Ortaçağ Yeniçağ Avrupa Tarihi

T.C.
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2727

AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1689
ORTAÇAĞ-YENİÇAĞ
AVRUPA TARİHİ
Yazarlar
Prof.Dr. Yusuf AYÖNÜ (Ünite 1)
Prof.Dr. Mehmet ERSAN (Ünite 2)
Prof.Dr. Levent KAYAPINAR (Ünite 3)
Prof.Dr. Ayşe KAYAPINAR (Ünite 4)
Prof.Dr. Erhan AFYONCU (Ünite 5, 6 )
Doç.Dr. Uğur DEMİR (Ünite 7, 8)
Editörler
Prof.Dr. Levent KAYAPINAR
Prof.Dr. Erhan AFYONCU
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.
Copyright © 2012 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
Grafik Tasarım Yönetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uçar
Doç.Dr. Nilgün Salur
Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız
Öğretim Tasarımcısı
Doç.Dr. Alper Tolga Kumtepe
Ölçme Değerlendirme Sorumlusu

Öğr.Gör. Nursel Bozkartal Görer
Kapak Düzeni
Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan
Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Kitap Hazırlama Grubu
Ortaçağ-Yeniçağ Avrupa Tarihi
E-ISBN
978-975-06-2752-1
Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

ESKİŞEHİR, Ağustos 2018
2441-0-0-0-2009-V01
İçindekiler iii
İçindekiler
Önsöz .................................................................................................................. viii
Erken Dönem Ortaçağ Avrupa Tarihi (395-1000)........................ 2 1. ÜNİTE

ROMA İMPARATORLUĞU VE CERMEN KAVİMLERİ...................................... 3
Roma İmparatorluğu’nun Bölünmesi ve Batı Roma
İmparatorluğu’nun Yıkılışı........................................................................................... 3
Vizigotlar (Batı Gotları)......................................................................................... 4
Ostrogotlar (Doğu Gotları).................................................................................... 6
Vandallar.................................................................................................................. 7
Lombardlar ............................................................................................................. 8
ERKEN ORTAÇAĞ AVRUPASI’NDA ORTA ASYALI KAVİMLER..................... 9
Avrupa Hunları.............................................................................................................. 9
Avarlar............................................................................................................................ 11
MERKEZİ AVRUPA..................................................................................................... 12
Merovenjler.................................................................................................................... 12
Şarlman (Charlemagne/Charles The Great) ve Ardılları ........................................ 13
İspanya’da Müslüman Hâkimiyeti............................................................................... 15
KUZEY, BATI VE DOĞU AVRUPA.......................................................................... 16
Anglo-Sakson İngiltere................................................................................................. 16
Vikingler......................................................................................................................... 17
Slavlar ............................................................................................................................. 17
Rusya .............................................................................................................................. 18
Polonya .......................................................................................................................... 19
Özet ................................................................................................................................ 21
Kendimizi Sınayalım .................................................................................................... 22
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı ......................................................................... 23
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı ............................................................................................. 24
Yararlanılan Kaynaklar................................................................................................. 25
Orta Dönem Ortaçağ Avrupa Tarihi (11-13. Yüzyıllar)................ 26 2. ÜNİTE

ORTA DÖNEM ORTAÇAĞ AVRUPASINDA FRANSA,
ALMANYA VE İNGİLTERE (11.-13. YÜZYIL)....................................................... 27
Fransa ve Capet Hanedanı........................................................................................... 27
Kutsal Roma İmparatorluğu ve Almanya................................................................... 28
Normanlar ve İngiltere................................................................................................. 28
I. William’ın Ardılları.............................................................................................. 29
I. Richard (Aslan Yürekli) (1189-1199)................................................................ 30
John (Yurtsuz John) (1199-1216) ve Magna Carta (1215)................................ 30
III. Henry (1216-1272) ve I. Edward (1272-1307).............................................. 32
ORTA DÖNEM ORTAÇAĞ AVRUPASINDA İTALYA VE İSPANYA
(11.-13.YÜZYIL)........................................................................................................... 33
İtalya ve Cermen Nüfuzunun Başlaması (951-1026)............................................... 33
Norman Hanedanı (1030-1194)............................................................................ 33
Hohenstaufen Hanedanı........................................................................................ 34
İspanya...................................................................................................................... 35
ORTA DÖNEM ORTAÇAĞ AVRUPASINDA ÜRETİM, ZİRAAT
TEKNİKLERİNDEKİ DEĞİŞİM VE DİNİ HAREKETLER (11.-13.YÜZYIL).... 37
iv İçindekiler
Üretim ve Ziraat Tekniklerindeki Değişimler........................................................... 37

Dini Hareketler.............................................................................................................. 38
ORTA DÖNEM ORTAÇAĞ AVRUPASINDA FEODALİTE VE HAÇLI
SEFERLERİ (11.-13.YÜZYIL)..................................................................................... 40
Feodalite......................................................................................................................... 40
Haçlı Seferleri................................................................................................................. 42
Özet................................................................................................................................. 46
Kendimizi Sınayalım..................................................................................................... 48
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı.......................................................................... 49
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı.............................................................................................. 49
3. ÜNİTE Geç Dönem Ortaçağ Avrupa Tarihi (1300-1453)......................... 52

GEÇ DÖNEM ORTAÇAĞ’DA (1300-1453) BATI AVRUPA................................. 53
İngiltere, Fransa ve Burgonya ..................................................................................... 53
Almanya.......................................................................................................................... 56
İtalya................................................................................................................................ 57
GEÇ DÖNEM ORTAÇAĞ’DA (1300-1453) DOĞU AVRUPA.............................. 58
Bizans ve Latin Devletleri............................................................................................. 58
Osmanlı Devleti............................................................................................................. 59
Bulgaristan..................................................................................................................... 60
Sırbistan.......................................................................................................................... 61
Macaristan...................................................................................................................... 62
Polonya ve Litvanya...................................................................................................... 64
Rusya............................................................................................................................... 65
GEÇ DÖNEM ORTAÇAĞ AVRUPA’SINDA YENİLİKLER.................................. 66
Kentler, Ticaret ve Ekonomi........................................................................................ 66
Demografik Değişiklikler............................................................................................. 68
Daimi Ordu.................................................................................................................... 68
Devlet Örgütlenmesi ve Teknik Yenilikler................................................................. 68
Üniversiteler................................................................................................................... 69
GEÇ DÖNEM ORTAÇAĞ AVRUPA’SINDA PAPALIK VE HUKUK.................. 70
Babil Esareti................................................................................................................... 71
Büyük Parçalanma ve Konsiller Dönemi................................................................... 71
Cermen ve Roma Hukuku........................................................................................... 72
Özet................................................................................................................................. 73
4. ÜNİTE İstanbul’un Fethinden Augsburg Antlaşması’na Kadar

Avrupa Tarihi (1453-1555)............................................................ 78
İSTANBUL’UN FETHİNDEN SONRA AVRUPA’NIN GENEL DURUMU........ 79
Fransa.............................................................................................................................. 79
İngiltere........................................................................................................................... 80
İspanya............................................................................................................................ 80
Portekiz........................................................................................................................... 81
İtalya................................................................................................................................ 81
Almanya.......................................................................................................................... 81
İçindekiler v
Danimarka, Norveç ve İsveç........................................................................................ 82
Doğu Avrupa.................................................................................................................. 82
YENİÇAĞIN BAŞINDA AVRUPA EKONOMİSİ VE BÜYÜK COĞRAFİ
KEŞİFLER...................................................................................................................... 83
Yeniçağın Başında Avrupa Ekonomisi ve Sosyal Durum ....................................... 83
Büyük Coğrafî Keşifler................................................................................................. 84
AVRUPA’DA RÖNESANS KÜLTÜRÜ VE RÖNESANS SAVAŞLARI.................. 86
Rönesans......................................................................................................................... 86
Rönesans Savaşları........................................................................................................ 89
İtalya Savaşları (1494-1516)................................................................................... 89
Valoa (Valois)-Habsburg Savaşları (1521-1559)................................................. 90
REFORM........................................................................................................................ 91
Luthercilik...................................................................................................................... 91
Kalvincilik...................................................................................................................... 94
Anglikanizm................................................................................................................... 95
Katolik Reformu............................................................................................................ 96
Özet................................................................................................................................. 98
Reform’un Zaferi (1555-1648)...................................................... 104 5. ÜNİTE

İNGİLTERE’NİN YÜKSELİŞİ .................................................................................... 105
Kraliçe Elizabeth Dönemi ........................................................................................... 105
Barut Komplosu ............................................................................................................ 106
1627-1629 İngiliz-Fransız Savaşı ................................................................................ 107
İngiliz İç Savaşı (1641-1652) ....................................................................................... 107
İngilizler Amerika’da .................................................................................................... 109
FRANSA’DA MEZHEP SAVAŞLARI......................................................................... 110
Katolik-Kalvinist Çekişmesi ....................................................................................... 110
Saint Barthélemy Katliamı .......................................................................................... 111
IV. Henri’nin Fransası .................................................................................................. 112
Fransa Kralı’nın Yeni Avrupa Projesi ......................................................................... 113
Kardinal Richelieu Dönemi ........................................................................................ 113
HABSBURGLAR’IN ALTIN ÇAĞI ........................................................................... 114
Avusturya ...................................................................................................................... 114
İspanya ........................................................................................................................... 114
İspanya Hakimiyeti Altındaki Portekiz ..................................................................... 115
HOLLANDA’NIN (FELEMENK) DOĞUŞU ........................................................... 116
KUZEY AVRUPA DEVLETLERİ .............................................................................. 117
OTUZ YIL SAVAŞLARI .............................................................................................. 118
Vestfalya Antlaşması .................................................................................................... 120
AVRUPA TARİHİNDE DEĞİŞİM VE GELİŞMELER ............................................ 121
Avrupa’da Askerî Devrim ............................................................................................ 121
Karşı Reform (Katolik Reformu) ................................................................................ 122
Papa XIII. Gregorius ve Takvim ................................................................................. 123
Avrupa’da Değişen Nüfus Oranları (1550-1650) ..................................................... 123
Özet ................................................................................................................................ 125
vi İçindekiler
Okuma Parçası .............................................................................................................. 127

6. ÜNİTE Güneş Kral Çağı (1648-1697)........................................................ 130

AVRUPA’NIN HAKEMİ: FRANSA............................................................................ 131
Fronde İsyanları (1648-1653)...................................................................................... 131
Güneş Kralın Mutlakiyetçi İktidarı............................................................................. 132
Fransa’yı Avrupa’nın Hakemi Yapan Savaşları........................................................... 133
Fransa’da Nantes Fermanı’nın Kaldırılması............................................................... 136
Papalık ve XIV. Louis.................................................................................................... 136
XIV. Louis’nin İktidarının Son Yılları......................................................................... 137
PARLAMENTO-KRAL MÜCADELESİ: İNGİLTERE............................................ 138
II. Charles’ın İktidara Gelişi......................................................................................... 138
Şanlı Devrim (Glorious Revolution).......................................................................... 138
17. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA İSKANDİNAVYA......................................... 139
Büyük Kıtlık................................................................................................................... 140
Lex Regia’nın Kabulü.................................................................................................... 140
17. YÜZYILDA İTALYA.............................................................................................. 141
HABSBURGLAR: İSPANYA VE AVUSTURYA....................................................... 142
Fransa-İspanya Mücadelesi (1648-1659) .................................................................. 142
Yükselen Güç: Avusturya............................................................................................. 143
AVRUPA’DA GÜÇ DENGELERİNİ DEĞİŞTİREN MÜCADELE: DOKUZ
YIL SAVAŞLARI............................................................................................................ 144
BİLİMSEL GELİŞMELER............................................................................................ 146
Özet................................................................................................................................. 149
Okuma Parçası............................................................................................................... 151
7. ÜNİTE Kuzeyin Yükselişi (1697-1748)...................................................... 154

İSPANYA VERASET SAVAŞLARI (1702-1714)....................................................... 155
İspanya’yı Taksim Antlaşmaları .................................................................................. 155
Savaşın Başlaması.......................................................................................................... 156
Barış Görüşmeleri......................................................................................................... 157
Utrecht Antlaşması....................................................................................................... 158
RUSYA’NIN BİR AVRUPA GÜCÜ HÂLİNE GELMESİ......................................... 159
Kuzey Savaşları (1700-1721)........................................................................................ 159
Poltava Savaşı (1709)..................................................................................................... 161
Nystad Antlaşması........................................................................................................ 162
Büyük Petro’nun Reformları........................................................................................ 163
Rusya’nın Doğuda Güçlenmesi.................................................................................... 165
AVRUPA’DA GEÇİCİ SÜKÛNET VE BARIŞ DÖNEMİ (1715-1730).................. 166
DENGELERİN BOZULMASI VE YENİ SAVAŞLAR DÖNEMİ........................... 167
İspanya - Avusturya Antlaşması (1725)..................................................................... 167
Lehistan Veraset Savaşları............................................................................................ 168
İttifak Arayışları............................................................................................................. 170
İçindekiler vii
Özet ................................................................................................................................ 175
Okuma Parçası .............................................................................................................. 177
Aydınlanma ve Antik Rejim’in (Ancient Regime) Sonu 8. ÜNİTE

(1748-1789).................................................................................... 180
AVRUPA’DA BARIŞ VE DİPLOMATİK ARAYIŞ DÖNEMİ (1748-1755) .......... 181
Fransa ve İngiltere........................................................................................................ 181
Rusya............................................................................................................................... 182
Avusturya ve Prusya...................................................................................................... 182
DİPLOMATİK DEVRİM (1755-1756) ...................................................................... 183
İngiltere-Rusya İttifak Antlaşması ............................................................................. 183
Westminster Antlaşması .............................................................................................. 183
Birinci Versay Antlaşması ........................................................................................... 184
İLK “DÜNYA SAVAŞI”: YEDİ YIL SAVAŞLARI (1756-1763) .............................. 184
Savaşın Başlaması ......................................................................................................... 184
1757-1761 Yıllarındaki Mücadeleler ve Barış Görüşmeleri .................................... 185
“Büyük Mucize” ve Yedi Yıl Savaşları’nı Sonlandıran Gelişmeler .......................... 186
DOĞU AVRUPA KUZEY SİSTEMİ .......................................................................... 187
LEHİSTAN’IN BİRİNCİ VE İKİNCİ TAKSİMİ (1763-1793)................................ 188
1763-1764 Tarihleri Arasındaki Gelişmeler ............................................................. 188
Lehistan’ın İkinci Taksimi (1792-1793) ..................................................................... 190
18. YÜZYIL AVRUPASI’NDA NÜFUS HAREKETLERİ ....................................... 191
18. YÜZYIL AVRUPASI’NDA TARIMDA MODERNLEŞME .............................. 191
18. YÜZYIL AVRUPA SANAYİİ: LONCALARDAN FABRİKALARA,
SU GÜCÜNDEN BUHARLI MAKİNELERE .......................................................... 192
AYDINLANMA YÜZYILI .......................................................................................... 193
Özet ................................................................................................................................ 196
Okuma Parçası 1............................................................................................................ 198
Okuma Parçası 2............................................................................................................ 198
Okuma Parçası 3............................................................................................................ 199
viii Önsöz
Önsöz
Günümüz dünya’sının pek çok değeri Batı medeniyeti’nin bir ürünüdür. Batı medeni-
yetinin ortaya çıktığı, geliştiği ve yayılma alanı bulduğu zemin ise Avrupa kıtası olmuştur.
Bundan dolayı Avrupa tarihini bilmek demek dünya tarihinin pek çok önemli olaylarıyla
da aşina olmak anlamına gelir. Avrupa uygarlığı, kendi değerlerini geri kalan dünyaya
dayatma konusunda ısrarcı olmuştur. O zaman Avrupa bu gücünü nereden alıyor? Nasıl
diğer kültürlere baskın olabiliyor? Bu soruların cevabını vermek ve Avrupa’yı anlayabil-
mek şüphesiz Avrupa tarihini bilmekten geçmektedir.
Genelde tarihçiler tarafından Avrupa kültürünü oluşturan dört temel özelliğin var ol-
duğu kabul edilir. Bunlar, Antik Yunan kültürü, Roma devlet geleneği, Hıristiyanlık ve
Cermen unsurudur. Ancak Avrupa, her zaman yeni değerler üretmeye de hazır bir toplum
olduğunu tarihi boyunca göstermiştir. Roma İmparatorluğunun batı bölümü 476 yılında
tarih sahnesinden silinmiş olmasına rağmen Roma devlet geleneği ve Roma hukuku, Av-
rupa kıtasını istila eden Cermen kavimleri tarafından benimsendi. Yeni Roma’yı kurmak
için önce Franklar, Roma-Cermen İmparatorluğunu oluşturdular. 843 yılında Frank İm-
paratorluğu parçalanınca bu görev Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğu adı altında Al-
manlar tarafından devralındı. Cermen kabileleri, Avrupa’ya savaşçı kültürlerini taşırken
geldikleri bu yeni topraklarda da Hıristiyan dini ile tanıştılar. Ortaçağın büyük bir bölü-
münde Hıristiyanlık, Avrupa’nın birleştiricisi ve en büyük paydası oldu. Avrupa, 8. yüzyıl-
da İspanya’nın Emeviler tarafından fethi ile başlayan İslam dünyası ile olan münasebetle-
rinde Hristiyanlık değerlerini ön plana çıkaran politikalar takip etti. Hıristiyanlığa geçmiş
olan Cermen kabileleri, savaşçı ruhlarını Müslümanlara karşı Haçlı Seferleri ile Avrupa
dışına taşıdılar. Kilise, dini ve siyasi gücünü kullanarak 13. yüzyıla kadar Avrupa’nın şe-
killenmesinde önemli rol oynadı. Ancak kilise, değerlerini her zaman hoşgörü ile yerleş-
tirmedi. Kendisi gibi düşünmeyenleri aforoz etti. Engizisyon mahkemelerinde yargıladı.
Sapkın olarak nitelendirdiği kendi dindaşlarına karşı Haçlı Seferleri düzenleyerek binler-
cesini öldürmekten çekinmedi. Ortaçağın karanlığı tabiri bu uygulamalar için kullanıldı.
Halbuki aynı yüzyıllarda Avrupa kıtasında yer alan Müslüman İspanya’da ise ortaçağın
aydınlığı yaşanıyordu.
14. yüzyıla Katolik kilisesi iki ayrı şehirde iki ayrı papanın varlığı ile girdi. Her bir papa
diğerini ve takipçilerini Hristiyanlığa ihanet etmekle suçluyor ve aforoz ediyordu. Böylece
Avrupa’da yaşayan her Katolik, teorik olarak aforoz edilmiş inançsız durumuna düştü. Os-
manlılar, Avrupa’yı bir arada tutan Katolik kilisesinin bu parçalanmışlığından ve akıl dışı
uygulamalarından çok iyi yararlandı. Osmanlılar, 1354’den 1453 yılına kadarki bir asır-
lık dönemde Balkanların tamamına yakın bölümünü ve İstanbul’u fethetmeyi başardılar.
Osmanlıların başarısı ve Katolik kilisenin adaletten ve akıldan yoksun ortaçağ karanlığı
içinde kalmış uygulamaları, Hristiyanlık dini içinde Reform hareketini gündeme getirdi.
Reform hareketinin sonucunda, Hıristiyanlık içinde Katolik mezhebinin yanı sıra Protes-
tanlık mezhebi de ortaya çıktı.
Önsöz ix
Reform hareketi ve Rönesans akımı birbirini tetikledi. Avrupa, Ortaçağ boyunca unut-
muş olduğu Roma ve Yunan kültürünü Rönesans hareketiyle tekrar hatırladı. Antik Yunan
ve Roma dönemini «klasik» yani en iyi dönem olarak nitelendirdi. Rasyonalizm ve aklı
esas alarak sanata ve bilime yöneldi. Kısa sürede Avrupa, sanat ve bilim alanında teknik
yeniliklerin sistemli olarak kayda geçirildiği ve üniversiteler kanalıyla bu bilgilerin yeni
nesillere aktarıldığı ve yeni bilgilerin üretildiği bir kıtaya dönüştü. İspanya ve Portekiz
gibi Atlantik Okyanusunda kıyısı olan ülkeler yeni coğrafi keşifleri ile Avrupa kültürünü
Amerika, Afrika ve Uzak Doğuya kadar taşıdılar. Buraları acımsazca sömürgeleştirerek
zenginliklerini Avrupa kıtasına akıttılar. Fransa ve İngiltere gibi parlamentoları ile destek-
lenen güçlü monarşik devletler, Avrupa’nın yeni siyasi güçleri olarak yükseldiler. Doğuda
Rusya onları takip etti. Orta ve Yeniçağ boyunca İtalya ve Almanya ise siyasi birlikten yok-
sun, şehir devletlerinin hakim olduğu ülkeler olarak kaldılar. 18.yüzyılda Avrupa’da görü-
len Aydınlanma düşüncesiyle yönetim şekilleri ve idareciler sorgulandı. Bilimin gücüne
inanan insanlar, bireyin devletle olan ilişkisini yeniden gözden geçirdi. Avrupa’ya hakim
olan monarşik devlet yapılarına 1789 Fransız İhtilali ile alternatif rejim oluşturuldu. Bu
alternatif yönetimin adı Cumhuriyetti ve Avrupa’da Yakınçağın başlamasına sebep oldu.
Bu kitap yukarıda anahatlarıyla bahsedilen Avrupa tarihini, Erken Dönem Ortaçağ
Avrupa Tarihi (395-1000), Orta Dönem Ortaçağ Avrupa Tarihi (1000-1300), Geç Dönem
Ortaçağ Avrupa Tarihi (1300-1453), İstanbul’un Fethinden Augsburg Antlaşması’na Ka-
dar Avrupa Tarihi (1453-1555), Reform’un Zaferi (1555-1648), Güneş Kral Çağı (1648-
1697); Kuzey’in Yükselişi (1697-1748), Aydınlanma ve Antik Rejim’in Sonu (1748-1789),
başlıklı sekiz ünitede anlatmaktadır. Her bir ünite kendi alanlarında uzman akademis-
yenlerce kaleme alınmıştır. Eseri okuyan öğrenciler, Avrupa tarihinin ana hatlarını bu
kitapta bulabileceklerdir. Öğrencilerin bu çalışmadan edindiği bilgiler, onlara sadece Av-
rupa tarihini değil Osmanlı ve Dünya tarihini de daha iyi anlamalarına imkan sunacaktır.
Üniversite düzeyinde öğretilecek Ortaçağ-Yeniçağ Avrupa Tarihi dersine yönelik olarak
hazırlanan bu çalışmanın, günümüzde Türkçe yazılmış bir Ortaçağ-Yeniçağ Avrupa Tarihi
ders kitabı ihtiyacını önemli ölçüde karşılayacağı inancındayız.

Editörler
Prof.Dr. Levent KAYAPINAR
Prof.Dr. Erhan AFYONCU
1
ORTAÇAĞ-YENİÇAĞ AVRUPA TARİHİ
Amaçlarımız
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
 Roma İmparatorluğu ve Cermen kavimleri arasındaki ilişkileri yorumlayabilecek;
 Erken Ortaçağ Avrupası’nda Orta Asyalı kavimlerin etkisini irdeleyebilecek;
 Erken Ortaçağ Avrupası’nda Merkezi Avrupa’yı tartışabilecek;
 Erken Ortaçağ Avrupası’nda Kuzey, Batı ve Doğu Avrupa’nın durumunu açık-
layabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Roma İmparatorluğu • Merovenjler
• Cermen Kabileler: Gotlar, • Şarlman
Vandallar, Lombardlar • Endülüs Emevi Devleti
• Asyalı Kavimler: Avrupalı • Anglo-Saksonlar, Vikingler
Hunlar, Avarlar • Slavlar, Rusya ve Polony

İçindekiler
• ROMA İMPARATORLUĞU VE CERMEN

KAVİMLERİ
Ortaçağ-Yeniçağ Erken Dönem Ortaçağ Avrupa Tarihi • ERKEN ORTAÇAĞ AVRUPASI’NDA ORTA
Avrupa Tarihi (395-1000) ASYALI KAVİMLER
• MERKEZİ AVRUPA
• KUZEY, BATI VE DOĞU AVRUPA
Erken Dönem Ortaçağ Avrupa
Tarihi (395-1000)
ROMA İMPARATORLUĞU VE CERMEN KAVİMLERİ

Roma İmparatorluğu’nun bölünmeden önceki son imparatoru I. Teodosios’un
(379-395) ölümünün ardından 395 yılında imparatorluk, oğulları Arkadius ve
Honorius arasında ikiye bölünür. Babaları öldüğünde Arkadius 17, Honorius ise
11 yaşındaydı. I. Teodosios ölmeden kısa bir süre önce siyasî ve askerî konularda
tecrübeli devlet adamlarından Rufinus’u Arkadius’a, Stilicho’yu da Honorius’a da-
nışman olarak atar (Gregory 2008, s.104).
Arkadius İstanbul merkez olmak üzere imparatorluğun doğusuna hükme-
derken, kendisine başkent olarak önce Milano ardından da Ravenna’yı seçen
Honorius imparatorluğun batısını yönetir. İdarî bölünmenin ardından yaşanan
gelişmeler kopuşu hızlandırır ve imparatorluğun kaderi artık iki farklı mecrada
akmaya başlar. Sonradan Bizans İmparatorluğu olarak adlandırılacak olan Doğu
Roma İmparatorluğu 1453 yılında İstanbul’un Türkler tarafından fethedilmesine
kadar bin yıldan fazla bir süre ayakta kalırken, Batı Roma İmparatorluğu yüzyıl
dahi varlığını sürdüremez. Batı Roma’nın tarih sahnesinden silinmesinde en et-
kili rolü oynayan unsurlardan birisi Cermen halklarının Batı Roma topraklarına
karşı giriştikleri saldırılardır. Cermenler Hint - Ari dil grubuna mensupturlar ve
yoğun olarak İskandinavya’dan aşağı Tuna bölgesine kadar olan Avrupa toprakla-
rında yaşamışlardır. Cermen halkları arasında; Gotları, Vandalları, Lombardları,
Frankları, Almanları, Anglo-Saksonları, Flamanlar ve Norveç, Danimarka, İsveç
gibi İskandinavları sayabiliriz. Pek çoğu pagan inancına mensup olan ve Roma ta-
rafından barbar olarak nitelendirilen Cermen kavimleri Roma İmparatorluğu’nu
yıkmış olmalarına rağmen daha sonra Roma devlet geleneğine sahip çıkmışlar,
Ortaçağ boyunca Kutsal-Roma Cermen İmparatorluğu adı altında Roma’yı yeni-
den diriltmeye çalışmışlardır.
Roma İmparatorluğu’nun Bölünmesi ve Batı Roma

İmparatorluğu’nun Yıkılışı
395 yılından başlayarak Batı Roma İmparatorluğu’nda devletin yönetimini ger-
çekte ellerinde tutanlar imparatorlar değil, Flavius Stilicho (395-408), Flavius Iuli-
us Constantius (411-421), Flavius Aetius (433-454) ve Flavius Ricimer (457-472)
gibi ordu başkomutanları (Magister Militum’lar)’dır.
I. Teodosios’un (379-395) ölümü, onun antlaşma yaparak imparatorluk ara-
zilerine yerleştirdiği Cermen kökenli Vizigotların yeniden sorun çıkartmalarına
sebep olur. Genç imparatorların tecrübesizliğini fırsat bilen Vizigot kralı I. Alarik
4 Ortaçağ-Yeniçağ Avrupa Tarihi
(395-410), tüm Trakya’yı talan ederek İstanbul önlerine gelir. Her ne kadar güç-
lü surlar arkasındaki şehri almayı başaramasa da sur dışındaki mahalleleri yakıp
yıkar. Doğu ordusunun Milano’da olması dolayısıyla çaresizlik içinde kıvranan
Arkadius yüklü miktarda bir haraç ödemek suretiyle Alarik ile anlaşır. İstanbul
önlerinden ayrılan Alarik, Balkanlarda Makedonya ve Yunanistan sahasına yö-
nelir ve 396 yılında Atina’ya kadar ilerler. Korintos, Sparta ve Argos gibi Mora
Yarımadası’nın önemli şehirleri Vizigot kralının gazabından nasibini alır (Ostro-
gorsky 1991, s.50).
Balkanlarda kuvvetle yerleşen Alarik 401 yazında ordusuyla İtalya’yı isti-
laya girişir. Ancak 6 Nisan 402 tarihinde günümüzde Kuzey İtalya’da yer alan
Polenza’da Stilicho karşısında mağlup olunca Adriyatik Denizi boyunca Balkan-
lardaki toprakları içeren İllyria bölgesine dönmek zorunda kalır. 408 yılı Ağustos
ayında ihanet suçuyla yargılanan Stilicho’nun idam edilmesinin ardından Alarik
ordusuyla tekrar Roma üzerine yürür. Şehri kuşatan Vizigot kralı yüklü miktarda
altın ve gümüş karşılığında kuşatmayı kaldırarak kuzeye çekilir. Ancak aynı yıl
bir kez daha Roma üzerine yürür. Amacı Vizigotların Dalmaçya ve günümüz-
de Avusturya ve Slovenya topraklarını içeren Noricum eyaletine yerleşme talep-
Ravenna: Roma’nın lerini cevapsız bırakan Batı Roma imparatoru Honorius’u tahttan indirmektir.
kuzeyinde Venedik’in Şehirdekilerle anlaşan Alarik, 409 yılında Roma’ya girer. Bu sırada Ravenna’da
güneyinde ve Adriyatik Denizi bulunan Honorius, yeğeni Bizans imparatoru II. Teodosios’tan (408-450) yardım
kıyılarında kurulmuş olan
Ravenna şehri 402 yılından talep eder. İstanbul’dan deniz yolu ile kalabalık bir kuvvetin Roma’ya gönderil-
476 senesine kadar Batı diğini haber alan Alarik şehirden ayrılır. 410 yılında üçüncü defa Roma üzerine
Roma İmparatorluğu’nun
başkentliğini yapmıştır. Şehir yürüyen Alarik ele geçirdiği şehri üç gün boyunca ordusuna yağmalatır. Fakat
daha sonra 6 yüzyılın ortasına Vizigotlar şehirde kalmazlar. Alarik’in yeni hedefi Kuzey Afrika’daki Roma Valisi
kadar Ostrogot Krallığı’nın
merkezi olur. 540 yılında Heraklianus’tur. Fakat sefer sırasında aniden rahatsızlanan Vizigot kralı ölür ve bu
Bizans İmparatorluğu şehri amacını gerçekleştiremez (Dikici 2007, s.82 vd.).
tekrar ele geçirir ve İtalya’da 410 yılında Roma’nın Vizigotlar tarafından yağmalanması Batı Roma İmpara-
oluşturduğu idari birimin
merkezi yapar. Ravenna şehri torluğu açısından sonun başlangıcıdır. Bu tarihten sonra imparatorluk 476 yılına
751 yılında Frankların eline kadar varlığını şeklen devam ettirir. 476 yılı Eylül ayında son imparator Romulus
geçinceye kadar özellikle
ikonoklazm dönemi Bizans Agustulus’un (475-476) Cermen asıllı komutan Odoaker tarafından tahttan in-
kültürünün Batı Avrupa’daki dirilmesi ile Batı Roma İmparatorluğu tarihe karışır. Böylece ilkçağ sona erer ve
en önemli temsil yerlerinden ortaçağ başlar (Gerberding 2008, s.25; Öztuna 1996, C.III, s.404).
birisi olur.
Vizigotlar (Batı Gotları)

