve etkili rol oynamıştır.
1990-1994 dönemini kapsayan Altıncı Beş Yıllık Kalkınma

Planı’nm, Türkiye’nin Avrupa Topluluklarına taun üyelik için
başvuruda bulunduğu, ekonominin yönetiminde piyasa mekanizmasının
daha fazla etkinlik kazandığı ve KÎT’leri özelleştirme
çabalarının yoğunlaştığı bir döneme rastlaması bu Plan için
yapılan Özel îhtisas Komisyonu çalışmalarını daha da önemli bir
hale getirmiştir.
Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı hazırlık çalışmaları

çerçevesinde, daha önceki Kalkınma Planlarının hazırlanmasında
olduğu gibi 5/1722 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe
konulan Tüzük gereğince "Özel îhtisas Komisyonları" kurulmuştur.
özel îhtisas Komisyonları, îktisadi ve Sosyal Sektörlerde,

ihtisasları İle İlgili konularda bilgi toplamak, araştırma
yapmak, tedbirler geliştirmek ve önerilerde bulunmak yolu ile
Devlet Planlama Teştilatma, Kalkınma Planı çalışmalarında
yardımcı olmak, plan hazırlaklarına daha geniş çevrenin katkısını
sağlamak ve ülkenin bütün olanaklarını değerlendirmek üzere
kurulmuşlardır.
özel İhtisas Komisyonu çalışmaları 1.12.1987 tarih ve
1987/31 sayılı Başbakanlık genelgesi ile başlatılmıştır.
özel İhtisas Komisyonları Başkanlık ve üyeliklerine; ilgili

tüzük gereğince konularının uzmanı olan, temsil ettikleri
kuruluşların görüşünü yansıtabilecek yetkiye sahip ve
gerektiğinde İlgili mercilerle koordinasyonu sağlayabilecek
kişilerin seçilmesine özen gösterilmiştir. Komisyon çalışmaları
Devlet Planlama Teşkilatı’nın genel koordinasyonu çerçevesinde
yürütülmüştür.
özel İhtisas Komisyonları çalışmalarında tutarlılığın

sağlanabilmesi amacıyla Devlet Planlama Teşkilatınca bir "çalışma
modeli" hazırlanmış ve bütün komisyonlardan imkanlar ölçüsünde bu
modele uyulması istenmiştir. Komisyonlar sektörlerinin
niteliklerine göre bu modele bağlı kalmışlar ancak gerekli
durumlarda modelde bazı değişiklikler yapmışlardır.
özel İhtisas Komisyonları raporlarında, komisyonlara katılan

bütün uzmanların görüşlerinin tam olarak ve açıklıkla
belirtilmesi esas alınmıştır. Bu nedenle incelenen ve tartışılan
konulardaki her türlü görüş ve önerilere raporlarda yer
verilmiştir.
ilgili oldukları konularda ve alanlarda, Türkiye için önemli

birer bilgi kaynağı niteliğini tayışan özel ihtisas Komisyonları
raporlarının hazırlanmasında görev almış ve emeği geçmiş tüm
üyelere, Devlet Planlama Teşkilatı olarak, en içten teşekkürü bir
borç biliriz.
VI.BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI PETROL ÜRÜNLERİ
ÖZEL İHTİSAS KOMtSYONU ÜYELERİ
Başkan : Yavuz E.SEY, TPAO
üye : Doç.Dr.Nurcan BAC,ODTü Kimya Mühendisliği Bölümü

üye : Engin BARKIN, TUPRAŞ
üye : Abdülkadir BASAR, TUPRAŞ
üye : Prof.Dr.Kubi1 ay BAYSAL,iSt.üni.iktisat Fakültesi

üye : Metin BİRİKEN, PiGM
üye : Eyüp Hakan CODOĞLU.POAŞ
üye : Doç.Dr.Yaşar DEMİREL.Çukurova üniversitesi
üye : Yard.Doç.Mithat Zeki DINÇER,i.U.iktisat Fakültesi
üye : Ali Ulvi DÖNMEZ, POAŞ
üye : Suavi DURUSU,TPAO
üye : Doç.Dr.Gaye ERBATUR,Çukurova üniversitesi
üye : Bi lge(EKlN) FIRAT, DPT
üye : Serhan ERUZ, TSE
üye : Doç.Dr.Mehmet GENCELI, 1.0.İktisat Fakültesi
üye . Orhan GENİŞ, TüPRAŞ
üye : İbrahim GÜNEBAK.POAŞ
üye : ümit GÜLER,TSE
Üye : öztürk GÜNGÖR,TÜPRAŞ
üye : Yalçın HATUNOĞLU.PİGM
üye : Aydın KÖKLÜ, BOTAŞ
Raportör:Nuray KÖKSAL,TÜPRAŞ (Ülker AYDIN TPAO)
Uye : Haluk MACIT.POAŞ Bayii
üye : Doç.Dr.özden OLGUN,Ege üniversitesi.Mühendisİ ik Fa kültesi.Kimya
Mühendisliği Bölümü
Üye : özer ÖZİŞ,TÜPRAŞ
Uye : Bülent ÖZTÜRK,Sanayi i ve Ticaret Bakanlığı
üye : Hıdır SELEK,Deniz Ticaret Odası
Uye : Feray ŞANSAL,BOTAŞ
Uye : Ahmet TAV1L0ĞLU,TÜPRAŞ
üye : özden TOLUNAY,DPT
üye : Huriye UZD1L.P1GM
üye : Tamer YAKUT,POAŞ
Uye : Dr.Sevim YALÇIN,HDTM,ihracatı Geliştirme Merkezi
üye : Bnb.Necdet ZÎNCİRKIRAN,MSB
SAYFA N(
A. RAFİNAJ BÖLÜMÜ ............................................................. 1

1. GİRİŞ ...................................................................... 1
1.1. Sektörün Tamnn ve Sınırlanması ........................................ 1
2. MEVCUT DURUM VE YAKIN GEÇMİŞTEKİ GELİŞMELER ................................ 1
2.1. Sektördeki Kuruluşlar ................................................. 2
2.2. Mevcut Kapasite ve Kullanımı .......................................... 3
2.3. üretim i............................................................... 3
2.3.1. Teknoloji .................................................. 5
2.3.1.1. Basit (Hydroskimming)Tip Rafineriler ................ 5
2.3.1.2. Normal Dönüşüm Rafinerileri ......................... 6
2.3.1.3. Termal Prosesler ................................... 7
2.3.1.4. ikincil Dönüşüm Prosesleri .......................... 7
2.3.1.5. Makina Yağları Kompleksi ............................ 7
2.3.2. üretim ......................................................... 8
2.4. Dış Ticaret Durumu ................................................... 10
2.4.1. İthalat ....................................................... 10
2.4.1.1. Hammadde İthalatı .................................. 10
2.4.1.2. ürün İthalatı ...................................... 10
2.4.2. İhracat ...................................................... 10
2.5. Stok Durumu .......................................................... 10
2.6. Yurt İçi Tüketim ..................................................... 10
2.7. Fiyat ve Rafineri Marjları ......................................... 18
2.8. istihdam ........................................................... 19
3. ALTINCI PLAN DÖNEMİNDE GELİŞMELER ......................................... 25
4. PLANLANAN YATIRIMLAR ...................................................... 36
4.1. Eklenecek Yeni Kapasiteler ........................................... 36
4.2. Kursunsun Benzin üretimi Ve İleride Kurulması
Düşünülen Prosesler ................................................ 40
5. LİBERASYON KARARNAME TASARISI İLE İLGİLİ GÖRÜŞLER .................... 41
5.1. Giriş ................................................................ 41
5.2. Hampetrol Temini ..................................................... 41

5.3. Hampetrol Finansmanı ................................................. 42
5.4. Hampetrol Taşımacılığı ............................................ 43
5.5. Petrol Rafinajı .................................................. 43
6. TEDBİRLER VE ÖNERİLER ..................................................... 44

PETROL ÜRÜNLERİ DAĞITIMI .............................. ....................... 45
1. PETROL ÜRÜNLERİ DAĞITIM SEKTÖRÜNÜN TANIMI VE TARİHÇESİ ............. 45

2. PETROL ÜRÜNLERİ DAĞITIM SEKTÖRÜNÜN GENEL GÖRÜNÜMÜ
VE MEVCUT DURUMU .......................................................... 46
2.1. Sektördeki Kuruluşlar ................................................ 49
2.1.1. Akaryakıt Dağıtımı...... ...................................... 49
2.1.2. LPG Datımı ................................................... 53
2.2. Stoklama/Dolum Kapasitesi ve Kullanımı ............................... 56
2.3. Taşıma Kapasitesi ve Kullanımı .................................... 71
2.3.1. Deniz Taşıması .............................................. 71
2.3.2. Kara ve Demiryolu Taşıması .................................. 72
2.3.3. Boru Hatları ile ı&şıaa....................................... 72
2.4. Satış Üniteleri/Bayilikler ........................................... 74
2.5. Madeni Yağ üretimi ve Pazarlaması ................................. 80
2.6. Asfalt Dağıtım....................................................... 85
2.7. istihdam ............................................................. 86
2.8. Yatırımlar ve Finansman ihtiyaçları .................................. 89
2.9. Mevcut Durumun V.Beş Yıllık Plan Hedefleri ile
Karşılaştırılması ................................................... 89
3. VI PLAN DÖNEMİNDE İZLENMESİ GEREKEN POLİTİKALAR ........................... 92
3.1. ürün Taşıması ........................................................ 92
3.2. Petrol Fiyatları ..................................................... 92
3.3. ürün Depolama ........................................................ 93
4. TEDBİRLER VE ÖNERİLER ..................................................... 96

4.1. Talep ............................................................... 96
4.2. Dağıtım .............................................................. 96
4.3. Stok ................................................................. 96
4.4. Fiyat ................................................................ 96
EK:PETROL ÜRÜNLERİ STANDART RAPORU ........................................... 93

RAFİNAJ BÖLÜMÜ
1. GİRİŞ
. 1.1. Sektörün Tamım ve Sınırlanması :
Petrol ürünleri sanayii, hampetrolün rafinerilerde stoklamp arı
tılması, üretilen ürünlerin fabrikalara veya pazarlamacı kuruluş
lara transferi gibi bir dizi aktiviteyi kapsayan entegre bir sek
tördür.
Petrol ürünleri sanayii'nin temel girdisi olan hampetrol yerli
üretimin yeterli olmaması nedeniyle sürekli olarak ithal edilmek
tedir. 1988 yılında, bu sanayii'nin işlediği hampetrolün %89'u i
% 11'i yerli hampetroldür. Hammadde açısından önemli ölçüde dışa
bağımlılık sözkonusudur.
Petrolden elde edilen sıvılaştırılmış petrol gazları (LPG) nor
mal ve süper motor benzinleri, gazyağı, jet yakıtları, motorin
ve çeşitli kalitelerde fuel-oil'ler enerji üretiminde kullanıl
maktadır.
Nafta, petrokimya ve gübre sanayii'nin ana hamddesidir. Makina
yağı baz stokları ise katık ilavesi ve harmanlama yapıldıktan
sonra piyasaya verilmektedir.
Çeşitli kalitede asfaltlar ve solventler nihai ürün olarak tüke
ticiye satılmakta, slack waxlar ve ekstraktlar ise diğer sektör
ler tarafından üretim girdisi olarak kullanılmaktadır.
2. MEVCUT DURUM VE YAKIN GEÇMİŞTEKİ GELİŞMELER
Dünya petrol piyasalarında 1973 ve 1979 yıllarında yaşanan iki kriz
sonucunda hampetrol ve petrol ürünleri fiyatlarında, 1972'den 1983
yılına kadar % 350 oranında artış meydana gelmiştir. Petrol ürünlerini
girdi olarak kullanan çeşitli sanayi kollarındaki maliyetlerin artışı,
alternatif enerji girdisi arayışlarım gündeme getirmiştir. Benzin
ve motorin kullanan motorlarda verim arttırıcı önlemlerle birlikte
sanayide enerji tasarrufu çalışmaları hızlanmıştır. Böylece fuel-
oi1'in daha ucuz kaynak ve imkânlardan ikamesi somut sonuçlar göster
miştir. Sanayide kömür ve doğal gaza,elektrik üretiminde ise bunlara
ek olarak nükleer ve hidrolik enerjiye yöneliş hızlanmıştır.
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

Sonuçta sanayileşmiş ülkelerin fuel-oil tüketiminde 1973'den 1982'ye
kadar % 41 dolayında azalış olmuştur. Bu talep değişikliği eğilimi
nin azalarak da olsa süreceği tahmin edilmektedir.
Hampetrol ve ürün fiyatlarındaki artışın, petrol ihtiyacının % 89'unu
ithal ile karşılayan ülkemizde, önemli ekonomik etkileri yaşanmıştır.
Gelişmekte olan ülkemizde, zaten düşük olan fert başına petrol ürünü
tüketimi, 1977-1983 arasında bir azalma dönemi geçirmiştir. Sanayide
kullanılan fuel-oil tüketimi ise hemen hemen son 14 yıldır pek artış
göstermemiştir.
Petrol ürünleri talebindeki değişmeye paralel olarak rafineri şirket
leri de izledikleri yatırım stratejilerini değiştirmek zorunda kal
mışlardır. Azalan fuel-oil talebi ve başka kaynaklarla ikamesi müm
kün olmayan benzin, jet yakıtı, motorin gibi beyaz ürünlerin gittikçe
artan talebi karşısında siyah ürünleri, değerli beyaz ürünlere çevi
ren conversion" kraking üniteleri, günümüz rafinaj teknojisinde
önem kazanmışlar ve yaygın olarak kullanılır olmuşlardır.
Gelişmiş, sanayileşmiş ülkelerden başlayarak tüm rafinaj sektöründe
kraking (dönüşüm) üniteleri kapasitesinin arttırıldığı gözlenmektedir.
İşlenilen hampetrolün yüzdesi olarak ifade edilen, Hydrocracking.FCC
gibi dönüşüm üniteleri kapasiteleri 1986 yılında ABD ve Kanada için,
% 49, Batı Avrupa için % 22 iken, bu oran Türkiye'de halen % 7 do
layındadır. Kraking (dönüşüm) ünite kapasitelerinin, hampetrol işleme
kapasitesine oranı, hampetrolden elde edilecek değerli ürün dağılımım
belirlemektedir. Amerika ve Avrupa ülkelerine göre mukayese yapıldığı
zaman, rafinaj operasyonları sonucunda hampetrolün, daha değerli
beyaz ürünlere (LPG,Benzin,Jet Yakıtı.Motorin) dönüşüm oram ABD'de
1 89, Batı Avrupa'da % 74 iken ülkemiz rafinerilerinde ortalama
% 55 civarındadır.
2.1. Sektördeki Kuruluşlar :
Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı :
Petrol Sektörünün temel 6 fonksiyon alanı olan arama, sondaj,
üretim,taşıma, rafinaj ve pazarlama alanlarının ilk üçünde bizzat,
diğerlerinde ise bağlı ortaklıkları ile faaliyet gösteren bir
kamu kuruluşudur.
TPAO, 1954 yılında kurulmuştur. Sermayesi 500.0 Milyar TL.dır.
Personel sayısı 50681 dir.(1988 sonu itibariyle)
Rafinaj alanında,bağlı ortaklığı olan TÜPRAŞ elri ile faaliyet
göstermektedir.
Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş. (TüPRAŞ)
ülkenin petrol ürünleri ihtiyacım temin için yurt içinde ve yurt

dışında petrol rafinerileri, rafineri ek tesisleri ile her türlü
yardımcı ve tamamlayıcı tesislerin kurulması, satınalınması, bu
tesislere iştirak edilmesi, işletilmesi ve gerektiğinde tevsii-
nin yapılması amacıyla kurulmuştur.
TÜPRAŞ, petrol sektöründe 1984 yılında yapılan yeni düzenlemeye

göre tüm kamu rafinerilerinin merkezi bir yönetimde toplanmasıyla
kurulmuştur.
TÜPRAŞ,Batman,İzmit,Izmir(Aliağa),Orta Anadolu (Kırıkkale) rafi

nerilerine sahip olan 300.0 Milyar TL.sermayeli bir kurluuştur.
Personel sayısı 49341 dür.(1988 sonu itibariyle)
Anadolu Tasfiyehanesi A.Ş.(ATAŞ)
Rafinerinin inşaatına 1958 yılında başlanmış,tüm tesislerin kuru

luşu 1962 yılında tamamlanmıştır. Şirket,en büyük hisse (%51)
MobiT Refining Co.Inc.de olmak üzere dört petrol pazarlama şirke
tinin (Shell, BP.Türk Petrol) ortaklığından oluşmaktadır.
4.4. Milyon ton/Yıl hampetrol işleme kapasitesi vardır.Ayrıca
rafineri 187.000 ton mamul 280.000 yarı mamul depolama kapasite
sine sahiptir.
2.2. Mevcut Kapasite ve Kullanımı :
Petrol ürünleri sanayii sektöründe toplam kurulu rafinaj kapasi

tesi 33.5 milyon ton/yıl, kullanılabilir kapasite ise 30.5 milyon
ton/'yıl'dır. Kullanılabilir kapasite, kurulu kapasitenin yaklaşık
% 90'dır.Mevcut kapasite ve kullanımı ile ilgili bilgiler Tablo-1':
de verilmiştir.
2.3. üretim
Yerli olarak üretilen veya ithal edilen hampetrol öncelikle yurt
içi ihtiyacı karşılamak üzere çeşitli ürünlere ayrılır. Bu ayrılma
işlemi rafinerilerde yapılır.
r ABL(J_ 1
RAF INt£RI KAPASİTELERİ VE KULLAN111 ORANLARI
Bin Ton
V I L L A R
rafineriler 1982 1983 1984 1985 1986 1987
UMIV rafinerisi 13,000 13,000 13,000 13,000 13,000 13,00

7.70. 3 7.70.7 7.80.8 7.76. 9 7.80. 1 7.B7.
U 1*11r rafinerisi 4,600 4,600 5,000 5 ,000 5,000 10 , 00

y.ao. o 7.83.6 7.82. 9 7.81. 4 7.83. 6 7.50.
ORTA ANADOLU RAF. 5,000 5,00

7.3.7 7.43.
BATMAN RAFİNERİSİ 1 , 100 1,100 1,100 1 , 100 1 ,100 1 , 10

7.76. 6 7.74.1 7.74.0 7.71 . 7 7.70.9 7.75.
ATAS RAFİNERİSİ 4,400 4,400 4,400 4,400 4,400 4,40

7.63. 4 7.52.4 7.56.0 7.68.3 7.79.4 7.73.
Kaynak» PIGM 198-7 Yili Petrol Faal i yeti
RAFİNERİLERİN KURULUŞ YILLARI VE KAPASİTELERİ(Ton)

(1987 Yili Sonu itibariyle)
Kuruluş Kurul us Tevsi Tevsi den Sonr

Rafinerinin Adi Yi 1 i Kapasitesi Yi 1 i Kapası te
BATMAN 1955 330 OOO 1960 580 000

1972 1 100 000
İZMİT 1961 1 000 000 1967 2 200 000

1972 5 500 000
1977 7 000 000
19B0 7 800 000
1902 13 000 000
İZMİR 1972 3 000 000 1982 4 600 000

1984 5 000 000
1987 10 000 000
ORTA ANADOLU 1986 5 000 000
ATAS 1962 3 2.00 000 1969 4 400 000
Kaynak:PIGM
2.3.1. Teknoloji :
20.yüzyılın başından beri sürekli gelişen petrol arıtım tekno

lojisi bugün en üst düzeyine yaklaşmıştır. Pekçok sürecin ve
işlemin artık standartlaştırıldığı bu sanayi dalında en son
önemli yenilik 1970 yıllarındaki Hydrocracking sürecinin ticari
uygulamasıdır.
Rafinerilerin yapımında iki önemli ölçüt vardır, bunlar:
1) üretimi istenen ürünlerin tür ve miktarları,

2) İşlenecek petrolün türü (bazı)dür. Yapımda bu ölçütlerden
hangisine ağırlık verileceğini yapım yerinin/ülkenin özel
koşulları belirler.
Rafinerilerin kârlılıkları, bünyelerinde gelişmiş teknolojiye

uygun (conversion) dönüşüm ve kraking ünite tiplerinin olup
olmadığına ve rafinaj işleminde kullandıkları enerjinin tasarru
funa bağlıdır. Başlıca rafinaj tipleri aşağıda açıklanmıştır.
2.3.1.1. Basit (Hydroskimming)Tip Rafinerler :
Bu tip rafinerilerde sadece damıtma kolonları, nafta oktan art

tırıcı reformer ve kükürt giderme üniteleri bulunmaktadır.
Değerli ürünlerin miktarı, tamamen kullanılan hampetrolün cinsine

bağlıdır. Dönüşüm üniteleri olmadığı için ağır cins hampetroller-
den elde edilecek hasılat düşüktür.
- Hampetrol Damıtma (Atmosferik Distilasyon)

- Desulfurizasyon
- Katalitik Reforming
a. Atmosferik Distilasyon :
Atmosferik Distilasyon işlemi, Petrol ürünlerinin kaynama ara

lıklarının farklı oluşundan yararlanarak hampetrolün bileşen
lerine ayrılmasıdır. Bu ayırma işlemi belli basınç ve sıcaklıkta
damıtma kulelerinde yapılır. Düşük sıcaklıkta kaynayan maddeler
tepe ürünü, yüksek sıcaklıkta kaynayanlar ise dip ürünü, olarak
adlandırılır. Petrol çok bi1 eşeni i bir karışım olduğundan yal
nız tepe ve dip ürün alınmaz, basamaklar arasından da çeşitli
ürünler alınır. Atm.Distilasyon petrol ürünlerinin ilk ve temel
ayrımlarının yapıldığı bir süreçtir. Bir rafinerinin kapasitesi,
Atmosferik Distilasyon kulesinin kapasitesine eş değerdir.
b. Vakum Di stil as yon
Hampetrolün damıtılmasında sıcaklık sınırlayıcı bir faktördür.

Atmosferik Distilasyon koşullarında; atmosferik dip ürün daha
yüksek sıcaklıklarda damıtılırsa bileşiminde bulunan hidrokar
bonlarda kırılma ve parçalanmalar başlar. Kırılma ve parçalan
malar ise ürünlerin özelliklerini bozar. Bu yüzden, atmosferik
dip (rezüdü) ürünün vakum altında damıtılması gerekir. Damıtma
sonucu, madeniyağ, asfalt ve Kraking ünitesi şarjı olan Heavy
Vakum gas oil elde edilir.
c. Desulfürizasyon (Kükürt Giderme)
Desulfürizasyon, Petrol ürünlerini oluşturan hidrokarbonların

bileşimlerinde veya serbest halde bulunan kükürdün çeşitli yön
temlerle uzaklaştırılması işlemidir. Kükürtün uzaklaştırılması
üründen ürüne farklılık gösterir.
d. Katalitik Reformjng
Atmosferik Distilasyon sonucu elde edilen ve benzinin hammed-

desi olan Nafta'mn içinde bulunan parafin cinsi hidrokarbon
ların oktan sayısı düşük, izo-türü dallanmış olanların ise
yüksektir. Parafinlerin molekül yapılarım,
“Karbon sayılarım değiştirmeksizin-yeniden düzenleyip izopara-

finlere dönüştürerek oktan sayısını yükseltmek mümkündür.Bu
işlem için, önce naftanın yapısında bulunan kükürt,oksijen ve
azot bileşikleri Hydrotreating ünitesinde hidrojenli ortamda
uygun bir katalist yardımı ile uzaklaştırılır. Daha sonra
reforming ünitesinde yüksek basınç ve sıcaklıkta platin
katalist yardımı ile hidrokarbon molekülleri yüksek oktan-
lı benzin moleküllerine dönüştürülür.
2.3.1.2. Normal Dönüşüm Rafinerileri :
Değeri düşük siyah ürünleri, değeri yüksek beyaz ürünlere (LPG,

Nafta, Benzin, Motorin) çeviren "Conversion" kraking ünitele
rine sahip rafineriler bu sınıfa girmektedir.
Gelişmiş,sanayileşmiş ülkelerden başlayarak tüm rafinaj sektöründe

kraking (dönüşüm)üniteleri kapasitesinin arttırıldığı gözlenmek
tedir. Kraking ünite kapasitelerinin,hampetrol işleme kapasitesine
oram, hampetrolden elde edilecek değerli ürün dağılımım belir
lemektedir. Avrupa ülkelerine göre kıyaslama yapıldığı zaman,
rafinaj operasyonları sonucunda hampetrolün, daha değerli
beyaz ürünlere (LPG, Benzin, Oet Yakıtı, Motorin) dönüşüm
oram bu ülkelerde % 74 iken Türkiye'de ortalama % 55 civa
rında olduğu görülmektedir.
2.3.1.3. Termal Pro.sesler;
a. Termal Kraking (Isı Parçalama)
Hidrokarbonların molekül ağırlıklarım, yüksek sıcaklıklarda
küçültmek veya büyültmek amacıyla yapılan işlemlerdir. Genel
likle amaçlanan, büyük molekül zincirlerini parçalayarak
hafif ürünlerin elde edilmesidir; böylece haMpetrolden daha
çok benzin ve orta ürün (gazyağı, motorin) elde edilebilir.
b. Visbreaking
Damıtma dip ürünlerinin vizkositesini azaltmak (akıcılığım
arttırmak) ve akma noktalarım (pour point) düşürmek için
yapılan ısıl parçalama işlemine visbreaking "viscosity breaking"
denir.
Visbreking işleminde; düşük oktanlı benzin, hidrokarbon gaz
ları ve bir miktar orta destilatlar üretilmektedir.
2.3.1.4. İkincil Dönüşüm Prosesleri(Secondary Çonversion Processes)
a. Fluid Katalitik Kraking (F.C.C.)
Kaynama noktası yüksek hidrokarbonları, akışkan yataklı katali
tik bir ortamda parçalayıp kaynama noktaları düşük, ancak pi
yasa değeri yüksek olan ürünlere dönüştürme işlemidir.
b. Hydrocracking
Hidrojenin varlığında yapılan katalitik parçalama işlemidir.
Kullanılan katalizörler izomerleşmeyi arttırdıklarından elde
edilen benzinin oktan sayısı da yüksektir. Hidrojenin ana
kaynağı rafineri gazları, doğal gaz ve naftadır.
2.3.1.5. Makina Yağları Kompleksi :
a. Vakum damıtma ünitesi :
Hampetrol ünitesinin dip ürünü olan atmosferik rezidyum,vakum
altında tekrar distilasyona tabi tutulur.Bu sayede değişik

viskozitede spindle oil, light neutral, heavy neutral gibi
baz yağlar elde edilir. Ayrıca, bu üniteden, dizel paçalında
kullanılan vakum gasoil ve asfalt üretiminde kullanılan vakum
rezidyum elde edilir.
b. Propan deasphalting (POA)
Bu proses ile, vakum dı'stilasyon ünitesi dip ürünü olan vakum

rezidyum içindeki parafinik yapıdaki hidrokarbonlar ekstrak-
siyon metodu ile asfaltik kısımlardan ayrılır ve Bright
Stock baz yağ üretilir.
c. Furfurol ekstraksi.yon
Ana Dı'stilasyon ünitesinde üretilen baz yağların içerisinde

mevcut dü$ük viskozite indeksli aromatik hidrokarbonlar,ayrış-
tırıcı bir solvent olan furfurol. yardımı ile yüksek viskozite
indeksli düz zincirli hidrokarbonlardan ekstraksiyon metodu ile
ayrıştırılır. Elde edilen ana ürürl Rafinat, yan ürün ise
Ekstrakt olarak adlandırılır.
d. Mek-toivaks giderme ünitesi
Furfurol Ekstraksiyon ünitesinden gönderilen baz yağlar, metil

etil keton ve toluen solvent karışımı yardımı ile içerdikleri
vask’tan arındırılırlar. Bu ünitede yağların akma noktasi
ayarlanır.
e. Ferrofining ünitesi
Makina Yağları proseslerinin son kademesi olan Ferrofining üni

tesinde vaks'ı gideri imiş yağların katal itik etki ile renk
leri açılır, oksidasyon stabiliteleri arttırılır.
2.3.2. üretim
Ana mallar itibariyle ülkemizde mevcut 5 rafinerinin son 6 yıldaki

üretimleri Tablo-2'de verilmiştir. Rafineri üretimlerini belir
leyen ana kriter yurtiçi talebin karşılanmasıdır. Sonuçta en az
ithalat ve en az ihracatla iç tüketimi karşılayacak bir üretim
planlaması yapılmaktadır. Buna rağmen işlenen hampetrolün kom
pozisyonunun ülke talep kompozisyonuna uymaması sonucu mevsimlik
durumlarada bağlı olarak bazen bir veya birkaç üründe üretim
fazlalığı, bazende birkaç üründe üretim azlığı ile karşılaşıl
maktadır. Bunun sonucu olarak ta ithalat ve ihracatı sıfırlayan
bir üretim planlaması yapmak mümkün olmamaktadır.
TABLO_ 2
RAFİNERİLERDE ÜRETİLEN ÜRÜNLER
Din T on
ÜRÜNLER
Y I L L A R
1.982 i 783 1984 1 983 1.906 1987
yâkît~ga27“
LPG
555
34 3
“ 286* 337 338 337 435
395 481 464 483 361
M AF TA 770 895 1 ,089 897 l , 297 1 . 499
U.BENZİN i ,649 1 , 461 1 ,460 1 ,308
S.BEN2 im 1 , 384 1 , 461
310 437 703 890 793 874
.'JET YAKITI 328 203 309 359 432 445
GAZ YA 8 /. 303 306 333 463 293 393
motorin 4 . 600 4 ,582 5,152 5,089 5. 684 6,402
KAL.YAKITI 4-40 323 453 469 380 4 16
FllEL 01 L_4 4 10 4 2 8 -
FUEL OILJ5 946 838 856 862 861 779
F'JEL ÜIL_6 5.599 5,04B 5.520 5,442 5.859 7,001
ASFALT 336 4 18 -488 562 653 910
MADENİ YAG 1 49 225 212 160 194 209
X) IGERLER1 46 32 41 05 75 61
TOPLAM 16,06i 1.5,779 17,440 17,418 18,756 21 , 735
Kaynak sPIGM 1907 V i l i Petrol Faal yeti
DPT
Dokümantasyon ve Kütüphane Şfe;
2.4. Dış Tica-~et Durumu :
Her nekadsr rafinerilerin üretim planlaması ülke ihtiyacını
karşılayacak şekilde yapılıyorsa da talebi tanı olarak karşıla
yamamaktadır. Bir kısım ürünlerde üretim fazlası olurken bir
kısım ürünler ihtiyaca yetecek kadar üretilememektedir.
2.4.1. İthalat :
2 . 4 . 1 . ] . Hamına-J j i t h a l a t ı :
■lıfinaj sektörünün temel girdisi olan bampetroI,
yerli üretimin yeteri i olmaması nadeniyle sürekli
olarak ithal edilmektedir, ülkeler itibariyle haa-
petro! ithalatı Tabla-3'de verilmiştir.
2.4.1.2. ürün İthalatı :
Geçmiş altı yılın istatistikleri incelendiğinde
yurt içi üretimin LPG, motorin ve fuel-oi! talebini
karşılamaya yetmediği görülür.Tablo-4 ve 5'te ana
mallar itibariyle petrol ürünleri ithalat miktar ve
delerleri verilmiştir. Aynı dönem içinde Avrupa
Topluluğu ülkelerinden yapılan ithalatlar ise Tablo-
6 ve 7'de gösterilmiştir.
2.4.2. İhracat :
Geçmiş yılların istatistikleri incelendiğinde nafta, normal
v e s ü p e r b e n z i n , gazyaŞı, j e t y a k ı t ı v e a s f a l t ü r e t i m i n i n
ihtiyaçtan fazla olduğu, motorin ve fuel-oil üretiminin mev
simlik salımlara bağlı olarak bazen ihtiyaçtan fazla bazen
ise az olduğu görülmektedir. Yıllar itibariyle petrol ürün
leri ihracat miktarları Tablo-8‘de cari fiyatlarla değer
leri Tablo- 9'da verilmiştir. AET ülkelerine yapılan petrol
ürünleri ihracatı ise Tabîo-10 ve 11‘de verilmiştir.
2.6. Stok burum :
1985-1987 döneminde alt stoklar; hampetrol,yarı mamul ve petrol
ürünleri olarak yıl sonu kapanış stoklan olarak verilmiştir.
Bkn.Tablo-12
2.6. Yurt İçi Tüketim :
1982-1987 yıllarında yurdumuzda tüketilen petrol ürünleri tüketim
leri Tablo-’3'te verilmiştir.

TABLO-3
ülkeler itibariyle hampetrcil ithalat i
Bin Ton
Y İ L L A R
ÜLKELER i9ö:.i 1986 1987
IRAK (üz et\) 1 ,056 1 , 153 1 ,223
IRAK(Korkuk) 4 ,346 5, 402 »■i, 3-ı>5
IRAK (Ö«îî»ra) 2, 157
IRAN 5,576 1 , 860 6,283
LI BVA 2,598 2, 509 2, 144
S.ARABİSTAN 1,018 1 , 406 824
CE7.AYIR 668 254 781
CİN 270 548 673
KUVEYT - 1 ,623 —
MISIR - 70 -
ABU BABI - 1 ,514 264
SSCB - 521 4 18
TOPLAM 15,532 '767862*" 20710.2*"
rafinerilerde islenen hahpetrol
Bin Ton
HAMPETROL Y I L L A R
rafineriler cinsi 1994 1995 1936 1987
îzmit Yerli’"" 256 370 479 532

1 thal 10,244 9 ,629 9,964 10,056
izmirn Yeri i 35 28 ' 58 171

İthal 4,112 4 ,043 4 , 1 20 4 , 859
BATMAN Yer 1 i 814 788 780 831
OAR ithal 106 2, 172
AT AS Yer l i 1 ,009 947 990 982

İthal 1 ,456 2 ,056 , 2 i 506 2,248
Kaynak:PIGM Istatikleri

TABl.Q_ 4
PETROL ÜRÜNLERİ İTHALATI
Bin T on
ÜRÜNLER 19Ö2 1903 1984 1985 1988 19S 7

lpğ r~'
4^6 073 ~42â‘
BENZİN 434 717 53İ"
5
M AF-T A e
motorin
113 560 64
2B5 483 542
HJEL O İL 630 0-23 616
asfalt
288 173 173 0»
madeni yag
?-9 25 50
40 38 70 54
hususi mustah.
3 ~r
TOPLAM l , 220 ”777S£”“ "77039' 17148 77266 ”~77377~

lı Petrol Faaliyeti
TABLO~5 .
PETROL ÜRÜNLERİ ithalat DEĞERLERİ

(Ce,ri Fiyatlarla >
Bin £
ÜRÜNLER
Y I L L A R
1932 1903 1984 19B3 1936 1937
LPĞ" i t 606
7Öİİ77.Î4 ÎTİ,6S9~ "7787İ32-” 707429 ””“74,773
BEN7. IN v !, 30 1
NAFTA 2,691
MOTORİN 10,461
1,008 150,582 87 ,028 112,524
FUF.L OlL
66,136 35,518
1,337 53,099 30,280 24,444 14,609
ASFALT
10,474
MADENİ YAG Î.035 21 ,346 41,879 34,784 20,115 32,412
hususi mustah.
423 245 378
TOPLAM >7327”” 3737641 2777İ374" ”289707?." 7777534 216,107
TABLO 6
AET ÜLKELERİNDEN PETROL ÜRÜNLERİ İTHALATI
Bin Ton
Y I L L A R
ÜRÜNLER 1982 1983 1984 1983 1986 1987
LPG 53 - _ — _ _
BENZİN 5 _ - — - -
motorin — 25 38 - — —
FUEL DİL 126 122 35 - -
TOPLAM 186 147 73 0 0 0
Kaynak:OECD 1985,1906,,1988 Annual Oil And Gas Statistics
TABL0_7
AET ÜLKELERİNDEN PETROL ÜRÜNLERİ İTHALAT DEĞERLERİ

(Cari Fiyatlarla)
(Milyon $)
Y I L. L A R
ÜRÜNLER 1982 1983 1984 198:5 1986 1987
LPG 16 _
BENZİN 2 - - r _ _
MOTORİN - 6 9 _ _
FUEL OIL 17 15 6
1
o ı
O 1
15
0
TOPLAM 35 22
1
1
1
1
I
1
!
1
1
1
1
1
1
1
1
1
i
1
ı.
Kaynak: Yillik ortalama ithal -fiyatlari ile hesap1anmistir.

T ABLQ_8
PETROL ÜRÜNLERİ İHRACATI
Bin Ton
y'Tl ~l”â”r
ÜRÜNLER 1902 1983 1984 1905 1906 1907
»ENZIN 223 181 408 393 486 267

NAFTA 319 387 635 232 1 48 63
GA7.YAGI - - 79 202 69 97
JET YAKITI 104 140 124 138 235 142
MOTORİN 40 o - - _ 55
FUEL üll. 731 152 406 370 641 1 ,342
MADENI YAG _ - 12 _ 11 —
WAX - - 2 2 1
ASFALT - - 15 71
HVGO y 95
- __ —
TOPLAM 1 , 499 870 1 , 684 1 ,537 1 , 607 2.133
Kaynak:PIGM 198 7 Yi 1 Petrol
i Faaliyeti
TA8L0_ S
PETROL ÜRÜNLERİ İHRACAT DEĞERLERİ

(Cari Fiyatlarla)
Bin X
Y I L L A R
ÜRÜNLER 1902 1983 1934 1985 1986 1987
Sİftz'lN 697 9*13" Ğ773Ö9 1047572 7567283 7ÖT5İ7- 48,"43T"

NAFTA 92,996 105,632 157,702 54,389 16,126 8,676
GAZYAGI 21,039 30,591 13,735 17,325
JET YAKITI 58,185 44,073 31,809 48,403 35,059 23,837
motorin 11,601 770 8,633
FUEL 01L 118,136 26,32.9 71,938 51,475 36,414 129,320
MADENİ YAG 5,713 4,646
WAX 530 908 '454
ASFALT 1 , 180 6,131
HVGO 10,973
TOPLAM "3507 911 ~~22İ7TÎ3 3927733 36İ769Î "Î7ÖT655 - 253~,78Ö"
KaynaisIPIGM 19E7 Yi 1 i Petrol Faaliyeti

TABLO_10
RET ÜLKELERINE PETROL ÜRÜNLERİ İHRACATI
Bin Ton
Y I L L A R
ÜRÜNLER 1982 1983 1984 * .1985 1906 1987
BENZİN 20 177 202 19 78
NAFTA 203 282 532 - —
JET YAKITI 115 24 •- - - -
MOTORİN 20 — •— - - -
FUEL OIL 259 113 219 128 308 -
TOPLAM 619 596 973 147 386 0
Kaynak:OECD 1985,1906, 1900 <Annual dil And 6as Stati s ti c*
TABLOMU
AET ülkelerine petrûl ürünleri ihracat değerleri

(Cari Fiyatlarla)
(Milyon $)
Y I L L A R
ÜRÜNLER 1982 1983 1984 1983 1906 1987
BEN7.IN 6 50 5 5 11 -
NAFTA 60 77 133 ■ — —
JET YAKITI 36 7 — - -
MOTOR!N . 6 — — • —
FUEL OIL . 42 20 39 İB 18
"
TOPLAM 130 154 177 23
KaynakşY»11ık ortalama i hrac ■f i yatTariile hesaplanmiatir . .

j-
TABLO- 1 2 ■
PETROL ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ STOK DURUMU

(Yıl Sonu) v
(Ton)
L L A R
ÜRÜNLER 1985 198* 1987
LPl» -----
*7207 11,324
MARTA 30,384 34,450
S.DEN2IN 40,141
7 t.07* 20,300 AO,192
N.8ENZ JN 1 O*.3*0 1OO,*04 171,759
J E 1 YAKITl 23,473 10,073 3A,93A
gazyagi 40,799 26,345 34,031
SOLVEMT 9 , A 7 * 20,708 10,138
MOTORİN 179.182 178,972 22A,218
KALORİFER YAKITI 1 S, 1SA 23,554 30,127
PüEL OIL-4 1 , 7 A 2 402 402
PUEL OU.-S 43,94l 52,743 43,9*0
PüEL OIL-A 200.144 2AB,018 472,8*0
KUKÎJRT 93 4 287
ASFALT 38,*78 22,084 *7,349
madeni yag 106,070 09,13A 91,250
HVGO 13,227 18,199 55,920
EXTRACT 2,4*8 2,509 — 2,37*
WAX 1 , 359 2 , 304 1 ,*11
CLARIF1ED O il. 721 713 730
SOĞUTMA YAGI 3 1 ,271 **4
H.MÜSTAHZARAT 737 48A 329
TOPLAM-URUN 8997944 8377084 773307**2
YARI MAMUL 97,234 112,398 t 43,*39
MAMPETROL *54,342 7**,527 747,123
Kaynak : f- lGM ıjc.tîr* Ay 1. i l< D«vre Hareket l er i

tablo-13
PETROL ÜRÜNLERİ SİVİL. TÜKETİMİ
Eıin Ton
YIL L A R
ÜRÜNLER 1982 1983 1984 1985 1986 1987
YAKIT GAH 228 286 337 358 359 435

LPG 820 892 922 934 1 .024 1 , 184
NAFTA 453 517 427 669 1 ,055 1 ,495
N.BENZİN 1 ,494 1 ,430 1,397 1 ,275 1 ,395 1 ,424
S.BENZİN 257 308 270 271 368 573
JET YAKITI 147 57 191 193 207 273
GAZYAGI 324 296 265 250 238 288
MOTORİN 4,595 5, 103 5,271 5,459 6,058 6,683
FLIEL OIL 6,746 6 ,690 6,621 6,579 6,505 6,881
ASFALT 352 414 460 497 651 841
MADENİ yag 207 208 235 218 271 261
hususi mustah. 2 4 8 7
diğerleri 43 44 49 57 60 49
TOPL.AM 15,668 16,249 16,453 .16,767 18,191 20,387
Kaynak: PIGM 1987 Yili Petrol Faaliyeti

2.7. Fiyat ve Rafineri Magları :
1988 yılı başından itibaren Akaryakıt Fiyat İstikrar Fonu (AFtF)kap-

samı dışında olan ve geniş halk kitlelerinin kullanmadıkları ürün
lerin fiyatları serbest bırakılmıştır. Bu ürünlerin fiyatları dış
piyasa fiyatları dikkate alınarak belirlenmektedir. 1.1.1983 tarihinden
beri yürürlükte olan ve 1.1.1988 tarihinden itibaren bazı petrol ürün
lerine kısmi liberasyon prensibinin uygulandığı mevcut rafinaj mev
zuatına göre, rafinerilerin aylık bazda ithal edip işledikleri ham-
petrolün FOB bedeli, navlun + sigorta, banka masrafı ve ithalat
vergileri toplanarak hampetrolün rafineri tanklarındaki aylık toplam
maliyeti hesaplanmaktadır.
AFİF Kapsamı dışında kalan ürünlerden nafta, jet yakıtı ve asfalta

' / ait gümrüklü rafineri satış fiyatların Tablo-14'de gösterilmek
tedir.
öteyandan üretilen ürünler, fon içi ve fon dışı olarak iki gruba ayrıl
maktadır. üretim içindeki payı yaklaşık % Z 0 olan nafta, jet, askeri
ürünler, asfalt, solvent gibi fon dışı ürün fiyatları 1.1.1988 den
beri rafineri Şirketlerince dünya piyasa fiyatları dikkate alınarak
hesaplanmaktadır.
Toplam hampetrol maliyeti o ay içinde üretilen fon kapsamında olan

ve olmayan ürünlere olmak üzere, her grupta bulunan ürünlerin miktar
ları oranında ikiye ayrılmaktadır. Fon içi ürünlerin piyasa fiyatları
EfKB'lığı tarafından belirlenmektedir.
Toplam hampetrol tank maliyetinden fon dışı ürünler için ayrılan pay
düşülür. Kalan maliyete-ETKB'ınca her rafineri için ayrı ayrı belir
lenen $/MT cinsinden rafineri marjı eklenir. Marjın hesaplanmasında
o ay içinde rafineride üretilen fon içi ürünlere tekabül eden hampetrol
miktarı ve aylık ortalama $ satış kuru esas alınır. Adı geçen marj
Rafineri işletme masrafı + Kâr'a tekabül eden bir değerdir. Böylece
rafineriler, işletme masraflarım azalttıkları miktarda kârlarını art
tırmaktadırlar.
Toplam hampetrol maliyetine rafineri marjının eklenmesi ile bulunan

değer, rafinerilerin hampetrol işleyerek ürettiği fon kapsamındaki
ürünleri satarak elde etmesi gereken toplam hasılata tekabül etmek
tedir. üretilen her bir ürünün toplam hasılattan alacağı pay-ürünün
satış fiyatı-ltalya FOB fiyatlarına göre bulunur.
üretilen ürünlerin miktarı, ortalama aylık İtalya POB fiyatları ile
çarpılır. Son altı yıldır, bu hesaplama ile rafineri maliyetleri
% 20-50 oranında hasılattan yüksektir. Bu nedenle ürünlerin rafi
neri çıkış fiyatlarının hesaplanabilmesi için,
İtalya fiyatları X rafinen maliyeti

İtalya fiyatları ile
bulunan Hasılat
Oranıyla çarpılmakta ve her bir ürünün fiyatı ayrı ayrı bulunmaktadır.
Hesaplanan rafineri çıkış fiyatları ile ETKB'nın belirlediği Anadepo
giriş fiyatları arasındaki farklar, AFiF'e gelir kaydedilmektedir.
Şayet, rafineri fiyatları Anadepo fiyatlarından daha yüksekse,FON
rafinerilere ödeme yapmaktadır.
1982-1988 yılları arasında Ankara ili bazında perakende azami satış
fiyatları lablo-15'de gösterilmiştir.
1988 Ekim ayı itibariyle, üç temel ürüne ait (Benzin,Motorin,Fuel-Oil)
yurt içi fiyatların bazı Avrupa ülkeleri,USA ve Japonya fiyatları
ile karşılaştırılması Tablo-16'da verilmiştir.
1987 yılı için geçerli Rafineri çıkış Fiyatları»Dağıtım Şirketi
Satış Fiyatları ve Perakende Azami Satış Fiyatları mukayeseli
olarak Tablo-17'de gösterilmiştir.
2.8. İstihdam
Petrol ürünleri sanayi sektörü sermaye yoğun bir sektör olup,yak
laşık 20.000 kişi çalışmaktadır.