Vizigotlar, Cermen kavmi olan Gotların iki ana kolundan birisini teşkil etmek-
tedir. Tarihî kaynaklarda Gotlardan, Roma İmparatoru II. Claudius (M.S. 268-
270) ve Diokletianus (284-305) ile birlikte müşterek imparator olarak görev yapan
Maximianus (286-305) döneminde imparatorluğun barbar müttefikleri sıfatıyla
bahsedilmektedir.
II. yüzyılın ortalarında Gotlar, Don ve Tuna nehirleri arasındaki bölgelerden
Vistül Nehri kıyılarına kadar olan sahaya yerleşir. III. yüzyılın ortalarında Ostrogot-
ların Dinyester Nehri’nin doğusunda Vizigotların ise söz konusu nehrin batısında
yaşadıkları görülmektedir. 375 yılında Orta Asya’dan Avrupa’ya hareket eden Hun-
lar, Ostrogotları batıya doğru itince bu durum Vizigotları ve dolayısıyla da Roma
İmparatorluğu’nu etkiler. Hun baskısı sonucu topraklarını terk etmek zorunda
kalan Vizigotların tecrübeli lideri Athanarik (369-382), halkıyla birlikte Trakya’ya
yerleşmek için İmparator Valens’e (364-378) başvurur. Athanarik’in isteğini kabul
eden Valens, Trakya’daki imparatorluk yöneticilerine Vizigotlara yerleşmeleri için
yer göstermeleri emrini verir. Ancak kendilerini aşağılayan Romalı idarecilerin
kötü muamelesi üzerine Ostrogotlarla birleşen Vizigotlar, Roma şehirlerine saldırıp
1. Ünite - Erken Dönem Ortaçağ Avrupa Tarihi (395-1000) 5
üzerlerine gelen Roma kuvvetlerini mağlup ederler. Bu durum karşısında İmpara-

tor Valens büyük bir ordu ile Gotlar üzerine yürür. Ancak 9 Ağustos 378’de Edir-
ne yakınlarındaki savaşta Roma ordusu ağır bir bozguna uğradığı gibi Valens de
savaş meydanında ölür. Galip gelen Gotlar, İstanbul üzerine yürüseler de kuşat-
ma aletleri olmadığından bir süre sonra geri çekilmek zorunda kalırlar (Wolfram
1992, s.117 vd.; Gregory 2008, s.91).
I. Teodosios tahta oturduğunda ilk çözmesi gereken mesele Gotlardır. Zira
Edirne Savaşı’nda Roma ordusunu neredeyse tamamen yok eden Gotlar geri çe-
kilmek niyetinde değillerdir. Aslında toprakları Hunlar tarafından istila edildi-
ğinden bu imkânsızdır. Usta bir siyasetçi olan I. Teodosios meseleyi barış yoluyla
çözer. 382 yılında Gotlar ile anlaşma yapılır ve Vizigotlar Pannonia, Ostrogot- Pannonia: Günümüzde
ların bir kısmı Trakya bir kısmı da Anadolu’ya yerleştirilir. Bununla birlikte I. Avusturya, Macaristan,
Slovenya, Hırvatistan,
Teodosios’un 395 yılında ölümünün hemen ardından I. Alarik idaresindeki Vizi- Sırbistan ve Bosna Hersek’in
gotlar imparatorluğun başına yeniden dert olurlar (Gregory 2008, s.91). bir bölümünü içine alan
Dalmaçya kıyılarından Tuna
Vizigot kabilelerinin tümünü idaresi altında birleştirmeyi başaran efsanevî nehrine kadar uzanan Roma
kralları I. Alarik 408 yılından itibaren üç sefer düzenlediği Roma’yı nihayet 410 yı- eyalet bölgesidir.
lında ele geçirir. Roma’da kalmayan Alarik, Kuzey Afrika’ya geçmek için İtalya’nın
güneyine doğru ilerler. Ancak Kalabria’da aniden hastalanarak ölür. Alarik’in ölü-
münün ardından Vizigotların başına Ataulf (410-415) geçer. Ataulf döneminde
İtalya’dan ayrılan Vizigotlar, Güney Galya’ya çekilirler. 414 yılı başında Batı Roma
İmparatoru Honorius’un kız kardeşi Placidia ile evlenen Ataulf, Roma ile barış
görüşmelerinin devam ettiği sırada Barselona’da öldürülür. Ataulf ’tan sonra kral
olan Sigerik (415-418) döneminde Vizigotlar, İspanya’yı işgal eden Vandallar,
Alanlar ve tarihi kayıtlarda varlıkları M.Ö.58 yılına kadar uzanan Cermen kö- Alanlar: İran kökenli olan
ve I.yüzyıldan itibaren
kenli halklardan biri olan Süevlere karşı Roma’nın yanında mücadele ederler. Bu savaşçı süvari birlikleri olarak
dönemde İmparator Honorios müttefiki olan Vizigotlara, Akitanya Bölgesi’nde tarihi kayıtlarda yer alan
(Fransa’nın Güneybatısı’nda) geniş araziler tahsis eder (Wolfram 1992, s.150 vd). Alanlar, Got, Hun ve Vandal
federasyonları içinde yer
Otuz yıldan fazla bir süre Viziotlara krallık yapan I. Theodorik (418-451) dö- almışlardır. Bunun sonucu
neminde, başkenti Toulouse şehri olan Vizigot Krallığı’nın sınırları bir hayli ge- olarak önceleri Kafkasya
bölgesinde görünürken
nişler. Vizigot kralı I. Alarik’in gayrimeşru oğlu olan I. Theodorik, iktidarının ilk göç yoluyla İtalya, İspanya
yıllarında Roma İmparatorluğu ile sürekli olarak mücadele içinde olsa da daha ve Kuzey Afrika’ya kadar
yayılmışlardır.
sonra Hun hükümdarı Attila’ya karşı Roma ile ittifak yapar. 451 yılındaki Chalons
Savaş’ında Vizigotlar, Romalılar ve Alanlarla birlikte Hunlar ve Ostrogotlara karşı
aynı saflarda yer alırlar. Her iki tarafın da ağır kayıplar verdiği bu savaşta Vizigot
kralı Theodorik hayatını kaybeder.
I. Theodorik’in oğlu Eurik (466-484) döneminde Vizigot krallığının sınırları
Güney ve Orta Galya ile hemen hemen bütün İspanya’yı kapsamaktadır. Vizigot
Krallığı’nı Roma İmparatorluğu’nun yıkıntıları üzerinde kurulan en büyük siyasî
güç haline getiren Eurik döneminde, Vizigotların ilk kapsamlı yazılı yasaları oluş-
turulur. Eurik’in yerini alan oğlu II. Alarik (484-507) döneminde Vizigotların
karşısına amansız bir rakip olarak Franklar çıkar. 507 yazında II.Alarik’in de öl-
düğü Vouillé Savaşı’nda Vizigotlar, Franklar karşısında ağır bir yenilgiye uğrarlar
ve başkent Toulouse da olmak üzere tüm Akitanya’yı kaybederler (Wolfram 1992,
s.192-193).
Bu yenilgiden sonra İspanya’ya çekilen Vizigotlar bir süre Ostrogotların ege-
menliği altına girerler. Ostrogot kralı Büyük Theodorik, küçük yaştaki torunu Vi-
zigot kralı Amalarik büyüyünceye kadar onun adına Vizigotların idaresini üzerine
alır (511-526). Böylece Frankların Vizigot ülkesini tamamen işgal etmesi engelle-
necektir. Bir süre sonra yönetimi devralan Amalarik (526-531), Franklarla dostane
Aryanizm: Libya kökenli olan ilişkiler kurmaya çalışır, hatta Frank kralı I. Clovis’in kızı Khrotilde ile evlenir.
Arius, Mısır’daki İskenderiye
piskoposu olduktan sonra Hz. Ancak Vizigotlar ve Franklar arasındaki mücadele devam eder. 531 yılında Amala-
İsa’nın doğası ve onun Tanrı ile rik, Fransa’nın Güney Batısı’nda Gallia Narbonensis’de Franklara mağlup olur. Bu
ilişkisi üzerine yeni yorumlar dönemde Vizigotların başkenti Barselona’dır. Vizigotlar, VI. yüzyılın sonuna kadar
getirdi. Özellikle onun teslis
inancını sorgulayan yaklaşımı Frank, Süev ve Bizans saldırılarına karşı topraklarını korumaya çalışırlar. 580 yı-
daha sonra adına izafeten lında Liuvigild (569-586), krallığın merkezini Toledo’ya taşır. Liuvigild’in oğlu I.
Aryanizm mezhebinin
ortaya çıkmasına neden Rekarred (586-601) döneminde önemli bir gelişme yaşanır ve Aryanist Hıristiyan
oldu. Ancak bu mezhep olan Vizigotlar Katolikliğe geçerler (O’Callaghan 1983, s.41 vd.).
320 yılında Ortodoks resmi
kilisesi tarafından sapkın 600’den 700’e kadar olan yüzyıllık dönem Vizigotların gerileme ve çöküş döne-
sayıldı. Ancak Arius’a inanan mini simgeler. Nihayet 711 yılında Vizigot kralı Roderik (710-711/712), hayatını
misyonerler bu inancı Bizans
İmparatorluğu’nun doğusunda da kaybettiği Guadalete Savaşı (Kadiks Savaşı)’nda Tarık bin Ziyad komutasın-
ve Cermenler arasında daki Arap ordusuna mağlup olur. 718 yılına gelindiğinde artık bütün yarımada
yaymayı başardılar. Emevilerin hâkimiyetine geçmiştir. Bunun üzerine Vizigotlar kuzeydeki Frank
Krallığı’na sığınırlar (O’Callaghan 1983, s.92).
Ostrogotlar (Doğu Gotları)

Ostrogotlar da Vizigotlar gibi Gotların iki ana kolundan birisini oluştururlar.
Gepidler: Doğu Cermen Ostrogotlar, 454 yılında Gepidlerle birlikte Hunlara karşı kazandıkları Nedao
kabilelerinden ve Gotların
akrabaları olan Gepidlerden Savaşı’ndan sonra Avrupa Hun İmparatorluğu’nun parçalanmasının ardından
ilk defa 117-284 yılları bağımsızlıklarını kazanırlar. Ancak Don ve Tuna nehirleri arasındaki sahaları
arasında bilgi veren Roma kapsayan eski yurtları Hunlar tarafından işgal edildiğinden buralara geri dönme
kaynağı Historia Augusta da
bahsedilir. 4.yüzyılda Dacia imkânları yoktur. Doğu Roma imparatoru Markianos (450-457) ile yapılan an-
olarak adlandırılan Kuzey laşmanın ardından Ostrogotlar, Pannonia’ya yerleşirler. İmparatorluk ordusunda
Romanya’ya yerleşen Gepidler,
Hun federasyonu içerisinde yüksek askerî makamlarda görev yapan Ostrogot liderleri zaman zaman anlaş-
yer alır. Hun lideri Attila’nın mazlığa düştükleri yönetime başkaldırıp imparatorluk arazilerini yağmalarlar
453 yılındaki ölümünden
sonra Gepidler, Sava nehrinin (Ostrogorsky, 1991, s.58; Heather 2003, s.86 vd.).
kollarından birisi olan 476 yılında Romulus Agustulus’u tahttan indirerek Batı Roma İmparatorluğu’na
Nedao’da 454 yılında Hunları
yenerek müstakil hareket son veren Odoaker çok geçmeden Doğu Roma imparatoru Zenon (474-475/476-
etmeye başlarlar. Osrogotlara 491) açısından tehlikeli bir rakip haline gelir. Zenon, 488’de Ostrogot kralı Büyük
karşı Bizans’ın desteğini Theodorik’i (471-526) İtalya’yı Odoaker’den geri alması için ikna eder. Theodorik
alan Gepidler, Tuna nehrinin
güneyindeki düzlükleri ele ile Odoaker arasındaki mücadele rakibini bizzat elleriyle öldüren Theodorik’in
geçirirler. 6.yüzyılın ortasında zaferiyle son bulur (493). Ravenna’yı kendisine merkez yapan Theodorik önderli-
Sigidinum (Belgrad) ve
Sirmium (Sremska Mitrovica) ğinde Sicilya ve Dalmaçya da dâhil olmak üzere tüm İtalya’da Ostrogot hâkimiyeti
Gepidlerin eline geçer. Bizans başlar. Kısa süreliğine de olsa Theodorik küçük yaştaki torunu Vizigot kralı
imparatoru I. Iustinianos
(527-565), Lombardlara Amalarik’in hamisi sıfatıyla İspanya’da da hüküm sürer (Moorhead 2008, s.142-
karşı Gepidlere destek verir. 143; Heather 2003, s.102 vd.; Heather 2004, s.216 vd.)
Lombardlar ise Avarlarla
ittifak kurarak 567/68 yılında Theodorik’in 526 yılındaki ölümünün ardından Ostrogotlar eski güçlerini yiti-
Gepidleri kesin bir yenilgiye rirler. Kısa aralıklarla iktidara geçen ardılları döneminde Ostrogotların İtalya’daki
uğratırlar. Bu yenilgiden hâkimiyeti zayıflar. Roma İmparatorluğu’nun tüm eski toprakları üzerinde ege-
sonra Gepidlerden bahseden
herhangi bir tarihi kaynağa menlik kurmak isteyen Doğu Roma imparatoru I. Iustinianos (527-565), Kuzey
rastlanmaz. Afrika’da Vandallara boyun eğdiren meşhur generali Belisarios’u 535 yılında İtal-
ya’daki Ostrogotlar üzerine gönderir. Sicilya’yı hemen zapteden Belisarios, 536’da
Napoli ve Roma’yı, ardından kuzeye doğru ilerleyerek Milano’yu ve nihayet 540
yılında Ostrogotların başkenti Ravenna’yı ele geçirir. Ostrogotlar yaklaşık yirmi
yıl kadar daha inatla direnip, Belisarios’a karşı bazı zaferler kazansalar da Bizanslı
diplomat Narsis’in uyguladığı ustaca strateji sayesinde son mukavemetleri de kı-
rılır ve İtalya tamamıyla imparatorluğun hâkimiyetine girer (565) (Burns 1991,
s.204 vd.; Ostrogordsky 1991, s.65).
Vandallar
Doğu Cermen kavimlerinden olan Vandallar M.S. II. yüzyılın sonlarında Silin-
gi ve Hastingi olarak iki boya ayrılırlar. Her iki boy da IV. yüzyılın başlarından
itibaren sık sık Roma İmparatorluğu ile askerî temaslarda bulunur. Vandallar
yaklaşık bir asır boyunca imparatorluk için tehlike oluşturmazlar. Ancak daha
sonra durum bir anda değişir ve ciddi bir tehdit haline gelirler. 401 yılında orta
ve doğu Alpleri içeren Raetia eyaletini yağmalayan Vandallar, Roma İmparaoru I.
Teodosios’un yeğeni ile evli olan ve yarı Vandal asıllı olan general Stilicho tarafın-
dan geri püskürtülür. 406 yılının sonlarında müttefikleri Alan ve Cermen kökenli
Süev toplulukları ile donmuş Ren Nehri’ni geçen Vandallar Galya’ya girerler. Ku- Galya: Ren ırmağının
zeybatı sınır eyaletlerini talan ettikten sonra ilerleyişlerini sürdürerek günümüzde batısında kalan ve günümüzde
Almanya, Hollanda ile Kuzey
İspanya ile Fransa arasında yer alan Pireneler sıra dağlarına kadar tüm Galya’yı İtalya’nın bir bölümü ile
yakıp yıkarlar. Vandalların bu korkunç yıkımı karşısında Roma birlikleri hiçbir beraber İsviçre, Lüksemburg,
Belçika ve Fransa’yı içine
şey yapamaz. (Liebeschuetz 2003, s.61-64). alan batı Avrupa’nın ilkçağ ve
409 yılında Pireneleri aşarak günümüzde Portekiz ve İspanya’nın yer aldı- ortaçağlar boyuncaki adıdır.
ğı İber Yarımadası’na giren Vandallar ve müttefikleri farklı bölgelere dağılırlar.
Hastingi, Gallaecia’da (Kuzeybatı İberya’da); Silingi, Baetica’da (Güney İberya’da);
Alanlar, Lusitania (Batı İberya’da) ile Carthaginiensis’te; Süevler, Gallaecia’da ge-
niş topraklara sahip olurlar. 418 yılında Vizigotlar, Hastingi ve Alanları bozguna
uğratsa da tamamen yok edemezler (Liebeschuetz 2003, s.65-66).
429 yılında Geiserik (428-477) idaresindeki Vandal ve Alan bakiyeleri, ailele-
ri ile birlikte Cebel-i Tarık üzerinden Kuzey Afrika’ya geçerler. Burada bir kral-
lık kuran Vandallar yüzyıl boyunca bölgede hüküm sürerler. Bu süre içerisinde
Akdeniz’in neredeyse tüm sahil kentleri Vandal donanması tarafından yağmala-
nır. Bizanslı tarihçi Prokopius’a göre 80000 kişilik bu topluluğun Kuzey Afrika’ya
geçmesi Bizans’ın bölgedeki valisi Bonifakius’un davetiyle olur. Bonifakius’un ni-
yeti Vandalların askerî gücünden faydalanmaktır. Ancak Geiserik bölgeye tama-
men hâkim olmayı düşünmektedir. 430’da Bonifakius’u mağlup eden Vandallar,
435 yılında Romalılar ile antlaşma yaparlar. Antlaşmaya göre Kartaca ve çevresi
imparatorluğun kontrolünde kalırken diğer bölgeler Vandalların denetiminde
olacaktır. 439 yılında anlaşmayı bozarak Kartaca’yı ele geçiren Geiserik böylece
Kuzey Afrika’nın tamamına hâkim olur. 455 yılında Geiserik, Batı Roma impa-
ratoru III. Valentinianus’un dul eşi Licinia Eudoksia’nın çağrısı üzerine Roma’ya
girer ve şehri yağmalar. İki hafta kadar Roma’da kalan Geiserik geri dönerken Eu-
doksia ve kızı Placidia’yı da beraberinde götürür (Liebeschuetz 2003, s.72).
Doğu Roma imparatoru I. Iustinianos, 533 yılında Kuzey Afrika’nın yeni-
den denetim altına alınması için muzaffer komutanı Belisarios’u bölgeye gön-
derir. Kartaca şehrinin 16 km güneyindeki Akdeniz kıyılarındaki Ad Decimum
Savaşı’nda Vandalları mağlup eden Belisarios Kartaca’yı ele geçirir. Aynı yılın son-
larında Kartaca yakınlarındaki Tricamarum Savaşı’nda bir kez daha Belisarus’a
mağlup olan Vandal kralı Gelimer’in (530-534) 534 yılı başında teslim olmasıyla
Kuzey Afrika’daki Vandal hâkimiyeti son bulur.
Harita 1.1
528 Yılında Avrupa
Haritası
Kaynak: Bu harita,
Colin McEvedy,
Ortaçağ Tarih
Atlası, çev. Ayşen
Anadol, İstanbul
2004, s.19’dan
alınmıştır.
Lombardlar
VII. ve VIII. yüzyıl kaynaklarının verdiği bilgilere göre İskandinav kökenli bir
kavim olan Lombardlar (Langobardlar) IV. yüzyılın ikinci yarısında anavatanla-
rından ayrılarak günümüzde Çek Cumhuriyeti ile Almanya’dan geçerek Kuzey
Denizi’ne dökülen Elbe Nehri’nin doğu kıyılarına yerleşirler. İlk kralları Agilmund
zamanında Polonya’dan geçerek Baltık Denizi’ne dökülen Yukarı Oder nehri ta-
raflarına gelen Lombardlar buradan da Avusturya’nın güneyine inerler (Jarnut
2003, s.411vd.). Lombard kralı Audoin (546-560) döneminde Pannonia bölgesine
gelerek imparator I. Iustinianos ile antlaşma imzalayan Lombardlar, imparatorlu-
ğun müttefiki olarak İtalya’da Ostrogotlarla mücadele eden Narsis komutasındaki
Bizans ordusuna yardımcı kuvvetler göndermişlerdir.
Audion’un ardından başa geçen oğlu Alboin (560-572) döneminde Lombard-
ların göçü son bulur ve artık kalıcı olarak İtalya’ya yerleşirler. Enerjik bir kral olan
Alboin ilk olarak 565 yılında Gepidlere saldırır. Kazandığı kesin zaferin ardından
Gepidler, Lombardların tebaası haline gelirler. 568 yılında Avarların baskısı so-
nucu Pannonia bölgesini terk etmek zorunda kalan diğer Cermen kavimleri ve
Bulgarlarla birlikte Alpleri aşarak Kuzey İtalya’ya girerler. İlk olarak İtalya’nın ku-
zeydoğusundaki Firuli bölgesini ele geçiren Lombardlar, Alboin’in 572 yılındaki
ölümüne kadar geçen dört yıl içinde Vicenza, Verona, Brescia, Milano şehirleri
ile Liguria ve Venetia bölgelerinin iç kesimlerini ele geçirirler. İtalya’da günümüze
kadar devam eden Lombardia ismini bu bölgeye verirler. Ancak Lombardlar hiç-
bir zaman Ostrogotlar gibi İtalya’nın tamamını ele geçiremezler. Örneğin Roma
ve Napoli gibi güney şehirleri hâkimiyet alanlarının dışındadır (Moorhead 2008,
s.152-153).
572 yılında Alboin’in Verona’da öldürülmesinin ardından tahta oturan Cleph de
bir buçuk yıllık iktidarının ardından 574’te öldürülür. Onun ölümünün ardından
“kralsızlık dönemi” başlar. 36 dukalığa bölünmüş olan ülkede Lombard kralı, her
biri kendi hâkimiyet bölgesinde hüküm süren soylular tarafından seçilir. Seçilen
Kral bütün dukalıklar üzerinde hüküm sürer ve ülkeyi gastaldi denilen temsilcileri
aracılığıyla yönetir. Cleph’in ölümünden sonra bir uzlaşma sağlanamadığından on

yıl boyunca bir kral seçilemez. 584’te Frank tehdidi karşısında uzlaşmak zorunda
kalan soylular tarafından Cleph’in oğlu Authari (584-590) kral seçilir (Moorhead
2008, s.153-154; Jarnut 2003, s.415). Ancak bu çok başlılık ve merkezî yönetim ile
dukalıklar arasındaki rekabet krallığın yıkılışına kadar devam eder. 774 yılında
Frank kralı Şarlman, Verona’ya girerek son kral Desiderius’u tahttan indirir ve
kendisi “Lombard kralı” unvanını alır.
İtalya’ya geldiklerinde Lombardların büyük bir çoğunluğu hâlâ eski pagan
inançlarını koruyordu. Pannonia bölgesinde iken Hıristiyanlıkla tanışan Lom-
bardlar arasında Aryanizmi benimseyenler olsa da bu azınlıktaydı. Kuzey İtal-
ya’daki hâkimiyetleri boyunca özellikle Alboin’in ölümünden sonraki dönemde
dinî anlaşmazlıklar bir mücadele kaynağı olur. VII. yüzyıldan sonra ise Papalığın
çabası ve zorlaması ile Katolikliği benimserler (Jarnut 2003, s.420-421).
Roma İmparatorluğu’nun parçalanmasının ardından Avrupa’daki gelişmeleri siyasî

açıdan değerlendiriniz. 1
ERKEN ORTAÇAĞ AVRUPASI’NDA ORTA ASYALI KAVİMLER
Avrupa Hunları
Avrupa Hunları ile Çin kaynaklarında Hiung-nu diye anılan Asya Hunlarının aynı
kavme mensup oldukları bilinen bir gerçektir (Kurat 1992, s.13). Orta Asya’dan
ayrılarak batıya gelen ilk Türk kavmi olarak kabul edilen Hunlar, Avrupa’nın
demografik yapısının büyük ölçüde değişmesine sebep olmuşlardır. Kavimler
Göçü’nü başlatan Hunlar, Cermen kavimlerinin batıya doğru hareketine sebep
olmuş, Doğu ve Batı Roma imparatorluklarının kaderini belirlemişlerdir (Baştav
2002, s.854). M.S. 350 yılı civarında Orta Asya’dan batıya doğru harekete geçen
Hunlar, ilk olarak Aral Gölü ve Don Nehri arasındaki sahalarda yaşayan Alanla-
rı mağlup ederler. Ardından o sırada Dinyester Nehri’nin sol yakasında yaşayan
Ostrogotları yurtlarından sürerler. Bir yandan Karadeniz’in kuzeyinden batıya
doğru ilerleyen Hunlar diğer yandan Kafkaslar üzerinden Anadolu’ya girerek An-
takya ve Urfa’ya kadar ilerlerler (Rasonyi 1993, s.69; Kurat 1992, s.17).
Hunların önünden kaçarak Roma İmparatorluğu’nun Trakya’daki arazilerine
yerleşen Gotların sebep olduğu karışıklık yüzünden imparator Valens’in çıktığı
sefer hezimetle son bulur. 378 yılı yazında Edirne yakınlarındaki savaşta impa-
rator hayatını kaybeder. I. Teodosios döneminde Got ve Alan birlikleri ile bera-
ber Hun kıtaları da ordu hizmetine alınarak imparatorluğun değişik bölgelerine
yerleştirilir. Hunların 380’lerde Pannonia’da bulunduklarını bilmekteyiz. Nitekim
Viyana civarındaki arkeolojik kazılarda Hunlara ait kafatasları ve silah kalıntıları
ortaya çıkarılmıştır (Rasonyi 1993, s.69).
Uldin döneminde Hunlar, Karpatları aşarak bugünkü Macaristan sahasını
zapt ederler. Bu devirde Hunlar bir yandan Doğu Roma İmparatorluğu’nu baskı
altında tutmaya çalışırken diğer yandan kendilerinin de rakibi durumunda olan
barbar kavimlere karşı Batı Roma İmparatorluğu ile ittifak yapma yolunu seçer-
ler. Nitekim Batı Roma İmparatorluğu’nun yardım talebi üzerine gönderilen Hun
kuvvetleri sayesinde general Stilicho 406 yılında Floransa yakınındaki Fiesole’de
Gotları bozguna uğratır (Baştav 2002, s.857).
Attila (434-453) döneminde, çeşitli boylar halinde kendi liderlerinin idare-

sinde faaliyette bulunan bütün boylar birleştirilerek, sınırları Danimarka’dan
İran’a kadar uzanan merkezî bir imparatorluk vücuda getirilir (Kurat 1992,
Margus: Günümüzde s.20-21; Rasonyi 1993, s.69). 434 yılındaki Margus Antlaşmasıyla Doğu Roma
Sırbistan’da Castra
Constantinia’nın karşısında İmparatorluğu’nu haraca bağlayan Attila, 440-442 ve 447-448 yıllarındaki Balkan
Morava ve Tuna’nın birleştiği Seferleri sonrasında II. Teodosios’u (408-450) barışın temini için ödenen vergiyi
noktada bulunan kent birkaç kat daha arttırmak zorunda bırakır (Ahmetbeyoğlu 2002, s.903, 905-906).
II. Teodosios’un halefi Markianos (450-457), Hun liderinin Batı üzerine gitme
niyetinde olduğunu bildiğinden imparatorluk için ağır bir yük oluşturan yıllık
vergiyi artık ödemeyeceğini ilan eder (Baştav 2002, s.866 vd.; Lemerle 1995, s.51).
Gerçekten de Attila’nın gözü batıdadır. Kendisine evlilik teklifinde bulunan Batı
Roma imparatoru III. Valentinianus’un kızkardeşi Honorius’un teklifini kabul
eden Hun başbuğu, çeyiz olarak imparatorluk arazilerinin yarısını talep eder ve
bu isteği reddedilince sefer hazırlıklarına başlar. 451 yılı yazında Alan ve Vizigot
kuvvetleri ile desteklenen Aetius komutasındaki Batı Roma ordusu ile Ostrogot
ve diğer bazı kabilelerin desteklediği Attila idaresindeki Hun ordusu kuzeydoğu
Fransa’da yer alan Champagne bölgesindeki Chalons Savaşı’nda karşı karşıya gelir.
Her iki tarafın yaklaşık iki yüz bin kişilik kuvvetlerle katıldığı bu savaşta kazanan
olmaz (Ahmetbeyoğlu 2002, s.911 vd.).
Ertesi yıl Alpleri aşarak İtalya’ya giren Attila karşısında, müttefiklerinin deste-
ğinden yoksun Roma ordusu hiçbir şey yapamaz. Roma önlerine gelen Attila, 410
yılında Vizigotların yaptığı ve 455 yılında Vandalların yapacağı gibi şehri ele ge-
çirip yağmalamak yerine kendisinden barış ricasında bulunan Papa I. Leo (Büyük
Leo) (440-461) başkanlığındaki Roma heyeti ile yaptığı görüşmelerin ardından
bir antlaşma yaparak geri döner (Baştav 2002, s.872; Rasonyi 1993, s.71; Ahmet-
beyoğlu 2002, s.914-915).
Macaristan’daki merkezine dönen Attila, ilk iş olarak geciken haracın gön-
derilmesi için Doğu Roma imparatoru Markianos’a elçiler gönderir. Hun elçile-
ri liderlerinin talep ettiği haracın ödenmemesi halinde bedelinin ağır olacağını
bildirirler. Ancak Markianos’u Attila’nın gazabından kurtaran bir gelişme olur.
453 yılında güzelliğiyle meşhur Ildiko adlı bir kadınla evlenen Attila gerdek ge-
cesi şiddetli bir burun kanaması sonucu ölür (Baştav 2002, s.872; Ahmetbeyoğlu
2002, s.915).
Attila’nın ölümünün hemen ardından Hun İmparatorluğu parçalanır. Büyük
Hun kağanının ölümü, devlete bağlı Cermen kavimlerinin harekete geçmelerine
sebep olur. Attila’dan sonra en büyük oğlu olması dolayısıyla tahta oturan Ellak’ın
hayatını kaybettiği Nedao Savaşı’nda Hunlar, Gepid kralı Ardarik karşısında
mağlup olurlar. Bu yenilginin ardından Hunlar, Attila’nın geride kalan iki oğlu
Dengizik ve İrnek idaresinde Karpatları aşarak Karadeniz’in kuzeyindeki sahalara
yerleşirler. Doğu Roma İmparatorluğu’na barış teklifinde bulunan iki kardeşin bu
talepleri ciddiye alınmaz. Bu saygısızlığa karşı imparatorluk arazilerine akın dü-
zenleyen Dengizik, 468 yılında Doğu Roma İmparatorluğu ile yapılan savaşta esir
edilerek İstanbul’a götürülür ve orada idam edilir.
Avarların yurtlarından çıkardığı Sabirlerin saldırısına uğrayan Ogurların ara-
zilerine girmesi üzerine İrnek idaresindeki Hunlar, Tuna’nın sağ sahilindeki im-
paratorluk arazisine sığınırlar. Doğudan Ogurlar tarafından sıkıştırılan Hunların
İstanbul yönetimi ile uzlaşmak dışında bir seçenekleri yoktur. Dobruca’nın ku-
zeyine yerleştirilen Hunlar artık imparatorluğun tebaası haline gelirler. (Baştav
2002, s.873-874).
Avarlar
VI. yüzyıldan IX. yüzyıla kadar Doğu Avrupa tarihinde önemli rol oynayan Avar- Avarlar: 557-805 yılları
ların etnik kökeni meselesi bugün dahi bilim çevrelerince tartışılan bir konudur. arasında Avrupa tarihinde
önemli yeri olan Avarların
Çin kaynaklarında Juan- Juan, Rouran veya Cücen diye geçen kavim ile bağlan- menşei uzun süre tartışmalara
tıları ispatlanamadığı gibi, Türk kavmi oldukları yönünde ileri sürülen fikirler de neden olmuştur. Hala bir
Türk kavmi olup olmadığı
kesin olarak kabul görmüş değildir. Orta Asya kökenli Avarlar yönetici sınıfı Türk tartışılan bir konu olmasına
olmakla birlikte muhtemelen etnik açıdan homojen bir yapıya sahip değillerdi rağmen son dönemde yapılan
araştırmalar bunların Türk
(Pohl, 2003, s.574-578; Hersak 2002, s.641 vd.). kökenli oldukları konusunu
Juan-Juan Devleti’nin Bumin ve İstemi Kağan tarafından 552 yılında ortadan kuvvetlendirmektedir.
kaldırılmasından sonra Gök Türklerin idaresi altında kalmak istemeyen Avarlar Bizans tarihçisi Teofilaktos
Simokates “Hakiki Avarlar”
yaşadıkları bölgelerden ayrılarak Aral Gölü ile İtil Irmağı arasındaki sahaya yer- ve “Sahte Avarlar” diye
leşirler. Kuzey Kafkasya’da ilk olarak Alanlarla karşılaşan Avarlar, onların arabu- iki Avar topluluğundan
bahsetmektedir. “Sahte
luculuğu sayesinde Doğu Roma İmparatorluğu ile temasa geçerler. 558 yılında Avar” Türk kökenli olup
İstanbul’a gelen Avar elçilik heyeti ile imparator I. Iustinianos arasındaki görüş- Avrupa Avarları olarak
meler sonucunda yıllık belli bir miktar ücret karşılığında Avarlar, Bizans impa- adlandırılmaktadır. Bizans
kaynaklarında “Hakiki Avar”
ratorluğunun düşmanlarına karşı savaşmayı kabul ederler (Kurat 2011, s.82-83; olarak geçenler ise köken
Pohl, 2003, s.573). itibarıyla Moğol asıllı Juan-
Juanlara dayanmakta ve Asya
Slav ve Bulgar topluluklarını hâkimiyetleri altına alan Avarlar, kısa süre için- Avarları olarak bilinmektedir.
de Karadeniz’in kuzeyindeki bölgeleri tamamen denetim altına almayı başarırlar.
561 yılında liderleri Bayan Han idaresinde Pannonia’ya kadar ilerlerler. Bayan,
562 yılında İstanbul’a gönderdiği elçilik heyeti aracılığıyla Bizans imparatorundan
yerleşebilecekleri toprak talebinde bulunur. Ancak imparator I. Iustinianos böy-
le tehlikeli bir topluluğun Tuna’nın güneyine inmesini istemediğinden bu teklifi
reddeder. 565 yılında I. Iustinianos ölünce Avarlar, II. Iustinos ile görüşmek üzere
İstanbul’a başka bir elçilik heyeti gönderirler. Ancak imparator, onların bu istek-
lerini hiç dikkate almadığı gibi daha önce kendilerine gönderilen yıllık ücretin
de bundan sonra ödenmeyeceğini bildirir. Bunun üzerine kuzeybatıya yönelen
Bayan Han idaresindeki Avarlar, Franklara saldırırlar. 566 yılında Avarlar karşı-
sında mağlup olan Frank kralı Sigibert (561-575) esir düşer. Yüklü miktarda fidye
ödeyerek özgürlüğüne kavuşan Sigibert, Avarlarla barış imzalar. Böylece Avarlar,
batıda günümüzde orta Almanya’da yer alan Thüringia’dan doğuda Don Nehri’ne,
güneyde Tuna’dan kuzeyde Baltık Denizi’ne kadar olan bölgelere yayılmış olur-
lar. 567’de Aşağı Pannonia bölgesinde Gepidlerle mücadele eden Lombardlar ile
ebedi antlaşma yapan Avarlar, Gepidlerin hâkim oldukları bölgeleri ele geçirirler.
584’de bugünkü Belgrad’ı zapt ederler (Kurat 2011, s.84 vd.; Hersak, s.644-645).
626 yılında Sasani hükümdarı II. Hüsrev’in orduları İstanbul’un Anadolu ya-
kasındaki Kadıköy’de kamp kurarken müttefiki Avar ve Slavlar eş zamanlı olarak
Avrupa yakasından Bizans başkentini kuşatma altına alırlar. Ancak yaklaşık on
gün süren kuşatma başarısızlıkla sonuçlanır (Kurat 2011, s.86 vd., 104 vd.; Her-
sak, 645 vd.).
Başarısız İstanbul kuşatmasının ardından Avar gücünün hızla gerilediği gö-
rülmektedir. Ancak bu durum seferin başarısızlığından ziyade VII. yüzyılın ilk
çeyreğinden itibaren Karadeniz’in kuzeyindeki sahaları aşama aşama ele geçire-
rek Avarların batıya doğru çekilmelerine sebep olan Bulgar Krallığı’nın yeni bir
güç olarak ortaya çıkması ile ilgilidir. 791 yılında Avarlar ve Franklar arasında
savaş başlar. 796’da Avarların merkezi düşer. 805 yılında Avar kağanı din değiş-
tirerek Hıristiyanlığı kabul eder. Son üç Avar kağanı Franklar tarafından tayin
edilir. Avar Kağanlığı’nın 811 yılında son bulduğu kabul edilse de Avarların X.
yüzyıla kadar Avrupa’da çeşitli topluluklar arasında varlıklarını devam ettirdiğine
dair bulgular vardır (Kurat 2011, s.108-109; Hersak, 653 vd.).
Orta Asya’dan gelen Hun ve Avar kavimlerinin Ortaçağ Avrupası’nın siyasî yapısı
2 üzerindeki etkilerini değerlendiriniz.
MERKEZİ AVRUPA
Merovenjler
Ren Nehri’nin bugünkü Almanya’dan geçtiği hattın kuzeyinden, Baltık Denizi kı-
yılarına kadarki bölgede yaşayan bir Cermen kavmi olan Franklar, M.S. III. yüz-
yılda Asıl Franklar ve Elbe Nehri’nin bir kolu olan Saale’ye atfen Salian Frankları
(Francs Saliens) olarak iki ana kola ayrılmış durumdaydılar. Galya’yı ele geçirerek
Frank Krallığı’nı kuran Merovenj kralları Salian Franklarının soyundandır. Ha-
nedana ismini veren Merovech (Meroveé), yarı efsanevî bir kişiliktir. Hayatı ve
faaliyetleri hakkında pek fazla bilgi bulunmayan Merovech asıl Frank Krallığı’nın
kurucusu I. Clovis’in (481-511) dedesidir (Öztuna 1996, C.V, s.27-28).
M.S. 260’larda Ren Nehri’ni geçen Frankların Galya üzerine ilk seferleri ba-
şarısızlıkla sonuçlanır. Roma İmparatorluğu’nun yüksek hâkimiyetini tanıyan
Frankların, Roma imparatorluk ordusunda ücretli asker olarak görev yaptıkları
görülmektedir. Frankların Galya’ya yerleşmeleri 454 yılından sonra olur. Önce
Belçika’yı ele geçiren Merovenj hanedanı kralları ardından Kuzey Fransa’yı ve I.
Clovis döneminde Güney Fransa’yı zapt ederler (Öztuna, 1996, C.V, s.30).
Merovech’in oğlu I. Childerik (458-481) döneminde hanedanın merke-
zi Belçika’nın güneybatısında bulunan Tournai kentidir. Childerik, Roma
İmparatorluğu’nun müttefiki sıfatıyla 463 yılında Orléans yakınında Roma gene-
rali Aegidius’un yanında Vizigotlara karşı savaşır. 469’da Roma saflarında bir kez
daha Vizigotlara karşı savaşan Childerik, Kuzeybatı Fransa’daki Angers’e saldıran
Anglo-Sakson korsanları bozguna uğrattığı gibi İtalya’yı yağmalamayı düşünen
Alamanni: Başta Süevler Alamannilere karşı da zafer kazanır.
olmak üzere pekçok küçük Childerik’in ardından yerini alan oğlu I. Clovis (481-511), Frank Krallığı’nın
Cermen kabilelerinin
karışımından oluşan gerçek kurucusudur. Tüm Frank kabilelerini tek yönetim altında toplayan Clovis
Alamanniler, 3.yüzyılda Galya’yı tamamen ele geçirir. Karısı Clotilde’nin etkisi ile Hıristiyanlığı kabul eden
Yukarı Tuna ve Aşağı Ren
Irmakları arasında yoğun Clovis, Avrupa’nın ilk Katolik kralıdır. Hıristiyanlığı kabul etmesi ona Vizigot,
olarak yerleşirler. Bizans Ostrogot ve Vandal gibi diğer Cermen kavimlerinin krallarından daha ayrıcalıklı
tarihçileri Prokopios ve
Agatias da Alamannilerin bir statü kazandırır. Kendisi ile birlikte halkının büyük bir kısmı da eski pagan
Cermenlerle akraba inançlarını terk ederek Hıristiyanlığı kabul eder (Goetz 2003, s.331 vd).
olduklarını düşünmektedirler.
Romalılarla iyi ilişkiler 486 yılında I. Clovis, Kuzey Galya’daki son Roma görevlisi Syagrius’u mağlup
içinde olmayan Alamanniler, ederek Loire’nin kuzeyindeki bölgelerin büyük kısmına egemen olur. 491’de diğer
457 yılında İtalya’yı işgal bir Cermen kavmi Thuringianları yener. 496 yılında günümüzde Almanya sınırla-
ederler. Frank kralı I. Clovis’e
yenilen Franklardan bazıları rı içinde kalan Köln şehrine yakın bölgedeki Tolbiac Savaşı’nda kazandığı zaferle
kaçarak günümüzde İsviçre, Alamannileri hâkimiyeti altına alır. 506 yılında günümüzde Batı Fransa sınırları
Avusturya ve Almanya
sınırında yer alan Konstanz içinde yer alan Vouillé Savaşı’nda II. Alarik’i tam anlamıyla bozguna uğratan Clo-
Gölü bölgesine yerleşirler. vis, Akitanya’yı ele geçirir. Bu zaferin ardından Vizigotlar İspanya’ya çekilirken
6.yüzyılın sonuna kadar Pagan
inancını koruyan Alamanniler Güneybatı Fransa Frankların denetimi altına girer (Goetz 2003, s.319 vd.)
tedricen Frank krallığı 511 yılında I. Clovis’in ölümünün ardından krallık oğulları arasında bölüşülür.
içinde erimişlerdir. Arapça,
Farsça ve Türkçe dillerinde Yüzyıl boyunca iktidar farklı bölgelerde hüküm süren krallar arasında paylaşılır.
Almanlar ve Almanya Ancak bu dönemde Burgundy ve Provença, Frank krallığın sınırlarına katılır (Go-
kelimeleri Alamannilere atfen etz 2003, s.321). II. Chlotar (613-629) döneminde birlik yeniden sağlanır ve yöne-
kullanılmaktadır.
tim tek elde toplanır. Merovenj hanedanının son güçlü kralı II. Chlotar’ın oğlu I.
Dagobert’tir (629-639). Onun ardından birden fazla krallık dönemi yeniden başlar.
679 yılından Merovenj hanedanının son bulduğu 751/752 yılına kadar geçen 73
yıllık dönem boyunca iktidarda tek Merovenj kralı bulunmaktadır. Ancak bu
krallar sonradan Karolenj hanedanının kurucuları olan Saray Nazırları’nın (Ma-
jor Domus’lar) kuklası durumundadır. Son Merovenj kralı III. Childerik’in 752’de
Papa Zachary (741-752) tarafından azl edilip Kısa Peppin’in Frankların kralı ola-
rak taç giydirilmesinin ardından Merovenj hanedanı sona erer ve Karolenj hane-
danının hâkimiyeti başlar.
Şarlman (Charlemagne/Charles The Great) ve Ardılları

Papa Zachary’nin 751’de Merovenj hanedanının son kralı III. Childeric’in yerine
Saray Nazırı olan Pépin’i, Frankların kralı olarak ilan etmesiyle, adını hanedanın
en büyük temsilcisi Şarlman’dan alan Karolenj hanedanı dönemi başlar. Haneda-
nın meşruluğunun Papa tarafından onaylanması çok önemlidir ki, taraflar arasın-
daki bu uyum ve işbirliği sonra da devam edecek ve nihayet 800 yılında Şarlman,
Papa III. Leo’nun elinden giydiği taç ile Kutsal Roma imparatoru ilan edilecektir.
Frankların koruması altına giren Katolik Papalık, İstanbul Ortodoks Kilisesi’nin
rakibi olurken, Papa’nın desteğini alan Şarlman, kendisini tek ve meşru imparator
olarak gören Doğu Roma imparatorunun alternatifi olarak ortaya çıkar.
768 yılında Kısa Pépin öldüğünde oğulları Şarlman (768-814) ve Carloman’a
(768-771) büyük ve güçlü bir krallığı miras bırakır. 771 yılında kardeşi Carloman’ın
ölümünün ardından krallığın tek hâkimi durumuna gelen Şarlman iktidarı bo-
yunca düzenlediği 50’den fazla seferle ortaçağın en büyük imparatorluklarından
birisini meydana getirmeyi başarır (Kerr, 2011, s.14-15).
Harita 1.2
771 Yılında Avrupa
Haritası
Kaynak:Bu harita,
Colin McEvedy,
Ortaçağ Tarih
Atlası, çev. Ayşen
Anadol, İstanbul
2004, s.41’den
alınmıştır.
Şarlman tahta oturduğunda Frank Krallığı, bugünkü Fransa, Belçika, Hollan-

da, İsviçre ve Almanya’nın büyük bir kısmını kapsıyordu. Bütün bu topraklarla
yetinmeyen Şarlman, günümüzde Almanya sınırları içinde yer alan Kuzey Sak-
sonya (774) ve Bavyera (788) ile Prag’ın içinde yer aldığı Bohemya, Avusturya,
Macaristan’ın bir kısmı, Orta ve Kuzey İtalya ve İspanya’nın kuzeydoğusunu ele
geçirir (Öztuna 1996, C.V, s.37).
Papa Adrian’ın (772-795) Lombardlara karşı kendisinden yardım istemesi

üzerine düzenlediği sefer ile 774 yılında Lombardlara son veren Şarlman, 799’da
Roma’daki düşmanlarının elinden güçlükle kurtularak kendisine sığınan Papa III.
Leo’nun (795-816) yardım talebi üzerine meseleyi halletmek için Papa ile birlik-
te Roma’ya gider. Papa’nın otoritesini kesin olarak sağlayan Şarlman, 25 Aralık
800’de Vatikan’daki St. Peter (Petrus) Bazilikası’nda Papa III. Leo tarafından taç
giydirilerek “Roma imparatoru” ilan edilir (Gelfand 2003, s.12-14). Bu olay 476
yılında Batı Roma İmparatorluğu’nun son bulmasının ardından kendisini Roma
İmparatorluğu’nun yegâne temsilcisi olarak gören Bizans İmparatorluğu açısın-
dan kabul edilemez bir gelişmedir. Böylece uzun zamandır doğu ve batı arasında
var olan dinî ayrılık şimdi siyasî açıdan da kendini göstermiş olur. Ancak ilginç
olan Şarlman’ın Bizans İmparatorluğu’na alternatif olarak ikinci bir imparatorluk
kurması değil, tek imparator ve tek kilise düşüncesi ile kurduğu imparatorluğun
Bizans’ın yerini almasını amaçlıyor olmasıdır. Nitekim bu dönemde Bizans tah-
tında imparatoriçe İrini’nin (797-802) bulunmasını fırsat olarak gören Şarlman,
802 yılında içinde Papa’nın temsilcilerinin de olduğu bir elçilik heyetini İstanbul’a
gönderir. Elçilik heyeti, Doğu ve Batı imparatorluklarının yeniden birleşmesi için
imparatorlarının evlilik teklifini imparatoriçeye iletirler. Bu girişim nasıl sonuç-
lanırdı bilinmez. Ancak elçilik heyetinin İstanbul’a gelmesiden kısa bir süre sonra
yapılan saray darbesi ile İrini tahttan indirilir ve Bizans tahtına I. Nikiforos (802-
811) oturur (Ostrogorsky 1991, s.172-173).
Şarlman tahta çıktığında Frank Krallığı’nın bir merkezi yoktur. Aachen’i kendisine
merkez olarak seçen Şarlman burada gösterişli bir saray inşa ettirir. Meraklı bir kişili-
ğe sahip olan imparator sarayını eğitim merkezi haline getirir. Hocası York’lu Alcuin
(735-804) sarayın en seçkin âlimi olarak pek çok öğrenci yetiştirir ve eserler kaleme
alır. Yine dilbilimci Pisalı Peter (744-799) ve dinbilimci Lyonlu Agobard (769-840)
dönemin seçkin entellektüellerindendirler (Kerr 2011, s.15-16). Frankça’nın dışında
Latince de konuşabilen ve Yunanca’yı anlayan Şarlman, ağırlık ve uzunluk ölçülerin-
de reformlar yapar ve Avrupa’da uzun süre geçerliliğini koruyan bir para sistemini
geliştirir. Onun iktidarı, eğitim, mimari, idare sistemi, ekonomi, hukuk ve dinî alan-
larda reformların yaşandığı “Karolenj Rönesansı”nın başladığı dönemdir.
Şarlman’ın kurduğu büyük imparatorluğun başarısı onun hayatı ile sınırlı ka-
lır. 28 Ocak 814 yılındaki ölümünden kısa bir süre sonra Karolenj İmparatorluğu
halefleri arasında bölüşülür. 843 yılında imzalanan Verdun Antlaşması ile impa-
ratorluk Şarlman’ın üç torunu arasında paylaştırılır. Batı Frankia olarak anılan
Rhône Nehri’nin batısındaki Gaskonya, Septimania ve Akitanya’ayı içine alan ke-
sim Kel Charles’a (840-877), Orta Frankia olarak anılan Rhôn ve Ren nehirleri
arasındaki bölgeler ve İtalya Krallığı’nı içine alan kesim Lothair’e (840-877) ve son
olarak Doğu Frankia olarak anılan şimdiki Almanya ve diğer doğu bölgelerini içi-
ne alan kesim Louis’e (840-876) bırakılır. Şarlman’ın mirası üzerinde ortaya çıkan
bu üç krallığın kaderi farklı mecralarda akar. 987 yılında Batı Franklarının son
Karolenj imparatoru V. Louis ölünce Parisli bir kontun oğlu olan Hugh Capet kral
seçilir ve böylece Paris merkezli ve 987-1328 yılları arasında iktidarda kalacak
Kapet hanedanın hâkimiyeti başlar. Batı Frankia’nın geri kalan topraklarında ise
bağımsız hareket eden derebeylikler ortaya çıkar (Kerr 2011, s.25-26).
Şarlman’ın büyük ülküsünü yeniden dirilten kişi 936 yılında Aachen’de “Alman
kralı” ilan edilen I. Otto’dur (936-973). X. yüzyıl başlarında Doğu Frank Krallığı’nın
toprakları Macarlar tarafından yağmalanırken Alman soyluları arasındaki rekabet
bu tehlikeye karşı etkili bir direnişi imkânsız hale getirmektedir. Nihayet 919 yılın-
da Saksonyalı Avcı Henry (919-936), düklerin uzlaşması ile kral seçilir ve “Sakson
imparatorları” diye anılan bu sülale 1024 yılına kadar Doğu Franklarını yönetir.
İlk olarak derebeylerini itaat altına almayı başaran Henry, ardından Batı Frank
Krallığı’nın hâkimiyetinde bulunan günümüzdeki Almanya-Fransa sınırında yer
alan Lotharingia bölgesini ele geçirir. Son olarak Macarları mağlup etmeyi başarır.
936’da Henry ölünce yerine geçen oğlu I. Otto, babasının başlattığı işleri devam
ettirir. 955 yılında Macarları Almanya’nın Augsburg şehri yakınlarında bulunan
Lechfeld’de büyük bir bozguna uğratır. Bu tarihten sonra Macarlar tehlike olmak-
tan çıkar. Papa XII. John’un İtalya kralı II. Berengar’a (950-962) karşı kendisinden
yardım talep etmesi üzerine Roma’ya giden Otto, bu yardımı karşılığında 2 Şubat
962’de Papa tarafından taç giydirilerek Kutsal Roma-Cermen imparatoru ilan edi-
lir. Çeşitli adlar ve hanedanlar yönetiminde ve bazı kesintilerle I. Otto tarafından
yeniden canlandırılan imparatorluk 1806 yılındaki Napolyon Savaşlarına kadar
yaklaşık dokuz asır varlığını sürdürür (Roberts 2011, s.170).
I. Otto her ne kadar imparatorluğu canlandırmayı başarsa da Şarlman gibi ge-
niş bir coğrafyaya hükmedemez ve Papalık üzerinde onun kadar etkin bir kontrol
sağlayamaz. Sakson hanedanının son temsilcisi II. Henry (1014-1024) iktidarı bo-
yunca İtalya’ya üç sefer düzenlemesine rağmen batıda pek etkili olamaz ve daha
çok Almanya’daki iç çekişmeler ve sınırlarını tehdit eden Slavlarla meşgul olur.
İspanya’da Müslüman Hâkimiyeti

Müslümanların İspanya’yı fethi 711 yılında Emevi komutanı Tarık bin Ziyad komu-
tasındaki İslâm ordusunun kendi adıyla anılan Cebel-i Tarık boğazını geçerek İber
Yarımadası’na çıkmasıyla başlar. Emevilerin günümüzdeki Kuzey Afraka sahillerini
içine alan İfrikıyye’nin Valisi Musa bin Nusayr’ın Tanca valiliğine tayin ettiği Tarık
bin Ziyad, Vizigot Krallığı’nın Sebte valisi Julianus’un teşviki ile İspanya’ya sefer dü-
zenlemeye karar verir. Vizigot kralı Roderik ile arası açık olan Julianus’tan İspan-
ya’daki durum hakkında bilgi alan Tarık bin Ziyad, Musa bin Nusayr’dan düzenle-
yeceği sefer için izin aldıktan sonra on iki bin kişilik bir kuvvetle Sebte Limanı’ndan
yola çıkar. Julianus’un sahip olduğu ticaret gemileri ile ordusunu İber Yarımadası’na
geçiren Tarık bin Ziyad, İberya yarımadasının güneyinde Guadalete Savaşı’nda
Vizigot kralı Roderik’i mağlup eder. Roderik’in hayatını kaybettiği bu savaşın ar-
dından Müslümanlar Cordoba (Kurtuba) ve Vizigot Krallığı’nın başkenti Toledo’yu
(Tuleytula) ele geçirir (Özdemir 1995, s. 211; Özkuyumcu 2007, s.184-185).
Bir yıl sonra İspanya’nın fethini sonuçlandırmak için on sekiz bin kişilik bir
ordu ile bizzat İspanya’ya gelen Musa bin Nusayr, Sidonia (Şuzûne, Medina), Car-
mona (Karmûne), Sevilla (İşbiliyye), Merida (Maride), Reyyo, Gırnata, Murcia
(Mursiya)’yı ele geçirir. Güney kesimlerinin fethi tamamlandıktan sonra Toledo’da
birleşen iki ordu 713 yılında kuzeye yönelir. Bu harekât sırasında Beşkens, Bar-
selona (Barşelûne), Saragosta (Zaragoza) Müslümanların hâkimiyeti altına girer.
Böylece birkaç yıl içinde İslam orduları Güney Fransa’ya kadar ilerlerler (Özdemir
1995, s. 212; Halid es-Sufi 1988a, s.48 vd.).
714 yılında Emevi Halifesi I. Velîd bin Abdülmelik (705-715), Musa bin Nusayr’ı
Şam’a geri çağırır. Musa bin Nusayr, İspanya’dan ayrılırken bölgenin idaresini oğlu
Abdulaziz’e bırakır. Bu tarihten sonra Endülüs Emevi Devleti kurulana kadar yö-
netim Şam’daki Emevi hilafetine bağlı valilerin elindedir (Özdemir 1995, s. 212;
Halid es-Sufi 1988a, s.63 vd.). Valiler döneminde fetihler devam eder. Pireneleri
aşarak Fransa’ya giren İslâm orduları, 726 senesinde Paris yakınlarına kadar iler-
ler. 732 yılında Vali Abdurrahman el-Gafikî büyük bir ordu ile harekete geçerek
Bordeaux (Bordo) şehrini ele geçirir. Ardından Tours (Tur) şehri üzerine gider.
Britanya: Kuzey İrlanda, Ancak 732 yılı Ekim ayında Poitiers (Puvatya) Ovası’nda Şarlman’ın dedesi olan
İskoçya, Galler ve İngiltere’nin
bir araya gelmesinden dolayı Charles Martel komutasındaki Frank ordusu karşısında mağlup olur. Bu yenilgi
Birleşik Krallık olarak da Avrupa’nın kaderini tayin eder. Bu savaşın ardından Müslümanlar bir daha Pirene
adlandırılan Britanya’nın
oldukça heterojen bir yapısı ve
dağlarının kuzeyine geçemezler. Bu durum aslında yenilgiden çok Endülüs’teki
tarihi vardır. Gerçekte bir ada iç karışıklıklarla alakalıdır (Özdemir 1995, s. 212; Halid es-Sufi 1988a, s.74 vd.).
olan Britanya’nın tarihi M.Ö. 750 yılında Şam’daki Emevi hilâfetinin son bulmasının ardından, onuncu Eme-
3.yüzyıla kadar iner. Adanın
otokton halkı Keltlerdir. Bu vi halifesi Hişam’ın (724-743) torunu Abdurrahman bin Muaviye, sülalesinin ne-
halkın isminden alan ve Celtic- redeyse tamamını kılıçtan geçiren Abbasilerin elinden güçlükle kurtularak önce
Seltik diye adlandırılan adada
olduğu kadar kıta Avrupasının Tunus’ta bulunan Kayrevan’a, oradan da Endülüs’e kaçar. Endülüs Valisi Yusuf
kuzeybatısında da pek çok el-Fihrî’yi mağlup ettikten sonra Kurtuba’ya giren Abdurrahman, emirliğini ilan
şehir günümüze ulaşmıştır.
İrlandalılar, İskoçyalılar, eder (756). III. Abdurrahman’ın 929 yılında Şii Fatımî halifesine karşı “Emirü’l
Gallerliler ve Britanya adasına Müminin” unvanı almasıyla bu tarihe kadar Kurtuba Emirliği olarak geçen devlet
ismini veren Bretonlar, Kelt dili
konuşan adanın yerli halklarıdır.
bundan sonra Endülüs Emevi Hilâfeti adını alır ve 1031’de III. Hişam’ın tahttan
Roma imparatoru Jül Sezar’ın indirilmesiyle son bulur. Bununla birlikte İspanya’daki Müslüman varlığı 1492’ye
M.Ö. kadar devam eder (Brockelmann 2002, s.149 vd.).
Merovenj ve Karolenj Hanedanları döneminde Avrupa’nın siyasî yapısındaki deği-

3 şimler nelerdir? Açıklayınız.
55 yılında adayı işgali ile M.S.

409 yılına kadar devam eden
KUZEY, BATI VE DOĞU AVRUPA
Roma egemenliği Britanya’da
kurulur. Bu tarihten sonra
Almanya’nın kuzeyinde ve Anglo-Sakson İngiltere
Danimarka’da yaşayan Cermen Anglo-Sakson tabiri V. yüzyılın ilk yarsından itibaren Britanya’nın doğu ve güney
kabileleri olan Anglus, Saksonlar
ve Jütiler Britanya’yı işgal kesimlerini istila eden Cermen kavimlerini ifade etmek için kullanılan bir terim-
etmişler ve adanın yerli halkı dir. M.S. 500’den 1066 yılındaki Norman istilasına kadar olan devir Anglo-Sakson
olan Kelt kabilelerini batıya
doğru uzaklaştırmışlardır. dönemi olarak adlandırılır.
Normandiyalılar, İngiltere Bugünkü Almanya ve Hollanda’nın kuzey kesimleri ve Güney İskandinavya’dan
adını pagan olan bu Cermen
kabilelerinden birisi olan göç eden Anglus, Sakson ve Jütiler Britanya’nın güney ve doğu sahillerinden ka-
Angluslardan alacak ve adada raya çıkarak bu ülkeye yerleşirler (Cross 1920, s.18 vd.; Yorke 2003, s.385 vd.).
da Anglo-Sakson geleneği
oluşacaktır. 400 ile 699 yılları Anglo-Saksonların, Hıristiyanlığı kabul etmeleri VI. yüzyılın sonlarında olur.
arasındaki 3 asırlık dönemde VII. yüzyılda Roma-Britanya soyundan gelen Britonların bir kısmı yeni gelen bu
Hristiyanlık Britanya’da
yayılacaktır. 8 ve 9. yüzyıllarda topluluklarla bir arada yaşamaya devam ederken çoğunluğu Galler ve İskoçya’nın
Dan diye adlandırılan Vikingler, dağlık bölgelerine sürülürler.
Britanya’yı Romalılar ve Anglo-
Saksonlardan sonra üçüncü Adadaki siyasi oluşumları temsil eden ve ortak yönetim manasındaki heterarşi’yi
kez işgal ederler. Adanın son oluşturan yedi krallıktan (Wessex, Essex, Sussex, Doğu Anglia, Kent, Mercia ve
defa işgali 1066 yılında Norveç
kökenli Normanlar tarafından Northumbria) hiçbirisi IX. yüzyılın ortasından itibaren başlayan Dan akınlarına
gerçekleştirildi. Bu tarihten karşı koyamaz ve ülkenin yarısından fazlası istila edilir. Nihayet 871’de Danları
100 yıl önce Fransız krallığını
yağmalamalarına son vermek mağlup etmeyi başaran Wessex kralı Büyük Alfred tüm Güney İngiltere’nin kralı
şartıyla Kuzey Fransa’nın
Normandiya bölgesine olur. 878 yılında Alfred ile anlaşmak zorunda kalan Danlar, Wessex’ten çekilmeyi
yerleştirilen ve bundan dolayı kabul ederler. Londra’yı alan Alfred’in 900/901’de ölmesinin ardından onun so-
Normandiyalılar adını alan
bu Norveçliler Fransızca yundan gelen krallar, Danları birleşik bir krallığın idaresi altına almayı başarır-
konuşuyorlardı. İngiltereyi lar. Ancak yeni bir Viking saldırısıyla felakete uğrayan Anglo-Sakson Krallığı bir
işgal ettikleri zaman Fransızca
yönetici elit sınıf arasında süre daha ödediği yüklü miktardaki yıllık vergi ile varlığını sürdürür. Bu durum
yerleşti. Böylece İngilizceye Danimarka kralı Sveyn Forkbeard’ın (986-1014), İngiliz kralını iktidardan indir-
Kelt, Cermen kökenli İskandinav
dillerinin yanı sıra Fransızcadan mesine kadar devam eder. Onun ölümünden sonra yerini alan Knud (1016-1035)
da pek çok kelime yerleşti. döneminde İngiltere, kısa bir süreliğine de olsa Danimarka Krallığı’nın bir parçası
11.yüzyılın sonunda Vikingler,
Anglo-Saksonlar, Normanlar ve haline gelir. Nihayet 1066 yılında Fransa’nın kuzeyinde hüküm süren Normanla-
Kelt halklarının karışımından rın lideri Fatih William’ın Hasting Savaşı’nda Anglo-Saksonlara karşı kazandığı
İngiliz diye adlandırılan topluluk
ortaya çıktı. zaferle İngiltere’de Norman hâkimiyeti başlar (Roberts 2011, s.178-179).
Vikingler
Açık denizlerde ve sığ nehirlerde kullanabilecekleri teknelerin dışında uzun süre-
ler erzak temini yapmadan denizlerde seyahat edebilecekleri büyük gemilere de
sahip olan Vikingler, henüz kesin olarak bilinmeyen bir sebeple VIII. yüzyıldan
itibaren anavatanlarından ayrılarak iki yüzyıl boyunca Avrupa’dan Asya’ya kadar
çok geniş bir sahada faaliyetlerde bulunmuşlardır. Daha çok Norveçli olarak bili-
nen ancak İsveç ve Danimarka gibi yerlerden de gelen İskandinavya’nın savaşçı,
tüccar ve korsan halkı olan Vikingler, yerleştikleri ülkelerin elit tabakası arasına
karışarak etkin bir rol oynamışlardır (Roberts 2010, s.175-176). İrlanda, İskoçya,
İngiltere ve Fransa’daki manastırlarda yaşayan rahiplerin yazdıkları eserlerde 750
yılından 1100 yılına kadar buraları acımasızca yağmalayan vahşi Vikingler hak-
kında bilgiler bulmak mümkündür.
Varanglar olarak tanınan İsveçliler, Baltık kıyılarından Rusya’nın kuzeybatı-
sındaki Velikiy Novgorod’a kadar inmişlerdir. Hatta Karadeniz üzerinden İstan-
bul önlerine kadar gelmişlerdir. Batı Avrupa’ya akın eden Danlar ve Norveçliler
ise İrlanda, İngiltere, Almanya, Fransa ve İspanya kıyılarına kadar olan geniş coğ-
rafyada dehşet salmışlardır (Kerr 2011, s.17-18).
793 yılında İngiltere’nin kuzeydoğu açıklarındaki aynı adı taşıyan adadaki Lin-
disfarne Manastırı’na saldıran Vikingler, manastırın hazinesine el koydukları gibi
pek çok keşişi öldürüp geri kalanını da esir ederek yanlarında götürürler. Elbette
Pagan olan Vikingler için bu tür yerlerin bir kutsallığı yoktur. İki yıl sonra İrlanda
ve İskoçya’ya saldırırlar. Viking saldırıları bir seferle kalmaz ve yağmaladıkları bu
bölgelere daha sonra defalarca tekrar gelirler. IX. yüzyılın başlarında Hollanda ve
Almanya’nın Kuzey Denizi kıyılarına saldırmaya başlayan Vikingler daha sonra
Fransa kıyılarına yönelirler. 842’de Nantes ve 847’de Bordeaux şehirleri, Viking
dehşetini yaşar. Vikingleri durdurmanın tek yolu yüklü miktarda fidye ödemektir.
Ancak bu bile onların akınlarını durdurmak için yeterli gelmez. Üstelik yalnızca
kıyı bölgeleri değil Paris, Limoges, Orléans ve Tours gibi iç kesimlerdeki şehirler
de Viking saldırılarından kurtulamaz. İspanya kıyılarına yönelen Vikingler, 844
yılında Sevilla’yı yakıp yıkarlar. Nihayet 859 yılında Pisa da onlar tarafından yağ-
malanır (Roberts 2011, s.177).
911 yılında çıkacak Viking lideri Rollo ile anlaşan Fransa kralı Basit Char-
les (893-922), soydaşlarının saldırılarına karşı koruması koşuluyla bu bölgeleri
ona bırakır. Onun soyundan gelen William (1066-1087) 1066 yılında Hasting
Savaşı’nda Anglo-Sakson kralı II. Harold’ı mağlup etmeyi başararak İngiltere kralı
olur (Kerr 2011, s.19).
Slavlar
Hint-Avrupa ailesine mensup olan Slavların tespit edilen ilk vatanları Vistül Va-
disi ve Karpatların kuzey yamaçlarındaki bölgelerdir. Dinyeper Nehri boyunca
Karadeniz ve Tuna’ya doğru yayılan Slavlar daha sonra Tuna’yı da aşarlar. Avar
istilası sırasında Dinyeper’in doğusuna geçen kabileler ise izleyen yıllarda Rus
İmparatorluğu’nu vücuda getirmişlerdir. Bugün Avrupa’daki en kalabalık etnik
grubu oluşturan Slavların, Avrupa tarihinde etkin rol oynamaları çok daha geç
tarihlerde olur. Zaman içerisinde Ortodoksluğu, Katolikliği, Protestanlığı ve Müs-
lümanlığı kabul eden Slav halkları genel olarak Doğu Slavları (Ruslar, Ukrayna-
lılar, Belaruslar), Batı Slavları (Polonyalılar, Çekler, Slovaklar) ve Güney Slavları
(Sırplar, Hırvatlar, Slovenler vd.) olarak üç gruba ayrılır (Dvornik 1962, s.1; Ria-
sanovsky- Steinberg, 2011, s.16.).
V. ve VI. yüzyılda Cermen kabilelerinin Baltık kıyılarından güneye doğru in-