TABLO-. M '
A.F.İ.F. KAPSAMI DIŞINDA KALAN ÜRÜNLERDEN NAFTA,
JET YAKITI VE ASFALT İÇİN UYGULANAN GÜMRÜKLÜ RA-
* FİNERİ SATIŞ FİYATI (TL/Ton)
ürün Adı 23.12.1986 5.12.1987 16.2.1988
Nafta 153.000.- 174.200.-
Jet Yakıtı 149.000.- 214.000.- 238.335.-
Asfalt
(Batman) RC-250 125.000.- 183. 450.- 199.000.-
(Batman) Penetrasyonlu 83.000.- 88.807.• 104.778.-
(İzmir,İzmit) Penetrasyonlu Asfalt 90.000.- 103.030.- 114.778.- ro

o
(İzmir,İzmit,Batman) MC-30 126.800.- 174.720.- 190.000.-
(İzmir,İzmit,Batman) MC-800 106.500.- 164.860.- 180.000.-
(İzmir,İzmit,Batman) Blown 108.000.- 145.720.- 159.000.-
(OAR) Penetrasyonlu Asfalt 90.000.- 95.919.- 109.778.-

TABLO- 15
Yillar itibariyle Petrol Ürünleri Perakende

Fiyatları (Ankara ili Bazında)(TL/Kg.)
LPG
Değişim Tarihi (TL / 12 .Kg.Tüp)N. Bertzin S.Benzin Gazyağı
29.12.1981 715 100.68 108.00 62. 50
1. 2.1982 750 105.44 113.33 65.50

20.6.1982 852 115.65 125.33 71.87
22.11.1982 980 137.84 144-, 74 85.75

25.7.1983 1.080 148.65 156.58 92.50
18.İl.1983 1.250 170.27 178.94 105.62
27.12.1983 1. 280 175.13 183.94 108.62
19.1.1984 1. 310 180.27 189.34 111.75

29.3.1984 1.405 192.97 202.50 119.63
30.4.1984 1.440 198.65 208.42 123.00-
30.5.1984 1.510 208.10 218.42 128.75
9.7.1984 1.582 217.56 228.29 135.00
22.8.1984 1.660 227.97 239.60 141.50
24.9.1984 1.760 240.54 252.63 150.00
28. 10. 198'4 1. 830 250.00 263.15 156.25
2.12.1984 1.938 264.86 278.94 166.25
31.12.1984 2.070 281.07 296.05 177.49
1.1.1985 2.070 281.07 296.05 177.49
17.2.1985 2.180 295.94 311.84 187.49
2.5.1985 2.355 322.97 339.47 206.25

LPG
Değişim Tarihi (TL/12Kq.Tüp) N.Benzin S.Benz in
29.6.1985 2.500.- < 339.18 355.26
24.10.1985 2.600.- 352. 70- 368.42
'26. 12. 1985 2.810.- 381.08 397.36
14.7.1986 2.390.- - -
2.12.1987 3.000.- 483.78 497.35
23.1.1988 3.250.- 517.56 531.57
1.3.1988 3.500.- 554.06 572.37
28.3.1988 4.000.- 682.43 703.95
26.10.1988 4.000.- 743.24 776.31
12.10.1988 4.500.- 810.81 855.26
22.11.1988 5.000.- 878.38 921.05

TABLO-16
Ekim 1988 itibariyle yurt içi Satış Fiyatlarının
Diğer ülkelerdeki Fiyatlarla Karşılaştırılması! US $/Litre)
ülke Adı Süper Benzin ' Motorin Fuel-Oil-6

Türkiye 0. 40 0. 28 0.14
Belçika 0.70 0.45 0.10
İtalya 1.07 0. 58 0.11
Fransa 0.84 0.55 0.12
Almanya 0.61 0. 51 0.11
Danimarka 1.00 0. 63 0. 43
Hollanda 0.83 0.43 0.14
İngiltere 0.70 0.62 0.13
İspanya 0.61 0.40 0.11 1
Japonya 0.89 0.51 0.18 M
L-J
USA 0. 25 0.08 1
NOT: 1- Kaynak 26.10.1988 gün ve 456

sayılı petrol bülteni.
2- Merkez Bankasının 24.11.1988

günlü çapraz kurları esas
alinmiştır.
TABLO-17
1987 YILI İÇİN GEÇERLİ ANKARA İLİ BAZINDA PERAKENDE SATIŞ FİYATI,
RAFİNERİ ÇIKIŞ FİYATI VE DAĞITIM ŞİRKETİ
SATIŞ FİYATLARI (KDV dahil TL/Ton)
Dagıtım şirketi Perakende

Ürün Adı Rafineri Çıkış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Fiyatı
S.Benzin 356.026.- 366. 352.- 397.370.-
N.Benzin 341.376.- 351.344.- 381.080.-
Motorin 210.034.- 215.600.- 237.650.-
Fuel-Oil-6 118.272.- 120.803.- 136.080.-
107.397.- 125.720.- 234.167.- ro

LPG 4i
3. ALTINCI PLAN DÖNEMİNDE GELİŞMELER :
Petrol ürünleri yurt içi talep miktarım saptamak için bir dizi is
tatistiksel analiz yapılmıştır. Bu analizlerde talep artışının Gayri
Safi Milli Hasıla (GSMH) artış tıızı, fiyat, doğal gaz ikâmeleri v.s.
gibi değişkenler dikkate alınarak korelasyonları yapılmıştır. Bu
korelasyonlar sonucu geliştirilen talep tahmin modelleri vasıtasıy
la gelecek 6 yıl içerisinde belli başlı petrol ürünleri taleplerinin
neler olacağı saptanmıştır. (Tablo-18) Ana mallar bazında toplam ta
lep, ihracat ve ithalat projeksiyonları Tablo-19, Tablo-20, Tablo-21'
de verilmiştir, üretim için gerekli hammadde ithalat projeksiyonu
ise Tablo-22'de verilmiştir. 1988-1994 üretim, Tüketim Dengesi özeti
ise Tablo-23'de verilmiştir.
18
TABLO-18
: d e r l £ R i
1933 I9S9 1990 1991 1992 1992 1990
KİKTARI100C NTİ 717.5 768.0 787.0 795.0 332.0 305.0 350.0

LPG
DEĞER!MİLYAR.TL! 01.7 37.i S9.7 90.E 90 9 96.3 96.9
MİKTARI 1000 ÜT! 1966.0 1012.0 1512.0 1712.0 1712.0 1712.0 1812.0
NAF7A
DEGERÎSİLYAP..TL! 370.1 265.3 230.6 322.3 322.3 322.3 301.1
MİKTARIİOOÜ Kî) 2097.0 3013.0 2998.0 2379.0 2952.0 3031.C 2962.0

BENZİN
DEGERIhiLYARTLS 870.5 1052.5 1005.5 1000.0 1031.5 1057.0 1032.9
«İKTARIİOOO NTİ 1250.0 1173.0 1200.0 1219.0 1250.0 1271.0 128u.0

JET/GA
DEGERINiLıAR.TLj 206.6 230.6 235.9 229.7 205.3 209.9 252.8
MİKTARIiövö MTi u7u8.û 6730.0 6942. j701.6.0 7653.0 7733.0 7301.C

ftüTuRilt
DEGERIMİLTAfiTL! 1030.V 1136.6 *070.91095.0 1621.5 lüiO.1 1661.0
HıKiARIlGOO r,Ti 8090.0 8572.0 8591.0

FUEL ÜİL
DEĞER I MiLYAR. Tl i 1061.3 1071.6 1073.9
MİKTAR!1000 AT i 921.0 962.0 1013.O 1070. C 1120.0 1132.0

ASFALT
rr- r.
DEGcRiMiLYAR.TL! K.u 95.0 ICO.O i C j ** 110.3 116.5
MİKTARI 1600 ,iîi 207.0 251.0 255.0 259.0 2û3.0 2u6.0

M.YAG
DEGERlîliLYAR.TL! 72. i 32.5 33.3 35.2 36.5 87.S 88.3
MİKTARIİOCS İİT) 175.0 30.0 33.0 35.0 37.0 00.0

OiGER*
DELER IHİLYAP..TLİ 9.5 10.0 10.6
«OT: ÜRETİM DEĞERLERİ 30.6.1937 TARİHLİ RAFİHERİ’HİN KDV'Li SATIŞ FİYATLARI KULLANILARAK BULUNMUŞTUR.
STOK DEĞERLERİ ÜRETİN İÇİNDE GtSTERiLHiŞ CLÜP,ÜRETİM RAKAMLARINA ASKERİ ÜRÜNLER DAHİL EDİLMİŞTİR.
*1988 YILI DİĞER HANESİNE! HVGOt-SüLoENÎEPLT GAS+KüKüRT! DAHİL EDİLMİŞTİR.
KAYNAK: TÛPRAŞ TALEP PROJEKSİYONU
TABL0-19.a
TALEP PROJEKSİYONU
(1000 «Tl
YILLAR YURTİÇİ TALEP İTHALAT/İHRACAT TOPLAM ÜRETİM
1988 1335.0 (618.0) 717.0
1989 1210.0 (442.0) 768.0

L
1990 1233.0 (446.0) 787.0
P
1991 1228.0 (433.0) 795.0
G
1992 1244.0 1412.0) 832.0
1993 1268.0 (423.0) 845.0
1994 1284.0 (434.0) 850 O
1988 1786.0 180.0 1966.0
N 1989 1412.0 1412.0
A 1990 1512.0 1512.0
F 1991 1712.0 1712.0
T 1992 1712.0 1712.0
A 1993 1712.0 1712.0
1994 1812.0 1812.0
NOT : İTHALAT DEĞERLERİ PARANTEZ İÇİNDE GÖSTERİLMİŞTİR.

KAYNAK: TüPRAŞ TALEP PROJEKSİYONU
TABLO-19.b
YILLAR YURTİÇİ TALEP İTHALAT/İHRACAT TOPLA!’. ÜRETİK
1988 2323.0 169.0 2497.0
1989 2348.0 670.0 3016.0
1990 2427.0 571.0 2993.0
1991 2300.C 373.0 ^ 2879.0
1992 2585.0 373.0 2958.0
1993 2363.0 368.0 3031.0
1994 2742.0 220.0 2962.0
1988 767.0 487.0 1254.0
1989 587.0 586.0 1173.0
1990 623.0 572.0 1200.0
1991 671.0 548.0 1219.0
1992 713.0 537.3 1250.0
1993 756.0 515.0 1271.0
1994 303.0 433.0

TABLO-19.C
YILLAR YURTİÇİ TALEP İTHALAT/İHRACAT TOPLAM ORETiH
1988 7302.0 76.0 »610.01 6768.0
1989 7314.0 (534.0) 6780.0
1990 7408.0 (666.0) 6942.0
1991 7922.0 (866.0) 7056.0
1992 8310 0 (657.0) 7653.0
1993 8411.0 (823.0) 7788.0
1994 8911.0 (1070.0) 7841.0
1983 5183.0 3203.0 8391.0
1989 6297.0 2554.0 8951.0
1990 6375.0 2606.0 8981.C
1991 6504.0 2584.0 9038.0
1972 6690.0 1800.0 8490.0
1993 5705.0 2667.0 8572.0
1994 7102.0 1489.0 8591.0

TABLO-19.d
YILLAR YURTİÇİ TALEP İTHALAT/İHRACAT TOPLAfi CRETİH
1988 238.0 3.0 121.01 234.0
1989 247.0 247.0
1990 851. Û 251.0
1991 255.0 255.0
1998 859.0 259.0
1993 203.0 263.0
1994 266.0 266.0
YILLAR YURTİÇİ TAlEP İTHALAT/ihracat TOPLAH ÜRETİH
1983 633.0 41.0 170.01 604.0
1989 921.0 921.0
1990 968.0 968.0
1991 1013.0 1018.0
1992 1070.0 1070.0
1993 1124.0 1124 O
1994 1182.0 1132.0

TABLO*20
İ H R A C A T P R O J E K S İ Y 0 N U
1988 1939 1990 1971 1992 1993 1994
MİKTARI 1000 NT) 180.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0
NAFTA
DEĞER(MİLYON $) 23.0 0.0 0.3 0.0 0.0 0.0 0.0
MİKTARI 1000 MT) 169.0 670.0 571.0 373.0 373.0 368.0 220.0
BENZİN
DEĞERİ MİLYON t) 30.7 121.6 103.7 67.7 67.7 66.8 39.9
MİKTARI 1000 MT) 487.0 586.0 572.0 548.0 537.0 515.0 483.0
JET/CAZ
DEĞER IMİLYON $) 83.6 100.6 98.2 94.1 92.2 83.4 82.9
MİKTARI 1000 NT) 76.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0
MOTORİN
DEĞER(MİLYON % ) 11.9 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0
MİKTARI 1000 HTI 3203.0 2554.0 2606.0 2584.0 1800.0 2661.0 1489.0
FUEL OiL
DEĞER I MİLYON 1) 309.0 246.4 251.4 249 3 173.6 257.2 143 6
MİKTAR 11000 NT) 41.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0
ASFALT
DEĞER 1 MİLYON I) 3.5 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0
MİKTARI 1000 MT) 88.8 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0
HVGO
DEĞER I MİLYON ♦) 10.3 0.0 0.0 0 0 0.0 0.0 0.0
NOT: DEĞERLER. 1987 ORTALAMA FOB FİYATLARI KULLANILARAK BULUNMUŞTUR.

KAYNAK: TüPRAŞ FAALİYET RAPORU 1988, TûPRAŞ TALEP PROJEKSİYONU

TABLO-21
I T HA L A T P R O J E K S i Y Q N U
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994
HİKTARIİOOO İST> 618.0 442.0 446.0 433.0 412.0 423.0 434.0
0E8ER(MİLYON t! 95.6 68.4 69.0 67.0 63.7 65.4 67.1
MİKTAR(1000 «Tl 610.0 534 C 666.0 866.0 657.0 823.0 1070.0
BESER(MİLYON (i 91.4 30.0 99.7 129.7 98.4 123 3 160.2
MİKTARIİCCO MT1 El .0 0.0 0.0 0.0 O.C 0.0 0.0
BESER(MİLYON (1 7.0 0.0 0.0 ü.O u.O 0.0 0.0
MİKTARI 1000 MTt 70.0 0.0 0.0 3.0 0.0 0.0 0.0
BESER(MİLYON 1) 14.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0
NOT: BESERLER, 1987 CİF FİYATLA3I KULLANILMAK BULUNMUŞTUR.

KAYNAK: TÛPRA5 TALEP PROJEKSİYONU
TABLO-22
H A M M A D D E İ T H A L A T P R O J E K S İYONU
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994
MİKTARI 1000 MT) 21285.0 22000.0 22500.0 22850.0 23100.0 23450.0 23500.0
DECERlMİLYON I) 2782.4 2875.9 2941.3 2987.0 3019.7 3065.5 3072.0
NOT . HAMMADDE İTHALAT DEBERLERi 1987 ORTALAMA FOB FİYATLARI KULANILARAK BULUNMUŞTUR
KAYNAK: TöPRAŞ FAALİYET RAPORU 1?87,TÜPRA$ TALEP PROJEKSİYONU
t
TABLO-23
TÜRKİYE ÜRETİMİTÜKETİN DENGESİ ÖZETİ
1983 1989 1990 1991 1992 1993 1994
İŞLENEN HP 23930 24000 25000 25400 25700 24100 2430C
ÜRETİN 22604 23200 23i>72 24057 24261 24644 24330
TÜKETİN 19678 20366 21035 21351 22620 22340 24142
DIŞALIM 1319 976 1112 1299 1069 1246 1504
DIŞ5ATIM 4247 3310 3749 3505 2710 3549 2192
*1983 YILI DEĞERLERİ FİİLİDİR.

İŞİN TARİHİ PROJE ADI 19S
BAŞLAMA BİTİŞ OIŞ TOPLAN OIŞ
OAR HYOROCRAKINC 113917 ! 160146 ! 17922
İZR.RAF HYD.CRACK
VE TANAN.ÜNİTELER 131697 ! 190123 ! 950
İZT.RAF ıZONER.
GIOAi HEXAN ÜNİT. 7233 !
1988 yılı iğin 11=1445 TL.

1989 ve 1990 yılları için 11=2170 TL. alınaı§tır.
1988/1994 YILLARI URETIM/TUKETIM DENGESİ
ÜRETİM TÜKETİM DIŞSATIM DIŞALIM
(i 000 MT)
26000
ieoûû
-
24000 ..........*■'
22000 ►rr.'l.................
20000
1ÖÛÛÖ
leoüû
14000 ..................
12000
10000
öûûö
6000 . .................
•
4000
1
1
i
i
l
.. i
i
'— —
.. i
“
2000
t ----------- t. ______
V - __4___________ , . i.............. t. ..J
1988 1939 1990 1391 1332 1993 1994
4. PLANLANAN YATIRIMLAR :
TOPRAS'ın uzun vadeli yatırım programlan, aşağıdaki dört ana ilke

ışığında belirlenmiştir.
1. Az değerli siyah ürünleri değeri yüksek beyaz ürünlere dönüştürecek

projelere yönelmek,
2. Rafineri verimliliklerinin arttırılması ve enerji tasarrufu sağla

yıcı projelere yönelmek,
3. Petrol ürünlerinde kalitenin arttırılarak, en azından AET ülkeleri

ile eşit spesifikasyonlara ulaşmak,
4. Çevre ve insan sağlığım koruyucu projelere yer vermek,

ı 1 .,
Bu ana ilkeler çerçevesinde belirlenen yatırımların, petrol ürünleri
dengelerinin kurulması, ekonomiye yapacağı katkıları, AET ürün
spesifikasyonlarına ulaşma programları ve finansman kaynakları dik
kate alınarak öncelik sıraları belirlenmiştir.
4.1. Eklenecek Yeni Kapasiteler
1. Orta Anadolu Rafinersi H.ydrocracker ünitesi :
Basit tip rafineri olarak kurulan Orta Anadolu Rafinerisinde,

Fuel Oil fazlalığı ve motorin açığı olarak gözüken bölge tüke
tim dengesizliğini düzelterek, rafineri verimlilik ve kârlı
lığım arttırmak amacıyla yürütülen bir projedir. Bu proje
ile motorin üretimi yılda 516.000 ton artarken, değeri daha
düşük ve bölgede fazlalığı bulunan Fuel Oil yaklaşık 592.000
ton azalacaktır.
2. İzmir Rafinerisi H.ydrocracker ve Tamamlayıcı üniteler Projesi .
İzmir Rafinerisi Tevsii Projesinde, sadece atmosferik damıtma

prosesi bulunmaktadır. Vakum kolonu olmadığı için, motorini
tam alınamamış siyah ürün ortalama % 40 oranında (2.0 Mil
yon ton/yıl) üretilmekte ve tüketim fazlası olduğundan çok
düşük fiyatla ihraç edilmektedir. Yeni kurulacak vakum, hydrocraker
visbreaker üniteleri sayesinde düşük değerli ihraç fuel oil yüksek
değerdeki LPG, Nafta, Jet Yakıtı ve Motorin gibi beyaz ürünlere dö
nüştürülecektir.
3. İzmit tzomerizasyon ünitesi Projesi :
Uzun süredir çalıştırılamayan eski reformer ünitesi, düşük oktan-

lı naftamn oktanım artıracak izomerizasyon ünitesine dönüştü
rülecektir. Bu şekilde kurşunsuz benzin üretimi sağlanacaktır.
Ayrıca, gıda sanayiide, yemeklik sıvı yağ üretiminde ekstraksi-
yon solventi olarak hexan kullanılmaktadır. Gıda sanayiinde kul
lanılacak hexamn, bünyesinde taşıdığı aromatiklerden ve diğer
kirleticilerden arındırılması insan sağlığı yönünden önem taşı
maktadır.Bu projenin gerçekleşmesi ile, izomerizasyon ünitesi
ürünü Gıdai hexan ünitesine şarj edilerek aromatik miktarı,
insan sağlığı yönündün sakıncası olmayan hexan üretimi yapıla
caktır.
4. İzmit Rafinerisi Hydrokracking ünitesi Projesi ;
İzmit Rafinerisi kraking üniteleri şarjı olan HVGO fazlalığı

nın değerlendirilmesi amacıyla bir hydrokracking ünitesi kurul
ması düşünülmektedir.
Düşünülen proje ile, İzmit Rafinerisinde halen çok düşük olan

dönüşüm üniteleri kapasitesi yeterli Seviyeye çıkarılarak, düşük
değerdeki fuel oil yüksek değerdeki LPG, Benzin, motorin gibi
beyaz ürünlere dönüştürülecektir.
Sözkonusu projelere ait, yatırım tutarı ve katma değer tutarları

Tablo-24-25'de verilmiştir.
TABLO-25
KATMA DEŞER
(MİLYON ELI
1990 1991 1992 1993 1994
OAR HYDfiOCRAKIHG 49866 70464 71275 72320
İZR.RAF HYO.CRACK
VE TAMAM.ÜNİTELER 49361 103608 107999
iZT.RAr İZOMER.
GIDAİ HEXAN ÜNİT. 4191 4191 4191 3814 4185
. Kurşunsuz Benzin üretimi İçin İleride Kurulması Düşünül en Prosesler :
Bugün için normal benzinde 0.15 gr/lt kursun, süper benzinde

0.42 gr/lt kurşun vardır, önümüzdeki on beş yıl içinde Alkilasyon
ve Metil Tersiyer Butil Eter Prosesleri kurularak Kurşun oranının
düşürülmesi veya minimum düzeyde tutulması için çalışmalar yapıl
maktadır. Kurulması düşünülen proseslerle ilgili açıklamalar aşa
ğıda verilmiştir.
ALKİLASYON :
Rafineri teknolojisinde bir olefin ile bir izoparafinin birle-

şerek kendilerinden daha büyük ve dallı yapıya sahip bir izo-
parafin oluşturmasıdır. Alkilasyon sonucunda yapılan benzine
"Alkilat" denir; dallanmış hidrokarbonlardan oluştuğundan ok
tan sayısı çok yüksektir.
Alkilasyon üretiminde sülfürik Asit ve Hidroflorik Asitli proses

ler kullanılmaktadır.
Yüksek izobütan, izobütan/olefin oram ve ünite dizayni verim

lilikte en etkin faktörlerdir.
Kimyasal olarak alkilasyon; termal, termal katalitik veya kata

litik tepkimelerden oluşur.
METİL TERSİYER BUTtL ETER(MTBE) PROSESİ :
Yüksek oktanlı bir benzin bileşeni olan MTBE; F.C.C. ünitelerin

de üretilmekte olan olefinik LPG bünyesindeki izobütilenlerin
katalitik ortamda Metil alkol ile reaksiyonu sonucu elde edilir.
MTBE prosesisin iki önemli özelliği;
- Süper benzin paçalındaki miktarı yüksek olan-aromatik miktarım-

arttırmadan benzin paçalının oktanım arttırması,
- Benzin içindeki kullanımı egzos gazındaki hidrokarbon ve kar-

bonmonoksit emisyonunu azaltması nedeniyle çevre kirliliğini
önlemesidir.
5. LİBERASTOI».fe»3A*I»AMB TASAMSI İLE İLGİLİ aÖRÜŞT.Kâ
5.1. Giriş :
Hampetrol ve petrol ürünlerinin ithal ve ihracı 1.12.1988 tari

hinden itibaren serbest bırakılması öngörülmüştür.
Yapılan düzenlemeye göre fiyat tesbiti ile fon hesaplarının tutul

ması, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının izniyle rafineriler,
tevzi şirketleri ve ithalatçı firmalar tarafından yapılacaktır.
Petrol ürünlerinin tesbit edilen fiyattan daha ucuza satılabile

ceği esası getirilmiştir.
Ana esasları yukarıda özetlenen liberasyon düzenlemesinin sonuç

ları aşağıda açı kİ anmaktadır.
Petrol rafinajı olayının petrolün temininden ürünlerin dağıtım

firmalarına teslimi aşamasına kadar olan bir zinciri kapsadığı
dikkate alınarak konunun bir zincir içerisinde adım adım rafi
naj sektörü ve Türkiye açısından incelenmesi uygun olacaktır.
5.2. Hampetrol Temini :
Mevcut durumda ülkelerarası ticaretin bir dengeleme aracı olarak

kullanılan hampetrol alımı yıllık kontratlarla devietten-devlete
anlaşmalar çerçevesinde yapılmakta olup, rafineri şirketlerine
cins ve miktar seçme açısından hiçbir serbesti bırakılmamaktadır.
Halbuki serbest rekabete dayanan bir pazarda öncelikle hammadde
nin teminindeki avantaj esastır.
Bu durumda ortaya iki sorun çıkacaktır :
1. Hampetrolün rafineri şirketlerince serbestçe temini imkanı

verilirse devletten devlete counter-trade anlaşmalarda önem
li aksamalar olacak.
2. Rafineriler counter-trade anlaşmalar kapsamında pazarda

rekabete zorlanırsa ekonomik olmayan hammadde ile işe baş
lama nedeniyle ilk adımdan dezavantajlı duruma düşülecektir.

3. Ülkemizde üretilen ve belli korunma ile TPAO tarafından
TÜPRAS'a satılan yerli hampetrolün maliyetinin yüksekliği
serbest rekabet ortamım zedeleyici bir unsur olacaktır.
Liberasyon uygulaması sırasında yerli hampetrolün fiyatı
nın normal piyasa fiyatlarına indirilmesi, hampetrol arama,
sondaj ve üretimi ile iştigal eden kuruluşların gelirlerini
etkileyecektir.
4. Hampetrolün devletlerarası anlaşmalarla alınması halinde;
- Spot fiyatlar ile anlaşmalı hampetrol fiyatları arasındaki

farklar,
- Anlaşmalı hampetrol navlun farkları,
- Boşaltma - ödeme kur farkları
- İthalata yönelik kredi kur farkları ve faizler,
ürün fiyatlarına yansıyacak ve diğer spot ithalatçı fiyatla

rından çok yüksek olmasına yol açacaktır.
5. Rafineri H.P. ve ürün stokları operasyon gereklerine göre

düzenlenmeli, daha fazla stok bulundurulmasının devletçe ge
rekli görülmesi halinde, "Olağan üstü hal" planının öngör
düğü tedbirler alınmalıdır.
5.3. Hampetrol Finansmanı :
1. Halen sermaye yetersizliği nedeniyle dış kredi imkanlarım

büyük ölçüde kullanan kamu şirketinin bu kredi kullanımların
dan doğan tüm külfetleri AFİF bünyesinden karşılanmaktadır.
Liberasyonla birlikte bu uygulamanın ortadan kalkması şirke
ti ciddi bir finansman maliyeti ile karşı karşıya bırakacak
tır. Buna bağlı olarak satın alınan hampetrolün finansmanın
da kullanılan kredi faizleri ürün maliyetlerini önemli ölçü
de etkileyecektir. Bu hususta tedbirler alınması kaçınılmaz
olacaktır.
2. Halen yürürlükteki AFİF mevzuatına göre fon üzerinde kalan
kredi kur fark ve faiz külfetleri 1.12.1988 tarihinden sonra
da mevcut vecibelerin vadeleri gelmediğinden devam ediyor
olacaktır. Dolayısıyla söz konusu kur farkı ve faizlerin
nasıl karşılanacağı hususunda bir çözümün de yeni mevzuat
la birlikte getirilmesi gerekmektedir.
5.4. Hampetrol Taşımacılığı :
Deniz Ticaret filosunun teşvik edilmesi korunmasıyla ilgili ola

rak Türk Bayraklı gemilerin belirli bir fiyat artışı ile tercih
edilmesi konusunda maliyetleri etkileyen bir faktör olup, halen
AFİF tarafından karşılanan navlun giderleri içerisinde işlem
görmekte ve rafinerileri etkilememektedir. Bu uygulamanın kal
dırılıp liberasyona gidilmesi ile birlikte maliyet artırıcı
bir unsur olarak ortaya çıkacak ilave külfetler rafineri ürün
maliyetlerine birikecektir.
5.5. Petrol Rafinajı :
Türkiye'ye ithal edilen hampetrolün işlendiği rafineriler, Akdeni;

pazarına ürün veren rafineriler ile karşılaştırıldığında, birim
hampetrol şarjı başına üretilen ürün hasılatı açısından dezavan-
lı durumdadırlar. Bu durum rafineri konfigürasyonlarının pazar
daki diğer üreticilere göre daha kötü durumda olmasından kaynak
lanmaktadır. Nitekim bugüne kadar gündeme gelen çeşitli hampet
rol proses anlaşması ihtimalleri bu düşük hasılatlar nedeniyle
realize edilememiştir.Petrol ürünlerinin libere edilmesi durumun
da rafinerilerin yukarıda belirtilen gerçeklerle ithal ürünlerle
rekabet etmesi mümkün görülmemektedir. Bu nedenle,
1. Rafinerilerin uluslararası pazarla rekabet edebilir bir sevi

yeye getirilmesi için, yapılacak bir yatırım planı çerçeve
sinde bir an önce modernize edilmesi,
2. Söz konusu modernizasyon çalışmalarının bitirilmesi için hü

kümetçe verilecek makul bir süre içerisinde sektörde koruma
nın (ithal üründen fon kesintisi yoluyla) sürdürülmesi,
uygun olacaktır.
6. TEDBİRLER VE ÖNERİLER :
1- Az değerli siyah üründen değeri yüksek beyaz ürünlere dönüş

türecek yatırımları yapmak,
2. Petrol ürünlerinin spesifikasyonlarım Avrupa Topluluğu

spektlerine getirici yatırımları yapmak,
3. Petrol ürünleri Sanayii'nin Ortak Pazar ile rekabet edebilir

düzeye gelebilmesi için bu sektörün belli bir süre dıs rekabeti
karsı korunması gerekmektedir.
B. PETROL ÜRÜNLERİ DAĞITIMI
1. PETROL ÜRÜNLERİ DAĞITIM SEKTÖRÜNÜN TANIMI VE TARİHÇESİ
Ülkemizde petrol sektöründe halen dağıtım faaliyetleri aşa-

'Şıda .isimleri gösterilen yerli ve yabancı dağıtım ve pazar
lama şirketleri tarafından yürütülmekte ve bayilik sistemi
ile tüketiciye ulaştırılmaktadır. Ayrıca, rafinerilerden
yapılan direkt ürün satışlarıda dağıtımın önemli bir
bölümünü oluşturmaktadır.
lj Petrol Ofisi A.ş.