meleri üzerine bazı Slav kabileleri Vistül ve Oder nehirlerini geçerek Elbe Nehri’ne
kadar olan sahalara yerleşirler. Ancak asıl Slav göçleri, Avarların hâkimiyeti dö-
neminde vuku bulur. Göktürk Devleti’nin kurulmasının ardından İtil Nehri’ni
geçerek batıya gelen Avarlar, Slav topluluklarını idareleri altına alırlar. Özellikle
Bayan Han döneminde sınır güvenliğini sağlamaları amacıyla kalabalık Slav kit-
leleri Orta ve Güney Almanya, Pannonia, İllirya, Dalmaçya ve Doğu Balkanlara
göç ettirilmişlerdir. Avar ordusunda görev yapan Slav birliklerinin Bizans arazile-
rine akınlar düzenledikleri ve 626 yılındaki İstanbul kuşatmasına iştirak ettikleri
bilinmektedir (Kurat 1992, s.99 vd). Avar hâkimiyetinin son bulmasının ardından
Doğu Slavları VII. yüzyıl ile X. yüzyıllar arasında Karadeniz’in kuzeyindeki böl-
gelere egemen olan Hazar Devleti’ne tâbi hale gelirler. Bu iki Türk kavminin Slav-
ların siyasî, ekonomik, kültürel ve sosyal gelişimleri üzerinde büyük tesiri olur.
Şarlman döneminde, Frank Krallığı’nın kuzeydoğu ve güneydoğu sınırların-
daki Slav kabileleri üzerine düzenlenen seferler sırasında esir edilen pek çok Slav
Fransa’ya götürülür. Avrupa’da Slavlar tarafından oluşturulan ilk siyasî teşekkül
Orta Avrupa’da yer alan Büyük Moravia’dır. Doğu Frank kralı Louis’in vassalı olan
Moravia Dükü Rastislav (846-870), Bulgarlarla ittifak kurarak Frank topraklarına
saldırır ve bağımsızlığını ilan eder. 855 yılında Frank kralı Louis’in Dük Rastislav’a
karşı Moravia üzerine düzenlediği sefer başarısızlıkla sonuçlanır. Rastislav, Frank-
lara karşı on yıldan fazla bir süre direnir. Ancak sonunda tüm Moravia, Franklar
tarafından talan edildiği gibi kendisi de esir düşer ve esaret altında ölür. Elbe ve
Oder nehirleri arasındaki Slav toprakları, Alman kralları I. Henry (919-936) ve II.
Otto (936-973) zamanında tamamen ele geçirildikten sonra bölgedeki Slav toplu-
lukları da Alman kilisesinin etkisi altına girer (Dvornik 1962, s.3-4).
Rusya
Rus tarihi bir ulus-devlet tarihi değildir. Farklı etnik unsurların birleşmesi ile orta-
ya çıkmış ve daha sonra büyük bir imparatorluk halini almıştır (Riasanovsky, s.9).
Bununla birlikte değişik dönemlerde Moğol, Türk, Fin ve İskandinav kavimleri ile
karışmış olsalar da Rus Devleti’ni meydana getiren temel halk, Doğu Slavlarıdır.
III. yüzyıldan itibaren Baltık kıyıları, Don Nehri, Karadeniz ve Tuna arasın-
da faaliyetlerde bulunan Slav kabileleri, VIII. ve IX. yüzyıllarda kuzeyden gelen
İskandinavların idaresi altında birleşirler. 750 yılında Güney Rusya’ya inen İsveç-
liler, burada daha sonra devlete ve halka adını verecek olan Ruslarla karşılaşırlar.
Ortaçağda bütün Doğu Slavlarının genel adı haline gelen Rus teriminin menşei
ve anlamı ile ilgili olarak değişik fikirler ileri sürülmektedir. İlk olarak, Rus keli-
mesinin, Finlilerin, İsveçlilere verdikleri ve kayıkçılar-kürekçiler anlamına gelen
Ruotsi’den türediği ileri sürülmektedir. Diğer bir görüşe göreyse Rus adı İranî bir
kavim olan Alanların, Roxalan kabilesi ile ilgilidir. Son olarak bazı araştırmacılar
Rus adını topografik açıdan izah etmeye çalışırlar (Kurat 1993, s.16-17; Vernadsky
2009, s.48; Riasanovsky 2011, s.22 vd.) Etnik kökenleri üzerinde tartışmaların
hâlâ devam ettiği Ruslar da bölgeye gelen İskandinavlar gibi zaman içerisinde
Slavlaşmışlardır (Vernadsky 2009, s.s.48). Yoğun bir ticarî faaliyet içerisinde olan
Rusya’daki İsveç-Rus kolonileri, 839 yılından itibaren Bizans İmparatorluğu ile
temasa geçerler. Ancak başlangıçta ilişkilerin pek dostane olduğu söylenemez.
Nitekim 840’da Karadeniz’in güney kıyısındaki Bizans şehri Amastris (Amasra),
Rusların saldırısına uğrar (Vernandsky 2009, s.49-50).
Rus tarihinin başlangıcı İskandinav kökenli Vareglerin Başbuğu Rurik’in 856

yılında Kuzey Rusya’daki İskandinav kolonilerinde düzeni sağlamak için önce La-
doga Gölü civarına sonra da Velikiy Novgorod’a yerleşmesi olarak kabul edilmek-
tedir. Kaynaklardaki bilgilere göre Varegler, kendi aralarında sürtüşme içerisinde
olan Slav kabileleri tarafından kendilerini yönetmeleri için davet edilmiştir (Ria-
sonovsky 2011, s.20-21; Kurat 1993, s.19-20). Rurik döneminde de Bizans İmpa-
ratorluğu ile olan ilişkiler henüz yumuşamamıştır. 860 yılında Karadeniz’i aşarak
İstanbul Boğazı’na giren bir Rus filosu, İstanbul’un sur dışındaki sahil bölgelerini
yağmalar (Norwich 1993, s.66.).
873 yılında Rurik öldüğünde yerini Norveç kökenli Oleg alır. Dikkatini güneye
yönelten Oleg, yaklaşık beş yıl sonra İsveç Ruslarının elindeki Kiev’i ele geçirir.
Burasını kendisine merkez olarak seçip bağımsızlığını ilan eder. Onun devrinde
biri 911 diğeri 944 yıllarında olmak üzere Bizans İmparatorluğu ile iki ticaret ant-
laşması yapılır (Vernandsky 2009, s.52).
Kiev Knezliği’nin Svyatoslav döneminde büyük güç kazandığı görülür. Babası
Igor öldüğünde küçük yaşlarda bulunan Svyatoslav gerçek manada devletin yö-
netimini eline alıncaya kadar annesi Olga ona vekâlet eder. 957’de Bizans sarayını
ziyaret eden Olga’nın Ortodoksluğu kabul etmesiyle Bizans İmparatorluğu’nun
Rusya sahasındaki etkisi başlamış olur. Svyatoslav’ın iktidarı, hâkimiyet sahaları-
nı genişletmek amacıyla yaptığı seferlerle geçer. 965’te Hazarlar ve 967 senesinde
Bizans’ın yardım talebi üzerine Tuna Bulgarlara karşı düzenlediği seferlerde başa-
rılı olur (Vernandsky 2009, s.52-53).
969’da Svyatoslav’ın yokluğunu değerlendirmek isteyen Türk kökenli Peçenek-
ler Kiev’i kuşatır. Bunu öğrenen Svyatoslav, Tuna bölgesinden hızla geri dönerek
başkentini kurtarır. Bulgarları mağlup eden Svyatoslav’ın Tuna bölgelerinde ele
geçirdiği yerleri terk etmek istememesi Bizans İmparatorluğu ile arasını açar. 971
yılında Bizans imparatoru Ioannis Cimiskis (969-976) tarafından mağlup edilen
Svyatoslav, ülkesine dönmek zorunda kalır. Ancak geri dönüş sırasında Peçenek-
lerin saldırısına uğrayarak ordusundaki pek çok askerle birlikte hayatını kaybe-
der. Svyatoslav’ın ölümünden sonra Rusya sahasında çeşitli knezlikler (prenslik-
ler) ortaya çıkar ve bunlar 150 yıldan fazla bir süre çoğunlukla mağlup oldukları
Peçeneklerle mücadele ederler (Vernandsky 2009, s.54 vd.).
Polonya
Ortaçağ Avrupası’nda Slavlar tarafından kurulan bir diğer siyasî organizasyon,
Slavların anayurtları olarak kabul edilen sahada (Vistül ve Oder nehirleri arasın-
daki bölge) Batı Slavları tarafından kurulan Polonya Krallığı’dır. Polonya tarihinin
resmi olarak başlangıcı Piast hanedanının kurucusu Mieszko’nun (962-992) 966
yılında Hıristiyanlığı benimsemesi olarak kabul edilmektedir. Bu davranışı ile o,
sınırlarını doğu yönünde genişletmek niyetinde olan Kutsal Roma-Cermen impa-
ratoru I. Otto’nun (936-973) kendi hâkimiyet bölgelerine bir saldırı düzenleme-
sini engellemeyi düşünür. Roma kilisesi ile yakın ilişki içinde olan Mieszko, 968
senesinde Poznan’da piskoposluk kurar.
Uzun iktidarı boyunca Baltık Denizi’nin güney sahillerinde yer alan Pamerania
ve Aşağı Oder bölgesini hâkimiyeti altına almak için pek çok sefer düzenleyen Mi-
eszko, 972’de Saksonya ve Avusturya’nın bir bölümünü içine alan Ostmark Dükü I.
Odo’yu mağlup eder. 979’da Odo’nun yardımına gelen imparator II. Otto’yu yenme-
yi başarır. 983 yılında III. Otto ile ittifak kuran Mieszko, Paris’te yaşayan Lutetian-
lar ve Çeklere karşı imparatorun yanında yer alır. Ayrıca damadı olan Danimarka
kralı Sweyn Forkbeard’a İngiltere seferleri sırasında destek verir. Mieszko’nun ölü-
münün ardından yerine geçen oğlu I. Boleslaw (992-1025), ilk Polonya kralı ola-
rak kabul edilir. Yetenekli bir devlet adamı ve cesur bir asker olan bu şahıs 996’da
Krakow’u zapt eder. En meşhur seferi 1018 yılında Kiev’i ele geçirdiği seferdir. III.
Otto (983-1002) döneminde Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğu ile iyi ilişkiler
içinde olunsa da onun ölümünden sonra durum bir anda değişir. Otto’nun halefi
II. Henry (1002-1024) ile I. Boleslaw arasındaki savaş 1018 yılında Almanya’nın
doğusunda bulunan Bautzen’de imzalan barış antlaşmasına kadar aralıksız devam
eder (Halecki 1978, s.11 vd.).
I. Boleslaw’ın oğlu II. Mieszko (1025-1031-1032-1034), 1031 yılında II. Conrad
(1027-1039) ve Kiev knezi Yaroslav karşısında uğradığı büyük yenilginin ardın-
dan topraklarının büyük kısmını kaybeder. Ancak II. Mieszko’nun oğlu Casimir
(1039-1058) ve torunu II. Boleslaw (1058-1076 arasında Polonya dükü; 1076-1079
arasında Polonya kralı) döneminde Polonya eski gücüne kavuşur ve özellikle II.
Boleslaw, Kutsal Roma Cermen imparatoru IV. Heinrich’e (1084-1105) karşı başa-
rıyla mücadele eder (Halecki 1978, s.52 vd.) 1138’de Polonya Krallığı’nın toprak-
ları III. Boleslaw’ın (1107-1138) beş oğlu arasında paylaşılır ve bu tarihten sonra
uzun süre kardeşler arasında mücadeleler yaşanır.
Erken Ortaçağ’da Kuzey, Batı ve Doğu Avrupa’daki siyasî durumu değerlendiriniz

4
Özet
Roma İmparatorluğu ile Cermen kavimleri ara- Erken Ortaçağ’da Merkezi Avrupa’nın siyasî duru-
1 sındaki ilişkileri açıklayabilmek 3 munu açıklayabilmek
M.S. 395 yılında I. Teodosios’un (379-395) ölü- Son Merovenj kralı III. Childerik’in 751 yılın-
münün ardından Roma İmparatorluğu, Doğu ve da Papa Zachary (741-752) tarafından azl edi-
Batı olmak üzere ikiye bölünür. Sonradan Bizans lip Kısa Peppin’in Frankların kralı olarak taç
İmparatorluğu olarak adlandırılacak olan Doğu giydirilmesinin ardından Merovenj hanedanı
Roma İmparatorluğu, 1453 yılında İstanbul’un sona erer ve adını hanedanın en büyük temsil-
Türkler tarafından fethedilmesine kadar bin yıl- cisi Şarlman’dan alan Karolenj hanedanı dönemi
dan fazla bir süre ayakta kalırken, Batı Roma İm- başlar. 800 yılında Şarlman, Papa III. Leo’nun
paratorluğu yüzyıl dahi varlığını devam ettire- elinden giydiği taç ile Kutsal Roma imparatoru
mez. Roma İmparatorluğu’nun idarî yapısındaki ilan edilir. Şarlman’ın kurduğu büyük impara-
bölünmüşlük Hun baskısıyla batıya göç ederek torluğun başarısı onun hayatı ile sınırlı kalır. 843
imparatorluk arazilerine yerleşen Cermen ka- yılında imzalanan Verdun Antlaşması ile im-
vimlerini harekete geçirir. Vizigotlar Güney ve paratorluk Şarlman’ın üç torunu arasında pay-
Orta Galya ile İspanya’yı, Ostrogotlar İtalya’yı, laştırılır. Şarlman’ın büyük ülküsünü yeniden
Vandallar Kuzey Afrika’yı ve Lombardlar Kuzey dirilten kişi 936 yılında Aachen’de “Alman kralı”
İtalya’yı ele geçirir. ilan edilen I. Otto’dur (936-973). 2 Şubat 962’de
Papa tarafından taç giydirilerek Kutsal Roma-
Orta Asyalı kavimlerin Erken Ortaçağ Cermen imparatoru ilan edilen I. Otto tarafın-
2 Avrupası’nın siyasî yapısı üzerindeki etkilerini dan yeniden canlandırılan imparatorluk, 1806
tartışabilmek yılına kadar yaklaşık dokuz asır çeşitli hanedan-
Orta Asya’dan ayrılarak batıya gelen ilk Türk lar ve adlarla varlığını sürdürür. Bu dönemdeki
kavmi olarak kabul edilen Hunlar, Avrupa’nın önemli gelişmelerden birisi de Müslümanların
demografik yapısını kökünden değiştirmişler- İspanya’yı fethidir. 711 yılında Tarık bin Ziyad
dir. Kavimler Göçü’nü başlatan Hunlar, Cermen komutasındaki İslâm ordusunun kendi adıy-
kavimlerinin Batı Avrupa’ya hareket etmelerine la anılan Cebel-i Tarık boğazını geçerek İber
sebep olmuş, Doğu ve Batı Roma imparatorluk- Yarımadası’na çıkmasıyla başlayan Avrupa’daki
larının kaderini belirlemişlerdir. Attila (434-453) Müslüman varlığı 1492’ye kadar devam eder.
döneminde, çeşitli boylar halinde kendi liderle-
rinin idaresinde faaliyette bulunan bütün boy- Erken Ortaçağ’da Kuzey, Batı ve Doğu Avrupa’da-
lar birleştirilerek, sınırları Danimarka’dan İran’a 4 ki gelişmeleri tartışabilmek
kadar uzanan merkezî bir imparatorluk vücuda Erken Ortaçağ’da Kuzey, Batı ve Doğu Avrupa’da
getirilir. Ancak Attila’nın 453 yılında ölümünün etkin olan kavimler M.S. 500 yılından 1066 se-
hemen ardından Hun İmparatorluğu parçalanır. nesindeki Norman istilasına kadar Britanya’da
Erken Ortaçağ Avrupa tarihinde etkin bir rol oy- hâkimiyet kuran Anglo-Saksonlar; VIII. yüz-
nayan diğer Orta Asyalı bir kavim olan Avarlar, yıldan itibaren anavatanlarından ayrılarak
Göktürk Devleti’nin kurulmasının ardından ba- iki yüzyıl boyunca Avrupa’dan Asya’ya kadar
tıya doğru göç ederek Slav ve Bulgar toplulukla- çok geniş bir sahada faaliyetlerde bulunan
rını hâkimiyetleri almıştır. Kısa süre içinde Avar- İskandinavya’nın pagan, savaşçı, tüccar ve kor-
lar Karadeniz’in kuzeyindeki bölgeleri tamamen san halkı Vikingler ve bugün Avrupa’daki en ka-
denetim altına almayı başarmışlardır. Bayan Ka- labalık etnik grubu oluşturan Slavlardır. Zaman
ğan döneminde Avrupa içlerine kadar ilerleyen içerisinde Ortodoksluğu, Katolikliği, Protestan-
Avarların, başkenti 796 yılında Frankların eline lığı ve Müslümanlığı kabul eden Slav halkları
geçer. Avar Kağanlığı’nın 811 yılında son bul- genel olarak Doğu Slavları (Ruslar, Ukraynalılar,
duğu kabul edilse de Avarların X. yüzyıla kadar Belaruslar), Batı Slavları (Polonyalılar, Çekler,
Avrupa’da çeşitli topluluklar arasında varlıklarını Slovaklar) ve Güney Slavları (Sırplar, Hırvatlar,
devam ettirdiğine dair bulgular vardır. Slovenler vd.) olarak üç gruba ayrılır.
Kendimizi Sınayalım
1. Kavimler Göçü’nün sonucunda Roma İmparator- 4. Vizigotlar,
luğu 395 yılında imparator I.Teodosios’un oğulları Ar- - Romalı idarecilerin kötü muamelesi üzerine Ost-
kadius ve Honorius arasında ikiye bölünmüştür. rogotlarla birleştiler.
Buna göre Kavimler Göçü’nün neden olduğu bu sonuç - Hun Hükümdarı Attila’ya karşı Roma ile ittifak
ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? yaptılar.
a. Roma İmparatorluğu’nun güçlenmesine neden Bu bilgilere göre aşağıdaki yargılardan hangisine ula-
olmuştur. şılabilir?
b. Siyasi otorite güç kaybetmiştir. a. Vizigotlar, Hunları yenilgiye uğratmıştır.
c. Roma İmparatorluğu’nda saltanat sistemi gö- b. Ostrogotlar, Vizigotların egemenliğine girmiştir.
rülmektedir. c. Roma ile Vizigotlar arasında daimi barış sağlan-
d. Kavimler Göçü Roma İmparatorluğu’nu olum- mıştır.
suz etkilemiştir. d. Siyasi çıkarlar devlerler arası ilişkileri belirle-
e. Merkezi devlet yapısı korunamamıştır. miştir.
e. Savaştan çok diplomatik ilişkilere daha çok
2. - Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılması önem vermişlerdir.
- Feodal beyliklerin kurulması
gelişmelerine bakılarak Avrupa’nın aşağıdaki alanlar- 5. Aşağıdakilerden hangisinde Doğu Roma
dan hangisinde değişime uğradığı söylenebilir? İmparatorluğu’nun başkentini kuşatan iki topluluk bir-
a. Sosyal likte verilmiştir?
b. Askeri a. Hunlar - Ostrogotlar
c. Siyasi b. Slavlar - Avarlar
d. Ekonomik c. Vandallar - Hunlar
e. Kültürel d. Avarlar -Vizigotlar
e. Avarlar - Hunlar
3. Hun baskısı sonucunda topraklarını terk etmek zo-
runda kalan Vizigotlar kısa sürede güçlendiler. İlk kap- 6. Aşağıdaki Cermen kavimlerinden hangisi zama-
samlı yazılı yasaları oluşturdular. Vizigot kabilelerini nında Kuzey Afrika’nın tamamı ele geçirilmiştir?
idaresi altında birleştirmeyi başaran kral I.Alarik, daha a. Vizigotlar
sonra üç sefer düzenlediği Roma’yı da ele geçirmiştir. b. Vikingler
Bu bilgilere göre aşağıdakilerden hangisi söylenemez? c. Vandallar
a. Hukuk devleti olduğu d. Ostrogotlar
b. Siyasi birliğin sağlandığı e. Lombardlar
c. Merkezi otoritenin güçlü olduğu
d. Egemenlik alanlarının genişlediği 7. Son Merovenj kralının, Papa tarafından tahttan
e. Roma İmparatorluğu’nun yıkıldığı indirilip yerine Kısa Peppin’in Frankların kralı olarak
taç giydirilmesinin ardından Merovenj hanedanı sona
ermiş ve Karolenj hanedanının hâkimiyeti başlamıştır.
Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?
a. Papa Avrupa’daki toplulukları yönetimi altında
birleştirmek istemiştir.
b. Frank krallığı farklı hanedanlar tarafından yö-
netilmiştir.
c. Papa çıkarları doğrultusunda hareket etmiştir.
d. Yönetimde teokratik anlayış etkilidir.
e. Papa dinsel gücün yanında siyasal güce de sa-
hiptir.
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

8. Aşağıdakilerin hangisinde Emevilerin Batı’da iler- 1. a Yanıtınız yanlış ise “Roma İmparatorluğu ve Cer-
lemesine ve durdurulmasına neden olan savaşlar bir- men Kavimleri” bölümünü yeniden okuyunuz.
likte verilmiştir? 2. c Yanıtınız yanlış ise “Roma İmparatorluğu’nun
a. Toledo - Saragosta Bölünmesi ve Batı Roma İmparatorluğu’nun
b. Guadalete - Poitiers Yıkılışı” bölümünü yeniden okuyunuz.
c. Poitiers - Cebel-i Tarık 3. e Yanıtınız yanlış ise “Vizigotlar (Batı Gotları)”
d. Cordoba - Gırnata bölümünü yeniden okuyunuz.
e. Toledo - Guadalete 4. d Yanıtınız yanlış ise “Vizigotlar (Batı Gotları)”
bölümünü yeniden okuyunuz.
9. 476 yılı Eylül ayında son imparator Romulus 5. b Yanıtınız yanlış ise “Avarlar” bölümünü yeni-
Agustulus’un (475-476) aşağıdakilerden hangisi tara- den okuyunuz.
fından tahttan indirilmesi ile Batı Roma İmparatorluğu 6. c Yanıtınız yanlış ise “Vandallar” bölümünü ye-
tarihe karışır? niden okuyunuz.
a. Attila 7. a Yanıtınız yanlış ise “Şarlman (Charlemagne/
b. Alarik Charles The Great ve Ardılları” bölümünü ye-
c. Theodorik niden okuyunuz.
d. Athanarik 8. b Yanıtınız yanlış ise “İspanya’da Müslüman Ha-
e. Odoaker kimiyeti” bölümünü yeniden okuyunuz.
9. e Yanıtınız yanlış ise “Roma İmparatorluğu’nun
10. Şarlman Vatikan’daki St. Peter Bazilikası’nda III. Bölünmesi ve Batı Roma İmparatorluğu’nun
Leo tarafından taç giydirilerek “Roma İmparatoru” Yıkılışı” bölümünü yeniden okuyunuz.
ilan edilir.Bu olay kendisini Roma İmparatoru’nun ye- 10. d Yanıtınız yanlış ise “Şarlman (Charlemagne/
gane temsilcisi olarak gören Bizans İmparatorluğu açı- Charles The Great ve Ardılları” bölümünü ye-
sından kabul edilemez bir gelişmedir. niden okuyunuz.
Bu durumun aşağıdaki gelişmelerden hangisine ortam
hazırlamıştır?
a. Katolik ve Ortodoks kiliselerinin birleşmesine
b. Papa’nın Doğu Roma Kilisesi’nin de dini lideri
olmasına
c. Şarlman’ın Bizans İmparatoru seçilmesine
d. Batı Roma ile Doğu Roma’nın siyasi açıdan ay-
rılmasına
e. Dinin toplum üzerindeki etkisinin azalmasına
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Sıra Sizde 1 Önce Belçika’yı ele geçiren Merovenj hanedanı kralla-
Roma İmparatorluğu’nun bölünmeden önceki son rı daha sonra Kuzey Fransa’yı ve I. Clovis döneminde
imparatoru I. Teodosios’un (379-395) 395 yılında öl- Güney Fransa’yı zapt ederler. Son Merovenj kralı III.
mesinin ardından imparatorluk, oğulları Arkadius ve Childerik’in 751’de Papa Zachary (741-752) tarafından
Honorius arasında ikiye bölünür. Arkadius impara- azl edilip Kısa Peppin’in Frankların kralı olarak taç
torluğun doğusuna, Honorius ise batısına hükmeder. giydirilmesinin ardından Merovenj hanedanı sona erer
Siyasî parçalanmışlık ve genç imparatorların tecrübe- ve adını hanedanın en büyük temsilcisi Şarlman’dan
sizliği I. Teodosios döneminde imparatorluk arazile- alan Karolenj hanedanı dönemi başlar. 800 yılında
rine yerleştirilen Cermen kavimlerini harekete geçi- Papa III. Leo’nun elinden giydiği taç ile Kutsal Roma
rir. Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkıntıları üzerinde imparatoru ilan edilen Şarlman, tahta oturduğunda
kurulan en büyük siyasî güç olan Vizigotlar Güney ve Frank Krallığı bugünkü Fransa, Belçika, Hollanda,
Orta Galya ile İspanya’da hüküm sürerler. 476 yılın- İsviçre ve Almanya’nın büyük bir kısmını kapsıyor-
da Romulus Agustulus’u tahttan indirerek Batı Roma du. Bütün bu topraklarla yetinmeyen Şarlman, Kuzey
İmparatorluğu’na son veren Odoaker’i 493 yılında Saksonya (774), Bavyera (788), Bohemya, Avustur-
mağlup ederek öldüren Theodorik önderliğinde Sicilya ya, Macaristan’ın bir kısmı, Orta ve Kuzey İtalya ve
ve Dalmaçya da dâhil olmak üzere tüm İtalya’da Ostro- İspanya’nın kuzeydoğusunu ele geçirir. Şarlman’ın kur-
got hâkimiyeti başlar. Gotların iki kolunu oluşturan bu duğu büyük imparatorluğun başarısı onun hayatı ile
iki Cermen kavmi dışında Vandallar Kuzey Afrika’yı ve sınırlı kalır. Şarlman’ın 28 Ocak 814 yılındaki ölümün-
Lombardlar Kuzey İtalya’yı ele geçirir. den kısa bir süre sonra Karolenj İmparatorluğu halef-
leri arasında bölüşülür. 843 yılında imzalanan Verdun
Sıra Sizde 2 Antlaşması ile imparatorluk Şarlman’ın üç torunu ara-
Orta Asya’dan ayrılarak batıya gelen ilk Türk kavmi ola- sında paylaştırılır. Şarlman’ın büyük ülküsünü yeniden
rak kabul edilen Hunlar, Avrupa’nın demografik yapısı- dirilten kişi 936 yılında Aachen’de “Alman kralı” ilan
nı derinden değiştirmişlerdir. Kavimler Göçü’nü başla- edilen I. Otto’dur (936-973). 2 Şubat 962’de Papa tara-
tan Hunlar, Cermen kavimlerinin göçünü hızlandırmış, fından taç giydirilerek Kutsal Roma Cermen imparato-
Doğu ve Batı Roma imparatorluklarının kaderini belir- ru ilan edilen I. Otto tarafından yeniden canlandırılan
lemişlerdir. Attila (434-453) döneminde, çeşitli boylar imparatorluk 1806 yılına kadar yaklaşık dokuz asır çe-
halinde kendi liderlerinin idaresinde faaliyette bulunan şitli hanedanlar ve adlarla varlığını sürdürür.
bütün boylar birleştirilerek, sınırları Danimarka’dan
İran’a kadar uzanan merkezî bir imparatorluk vücuda Sıra Sizde 4
getirilir. Ancak Attila’nın 453 yılında ölümünün hemen Erken Ortaçağ’da Kuzey, Batı ve Doğu Avrupa’nın du-
ardından Hun İmparatorluğu parçalanır. Erken Ortaçağ rumuna bakıldığında siyasî gelişmelere yön veren çe-
Avrupa tarihinde etkin bir rol oynayan diğer Orta Asya- şitli etnik toplulukların farklı bölgelerde tesirli olduk-
lı bir kavim olan Avarlar, Göktürk Devleti’nin kurulma- ları görülmektedir. Britanya’da M.S. 500 yılından 1066
sının ardından batıya doğru göç ederek Slav ve Bulgar senesindeki Norman istilasına kadar Anglo-Saksonlar,
topluluklarını hâkimiyetleri almış ve kısa süre içinde adanın büyük kısmında hâkim güçtür. İskandinavya’nın
Karadeniz’in kuzeyindeki bölgeleri tamamen denetim savaşçı, tüccar ve korsan halkı Vikingler, yalnızca be-
altına almayı başarmışlardır. Bayan Kağan döneminde lirli bir coğrafyada değil Avrupa’dan Asya’ya kadar çok
Avrupa içlerine kadar ilerleyen Avarların, başkenti 796 geniş bir sahada iki yüzyıl boyunca acımasızca yağma-
yılında Frankların eline geçer. Avar Kağanlığı’nın 811 larda bulunmuşlardır. Özellikle Avrupa’nın neredeyse
yılında son bulduğu kabul edilse de Avarların X. yüzyıla tüm sahil kesimlerini yağmalayan bu halk, ele geçir-
kadar Avrupa’da çeşitli topluluklar arasında varlıklarını dikleri zenginlikleri ülkelerine taşımanın yanı sıra, za-
devam ettirdiğine dair bulgular vardır. man içerisinde farklı bölgelere kalıcı olarak yerleşmiş-
ler ve buralardaki elit tabaka arasına karışarak etkin
Sıra Sizde 3 bir rol oynamışlardır. Bugün Avrupa’daki en kalabalık
Bu günkü Almanya’da Ren Nehri’nin kuzeyinde, Bal- etnik grubu oluşturan Slavlar ise Doğu Slavları (Ruslar,
tık kıyılarında yaşayan bir Cermen kavmi olan Frank- Ukraynalılar, Belaruslar), Batı Slavları (Polonyalılar,
ların Galya’ya yerleşmeleri 454 yılından sonra olur. Çekler, Slovaklar) ve Güney Slavları (Sırplar, Hırvatlar,
Frank Krallığı’nı kuran Merovenj kralları efsanevî bir Slovenler vd.) olarak üç gruba ayrılmışlar ve kıtanın
kişilik olan Merovech’in soyundan gelmektedirler. hemen tamamına yayılmışlardır.
Yararlanılan Kaynaklar
Ahmetbeyoğlu, Ali, “Büyük Hun Hükümdarı Attila”, Kerr, Gordon, Charlemagne’den Lizbon Antlaşması’na
Türkler, C.I, s.902-920. Avrupa’nın Kısa Tarihi, çev. Cumhur Atay, İstanbul
Baştav, Şerif, “Avrupa Hunları”, Türkler, C.1, Ankara 2011
2002, s.853-886. Kurat, Akdes Nimet, “Avarlar”, yayına haz. Serkan
Brockelmann, Carl, İslâm Ulusları ve Devletleri Tarihi, Acar, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVI/1, (Temmuz
TTk yay. Ankara 2002. 2011), s.81-110.
Burns, Thomas, A History of the Ostrogoths, Indiana Kurat, Akdes Nimet, IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz
University Press, 1991. Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara
Cross, Arthur Lyon, A Shorter History of England and 1992.
Greater Britain, New York Tarih, 1920. Lemerle, Paul, Bizans Tarihi, Türkçe çev. Galip Üstün,
Dikici, Radi, Şu Bizim Bizans (Byzantium 330-1453), İletişim yay., İstanbul 2005.
İstanbul 2007. Liebeschuetz, J.H.W.G., “Gens into regnum: the Van-
Dvornik, Francis, The Slavs in European History and dals”, Regna and Gentes, s.55-83.
Civilisation, Rutger University Press, 1962. Moorhead, John, “Ostrogothic Italy and the Lombard
es-Sufî, Halid, “Endülüs Emevi Devleti”, Doğuştan Gü- Invasions”, The New Cambridge Medieval History,
nümüze Büyük İslâm Tarihi, C.4, İstanbul 1988, C.1, Cambridge 2008, s.140-161.
s.117-308. Norwich, John Julius, Byzantium The Apogee, Penguin
es-Sufî, Halid, “Müslümanların Endülüs’ü Fethi”, Do- Books, London 1993.
ğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, C.4, İstanbul O’Callaghan, Joseph F., A History of Medieval Spains,
1988, s.15-116. Cornell University Press 1983.
Gelfand, Dale Evva, Charlemagne, New York 2003. Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, Türkçe çev.
Gerberding, Richard, “The Later Roman Empire”, The Fikret Işıltan, TTK yay. Ankara 1991.
New Cambridge Medieval History, C.1, Cambridge Özdemir, Mehmet, “Endülüs”, TDVİA, c.11, İstanbul
2008, s.13-34. 1995, s. 211-225.
Goetz, Hans-Werner, “Gens, kings and kingdoms: the Özkuyumcu, Nadir, Mısır ve Kuzey Afrika’nın Müslü-
Franks”, Regna and Gentes The Relationship between manlar Tarafından Fethi, Manisa 2007
Late Antique and Early Medieval Peoples and King- Öztuna, Yılmaz, Devletler ve Hanedanlar, C.III,V, An-
doms in the Transformation of the Roman World, kara 1996.
edit. H.-W.Goetz, Jörg Jarnut, Walter Pohl, Leiden- Pohl, Walter, “A Non-Roman Empire in Central Euro-
Boston 2003, s.307-344. pe: The Avars”, Regna and Gentes, s.571-595.
Gregory, Timothy E., Bizans Tarihi, çev. Esra Ermert, Rasonyi, Laszlo, Tarihte Türklük, Ankara 1993.
YKY, İstanbul 2008. Riasanovsky Nicholas V.-Mark D. Steinberg, Rusya Ta-
Gül, Muammer, Ortaçağ Avrupa Tarihi, 2.baskı, İstan- rihi, çev., Figen Dereli, İnkılâp yay., İstanbul 2011.
bul 2010. Roberts, J.M., Avrupa Tarihi, çev. Aret Demirkaynak,
Halecki, Oscar, A History of Poland, London 1978. İnkılap yay. İstanbul 2011
Heather, Peter, “Gens and Regnum among the Ostro- Vernadsky, George, Rusya Tarihi, çev. Doğukan Mız-
goths”, Regna and Gentes, s.85-133. rak-Egemen Ç. Mızrak, Selenge yay., İstanbul 2009.
Heather, Peter, The Goths, Blackwell, 2004. Wolfram, Herwig, History of the Goths, University of
Hersak, Emil, “Avarlar: Etnik Yaradılış Tarihlerine Bir California Press, 1992.
Bakış”, Türkler, C.2, Ankara 2002, s.641-657. Yorke, Barbara, “Anglo-Saxon gentes and regna”, Regna
Jarnut, Jörg, “Gens, rex and regnum of the Lombards”, and Gentes, s.381-407.
Regna and Gentes, s.409-427.
2
Amaçlarımız
 Orta Dönem Ortaçağ Avrupası’nda (11-13. yüzyıl) Fransa, Almanya ve
İngiltere’nin siyasî durumunu irdeleyebilecek,
 Orta Dönem Ortaçağ Avrupası’nda (11-13. yüzyıl) İtalya ve İspanya’daki geliş-
meleri tartışabilecek,
 Orta Dönem Ortaçağ Avrupası’nda (11-13. yüzyıl) Üretim, Ziraat Tekniklerin-
deki Değişim ile Dini Hareketleri yorumlayabilecek,
 Orta Dönem Ortaçağ Avrupası’nda (11-13. yüzyıl) Feodalite ve Haçlı Seferleri-
ni açıklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Capet Hanedanı • İber Yarımadası’ndaki Krallıklar
• Kutsal Roma-Cermen • Galiçya, Leon, Kastilya,
İmparatorluğu • Hohenstaufen Hanedanı
• İngiltere’de Normanlar, I. • İspanya
William, I. Richard, Magna • Tarım Teknikleri
Carta, III. Henry ve I. Edward • Engizisyon ve Aforoz
• İtalya’da Cermen ve Norman • Feodalite
Etkisi • Haçlı Seferleri

İçindekiler
• ORTA DÖNEM ORTAÇAĞ
AVRUPASINDA FRANSA, ALMANYA VE
İNGİLTERE (13-11. YÜZYIL)
AVRUPASINDA İTALYA VE İSPANYA
Ortaçağ-Yeniçağ Orta Dönem Ortaçağ Avrupa Tarihi (13-11. YÜZYIL)
Avrupa Tarihi (11-13. Yüzyıllar) • ORTA DÖNEM ORTAÇAĞ
AVRUPASINDA ÜRETİM, ZİRAAT
TEKNİKLERİNDEKİ DEĞİŞİM VE DİNİ
HAREKETLER (13-.11.YÜZYIL)
AVRUPASINDA FEODALİTE VE HAÇLI
SEFERLERİ (13-11. YÜZYIL)
Orta Dönem Ortaçağ Avrupa
Tarihi (11-13. Yüzyıllar)
ORTA DÖNEM ORTAÇAĞ AVRUPASINDA FRANSA, ALMANYA

VE İNGİLTERE (11.-13. YÜZYIL)
Fransa ve Capet Hanedanı

Şarlman’ın 28 Ocak 814’de ölmesinin ardından oğullarından Louis, İmparator-
luk tahtına oturdu. Ancak Şarlman’ın ardılları onun mirasına gerektiği gibi sahip
çıkamadılar. Nitekim I. Louis’in 840 yılındaki ölümünden sonra en büyük oğlu
Lothair, İmparatorluk tacını giymekle birlikte kardeşlerinin muhalefeti ile karşı-
laştı. Kardeşler arasındaki mücadele 843 yılında imzalanan Verdun Antlaşması
ile sonuçlandı ve imparatorluk Şarlman’ın torunları arasında üç kısma bölündü.
Antlaşmaya göre Doğu Frankia olarak anılan ve Ren Nehri’nin batısındaki Al-
manya topraklarını kapsayan kısım Louis’e, Batı Frankia olarak anılan ve Rhône
Nehri’nin batısındaki Gaskonya, Septimania ve Akitanya’yı içine alan kısım
Charles’a bırakılırken, imparator unvanını kullanan Lothair, Orta Frankia olarak
anılan Rhôn ve Ren nehirleri arasındaki kısım ve İtalya Krallığı üzerinde hüküm
sürecektir (Greer- Lewis, 2005, s.218-219.).
Batı Franklarının son Karolenj İmparatoru V. Louis, 987 yılında ölünce Frank
soylularından Hugh Capet (987-996) kral seçildi. Böylece yeni bir hanedanın
hâkimiyeti başladı. Ancak gerek Hugh Capet gerekse ardılları II. Robert (996-
1031), I. Henry (1031-1060) ve I. Philip (1060-1108) hiçbir zaman tüm Fransa
üzerinde kesin bir otorite kurmayı başaramadılar. Kendilerini bu makama getiren
soylular onlardan daha geniş bir hâkimiyet alanına sahiptiler ve krala her istedik-
lerini yaptırabiliyorlardı (Bradbury 2007, s.69 vd.; Kerr 2011, s.25-26).
Capet Hanedanı’nın Fransa’da güç kazanması VI. Louis (1108-1137) dönemiy-
le başlamıştır. Paris ve çevresinde güçlü bir kontrol sağlayan VI. Louis iktidarının
büyük kısmı boyunca krallık otoritesini tanımayan baronlarla mücadele etti ve
pek çoğunu itaat altına almayı başardı. Oğlu ve halefi VII. Louis bu güçlü ba-
ronlardan Akitanya dükünün kızı Elanor ile evlendi. Böylece Capet Hanedanı’nın
nüfuzu Fransa’nın güneyine uzanmış oldu. II. Haçlı Seferi’ne katılan VII. Louis,
bu seferin başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından Fransa’ya döndü. 1152 yılında
ayrıldığı eşi Elanor ile evlenen Anjou Hanedanı’ndan Normandiya Dükü Henry,
Akitanya’ya hâkim oldu. 1154 yılında Henry İngiltere tahtına oturduktan sonra
VII. Louis ve II. Henry arasında yirmi yıl boyunca mücadele yaşandı (Bradbury,
s.129 vd.).
VII. Louis’in oğlu II. Philip (1180-1223) döneminin en önemli gelişmesi III.
Haçlı Seferidir. Ancak kral, bu seferden Fransa’yı işgale kalkan İngilizleri ülkesin-
den çıkartmak için erken dönmek zorunda kaldı. II. Philip’in ardından tahta otu-
ran VIII. Louis (1223-1226), ancak üç yıl tahtta kalabildi. Onun ardından yerini
alan oğlu IX. Louis (1226-1270), oldukça dindar bir kraldı ve ölümünün ardından
aziz ilan edildi. Yedinci ve Sekizinci Haçlı Seferlerine katılan IX. Louis, Sekizinci
Haçlı Seferi sırasında 1270 yılında Tunus’ta öldü (Bradbury, s.201 vd.).
Kutsal Roma İmparatorluğu ve Almanya

962’den 1806 yılına kadar varlığını devam ettiren ve Merkezî Avrupa’nın büyük
kısmı ile İtalya’yı kapsayan Kutsal Roma İmparatorluğu Avrupa’nın en büyük mo-
narşisidir. 800 yılında Papa tarafından ilk Kutsal Roma İmparatoru ilan edilen
Şarlman’ın ölümünden kısa bir süre sonra Frank Krallığı, onun torunları arasında
bölüşüldü. Bundan sonra Batı kısmı Frank ya da Fransa Krallığı olarak adlandırı-
lırken Doğu kısmı Alman Krallığı olarak anıldı. I. Berengar’in 924 yılında İtalya’da
ölmesinin ardından Kutsal Roma İmparatoru unvanı yaklaşık kırk yıl boyunca hiç
kimse tarafından kullanılmamıştır (Bryce 1871, s.83).
936 yılında Aachen’de “Alman Kralı” ilan edilen I. Otto (936-973)’nun, 2 Şubat
962’de Papa XII. John tarafından taç giydirilerek imparator ilan edilmesi, Kutsal
Roma İmparatorluğu’nun kuruluş tarihi olarak kabul edilmektedir. Ancak burada
şunu da ifade etmek gerekir ki, Otto Karolenj hanedanı soyundan değil “Sakson
İmparatorları” olarak adlandırılan sülaleden gelmektedir (Bryce 1871, s.87-88;
Roberts 2011, s.170).
962-1254 yılları arasında Kutsal Roma İmparatorluğu iki hanedan tarafından
idare edildi. Bunlar 962-1124 yılları arasında hüküm süren Sakson Hanedanı
ve 1124-1254 yılları arasında hüküm süren Hohenstaufen Hanedanı’dır. Bu dö-
nem boyunca her iki hanedana mensup imparatorların temel politikası İtalya’nın
kontrol altına alınması olmuştur. Bununla birlikte bu amaçlarına tam olarak ula-
şamamışlardır. Başka bir ifadeyle I. Otto tarafından yeniden canlandırılan İm-
paratorluk, Şarlman döneminde olduğu kadar geniş bir coğrafyada hâkimiyet
kuramamıştır. Bu dönemde Papalık ile olan ilişkilere bakıldığında inişli çıkışlı bir
çizgi izlediği ve İmparatorluğun Papalık üzerindeki otoritesinin baştaki impara-
torların gücü ile doğru orantılı olarak zaman zaman artıp azaldığı görülür.
1254 yılında son Hohenstaufen Hanedanı İmparatoru IV. Konrad (1228-
1254)’ın ölümünden 1438 yılında Habsburg Hanedanı’nın iktidarı ele geçirme-
sine kadar olan devrede merkezî otorite oldukça zayıfladı. İmparatorluğun İtalya
üzerindeki etkisi neredeyse tamamen son bulduğu gibi, büyük çoğunluğu Papa
tarafından taç giydirilmeyen imparatorların Almanya’daki gücü dahi azalmıştır.
Normanlar ve İngiltere
8. yüzyılda anavatanlarından ayrılan Viking toplulukları iki yüzyıl boyunca
Avrupa’dan Asya’ya kadar olan geniş bir sahaya yayılmışlardı. Bu dönem boyunca
Avrupa’ya akın eden Danlar ve Norveçliler İngiltere, İrlanda, Almanya, Fransa ve
İspanya kıyılarını talan etmişlerdir (Kerr 2011, s.17-18). 911 yılında, önce Paris’i ar-
dından da Chartres’i kuşatan Viking liderlerinden Rollo (860-932) ile Fransa Kralı
III. Charles (Basit Charles) (893-922) arasında bir antlaşma yapıldı. Bu antlaşma
ile Fransa kralı, kendisine tâbi olmak ve ülkesini soydaşlarının saldırılarından ko-
rumak koşuluyla Rollo’nun maiyetindekilerle birlikte Normandiya bölgesinde yer-
leşmesine izin verdi. Vaftiz olarak Hıristiyanlığı kabul eden Rollo, Charles’in gayr-i
2. Ünite - Orta Dönem Ortaçağ Avrupa Tarihi (11-13. Yüzyıllar) 29
meşru kızı Gisela ile evlendi. Zamanla bölgeye yerleşen bu kuzeyli topluluk ile
yerli Franklar karışarak Normanları oluşturdu (Crouch 2007, s.1vd.).
Normanlar, bulundukları bölge itibarıyla İngiltere ile daha en baştan beri ya-
kın ilişkiler kurmuşlardı. Bu temaslar sonucunda Normandiya Dükü II. Richard
(996-1026)’ın kız kardeşi Emma ile İngiltere Kralı Aethelred’ın evlenmesiyle ta-
raflar arasında akrabalık ilişkisi kuruldu. 1016 yılında Danimarka Kralı Knud
İngiltere’yi istila ettiğinde Aethelred eşi ve çocukları ile Normandiya’ya sığındı.
25 yıllık bir sürgün hayatının ardından Aethelred’ın oğlu Edward (1041-1066),
1041 yılında İngiltere’ye döndü. Edward İngiltere’ye dönerken yanında çok sayıda
Normanı da getirdi ve onları önemli mevkilere yerleştirdi. Böylece bu tarihten
itibaren İngiltere’de Norman etkisi başlamış oldu (Crouch 2007, s.33 vd.).
İngiltere kralı Edward, 1066 yılında geride erkek evlat bırakmadan ölünce tahta
Harold Godwinson geçti. Ancak onun krallığı Normandiya Dükü William (Fatih
William) tarafından tanınmadı. William, Edward’ın İngiltere tahtı için kendisini
varis bıraktığını iddia ederek büyük bir donanma ile İngiltere seferine çıktı. 14
Ekim 1066 tarihinde meydana gelen ve son Anglo-Sakson Kralı Harold’ın hayatını
kaybettiği Hasting savaşında William büyük bir zafer kazandı (Crouch 2007, s. 87
vd.; Kerr 2011, s.19). 1066 Noel’inde Webminister manastırında krallık tacını giyen
William, İngiltere’nin ilk Norman kralıdır. İngiltere’nin yeni fatihleri Fransızca ko-
nuşurken ahali Sakson dilini konuşuyordu ve bu çift dillilik uzun süre devam etti.
I. William’ın Ardılları
I. William 1087 yılında ölünce oğullarından II. William (1087-1100) İngiltere tah-
tına otururken en büyük oğlu Robert, Normandiya dükü oldu. William’ın krallığı-
nın oğulları arasında bölünmesi, kardeşler arasında mücadele yaşanmasına sebep
oldu. Aslında bu mücadeleyi ateşleyenler krallığın kanalın iki yakasındaki top-
raklarının birleştirilmesi düşüncesinde olan soylulardı. 1088 yılında Robert tahtı
ele geçirmek için kardeşine karşı isyan başlattı, ancak başarılı olamadı. Uzun bir
mücadelenin ardından William ile baş edemeyeceğini anlayan Robert, 1096’da I.
Haçlı Seferi’ne katıldı. Sefer için gerekli olan finansmanı sağlaması karşılığında
Normandiya’daki haklarını William’a devretti. Bununla birlikte 1100 yılında Wil-
liam ölünce Robert, Normandiya’ya yeniden hâkim oldu (Crouch 2007, s.130 vd.).
II. William’ın 1100 yılında bir av sırasında şüpheli bir şekilde okla göğsünden
vurularak ölmesinin ardından İngiltere tahtına kardeşi I. Henry (1100-1135) otur-
du. I. Henry’nin ilk olarak halletmesi gereken mesele II. William’ın ölümünden
sonra Normandiya’nın idaresini tekrar ele geçiren ağabeyi Robert idi. 1106 yılın-
da I. Henry karşısında mağlup olan Robert, savaş sırasında esir düşünce bundan
sonraki hayatını hapishanede geçirdi. Böylece I. Henry İngiltere ve Normandiya’yı
tek idare altında birleştirmeyi başarmış oldu. I. Henry iktidarı boyunca merkezî
idarede pek çok reform yapmış ve bürokrasinin gelişmesini sağlamıştır (Crouch
2007, s.167 vd.).
I. Henry’nin tek meşru oğlu William daha babası hayattayken öldüğünden,
Kral tahtını kızı Matilda’ya bıraktı. Bu durumda ya Matilda kraliçe olarak ülkeyi
idare edecek ya da Angevin ailesine mensup kocası onun adına bu işi üslenecekti.
Ancak İngiliz soyluları her iki alternatifi de kabul etmeyince I. Henry’nin 1135
yılında ölmesinin ardından Matilda’nın kuzeni Stephen’i tahta geçirdiler. Bunun-
la birlikte Matilda kendi hakkı olan tahtı gasp eden kuzeninin hükümdarlığını
tanımayarak onunla mücadele etti. 1154 yılında Stephen ölünce İngiltere tahtına
Matilda’nın oğlu Henry geçti (Crouch 2007, s. 245 vd.).
II. Henry (1154-1189) tahta oturduktan sonra annesini sürgün eden ve Step-
hen döneminde iyice güçlenen baronların gücünü kırdı. Onun iktidarı dönemin-
deki diğer bir önemli olay Canterbury Başpiskoposu Thomas Becket’i öldürtme-
sidir. I. Henry döneminde yapılan reformlar ile merkezî idare karşısındaki gücü
azaltılan kilisenin yeniden eski nüfuzunu kazanması için çaba sarf eden Becket
güçlü bir idare kurmak isteyen II. Henry tarafından öldürtülmüştür (1170) (Bar-
low 1990, s.198 vd.).
II. Henry iktidarı süresinde Fransa Kralı VII. Louis ile pek çok defa savaşmış-
tır. Ama onu asıl uğraştıran mesele ilk eşi Eleanor ve ondan olan oğulları olmuş-
tur. Kendi iktidarına karşı ayaklanan oğulları ile defalarca karşı karşıya gelen II.
Henry, nihayet 1189 yılında, Fransa Kralı II. Philip’in desteğini alan oğlu Richard’a
mağlup oldu. Bu yenilgiden iki gün sonra II. Henry ölünce oğlu Richard İngiltere
kralı oldu (Yonge 2010, s.38-39).
I. Richard (Aslan Yürekli) (1189-1199)

3 Eylül 1189’da Webminister manastırında düzenlenen törenle resmî olarak İn-
giltere krallık tacını giyen Richard, Yahudilerin bu törene katılmasını yasakladı.
Daha sonra Yahudi önde gelenleri yeni krala armağanlarını vermek amacıyla sa-
raya geldiklerinde kralın emri ile tartaklanarak saraydan atılmışlardır. Bu olayla-
rın ardından Londra’da Richard’ın bütün Yahudilerin öldürülmesi emri verdiği
yönünde söylentiler çıkınca şehirde Yahudi avı başlamış ve evleri yakılan, malları
yağmalanan Yahudiler acımasızca katledilmişlerdir (Abbott 2009, s. 81 vd.).
Eyyubî hükümdarı Selahaddin’in 1187 yılında Kudüs’ü Haçlılardan geri alması
üzerine Papanın çağrısı ile düzenlenen Üçüncü Haçlı Seferine katılmaya karar ve-
ren I. Richard, 1190’da ordusuyla İngiltere’den ayrıldı. Kudüs’e deniz yoluyla giden
I. Richard, önce Sicilya ardından Kıbrıs’ı zapt ettikten sonra Akka önlerinde ka-
raya çıktı. Akka’yı Müslümanlardan geri alan Haçlı orduları şehirde katliam yap-
tılar. Bundan sonra I. Richard ve Selahaddin Eyyubî arasındaki Arsuf Savaşı’nda
dağılan Müslüman ordusu geri çekilmek zorunda kaldı. Ancak I. Richard, tüm
uğraşlarına rağmen Kudüs’ü geri almayı başaramadı. Nihayet 2 Eylül 1192’de ta-
raflar arasında üç yıl geçerli olacak bir barış antlaşması yapıldı. Bundan sonra I.
Richard ülkesine geri döndü (Demirkent, 1997, s.153 vd.).
I. Richard dönüş yolculuğu sırasında Viyana yakınlarında Avusturya Dükü Le-
opold tarafından esir edilerek Kutsal Roma İmparatoru VI. Henry’ye teslim edil-
di. İngiltere kralı bu esarette çok yüksek miktarda bir fidye ödeyip Kutsal Roma
imparatoruna vasallık yemini ettikten sonra özgürlüğüne kavuşarak 1194 yılı
Mart ayında İngiltere’ye dönebildi. Hayatının son yıllarını Normandiya’da geçiren
I. Richard, Fransa Kralı II. Philip ile yaptığı savaş sırasında kaza sonucu atılan bir
okla kolundan yaralandı. Yarasının kangren olmasıyla da hayatını kaybetti (1199)
(Abbott 2009, s.312 vd.).
John (Yurtsuz John) (1199-1216) ve Magna Carta (1215)

II. Henry’nin en küçük oğlu olan John (1199-1216), başlangıçta çok ön planda
olmasa da, ağabeylerinin babalarına karşı isyan etmelerinin ardından diğer oğul-
larından nefret eden kral tarafından 1177’de İrlanda Lordu olarak atandı. Bununla
birlikte I. Richard, babası Henry’e karşı 1189 yılında ayaklandığında John babası-
na karşı ağabeyini destekledi. I. Richard kral olduğunda kardeşine karşı oldukça
cömert davranmış ve ona, Fransa’da Mortain kontu yapması dışında İngiltere’de
de pek çok arazi verdi (Warren 1978, s.33 vd., s.38 vd.).
I. Richard, Üçüncü Haçlı Seferi’ne katılmak için ülkesinden ayrılırken kardeşi

John’dan İngiltere’ye girmeyeceği ve yönetime müdahale etmeyeceğine dair söz al-
mıştı. Ancak 1190 yılında I. Richard’ın, yeğeni Arthur’u veliaht tayin etmesi üzeri-
ne John İngitere’ye geldi ve I. Richard’ın yokluğunda devletin yönetimini bıraktığı
William Longchamp’ın elinden idareyi aldı. Ancak gerek İngiliz soyluları gerekse
halk, I. Richard’a bağlılıklarını sürdürdüler. 1194 yılı başında I. Richard İngiltere’ye
dönünce, yokluğundaki davranışlarından dolayı John’u sürgüne yolladı. Fakat kısa
bir süre sonra I. Richard kendisinden özür dileyen kardeşini affetti ve ona Mortra-
in ile İrlanda’daki mülklerini geri verdi. 1196 yılında Richard’ın veliaht tayin ettiği
yeğeni Arthur’un Fransa Kralı II. Philip ile yapılan savaşta esir edilerek zindana
atılmasının ardından John yeni veliaht ilan edildi (Warren, s.44 vd.).
1199 yılında I. Richard ölünce John, kral ilan edildi. Ancak Normandiya ve
Anjou dükleri, onun krallığını tanımadılar ve tahtın gerçek sahibinin Fransa’da
hapis tutulan Arthur olduğunu ilan ettiler. Fransa Kralı II. Philip de çıkarları doğ-
rultusunda John’a karşı Arthur’u destekledi. Nihayet Arthur’u ele geçiren John,
yeğenini öldürterek bu sorunu kökünden halletmiş oldu (1203). Ancak onun
Arthur’u öldürtmesine kızan Normandiya ve Anjou dükleri, John ve II. Philip
arasındaki mücadelede Fransa kralının yanında yer alınca 1204 yılında John,
Fransa’daki topraklarının büyük kısmını kaybetti. Fransa’daki topraklarının elin-
den çıkması sonucu büyük bir prestij kaybeden John, bu toprakları geri almak
için harekete geçti. Ancak sefer masraflarının karşılanması için vergi artırımına
gitmesi ülke içinde huzursuzluklara sebep oldu (Warren, s.51 vd.).
John, kilise ile de anlaşmazlığa düşmüştür. O, 1205 yılında Stephen Langton
adlı birisinin Papa tarafından Canterbury başpiskoposluğuna atanmasına karşı
çıkarak bu makama kendi belirlediği adayın getirilmesini istedi. Bunun üzerine
Papa III. Innocentius vaftiz, evlilik ve cenaze gibi dinî törenlerin kilise tarafından
yapılmayacağını bildirdi ve 1209 yılında İngiltere kralını aforoz ettiğini açıkladı.
John ise Papa’nın bu kararına misilleme olarak kilisenin mallarına el koydu. An-
cak bu sürtüşmenin galibi Kilise oldu ve 1213 yılında John, Papa’nın isteklerini
kabul ederek onunla anlaştı (Warren, s.163 vd.).
Papalık ile uzlaşma sağlayan John, bundan sonra bütün dikkatini Fransa’daki
mücadeleye verdi. Ancak onun Fransa’daki topraklarını geri almak için başlattığı
çaba, 1214 yılında Bouvines Savaşı’ndaki ağır yenilgi ile sonuçsuz kalmış oldu.
John, 1215 yılı Ocak ayında İngiltere’ye döndüğünde baronların kendisine karşı
birleştiklerini ve öne sürdükleri şartları kabul etmesini istediklerini gördü. Duru-
mun ciddiyetini kavrayan kral, bir yandan baronların taleplerine vereceği ceva-
bı erteleyerek zaman kazanmaya çalışırken diğer yandan kendisine başkaldıran
bu asileri cezalandırmak için destek arayışına girdi. Nihayet Papalık İngiltere’de
duruma hâkim olabilmesi için John’a destek vereceğini bildirdi. Bu yardım vaa-
dinden aldığı cesaretle asilerin mallarına el konulması emrini verdi. Ancak kuv-
vetlerini toplayan baronlar Londra üzerine yürüyerek şehrin kontrolünü ele geçir-
diler ve Fransa Kralı II. Philip’i İngiltere’ye davet ettiler. Baronların baskısına daha
fazla karşı koyamayan John, onlarla Londra’nın yaklaşık olarak 30 km batısındaki
Runnymede’de bir araya gelerek Haziran 1215’te Magna Carta’yı imzalamak zo-
runda kaldı (Levy 2008, s.58 vd.).
Latince “Büyük Sözleşme, Büyük Ferman” anlamlarına gelen Magna Carta, Or-
taçağ İngilteresi’nin en önemli belgelerinden bir tanesidir. Magna Carta, sonradan
farklı şekillerde yorumlanmışsa da aslında feodallerin kral karşısında haklarını ga-
ranti altına alan bir belgedir. Kilise, din görevlilerinin atanmasında özgür olacak,
baronların rızası alınmadan kararlaştırılan miktardan daha fazla oranda vergi

alınamayacak, mevcut yasalara uyan hiçbir özgür insan keyfi olarak cezalandı-
rılamayacak şeklinde üç temel prensibe vurgu yapan Magna Carta, kralı diğer
insanlar gibi kanunlara uymak zorunda bırakmaktaydı. Her ne sebepten olursa
olsun kral kanunlara uymayı reddederse, soylular onu azledip yerine yeni bir kral
seçme hakkına sahiptiler. Ancak John, baskı altında imzaladığı bu antlaşmaya uy-
mak niyetinde değildi. Bunun üzerine baronlar II. Philip’in oğlu Louis’i, kralları
olması teklifi ile İngiltere’ye davet ettiler. John, güneyden gelen Fransız istilacılar
ve asi baronlarına karşı giriştiği mücadele sırasında dizanteri hastalığına yakala-
narak 1216 yılı Ekim ayında öldü (Marshall 2006, s. 216 vd.).
III. Henry (1216-1272) ve I. Edward (1272-1307)

John öldüğünde geride 9 yaşındaki Henry ve 7 yaşındaki Richard olmak üzere iki
oğlu kalmıştı. John’a karşı mücadele veren baronlar, Fransa Kralı II. Philip’in oğlu
Louis’i İngiltere’ye davet etmişlerdi. Ancak John öldükten sonra baronların büyük
bir kısmı, yeni kralın Louis değil Henry’nin olmasının kendileri açısından daha
iyi olacağına karar verdiler. Henry, babasının imzaladığı Magna Carta’ya bağlı ka-
lacağına dair yemin ettikten sonra kral ilan edildi. Ancak bu dönemde Londra ve
Doğu İngiltere’nin büyük bölümü hâlâ Louis’e bağlı baronların kontrolü altında
bulunuyordu. 1217 yılında asiler mağlup edildi ve Louis İngiltere’den ayrılmak
zorunda kaldı.
III. Henry tahta oturduğunda henüz 9 yaşında olduğundan her ne kadar kral
unvanını taşısa da 1234 yılına kadar iktidarın gerçek hâkimi olamamıştır. Bu süre
içerisinde ülke naibler tarafından idare edildi. Bunlar içerisinde en önemlisi ve et-
kili olanı 1219-1232 yılları arasında yönetimi elinde tutan Hubert de Burgh’dur. III.
Henry, iktidarının ilk 24 yıllık döneminde yönetime tam anlamıyla hâkim olmuş,
ancak 1258’de baronların baskısına daha fazla dayanamayarak “Oxford Şartları”
çerçevesinde bir dizi reformları kabul etmek zorunda kalmıştır. Buna göre, ba-
ronlar tarafından seçilen 15 kişilik bir meclis oluşturulacak ve krala danışmanlık
yapacak bu meclis idareyi denetleyecekti. Birkaç yıl sonra baronların kendi arala-
rında anlaşmazlığa düşmesiyle III. Henry 1258’de uygulamaya konulan reformları
yeniden değiştirme fırsatı elde etmiş oldu. Fakat 1264 yılında III. Henry’e karşı
başlatılan isyan sırasında Simon de Montfort, Lewes Savaşı’nda mağlup ettiği kral
ve büyük oğlu Edward’ı esir etti. Montfort bir yıl sonra Edward tarafından mağlup
edilip öldürülünceye kadar yönetimde söz sahibi oldu (Carpenter 2006, s.45 vd.).
III. Henry, 1272 yılında ölünce oğlu I. Edward İngiltere tahtına oturdu. Ed-
ward, 1270 yılında Sekizinci Haçlı Seferi’ne katılmak için İngiltere’den ayrılmış ve
1272’de Memlûk Sultanı Baybars ve Haçlılar arasında barış antlaşması imzalan-
dıktan sonra ülkesine dönmek için yola çıkmıştır. Geri dönüş yolculuğu sırasında
babasının öldüğünü öğrenen Edward, ancak 1274 Ağustos’unda İngiltere’ye ula-
şabilmiştir. Ortaçağın en büyük İngiliz kralı olarak kabul edilen I. Edward, zeki
bir idareci ve başarılı bir komutan olmasının yanı sıra, idarî ve hukukî alanlarda
yaptığı düzenlemelerle reformist bir kraldır.
I. Edward, tüm Britanya üzerinde kesin bir otorite kurmak istediğinden ilk iş
olarak Galler üzerine gitmeye karar verdi. 1277-1282 yılları arasındaki seferler
sonucunda, Galler kesin olarak İngiltere idaresi altına girdi (Prestwich 1989, s.170
vd.) Galler meselesini çözen I. Edward bundan sonra dikkatini İskoçya’ya çevirdi.
1292 yılında Edward’ın müdahalesi ile İskoçya kralı seçilen John Balliol, İngiltere
kralına vasallık yemini etmişti. Ancak daha sonra İskoç soylularının teşviki ile
Fransa ile ittifak kurarak Edward’a karşı başkaldırdı. Bunun üzerine 1296’da dü-
zenlediği sefer ile İskoçya’yı istila eden Edward, çeşitli bölgelerde kurduğu askerî
garnizonlarla ülkeyi idare etmeye başladı. Ancak onun zalimane idaresi İskoçların
tepkisine sebep olmuş ve halk William Wallace adlı birisinin etrafında toplanarak
İngiliz idaresine karşı bağımsızlık mücadelesine girişmişti. Edward’ı uzun süre
uğraştıran William Wallace nihayet 1305 yılında yakalanarak idam edildi. Ancak
onun idam edilmesi İskoçların bağımsızlık inançlarını yok edememiş ve 1306 yı-
lında bu sefer İskoç soylularından Robert Bruce I. Edward’a karşı ayaklanmıştır. I.
Edward Robert Bruce’un isyanını bastırmak için çıktığı sefer sırasında yoldayken
ölmüştür (1307) (Prestwich, 1989, s.469 vd.).
Orta Dönem Ortaçağ Avrupasında (11.-13. yüzyıl) Fransa, Almanya ve İngiltere’deki

siyasî durumu değerlendiriniz. 1
ORTA DÖNEM ORTAÇAĞ AVRUPASINDA İTALYA VE İSPANYA

(11.-13.YÜZYIL)
İtalya ve Cermen Nüfuzunun Başlaması (951-1026)

Frank İmparatorluğu’nun dağılışı, İtalya’nın soylular ve şehir devletleri arasındaki
bitmez tükenmez hâkimiyet mücadeleleri içerisine sürüklenmesine neden olmuş-
tu. Ortaya çıkan kaosun sona erdirilebilmesi için kendisinden yardım istenmesi
üzerine harekete geçen Alman Kralı I. Otto, 951 yılında İtalya’da hâkimiyetini te-
sis etti. 962 yılında Roma’da imparatorluk tacını giydi ve bu şekilde Kutsal Roma
İmparatorluğu’nun da temeli atılmış oldu (Roberts, 2011, s. 170).
İmparatorluk tacı giydikten sonra İtalya’nın güneyine doğru yayılma eğilimleri
gösteren I. Otto’nun mirası, ardılları olan II. ve III. Otto tarafından devralındı.
Fakat yeni hükümdarlar İtalya’da istenen birliği kurmakta başarılı olamadıkları
gibi, Papalık makamına dönük baskıcı tutumlarından dolayı da soyluların başını
çektiği bir muhalefet ile yüz yüze geldiler. İktidarın yara aldığı bir hoşnutsuzluk
devresinin ardından, III. Otto’nun ölümünden sonra bazı soylular tarafından İtal-
ya kralı seçilen Arduino’nun krallığını kabul etmeyen yerel piskoposlar, 11. yüzyı-
lın hemen başında Alman Kralı II. Heinrich’i, İtalya’ya gelerek krallığı devralmaya
davet ettiler. İtalya’ya gelerek 1004 yılında Pavia’da krallığını ilan eden II. Heinrich,
1014 yılında imparatorluk tacı giyerek etki alanını genişletse de, onun ölümünden
sonra Pavia’da patlak veren bir ayaklanma, bir yanıyla merkezî hükümetin zayıf-
lamasıyla sonuçlanan bir süreci tetiklerken, bir yanıyla da Milano’nun yeni bir
güç odağı olarak temayüz etmesine neden oldu. İmparatorluğun 11. yüzyılda tam
anlamıyla gücünü yitirmesi, İtalya’da bir dizi şehir devletinin önem kazanması
ve yarımadanın siyasî görünümünün merkezîleşmesi ile sonuçlandı. 1026 yılında
Milano Piskoposu’nun çabalarıyla Franken Dükü II. Konrad İtalya kralı ilan edil-
diyse de, bu durum feodal şehir devletlerinin hızla güçlenmesine engel olamadı
(Hearder-Waley, 1963, s.35 vd.)
Norman Hanedanı (1030-1194)