2) Mobil Oil T.A.Ş.
3) The Shell Company of Turkey Ltd.
4) BP Petrolleri A.ş.
5) Türk Petrol ve Madeni Yaşlar A.ş.
6) Tabaş Petrolcülük A.Ş.
7) İsimleri Daha Sonra Verilecek olan 36 adet LPG
DaŞıtım Şirketi.
Bu kuruluşlardan yabancı sermayeli Mobil,Shell, BP Şirketleri

ile jerü sermayeli Türk Petrol Şirketi Pazarlama ve rafinaj
faaliyetlerini bir arada yürütmektedirler, özel sermayeli
Tabaş Petrolcülük A.Ş.ise Türk Petrolün depolarını kira
layarak 1986 yılında akaryakıt dağıtım faaliyetine başlan
mıştır. 1940'lara kadar Türkiye'de petrol ürünleri yerli
ve yabancı özel şirketler (Socony, Vacum, Corp.Steau Romano,
Neft Sendikat ve Shell gibi) tarafından pazarlanmıştır. Geç-
mişden gönümüze petrol ürünleri dağıtımında değişik şirket
lerin devreye girmiş olmasına rağmen özünde rafinerilerden
alınan petrol ürünlerinin bayilikler kanalıyla tüketiciye
intikali esas alınmıştır. 1941 yılında kurulan 1983'de
Anonim şirket hüviyetini alan Petrol Ofisi dağıtımda
kamu hizmetini sunan tek yerli şirket durumundadır.
Halen Madeni Yağ üretimi ve Pazarlaması ile Askeri ürün
İkmalinin yanısıra LPG dışındaki petrol ürünlerini ülke ça
pında pazarlayan en büyük dağıtım şirketidir. Türkiye Petrol
leri A.O. 1963-1967 yılları arasında pazarlama faaliyetin
de bulunmuş ancak, 1968 yılında akaryakıt dağıtımının tek
bir Kamu Kuruluşunda toplanmasını öngören karar gereğince
pazarlama ünitelerini ve hizmetlerini Petrol Ofisi'ne dev
retmiştir. TPAO 1983 yılına kadar ham petrol arama ve
üretim hizmetlerinin yanı sıra rafinasyon ve rafinerilerden
direkt satışlarla pazarlama hizmetini sunmaya devam etmiş
tir. 1983 yılında ham petrol arama-üretimi, rafinasyonu
ve pazarlama hizmetlerinin birer elde toplanması ön görül
düğünden TPAO, TÜPRAŞ (Türkiye Petrol Rafinerileri A.ş.)
ve Petrol Ofisi A.ş. sırayla bu görevleri üstlenmiş bulun
maktadır.
1974 yılında TPAO, îpraş ve Petrol Ofisi tarafından kurulan

ADAŞ, İpraş ve TPAO tarafından kurulan Isılitin yerini alan
ISILİTAŞ 1976 yılında ve TPAO çalışanları tarafından kurulan
PEPA 1976 yılında pazarlama faaliyetlerinde devreye girmiş
lerdir.
Yukarıda belirtilen dağıtımın tek elde toplanması hakkında

alınan 1983 yılındaki karar uyarınca ADAŞ ve ISILİTAŞ
pazarlama ünitelerini Petrol Ofisi A.Ş.'ne devretmişlerdir.
1984 yılında çıkarılan 233 sayılı Kanun Hükmündeki Kararname
uyarınca Petrol Ofisi A.Ş. TPAO Genel Müdürlüğü'ne başlı
kuruluş haline getirilmiştir.
Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG) dağıtımı ise rafineriler

den dökme olarak alınan LPG'nin piknik (2 Kg.), 10 Kg'lik
12 Kg.'lık ve 45 Kg.'lık tüplerle şu anda faaliyetde bulunan
isimleri ve imkanları başka bir bölümde verilecek olan 36
adet LPG Dağıtım Şirketleri tarafından dolum tesislerinde
doldurularak bayilik sistemleri vasıtasıyla pazarlanmaktadır.
PETROL ÜRÜNLERİ DAĞITIM SEKTÖRÜNÜN GENEL GÖRÜNÜMÜ VE MEVCUT

DURUMU
Petrol ürünleri dağıtımı, Akaryakıt dağıtımı ve LPG dağıtımı

olarak iki gruba ayrılmak suretiyle incelenecektir.
Yukarıda tarihçesi anlatılan petrol ürünleri dağıtım ve pazar

lama hizmetlerini halen sürdüren kuruluşların ikmal kaynağı
olan rafinerilerin 1988 yılı rafinaj kapasitesi 33.5 Milyon
Ton'dur. Rafinerilerin üretimi rafinaj bölümünde ayrıntılı
olarak verilmiştir.
Yurt içi üretiminin talebi karşılayamadığı petrol ürünlerinde

(motorin ve LPG gibi) zorunlu olarak ürün ithaline gidilmiş,
ürün fazlası olması halinde ise ihracat (nafta, benzin, fuel-oil
jet yakıt gibi) gerçekleştirilmiştir.
1986-1987 yıllarına ait petrol ürünleri sivil tüketimlerinin

sektörel dağılımı Tablo-26'da verilmiş olup bu tüketim miktar
ları bazında ve mevcut veriler dahilinde Akaryakıt Dağıtım
imkanları incelenmeye çalışılmıştır.
TABLO-26
1986-1987 YILLARINA AİT PETROL ÜRÜNLERİ SİVlL TÜKETiMtNiN SEKTÖREL DAÖILIMI
(1000 M.Ton)
Sektör
Adı_________________ LPG Benzin Gazyağı Motorin Fuel-Oİl
SANAYİİ
1986 25 40 - 100 4.005
1987 34 50 - 160 4.142
TARIM
1986 1. 400
1987 1.600
ULAŞTIRMA
1986 1723 4.408 200
1987 1946 4.750 200 -t»
co
ENERJİ
1986 150 1. 400
1987 150 1.550
DİĞER(Domestik Isınma
1986 999 238 900

1987 1150 288 1.000
TOPLAM
1986 1024 1763 238 6058 6.505
1987 1184 1996 288 6660 6. 882
Sektördeki Kuruluşlar
.1. Akaryakıt Dağıtımı
1. PETROL OFİSİ A.Ş. (POAŞ)
II.Dünya savaşı başlarında Neft Sendikat Petrol Şirketi'nin

tasfiye edilmesi üzerine 1940 yılında 10.000.-TL. sermaye
ile ilk Yerli Şirket olan "Petrol Limited" kurulmuştur.
Ancak, petrol piyasasında meydana gelen büyük gelişmeler
sonucu daha büyük sermayeye ve organizasyona ihtiyaç duyul
muş ve bunun üzerine 18.2.1941 tarihinde Petrol Limited1in
varlıklarını ve hizmetlerini devir alarak 2.500.000.-TL.
sermaye ile Petrol Ofisi kurulmuştur. 3760 sayılı Milli
Korunma Kanununa dayanılarak K/103 sayılı Koordinasyon He
yeti ve 2/15169 sayılı Bakanlar Kurulu Kararları ile kuru
lan Petrol Ofisi "Petrol satın almaya, ithal etmeye, stok
kurmaya, dağıtımını yapmaya, depo tesis etmeye, petrol ve
petrolden elde edilen ürünlerin fiyatlarını tesbit etmeye
gerektiğinde petrol ürünlerinin terkibini değiştirmeye ve
rafineri kurmaya" yetkili kılınmıştır. Ancak, Petrol Ofisi’-
nin rafineri kurma fonksiyonu fiilen gerçekleşmemiş ve 1954
yılında kurulan diğer bir Kamu Kuruluşu olan TPAO bu
görevi yerine getirmiştir.
Petrol Ofisi 1957 yılında çıkarılan K/1092 sayılı Koordinas

yon Heyeti Kararı ile de Enfrastrüktür Programı gereğince
Silahlı Kuvvetler akaryakıt tesisleri ile boru hatlarının
idaresi, işletilmesi, bakımı ve korunmasıyla görevlendirilmiştir
Petrol Ofisi ayrıca İzmit'de madeni yağ ve gres üretiminin

yapıldığı madeni yağ harmanlama tesisini işletmektedir.
Petrol Ofisi hava ve denizde petrol ürünü ikmalinide sürdür

mekte olup deniz hizmetleri ile yerli ve yabancı deniz araç
larının ihrakiye ve madeni yağ ihtiyaçlarının ikmalini liman
bayileri ve deniz satıcıları ile, Jet Yakıtı ve uçak benzini
dağıtımını ise 14 havaalanında bulunan hava ikmal merkezleri
ile gerçekleştirmektedir.
Petrol Ofisi A.Ş. halen aşağıda adı geçen şirketlerin ortağı du
rumundadır.
1- Kıbrıs Türk Petrolleri Ltd.şirketi

2- Denizcilik Bankası Denizcilik Nakliyat T.A.ş.
3- Petrol Tur
4- Bel-Pet
Petrol Ofisi A.ş.yatırımcı bir kuruluş olmayıp dağıtım ve pazarlama
hizmetlerini en iyi şekilde verebilmek için idame ve tamamlama ya
tırımları ile bakım ve onarım faaliyetlerini sürdürmektedir.
POAŞ'm sermayesi 80.0 Milyar TL.dır.1988 yılı sonu itibariyle

personel sayısı 7.691 kişidir.
2. SHELL
Shell Grup şirketleri; 1954 yılında Petrol Kanunu'nun kabul edil
mesinden bu yana, Türkiye'de Petrol arama, üretim, rafinaj ve pa
zarlama alanlarında faaliyet göstermektedir. Türkiye'deki Shell
Grup şirketlerinin başlıcaları şunlardır :
- N.V.Turkse Shell (Petrol Arama,üretim)
- Raffinaderij Shell Mersin N.V.(Petrol Arıtımı)
- The Shell Co.Of Turkey Ltd.(M.Yag İmalatı,petrol ürünleri,madeniyag
ile kimyevi madde pazarlaması),
Shell'in Türkiye'de 440 adet akaryakıt bayi olup, dağıtım piyasasında
beyaz ürünlerde yaklaşık % 15, siyah ürünlerde % 12, madeniyaijda
%23 pazar payına sahiptir.
3. BP;
İran'da bulunan petrol yataklarını işletmek amacıyla 1909'da kurulan
"The Anglo İranian Oil Company" çeşitli aşamalardan sonra bugün,
70'den fazla ülkede 1900'u aşkın şirketi kapsayan ve dünyanın en
büyük uluslararası enerji ve petrol kuruluşlarından biri olan BP
Grubu haline gelmiştir.
Bu grubun Türkiye'deki faaliyetleri 1949 yılından beri pazarlama

imalat ve rafinaj alanlarında devam etmektedir.
4. MOBIL :
1905 yılından beri Türkiye'de;
- ARAMA/ÜRETİM (Mobil Exploration Mediterranean Inc.-MEMİ)
- RAFİNAJ (Mobil Refining CO.Inc,Anadolu Tasfiyehanesi A.Ş.)
- PAZARLAMA (Mobil Oil Türk A.Ş.,Mobil Petrol Gazları A.Ş.,
Ankara Gaz Satış A.Ş.)
alanlarında faaliyetlerini sürdürmektedir.
Türk Petrol rafinasyon çalışmalarına ek olarak pazarlama ve
dağıtım hizmetlerini sürdürmek amacıyla oluşturulan yerli
akaryakıt dağıtım şirketidir.
Tabaş Petrolcülük A.Ş. 1986 yılında Türk Petrol'ün depolarını

kiralayarak dağıtım ve pazarlama faaliyetine geçen yerli ser
mayeli, çok küçük çaplı özel bir akaryakıt dağıtım şirketi
dir.
Petrol ürünleri akaryakıt dağıtım şirketlerinin kuruluş

yılları ve 1987 yılı sermayesi Tablo-27'de verilmiştir.

- 52 -
TABLO 27
PETROL ÜRÜNLERİ DAĞITIM ŞİRKETLERİNİN
1987 YILI SERMAYESİ
Şirketin Adı Kuruluş Yılı Sermayesi (1000 TL)
Petrol Ofisi A.ş. 1941 80.000.000.-

Mobil Oil T.A.Ş. 1952 34.575.-
Shell 1923 73.000.-
BP Petrolleri A.ş. 1957 67.800.-
Türk Petrol 1936 3.650.000.-
2.1.2. LPG Dağıtımı
Sıvılaştırılmış Petrol Gazı dağıtımı, halen mevcut 36 özel

teşebbüse ait LPG Dağıtım Şirketi tarafından rafinerilerden
dökme olarak dolum tesislerinde piknik (2 Kg.),10 Kg'lık
12 Kg.'İlk ve 45 Kg.1İlk tüplere doldurulmakta ve LPG bayi
lik teşkilatı vasıtasıyla pazarlanmaktadır. Dolum tesisle
rinin büyük çoğunluğu rafinerilere yakın bölgelerde kurul
muştur .
Kamu kuruluşu olan Petrol Ofisi A.ş. LPG pazarlama alanında

teşkilatlanamamıştır. DBYKP, 1979 yılı İcra Planında yer
alan 520 sayılı tedbirde "özellikle yurdun Doğu Bölgesinde
düzenli LPG dağıtımını sağlamak amacıyla kamu öncülüğünde
bir kamu kuruluşunun görevlendirilmesi" öngörülmüştür.1980'-
li yıllarda Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve bağlı il
gili kuruluşlar arasında bu çerçevede yapılan çalışmalar
hukuki ve mali engeller nedeniyle sonuçlanamamıştır. Ancak,
1980'li yıllardan sonra faaliyete geçen yöresel LPG Dolum
Tesisleri (Vangaz, Şarkgaz, Ergaz gibi) Doğu Anadolu Bölge
si' nde bu açığın kapatılmasını sağlamışlardır.
LPG pazarlamasında tüketici açısından en büyük sorun şirket

lere ait tüplerin değişimi sırasında olmaktadır. Şirketlerin
kendi tüplerine dolum yapma zorunluluğu, piyasada suni LPG
darlığı yaratmamak amacıyla 1983 yılından itibaren Türk
Standardları Enstitüsü ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ta
rafından yürütülen Standard çalışmaları tamamlanıncaya
kadar ertelenmiştir.
LPG ile ilgili sorunların çözümlenebilmesi için mevzuat
eksikliklerinin öncelikle giderilmesi gerekmektedir.
LPG dağıtım şirketlerinin kuruluş yılı ve 1987 sermayesi

Tablo-28'de verilmiştir.
TABLO-28
LPG DAĞITIM ŞİRKETLERİNİN KURULUŞ YILI
VE SERMAYESİ
1987 Yılı
Şirketin Adı Kuruluş Yılı Sermayesi (Bin TL.)
1. Aygaz 1961 2. 000. 000- -
2. Mutfakgaz 1961 8.750.-
3. Mobilgaz 1962 160.000.-
4. Milangaz 1964 5.000.-
5. Sihirgaz 1965 15.000.-
6. İpragaz 1966 900.000.-

7. -Bizimgaz 1967 721.683.5.-
8. Ocakgaz 1968 200. 000.-
9. GUneşgaz 1969 1.030.-

10. özgaz 1969 1.500.-
11. Alevgaz 1969 50.000.-
12. Bütangaz 1970 500.-

13. Pegagaz 1970 18.000.-
14. Milgaz 1972 500.-
15. Ergaz 1975 250.000.-
16. Likitgaz 1975 5.000.-

1987 YILI
ŞİRKET ADI_________________ KURULUŞ YILI SERMAYESİ (BİNTL.)
17- DoŞugaz 1976 168.000.-
18- Anadolugaz 1979 220.000.-
19- Hizmetgaz 1979 75.000.-
20- Ttipgaz 1980 700.000.-
21- Karadeniz Tilpgaz 1981 120.000.-
22- Şarkgaz 1981 100.000.-
23- Vangaz 1981 60.000.-
24- Güneygaz 1983 150.000.-
25- GESAN(TURNAGAZ) 1983 76.000.-
26- Akgaz (Akçagaz) 1984 57.000.-
27- Safgaz 1984 180.000.-
28- Habaş 1984 1.150.000.-
29- Oralgaz 1986 180.000.-
30- Margaz 1986 60.000.-
31- Gölgaz 1986 80.000.-
32- Güvengaz 1986 111.560.-
33- Erciyesgaz 1987 160.000.-
34- öztekgaz 1988 1.000.-
35- Yeni Güneygaz 1988 5.000.-
36- Lipetgaz 1988 200.000.-
Stoklama/Dolum Kapasitesi ve Kullanımı
Depolama tesisleri bölgesel ve sektörel talebi karşılayacak

ve güvenli stok seviyelerini idame ettirecek kapasitede ku
rulması önem taşımaktadır. Petrol ürünlerinin kullanım alan
ları itibariyle taşıdığı önem stoklama kapasitelerinin belli
seviyenin altına inmemesini gerektirmektedir. Bayilerin akar
yakıt istasyonlarında bulunan depolama kapasiteleri ve askeri
amaçlarla kullanılan depolar hariç olmak üzere şirketler bazın
da depolama kapasitesi 1982-1984-1986-1987 yılları itibariyle
Tablo-29'da gösterilmiştir.
TABLO-29
PETROL ÜRÜNLERİ DEPOLAMA KAPASİTESİ
(KULLANILABİLİR M.TON)
Şirket Adı 1982 1984 1986 1987

Rafineriler 725.610 931.000 1.245.000 1.245.000
Petrol OFisi 538.860 610.000 640.000 660.800
Mobil 137.550 129.000 129.000
Shell 97.835 77.000 77.000
BP 59.200 40.000 40.000
Türk Petrol 16.065 16.065 26.500 26.500
Diğerleri(*) 328.300 328.300 328.300 328.300
TOPLAM 1.903.420 1.885.365 2.485.800 2.506.600
NOT: (*) Diğerleri bölümünde,

TPAO Malatya Beyaz ürün Deposu = 20.300 M.Ton
Ambarlı TEK Fuel-Oil Deposu = 183.000 M.Ton
Nato Sivil Depoları (Beyaz ürün)= 125.000 M.Ton
328.300
ürünler bazında rafinerilere ye dağıtım şirketlerine ait depo

lama kapasiteleri Tablo-30 ve Talo-31'de gösterilmiştir. Ayrıca,
dağıtımda en büyük payı ve temel amacı kârın yanı sıra kamu
hizmetinide sürdürmek olan Petrol Ofisi A.Ş.'ne ait depolama
kapasiteleri ana ve tali depolar olarak ve ürünler bazında
Tablo-32'de gösterilmiştir. Askeri Boru Hatları üzerinde
Bayındırlık Bakanlığı'nca inşa ettirilen 190.000 m3'lük.Sivil
Depolar işletilmek üzere Petrol Ofisi'ne devredilmiştir.Bun
lardan 47.000 m3'lük (36.000 M.Ton) kapasiteli Çukurhisar
ve Ümraniye Depoları Ofis Stoklama kapasitesi içerisinde yer
almaktadır.
Sıvılaştırılmış Petrol Gazı dağıtımını gerçekleştiren LPG

Dağıtım şirketlerine ait depolama ve dolum kapasiteleri ise
Tablo-33'de gösterilmiştir. Bölgeler itibariyle bakıldığında
dolum tesislerinin çoğu rafineri yakınlarında yerleşmiştir.
TABLO- 30
1988 YILI İTİBARİYLE RAFİNERİLER VE ÜRÜNLER BAZINDA
DEPOLAMA KAPASİTELERİ (1000 M.Ton)
Gazyağı/
Rafineri Adı Ham Petrol Benzin Jet Yakıtı Motorin Fuel-Oil Asfalt M.Yat) Toplam
İZMİT
Nominal 837 107 56 119 192 36 1347
Kullanılabilir 586 75 49 83 134 25 952
İZMİR
Nominal 588 75 40 94 167 19 26 1009
Kullanılabilir 412 52 28 65 117 13 18 705
O.ANADOLU ı
VJl
CO
Nominal 449 69 43 100 202 36 899
Kullanılabilir 314 48 30 70 141 25 628
ATAŞ
Nominal 189 36 10 63 188 486
Kullanılabilir 132 25 7 44 132 340
BATMAN
Nominal 43 29 5 19 17 23 136
Kullanılabilir 30 20 3 13 12 16 94
TOPLAM
Nominal 2106 316 154 395 766 114 26 3877
Kullanılabilir 1474 220 117 275 536 79 18 2719
TABLO-Sü.
1987 YILI İTİBARİYLE DAĞITIM ŞİRKETLERİ VE ÜRÜNLER BAZINDA
DEPOLAMA KAPASİTELERİ (1000 M.Ton)
ürün Adı Petrol Ofisi Mobil Shell BP Türk Petrol TOPLAM
BENZİN
Nominal 136 60 33 12 3 244
GAZYAĞI
Nominal 74 96
Kullanılabilir 52 64
MOTORİN
Nominal 249 70 48 13 5 385
FUEL-OIL
Nominal 278 10 22 26 13 349
DİĞER ÜRÜNLER
Nominal 27 39 66
Kullanılabilir 19 27 46
TOPLAM
Nominal 764 183 108 57 22 1134
Kullanılabilir 535 129 39 16 796
TABLO- 32
1987 YILI İTİBARİYLE PETROL OFİSİ ÜRÜNLER BAZINDA
KULLANILABİLİR DEPOLAMA KAPASİTESİ (M.Ton)
B E Y A Z Ü R Ü N L E R S 1 Y A H Ü R Ü LN E R
Y e r S.Benzin N.Benzin Gazyağı Motorin Toplam K. Yakıtı 5 Nolu F.Oil 6' Nolu.F.Oil Toplam
İZMİT 3.264 15.814 14.417 32.860 66.355 26.550 4.904 - 36.454
MUDANYA 240 1. 460 245 5. 340 7.285 570 915 4.000 5. 485
EDİNCİK - 1. 500 450 4.740 6. 690 450 5. 000 990 6.940
HARAMİDERE 2.431 7.160 2.094 18. 221 29.913 4.706 5.211 24.404 34.321
ÇUBUKLU - - 448 3.215 3.663 865 2.282 3.550 6.697
ÜMRANİYE 3.626 3. 600 1.580 8.200 17.006 - - - -
BARTIN 140 430 470 1. 000 2.040 - - 1.980 1.980
ZONGULDAK - 270 530 830 1.630 - - - -
SAMSUN 1.120 5.460 1.510 19. 205 27.295 1.730 5.900 10.070 17.700
GİRESUN - 1. 810 450 2. 400 4.660 - 3.200 - 3.200 i
TRABZON 738 6.072 2.182 18.388 27.380 - 6. 551 29.712 36.263
RİZE - 2.076 1.233 4.980 8.294 930 - 1.673 2. 603
HOPA - 2.430 550 1. 500 4. 480 - - 2.650 2.650
ERZURUM - 584 - 993 1. 577 - - 570 570
ÇUKURHİSAR - 7. 841 - 9.006 16.847 - - - -
GÜVERCİN 237 892 372 3.990 5. 491 21.217 4 . 877 440 26.534
İZMİR 2. 616 11.248 5. 501 16.311 35.676 10.909 11.252 11.530 33 691
FETHİYE 370 1.195 280 2.430 4. 275 - - - -
ANTALYA 800 5.726 920 14.070 21.516 2.730 - 5.300 8. 030
MERSİN 972 8. 000 3.720 31.767 44.459 - 5.341 6.527 11.868
İSKENDERUN 700 3.696 2.700 48.660 55.756 - - 23.650 23.650
BATMAN
GÖKÇEADA - 735 480 1.700 2.915 - - - _
KARTAL - - - - - - 3.500 3.500 7. 000
TOPLAM 17.254 88.006 40.137 249.806 395.203 71.157 63.933 130.546 265.636
TABLO—13
1988 Yulı İtibariyle LPG Dağıtım Şirketleri, Dolum Tesisleri,Stoklama ve Dolum Kapasiteleri
Dolum
Dolum Tesisinin Bulunduğu Tesisi Stoklama Kapasitesi Dolum Kapasitesi
şirketin Adı Bfilgeler______________________ Sayısı (M.Ton)____________ (M.Ton/Gün)_____
1. Aygaz Yarımca,Aliaga, DBrtyol, 11 21.530 1.850

Diyarbakı;r, Bursa, Kırıkkale,
Samsun,Eskişehir, Safranbolu
Lüleburgaz,. Ambarlı
2. Ipragaz Yarımca, Al iaÇta, Ankara, G. Antep11 10.960 1.076

Diyarbakır,İs tanbul,Erzurum,
Batman,Balıkesir,Konya,Denizli
3. Mobilgaz Mersin,Ankara 2 1.550 240 I

<7,
4. Ocakgaz Yarımca,Aliağa,Erzincan 3 1.925 200
5. Bizimgaz Yarımca,Aliağa,Erzincan 3 1.600 500

6. Alevgaz Yarımca,Mersin 2 1.500 240
7. Sİhirgaz Mersin 1 890 130
8. özgaz Yarımca 1 621 60

9. Pegagaz Aliağa,İstanbul 1 375 94
10. Milangaz Mersin,Aliağa,Ankara,D.Bakır, 5 5.110 290
Vakfıkebir
11. Likitgaz Mersin,Kahramanmaraş 300 130

Dolum
Dolum Tesisinin Bulunduğu Tesisi
Şirketin Adı Bölgeler__________________________ _ Sayısı
12. Mutfakgaz Yarımca,Bursa,İstanbul
13. Ergaz Yarımca,Erzurum
14. Tüpgaz Yarımca,Ankara,Gaz iantep
15. Habaş Yarımca
16. Safgaz Safranbolu
17. DoÇugaz Sivas
18. Gesan Ordu
19. Karadeniz Ordu

Tüpgaz
20. Güneşgaz Kayseri
21. Milgaz İzmir

22. Anadolugaz Nevşehir
23. Hizmetgaz Çorum
24. Şarkgaz Elazığ
25. Vangaz Van
26. Güneygaz Adıyaman
27. Akgaz Akçaabat
28. Oralgaz Malatya
29. Margaz Kahramanmaraş
30. Güvengaz Afyon

Dolum
Dolum Tesisinin Bulunduğu Tesisi
şirketin Adı_____ Bölgeler_________________ Sayısı
31. Gölgaz İsparta 1
32. Bütangaz özgaz ile müşterek

kullanıyor.
33. Erciyesgaz Kayseri 1
34. öztekgaz Ocakgazm Aliağa Tesisle

rini ortak kullanıyor.
35. Yeni Güneygaz Şanlıurfa 1
36. Lipetgaz Diyarbakır 1
TOPLAM 70
DiŞer taraftan dolum kapasitesi Türkiye ihtiyacını karşılayacak
seviyede olup 70 adet dolum tesisinin günde tek vardiye çalışma
esasıyla Kasım 1988 sonu itibariyle yıllık dolum kapasitesi
1.650.000 M.Ton.dur. LPG tüketim tahminlerine göre bu dolum
kapasitesi 1994 yılına kadar ihtiyacı fazlasıyla karşılayacak
seviyede bulunmaktadır.
Rafineriler itibariyle ürün dolum kapasiteleri taşıma şekline

göre Tablo-34,35,36 ve 37'de, yıllar itibariyle kara,deniz,
demiryolu ve boru hattı ile ürünlerin rafinerilerden dağılımı
ise Tablo-38'de gösterilmiştir.
Rafineriler ve iller bazında ürün ikmal merkezleri Tablo-39'da

gösterilmiştir.
TABLO- 34
İZMİT RAFİNERİSİ DOLUM KAPASİTELERİ
(TON/SAAT)
ÜRÜNLER DENİZ DOLUM BORU HATTI KARA DOLUM VAGON DOIJ

LPG POAŞ POAŞ POAŞ
ŞİRKETLERİ (DERİNCE) (H.DERE) (NATO) TÜRKPETROL YARPET İGSAŞ
LPG - 170 - - - - - - - -
SOLVENT - - - - - - - - 80 -
NAFTA 500(BP 1500) - - - - - 200 200 - -
* * *
S.BENZİN 700* - 350 80 80 40 - - - -
00
o
N.BENZİN 700 350 80 90 “ - — “
* *
*
GAZ + JET 500(BP 1500) ~ 350 80 80 80 - - -
* * *
MOTORİN 700(BP 1700) 350 80 80 125 “ - - 100
KAL.YAK.+ fUELdL
NO. 5 500(BP 1500) - - - 150 - 80 -
F.OİL NO.6 1000(BP 2000) - - - - - 400 250 100 100

MC-ASFALTLAR 250 - - - - - - 100 80
PENETRASYON ASFAITL» 250 - - - - - - - 80 80
NOTLAR :
1. BP Büyük Pompa • ^
2. * Aynı Boru Hattından 1
3. Nato Boru Hattının kapasitesi fzmit-Eskişehir 50 ton/saattir.

TABLO-35
İZMİR RAFİNERİSİ DOLUM KAPASİTESİ

(TON/SAAT)
ÜRÜNLER___________ DENİZ DOLUM LPG PAG POAŞ TÜRK PETROL ALPET KARA DOLUM
LPG 100 100 - - - 25

NAFTA 2000 - - 700 -
S.BENZİN 755 - 225 - - 80

N.BENZİN 1470 - 220 - - 95
GAZ + JET 780 - 155 - - 80
MOTORİN 1660 - 250 - - 165
KAL.YAK.+F.OİL NO.5 138 - - 92 - 78
F.OIL.NO.6 1920 - - 145 700 192
SP.OIL 112 - - - - 22
LIGHT NEUTRAL 113 - - - - -
HEAVY NEUTRAL 222 - - - - -
BRIGHT STOCK 137 - -. - - _
SLACK WAX 33 - - - _
29
EXTRACT 30 - - - -
15
MC.ASFALT 200 - - - - 100
PENETRASYON ASFALT 200 - - - -
100
BLOUN ASFALT - - - - -
50
TABLO*-36
ORTA ANADOLU RAFİNERİSİ DOLUM KAPASİTESİ
(TON/SAAT)
BORU HATTI KARA DOLUM VAGON DOLUM

LPG 250
S.BENZİN 120 126
N.BENZİN 158 120
GAZ + JET 88 140
MOTORİN 500 175
KAL.YAK.+F.OİL NO.5 450 288
FUEL OIL NO.6 360 144
MC ASFALT 60 120
PENETRASYON ASFALT 260 120
TABLO- 37
BATMAN RAFİNERİSİNİN ÜRÜN YÜKLEME KAPASİTESİ
(TON/SAAT)
ÜRÜNLER KARA DOLUM DEMİR YOLÜ

LPG 33
NORMAL BENZİN 53 53
SÜPER BENZİN 20 20
GAZYAĞI 20 20
MOTORİN 100 100
FUEL OIL NO.5 40 40
FUEL OIL NO.6 70 70
PENETRASYON ASFALT 75 75
MC-ASFALT 20 20
MALATYA DEPOSU
(TON/SAAT)
ÜRÜNLER KARA DOLUM DEMİRYOLÜ
BENZİN 250 250

MOTORİN 1000 1000
NOT: Kara ve Demir yolu dolumları tek boru hattı ile yapılmaktadır.
TABLO- 38
KARA,DENİZ,DEMİRYOLU VE BORUHATTI İTİBARİYLE
ÜRÜNLERİN RAFİNERİLERDEN DAĞILIMI (1000 TON)
1985__________________________________ 1986_____________________________ 1987

İZMİT İZMİR OAR BATMAN TOPLAM %DAĞ İZMİT İZMİR OAR BATMAN TOPLAM ZDAG İZMİT İZMİR OAR BATMAN TOPLAM 7 . DA(
BORUHATTI 3906 1163 - _ 5069 34 4113 1644 . 44 5801 37 4712 2165 8 36 6921 36
DENİZYOLU 5455 2145 - - 7600 52 5649 1862 - - 7511 48 6183 2171 - - 8354 44
KARAYOLU 614 613 - 676 1903 13 650 763 21 824 2168 14 432 670 1728 881 3719 19
DEMİRYOLU 71 - - 135 206 1 85 - - 128 213 1 41 - 64 114 219 1
TOPLAM 10046 3921 - 811 14778 100 100497 4179 21 996 15693 100 11368 5014 1800 1031 19213 100
. oı
NOT: 1) Rafinerilere devredilen ürünler dahildir.
2) İzmit ve Orta Anadolu Rafinerilerinden İzmit Rafinerisine
taşman HUGO ve Nafta dahildir.
TABLO- V*
RAFÎNERÎLER VE ÎLLER BAZINDA
ÜRÜN ÎKMAL MERKEZLERİ
ATAŞ İZMİT İZMİR OAR BATMAN

1- Adana 1- Artvin 1- Afyon 1- Amasya 1- Ağrı
2- Adıyaman 2- Bilecik 2- Antalya 2- Ankara 2- Bingöl
3- Gaziantep 3- Bolu 3- Aydın 3- Çankırı 3- Bitlis
4- Hatay 4- Bursa 4- Balıkesir 4- Çorum 4- Diyarbakır
5- İçel 5- Çanakkale 5- Burdur 5- Kastamonu 5- Elazığ
6- Malatya 6- Edirne 6- Denizli 6- Kayseri 6- Hakkari
7- K.Maraş 7- Erzincan 7- İsparta 7- Kırşehir 7- Kars
8- Niğde 8- Erzurum 8- İzmir 8- Konya 8- Mardin
9- Eskişehir 9- Manisa 9- Nevşehir 9- Muş
-OL
10- Giresun 10- Muğla 10- Sivas 10- Siirt
11- Gümüşhane 11- Uşak 11- Tokat 11- Tunceli
12- İstanbul 12- Yozgat 12- Şanlıurfa
13- KIrklareli 13- Van
14- Kocaeli
15- Kütahya
*16- Ordu
17- Rize
18- Sakarya Not: 1- Bazı ilçeler, bağlı olduğu ilden farklı depolara
19- Samsun bağlı olabilmekte, ancak bu durum çok fazla ol
20- Sinop madığından ihmal edilmiştir.

21- Tekirdağ 2- Bazı illerde siyah ürün,beyaz ürün ve LPG ik
22- Trabzon mal kaynakları farklı rafinerilerden olabil
23- Zonguldak mektedir. Ama çok fazla değildir bu ayrıcalık
lı durum o nedenle tabloda gösterilmemiştir.
3- 1987 yılı sonu fiyatlarına qöre ikmal merkezleri
düzenlenmiştir.
3. Taşıma Kapasitesi ve Kullanımı
Akaryakıt daŞıtımı rafinerilerden ana ve tali depolara

deniz yolu ve boru hattı ile, illere karayolu ile yapılmaktadır
2.3al. Denizyolu Taşıması : .
Türkiyenin ham petrol ve petrol ürünleri taşımasında '

sahip olduŞu toplam deniz tanker sayısı ve kapasitesi
1982,r§-â5 ve 1987 yılları itibariyle Tablo-144)1 da göste
rilmiştir.
TABLO-AO
Akaryakıt Taşımasında Kullanılan Deniz Tankeri

Sayısı ve Tonajları (DW/Ton)
Yıllar/Kapasite
Sektörü 1982 1988
Adet Tonaj Adet Tonaj
Kamu Sektörü 24 429.613 18 380.439

özel Sektör 52 953.835 60 997.749
TOPLAM 76 1.383.450 79 1.378.188
Ham Petrol taşıma kapasitesi dahildir.
Ulusal dağıtım kuruluşu Petrol Ofisi1nin yurt içinde ve yurt

dışından son üç yılda denizyolu ile yaptıŞı taşımalar Tablo-4.1
de yer almaktadır.
TABLO-,41
PETROL OFİSİ DENİZYOLU TAŞIMASI
(1000 M.TON)
Yıllar
Tanker 1985 1986 1987
Petrol Ofisi Mülkü 1. 800 2.222 2.299

Kiralık 2.125 2.199 2.223
Yabancı Bandralı - -
TOPLAM 3.925 4.421 4.522

Petrol Ofisinin 1987 yılı sonu itibariyle 39.200 DW/Ton'luk
taşıma kapasitesi mevcuttur, öte yandan taşımada etkinliği
artırmak amacıyla time-charter veya navlun esasına göre özel
sahıs ve firmalardan tanker kiralayan Petrol Ofisi'nin kullan
dığı tankerlerin kapasitesi 1977'de 23.360 DW/Ton dolayında iken
1982'de 36.020 DW/Ton'a, 1987'de ise 50.000 DW/Ton'a çıkarıl
mıştır.
2.3.2.Kara ve Demiryolu Taşıması :
Akaryakıt taşımasında kullanılan kara tenkerlerinin sayısına

ve kapasitesine ilişkin istatistikler bulunamamış, bu nedenle
karayolundaki taşıma potansiyeli ve imkanları hakkında değer
lendirme yapılamamıştır. Ancak Petrol Ofisinin 1987 yılı sonu
itibariyle karayolu taşımasında kullandığı 342 Ton'luk 37 adet
kamyonu, 1182 Ton'luk 113 adet tankeri, ve 655 Ton'luk 28
adet uçak ikmal tankeri mevcuttur. Deniz yolunda sarnıçlı
vagonlarla yapılan taşımalar hakkında da tam ve sağlıklı
bilgiler bulunmamaktadır. Ancak demiryolu taşıması fiyat ya
pısı dolayısı ile ekonomik olmamakta ve sınırlı ölçüde kullanı
labilmektedir. Petrol Ofisi kendine ve M.S.B.'na ait toplam
16.055 m^'lük toplam 372 adet Sarnıçlı vagon ile 1987 yılında
120.398 ton akaryakıt taşıtmıştır.
2.3.3.Boru Hatları ile Taşıma :
Biri batıda diğeri doğuda bulunan ve toplam uzunluğu 2800

km'ye yaklaşan Nato Askeri Boru Hatları dışında halen İzmit
Rafinerisi ile Petrol Ofisi İzmit Derince Deposu arasında
10" lik beyaz ürün hattı, Aliağa Rafinerisi ile Petrol Ofisi
arasında -8" lik akaryakıt ve ayrıca madeni yaş hattı ile.
Ataş Rafinerisi Petrol Ofisi Mersin Deposu arasında 10"'lik
beyaz ürün boru hattı bulunmaktadır. Ayrıca İzmit Rafineri
ile HAramidere Deposu, Ümraniye Deposu, Cukurhisar Deposu ve
Yeşilköy Hava İkmal Merkezi arasındaki askeri amaçlı boru
hatlarında askeri pompajın müsait olduğu zamanlarda, sivil
amaçlı ürün taşımaları da yapılmaktadır. 1985,1986 ve 1987
yıllarında boru hatları ile yapılan taşımalar Tablo-42'd*
gösterilmiştir.
TABLO- 42
Yıllar İtibariyle Boru Hattı ile Yapılan Taşımalar
Boru Hattı 1985 1986 1987

(Ton) (Ton) (Ton)
İzmit Raf.-Haramidere 98.189 41.977 63.198

İzmit Raf.-Ümraniye 54.964 100.303 154.371
İzmit Raf.-Çukurhisar 77.117 59.017 67.553
İzmit Raf.-İzmit Bölgesi 2.251.951 2.341.385 2.478.915
Aliağa Raf.-Aliağa Tesis. 465.191 575.389 593.993
Ataş Raf.-Mersin Bölgesi 371.886 574.296 305.358
Ipraş Raf.-Yeşilköy 12.000 - 75.963
TOPLAM 3.331.298 3.692.367 3.739.351
1988-1989 yatırım programı ile İzmit Rafinerisi ve Petrol

Ofisi İzmit Bölge Müdürlüğü arasındaki boru hattına ilaveten
mevcut güzergah üzerinden 12,/:lik bir boru hattı daha inşa
edilmektedir.
5.Beş Yıllık Plan.döneminde yapımihedeflenen İpraş-Haramidere,

Aliağa-İzmir, Orta Anadolu Rafinerisi ürün Boru Hatlarından,
İpraş-HAramidere Boru Hattının inşaatına devam edilmekte olup,
OAR ürün boru hatları yapımı etüd safhasında kalmıştır. Aliağa-
İzmir ürün Boru Hattı, yapımına başlanan İzmir-Salihli Otoyolu,
ve İzmir Rafinerisi bağlantılı olarak yapılması düşünülen NATO
Boru Hattı dolayısıyla, şimdilik beklemeye alınmıştır.
Ulaştırma özel İhtisas Komisyonu raporunda, ucuz ve güvenilir

olması ve rafineriler arası ürün dengesinin temini açısından
boru hatları ile ürün taşımasının artırılması, gündeme gelebilecek
muhtemel-ürün boru hatlarının otoyol projelerinin gelişmelerine
ve ulaştırma politikalarına bağlı olarak yeniden değerlendiril
mesi, Askeri boru hatlarmdaki boş kapasiteden sivil amaçlı
taşımalar için daha fazla yararlanılması öngörülmektedir.
Satış Üniteleri/Bayilikler
Daha öncede belirtildiği üzere rafinerilerde üretilen petrol

ürünlerinin tüketiciye intikali Dağıtım Şirketleri bünyesinde
kurulan bayilik teşkilatı vasıtasıyla gerçekleştirilmektedir.
Halen 6 Akaryakıt DaŞıtım Şirketi ve 36 LPG Dağıtım şirketi
baş bayii ve bayilik teşkilatı ile dağıtım sektörünün belke
miğini oluşturmaktadır. Kamu hizmetinide üstlenen Petrol
Ofisi A.Ş.bayilik teşkilatı yurt çapında en uzak yörelere
kadar yaygınlaştırılmış olup halen mevcut 10 Bölge Baş Müdür
lüğü hinterlandında 5.153 bayii ile faaliyetini sürdürmek
tedir.
Akaryakıt ve LPG Dağıtım Şirketlerinin 1984-1987 yılları iti

bariyle bayii sayılan Tablo-43 de gösterilmiştir.
Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG) 1962 yılından itibaren yurdu

muzda tüketilmeye başlanmıştır. Kullanışındaki kolaylık ve
temizlik ile yüksek enerjili olması nedeniyle tüketici tarafın
dan kısa zamanda benimsenmiş ve satış miktarları süratle artmış
tır. 10.8.1970 tarihinde 7/1093 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı
ile LPG AFİF kapsamına alınmıştır. Bu tarihten itibarende ge
nellikle halka daha ucuz LPG satışı esas alınmış ve sübvansiye
yoluna gidilmiştir.
Kasım 1988 yılı itibariyle faaliyetde bulunan LPG Dağıtım Şirket

lerinin isimleri ve bayilik teşkilatları bölgeler itibariyle
Tablo-44'de gösterilmiştir. 1962 yılından günümüze kadar sadece
Çamgaz dağıtım şirketi, sahiplerinin vefat etmesi nede
niyle kapanmıştır. Bunun haricinde kurulan bütün şirketler faa
liyetlerini devam ettirmektedirler.
Akaryakıt Dağıtım şirketlerinin beyaz ve siyah üründeki pazar

paylan Tablo-45'de, LPG Dağıtım şirketlerinin pazar payları
ise Tablo-46'de gösterilmiştir.
- 75 -
TABLO- 43
DAĞITIM ŞİRKETLERİ BAYİİ SAYILARI
_______ Bayii Sayısı_____

Dağıtım
şirketinin Adı 1984 1985 1986 1987
Petrol Ofisi A.Ş. 4.546 4.738 4.924 5.153

Mobil Oil T.A.Ş. 332 336 340 350
BP A.Ş. 350 353 358 360
The Shell Com.Of Turkey Ltd. 406 415 425 440
Türk Petrol ve Madeni Yaş- 115 117 118 120
1ar T.A.Ş.
TABAŞ 8 8
TOPLAM . 5.749 5.959 6.173 6.413
Bütün LPG Dağıtım

Şirketleri 4.128 4.128 6 .792 6- .796
TOPLAM 9.877 10.087 12.965 13.209
TABLO-44
LPG DAĞITIM ŞİRKETLERİNİN BÖLGELER İTİBARİYLE
(Başbayii dahil)BAYİİ SAYILARI(1988 yılı itibariyle)
Dağıtım
Şirketin Adı İZMİT İZMİR ATAŞ BATMAN TOPLAM
1. Aygaz 532 206 85 62 885
2. İpragaz 720 279 80 210 1289
3. Mobilgaz 86 14 47 2 149
4. Ocakgaz 151 140 - 36 327
5. Milangaz 212 268 46 38 564
6. Bizimgaz 163 52 25 10 250
7. Alevgaz 740 - 286 - 1026
8. Likitgaz 49 14 42 19 124
9. Mutfakgaz 142 21 21 17 201
10. özgaz 101 15 - - 116
11. Sihirgaz 26 9 27 21 83
- 7S -
Şirketin Adı İZMÎT İZMİR ATAŞ BATMAN TOPLAI
12. Pegagaz 88 45 - - 133
13. DoŞugaz 41 25 10 2 78
14. Milgaz 9 12 20 12 53
15. Ergaz 2 - - 114 116
16. GUneşgaz 42 14 27 6 89
17. Anadolugaz 70 1 - - 71
18. Hizmetgaz 41 - - - 41
19. Karadeniztüpgaz 60 - - - 60
20. Tüpgaz 360 1 147 - 508
21. Vangaz - - - 20 20
22. Giineygaz - - 85 - 85
23. Gesan(Turnagaz) 75 - - 5 80
24. Şarkgaz - - - 75 75
25. Habaş 83 - - - 83
26. Oralgaz - - - 50 • 50
27. Akgaz 66 - - - 66
28. Lipetgaz - - - 10 10
29. Safgaz 42 - - - 42
30. Yeni Gtineygaz - - 5 -5
31. Margaz 3 - 24 2 29
32. öztekgaz - 6 - - 6
33. Güvengaz - 25 - - 25
34. Gölgaz 2 44 - - 46
35. Bütangaz 23 5 - - 28
36. Erciyesğaz 4 - - - 4
TOPLAM 6.817
TABLO- 45:
BEYAZ VE SİYAH ÜRÜN SATIŞLARINDA DAĞITIM ŞİRKETİ
PAZAR PAYLARI (%)
Dağıtım şirketi Bevaz ürün J i Siyah ürün

Adı 1985 1986 1987 1985 1986 1987
Petrol Ofisi A.ş. 67.0 66.0 63.5 54.5 53.0 51.5
The Shell Company

of Turkey Ltd. 15.0 14.0 14.0 10.0 9.0 8.5
Mobil Oil T.A.Ş. 9.0 I 9-° 10.0 5.5 7.0 7.0
BP A.Ş. 5.0 6.0 6.0 2.0 2.0 1.5
Türk Petrol ve Madeni

Yağlar T.A.Ş. 4.0 4.0 6.0 2.0 5.0 7.5
TABAŞ - - - - - -
Rafineri Direkt
Satışları 1.0 1.0 0.5 26.0 24.0 24.0
Not: 1- TABAŞ 1986 yılında çok küçük bir pazar payı ile faaliyete
başladığından ihmal edelir boyuttadır.
2- -Rafinerilerden direkt yapılan satışlar genellikle tüketim

miktarları yüksek büyük sanayii kuruluşlarmadır. (İGSAŞ,
TEK, ÇİMENTO,DEMİRÇELİK SEKA...gibi)
tablo-_4.6
LPG SATIŞLARINDA DAĞITIM ŞİRKETİ PAZAR PAYLARI (%)
DaŞıtım şirketinin
Adı __________________________ 1985 • 1986 1987
1. Aygaz 35.0 35; O 35.0