11. yüzyılın başlarından itibaren küçük gruplar halinde Güney İtalya’ya girmeye
başlayan ve önceleri Bizans İmparatorluğu ile mücadele eden İtalyan soylular ve
kendi aralarında hâkimiyet mücadeleleri ile meşgul olan şehir devletlerinin hiz-
metinde bulunan Normanlar, kısa süre içerisinde siyasî ve askerî bir güç haline gel-
diler ve 1030’da Aversa, 1042’de de Apulia’nın yönetimini ele geçirdiler. Normanla-
rın yükselişi sırasında öne çıkan ve İtalya’daki soydaşlarını merkezî bir hükümetin
çevresinde toplama hesapları yapan Hauteville Hanedanı mensubu Umpredo,
1053 yılında Papalık kuvvetlerini mağlup ederek durumunu güçlendirmeyi ba-
şardı. Norman yükselişinden oldukça rahatsız olmasına rağmen Civitate’de mey-
dana gelen savaşın ardından Umpredo’nun ılımlı davranışları karşısında yumu-
şayan Papa IX. Leo’nun Norman liderin üvey kardeşi Robert Guiscard’ı, Apulia
ve Calabria dükü olarak tanıması, taraflar arasındaki ilişkilerin iyice pekişmesini
sağladı (Matthew, 2001, s. 9 vd.).
Papalık ile iyi ilişkiler kuran Normanların yükselişi devam etti. 1060’da Ca-
labria, 1071’de Bari ve 1077’de Salerno’yu ele geçiren Robert Guiscard, kardeşi
Ruggiero’yu Sicilya’nın fethi ile görevlendirdi. 1091 yılında adaya çıkarak Arap
direnişini kıran Ruggiero, burada bağımsız bir idarenin temellerini attı. Norman-
ları tek bir bayrak altında toplama gayretleri çerçevesinde 1120 yılında Sicilya
Krallığı’nı kurdu. Daha sonra 1137’de özerk Napoli Dukalığı, 1156’da Capua-
Aversa Prensliği’nin de kendisine bağlanmasıyla sınırlarını ve etki alanını geniş-
leten bu krallık, İtalya’nın güneyinde hüküm süren büyük bir devlet haline geldi
(Brown, 1995, s. 95-96).
Normanlar tarafından İtalya’da kurulan güçlü ve istikrarlı siyasî idare, ardında
varis bırakmadan ölen II. Guglielmo dönemine kadar devam etti. Onun ölümün-
den sonra patlak veren iktidar kavgaları ve siyasî anlaşmazlıklar, Ruggiero’nun kızı
Constanza’nın kocası olan Heinrich’in krallık tahtını ele geçirmesiyle sona erdi.
Bu tarih aynı zamanda İtalya’da yeni bir hanedanın, Hohenstaufen Hanedanı’nın
hâkimiyet döneminin de başlangıcı oldu.
Hohenstaufen Hanedanı
Norman Hanedanı’nın son imparatoru Guglielmo’nun ölümünden sonra tahtı ele
geçiren eniştesi Heinrich’in nispeten sakin geçen dönemi uzun sürmedi. Onun
ölümünden sonra taht kavgaları yeniden başladı. Hanedanın ikinci hükümdarı
I. Friedrich, İtalya’nın kaybolmuş birliğini yeniden tesis etme ve hanedanlığının
meşruiyeti noktasında sorun çıkardığı anlaşılan Papalığa verilmiş olan imtiyazları
devlet lehine asgariye indirme yönünde girişimlerde bulundu. Bu amacını gerçek-
leştirmek düşüncesiyle sefere çıkmışsa da, Bizans ve Norman tehdidi karşısında
geri adım atarak 1154/55 yılında Papa ile uzlaşmak zorunda kaldı. Tahtını sağ-
lamlaştırdıktan sonra yeniden harekete geçen I. Friedrich, yarım bıraktığı bir işi
tamamlamak, Papalık ile ilgili planlarını uygulamaya koymak amacıyla harekete
geçti. Bu amaçla düzenlediği ikinci sefer, 1158 yılında Roncaglia Meclisi’nden İm-
paratorluk haklarının geri alınmasına dair bir karar çıkarttırmayı başarmasıyla
sonuçlandı (Bryce 1871, s.167 vd.).
Gün geçtikte İtalya’daki iktidarını güçlendiren I. Friedrich, iş yerel yönetimlerin
(komün) özerkliğini sınırlamaya gelince, Milano kentinin başını çektiği büyük bir
direnişle karşılaştı. İmparatorun 1162 yılında Milano’da büyük bir tahribat yapması,
bu konudaki muhalefetin daha da genişlemesine ve yayılmasına neden oldu. Öte
yandan devletin yönetiminin Papa ile sorunlar yaşaması, onun da özerk şehir yöne-
timlerine destek vermesine neden olmuş, İmparatorluk büyük bir siyasî krizin eşiği-
ne gelmişti. Nitekim 1164’te Venedik’in öncülük ettiği Verona Birliği ve üç yıl sonra
da Lombardiya Birliği gibi örgütlü direniş teşkilatları kuruldu. Roma ile de yakın
ilişki kuran söz konusu muhalif birlikler tarafından örgütlenen isyanlar, İmparator-
luk otoritesinin Lombardiya’da bütünüyle çökmesine, Toscana’da da büyük ölçüde
zayıflamasına neden oldu. Kötü gidişat karşısında önlemler alma yoluna giden, bu
çerçevede 1177’de Papalık ve 1183’te de Lombardiya Birliği ile anlaşan imparator,
Lombard kentlerine talep ettikleri imtiyazları vermek zorunda kaldıysa da, devlet
otoritesinin güç olduğu Spoleto ve Marche’de istediği düzenlemeleri yaptı (Bryce
1871, s. 173 vd.).
1190 yılında imparator’un ölümünden sonra tahta çıkan ve 1194 yılında Sicil-
ya Krallığı’nı ele geçirerek bu krallığın güçlü kaynaklarıyla devletini güçlendiren
oğlu VI. Heinrich’in istikrarlı olacağı düşünülen idaresi uzun sürmedi. Çiçeği bur-
nunda imparator 1197 yılında hayatını kaybetti ve bu durum İtalya’daki impara-
torluk otoritesinin ciddi anlamda sarsıntı geçirmesine neden oldu. VI. Heinrich’in
küçük yaşlardaki oğlu II. Friedrich, Papa III. Innocentius’un naipliği ile İtalya’dan
kopma arifesinde olan Sicilya Krallığı’nın başına geçerken, imparatorluk makam-
ları ise Welf Hanedanı’nın eline geçti (Bryce 1871, s.206).
Sicilya Krallığı tahtına oturduktan sonra adadaki siyasî sorunların üstesinden
gelerek hâkimiyetini güçlendiren II. Friedrich, 1211 yılında Papa’nın da desteğini
temin ederek atalarının tahtını gasp eden Welf Hanedanı’na mensup olan Otto ile
savaşmak üzere harekete geçti. 1214 tarihinde meydana gelen Bouvines Savaşı, II.
Friedrich’in açık galibiyetiyle sonuçlandı. Otto’yu mağlup ettikten sonra Almanya
ve Sicilya tahtlarının birleştirilmesi yönünde adımlar atan Friedrich, 1220 yılın-
da muhtemelen kendisine imparatorluk tacını giydiren Papa’nın baskısıyla Sicilya
Krallığı’nın imparatorluktan ayrılmasını kabul etti (Abulafia, 1992, s.109 vd.).
Papa’nın elinden imparatorluk tacını giydikten sonra dikkatinin tamamını
Sicilya’ya hasreden Friedrich, 1226 yılında sonra Kuzey İtalya’daki şehir devlet-
lerini kontrol altına alma yönünde adımlar atınca, çizmedeki direniş dalgasının
yeniden hareketlenmesine neden oldu. Bu konuda Papa ile ters düşmeyi de göze
alan İmparator, iki kez aforoz edilmesine rağmen girişimini sonlandırmadı. Dire-
nişçiler tarafından organize edilen birçok ayaklanma ile uğraşmak zorunda kalan
Friedrich, Sicilya’da tanzim ettiği yönetim mekanizmasını İtalya’da da tesis etmeyi
başardıysa da, onun 1250 yılında beklenmedik bir biçimde hayatını kaybetmesi,
Hohenstaufen Hanedanı’nın güçlü bir monarşi meydana getirme çabalarını sona
erdirdi. Friedrich’in ölümü, yalnızca onun İtalya’da kurmayı planladığı siyasî ya-
pının akamete uğramasıyla kalmayacak, aynı zamanda ardılları ile Papalık arasın-
da patlak veren hâkimiyet mücadelesi, Hanedanın da sonunu getirecektir. Ayrıca
Papa IV. Clemens’in Sicilya ve Napoli kralı ilan ettiği Anjou Dükü I. Carlo, Ho-
henstaufen Hanedanı’na mensup son temsilcilerini ortadan kaldıracak, onların
hâkimiyetindeki toprakları ele geçirecektir.(Bryce 1871, s. 207 vd.).
İspanya
Coğrafi olarak günümüzde Portekiz ve İspanya devletlerinin içine alan bölge
İber Yarımadası olarak adlandırılmaktadır. İspanya kelimesinin bir devlete iza-
feten kullanılması daha çok 1516 yılından sonra Yeniçağ döneminde olmuştur.
Aslında siyasi olarak Ortaçağ boyunca İspanya diye bir ülkeden bahsetmek müm-
kün değildir. Çünkü 711 yılında Emevî komutanı Tarık b. Ziyad’ın fethi ile İber
Yarımadası’nda Müslüman hâkimiyeti başlamıştır ve topraksal büyüklüğü değiş-
se de 1492 yılına kadar yarımadada sürmüştür. İber Yarımadası’nın siyasi açıdan
bölünmüşlüğü Müslümanların yarımadaya gelmeden önce de geçerlidir. Çünkü
İber Yarımadası’nın kuzeyinde 5. yüzyıldan itibaren Cermen kökenli halkların
kurduğu Süev ve güneyde de Vizigot Krallığı vardır. Müslümanların 8. yüzyılın
başından itibaren İber Yarımadası’nın büyük kısmında hâkimiyet kurmasından
sonra da 4. yüzyılda Aryanist ve 6. yüzyılın sonundan sonra Katolik mezhebine
bağlı olan Vizigotlar yarımadanın kuzeyine çekilirler.
8. yüzyılda yarımadanın Müslüman hâkimiyeti görmeyen kısmı günümüz İs-

panya’sının kuzey-batısında yer alan Asturias bölgesidir. 718-911 yılları arasında
önce Asturias Krallığı daha sonra bölgenin batısında yer alan Galiçya toprakları-
nı ele geçirmesinden dolayı Galiçya Krallığı adı ile anılacaktır. Asturias-Galiçiya
Krallığı, ortaçağ boyunca Hıristiyan İberialıların hafızalarındaki yeniden fetih an-
lamındaki “reconquista” yani yarımadanın tekrar Hıristiyanlaştırılması ideolojisi-
nin kurucusu olacaktır. Bu düşünce yarımadada Müslümanlara karşı adım adım
ortaçağ döneminde gerçekleştirilecektir. Yarımadanın kuzeyinde Asturias bölgesi-
nin güneyindeki Leon Krallığı 911-1230 yılları arasında İber yarımadasındaki Hı-
ristiyan varlığının en önemli devleti olacaktır. Ancak Leon Krallığı Yarımada’daki
Hıristiyanların tek temsilcisi değildir. Onunla birlikte yine kuzey İberia’da bulunan
Burgos ilinin büyük bir kısmını ve çevresini içine alan ve içinde Baskların da ya-
şadığı Kastilya Krallığı, Burgos ili ile komşu Navarra Krallığı, İber Yarımadası’nın
kuzeybatısında Fransa toprakları ile Akdeniz’le buluşan bölgede kurulan Aragon
Krallığı ve 1109 yılından sonra İber Yarımadası’nın Atlas Okyanusuyla buluştuğu
Lusitania bölgesinde kurulmuş olan Portekiz Krallığı’nı söyleyebiliriz.
Orta dönem ortaçağ boyunca her ne kadar yarımadada yer alan bu Hıristiyan
devletler birbiriyle siyasi mücadeleye girmiş olsalar, hatta Müslümanlarla ittifak
kurmalarına rağmen genel olarak Müslümanları İber Yarımadası’ndan çıkartmak
için birlikte uğraşmışlardır. Çünkü kendi krallıklarını genişlettikleri toprakları
yarımadada Müslümanlardan ele geçirmişlerdir. 1057 yılında Badajoz bölgesi,
1062 yılında Toledo ve Sevilla’daki bazı Müslüman grupları da Kastilya’ya tabi ol-
muştur. (Irving, 2002, s. 1; Beydilli, 2001, s. 162-163). 1085 yılında Toledo Müs-
lümanlardan alınmıştır. İspanyalı Müslümanlar bunun üzerine Fas’ta hâkimiyet
kurmuş olan Murabıtlardan yardım istemişlerdir. Yarımadaya gelen Murabıtlar
1086 yılındaki Zellaka Savaşı’nda Kastilya ordularını yenmiştir. Bu zaferlerini
1108 yılında tekrarlayan Murabıtlar, 1109 yılında içinde Madrid’in de olduğu Kas-
tilya şehirlerini ele geçirmişlerdir.
Bunun üzerine Kastilya Krallığı dikkatini yarımadadaki diğer Hıristiyan dev-
letlere yöneltmiş ve Portekiz’i kendine tabi hale getirmiştir. Portekiz’den sonra aynı
olayı Navarra ve Aragon krallıkları da yaşamıştır. Bundan sonra tekrar “reconqu-
ista” siyasetine dönülmüş ve Müslümanlarla mücadele başlamıştır. 1118 yılında da
Aragon Krallığı, Zaragoza bölgesini Müslümanlardan alır. Bu sırada Müslümanlar
açısından ise yarımadadaki Fas kökenli Murabıtlar (1090-1147) devri sona erip Ku-
zey Afrika kökenli Muvahhidler (1147-1229) dönemi başlamıştır. Bu aynı zamanda
Müslümanların kendi arasındaki çekişmeleri de arttıran bir olay olmuştur. Bundan
yararlanan Hıristiyanlar, yarımadada Müslümanlara karşı ilerlemelerine hız vermiş-
lerdir. (O’Callaghan 1983, s. 226; Şeyban, 2003, s. 119-120). Ancak Kastilya Kralı
VII. Alfonso’nun 1157’de ölümünden sonra daha önce tabi hale getirilmiş olan Na-
varra ve Aragon krallıkları bir oğluna, Portekiz Krallığı diğer oğluna kalması üzerine
İber Yarımadası’nda Hıristiyanlar arasında tekrar iç mücadele şiddetini arttırmıştır.
Hatta yarımadadaki siyasi Müslüman oluşumlarla ittifaklar kurulmuştur. Bunun
önüne geçebilmek için 13. yüzyılın başında Papalık Müslümanlarla ittifak halinde
olan kralları aforoz etmekle tehdit etmiştir. Papalığın girişimleri başarılı olmuş, 1211
yılında yarımadada Hıristiyan krallıkları ittifak kurarak 1212 yılında İkab mevki-
indeki savaşta Müslümanları yenmeyi başarmışlardır. (Şeyban, 2003, s. 200, 201).
Bu savaşın sonucundaki gelişmelerden sonra Kastilya, 1230 yılında Leon Krallığı’nı
ilhak ederek yarımadanın en büyük Hıristiyan devleti olurken Müslümanlar ise da-
ğılma ve küçük emirlikler dönemine girmiştir. Bundan istifade eden Kastilya Krallı-
ğı 1236 yılında Kordoba şehrini Müslümanlardan almayı başarır. 1248 yılında da

Sevilla düşer. (O’Callaghan 1983, s. 335 vd.; Şeyban, 2003, s. 207). Aragon Kralı
I. Jaume döneminde (1213-1276) yarımadanın doğusunda kalan Müslüman top-
rakları ele geçirilmiştir ve 1266 yılında İber Yarımadası’nın doğusunda Müslüman
egemenliği sona ermiştir. Bundan dolayı I. Jaume’ye “conquistator” yani “fatih”
unvanı verilmiştir. (Makki 1992, s.75 vd.; Şeyban, 2003, s. 210-212). Benzer du-
rum yarımadanın batısındaki topraklar için de yaşandı. Portekiz Kralı III. Alfon-
so (1245-1279) bugünkü Portekiz sınırları içinde kalan Müslümanlara ait olan
toprakların tamamını ele geçirdi. Böylece Müslümanları İber Yarımadası’ndan
çıkarmaya yönelik hareket, yarımadanın en kuzey noktasından başlamış ve 1492
yılına gelindiğinde yarımadanın en güneyinde tamamlanmıştır.
Orta Dönem Ortaçağ Avrupasında (11.-13. yüzyıl) İtalya ve İspanya’daki siyasî du-
rumu değerlendiriniz. 2
ORTA DÖNEM ORTAÇAĞ AVRUPASINDA ÜRETİM, ZİRAAT

TEKNİKLERİNDEKİ DEĞİŞİM VE DİNİ HAREKETLER
(11.-13.YÜZYIL)
Üretim ve Ziraat Tekniklerindeki Değişimler

Orta dönem Ortaçağ Avrupa’sında önceki dönemlerde görülmemiş derecede tek-
nik düzeyi düşük ancak etkili bir makineleşmeye tanık olunmuştur. Basit işlerde
kullanılan ilkel tezgahlar bu makineleşmeyle birlikte gelişmiş, insan gücünün ye-
rini makineler almaya başlamıştır. İnsan gücüyle çalıştırılan değirmenler 9. yüz-
yıldan sonra yerini su gücüyle çalışan değirmenlere bırakmaya başlamıştır. 12.
yüzyılda da su gücüyle dönen çarklar, rüzgarla çevrilen yelkenlere uyarlanmıştır.
Bir bakıma ortaçağ fabrikası denilebilecek, makinelere sahip işyerlerinde tahıl
öğütme, yağ çıkarma, dokuma, deri işleme, kağıt çekme gibi işlemler yapılmak-
taydı. Avrupa’nın birçok yerinde birbirine benzeyen, suyla çalışan değirmenler
vardı ki bu değirmenlerin birçoğu da manastırlara aitti. Yöredeki hammaddeye
göre değirmenler farklı çalışma sistemlerine sahipti (Gimpel s. 11).
Bu dönemde değirmenlerin bu kadar ilgi görmesinin nedeni mali getirisinin
yüksek olmasıdır. Bu nedenle değirmenler ticari korumaya tabi tutulmuştu. 10.
yüzyıla kadar insan gücü kullanılarak yapılan tüm endüstriyel üretim araçları kam
mili sayesinde makineleşmiştir. 987-96 yılları arasında Fransa’da bira üretiminde
ve 1086’da dokumacılıkta, 1040’ta Almanya’da bu tarz makineler kullanılmaktaydı.
İlk bulunduğundan beri el işçiliğiyle üretilen kağıt 13. yüzyılda Avrupa’yla tanış-
tığı zaman makineyle üretilmeye başlamıştı. 1238, 1273 tarihli belgelere göre su
gücüyle çalışan ilk kağıt fabrikaları İspanya’da Valencia yakınlarındaki Xativa’da
bulunmaktaydı. 1268 yılında İtalya’da Fabriano yöresinde 7 tane çarklı kağıt fab-
rikası çalışır durumdaydı. Fransa’da ise ilk kağıt fabrikası Puy-de-Dome’a bağlı
Ambert yakınlarında 1326 yılında faaliyete geçmişti (Gimpel s. 13-14).
Kumaş üretiminde önemli bir süreç olan çırpma işleminin makineleşmesi
sonucu üretim hem hızlanmış hem de daha karlı bir hale gelmiştir. Nitekim 13.
yüzyılda İngiltere’de çırpma fabrikalarından büyük kazançlar sağlanıyordu. İşlet-
meciler yeni fabrikalar açmakla birlikte, tahıl öğütmek için kullanılan değirmen-
leri de çırpma fabrikalarına dönüştürmüşlerdi. Ancak burada da tekelleşme söz
konusuydu ve köylüler kumaşlarını bağlı oldukları fabrikalara getirmek zorunda
kalıyorlardı. Bu da köylüler arasında huzursuzluğa yol açmaktaydı.
1180 yılından itibaren yel değirmenleri su değirmenlerinin aksine dondurucu

kış aylarında da çalışabildiği için sayıca çoğalıp karlı bir yatırıma dönüştüğünde
Papa III. Celestine (1191-98) bu kuruluşları vergiye bağladı.
Ortaçağda nüfusun büyük bir kesimi geçimini topraktan sağlamaktaydı. Ta-
rımsal seviyenin yükselmesindeki önemli bir etken uygun iklim koşulları idi. Bu
yükselişe etki eden bir diğer faktör de tarımda atların yaygın olarak kullanılmaya
başlanmasıdır. Daha önceki dönemlerde çift sürmek için sadece öküzler kullanıl-
maktaydı. At koşmak, geleneğe ters düştüğünden Avrupalılar uzun yıllar çift sür-
mek için sadece öküzleri kullanmışlardır. Ayrıca atın bakımı ve yetiştirilmesi de çok
masraflıydı. Romalılar at koşma konusunda işe yarar bir yöntem geliştirememişler,
öküzler için kullanılan koşum takımlarını atlara da aynen uygulamışlardır. Ancak
öküzler için kullanılan boyunluklar atların hareket kabiliyetini ve nefes almasını
kısıtlıyordu. Atlara uygun koşum takımı ilk kez Çin ve Sibirya’da kullanılmış, bu
yöntemle hayvanın omuz kürekleri üzerine oturan sert bir hamut sayesinde hayva-
nın çekim kuvveti arttırılmıştır. Bu metot 8. yüzyılda Avrupa’ya gelmiş, 9. yüzyılın
sonlarına doğru at, bu yeni koşumlarla birlikte Norveç’in kuzey kıyılarında çift
sürmek amacıyla kullanılmaya başlanmıştır. Ayrıca atlara nal çakılması da atlardan
elde edilen verimi arttırmaktaydı. Gerek ulaşımda gerekse de tarımda atlardan tam
anlamıyla yararlanmayı sağlayan başka bir koşum yöntemi de at çiftlerinin art arda
koşularak yükün dört ata eşit olarak dağıtılmasıydı (Gimpel s. 32-33).
Ortaçağ tarımı için diğer bir büyük yenilik üç dönüşümlü nadas sistemidir.
Bu sisteme göre bir arazi üç eşit parçaya bölünür, ilk yıl birinci tarlaya kış ürünü,
ikinci tarlaya ilkyaz ürünü ekilir, üçüncü tarla ise nadasa bırakılır. Dört yılda bir
farklı ürünlerin ekilmesine ve toprağın dinlendirilmesine imkan veren bu sistem
ekili arazi alanını arttırdığı gibi bir yılda iki farklı ürün alınmasına da olanak sağ-
lıyordu. Ortaçağda tarımda en kapsamlı değişikliklere ağır tekerlekli saban (pul-
luk) kullanımı yol açtı. 10. yüzyılın sonlarına doğru kullanılmaya başlayan pulluk
çiftçilere toprağı sürmede büyük kolaylık sağlamıştır. Pahalı makineler ve hayvan
edinmeye gücü yetmeyen küçük çaplı çiftçiler, aralarında kooperatifler kurarak
pulluk edinmişlerdir. Yeni bir tarımsal araç olan büyük tırmık şeklindeki barana
da pulluk kullanımından sonra tarlanın düzleştirilmesi ve tohumun toprakta kal-
ması için kullanılmıştır. Böylece Ortaçağın bu yeni tarım teknikleri sayesinde 11.
ve 13. yüzyıllar arasında ortalama verim iki katına çıkmıştır (Gimpel s. 37, 39-43).
Dini Hareketler
10. ve 13. yüzyıllar arasında Katolik kilisesi ve manastır teşkilatı içinde önem-
li değişiklikler olmuştur. Bunun sebebi 10. yüzyıldan başlayarak Avrupa’nın dış
saldırılara maruz kalmamasıdır. Çünkü kuzeyli İskandinav kavimleri Çekler,
Ruslar gibi Slav kavimleri ve Macarlar Hıristiyanlaştırılarak Avrupa kültürünün
bir parçası haline getirilmişlerdir. Kendi içine dönen ve dışa açılmaya hazırlanan
Avrupa’da ekonomik gelişmelerin yanı sıra dini hayatta da bir takım değişiklikler
gözlemlenmeye başlar. Avrupa’da merkezi otorite altında birleşmiş olan Fransa,
Almanya ve İtalya gibi ülkeler parçalanıp şehir devletleri ön plana çıkarken, daha
önce güçlü bir siyasi otoriteden yoksun olan kuzeydeki kavimler siyasi birlik içine
girmeye başlarlar.
Bu gelişmeler içinde ruhban sınıfının mensuplarının yetiştirilmesi, davranışla-
rında bir birlik sağlanması ve din adamlarının toplum nezdinde itibarının kazan-
dırılması için bir takım ıslahat girişimlerinde bulunuldu. Bunlardan ilki günümüz
Fransa’sında yer alan Burgonya bölgesinde 10. yüzyılda başlayan Cluny hareketi-
dir. Bu hareket Benedikten manastırı sayesinde inzivaya çekilme şeklindeki Batı

manastırcılığını, değişen koşullara uyarlayabilmiştir. Baronlar gibi iç güçlere karşı
korunmasız olan manastırları ortaklaşa bir çabayla güçlendirmeyi başardılar. 910
yılında Auvergne Kontu Sofu Guilliaume tarafından kurulan Cluny tarikatı men-
supları aşırı uzun ibadet ve ayin kurallarını değiştirdiler. Birlikte çalıştıkları bütün
kardeş kurumların üstünde kendi başrahiplerinin söz sahibi olmalarını sağladılar.
Böylece diğer manastırların Cluny rahibine bağlanmasını gerçekleştirdiler (Davi-
es s. 345). Sonuçta çok sayıdaki manastırlar tek bir önderin idaresinde toplanarak
tek bir nizamın uygulanmasını kolaylaştırdı. Cluny hareketi daha sonra kurulacak
manastır tarikatlarının ilk örneği oldu. (Seignobos s. 119) Cluny tarikatı disiplinli
teşkilatı ile Papalığın üstünlüğüne destek verdi. II. Urbanus gibi papalar bu tari-
kattan çıktılar. Böylece Papalık kendi monarşisini ve reformlarını gerçekleştirebil-
mek için bir model ve güçlü bir destek kaynağı bulmuş oldu.
Cluny hareketinden etkilenen diğer bir Katolik tarikat Dominiken tarikatı
oldu. 13. yüzyılın başında aziz Dominik tarafından kuruldu. Amaçları cehalet,
putperestlik ve putperestliğe karşı İncilin mesajlarını kavrayan entellektüel din
adamı yetiştirmek yoluyla mücadele etmek ve Hıristiyanlığı topluma daha geniş
bir şekilde yerleştirmekti. Bunun için daha sonra aziz ilan edilen Dominik, 4. yüz-
yılda yaşamış olan Aurelius Augustinus’un Hıristiyanlık için oluşturduğu eğitim
sistemini kullandı. Augustinus’un din personeli yetiştirmek için yazdığı “Hıristi-
yanlığın Öğretisi El Kitabı” anlamındaki “Doctrinia Christiana” adlı kitabını esas
alarak din adamı yetiştiren okullar kurdu. 1216 yılında Dominik tarikatı Papa
tarafından kabul edildi. Aynı yıllarda Aziz Dominik’in çağdaşı olan ve Orta İtal-
ya’daki Assis şehrinden Fransis lakaplı bir rahibin kurduğu Fransisken tarikatı de
13. yüzyıl ve daha sonraki dönemde Hıristiyanlığın önemli tarikatlarından biri
oldu. Rahip Fransis ruhban sınıfının dine yakışmayan tavırlarını şiddet kullana-
rak ya da merkezi otoritenin gücünden istifade ederek değiştirme yolunu tercih
etmedi. Hz. İsa gibi fakirlik içinde sade bir hayatı tercih ederek Hıristiyanlık il-
kelerini sıradan insanlara aktarmak için uğraştı. Kısa sürede ona bağlı keşişler
Avrupa’nın pek çok bölgesinde özellikle taşrada sıradan insanla iletişim kurmayı
başardı. Bunun üzerine Papa 1223’te Fransisken tarikatına onay verdi.
13. yüzyıl Avrupası’nda en çok iz bırakan olaylardan birisi de engizisyon
mahkemelerinin kurulmasıdır. 11. yüzyılda Papa’nın ruhani liderliğini dünyevi
liderlere kabul ettirmesi ve bu gücünü imparator azledecek noktaya ulaştırma-
sı papalığın gücünü tüm Avrupa’da arttırdı ve yaygınlaştırdı. Buna Şarlman’dan
sonra Avrupa’da güçlü merkezi bir imparatorluğun kurulamaması sonucunda
Avrupa’nın her yerinde ortaya çıkan şehir devletleri ve küçük devlet yapıları da
hizmet etti. Papalık Haçlı Seferleri (1096-1291) döneminde bu gücünü fazlasıyla
kullandı. Ancak Avrupa’nın kendi içinde papalığın bu gücünü göstermesi engi-
zisyon mahkemeleri kanalıyla oldu. Engizisyonun görünürdeki amacı Hıristiyan-
lıktan uzaklaşan veya dini esaslara aykırı davranan kimseleri cezalandırmaktı. Bu
amaçla Katolik kilisesinin inisiyatifinde bir adli ve cezai mekanizma oluşturuldu.
1179 yılında Papa III. Aleksander dini yapıdan kopan ve uzaklaşanlar için ilgili
memurlarına tutuklama, aforoz ve mallarının ellerinden alınması yetkisini verdi.
Hatta bu işi kutsal bir cihat olarak ilan etti. Papalığın bu tavrına Alman İmparato-
ru Friedrich Barbarossa (1155-1190) da kendi topraklarında destek verdi.
Engizisyon uygulamaları Papa IX. Gregory (1227-1241) zamanında işlevsellik
kazandı. Önce Avrupa’da yaşayan Yahudilere karşı daha sonra da Katolik mezhebi
tarafından sapkın olarak görülen Hıristiyan mezheplerine karşı tatbik edildi. Engi-
zisyon mahkemeleri sürgün, mallara el koyma, yurttan uzaklaştırma, vatandaş-

lıktan çıkarma gibi cezaların yanı sıra insanları yakmak ve dillerini kesmek gibi
cezalar da uyguladı. Papalığın bu uygulamalarına dini cepheden özellikle Domini-
kan, Fransisken ve Sistersiyenler destek verdi. Siyasi cepheden ise Alman Kralı II.
Friedrich (1220-1250) Hıristiyanlıktan uzaklaşmayı hıyanet olarak gördü. İtalya’nın
Lombardia bölgesinde suçlu görülen bazı kimseleri yaktırdı. Fransa Kralı VIII. Lo-
uis 1226’da özellikle Maniheist kökenli rafızi hareketlere karışanların mallarına el
konmasını emretti. Böylece Papalık, eski kilise babalarının müsamahasını bir ke-
nara bırakarak acımasız bir görüntü kazandı. Dominikenler ve Fransiskenler, Papa
adına Avrupa’nın pek çok yerinde engizisyon mahkemeleri oluşturdular. Engizis-
yon mahkemeleri nadiren İskandinav ülkelerinde tatbik edildi; ancak hiçbir zaman
İngiltere’de uygulanmadı. Engizisyon uygulamaları 1250 yılından sonra bir talimat
kitabına göre uygulanmaya başladı. 1252’den sonra engizisyon mahkemelerinin
bilgi temin edebilmesi için işkenceye başvurabileceğine karar verildi. Engizisyon
mahkemeleri Ortaçağın sonuna kadar Fransa, İtalya, Almanya ve Orta Avrupa
ülkelerinde tatbik edildi. 1481 yılından sonra İspanya’da 1532 yılından sonra da
Portekiz’de uygulandı. İspanya’daki uygulamaları daha çok Yahudi ve Müslümanlar
üzerinde oldu. 1481-1517 yılları arasında İspanya’da 13 binden fazla insan diri diri
yakılmış ve yaklaşık 200 bin kişi başka cezalara çarptırılmıştır (Demirci s. 238-240).
Orta Dönem Ortaçağ Avrupasında (11.-13. yüzyıl) Üretim, Ziraat Tekniklerindeki