2. Alevgaz 3.0 3.0 2.4
3. Akgaz 0.3 0.3 0.4
4. Bizimgaz 3.7 3.0 3.0
5. Bütangaz 0.5 0.4 0.3
6. DoŞugaz 0.6 0.7 0.8
7. Ergaz 0.8 1.0 1.2
8. Gesan 0.5 0.5 0.5
9. Güneşgaz 1.0 1.0 0.8
10. Güneygaz 0.7 0.7 0.6
11. Oralgaz - 0.4 0.5
12. Hizmetgaz 0.4 0.4 0.4
13. îpragaz 26.0 26.0 25.0
14. Karadeniztüpgaz 0.4 0.3 0.4
15. Likitgaz 1.2 1.0 1.0
16. Milgaz 0.2 0.3 0.6
17. Milangaz 6.0 6.0 5.6
18. Mobilgaz 4.0 4.0 4.5
19. Mutfakgaz 2.5 2.5 2.3
20. Ocakgaz 2.6 2.0 2.0
21. özgaz 1.0 1.0 1.0
22. Pegagaz 1.4 1.3 1.2
23. Safgaz 0.2 0.2 0.3
24. Sihirgaz 1.6 1.5 1.5
25. Şarkgaz 0.5 0.7 0.7
26. Tüpgaz 3.5 4.5 5.0
27. Vangaz 0.1 0.1 0.1
28. Güvengaz - - 0.2
29. Gölgaz - 0.1 0.3
30. Margaz - 0.1 0.2
31. Habaş 1.8 1.4 1.3
32. Erciyesgaz - - 0.2
33. Anadolugaz 0.5 0.6 0.7
100.0 100.0 100.0

Transit ihrakiye satışlarını ise yurt dışına sefer yapan
Türk Bandıralı ve yurt dışından gelen yabancı bandıralı
gemiler ve uçaklara yapılan satışlar oluşturmaktadır.
Transit ihrakiye satışları akaryakıt daijıtım şirketleri ta

rafından gerçekleştirilmiş olup özellikle son üç yılda ve
Jet yakıtında büyük artış gözlenmiştir. Bu artışda, ürün
lere uygulanan ihrakiye fiyat politikasının büyük rolü ol
muştur. Komşu ülkelerdek hava ve deniz limanlarındaki
satış fiyatları ile rekabet edecek koşullar oluşturulmaya
gayret edilmiştir.
Tablo-47’de 1986-1988 yılları fiili ihrakiye satışları ile

1989-1994 yılları arasındaki tahmini ihrakiye satışları
ürünler bazında gösterilmektedir.
TABLO-47
İhrakiye Satışları (1000 M.Ton)
Yıllar Jet A-l Motorin Fuel-Oil
Fiili Satışlar
1986 132.2 119.6 118.6

1987 178.2 113.9 184.2
1988 235.7 127.2 175.9
Tahmini Satışlar
1989 259.2 141.0 184.7

1990 285.2 156.5 193.9
1991 313.7 173.7 203.6
1992 345.0 192.8 213.8
1993 379.5 214.0 224.5
1994 400.0 240.0 254.0
.5. Madeni Yaş üretimi ve Pazarlaması :
Petrol ürünlerinden Madeni Baz Yağların değişik nitelikteki

katkı maddeleri ile harmanlanması sonucu elde edilen mamül
madeni yaşları genel olarak Sanayi Yaşları ve Otomotiv Tip
Yaşlar olmak üzere iki ana gruba ayırabiliriz. Kendi içeri
sinde birçok alt gruba ayrılabilen ve sonuçta yüzlerce cins
madeni vaŞ olarak pazarlanan aslında petrol ürünü olup ol-
madıŞı da tam olarak belirlenemeyen bu ürünlerin kullanımı
özellikle 1970'li yıllardan sonra Türkiye'de yaygınlaşma
ya başlamıştır.
Madeni YaŞ Sektörü, petrol ürünü olan Madeni Baz Yaşların

ikinci bir işlemden geçirilmesi nedeniyle kimya sanayinin
bir dalı olarakta değerlendirilmektedir. Bu gün için dünyada
kimya sanayinin içinde önemli bir yeri olan madeni yaŞın
karlılık oranı kimya sanayiinde olduŞu gibi çok yüksek sevi
yelerde bulunmaktadır.
önceki bölümlerde anlatılan akaryakıt daŞıtım şirketleri,

önce ithal mamül madeni yaş pazarlayarak daha sonra ithal
baz yaş ve katıkları Türkiye’de harmanlayarak ve daha
sonrada 1974 yılında îzmir Rafinerisinin baz yaş üretimi
ne başlaması üzerine bu rafineride üretilen madeni baz
yaşlar ile ithal katkı maddelerini harmanlayarak madeni
yaŞ üretimine geçmişlerdir. 1978 yılında kurulan Petrol
ürünleri Sanayii A.Ş.(Pürsan) katık üretimine başlamış
ancak temel bir kaç tür katık cinsler dışına çıkamamış ve
bu alanda başarılı olamamıştır.
Madeni yaŞ ürün sayıları sürekli deŞişmekte ve yeni tek

nolojik gelinmeler ve araştırmalar sonucu çok çeşitlilik
arzetmektedir. Dünya piyasasını, yine petrol sektöründe
adıgeçen Mobil, Shell, BP ve Texaco gibi büyük petrol
şirketleri elinde bulundurmaktadır.
İzmir Rafinerisinde üretilen baz yaşlar parafinik kökenli
olup, aşağıda belirtilen beş ana grupta toplanabilir.
1- Spindle Oil
2- Light Neutral
3- Heavy Neutral
4- Bright Stock
5- Türbin Baz Yaşları
Baz Yaşların yıllar itibariyle üretimi Tablo-48 'de veril

mektedir. Naftanik kökenli baz yaşlar ise ithalat yoluyla
karşılanmaktadır.
TABLO -48'
Yıllar İtibariyle İzmir Rafinerisinde üretilen Madeni Baz
Yaş Miktarları (M.Ton)
Yılı Miktarı
1974 36.732
1975 72.967
1976 128.572
1977 163.215
1978 195.127
1979 177.775
1980 158.487
1981 147.829
19P2 149.030
1983 224.617
1984 121.277
1985 167.660
1986 194.323
1987 209.313

TABLO -
Yıllar İtibariyle Mamul Madeni Yaş
Tüketimi
(M.Ton)
Yılı Miktarı Yılı Miktarı
1961 56.967 1976 214.237

1962 60.765 1977 240.818
1963 75.667 1978 249.415
1964 77.079 1979 230.333
1965 80.400 1980 181.905
1967 100.026 1981 177.840
1968 112.013 1982 206.735
1969 122.970 1983 207.911
1970 125.680 1984 235.002
1971 129.679 1985 218.080
1972 137.592 1986 270.809
1973 176.405 1987 261.354
1974 136.700
1975 177.284
Tablo-ÜBve Tablo-49'e bakıldığında görülen ürün açıŞı

Madeni YaŞ Harmanlama şirketleri ve direkt tüketici tarafın
dan ithal edilerek karşılanmıştır. Madeni yaş tüketimi sana
yi sektörünün ve ulaşım sektörünün gelişmesiyle paralellik
göstermektedir. Tablo-Kİde 1994 yılına kadarki tahmini tü
ketim miktarları gösterilmiştir.
İzmir Rafinerisinde üretilen parafinik kökenli baz yaşla

rın üretim, tüketim ve ithalat miktarları Tablo-SO 'de göste
rilmiştir.
Harmanlama şirketi kapasiteleri vardiye sistemine göre

değişiklik arzetmesine rağmen tek vardiye esasına göre bi
le ülke tüketimini karşılayacak seviyede bulunmaktadır.
Türkiye'de faaliyet gösteren Harmanlama Şirketlerine ait

bilgiler Tablo-52'de gösterilmektedir.
TABLO - 50
Parafinik Esaslı Baz Yaşların 1984-1987 Yılları İtibariyle
üretim, Tüketim ve Ihtalat Değerleri
(M. Ton)
1984 Spindle-Oil Light Neutral Heavy Neutral Bright Stock Toplam
üretim 13.578 48.918 122.931 23.445 208.872

Tüketim 12.955 44.924 118.379 26.763 203.021
İthalat
1985
üretim 11.172 41.950 89.670 21.516 164.308

Tüketim 12.158 45.252 91.992 22.530 171.932
İthalat co
OJ
1986
üretim 13.075 44.746 103.298 31.888 193.007

Tüketim 12.762 45.422 105.967 33.077 197.229
İthalat
1987
üretim 16.869 50.168 118.935 21.896 207.841
Tüketim 17.199 55.596 124.756 25.218 222.769
İthalat 957 12.250 13.207
- 84 -
Tablo-51
Yıllar İtibariyle Madeni YaŞ Tahmini Tüketim
Miktarları
Yılı Tahmini Tüketim (M.Ton)
1988 255.000
1989 260.000
1990 263.000
1991 265.000
1992 267.000
1993 270.000
1994 273.000
Tablo -5:2
1987 Yılı İtibariyle Madeni YaŞ Harmanlama Şirketleri,
Kapasiteleri ve Pazar Payları
Harmanlama
Kapasitesi Pazar
Şirketin Adı______ Bulunduğu Yer (M.Ton/Yıl) Payları %■
Petrol Ofisi A.Ş.(x) Derince-İZMİT 100.000 43.2
Mobil Oil T.A.Ş. Serviburnu-İST. 50.000 14.9
BP Petrolleri A.Ş. GEMLİK 60.000 16.3
The Shell Company İZMİT 80.000 19.7

of Turkey
Türk Petrol ve İZMİT 40.000 5.9

Madeni Yaşlar T.A.Ş.
Diğerleri(xx) İSTANBUL-İZMİR
Not: (x) Petrol Ofisi AliaŞa Harmanlama Tesisleri

60.000 M.Ton/yıl kapasite ile 1989 yılında
faaliyete geçecektir.
Diğerleri (xx),çok küçük kapasiteli gres

üreten şirketlerdir.(Klora,Pega.
gibi)
"€. Asfalt Dağıtımı
üretim ve tüketim değerlerine bakıldığında Türkiye'de asfalt

fazlasının olduiju hemen görülecektir. 1988 yılı itibariyle
toplam asfalt üretim kapasitesi 1.300,. 000 M.Ton/Yıl' dır. Bu
kapasite- i’9^4 yılına kadarki asfalt tüketimini rahatlıkla
karşılayacak seviyede bulunmaktadır.
Türkiye genelinde asfalt depolama kapasiteleri aşağıda

gösterilmiştir.
Yeri______________________ Depolama Kapasitesi (M.Ton)

Rafineriler Toplamı 112.000
Karayolları Toplamı 320.000
İstanbul Belediyesi 11.000
Ankara Belediyesi 21.000
İzmir Belediyesi 2.200
TOPLAM 466.200
Rafinerilerden 1983-1987 yılları itibariyle yurt içi asfalt

satışlarının sektörel dağılımı ise aşağıda gösterilmiştir.
(1000 M.Ton)
Sektörün Adı 1983 1984 1985 1986 1987
T.C.Karayolları 150.1 298.0 279.9 327.0 296.9

Belediyeler 70.3 76.1 121.1 177.6 258.6
Diğerleri(özel + 182.0 82.6 94.0 142.9 234.3
Kamu Kuruluşları)
TOPLAM 402.4 456.7 495.0 647.5 789.8

2.7.İstihdam
Petrol Ofisi A.Ş. dışındaki akaryakıt daŞıtım/pazarlama kuruluşların'

daki istihdam durumu ve yapısı hakkında elde detaylı olarak bilgi bu'
lunamamaktadır. Bu itinarla sektörün bütünii bazında detaylı bir de
ğerlendirme yapılamamıştır. Petrol Ofisi A.Ş.ne ait bilgiler aşağı
da gösterilmiş olup, Mobil, Shell, BP ve Türk Petrol’e ait mevcut
bilgiler ayrıca değerlendirilmiştir.
TABLO- 53
PETROL OFİSİ A.Ş. İSTİHDAM DURUMU
Statüsü 1985 1986 1987 Aralık 1988
A) MEMUR PERSONEL
Genel İdari Hizmetler 777 728 562 356
Teknik Hizmetler 228 216 186 173
Sağlık Hizmetleri 6 6 5 2
Avukatlık Hizmetleri 10 9 2
Sözleşmeli Personel 379 823
TOPLAM 1021 959 1134 1354
B) İŞÇİ PERSONEL
İdareci 450 465 473 442

Mühendis Teknikler 620 638 645 660
Düz İşçi (şöfor dahil) 4493 4483 4388 4517
TOPLAM 5563 5586 5506 5619
GENEL TOPLAM 6584 6545 6640 6973

TABLO-^ -54
PETROL OFİSİ A.Ş.DE ÇALIŞAN PERSONELİN
ÖĞRENİM DURUMU (ARALIK 1988 İTİBARİYLE)
ÇALIŞTIĞI Okur İlk Orta Lise ve Yüksek

YER_____________ Yazar Okul Okul Muadili Okul Toplam
Memur Personel
Genel Müdürlük 6 6 17 123 152
Bölgeler 18 34 112 190 354
Gemi İşletme Müd. 1 2 4 7
M.YaŞ ve Gres Tes. - 1 17 18
TOPLAM 25 40 132 334 531
Sözleşmeli Personel
Genel Müdürlük 1 17 29 139 160 346

Bölgeler 26 39 207 143 415
Gemi İşletme Md. 3 12 2 17
M.YaŞ ve Gres Tes. - 1 26 18 45
TOPLAM 43 72 384 323 823

TABLO-55
MOBİL, BP, SHELL VE TÜRK PETROL'DE ÇALIŞAN PERSONEL
MEVCUTU
1985 1986 1987

Personel Personel Personel
Şirketin Adı Statüsü Sayısı Sayısı Sayısı
B.P.AŞ. Büro Çalışanı 171 173 171

İşçi 178 176 170
The Shell Company Büro Çalışanı 180 185 178

Of Turkey Ltd. İşçi 200 202 197
Mobil Oil T.A.Ş. Büro Çalışanı 170 178 180

İşçi 195 200 202
Türk Petrol Büro Çalışanı 64 78 81

İSÇİ 68 80 87
36 LPG Dağıtım şirketinde 400 büro çalışanı, 1800 işçi olmak

üzere toplam 2200 personel istihdam edilmektedir.Büro çalışanları
ortalama 300.000 TL/Ay,işçilerin çoğunluğu ise asgari ücret üze
rinden çalışmaktadır.
2.3, Yatırımlar ve Finansman İhtiyaçları:
»
Depolanma ve dağıtım bazında en önemli yatırım kalemleri Petrol
Ofisi A.ş.'de bulunmaktadır. Tablo- "56' de Petrol Ofisi A.ş.ne
ait yatırım programı gösterilmektedir. Bu program 1989 yılı ter-
min Planına göre düzenlenmiştir. Taşıt, bina, teçhizat alımları
kapasite ve istihdam artışı sağlamayan diŞer projeler değerlen
dirmeye alınmamıştır. Marmara EreŞlisi ve Yarımca Depolama Tesis
leri Dotjal Gaz dağıtımının sonucuna göre kesinlik kazanacaktır.
2,9.Mevcut Durumun V.Beş Yıllık Plan Hedefleri ile Karşılaştırılması:
V.Beş yıllık planda yer alan Petrol Ofisi yatırımlarından Aliağa

Depolama Tesisleri 1983 yılının ikinci yarısında faaliyete geçmiş
tir. Yatırım Programı termin planına göre gecikme olmaksızın V.Beş
yıllık plan döneminde işletmeye alınmış ve Minfa Rafinerisi ve
Bölge açısından ürün stoklamasmda büvük rahatlık getirmiştir. Ka
tık üretim projesi hayata geçirilememiş 100.000 Ton/Yıl kapasite
li Aliağa Madeni Yaş Harmanlama Tesisleri planlanan dönemde bitiri
lememiş ve 1989 yılına sarkmış bulunmaktadır. Türk Petrol tarafın
dan yine bu plan döneminde (1985 yılında) İzmit ve AliaŞa'da ilave
depolama tankları devreye alınmışıtr.
Beş yıllık kalkınma planlarında öngörülen ancak, gerçekleştirileme

yen "Kamunun Petrol Arama, üretim, Dağıtım ve Satış Faaliyetleri
nin Tek Bir Kamu Kuruluşunda Toplanması” ilkesi V.Beş yıllık plan
döneminde hayata geçirilmiş ve sektörde entegrasyonun sağlanmasın
da ilk yapılanma oluşturulmuştur.(Raporun baş kısmında detaylı ola
rak anlatılmıştır.)
Petrol ürünlerinin gerçek maliyetleri üzerinden tüketiciye iletil

mesi ve sübvansiyon uygulamasının minimuma indirilmesi konusunda
V.Plan döneminde gerekli gayret gösterilmiş ancak sıfıra düşürü-
lememiştir. özellikle LPG'de halen sübvansiyon uygulanmaktadır.
PETROL OFİSİ A.Ş. GENF.L MttDttRÜĞtt YATIRIM PROGRAMI
(MİLYON TL.)
Başlama Proje
1990 1991 1992 1993 1994
Proje Adı Bitiş Toplamı
Tarihi Dış Toplam Dış Toplam Dış Toplam Dış Toplam Dış Toplam Dış Toplam
Makina Alımı 1985-90 10.981 11.075 5.281 5.375

Depo Tadil ve Tevsii 1985-90 - 664 250
(Edincik)
Boru Hattı Yapımı 1986-90 1.470 - 200
(İzmit)
Ürün Tankeri Yapımı 1989-90 10.000 4.000 4.000 - - - -

(15-20.000 DW/Ton)
*Depolama Tesisleri 1991-94 - 70.000 4.000 - 4.000 - 4.000 8.000
Gemi Satınalma veya 1992-94 20.000 20.000 10.000 10.000 10.000 10.000
Yapımı
Uçak İkmal Tankeri 1990-94 15.000 15.000 2.500 2.500 2.500 2.500 3.000 3.000 3.000 3.000 4.000 4.000
Toplam 45.981 79.709 7.781 12.325 2.500 10.500 13.000 17.000 13.000 17.000 4.000 12.000
* önceki yıllara ait yatırım programında yer alan ancak, daha sonra çıkarılan Marmara Ereğlisi ve Yarımca Depolama
Tesisleri (Doğalgazm sonucuna göre kesinlik kazanacaktır.) ile intifa hakları uzatılmayacak olan Depolama Tesisleri
için konan projedir.
»
Petrol ürünleri yerine diğer enerji kaynaklarının kullanılması ko
nusunda çalışmalar yoğunlaştırılmış ve DoŞal Gaz kullanımına aşama
lı olarak geçilmeye başlanmıştır.
V.Plan döneminde Orta Anadolu Rafinerisi üretime geçmiş bulunmak

tadır. Ekonomik bölgesi dar bir kara rafinerisi olan OAR'dan ürün
dağıtımında tıkanıklıklar olmakta ve bu günkü daŞıtım sistemiyle
rafinerinin rantabıl çalışması mümkün olamamaktadır, örneğin,
5 Milyon Ton/yıl kapasiteli olan bu rafineri 2,5 Milyon Ton/yıl
kapasiteyle çalıştırılmasına rağmen bazı ürün stoklarının aşırı
yüklenmesi nedeniyle tıkanıklıklar önlenememekte ve rafineri zaman
zaman zorunlu olarak devre dışı bırakılmaktadır. OAR'daki ürün stok
larını rahatlatmak ve düzenli çalışmasını saklamak açısından rafi
nerinin deniz ile bağlantısının bir şekilde kurulması gerekmekte
dir. Böylece yurt içi ürün dagr-tımının yafrı sıra ithalat ve ihra
cat olanaklarının da yaratılmasına imkan sağlanmış olacaktır.

■S - VI.Plan Döneminde İzlenmesi Gereken Politikalar
” VI.Beş Yıllık Plan" hedeflerinin gerçekleştirilmesi, sektör

ler ve bölgeler itibariyle petrol Ürünleri talebinin karşılana
bilmesi için aşağıda belirtilen konulardaki politikaların oluş
masında ve uygulanmasında gayret gösterilmesi geregi uygun
görülmektedir.
3.1-Urün Taşıması :
Petrol ürünlerinin en ekonomik şekilde dağıtımı için gerekli

alt yapı yatırımlarının planlamasında sektör içinde ve sek
törler arasında koordinasyon sağlanmalıdır.
ürün taşımasında, kara yolu taşımacılığının mümkün olduğunca

azaltılması ve deniz taşımasında tanker filosunun yenilenerek
kapasitesinin arttırılması sağlanmalıdır.
Nakliye süresinin uzaması, firenin diğer taşıma biçimlerine

göre daha yüksek seviyede seyretmesi ve mevcut sistem geregi
doldurma ve boşaltma işlemlerinin uygun olmaması nedeniyle
ürün taşımasında, Devlet Demir Yollarının kullanımı bu günkü
koşullarda uygun görülmemektedir.
ürün taşımasında ekonomik olan boru hatlarının etkin bir şe

kilde kullanımını sağlanması için gerekli önlemlerin alınması
ve OAR rafinerisinin stoklarını rahatlatmak amacıyla OAR-
Eskişehir boru hattının PolatlI'dan bağlantılı olarak Konya'
ya kadar uzatılması ve OAR'dan benzinin ve İzmit'den motori
nin güneye indirilmesi gerçekleştirilmelidir.
3. 2-Petrol Fiyatları :
Petrol ürünlerinde fiyat oluşumu gerçek maliyetler üzerinden

yapılmalı ve hiç bir üründe sübvansiyona gidilmemelidir.
3.3* ürün Depolama
NATO ve Dünya Enerji Ajansına üye ülkelerin, hampetrol ve pet

rol ürünlerini bu kuruluşlarca hedeflenen asgari seviyede
stoklaması istenmektedir. Dünya Enerji Ajansı asgari
stok seviyesini 90 gün olarak tesbit etmiştir. Halen üye
ülkeler bu seviyenin de üstüne çıkmış bulunmaktadır. Diğer
taraftan asker ve sivil yakıt cinslerinin müşterek kullanım
ları konusunda görüş birlişi sağlanarak ürün stok seviyisinin
artırılması görüşüde gündemde yer almaktadır.
ülkemizde, yukarıda belirtilen petrol ve petrol ürünleri

asgari stoklama seviyesi 90 günün çok altında kalmaktadır.
Bu gün için bu seviye 45 gün civarında olup,1990 senesi ile
1995 senesi hedefleri olan 60 gün ve 90 günlük asgari stok
lama seviyelerine ulaşılması için bu senelerin tüketimleri
dikkate alınarak olması gereken depolama tankları ve ürün
miktarları ile bedelleri 1986 değerleri ile Tablo- 57 Ve
Tablo- 58 'de gösterilmiştir.
Amaçlanan bu stok seviyelerine ulaşılabilmesi için Kamuya ait

Petrol Sektörünün sermayelerinin iyileştirilmesi alınması ge
reken önemli tedbirlerden biridir, örneğin, 75 Milyar sermayeli
TÜPRAŞ yaklaşık 400 Milyar değerindeki ham petrolü stoklamakta,
80 Milyar sermayeli Petrol Ofisi A.Ş. ise yaklaşık 200 Milyar
değerinde ürün stoklamaktadır.
*
TABLO-57
1990 Yılı 60 GünlUk Stokları ve Ek Maliyeti (M.Ton)
45 Günlük 1986 Stokları 60 Günlük 1990 Stokları Stok Farkı Parasal Değeri{1000xUS$)
ÜRÜNLER Rafineri D.Şirketleri Toplam Rafineri D.Şirket. Toplam Rafineri D.Şirket,, Tonlam Rafineri D.Şirket. Tonlam
Hampetrol 650.000 - 650.000 833.500 - 833.500 183.500 - 183.500 35.232 - 35.232
Benzin 46.200 57.750 103.950 77.160 192.900 270.060 30.960 135.150 166.110 8.855 38.653 47.508
Kerojet 21.840 27.300 49.140 31.200 78.000 109.200 9.360 50.700 60.060 2.480 13.435 15.915
Motorin 173.400 216.750 390.150 240.960 602.400 843.360 67.560 385.650 453.210 15.336 87.543 102.879
Fuel-Oil 180.240 225.300 405.540 219.480 548.700 768.180 39.240 323.400 362.640 5.729 47.216 52.945
TOPLAM 1.071.680 527.100 1 .598.780 L402.300 1.422.000 2 .824.300 330.620 894.900 1.225.520 67.632 186.847 254.479
I
v£>
TABLO-58
1995 Yılı 90 GUnlilk Stoklar ve Ek Maliyeti
60 Günlük 1990 Stokları 90 Günlük 1995 Stokları Stok Farkı Parasal Değeri (1000xUS?)
ÜRÜNLER Rafineri D.Şirketleri Toplam Rafineri D. Şirket. Toplam Rafineri D.Şirket. Toplam Rafineri D.Şirket. Toplam
Hampetrol 833.500 - 833.500 1.824.704 - 1.824.704 991.204 - 991.204 190.311 _ 190.311

Benzin 77.160 192.900 270.060 108.300 324.900 433.200 31.140 132.000 163.140 8.906 37.752 46.658
Kerojet 31.200 78.000 109.200 44.850 134.550 179.400 13.650 56.550 70.200 3.617 14.986 18.603
Motorin 240.960 602.400 843.360 403.950 1.2LL 850 1.615.580 162.990 609.450 772.440 36.999 138.345 175.344
Fuel-Oil 219.480 548.700 768.180 344.700 1.034.100 1.378.800 125.220 485.400 610.620 18.282 70.868 89.150
TOPLAM 1.402.300 1.422.000 2.824.300 2.726.504 2.705.400 5.431.904 1.324.2041.283.400 2.607.604 258.115 2 61.951 520.066
1990 Yılı - - 330.620 894.900 1.225.520 67.632 186.847 254.479
GENEL TOPLAM
1.654.824 2.178.300 3.833.124 325.747 448.798 774.545
4- Tedbirler/Öneriler :
4.1. Talep :
Dövize dayalı bir enerji kaynağı olan petrol ürünleri tüke
timini azaltıcı tasarruf tedbirleri ve ikame enerji kaynak
larının belirlenmesi için çalışmalar yoğunlaştırılmalıdır.
4.2. Dağıtım :
Depolama ve dağıtım kapasiteleri petrol ürünleri dağıtımın

da darboğaz yaratmayacak ve olağan üstü hal stok seviyesini
idame ettirecek düzeye getirilmeli, stratejik öneme haiz
yerlerde ara depoların yapımına önem verilmelidir.
Dağıtım şirketleri ve rafineriler bazında (OAR hariç),

ana depoların dolum ve boşaltma olanakları iyileştirilme
li her türlü hava koşullarında bu depoların çalışabil
me imkanlarının oluşturulması sağlanmalıdır.
Orta Anadolu Rafinerisinde ürün çıkışında emniyeti sağla

yacak ürün boru hatlarının yapımı sağlanmalı, bunun için
ürün fiyat yapısında gerekli düzenleme yapılmalıdır.
Demiryolu petrol ürünleri taşımacılığını gerçekleştire

cek tedbirler alınarak, özellikle kara rafinerilerinden
uzun mesafeli çıkışlara rahatlık getirilmelidir.
4.3. Stok :
Stoklama kapasitesinin artırılması ve Enerji Ajansın-

ca öngörülen stok seviyesinin oluşturulması için gerekli
finansman temin edilerek 90 günlük stok seviyesine plan
dönemi sonunda erişilmelidir.
4.4. Fiyat :
Petrol ürünleri fiyatlarının serbest ekonomi kuralları

içinde rekabet ortamında belirlenmesi çalışmaları devam
ettirilerek plan dönemi sonunda tam liberalizasyona ge
çilmesi gerçekleştirilmelidir.
C) Ayrıca Ortak Pazar'a girmek, ürün ihracına yönelebilmek
ve çevre kirliliğinin azaltılabilmesi için ürün standart
larının (askeri ve sivil) incelenerek tesbit edilmesi
ve bunu temin amacıyla ne gibi tedbirler alınması gerek
tiği amacıyla Sn. Serhan Eruz tarafından hazırlanan
ürün standartları raporu ekte verilmektedir.
EK
VI. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI PETROL ÜRÜNLERİ
ÖZEL İHTİSAS KOMİSYOND ÜRÜN STANDARTLARI
RAPORU
n -
STASIBARDt.AJ ÇALIŞMA CRUB9 PAPOHÜ
3u raporda önümüzdeki yıl Urda batı dünya a-..-id a. Özellikle Avrupa Ekonomik
Topiuluğurıds pstroi ürünleri spealfLkss/onlarıoda öngörülen değişiklikler
ineolenmekted ir.
Bilindiği gibi, rcaliyatlarl 'İ.İjürraek, ekonomik rekabeti arttırmak ve enerji

arzında istikrarı yükseltmek amacıyla Avrupa Komisyonu Aralık 1985 ayında tek bîr
Avrupa enerji piyasası o luj turu İma oır.a karar vermiştir. Konunun kapsamı "1985 Beyaz
Kiiıp" ta belirtilmiştir.
Aynı çizgide olmak “zara Mayı* 1993 ayında Avrupa komisyonu "DibiLi Enerji
Pl/\M3i-Internet Znar?y Harkol" bsytıklı bir rapor yayınlamıştır. Reponda Avrupa
3k mîk Topluluğunda ortık bir nr.nrjl piyasa*inin 1992 yılı »onunda
îi: ;»k le j t ir l tmas l angörülacfcted > r.
Raporda bazı petrol ürür lerinde çeşidin azaltılmışı (örneğin benzinlerde

j-ıltc.ı kurşunsuz ban cin Scotlsl) tmav lan.i^Stad ır. Ancak bazı ürünlerla farklı
ap?îlf ikasyonlara müsaide edilecektir (t X1 i..ı sebebiyle gorekan derişiklikler
motorinde bulutluna», »ima noktası gibi).
ita çalışmalar çerçevesinde En 223 "Kurşunsuz Benzin" atandırdı

hazır lana ıştır. Jk-1 "tire un otuz Deıırln" standardı topluluk üyesi Ülkelerden;
Avusturya, Belçika, Finlandiya, Fransa, Alnanya, Tuaanlstan, ttalya, Hollanda,
Portekiz e taylçre’de zorunlu olacak uygutanssakta, batsimaıka, İrlanda, »orveç,
İspanya, taveç ve İngiltere'de ise ihtiyari uygulamada bulunmaktadır. Petrol
ürünlerinin analiz «fcîtoî-tarı He ilgili c i arat da genellikle TP gibi bilinen
uluslararası analiz metotlarını esas atar. aefcot Standard ran da bnzır-amagktadır.
Olkaaizde da kurşunsuz benzin etoodardi hazırlık çalışmaları sürdürülmektedir.
Petrol ürünleri He ilgili olarak şimdiye kadar hazırlanmış bulunan Türk
Standardlarının liste» l Bk-?*de verilmiştir.
yukarıdaki huzualar göz önünde tutularak ürün spesi?ikasyonlartnda

önümüzdeki yıllarda ne gibi değişiklikler beklendiği sorusuna aşağıdaki ana ürü.ıler
itibariyle cevap verilmeye çalışılacaktır.
1. LPG
2. Benzinler
3 tlaz/ağt va Jet A 1
A. Motorinler
S. I.Oll’ler
ı. yet
önümüzdeki yıîluris UG spusif ikasycmiarınds kayda değer bir değişiktik
bek • enasstelr-. e,; i r
2. Baremi
Benzinleriz ilgili olarak önümüzdeki yıl.ard1 önemli değişikliklerin

bek .«ndıği iki özellik kurşun (Lead content) ve ektendir.
Bilindiği gibi. I.S 1333 tarihinden itibaren TOi’RAŞ normal benzinde kurşun
muhtevasını C.15 g PS'lttrn'ye, süper benzinde ise 0.42 g FVHtreyo dCşürsfiştür.'
Halen çeşitli Avrupa ülkelerinde müsaade edilen .maksimum kurşun miktarı
aşağıda belirtilmektedir.
MÜSAADE EDtLEN MAKStMUM

Ülke KURSUM MUHTEVASI (R pb/Litre OLARAK)
AVUSTURYA 0.15
BELÇtKA 0.15
DAMtHARKA 0.15
FtNLANDÎYA 0.15
FRANSA 0.40
BATI ALMANYA 0. 15
tNGİLTERE 0.15
tTALYA 0.40
HOLLANDA 0.15
NORVEÇ 0.15
PORTEKtZ 0.40
tSPANYA 0.40
tSVEÇ 0.15
tSVtÇRE 0.15
YUGOSLAVYA 0.60
Ancak Avrupa ülkelerinde hükümetler benzinlerde kurşunun tamamen

kaldırılması eğilimindedir. Hükümetler vergi uygulamalarıyla kurşunsuz benzin
üretimini durdurup kurşunsuz benzin üretimini desteklemektedirler. Esasen üretimi
desteklenen benzin kurşunsuz 95 RON 85 MON oktanlı Eurosuper benzinidir.
Mitekim Avrupa Ekonomik Topluluğu ülkelerde 1992 yılı sonunda tek tip benzin
olarak kurşunsuz 95 ROM 85 MON minimum oktantı Eurosuper benzini kullanılması
öngörülmektedir.
Benzinlerde önemli değişikliğin beklendiği diğer özellik oktandır. Aslında

halen bir çok Avrupa ülkesinde kurşunlu süper benzinin oktanı 97-98 civarındadır.
Ancak genel eğilim oktan deyince ilk akla gelen Research (Araştırma metodu) oktan
yanında Motor oktan için de bir minimum değerin spesifikasyonlara ilavesi
şeklindedir. Aynı husus A.B.D. için de geçerlidir. Gerçekten de ASTM benzinlerde
oktanla ilgili olarak Antiknock tndex adı altında (RON+MON/2.0) değerini
spesifikasyonlara dahil etmiştir.
Yukarıda da belirtildiği gibi Motor oktan 1992 yılı sonunda A.E.T.'nin tek
benzini olacak olan Eurosuper'in de spesifikasyonuna girmiştir.
EUROSUPER
Kurşun Yok
RON 95.0 Minimum
MON 85.0 Minimum
Benzinlerle ilgili olarak Avrupa ülkeleri spesifIkasyoniarında bir

değişiklik beklenmemesine rağmen yurdumuzda gündeme gelecek bir özellik benzin
dansiteleridir. Bilindiği gibi halen genellikle yurtdışında benzin dansiteleri için
herhangibi.r üst sınır yoktur. Ancak yurdumuzda bayiler benzini MTON esasına göre
alıp litre esasına göre sattıklarından benzin dansiteleri bayii karlarını
etkilemesi sebebiyle önem kazanmaktadır. Bu bakımdan yurtiçinde satılan normal
benzinin dansitesi 0.74 kg/litre max, süper benzinin dansitesi 0.76 kg/litre max
olarak sınırlandırılmıştır. Ancak benzinlerde kurşun miktarının düşürülmesi,
oktanların yükselmesi, motor oktanın spesif i.kasyonlara girmesi mevcut benzin
dansitelerinin yükseltilmesini gerektirecektir. Çünkü yurdumuzdaki rafinerilerin
yapısı gereği (Alkylasyon v.b. gibi ünetilerin bulunmaması sebebiyle) kurşunun
düşürülerek-hatta sıfırlanarak-RON ve MON değerlerinin arttırılması benzinin
içindeki yüksek dansiteli komponentl.erinin %* sinin arttırıimasıyla mümkün
olabilecektir.
Benzin spefikasyonlarıyla ilgili olarak beklenen diğer değişiklikler, iklim

bağlı olarak buhar basıncının düşürülmesi, benzen %'si ve fosfor muhtevası
sayılabilir. Ancak bu değişiklikler TÜPRAŞ rafinerilerinde herhangi bir problem
yaratmayacaktır.
3. GAZYAĞI ve JET A-l
Gazyağı ve Jet A-l spesifikasyonlarında önümüzdeki yıllarda önemli bir

değişiklik beklenmemektedir. AET ülkelerinde talebin büyük ölçüde artacağı. Jet
A-l’de üretim kolaylığı sağlamak amacıyla spesifikasyonlar sertieştirllmeyecektir.
Ancak taşımadan kaynaklanabilecek bozuklukların önlenebilmesi amacıyla parti.küler
kirlilik üretim ve dağıtımın her kademesinde değişik değerlerle spesifikasyonlara
dahil edilebilir, örneğin Kanada Jet A-l spesifikasyonunda partiküler kirlilikle
ilgili olarak
2.2 mg/L max. Bayinin deposunda

0.44.mg/L max. Uçağa doldurulurken
değerleri verilmektedir.
Jet A-l'de toplam kükürt genellikle yurtiçi ve yabancı spesifikasyonlarda

toplam % 0.3 max. olarak verilmektedir. Sadece Kanada Jet A-l spesifikasyonunda
% 0.2 Max.tır.
Bilindiği gibi Avrupa ülkelerinde Jet A-l'den daha ağır bir ürün olan
motorinin kükürdü % 0.3 max. olarak belirlenmiştir. Ancak motorindeki kükürt
değerine bakıp Jet A-l'de kükürt değerinde bir düşüş beklemek gerçekçi
olmayacaktır. Bunun başlıca sebeplerini şöyle sıralayabiliriz.
1. Jet A-l üretiminde gittikçe daha yaygın bir şekilde Merox sweetining
ünitelerinin kullanılması (Bilindiği gibi merox ünitelerinde merkaptanlar
disülfürlere dönüşmekte sonuç olarak ürünün kükürt yüzdesi değişmemektedir).
2. Rafinerilerde hydrocracker'ler vasıtasıyla daha düşük kükürtlü motorin
üretiminin artması.
Ancak yine önümüzdeki yıllar için Jet A-l spesifikasyonunda toplam kükürt
miktarının % 0.2 max. olarak düşünmek daha doğru olacaktır. Bu konu ile ilgili
Standard hazırlama çalışmaları sürdürülmektedir.
4. MOTORtNLER
Motorinlerle ilgili olarak önümüzdeki yıllarda önemli değişikliklerin

beklendiği başlıca özellikler kükürt, Setan indeks (veya Setan sayısı) ve soğuk
hava şartlarında kullanım kolaylığını belirten Bulutlanma noktası, Akma noktası,
soğuk Filtre tıkanma noktası (CFPP)'dir.

Avrupa ülkelerinde motorinin kükürt spesifikasyonu X 0.3 maksimumdur, tki
istisna ülke olarak tspanya ve Yunanistan’ı sayabiliriz. Bu iki ülkede kükürt
spesifikasyon değeri % 0.5 maksimumdur. Yurdumuzda ise X 0.7 maksimumdur.
Halen çeşitli Avrupa ülkelerinde motorinde müsaade edilen maksimum kükürt

miktarı aşağıda belirtilmektedir.
MOTORİNDE MÜSAADE
ÜLKE EDİLEN MAX. KÜKÜRT (% Alırlıkça)
AVUSTURYA 0.15
BELÇtKA 0.3
FRANSA 0.3
YUNANİSTAN 0.5 (ATtNA tÇtN 0.3)
İTALYA 0.3
tSPANYA 0.5
İSVEÇ 0.3
İSVİÇRE 0.2
tNGtLTERE 0.3
BATI ALMANYA 0.3
Daha önce belirtildiği gibi 1992 yılı sonunda A.E.T. ülkelerinde tek bir
enerji piyasası kurulması hedeflenmiştir. Bu kapsamdan olarak motorinde kükürt
miktarı için bütün A.E.T. ülkelerinde muhtemelen tek bir maksimum değer
belirlenecektir. Bu husus çevre korumacılar tarafından da desteklenmektedir. Bu
maksimum değerin X 0.2 veya X 0.3 olması beklenmektedir. Bu spesifikasyon
önümüzdeki yıllarda yurdumuz rafineleri için en büyük problemlerden birini teşkil
edecektir.
Halen çeşitli Avrupa ülkelerinde motorinin soğukta kullanılma kolaylığını

(donmama özelliğini) belirten spesifikasyonlar ise şöyledir.
BULUTLANMA NOKTASI AKMA NOKTASI SOĞUK FtLtTRETIKANMA

ÜLKE (CLOUD POINT °C) (POUR POINT °C) NOKTASI (CFPP °C)
AVUSTURYA -15 Max (Kış)

BELÇtKA - - -15 Max (Kış)
FRANSA - 8 Max - 21 Max -18 Max (Kış)
YUNANtSTAN - - - 5 Max (Kış)
+ 1 Max (Atina tçln)
tTALYA - - -10 Max (Kış)
İSPANYA - 1 Max (Kış) - - 7 Max (Kış)
tSVEÇ -10 Max (Kış) - -20 Max (Kış)
tSVtÇRE - 6 Max (Kış) - 15 Max (Kış) - 15 Hax (Kış)
İNGtLTERE - - 1 - 9 Max (Kış)
BATI ALHANYA - - - 15 Max (Kış)
Görüldüğü gibi Avrupa ülkelerinde Bulutlanma ve Akma noktaları yerine

çoğunlukla soğuk filtre tıkanma noktası (CFPP) testi spesifikasyonlara dahi
edilmiştir. Gerçekten de motorinin uzun süre depolanması söz konusu değilse soğuk
filtre tıkanma noktası testi motorinin soğukta kullanım kolaylığım daha gerçekçi
bir şekilde belirlemektedir.
A.B.D. de ise soğukta kullanım özelliği olarak Bulutlanma noktası (CLOUD
POINT) testi spesifikasyonlara dahil edilmiştir. Aslında bulutlanma noktası
motorinin soğukta kullanım özelliğini hep emniyetli tarafta kalarak belirleyen bir
testtir. Bu bakımdan nihai kullanıcı için daha emniyetli bir testtir. Motorinin
uzun süre depolanmasından da normal şartlarda etkilenmemektedir. Ancak soğuk filtre
tıkanma noktası katkı maddeleriyle düşürülmesine karşın bulutlanma noktasını katkı
maddeleriyle düşürmek mümkün olmamaktadır.
Bulutlanma noktasını düşürebilmek için ya motorinin diştilasyon da % 90

noktasını düşürmek veya rafinerilere kraking tipi ünetller ilave etmek
gerekmektedir. Esasen bulutlanma noktasının motorin spesifikasyonlarında tercih
edildiği A.B.D.'de kraking tipi üniteler, Avrupa rafinelerine nazaran daha
ağırlıklıdır.
Halen yurdumuzda kullanılan Akma Noktası (Pour Point) testi ise nihai
kullanıcı açısından diğerleri kadar emniyetli olmamasına karşın katkı maddeleriyle
düşürülebilmektedir.
Motorin spesifikasyonlarıyla ilgili olarak gündeme gelebilecek diğer bir

özellik İse Setan indeks (Cetane Index) ve Setan Sayısı (Cetane Number) dır.
Çeşitli Avrupa ülkelerinin spesifikasyonlarında Setan indeks 45 min ile 50 min
arasında değişmektedir. A.B.D. de 45 min'dir. Bilindiği gibi yurdumuzda ise bu
değer 50 min'dir.
Bu sebeple setan sayısı önümüzdeki yıllarda yurdumuz için bir problem teşkil
etmeyecektir.
5. F.OTL't.ER
Bilindiği gibi F.Oll spesifikasyonlarında Avrupa ve A.B.D.'de gündemde olan

konu kükürt %'sidir. Uluslararası piyasalarda 1 l ve 1 3.5 kükürtlü F.Oil'ler için
fiyatlar belirtilmektedir. Ancak bir çok Avrupa ülkesinde % 3.5 kükürtlü F.Oll'in
kullanılmasına müsaade edilmemektedir, örneğin Avusturya'da müsaade edilen maksimum
kükürt % 2'dir.
Ancak doğal gazın devreye girmesiyle Avrupa ülkelerinde F.Oll’in yakıt

olarak kullanılmasının sona ermesini veya çok azalmasını bekleyebiliriz. Çünkü
rafinerilerin genel eğilimi flexicoker gibi yatırımlarla F.Oll üretimini minimize
etmektedir.
SONUÇ VE ÖNKRtLEB
Raporun ilgili bölümlerinden de görülebileceği gibi gerek standardlar ve

gerekse fiili üretim değerlerinde Avrupa Topluluğu ile farklılıklar mevcuttur.
Topluluğa entegrasyon çalışmaları çerçevesinde gerek üretim ve gerekse
standardların adaptasyonu ve mevcut olmayan standardların hazırlanması konusunda
çalışmalara süratla başlanmalıdır.
- 104 -
EK - l
EUROSUPER BENZİN SPEStFtKASYOHU
ÖZELLtK BtRtM MtN/MAX YAZ KIS
DANStTE g/cnr* M in 0. 740 0.740

Max 0. 790 0.790
RON Mln 95.0 95.0
Mln 85.0 85.0
BUHAR BASINCI psia Mln 6.5 10.1
(RVP) Max 8.7 13.1
ASTM DtSTtLASYON % Hac.
70°C'de geçen Mln 15 20
Max 42 47
lûO^C'de geçen Mln 40 42
Max 65 70
180'C’de geçen Mln 85 85
Son kaynama noktası "C Max 215 215
Bakiye % Hac Max 2.0 2.0
Mevcut gam mg/100 cm3 Max 5.0 5.0
Kurşun g/litre Max 0.013 0.013
Benzen % Hac Max 5.0 5.0
Metanol % Hac Max 3.0 3.0
Etanol % Hac Max 5.0 5.0
Isopropylalkol % Hac Max 10.0 10.0
Butilalkol % Hac Max 10.0 10.0
5 Karbonlu eter % Hac Max 15.0 15.0
- 105 -
EK - 2
PETROL ÜRÜNLERİ İLE İLGİLİ TÜRK STANDARDLARI
TS Ho. Standardın Adı
TS 124 Petrol Ürünleri ve Bitümlü Maddelerde Destllasyon Metodu ile Su Tayini
TS 900 Petrol ve Petrol Ürünlerinden Elle Numune Alma Metotları
TS 902 Sıvılaştırılmış Petrol Gazlarından (LPG) Numune Alma Metotları
TS 1013 Ham Petrol ve Petrol Ürünlerinin Yoğunluk, özgül Ağırlık ve APT

Gravitesinin Tayini (Hidrometre Metodu)
TS 1105 Hafif Hidrokarbonlarda Özgül Ağırlık Tayini Basınçlı Hidrometre Metodu)
TS 1150 Ham Petrolde Su ve Dip Tortusu Tayini Metotları
TS 1171 Parlama Noktaıs Tayini (Kapalı Tag Cihazı İle)
TS 1232 Petrol Ürünlerinin Destilasyon Deney Metodu
TS 1233 Ham Petrol ve Petrol Ürünlerinde Akma Noktası Tayini Metodu
TS 1267 Gres Yağlarında Damlama Noktasının Tayini
TS 1273 Parlama Noktası Tayini (Kapalı Pensky- Martens Cihazı İle)
TS 1274 Endüstriyel Sıvı Aromatik Hidrokarbonlardan Numune Alma Metotları
TS 1298 Sıvılaştırılmış Petrol Gazlarının (LPG) Buhar Basıncının Tayini Metodu
TS 1299 Sıvılaştırılmış Petrol Gazlarının (LPG) Korozyon Etkisinin Tayini

(Bakır Şerit Metodu)
TS 1300 Ham Petrol ve Potrol ürünleri Depolanmasında Kullanılan Dikey

Silindirik Tankların Kalibrasyon Metotları
TS 1311 Petrol ürünlerinde Ramsbottom Karbon Kalıntısı Tayini
TS 1312 Petrol ürünlerinde "Mevcut Gom" Miktarının Tayini-Hızlı Buharlaştırma

Metodu
TS 1327 Petrol Ürünlerinde Kül Tayini Metodu
TS 1328 Benzinin Buhar/Sıvı Oranını Tayin Metodu ,
TS 1393 Sıvılaştırılmış-Petrol Gazlarında (LPG) Üçuculuk Tayini Metodu
TS 1394 Sıvılaştırılmış-Petrol Gazlarında (LPG) Toplam Kükürt Miktarının Tayini
TS 1413 Sıvılaştırılmış Petrol Gazlarının (LPG) Bileşim Analizi Sonuçlarına

Dayanarak Bazı Fiziksel özeliklerinin Hesaplanması Metotları
TS No. Standardın Adı
TS 1445 Sıvılaştırılmış Petrol Gazlarının (LPG) Taşınma Kuralları
TS 1446 Sıvılaştırılmış Petrol Gazlarının (LPG) Taşınma Kuralları
TS 1447 Sıvılaştırılmış Petrol Gazlarında (LPG) Tortu Miktarının Tayini
TS 1448 Petrol Ürünlerinde Buhar Basıncının Tayini (reid Metodu)
TS 1449 Sıvılaştırılmış Petrol Gazlarını (LPG) Doldurma ve Boşaltma Kuralları
TS 1450 Ham Petrol ve Petrol Ürünlerinin Sıcaklıklarını Ölçme Metotları
TS 1451 Ham Petrol ve Sıvı Petrol ürünlerinin Viskozitelerinin Tayin Metodu
TS 1522 Sıvı Petrol Ürünlerinde Hidrokarbon Tiplerinin Tayini-Floresans

Belirteç Adsorbsiyonu Metodu
TS 1538 Sıvı Hidrorarbonlarda ve Destilasyon Kalıntılarında Asitlik Tayini
TS 1539 Petrol Ürünlerinde Kükürt Tayini (Bomba, Lamba ve Bulanıklık Metotları)
TS 1599 Benzin v Naftalarin Pentan ve Daha Hafif Hidrokarbonlardan Arıtılması

Metodu (Depentanization Metodu)
TS 1615 Petrol Ürünlerinde ve Hidrokarbon Çözcülerde Anilin Noktası ve Karışmış

Anilin Noktası Tayin Metodu
TS 1670 Jet Yakıtlarında İslenme Noktasının Tayini Metodu *
TS 1713 Petrol Ürünlerinde Renk Tayini
TS 1714 Uçak Benzinlerinde ve Jet Yakıtlarında Su Reaksiyonu
TS 1739 Jet Yakıtlarında Merkaptan Kükürdünün Tayini (Renk-Belirteç,

Amperometrik ve Potansiyometrik Metotlar)
TS 1740 Sıvı Hidrokarbon Yakıtları-Yanına Isısının Kalorimetre Metodu
TS 1741 Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Rutubet Tayini-Kobalt Bromür Metodu
TS 1742 Ham Petrol ve Sıvı Ürünlerini Ölçme Metotları
TS 1755 Benzinde Kurşun Miktarının Tayini (Volumetrik Kroma t Metodu)
TS 1763 Jet Yakıtlarında Naftalin Miktarının Tayininde Uygulanan Ultraviyole