3 Değişim ile Dini Hareketleri değerlendiriniz.
ORTA DÖNEM ORTAÇAĞ AVRUPASINDA FEODALİTE VE HAÇLI

SEFERLERİ (11.-13.YÜZYIL)
Feodalite
Avrupa’da 10. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar toplum yapısını belirleyen ilişkiler siste-
mine feodalizm denilmiştir. Bununla birlikte feodalizmin kökenleri Karolenj Ha-
nedanı dönemine kadar uzanmaktadır. Ancak tarihçiler 9. yüzyıldan 11. yüzyıla
kadar devam eden süreci birinci ve 11. yüzyılın ortalarından 13. yüzyılın ortala-
rına kadar devam eden süreci ikinci feodal çağ olarak adlandırırlar. Birinci feodal
çağının belirgin özelliği itaat edilen efendiler ile köylüler arasında kast temeline
dayalı bir ilişkinin olmasıdır. İkinci dönem ise efendi olanların kalıtsal soyluluk
temelinde bu haklarını korumaları olmuştur.
Feodalite sisteminin temel unsurları ekonomik hayatı sürdürebilecek bir top-
rak parçasından oluşan dirlik, bu dirlik üzerinde ziraat faaliyetlerinde bulunacak
köylüler, onların güvenliğini sağlamak için özel kaleler inşa ederek zırhlı süvari
özelliği taşıyan şövalyeler, şövalyelerin vasallık sistemiyle bağlı oldukları ve ita-
at ettikleri senyörlerdir (efendi, lord). Feodal sistemin doğmasını sağlayan temel
unsur otorite boşluğu olmuştur. Frankların kurduğu Roma İmparatorluğu’nun 9.
yüzyılın ilk yarısında parçalanmasından sonra Avrupa merkezi devlet yapısın-
dan yoksun kalmıştır. 9. ve 10. yüzyıllar boyunca güneyde Müslüman Arapların,
kuzeyde Vikinglerin ve Orta Avrupa’da da Macarların sürekli akınları yüzünden
Avrupa’da asayiş ortadan kalmıştır. Bu otorite boşluğunu 10. ve 13. yüzyıllar bo-
yunca Avrupa’da feodalizm ve Papalık doldurmaya çalışmıştır.
Feodalite sistemi aslında askeri ihtiyaçlardan ortaya çıkmıştır. At ve zırhlı sa-
vaşçı birlikten meydana gelen ağır süvari kavramını Batı, Müslüman Araplardan
ve Bizans’tan öğrenmiştir. Bu tür süvariyi ordusunda kullanarak iç ve dış rakiple-
rine karşı başarılı olan kişi Charles Martel (686-741) olmuştur. Süvarinin temel
unsuru olan atı beslemek için geniş topraklara ihtiyaç duyuluyordu. Bundan do-
layı Charles Martel sadece sivillerin değil, geniş kilise topraklarına da el koyarak
atlı süvarinin teminini sağlamıştır. Bundan dolayı ona “Avrupa feodalitesinin ku-
rucusu” denilmiştir.
843 yılındaki Verdun Antlaşmasıyla Kutsal Roma- Cermen İmparatorluğu üçe
ayrıldığı zaman herkesin bir lordu (efendisi, hâkimi) olması ilkesi benimsenmiş-
ti. Bu ilkeden kuramsal olarak mutlak bağımsız olabilecek yalnızca Papa ve im-
paratordu. Bununla birlikte her ikisi de Tanrı’nın vasallarıydı. O zaman feodal
merdiven ya da feodal piramit oluşturulmalıydı. Yani imparatora bağlı vasallar
olmalıydı. Vasallar imparatorluk otoritesine mutlak itaat edenlerdi. Bunlar baron-
lar, kontlar, markizler ve şövalyeler gibi unvanlar alıyordu. Vasallık bir yemin ile
efendiye ömür boyu hizmet etmeyi gerektiriyordu. Bunun karşılığında da efendi
vasalına himaye taahhüt ediyordu. Bu ilişkinin maddi boyutu ise efendinin vasa-
lına fief denilen toprak parçasının kullanım hakkını vermesiydi. Fief kelimesinde
feodalite kavramı türemiştir.
İmparator olan efendi genelde düklere ve kiliseye çok büyük topraklar bağış-
lıyordu. Dükler de yine vasallık şartı ile markizlere, markizler kontlara, kontlar
baronlara ve baronlar da şövalyelere fief denilen dirlikleri veriyorlardı. Böylece
en alttan en üste kadar vasallık ilişkisine dayalı hiyerarşik bir düzen oluşturulmuş
oluyordu. Ancak bu kişiler askerdiler ve kendilerine bahşedilen toprak karşılı-
ğı at ve şövalye denilen savaşçı zırhlı süvariler ile efendinin hizmetinde bulun-
mak zorundaydılar. Kendilerine verilen dirliğin ziraatini ve at yetiştiriciliğini ise
o topraklar üzerinde yaşayan serf olarak adlandırılan köylüler temin ediyordu.
Köylülerin toprakları yoktu, şövalye ve diğer fief sahibi kişilerin toprakları üze-
rinde yaşıyorlardı ve toprağı işlemek kadar efendilerinin angaryalarına da yerine
getirmek zorundaydılar. Köylülerin askeri yükümlülükleri yoktu. Bu sorumluluk
fief sahibi kişilere ve beslemek zorunda oldukları zırhlı süvarilere aitti. Feodal sis-
temin genel olarak Avrupa’ya ait olduğu ve bu sistemin 10. ile 11. yüzyılda kıtaya
yerleştiği kabul edilir.
Bu dönemde efendi tarafından verilen dirliğin kullanım hakkı, fief sahibi as-
keri görevini yerine getirdiği sürece ömür boyu devam ediyordu. Askeri görevini
yerine getiremediğinde ya da ölümü halinde eğer isterse öncelikli olarak dirlik,
büyük oğluna devredebiliyordu. Yani fief sahibi kişi toprağın maliki değil kiracısı
durumundaydı (Davies s.340-345).
Feodalite sistemi orta dönem ortaçağ boyunca İtalya, Fransa, Batı Almanya,
Kuzey Avrupa ve özellikle İngiltere’de tatbik edildi. Bunun sebebi 9. ve 10. yüzyıllar
boyunca Avrupa’ya yapılan güneyden Müslüman Arapların, kuzeyden Vikinglerin
ve Orta Avrupa’dan Macarların akınlarla merkezi otoriteyi zayıflatmasıdır. Mer-
kezi otorite zayıfladıkça fief sahiplerinin yerel güçleri arttı. Bunun sonucu olarak
dış saldırılara karşı koymak kadar kendileri için üretim yapan serflerin (köylüle-
rin) ihtiyaç halinde güvenliğini sağlamak için şatolar yapılmaya başlandı. 9. ve 10.
yüzyılda inşa edilmeye başlanan ahşap şatoların yerini 11. yüzyılda taştan yapılan
şatolar almaya başladı. 10. yüzyılda 12. yüzyıla kadar yapılan şatolardaki öncelikli
amaç fief sahibi (derebeyi) ailenin barınak ihtiyacını karşılamak, onun erzaklarını
ve silahlarını muhafaza edecek bir ambar kurmak ve dış saldırılara karşı korunaklı
bir yer inşa etmekti. Bunun için şatonun yüksek yerlerine burçlar yapıldı, etrafı
kalın duvarlarla, hendeklerle çevrildi. İner kalkar köprülerle, mazgallarla, saldır-
ganların üstüne yakıcı maddelerin döküldüğü deliklerle şato ele geçirilmesi güç
bir kaleye dönüştü (Goff s. 31-32.). Ayrıca şatolar fief sahibinin kalabalık ailesine
olduğu kadar hizmetçileri hatta yakınlarda yaşayan köylüleri bile zaman zaman
içinde ağırlayan yerler oldular ve bazı şatolar her yaştan ve her meslekten insanı
barındıran bazı şehirlerin nüvesini oluşturdular. Böylece şatolar Ortaçağ Avrupa
tarihinin en önemli simgelerinden biri haline geldi.
Herkesin bir efendisi olduğu feodal sistemde fief sahibi kişi aldığı arazi karşı-
lığında şatonun korunması, efendinin askeri seferlerine refakat etme ve lordunun
ikametgâhına hizmet etme yükümlülükleri vardı. Ayrıca efendisi herhangi bir sa-
vaşta esir düşerse onun fidyesini ödemek zorundaydı. Ayrıca efendisinin büyük
oğlunun evlenmesinin masraflarına, büyük kızının çeyizine katkı vermek zorun-
daydı. Bu hizmetleri Haçlı seferlerine katılarak da yapabilirdi. Bu hizmetlerinin
karşılığında dirlik sahibi vergi ödemekten muaf oluyordu. Ödül olarak ise kendi-
sine verilen toprağın gelirini alıyor, üstünde yaşayan köylüleri yargılama hakkını
elde ediyordu. Dirlik sahipleri şatolarda yaşarken, serf durumundaki köylüler ise
gösterişsiz, basit yapılarda yaşıyorlardı. Köylülerin evleri yoksul ve kimi zaman
da sefil haldeydi. Kentlerde bile taş yapılara nadiren rastlanıyordu. Yapılar uzun
süre ahşap malzemeden yapıldığı için Ortaçağda sık sık rastlanan yangınlar vuku
buluyordu.
11. yüzyılın ikinci yarısından sonra fief sahipleri, tasarruf ettikleri toprakların
kiracısı değil sahibi olmak istediler. Yaptıkları mücadeleyle daha önce kiracısı ol-
dukları toprakların maliki oldular. Böylece özellikle taşrada kendi yönetimlerini
kuran küçük beyler ve şövalye takımı ortaya çıktı. Fiefler, babadan oğula ırsi ola-
rak devredilmeye başlandıktan sonra bu gruplar kendilerini asil olarak adlandır-
dılar. Artık sahibi oldukları şatoyu rahat yaşanabilir bir mekana dönüştürdüler.
Şatoda sadece asillere mahsus olan yastık kullanıldı, giysilerini sandıklara koydu-
lar, duvarlarını halıyla kapladılar, salonlarını saygınlık göstergesi olan şömine ile
ısıtmaya başladılar. Burası toplantıların yapıldığı, yemeklerin yenildiği görkemli
salonlar olarak kullanıldı.
Ortaçağ boyunca şövalyelik ve onur kavramları birlikte anılmıştır. Kendini
zırhla koruyan, kılıç ve mızrağı silah olarak kullanan şövalyeler dış görünüşleriyle
de saygın olmak durumundaydılar. Onların asıl işi savaştı. Fakat bu savaşı bireysel
değil toplu olarak yaparlardı. Oyunlarda ve turnuvalarda şan ve şöhret kazanır-
lardı. Şövalyelerin görevleri arasında efendisine bağlı kalmak, kiliseyi korumak,
inançsızlarla savaşmak, rahiplik kurumunu el üstünde tutmak, fakirleri zarar gör-
memesi için himaye etmek, kanlarını kardeşleri için dökmek ve kadınlara saygılı
olmak geliyordu (Hart-Davis s. 191). Özellikle kadınlara saygılı olma kavramı o
güne kadar Avrupa toplumunda ikinci sınıf gözüyle bakılan kadın anlayışından
oldukça farklıdır. Şövalyelerin kadına bakışı daha sonra Avrupa kültürünün un-
surlarından biri haline gelecektir. 14. yüzyıla gelindiğinde şövalyeler, verdikleri
hizmetler için para almaya ve hizmetlerinden muaf tutulmak için de vergi öde-
meye başladılar. Böylece feodal sistem hızla çökmeye başladı. Bu süreci 12. ve 13.
yüzyılda ticaret yoluyla zenginleşen Avrupa’nın durumu hızlandırmıştır. Özellikle
Avrupa’da Bohemya, Saks, Tirol ve Macaristan Dağlarındaki gümüş madenlerinin
13. yüzyılın sonundan itibaren işletilmeye başlaması gümüş bolluğu meydana ge-
tirmiştir (Seignobos s.191).
Haçlı Seferleri
7. yüzyılda İslamiyet’in ortaya çıkışından sonra Müslümanların topraklarını Hıris-
tiyanlar aleyhine genişletmeye başlamaları üzerine Hıristiyan dünyasında Kudüs
şehri kastedilerek kutsal toprakları geri alma söylemiyle yapılan siyasi ve askeri
harekât haçlı seferleri olarak adlandırılmıştır. Özellikle 636 yılında Kudüs’ün fethi
ve 711’de İspanya’da Endülüs Emevi Devleti’nin kurulması, 1071 senesinde Bizans’ın
Malazgirt Savaşı’nda yenilmesi, 1075’te İznik’te Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurul-
masıyla Hıristiyan dünyası Müslümanların bu ilerleyişini durdurmak için harekete
geçmeye başlar. Amaç Kudüs’ün geri alınması, Arapların İspanya’dan, Türklerin de
Anadolu’dan atılmasıydı. Bu doğrultuda Selçuklular döneminde 1096-1291 yılla-
rı arasında 11 haçlı seferi gerçekleştirilmiştir. Osmanlı döneminde de İslamiyet’in
Balkanlara yayılması üzerine 1396 Niğbolu ve 1444 Varna Savaşları da Haçlı sefer-
leri olarak adlandırılmıştır.
İlk Haçlı seferi çağrısı 1074 yılında, Bizans İmparatoru VII. Mihail Dukas tara-
fından yapıldı. Büyük Selçuklu sultanı Melikşah’ın (1072-1092) ölümünden sonra
devlet içindeki otorite boşluğu ve iktidar mücadeleleri, 1086’da Anadolu Selçuklu
sultanı Kutalmışoğlu Süleyman Şah’ın ölümü Türkleri zor durumda bırakmıştı.
Bunun üzerine Bizans İmparatoru I. Aleksios Komninos, Haçlı seferi çağrısını
yenilemiş, Papa II. Urbanus da bu çağrıyı olumlu karşılamıştır. Papa Haçlı ordusu
oluşturmak için ücretli asker toplamak yerine topraksız köylüleri ve sefalet içinde
yaşayan halkı İsa aşkı, din kardeşlerine yardım gibi dini gerekçelerle 1095 Cler-
mont Konsilinde kutsal savaşa çağırdı. Para ve toprak vaadinde bulundu.
Haçlı yemini eden ve üzerlerinde haç işareti taşıyan keşiş Pierre l’Ermite önder-
liğindeki ilk Haçlı ordusu 1096 yılında yola çıktı. Düzensiz birliklerden oluşan bu
ordu Selçuklular tarafından bertaraf edildi. Bu başarısız girişimden sonra asiller-
den oluşan I. Haçlı ordusu da 1096 yılında İstanbul’a ulaştı. Bizans imparatoruna
vasallık yemini ettikten sonra Anadolu’ya geçen Haçlılar, Anadolu Selçuklu Dev-
letinin başkenti İznik’i kuşattı. Pierre l’Ermite’in ordusuna karşı kazandığı zafer, I.
Kılıçarslan’ı Haçlıların gücü hakkında yanıltır ve şehir Selçukluların elinden çıkar.
Haçlılar bundan sonra Anadolu’da ilerlemeye devam ederek 1097’de Antakya’ya
ulaştı. 1098’de de Urfa’da ilk Haçlı devleti kuruldu. 1098 yılında Fatımilerin eline
geçmiş olan Kudüs, bir yıl sonra Haçlıların eline geçti. I. Haçlı Seferi (1096-1099)
sonucu doğuda Urfa Kontluğu (1098-1144), Antakya Prensliği (1098-1268), Trab-
lus Kontluğu (1109-1289) ve Kudüs Krallığı (1099-1291) olmak üzere dört Haçlı
devleti kurulmuş oldu.
Buralarda kurulan Haçlı devletlerine yardım amacıyla 1101 yılında Lombard-
lar, Fransızlar ve Almanlardan oluşan üç ayrı ordu yola çıktı. Bir önceki yenilgi-
den sonra diğer Türk devletleri ve beylikleriyle iş birliği yapan I. Kılıçarslan, Haçlı
ordularına ağır kayıplar verdirdi.
I. Haçlı Seferi sonrasında Urfa’da kurulan Kontluğun 1144 yılında Türkler
tarafından ele geçirilmesi üzerine, 1145 yılında Papa II. Eugenius’un yaptığı II.
Haçlı Seferi çağrısını Fransa Kralı VII. Louis ve Alman Kralı III. Konrad kabul
ettiler. İki büyük Avrupa devleti kralı liderliğinde 1147 yılında yapılan bu harekât
başarısızlıkla sonuçlandı.
III. Haçlı Seferi, Hıttin Savaşıyla (1187) Kudüs’ün Selahaddin Eyyubi tarafın-
dan ele geçirilmesi üzerine 1189 yılında başladı. Alman İmparatoru Friedrich
Barbarossa, İngiltere Kralı I. Richard ve Fransa Kralı Philippe Auguste liderli-
ğindeki III. Haçlı ordusu Akka, Beyrut şehirlerinin yanı sıra Kıbrıs Adası’nı ele
geçirmiş; ancak Kudüs’ü geri alınamamıştır. Anadolu’dan Kutsal topraklara gide-
meyeceklerini anlayan Haçlılar bundan sonraki seferlerini deniz yoluyla yapmak
zorunda kaldılar.
III. Haçlı Seferi’nin 1192’de başarısızlıkla sonuçlanmasından sonra Papa III. In-
nocent, Mısır’a ve Eyyubilere karşı bir Haçlı seferi hazırlığına girişti. Ancak Vene-
dik liderliğinde yapılan IV. Haçlı Seferi bu devletin girişimleriyle yönünü İstanbul’a
çevirdi. 1204 yılında İstanbul Latinlerin eline geçti ve şehir yağmalandı. Bizans
Devleti, Epir, Trabzon ve İznik olmak üzere üç parçaya bölündü. IV. Haçlı Sefe-
ri sonuçları bakımından Türklerin lehine oldu. Bizans bir tehdit olmaktan çıktı
ve Selçuklu Türkleri, Antalya, Sinop, Samsun gibi liman şehirlerini ele geçirerek
önemli ticaret yollarına hâkim oldu.
İlki dışında diğer Haçlı seferlerinin başarısızlığı Batı Haçlılarının günahlarına
bağlandığından dolayı, günahsız olan çocuklardan oluşturulacak olan bir Haç-
lı ordusunun başarıya ulaşacağı düşünüldü. Vaizlerin etkisinde kalan çocuklar
Almanya’da Nicolas, Fransa’da Stephan adındaki çocukların liderliğinde 1212 yı-
lında Haçlı seferi yapmak için toplanıp İtalya kıyılarına indiler. Ancak çocuklardan
bazıları kendilerine vaat edilen mucizelerin gerçekleşmemesi üzerine evlerine dön-
düler. Sefere devam etme kararı alan çocuklar ise köle tüccarlarının eline düştü.
1217-1221 yılları arasında Macar Kralı Andreas, Avusturya Dükü Leopold,
Kıbrıs Kralı Hugue, Bavyera Dükü Ludwig V. Haçlı Seferi için deniz yoluyla
Akka’ya geldi. Haçlı ordusu Mısırlılar tarafından yenilgiye uğratıldı.
Tablo 2.1 Sıra Tarih Haçlı Seferinin Adı Sonuçları

11. - 13. Yüzyıllar
Arasında Haçlı Fransız ve Alman maceraperestler İzmit (Bitinya)
Seferleri (1096-1291) 1 1096 Pierre I’Ermite bölgesinde Selçuklular tarafından yenilgiye
Tablosu uğratıldı.
Avrupalı asilzadeler 1097’de İznik’i alır. 1097
Dorileon’da Selçuklu ordusu yenildi. Urfa (1098),
2 1096-1099 I. Haçlı Seferi
Antakya (1098), Kudüs (1099) ve Trablus (1109)
Haçlı devletleri kuruldu.
I. Kılıçarslan, Lombard, Fransız ve Alman
3 1101 1101 yılı Haçlı Seferi
birliklerini kesin olarak yendi.
Fransa Kralı VII. Louis, Alman Kralı III. Konrad
4 1147-1149 II. Haçlı Seferi
Selçuklular tarafından yenilgiye uğratıldı.
Alman Kralı Friedrich Barbarossa 1190’da Silifke
Çayı’nda boğuldu. İngiltere Kralı I. Richard Kıbrıs,
5 1189-1192 III. Haçlı Seferi
Akka ve Beyrut’u aldı. Fransa Kralı Philip ve
Avusturya Herzogu Leopold sefere katıldı.
Venedik Dükü Enrico Dandolo ve Avrupalı asiller
6 1202-1204 IV. Haçlı Seferi
İstanbul’u işgal etti, Bizans Devleti parçalandı.
30 bin Fransız, 20 bin Alman çocuk yollarda
7 1212 Çocukların Haçlı Seferi öldü. Esir pazarlarında Hıristiyanlar tarafından
köle olarak satıldılar.
Macar kralı Andreas, Avusturya Dükü Leopold,
Kıbrıs hakimi Hugue, Bavyera Dükü Ludwig’in
8 1217-1221 V. Haçlı Seferi
katıldığı Mısır’a yönelik başarısız deniz seferi
gerçekleşti.
Alman İmparatoru II. Friedrich denizyoluyla
Mısır’a sefer düzenledi. 1129’da anlaşma yoluyla
9 1227-1229 VI. Haçlı Seferi
Kudüs alındı. Kudüs 1229-1244 yılları arasında
Haçlıların elinde kaldı.
Fransa Kralı IX. Louis, deniz yolu ile
10 1248-1250 VII. Haçlı Seferi gerçekleştirdiği Haçlı seferinde Mısır’da Dimyat
şehrinde esir alındı.
Fransa Kralı IX. Louis ve kardeşi Charles d’Anjou
11 1270 VIII. Haçlı Seferi tarafından Tunus, Kartaca’ya yapılan sefer
başarısızlıkla sonuçlandı.
Alman İmparatoru II. Friedrich, Papa tarafından aforoz edilmesine rağmen

1227 yılında Mısır’a bir Haçlı seferi düzenledi. Alman ordusundan çekinen Mısır
sultanı el-Melikü’l-Kamil anlaşma yoluyla Kudüs’ü Haçlılara teslim etti (1229).
Ancak şehir 1244 yılında yeniden Müslümanların eline geçti. Bunun üzerine
VII. Haçlı Seferi için Fransa Kralı IX. Saint Louis’nin öncülüğünde hazırlıklar
başladı. 1248’de başlayan seferde Haçlılar başarılı olamadığı gibi Kral Louis da-
hil tüm Haçlılar esir düştü. Fidye yoluyla serbest kalan Kral Louis ülkesine geri
döndüğünde yeni bir Haçlı ordusu oluşturmaya başladı. 1270 yılında başlayan
VIII. Haçlı Seferi bu kez Doğuya değil Tunus üzerine yapıldı. Kartaca’da karaya
çıkan Haçlı ordusu salgın hastalık nedeniyle binlerce askerini kaybetti ve Kral
Louis de öldü. Kralın kardeşi Charles d’Anjou Sicilya filosu ile gelerek kalan Haçlı
ordusunu alıp İtalya’ya geri döndü. Böylelikle VIII. Haçlı Seferi de başarısızlıkla
sonuçlanmış oldu. Haçlılara ait Akka, Sur ve Beyrut 1291 yılında Müslümanlar
tarafından tekrar ele geçirildi ve Doğudaki Haçlı varlığı sona ermiş oldu.
1096-1291 yılları arasındaki Haçlı seferleri sonucunda doğuda yaşayan yerli
Hıristiyanlar zarar görmüş özellikle IV. Haçlı Seferi ile Bizans parçalanmış, baş-
kenti de yağmalanmıştır. Bizans’ın içine düştüğü bu durum Türklerin Anado-
lu’daki varlığını güçlendirmiştir. Alınan başarısızlıklar nedeniyle kilisenin etki ve
gücü de azalmıştır. Bununla birlikte Hıristiyan kimliği Avrupa’nın en büyük ortak
paydası olmuştur. Haçlı seferleri sonucu Batı Avrupa toplum yapısı büyük deği-
şikliklere maruz kaldı. Karolenj iktidarının çöküşünden sonra ortaya çıkan otorite
boşluğunda güç ve şiddet Avrupa içine yönelmişti. Haçlı seferleri sayesinde içe
dönük olan bu şiddet Müslümanlara yöneltilmiş, böylece kralların ve feodal bey-
lerin düzeni sağlamaları kolaylaşmıştır.
Orta Dönem Ortaçağ Avrupasında (11.-13. yüzyıl) Feodalite ve Haçlı Seferlerini de-
ğerlendiriniz. 4
Özet
Orta Dönem Ortaçağ Avrupası’nda (11-13. kuzeyine çekilen Hıristiyanlar, zamanla Müs-
1 yüzyıl) Fransa, Almanya ve İngiltere’nin siyasî lümanlara karşı verilecek mücadelenin öncüsü
durumunu açıklayabilmek oldular. 11-13. yüzyıllarda İspanya’da hüküm
843 yılında imzalanan Verdun Antlaşması ile süren Leon, Kastilya, Navar, Aragon krallıkları
Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğu Şarlman’ın hem kendi aralarında yoğun bir hâkimiyet mü-
üç torunu arasında bölüşüldü. Rhône Nehri’nin cadelesi vermişler hem de Müslümanların fet-
batısındaki Gaskonya, Septimania ve Akitanya’yı hettiği toprakları geri almak yani “Reconquista”
içine alan kısım Batı Frankia 987 yılına kadar için savaşmışlardır.
Karolenj Hanedanı kralları tarafından yöne-
tildi. Batı Franklarının son Karolenj İmparato- Orta Dönem Ortaçağ Avrupası’nda (11-13.
ru V. Louis 987 yılında ölünce Frank soylula- 3 yüzyıl) Üretim, Ziraat Tekniklerindeki Değişim
rından Hugh Capet kral seçildi ve 1328 yılına ile Dini Hareketleri açıklayabilmek
kadar iktidarı ellerinde tuttular. Kutsal Roma Bu dönemde insan gücü yerine basit maki-
İmparatorluğu’nu yeniden canlandıranlar ise nalar kullanılmaya başlanmıştır. 9. yüzyıldan
Doğu Frankia’yı yöneten Alman kralları oldu. sonra insan gücü ile çalışan değirmenler yeri-
962’de Papa tarafından Kutsal Roma imparatoru ne su gücü ile çalışan değirmenler kullanılma-
ilan edilen I. Otto tarafından yeniden canlan- ya başlanmıştır. 10. yüzyıla kadar insan gücü
dırılan imparatorluk 1806 yılına kadar yaklaşık kullanılarak yapılan üretim araçları kam mili
dokuz asır varlığını sürdürdü. sayesinde makineleşmiştir. 11. yüzyılda doku-
14 Ekim 1066 tarihinde meydana gelen ve son macılık alanında Fransa ve Almanya’da bu tür
Anglo-Sakson Kralı Harold’ın hayatını kaybettiği makinalar kullanılmıştır. 12. yüzyılda su gücü
Hasting Savaşı ile İngiltere tarihinde yeni bir dö- ile dönen çarklar rüzgarla çevrilen yelkenlere
nem başladı. Bu savaşta büyük bir zafer kazanan uyarlanmıştır. Bunun sonucu dondurucu kış
William İngiltere’nin ilk Norman kralı oldu. Nor- aylarında da çalışabilen yel değirmenlerinde
man istilasının ardından ülkenin siyasi, sosyal ve artış olmuştur. 13. yüzyılda da çırpma işlemi-
kültürel yapısında köklü değişiklikler yaşandı. nin makineleşmesi sonucu İngiltere’de kumaş
Norman hâkimiyeti dönemi bir yandan İngilte- üretimi artmıştır. Bu dönemde tarım alanında
re krallarının Fransa ile olan mücadelesini diğer da bazı yenilikler görülmüştür. Çift sürmek için
yandan ülke içindeki soylulara kesin otoritelerini sadece öküzler kullanılırken bu dönemde atlar
kabul ettirmek için verdikleri çabayı simgeler. da kullanılmaya başlanmıştır. Atların omuz kü-
rekleri üzerine oturan koşum takımları ve nal
Orta Dönem Ortaçağ Avrupası’nda (11-13. yüzyıl) çakılması ve at çiftlerinin ard arda koşulma-
2 İtalya ve İspanya’daki gelişmeleri tartışabilmek sı sayesinde tarım üretiminde önemli artışlar
Orta dönem ortaçağ boyunca İtalya’da güçlü si- olmuştur. Üç dönüşümlü nadas sistemi, ağır
yasi bir hanedan görülmemiştir. Bunun sonucu tekerlekli saban (pullug) sayesinde 11. ve 13.
olarak küçük feodal şehir devletleri varlıklarını yüzyıllar arasında ortalama ziraî verimlilik iki
sürdürmüşlerdir. Ancak İtalya dışında oluşan katına çıkmıştır.
Alman kökenli Kutsal Roma-Cermen İmpara- Bu dönemde 10. yüzyılda Cluny, 13. yüzyılın
torluğu İtalya’nın güneyini kendi sınırları içine başında Dominiken ve Fransisken tarikatları
katmıştır. Bu durum çok uzun sürmemiş, orta- sayesinde disiplinli, eğitim almış ve Papalığı en
ya çıkan siyasi boşluğu İtalya’da Normanlar dol- üst otorite olarak kabul eden dinî bir örgütlenme
durmuştur. Özellikle Sicilya olmak üzere güney yaşanmıştır. Bunun sayesinde kilise dünyevi li-
İtalya’da siyasi bir birlik oluşturabilmişlerdir. Orta derlere otoritesini kabul ettirmiştir. Bu gelişimin
dönem ortaçağ İtalyası’nda görülen son güçlü ha- sonucu Papalık gücünü, Avrupa dışında Haçlı
nedan Hohenstaufen Hanedanı olmuştur. Seferleri (109-1291)’nin organizasyonunda Av-
İspanya’nın Müslümanlar tarafından 8. yüzyıl- rupa içinde de engizisyon uygulamaları olarak
da fethedilmesinden sonra İber Yarımadasının göstermiştir.
Orta Dönem Ortaçağ Avrupası’nda (11-13. yüzyıl)

4 Feodalite ve Haçlı Seferlerini açıklayabilmek
Avrupa’da 10. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar toplum
yapısını belirleyen ilişkiler sistemine feodalizm
denilmiştir. Feodal toplum yapısı Avrupa’daki
merkezi devlet yapısının bozulmasından ortaya
çıkmıştır. Bu sistemin temel özelliği, toprak sa-
hibi ve güvenlik sağlayan efendiye üretim yapan
kiracı durumundaki köylülerin itaat etmesidir.
Feodalizmde herkesin bir efendisi vardır. Kral,
dük, markis, kont, baron, şövalye ve köylü tar-
zında bir hiyerarşik yapılanma söz konusudur.
Bu dönemde 1096-1291 yılları arasında deği-
şik adlar atlında 11 haçlı seferi düzenlenmiştir.
I. Haçlı Seferinde Avrupalılar başarılı olmuş,
1099’da Kudüs ele geçirildiği gibi Urfa, Antakya
ve Trablus’da Haçlı Devletleri kurulmuştur. Bu-
nun dışındaki Haçlı Seferleri İslam dünyasının
karşı mukavemeti ile başarısız hale getirilmiştir.
1. 843 yılında imzalanan Verdun Antlaşmasıyla 6. Makineleşmeyi arttıran kam milinin kullanımı ka-
Şarlman’ın İmparatorluğu kaça bölünmüştür? çıncı yüzyıldan sonra yaygınlaşmıştır?
a. Altı a. 9. yüzyıl
b. Beş b. 10. yüzyıl
c. Dört c. 11. yüzyıl
d. Üç d. 12. yüzyıl
e. İki e. 13. yüzyıl
2. I. Otto tarafından yeniden canlandırılan Kutsal 7. Engizisyon mahkemeleri aşağıdaki Avrupa ülkele-
Roma İmparatorluğu 962-1254 yılları arasında iki ha- rinden hangisinde tatbik edilmemiştir?
nedan tarafından idare edilmiştir. a. Fransa
Bu Hanedanlar aşağıdakilerden hangisinde birlikte ve b. İngiltere
doğru olarak verilmiştir? c. İtalya
a. Karolenj Hanedanı-Capet Hanedanı d. Almanya
b. Merovenj Hanedanı-Karolenj Hanedanı e. İspanya
c. Capet Hanedanı-Sakson Hanedanı
d. Karolenj Hanedanı-Sakson Hanedanı 8. Papalığın merkezi otoritesine aşağıdaki tarikatlar-
e. Sakson Hanedanı- Hohenstaufen Hanedanı den hangisi destek vermemiştir?
a. Cluny
3. Normanların İngiltere’yi istilası aşağıdaki olaylar- b. Dominiken
dan hangisinin ardından gerçekleşmiştir? c. Fransisken
a. Hasting Savaşı’nın d. Sistersiyen
b. Bouvines Savaşı’nın e. Maniheist kökenli tarikatlar
c. Lewes Savaşı’nın
d. Puvatya Savaşı’nın 9. Aşağıdakilerden hangisinde Feodal sisteme ait un-
e. Arsuf Savaşı’nın vanlar büyükten küçüğe doğru sıralanmıştır?
a. Kral-baron-dük-kont-markiz
4. Orta dönem ortaçağda, İtalya ve Sicilya’da nispeten b. Kral-dük-baron-kont-markiz
siyasi birliği aşağıdakilerden hangisi sağlamıştır? c. Kral-markiz-dük-baron-kont
a. Franklar d. Kral-dük-markiz-kont-baron
b. Vikingler e. Kral-dük-baron-markiz-kont
c. Normanlar
d. Katalanlar 10. Aşağıdaki Haçlı seferlerinden hangisi Bizans
e. Kastilyalılar İmparatorluğu’nun parçalanması ile sonuçlanmıştır?
a. I. Haçlı Seferi
5. Asturias-Galiçya Krallığı nerede kurulmuştur? b. II. Haçlı Seferi
a. Avusturya’da c. III. Haçlı Seferi
b. İspanya’da d. IV. Haçlı Seferi
c. Romanya’da e. V. Haçlı Seferi
d. İtalya’da
e. Almanya’da