Spektronıetrik ve Potansiyometrik Metotlar
TS 1764 Yeni ve Kullanılmış Petrol Ürünlerinde Klor Tayini-Bomba Metodu
TS 1765 Yağlama Yağlarında ve Yağlama Yağları Katkı Maddelerinde Fosfor Tayini

Metodu
TS 1766 Uçak YakıtLarında Donma Noktası Tayini Metodu
TS 1799 Yağlama Greslerinde Koni Penetrasyonu Tayini
TS 1823 Petrol Endüstrisinde Kullanılan Terimler ve Tarifleri
TS 1834 Yağlama Yağlarının Köpürme Özelliklerinin Tayini
TS 1835 Yeni ve Kullanılmış Yağlama Yağlarında ve Greslerde Klor Miktarı Tayini

(Sodyum Alkolat Metodu)
TS 1836 Jet Yakıtlarında Termal Stabilitesinin Tayini Metodu
TS 1862 Sıvılaştırılmış Petrol Gazları İçin Tüp Donanımları-Valf lor, Basınç

Düzenleyicileri ve Emniyet Valfleri
TS 1896 Motor Yağlarında Görünür Viskositc Tayini (Düşük Sıcaklıkta Soğuk Krank
Metodu)
TS 1985 Yağlama Yağları ve Katkı Haddelerinde Sülfatlarmış Tül Tayini
TS 1986 Yeni ve Kullanılmış Yağlama Yağlarında Metal Miktarlarının Tayini
TS 1988 Yağlama Yağları ve Katkı Maddelerinde Sodyum Miktarı Tayini

(Gravimetrik Metot)
TS 2031 Petrol Ürünlerinde Saybolt Viskozitesi Tayini
TS 2084 Fuel-Oillerde.Vanadyum Miktarı Tayini
TS 2125 Yağlama Greslerinde Görünür Viskozite Tayini
TS 2178 Sıvılaştırılmış Petrol Gazları
TS 2179 Sıvılaştırılmış Petrol Gazlarını (LPG) Kullanma Kuralları
TS 2181 Ham Petrol ve Petrol Ürünlerinin Depolanmamda ve Taşınmasında

Kullanılan Yatay Silindirik Tankların Ölçme ve Kalibrasyon Metotları
TS 2180 Yağlama Greslerinin Bakır Üzerine Etkilerinin Tayini Metodu
TS 2232 Motor ve Uçak Benzinlerinde Oktan Sayısı Tayini(Motor Metodu)
TS 2247 Doğal Gazlardan Numune Alma Metotları
TS 2263 Yağlama Gresleri-Depo lama Sırasında Ayrışan Yağ Miktarı Tayini
TS 2281 Doğal Gaz Analizi(Gaz Kromato&rafi Metodu)
TS 2292 Yeni ve Kullanılmış Greslerde Kurşun Miktarı Tayini

TS 2322 Yağlama Greslerinin Analiz Metotları
TS 2389 Doğal Gaz Analizi (Hacimsel Metot)
TS 2431 Motor Benzinlerinde OKtan Sayısı Tayini (Araştırma Metodu)
TS 2432 Petrol Ürünlerinde ve Yağlama Yağlarında Nötralizasyon Sayısı

Tayini(Potansiyometrik Titrasyon ve Renk Belirteci-Titrasyon Metodu
TS 2433 Yağlama Gresleri-Kıvamlılık Değişiminin Tayini
TS 2434 Yağlama Greslerinin Su ile Süpürülmeye Karşı Dayanılılığmın Tayini
TS 2549 Gazyağının Yanma Kalitesinin Tayini
TS 2457 Yağlayıcı Olarak Kullanılan Grafitlerin Analizi(Uçucu Madde ve Kül

Miktarı Tayini)
TS 2574 Doğal Benzinin Destilasyonu
TS 2646 Benzinin Oksidasyon Stabilitesinin Tayini (Endüksiyon Peryodu Yöntemi)
TS 2692 Yağlama Greslerinin Pas Önleyici Özeliklerinin Tayini
TS 2718 Benzinlerde Kurşun Tetraetil ve Kurşun Tetrametil Tayini
TS 2739 Otomotiv Tekerlek Yatağı Greslerinin Sızdırmazlık Özeliğinin Tayini
TS 2740 Yağlama Greslerinin Yıpranmayı Önleyici Özeliklerinin Tayini (Dört

Bilya Yöntemi)
TS 2741 Petrol ürünlerinde Bakır Korozyonunun Tayini (Bakır Şerit Yöntemi)
TS 2811 Jet Yakıtlarında Luminometre Sayısı Tayini
TS 2834 Petrol Ürünlerinde Bulutlanma Noktası Tayini
TS 2865 Gaz yakıtlarda Toplam Kükürt Tayini
TS 2883 Damıtılmış Petrol Ürünlerinde Hesaplanmış Setan İndisi Tayini
TS 2884 Doktor Deneyi
TS 2885 Motor Benzini
TS 2965 F-54 Dizel Yakıtı (Askeri Amaçla Kullanılan)
TS 2991 Saybolt Kronometre yöntemi İle Petrol Ürünlerinde Saybolt Rengi Tayini
TS 3095 Boyalı Uçak Benzinlerinde Renk Tayini

TS No, Standardın Adı
TS 3096 Petrol ürünlerinin 40°C ve 100°C'daki Kinematik Viskozitelerinden

Viskozite İndeksinin Hesaplanması Metodu
TS 3298 Ham Petrolün Depolanmasında Kullanılan Kaynaklı Tanklar
TS 3321 Kış Sınıfı Motor Yağları ile Belli Tipteki Hidrolik Sıvıların Akına
Kararlılığının Tayini
TS 3355 Gazyağı
TS 3386 Yağlama Yağlarında Eser Miktarda Kalıntı Tayini
TS 3467 Durgun Elektriği Dağıtıcı Katkı Maddesi İçeren Uçak Yakıtlarında

Elektriksel İletkenliğin Tayini
TS 3561 Bilyalı Yatak Greslerinin Düşük Sıcaklıkta Burulma Momenti Tayini
TS 3562 Uçak Yakıtlarında Net Alt Yanma İsısının Tahmin Yönlenil
TS 3754 Uçak Yakıtlarının Oksidasyon Stabiiiteninin Tayini (Kalıntı Miktarı

Metodu)
TS 3859 Motorlu Kara TaşLtları İçin Petrol Kökenli Olmayan Fren Sıvısı
Özelikleri ve Deney Metotları
TS 3989 Transformatör Yağlarında Elektriksel Dayanımının Tayin Metodu
TS 4043 Petrol Kökenli Sıvılar ve Gazlar-ölçümlerde Standard Referans Koşulları
TS 4196 Petrol Mumları-Akmama Noktası Tayini Metodu
TS 4349 Petrol Mumları-Erime Noktası Tayini-Soğuma Eğrisi Metodu
TS 4350 Petrol Muınları-Yağ Miktarı Tayini Metodu
TS 436 7 Petrol Mumları-Damlama Noktası. Tayini Metodu
TS 4368 Sıvı Hidrokarbonların Kırılma İndisi ve Kırılma Dağılımı Tayini Metodu
TS 4409 Motor Yağlarının Pompalanabilme Sınır Sıcaklığını Belirleme Deney Metodu
TS 4427 Endüstriyel Sıvı Yağlayıcılar-Viskozite Sınıflaması
TS 4453 Petrol Ürünleri-Kaynama Sıcaklığı Aralığı Dağılımı Tayini (Gaz

Kromatografi Metodu)
TS 4590 Yağlamada Kullanılan Madeni Yağlar- Kn düstriyel Yağlar ve ilgili

Ürünlerin (L Sınıfı)- Sınıflandırılmasl-Genel
TS 4591 Yağlamada Kullanılan Madeni Yağlar En: düstriyel Yağlar ve İlgili

ürünlerin (L Sınıfı)-Sınıflandırılması- Grup A-Toplam Kayıp Sistemleri
İçin
TS 4592 Yağlamada Kullanılan Madeni Yağlar-Ensdüstriyel Yağlar ve İlgili

Ürünlerin (L Sınıfı)-Sınıflandırılması-Grup F-lğ Yatakları, Yataklar ve
Kavramaları İçin
TS 4593 Yağlamada Kullanılan Madeni Yağlar-Ensdüstriyel Yağlar ve İlgili

Ürünlerin (L Sınıfı)-Sınıflandırılması-Grup H-Hidrolik Sistemler İçin
TS 4608 F-54 Dizel Yakıtı İle Türbinli Uçak Yakıtlarında Partikül Bulaşması
Tayini
TS 4614 pH Tayini-Motor Antifİrizleri, Pas Önleyicileri ve Soğutucular İçin
TS 4615 F-54 Dizel Yakıtı İle Destile Yakıtlarda Oksidasyon Stabilitesinin

Tayini (Toplam çözünmeyenler, Kalıntı Miktarı Tayini) (Hızlandırılmış
Metot)
TS 4623 Motor Soğutucuları (Antifiriz) ve Pas Önleyicilerin Sulu çözeltilerin

Hazırlanması ve Humune Alınması
TS 4639 Uçak Türbini Yakıtının Gümüş Üzerinde Yaptığı Korozyonun Tayini (Gümüş
Şerit Metodu)
TS 4684 Uçak Türbin Yakıtı ve Hafif Petrol Ürünlerinde Bakır Miktarı Tayini
TS 4694 Askeri Amaçlı Türbinli Uçak Yakıtlarında Buzlanmayı Önleyici Madde

Miktarının Tayini
TS 4700 Petrol Ürünlerinde Deney Metotları tle İlgili Hassas Verilerin Tayini
ve Uygulaması
TS 4713 Petrol Endüstrisinde Kullanılan Terimler ve Tarif leci-Kıs ım-2
TS 4714 Petrol Yağları ve Sentetik Akışkanların Emülsiyon Karakteristiği

Tayini Standard Deney Metodu
TS 4729 Makina Takımı Yağlama Yağları-Sınıflandırma
TS 4730 Petrol Ürünlerinde Sabunlaşma Sayısı Tayini
TS 4761 Sıvı Hidrokarbonlar-Ölçüm Pompaları Dışında Kalan Debimetre Sistemleri

ile Hacim Ölçümieri
TS 4762 Kullanılmış Yağlama Yağlarında Çözünmeyen MaddelerinTayini
TS 4 795 Yağlama Greslerinde Kullanma KararlılığınınTayini-Dönet-Merdane Metodu
TS 4796 Uçak Türbini Yakıtlarında Su Ayrılma Karakteristiklerinin Tayini
TS 4804 Jet Yakıtlarında Termal Oksidasyon Kararlılığı Tayini (Jftot Metodu)
TS 4847 Yağlama Yağları ve Greslerde Buharlaşma Kaybı Tayini

TS 4917 Sıvı Hidrokarbonlar - Türbinraetre Sistemleri İle Hacim Ölçümü
TS 4918 Kauçuk, Ham Tabii - Plastik]iği Koruma
TS 4943 Ham Petrol ve Petrol Ürünlerini Depolamaya Mahsus Tank Çiftliklerinde

Emniyet Kuralları
TS 4993 Petrol Destilatiarı ve Ticari Alifatik Olefinlerde Brom Sayısı

Tayini-Elektrometrik Titrasyon Metodu
TS 4994 Petrol Fraksiyonlarında Hidrojen Tayini
TS 4995 Yüksek Saflıktaki Hidrokarbonların Donma Noktalarının Tayini
TS 4996 Hidrokarbonların Donma Noktalarından Saflıklarının Tayini
TS 5082 80/70 Oktanlı Uçak Yakıtı (F-12) (Askeri Amaçla KullanılanO
TS 5111 Benzinde Kurşun Tayini-X İşını Spektrometresi
TS 5143 Dizel Yakıtlarında Amil Nitrat Tayini
TS 5144 Petrol Ürünlerinde Kükürt Tayı.ni-X İşını Spektrografik Metot
TS 5208 Suda Çözünen Yağ Emülsiyonlarının Pas önleme özelliklerinin Tayini

(Talaş/Süzgeç Kağıdı Metodu) *
TS 5209 Kesme Sıvılarındaki Aktif Kükürt Miktarının Tayini
TS 5210 Dos t ile Edilmiş Fuel Ollin Oksidasyon Kararlılığı Tayinİ-Hızland irilmiş
Metot
TS 5211 Yağlama Greslerinde Lityum ve Sodyum Tayini-Alev Fotometresi Metodu
TS 5212 Metal tşleme Sıvıları ve İlgili Maddelerin Sınıflandırma Kuralları
TS 5213 Yağlama Greslerinin Oksidasyon Kararlılığının Tayini (Oksijen Bombası

Metodu)
TS 5214 Geçici Olarak Korozyon Önleyicilerin Pas Önleme Özelliklerinin

Belirlenmesi
TS 5215 Petrol Yağlarının Molekül Ağırlıklarının (Nispi Molekül Kütlelerinin)

Viskozite Ölçmelerinden Faydalanılarak Tayini
TS 5237 Petrol Esaslı Sıvı Hidrokarbonlarda Eser Orandaki Azotun

Tayini-Mikrokulonmetrik Metot
TS 5238 Yağlama Sıvılarının Aşırı Basınç (KP) Özelliklerinin Tayini (Timken

Metodu)

TS 5239 Yağlama Greslerinin Aşırı Basınç (EP) Özelliklerinin Tayini (Dört Bilya
Metodu)
TS 5240 Düşük Sıcaklıkta Bekletilen Uçak Türbini Yağlama Yağlarının Viskozite

ve Viskozite Değişimlerinin Tayini
TS 5255 Hidrojen Sülfür Tayini-Sıvılaştırılmış Petrol Gazlarında—Kurşun Asetat

Tayini
TS 5256 Yüksek Saflıktaki n-Heptan ve İzooktanın Kapiler Gaz Kromatografisi ile

Analizi Metodu
TS 5257 Kauçuklar, Kloropren (CR)-Genel Amaçlı-Değerlendirme Metotları
TS 5258 Doymamış Poliester Reçine-Elyaf Takviyeli Plastikler İçin
TS 5354 Petrol Esaslı Sıvıların Termal Genleşme Katsayısının Tayini
TS 5366 Sıvıların Termal İletkenliklerinin Tayini
TS 5367 Greslerde Geniş Sıcaklık Aralığında Buharlaşma Kaybı Tayini
TS 5368 Otomotiv Sıvı Yağlayıcıların Düşük Sıcaklık Viskozitelerinin Tayini

(Brookfield Viskozimetresi ile)
TS 5369 Otomotiv Dişli Kutularında (Diferansiyel ve Elle Kumandalı Vites

Kutularında) Kullanılan Yağlama Yağlarının Hizmet Sınıflandırması
TS 5370 Motor Karterlerinde Kullanılan Madeni Yağların Hizmet Sınıflandırması
TS 5371 Motor Yağlarının-Otomotiv Dişli Yağlarının Vizkozite Sınıflandırması ve

Yağlama Greslerinin Kıvam (Penetrasyon) Sınıflandırması
TS 5388 Destile Edilmiş Petrol ürünlerinde Soğuk Filtre Tıkanma Noktasının

Tayini Metodu
TS 5445 Damıtılmış Sıvı Petrol Yakıtlarının İsı Kapasitesinin Hesaplanması
TS 5452 Yağlama Yağları ve Gresler
TS 5454 Oto Benzini, 01 Oktan)ı (F-57) (Askeri Amaçla Kullanılan)
TS 5643 Yağlama Greslerinin Su Püskürtülmesine Karşı Direncinin Tayini
TS 5644 Yağlama Greslerinin Aşırı Basınç (EP) Özelliklerinin Tayini (Timken

Metodu)
TS 5654 Yağlama Sıvılarının Aşırı Basınç (EP) Özelliklerinin Tayini (Dört Bilya
Metodu)
TS 5655 Petrol Ürünlerinde Toplam Baz Numarasının Tayini-Potansiyometrik

Perklorik Asit Titrasyonu Metodu
TS No Standardın Adı
TS 5714 Kullamİmiş Motor Yağlarının Uçucu Kirliliklerinden

Arındırılması-Sıyınna Metodu
TS 5715 ' Yağlama Sıvılarının Aşınmayı Önleme Özelliklerinin Tayini (Dört Bilya
Metodu)
T S 5740 Benzin ve Benzin Fraksiyonlarının Kaynama Aralığı Dağılımı Tayini-Gaz

Kromatografisi Metodu
TS 5752. Yağlayıcıların İsıl Vakum Ortamında Uçuculuk Hızları Tayini
TS 5767 Sıvı Petrol Ürünleri İçindeki Gazların Çözünürlüklerinin Tayini
TS 5768 Petrol Yağlarında Gaz Kabarcığı Ayrılma Zamanı
TS 5769 Hidrolik Sıvılar-Sis Halinde Alevlenebilirlik Alevlenebilir]ik Tayini
TS 5770 Uçak Yakıtlarında Hidrojen Muhtevasının Hesaplanması
TS 5/72 Uçak-Türbin Yakıtlarında Çözünmemiş Su Miktarı Tayini
TS 5773 Propanda Kuruluk Tayini Vana Donma Metodu
TS 5853 Benzin Kurşun Miktarı Tayini tyot Monoklorür Metodu
TS 5854 Uçak Türbin Yakıtında Asidite Tayini Titrimetrik Metot
TS 5855 Benzinde Fosfor Tayini
TS 5856 Endüstriyel Fuel Oiİlerde Pompalanabilen Özel 1İğinin Tayini
TS 585 7 Petrol Ürünlerinde Conradson Karbon KalmtLsı Miktarı Tayini
TS 5904 Hidrolik Akışkanların Hidrolitik Kararlılığının Tayini (Şişe Metodu)
TS 5905 Primer ReferansYakıtlarda Eser miktarda Kurşun Tayini
TS 5937 Yağlama Greslerinde Geniş Sıcaklık Aralığında Damlama noktasının Tayini
TS 5997 F- 79 Deniz Dizel Yakıtında Emülsiyon Karakteristiklerinin Tayin Metodu

0018072
ISBN- 975-19-0231-2
. v ' X\ ^ •
y 4 r
DPT Yayınlan Ücretsizdir, Satılmaz

Yayın ve Temsil Dairesi Matbaa Birimi 1990 -ANKARA

6-PetrolUrunleri OIK353

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

6-PetrolUrunleri OIK353

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

«S» * VI.BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI Ö.İK.

Yayın Teşkilât içi çalışmalar için hazırlanmıştır.

Yayın ve Temsil Dairesi Matbaa Biriminde 1000 Adet Basılmıştır

ülkemizin ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmasının planlı

Türkiye’nin ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmasını uzun

1990-1994 dönemini kapsayan Altıncı Beş Yıllık Kalkınma

Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı hazırlık çalışmaları

özel îhtisas Komisyonları, îktisadi ve Sosyal Sektörlerde,

özel İhtisas Komisyonları Başkanlık ve üyeliklerine; ilgili

özel İhtisas Komisyonları çalışmalarında tutarlılığın

özel İhtisas Komisyonları raporlarında, komisyonlara katılan

ilgili oldukları konularda ve alanlarda, Türkiye için önemli

Başkan : Yavuz E.SEY, TPAO

üye : Doç.Dr.Nurcan BAC,ODTü Kimya Mühendisliği Bölümü

üye : Prof.Dr.Kubi1 ay BAYSAL,iSt.üni.iktisat Fakültesi

A. RAFİNAJ BÖLÜMÜ ............................................................. 1

5.1. Giriş ................................................................ 41

5.2. Hampetrol Temini ..................................................... 41

6. TEDBİRLER VE ÖNERİLER ..................................................... 44

1. PETROL ÜRÜNLERİ DAĞITIM SEKTÖRÜNÜN TANIMI VE TARİHÇESİ ............. 45

4. TEDBİRLER VE ÖNERİLER ..................................................... 96

EK:PETROL ÜRÜNLERİ STANDART RAPORU ........................................... 93

. 1.1. Sektörün Tamım ve Sınırlanması :

Petrol ürünleri sanayii, hampetrolün rafinerilerde stoklamp arı

tılması, üretilen ürünlerin fabrikalara veya pazarlamacı kuruluş

Petrol ürünleri sanayii'nin temel girdisi olan hampetrol yerli

üretimin yeterli olmaması nedeniyle sürekli olarak ithal edilmek

tedir. 1988 yılında, bu sanayii'nin işlediği hampetrolün %89'u i

% 11'i yerli hampetroldür. Hammadde açısından önemli ölçüde dışa

Petrolden elde edilen sıvılaştırılmış petrol gazları (LPG) nor­

mal ve süper motor benzinleri, gazyağı, jet yakıtları, motorin

ve çeşitli kalitelerde fuel-oil'ler enerji üretiminde kullanıl­

Nafta, petrokimya ve gübre sanayii'nin ana hamddesidir. Makina

yağı baz stokları ise katık ilavesi ve harmanlama yapıldıktan

sonra piyasaya verilmektedir.

Çeşitli kalitede asfaltlar ve solventler nihai ürün olarak tüke­

ticiye satılmakta, slack waxlar ve ekstraktlar ise diğer sektör­

ler tarafından üretim girdisi olarak kullanılmaktadır.

2. MEVCUT DURUM VE YAKIN GEÇMİŞTEKİ GELİŞMELER

Dünya petrol piyasalarında 1973 ve 1979 yıllarında yaşanan iki kriz

sonucunda hampetrol ve petrol ürünleri fiyatlarında, 1972'den 1983

yılına kadar % 350 oranında artış meydana gelmiştir. Petrol ürünlerini

girdi olarak kullanan çeşitli sanayi kollarındaki maliyetlerin artışı,

alternatif enerji girdisi arayışlarım gündeme getirmiştir. Benzin

ve motorin kullanan motorlarda verim arttırıcı önlemlerle birlikte

sanayide enerji tasarrufu çalışmaları hızlanmıştır. Böylece fuel-

oi1'in daha ucuz kaynak ve imkânlardan ikamesi somut sonuçlar göster­

miştir. Sanayide kömür ve doğal gaza,elektrik üretiminde ise bunlara

ek olarak nükleer ve hidrolik enerjiye yöneliş hızlanmıştır.

Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

kadar % 41 dolayında azalış olmuştur. Bu talep değişikliği eğilimi­

nin azalarak da olsa süreceği tahmin edilmektedir.

Hampetrol ve ürün fiyatlarındaki artışın, petrol ihtiyacının % 89'unu

ithal ile karşılayan ülkemizde, önemli ekonomik etkileri yaşanmıştır.

tüketimi, 1977-1983 arasında bir azalma dönemi geçirmiştir. Sanayide

Petrol ürünleri talebindeki değişmeye paralel olarak rafineri şirket­

leri de izledikleri yatırım stratejilerini değiştirmek zorunda kal­

mışlardır. Azalan fuel-oil talebi ve başka kaynaklarla ikamesi müm­

artan talebi karşısında siyah ürünleri, değerli beyaz ürünlere çevi­

ren conversion" kraking üniteleri, günümüz rafinaj teknojisinde

önem kazanmışlar ve yaygın olarak kullanılır olmuşlardır.

Gelişmiş, sanayileşmiş ülkelerden başlayarak tüm rafinaj sektöründe

kraking (dönüşüm) üniteleri kapasitesinin arttırıldığı gözlenmektedir.

Petrolden elde edilen sıvılaştırılmış petrol gazları (LPG) nor

ve çeşitli kalitelerde fuel-oil'ler enerji üretiminde kullanıl

Çeşitli kalitede asfaltlar ve solventler nihai ürün olarak tüke

ticiye satılmakta, slack waxlar ve ekstraktlar ise diğer sektör

oi1'in daha ucuz kaynak ve imkânlardan ikamesi somut sonuçlar göster

kadar % 41 dolayında azalış olmuştur. Bu talep değişikliği eğilimi

Petrol ürünleri talebindeki değişmeye paralel olarak rafineri şirket

leri de izledikleri yatırım stratejilerini değiştirmek zorunda kal

mışlardır. Azalan fuel-oil talebi ve başka kaynaklarla ikamesi müm

artan talebi karşısında siyah ürünleri, değerli beyaz ürünlere çevi

% 49, Batı Avrupa için % 22 iken, bu oran Türkiye'de halen % 7 do

TÜPRAŞ,Batman,İzmit,Izmir(Aliağa),Orta Anadolu (Kırıkkale) rafi

Rafinerinin inşaatına 1958 yılında başlanmış,tüm tesislerin kuru

Petrol ürünleri sanayii sektöründe toplam kurulu rafinaj kapasi

20.yüzyılın başından beri sürekli gelişen petrol arıtım tekno

Bu tip rafinerilerde sadece damıtma kolonları, nafta oktan art

Atmosferik Distilasyon işlemi, Petrol ürünlerinin kaynama ara

oram bu ülkelerde % 74 iken Türkiye'de ortalama % 55 civa

küçültmek veya büyültmek amacıyla yapılan işlemlerdir. Genel

Visbreking işleminde; düşük oktanlı benzin, hidrokarbon gaz

Kaynama noktası yüksek hidrokarbonları, akışkan yataklı katali