1. d Yanıtınız yanlış ise “Fransa ve Capet Hanedanı” Sıra Sizde 2
bölümünü yeniden okuyunuz. 11. yüzyılın başında İtalya birlikten uzak küçük şehir
2. e Yanıtınız yanlış ise “Kutsal Roma İmparatorlu- devletlerinden oluşan bir bölge görünümündedir. Kut-
ğu” bölümünü yeniden okuyunuz.. sal Roma-Cermen İmparatorluğu’nu oluşturmak iste-
3. a Yanıtınız yanlış ise “Normanlar ve İngiltere” yen Alman kralları İtalya’nın güneyini kendi sınırlarına
bölümünü yeniden okuyunuz. katmışlardır. Ancak tüm İtalya’da bu başarılamadığı için
4. c Yanıtınız yanlış ise “Norman Hanedanı” bölü- feodal şehir devletleri hızla güçlenmişlerdir. İtalya’nın
münü yeniden okuyunuz. 11. ve 12. yüzyılın ilk yarısında gördüğü en güçlü siyasi
5. b Yanıtınız yanlış ise “İspanya” bölümünü yeni- yapılanma Normanlar tarafından gerçekleştirilmiştir.
den okuyunuz. 1030-1194 yılları arasındaki dönemde başlangıçta şe-
6. b Yanıtınız yanlış ise “Üretim, Ziraat Tekniklerin- hir devletlerinin hizmetinde bulunan Normanlar daha
deki Değişimler” bölümünü yeniden okuyunuz. sonra İtalya’nın en güçlü siyasi ve askeri gücü haline
7. b Yanıtınız yanlış ise “Dini Hareketler” bölümü- gelmişlerdir. 1091 yılında Sicilya Adası’nı Araplardan
nü yeniden okuyunuz. alarak tüm güney İtalya’da hâkimiyet kurmuşlardır. 12.
8. e Yanıtınız yanlış ise “Dini Hareketler” bölümü- yüzyılın ikinci yarısıyla 13. yüzyılın başında İtalya’nın
nü yeniden okuyunuz.. en güçlü hanedanı Hohenstaufen Hanedanı olmuştur.
9. d Yanıtınız yanlış ise “Feodalite” bölümünü yeni- Ancak bu dönemde de Papa ve diğer küçük şehir dev-
den okuyunuz. letleri kendi aralarındaki mücadeleyi sürdürmüşler ve
10. d Yanıtınız yanlış ise “Haçlı Seferleri” bölümünü İtalya bu dönemde birlikten yoksun kalmıştır.
yeniden okuyunuz. İspanya’nın 8. yüzyılda Müslümanlar tarafından fethe-
dilmesinden sonra İber Yarımadası’nın kuzeyine çekilen
Hıristiyanlar, zamanla Müslümanlara karşı verilecek mü-
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı cadelenin öncüsü oldular. 11-13. yüzyıllarda İspanya’da
Sıra Sizde 1 hüküm süren Leon, Kastilya, Navar, Aragon krallıkları
Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğu 843 yılında im- hem kendi aralarında yoğun bir hâkimiyet mücadelesi
zalanan Verdun Antlaşması ile Batı Frankia, Orta vermişler hem de Müslümanların fethettiği toprakları
Frankia ve Doğu Frankia olarak Şarlman’ın torunları geri almak yani “Reconquista” için savaşmışlardır.
arasında bölüşüldü. 987 yılına kadar Karolenj Haneda-
nı kralları tarafından yönetilen Batı Frankia bu tarihten Sıra Sizde 3
sonra Capet Hanedanı tarafından idare edilmiştir. Kut- Bu dönemde insan gücü yerine basit makinalar kullanıl-
sal Roma İmparatorluğu’nu yeniden canlandıranlar ise maya başlanmıştır. 9. yüzyıldan sonra insan gücü ile ça-
Doğu Frankia’yı yöneten Alman kralları oldu. 962’de lışan değirmenler yerine su gücü ile çalışan değirmenler
Papa’nın Kutsal Roma imparatoru ilan ettiği I. Otto kullanılmaya başlanmıştır. 10. yüzyıla kadar insan gücü
tarafından yeniden canlandırılan imparatorluk, 1806 kullanılarak yapılan üretim araçları kam mili sayesin-
yılına kadar yaklaşık dokuz asır varlığını sürdürdü. de makineleşmiştir. 11. yüzyılda dokumacılık alanında
Vikingler, Fransa’nın Normandiya bölgesine gelerek Fransa ve Almanya’da bu tür makinalar kullanılmıştır.
Franklarla karışarak Normanları oluşturdu. 1066 yı- 12. yüzyılda su gücü ile dönen çarklar rüzgarla çevri-
lında Rollo’nun soyundan gelen Norman Kralı Wil- len yelkenlere uyarlanmıştır. Bunun sonucu dondurucu
liam, Hasting Savaşı’nda Harold’ı mağlup ederek kış aylarında da çalışabilen yel değirmenlerinde artış
İngiltere’yi istila etti. Böylece İngiltere’de Norman olmuştur. 13. yüzyılda da çırpma işleminin makineleş-
hâkimiyeti başladı. I. William ve ardılları döneminde mesi sonucu İngiltere’de kumaş üretimi artmıştır. Bu
İngiltere’de pek çok siyasî gelişme yaşanmıştır. İngiliz dönemde tarım alanında da bazı yenilikler görülmüş-
kralları bir yandan Fransa’daki haklarını korumak için tür. Çift sürmek için sadece öküzler kullanılırken bu dö-
Fransa kralı ile mücadele ederken diğer yandan ülke nemde atlar da kullanılmaya başlanmıştır. Atların omuz
içinde özellikle soylulara karşı otoritelerini korumak kürekleri üzerine oturan koşum takımları ve nal çakıl-
için çaba harcamıştır. ması ve at çiftlerinin ard arda koşulması sayesinde tarım
üretiminde önemli artışlar olmuştur. Üç dönüşümlü
nadas sistemi, ağır tekerlekli saban (pullug) sayesinde Davies, Norman, Avrupa Tarihi, İmge Kitabevi, Ankara
11. ve 13. yüzyıllar arasında ortalama ziraî verimlilik 2006.
iki katına çıkmıştır. Demirci, Kürşat, “Engizisyon”, Türkiye Diyanet Vakfı
Bu dönemde 10. yüzyılda Cluny, 13. yüzyılın başında İslâm Ansiklopedisi, c. 11, İstanbul 1995, s. 238-241.
Dominiken ve Fransisken tarikatları sayesinde disip- Demirkent, Işın, Haçlı Seferleri Tarihi, İstanbul 1997.
linli, eğitim almış ve Papalığı en üst otorite olarak kabul Demirkent, Işın, “Haçlılar” TDVİA
eden dinî bir örgütlenme yaşanmıştır. Bunun sayesinde Gelfand, Dale Evva, Charlemagne, New York 2003.
kilise dünyevi liderlere otoritesini kabul ettirmiştir. Bu Gimpel, Jean, Ortaçağda Endüstri Devrimi, çev. Nazım
gelişimin sonucu Papalık gücünü, Avrupa dışında Haç- Özüaydın, Tübitak Yay., Ankara 1997.
lı Seferleri (109-1291)’nin organizasyonunda Avrupa Greer Thomas H.-Gavin Lewis, A Brief History of the
içinde de engizisyon uygulamaları olarak göstermiştir. Western Europes, Thomson 2005.
Gül, Muammer, Ortaçağ Avrupa Tarihi, İstanbul 2010.
Sıra Sizde 4 Hearder H. - Waley, D.P., A Short History of Italy,
Cambridge 1963.
Avrupa’da 10. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar toplum yapı-
Hearder, H. - Waley, D.P., A Short History of Italy,
sını belirleyen ilişkiler sistemine feodalizm denilmiştir.
Cambridge 1963.
Feodal toplum yapısı Avrupa’daki merkezi devlet ya-
Hersak, Emil, “Avarlar: Etnik Yaradılış Tarihlerine Bir
pısının bozulmasından ortaya çıkmıştır. Bu sistemin
Bakış”, Türkler, C.2, Ankara 2002, ss.641-657.
temel özelliği, toprak sahibi ve güvenlik sağlayan efen-
Hitti, Philip K., İslam Tarihi, C. 3, çev. Salih Tuğ, İstan-
diye üretim yapan kiracı durumundaki köylülerin itaat
bul 1980.
etmesidir. Feodalizmde herkesin bir efendisi vardır. Irving, Thomas B., “Kastilya”, DİA, c. 25, Ankara 2002.
Kral, dük, markiz, kont, baron, şövalye ve köylü tar- Kerr, Gordon, Charlemagne’den Lizbon Antlaşması’na
zında bir hiyerarşik yapılanma söz konusudur. Bu dö- Avrupa’nın Kısa Tarihi, çev. Cumhur Atay, İstanbul
nemde 1096-1291 yılları arasında değişik adlar atlında 2011.
11 haçlı seferi düzenlenmiştir. I. Haçlı Seferi’nde Avru- Kohn, George Childs, Dictionary of Wars, New York
palılar başarılı olmuş, 1099’da Kudüs ele geçirildiği gibi 2007.
Urfa, Antakya ve Trablus’da Haçlı Devletleri kurulmuş- Kurat, Akdes Nimet, “Avarlar”, yayına haz. Serkan
tur. Bunun dışındaki Haçlı Seferleri İslam dünyasının Acar, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVI/1, (Temmuz
karşı mukavemeti ile başarısız hale getirilmiştir. 2011), ss. 81-110.
Le Goff, Jacques-Schlegel, Jean-Louis, Çocuklar İçin
Ortaçağ, çev. Orçun Türkay, Yapı Kredi Yay., İstan-
Yararlanılan Kaynaklar bul 2008.
Abbott, Jacob, History of King Richard I of England: Ma- Levy, Debbie, The Signing of the Magna Carta, Minne-
keres of History, New York 2009. apolis 2008.
Abulafia, David, Frederick II: A Medieval Empero, Ox- Makki, Mahmoud, “The Political History of al-
ford University press 1992. Andalus92/711-897/1492”, The Legacy of Muslim
Barlow, Frank, Thomas Becket, California 1990. Spain, ed. Salma Khadra Jayyusi, Brill 1992.
Beydilli, Kemal, “İspanya”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklo- Marshall, H. E., Our Island Story, 2006.
pedisi, C. 23, İstanbul 2001, ss. 162-170. Matthew, Donald, The Norman Kingdom of Sicily,
Bhote, Tehmina, Charlemagne: The Life and Times of an Cambridge 2001.
Early Medieval Emperor, New York 2005. McKitterick, Rosamond, Charlemagne: The Formation
Bradbury, Jim, The Capetians: Kings of France, 987- of a European Identity, Cambridge University Press
1328, London 2007. 2008.
Brown, R. Allen, The Normans, Woodbridge 1995. O’Callaghan, Joseph F., A History of Medieval Spain,
Bryce, Viscount James Bryce, The Holy Roman Empire, New York 1983.
Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, Türkçe çev.
Oxford 1871.
Fikret Işıltan, TTK yay. Ankara 1991.
Carpenter, David, The Reign of Henry III, London-New
Özdemir, Mehmet, “Endülüs”, Diyanet Vakfı İslam An-
York 2006.
siklopedisi, C. 11, İstanbul 1995, ss. 211-225.
Crouch, David, The Normans: The History of a Dynasty,
London 2007.
Öztuna, Yılmaz, Devletler ve Hanedanlar, C.III,V, An-
kara 1996.
Prestwich, Michael, Edward I, California 1989.
Riché, Pierre, The Carolingians, İngilizce çev. Micha-
el Idomir Allen, University of Pennsylvania press
1993.
Roberts, J.M., Avrupa Tarihi, çev. Aret Demirkaynak,
İnkılap yay. İstanbul 2011.
Schutz, Herbert, The Carolingians in Central Europe,
their History, Art and Architecture, Leiden 2004.
Seignobos, Charles, Avrupa Milletlerinin Mukayeseli
Tarihi, çev. Samih Tiryakioğlu, Varlık Yayınları, İs-
tanbul 1960.
Şeyban, Lütfi, Reconquista Endülüs’te Müslüman-Hıris-
tiyan İlişkileri, İstanbul 2003.
Warren, W. L., King John, California 1978.
Yonge, Charlotte Mary, A Short History of England,
Bremen 2010.
3
Amaçlarımız
 Geç Dönem Ortaçağda (1300-1453) Batı Avrupa’daki gelişmeleri irdeleyebilecek;
 Geç Dönem Ortaçağda (1300-1453) Doğu Avrupa’daki gelişmeleri yorumlaya-
bilecek;
 Geç Dönem Ortaçağ Avrupa’sındaki yenilikleri tartışabilecek;
 Geç Dönem Ortaçağ Avrupa’sında Papalık ve hukuku açıklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Batı Avrupa • Kara Veba,
• İngiltere, Fransa, Burgonya • Yüzyıl Savaşları
• Almanya, İtalya • Ticaret
• Doğu Avrupa • Florin, Duka
• Bizans ve Latin Devletleri, Os- • Üniversiteler
manlı Devleti • Papalık
• Sırbistan, Bulgaristan, Rusya, • Babil Esareti,
Macaristan, Polonya ve Litvanya • Büyük Parçalanma ve Konsiller
• Hansa Birliği Dönemi

İçindekiler
• GEÇ DÖNEM ORTAÇAĞ’DA (1300-

1453) BATI AVRUPA
• GEÇ DÖNEM ORTAÇAĞ’DA (1300-
Ortaçağ-Yeniçağ Geç Dönem Ortaçağ Avrupa Tarihi 1453) DOĞU AVRUPA
Avrupa Tarihi (1300-1453) • GEÇ DÖNEM ORTAÇAĞ AVRUPA’SINDA
YENİLİKLER
• GEÇ DÖNEM ORTAÇAĞ AVRUPA’SINDA
PAPALIK VE HUKUK
Geç Dönem Ortaçağ Avrupa
Tarihi (1300-1453)
GEÇ DÖNEM ORTAÇAĞ’DA (1300-1453) BATI AVRUPA
İngiltere, Fransa ve Burgonya

Geç dönem ortaçağda İngiltere’ye Plantagenet (telaffuzu: Plantajene) hanedanı
yönetmiştir. Bu hanedan, İngiltere’yi 1133-1485 yılları arasında yönetmiş yani
Plantagenet hanedanının İngiltere’deki hakimiyeti yaklaşık üç buçuk asır sürmüş-
tür. Aslında bu hanedan kökenleri 12. yüzyılın ilk yarısında Kuzeybatı Fransa’da
yer alan Anjou bölgesine uzanır. Anjou bölgesinin kontu olan Geoffroy Plantage-
net İngiltere’yi fetheden Norman hanedanından I. William’ın torunu Matilda ile
evlenir. Bu evlilikten dünyaya gelen I. Henri Plantagenet, Norman hanedanının
erkek evladı olmaması yüzünden İngiltere kralı olur. Böylece İngiltere’de Plan-
tagenet hanedanı başlamış olur. Plantagenet hanedanı da Kuzey Fransa kökenli
Normandiya hanedanı gibi Fransızca konuşmaktadır. Bundan dolayı o dönem-
de İngiltere Plantagenet hanedanının hakimiyeti altındaki Anjou Dukalığının bir
parçası olarak algılanmıştır.
İngiltere 14. yüzyıla I. Edward Plantagenet (1272-1307)’in iktidarı ile girer.
Onun oğlu II. Edward (1307-1327) ve torunu III. Edward (1327-1377) döneminde
yaklaşık bir asırlık bir dönemde İngiltere sadece üç hükümdar görür. 14.yüzyılın
son İngiltere kralı ise II. Richard (1377-1399) olur. Bu durum İngiltere’de kralın
merkezi gücünün artmasına ve monarşik devlet yapısının oluşmasına katkı verir.
Günümüzde de İngiliz Parlamentosunun toplandığı kraliyet sarayının bir parçası
olan Westminster Hall yani İngiltere Parlamentosu 1295’de kralın çağrısı ile topla-
nır. Bu gelenek günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. İngiltere 15.yüzyıla yeni
bir kraliyet hanedanı ile girer. Bu hanedanın adı Lancaster’dır. Bu hanedandan
gelen krallar sırası ile IV. Henry Lancaster (1399-1413), V. Henry (1413-1422) ve
VI. Henry (1422-1461)’dir.
Fransa ise 14. yüzyıla Capet hanedanından IV. Philippe (1285-1314) ve onun üç
oğlu X. Louis (1314-1316), V. Philippe (1316-1322) ve IV. Charles’ın (1322-1328)
iktidarı ile girer. Tıpkı İngiltere’de olduğu gibi Fransa’da da merkezi iktidarın gücü
bu yüzyılda artar. IV. Philippe, soyluların, kent burjuvazisinin ve ruhban sınıfının
bir araya geldiği Parlamentoyu oluşturdu. Ayrıca eyaletlerde de meclisler oluştu-
ruldu. Vergi alanında uzman memurların yetişmesine önem verildi. 1314 yılında
IV. Philippe öldüğünde, 1328 yılına gelinceye kadar 14 yıl içinde üç oğlu da ölmüş,
böylece Capet hanedanının babadan oğla geçen çizgisi son bulmuştur. (Price, s. 66)
Capet hanedanının 1328 yılında Fransa’da sona ermesinden sonra kralın kim
olacağı tartışması başlamıştır. Fransa tacı için hak iddia eden iki aday ortaya çık-
mıştır. Bunlardan ilki, Fransız Kralı IV. Philippe’in erkek kardeşinin oğlu olan ye-
ğeni VI. Philippe de Valois’dır. Diğeri ise, annesi IV. Philippe’in kızı olan İngiltere
Kralı III. Edward’dır. Fransız baronları Edward’ı reddederek VI. Philippe adıyla,
Philippe de Valois’yı Fransa kralı ilan ettiler. Fransa, bu tarihten 1461 yılına ka-
dar Valois (telaffuzu: Valoa) hanedanından gelen krallar tarafından yönetildi. Bu
krallar VI. Philippe (1328-1350), II. Jean (1350-1364), V. Charles (1364-1380),
VI. Charles (1380-1422), VII. Charles (1422-1461)’dır. İngiltere Kralı III. Edward,
başlangıçta VI. Philippe’in krallığını kabul etti. Ancak o dönemde İngiliz toprağı
olan ve günümüz Fransa’sının güneybatısında yer alan Akitanya (Gyenne) Du-
kalığına 1337 yılında Fransa Kralı VI. Philippe tarafından el konulunca İngiltere
Kralı III. Edward, Fransa tahtı üzerinde hak iddia ederek misilleme yaptı. Böylece
1337 yılından 1453 yılına kadar Fransızlarla İngilizler arasında sürecek olan Yüz-
yıl Savaşları başlamış oldu. (Malet et Isaac, s. 225- 229) Aslında bu savaşlar her ne
kadar yanlış olarak Yüzyıl olarak adlandırılsa da ara ara kesintilerle birlikte 120
yıl boyunca sürmüştür. Bu dönemde yönetici grubu Fransızca konuşan İngiltere,
günümüz Fransa, Belçika ve Hollanda sınırları içinde kalan Burgond Kontluğu ile
birlikte Fransız Krallığına karşı savaş açmıştır. 120 yıl boyunca süren savaşların
tamamı İngiltere’de değil, Fransa topraklarında gerçekleşmiştir. Bunun sonucu
olarak Yüzyıl Savaşlarının başında 16 milyon nüfusa sahip olduğu tahmin edi-
len Fransa’nın nüfusu savaşın sonunda 12 milyona düşmüştür. Fransa ise Yüzyıl
Savaşları boyunca İngilizlere karşı Britanya adasında yaşayan İskoçya, İrlanda ve
Galler ile ittifak kurmaya çalışmıştır.
Tablo 3.1 İngiltere Kralları Hükümdarlık Yılları Fransa Kralları Hükümdarlık Yılları
Geç Dönem Ortaçağ
Dönemi İngiltere I. Edward (1272-1307) VI. Philippe (1328-1350)
ve Fransa Kralları II. Edward (1307-1327) II. Jean (1350-1364)
Tablosu
III. Edward (1327-1377) V. Charles (1364-1380)
II. Richard (1377-1399) VI. Charles (1380-1422)
IV. Henry Lancaster (1399-1413) VII. Charles (1422-1461)
V. Henry (1413-1422)
VI. Henry (1422-1461)
Yüzyıl Savaşlarının başında nüfusu 5 milyon olduğu tahmin edilen İngiltere, do-
nanması ile denizlerde üstün bir güce sahipken, karada Fransızlar daha üstün gözü-
küyorlardı. 1340 yılında İngiliz-Burgonya donanması Bruge yakınlarında Fransız
donanmasını tahrip eder. Ancak Fransız topraklarına İngiliz çıkartması Kral III.
Edward tarafından Normandiya’ya yapılır. Fransa Kralı VI. Philippe, kuzeydoğuya
doğru ilerleyen İngiliz ordusunu Crecy’de (telaffuzu: Kresi) karşılar. Asker sayısı
bakımından Fransız ordusunun daha üst konumda olmasına rağmen, daha disip-
linli olan ve top silahını daha etkili kullanan İngilizler Crecy’de Fransızları ağır bir
yenilgiye uğratırlar. 1347 yılında İngilizler, 1558 yılına kadar ellerinde tutacakla-
rı Calais kentini ele geçirirler. Fransızların ikinci büyük yenilgisi 1356 ‘da Poiti-
ers (telaffuzu: Poatie)’de yaşar. Fransız kralı I. Jean (1350-1364) esir düşer. Bunun
üzerine 1360 yılındaki Bretigny (telaffuzu: Bretini) Antlaşması ile İngiliz Kralı III.
Edward, Fransa tahtındaki iddiasından vazgeçiyordu ancak Fransa krallığına bağlı
kuzeydeki Calais ve Picardie (telaffuzu: Pikardi) ile Fransa’nın Atlantik Okyanusu
3. Ünite - Geç Dönem Ortaçağ Avrupa Tarihi (1300-1453) 55
kıyılarının güneybatısında yer alan Poitou (telaffuzu: Poatu), Limousin, Perigord

ve Akitanya bölgeleri İngiltere’ye bırakılıyordu. Bırakılan bu yerler, Fransa kral-
lığının dörtte birinden daha fazlaydı. Bretigny Antlaşması ile Yüzyıl Savaşlarının
ilk aşaması da tamamlanmış olur.
Yüzyıl Savaşlarının ilk aşamasında görülen diğer bir felaket ise kara veba olur.
1348 ila 1350 yılları arasında salgın halinde görülen hıyarcık vebası tüm Avrupa’da
nüfusun üçte bir oranında azalmasına sebep oldu. Bunun sonucu olarak tarım-
sal üretim azaldı ve bütün Avrupa’da köylü isyanları görülmeye başladı. Özellikle
Fransa’da 1358 yılında yaşanan köylü isyanlarında otuz binden fazla insan öldü.
1381 yılında İngiltere’de köylüler “biz İsa’nın suretinde birer insan olarak yaratıl-
dık ama siz bize vahşi hayvanlar gibi davranıyorsunuz” diyerek ayaklandılar ve
kısa bir süreliğine de olsa Londra’yı ele geçirmeyi başardılar. (Roberts, s. 203)
Yüzyıl Savaşlarının seyri 1369 yılından sonra belli bir süre Fransızların lehine
gelişmeye başlar. 1369 yılında Fransızlar, La Rochelle’de İngiliz donanmasını yenil-
giye uğrattılar. Akitanya bölgesini ele geçirdiler. İngiltere, Fransa’daki topraklarını
kaybetmeye başlar. İngiltere’nin elinde kalan yerler 1380 yılında kuzeyde Calais,
Cherbourg, Brest ve güneybatıda Bordeaux ve Bayonne şehirleridir. Ancak 15.
yüzyılın başında Fransa’da iç savaşın çıkması üzerine İngilizler, tekrar Fransız top-
raklarına çıktılar. 1415 yılında kuzeydoğu Fransa’da yer alan Azincourt’da (Aginco-
urt) İngilizler, Yüzyıl Savaşları boyunca üçüncü defa Fransızları mağlup ettiler ve
tüm Normandiya bölgesini ele geçirdiler. Paris 1418’den 1436 yılına kadar İngiliz-
Burgon ittifakının elinde kaldı. 1420 yılındaki Troyes (telaffuzu: Troa) antlaşması
ile İngiltere kralı Fransız tahtının varisi oluyor ve Normandiya’nın işgali Fransa
tarafından kabul ediliyordu. Ancak 1422 yılında Fransa kralı olan VII. Charles an-
laşmayı reddederek savaşı sürdürme kararı alır. Fakat İngilizler ilerleyişlerini bü-
tün Fransa’da sürdürürler. 1428 yılında da İngilizler Orleans kentini ele geçirdiler.
Nerdeyse tüm Fransa’nın İngilizler tarafından işgal edildiği ve herkesin umut-
suzluk içinde olduğu bir dönemde Jeanne d’Arc adlı bir köylü kızı direnişin sim-
gesi oldu. 1412 yılında Lorraine bölgesindeki Domremy’de bir köylü kızı olarak
doğan Jeanne d’Arc (Jandark) 13 yaşına geldiğinde rüyasında Hıristiyan aziz ve
azizeleri gördüğünü, onların kendisine köyünü terk ederek İngilizleri ülkesinden
kovmasını emrettiklerini iddia ediyordu. 16 yaşına geldiğinde Jeanne d’Arc’ın id-
diaları teologlar tarafından doğru kabul edildi, kendisine küçük bir ordu verildi
ve Jeanne d’Arc 1429 yılında Orleans’ı İngilizlerden almayı başardı. 17 Temmuz
1429’da o zaman İngiliz toprağı kabul edilen Reims’te VII. Charles, Fransa kralı
sıfatıyla taç giydi. Ancak Jeanne d’Arc bir yıl sonra tutsak edildi ve 1431 yılında
İngilizler tarafından canlı canlı yakıldı. Jeanne d’Arc’ın verdiği direnme ruhu ile
Fransızlar, direnişe geçti. 1436 yılında İngiltere-Burgonya ittifakı bozuldu ve 1436
yılında Paris tekrar Fransızların eline geçti. 1444 yılında imzalanan Tours anlaş-
masıyla İngiltere’nin elindeki Normandiya ile Anjou bölgesi arasındaki Maine de
Fransızlara bırakıldı. 1453 yılında Fransızlar Akitanya bölgesindeki Castillon’da
İngilizleri yendiler. İngiltere tekrar bir ada ülkesine dönüştü. Fransızların 1439 yı-
lından itibaren kazandıkları başarılarda sürekli bir okçu ve süvari ordusuna sahip
olmaları etkili oldu.
Plantagenet hanedanı yönetimindeki İngiltere, başlangıçta kültürel olduğu ka-
dar siyasal anlamda da Fransız uygarlığının bir uzantısından başka bir şey olmayan
bir hanedan ülkesi idi. (Davies, s. 449) Yüzyıl Savaşlarının sonunda ise Lancaster
hanedanlığı altındaki İngiltere bir ada krallığına dönüşmüştü ve kıta Avrupa’sın-
daki mülklerini bırakmıştı. Bu olay İngiltere’ye anglo-norman düzeninden İngiliz-
leşmeyi getirdi. Fransa için ise kral etrafında oluşan güçlü bir monarşiyi getirdi.
Yüzyıl Savaşları sonucunda ne İngiltere ne de Fransa, sınırları içinde günümüz-
deki Hollanda, Lüxsemburg ve Belçika toprakları da olan Burgonya Düklüğü ka-
dar zengin olamadı. Fransız kraliyet ailesi olan Valois soyundan gelen Burgonya
dükleri İngiltere ile ittifak yaparak İngiliz yünlerini Bruge, Arras, Ypres, Ghent ve
Anvers gibi şehirlerde işleyerek zenginleştiler. Burgonya dükleri, merkezleri olan
Dijon şehrini saraylarla donatılar. Ancak 1477 yılından sonra Burgonya parçalan-
dı ve Habsburg hanedanının eline geçti.
Almanya
İmparator II. Friederich’in oğlu IV. Konrad’ın 1254 yılında ölmesi ile birlikte Ho-
henstaufen hanedanı sona erer. Fetret devri ile geçen yaklaşık çeyrek asır sonra 1273
yılında Avusturya ve civarına hükmeden Habsburg hanedanı Kutsal Roma-Cermen
İmparatorları olarak Almanya’yı yönetmeye başlar. İlk Habsburg hükümdarı olan
Rudolf (1273-92), Nassau hanedanından I. Adolf (1292-1298) ve Rudolf ’un oğlu I.
Albrecht (1298-1308) döneminde imparatorluk iktidarı kısmen yeniden merkezi-
leştirilmeye çalışılmıştır (Fullbrook, s. 39). Lüksemburg hanedanından VII. Hen-
reich (1308-1313) Kutsal Roma-Cermen İmparatoru olur. Onu aynı hanedandan
IV. Ludwig (1314-1347), IV. Karl (1346-1378), ve I.Wenzel (1378-1400) takipeder.
Bavyeralı I. Ruprecht’in (1401-1410) iktidarından sonra yine Lüksemburg haneda-
nından Sigismund (1410-1437) ile bundan sonra tekrar Habsburg hanedanından II.
Albert (1438-1439) ve III. Frederich (1440-1493) Alman imparatoru olur.
Ancak Fransa ve İngiltere’nin aksine geç dönem ortaçağ boyunca Almanya
merkezileşmesini tamamlayamaz. Geç dönem ortaçağ boyunca Almanya çok sa-
yıda parçaya ayrılmış feodal yapılar topluluğu gibidir. Görünüşte tek bir impa-
rator vardır. Ancak onun yetkileri sadece sistemin başında protokolden ibaret-
tir. Gerçek otorite prensler, yüksek rütbeli rahipler ve şehir heyetleri tarafından
icra ediliyordu. Bunların her biri kendi toprağı üzerinde adaleti dağıtmak, para
basmak, hatta savaş açmak yetkisine sahipti. (Seignobos, s. 174-175) İmparatoru
seçen yedi elektör prensliğin yanı sıra yaklaşık yirmi beş seküler ve doksan tanesi
dinsel olan prenslik, yüzden fazla kontluk, çok daha büyük sayıda düşük seviyeli
lordluk ve ayrıca bu dönemde Almanya’da aşağı-yukarı küçük boyutta da olsa üç
bin kent bulunuyordu. (Fulbrook, s. 35-40)
Tablo 3.2 İmparatorun Adı Hükümdarlık Yılları Hanedanı

Geç Dönem
Ortaçağ Dönemi IV. Konrad (1228-1254) Hohenstaufen
Kutsal Roma- Rudolf (1273-1292) Nassau
Cermen (Alman)
İmparatorları I. Adolf (1292-1298) Nassau
Tablosu I. Albrecht (1298-1308) Nassau
VII. Henreich (1308-1313) Lüksemburg
IV. Ludwig (1314-1347) Lüksemburg
IV. Karl (1346-1378) Lüksemburg
I.Wenzel (1378-1400) Lüksemburg
I. Ruprecht (1401-1410) Bavyeralı
Sigismund (1410-1437) Lüksemburg
II. Albert (1438-1439) Habsburg
III. Frederich (1440-1493) Habsburg
Almanya’nın bu kadar parçalanmış bir görüntü sunmasının nedeni İngiltere

ve Fransa’daki gibi kraliyet ailelerinin soya dayalı olarak babadan oğla geçme-
mesi ve bundan dolayı da merkezi yönetim anlayışının Alman topraklarında
kuvvetlenememesidir. Bunun sonucu olarak Almanya’da imparatorlar hiyerar-
şiye hükmetmekten ziyade başkanlık ediyorlardı. Diğer bir unsur ise, Fransa’da
Paris’in, İngiltere’de Londra’nın idari merkez olarak belirlenmiş olmasına rağmen,
Almanya’da sabit bir idari şehir merkezi görülmez. Alman imparatorlarının bir
kısmının Prag’ı tercih etmesi, Prag’ın mimari tarzda olduğu kadar kültürel alanda
da gelişip burada Prag Üniversitesinin kurulmasını sağlamıştır. İmparator IV. Karl
(1346-1378) Prag şehrine ve civarına şatolar, imparatorluk mahkemesi yaptırmış
ve 1348 yılında Prag Üniversitesini kurmuştur. Ancak daha sonra imparatorlar
merkez olarak başka yerleri tercih etmişlerdir. Almanya’da geç dönem ortaçağın-
da imparatorun, Fransa ve İngiltere’ye nazaran yeterince güçlenememesine ne-
den olan olay, Almanya’nın ateşli silahları bu ülkelere göre daha geç kullanmaya
başlaması ile de ilgilidir. 14. yüzyılda icat edilen demir topları, bronz toplar takip
etti. 15. yüzyılda da dökme demirden büyük tüfekler kullanılmaya başlandı. Bun-
dan dolayı şatoların ve kalelerin arkasına sığınarak merkezi otoriteye direnenlerin
gücü kolayca kırılabiliyordu. (Roberts, s. 244)
Almanya’daki Cermen geleneği, imparatorun erkanına danışması ve onların
kararına göre hareket etmesi yükümlülüğünü getiriyordu. Bu uygulama 1356 yı-
lında Altın Ferman adıyla anayasal bir hüküm haline getirildi. Buna göre Mainz,
Köln ve Trier piskoposlukları, Bohemya, Rhine, Palatinate, Saksonya ve Bradem-
burg dükleri imparatoru seçme hakkına sahipti. Bundan dolayı geç ortaçağ dö-
nemince pek çok sülaleden Alman imparatorları ortaya çıkmıştır. Bunun sonucu
olarak Alman idarecileri Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğu geleneğinden kop-
tular. IV. Karl döneminde (1346-1378) Alman imparatorları, Kutsal Roma-Cer-
men İmparatorluğu kavramına son vererek Çek kralı ve Alman imparatoru olma-
yı tercih etmişlerdir. Böylece tüm Avrupa’yı birleştirme düşüncesine yani Roma
geleneğine de ara verilmiş oldu. III. Frederich (1440-1493) papanın elinden taç
giymek için Roma’ya giden son imparator oldu.
Almanya’nın kuzeyindeki İskandinavya ülkelerinden İsveç ve Norveç 1397 yı-
lında Danimarka kralına tabi oldular. Böylece Birleşik Danimarka Krallığı oluş-
muş oldu. Güneyde ise İsviçre 13. yüzyılın sonundan itibaren Almanya İmpara-
torluğundan ayrılmaya başladı. 1315 yılındaki Morgarten Savaşında İsviçreliler
bir Habsburg ordusunu bozguna uğrattılar. Bir devlet oluşturabilmek için Luzern
1331’de, Zürih ve Glarus 1351’de, Zug 1352’de, 1353’te de Bern İsviçre’ye katıldı.
1386 yılında ikinci defa Habsburglara askeri üstünlük sağlayan İsviçre bağımsız
bir devlet olarak Avrupa’da varlığını korudu.
İtalya
Geç dönem ortaçağda daha önce İtalya’da parçalanmış olan otorite, daha zayıf
devletleri hakimiyetleri altına alarak kuvvetli şehir devletlerine dönüştü. Deniz-
cilik ve ticaretle gelişen Venedik, Cenova ve Floransa’ya Lombardiya bölgesinden
Milano da katıldı. Geç dönem ortaçağ Avrupası’nda İtalyan şehir devletlerinin
kuvvetlenmesinde şüphesiz Alman imparatorlarının İtalya üzerindeki otoriteleri-
nin azalmış olmasının etkisi vardır. Floransa, şehrin ileri gelen aileleri tarafından
yönetildi. Özellikle Mediciler döneminde sanat ve ekonomi alanında Floransa bü-
yük bir gelişme gösterdi. İlahi Komedya’nın yazarı Dante de Floransalı’ydı.

Venedik ve Cenova ise Doğu Akdeniz ticaretini ele geçirerek hızla zenginleşti-
ler. Bunun sonucu olarak 14. yüzyıl İtalyası’nda tüccar bankerler ortaya çıkmaya
başladı. Sigorta, muhasebecilik, poliçe, protesto, kambiyo senedi gibi finans tek-
nikleri geç dönem ortaçağ boyunca İtalya’da uygulandı. 15. yüzyılda Cenova’da
düşük faizle ihtiyaç sahipleri için kredi veren “rehin sandığı” uygulaması başladı.
Bu genel bankaların en eski modeli oldu. Bu yüzyılda İtalyan şehirlerinde ticaret
şirketleri kurulmaya başladı. Avrupa’da Roma rakamlarının bırakılarak sıfır saye-
sinde çarpma, bölme ve toplamaları çabuklaştıran Arap rakamlarının kullanıldığı
ilk ülke İtalya oldu. 15. yüzyılın sonunda ondalık sisteme dayalı rakamların kulla-
nımı İtalya’da yaygınlaştı ve İtalya’da hesap sanatını öğreten okullar açıldı. Zengin-
leşen İtalyan şehirlerinin her birinde görkemli saraylar inşa edildi. Bu saraylarda
Polonya biçimli, sivri uçlu kunduralar giyen beyefendiler ile sivri ve yüksek baş-
lıklı şapkaları, açık saçık, dekolte kıyafet giyen hanımefendileri bir araya gelmeye
başladı. “Bir kavalye” ile “bir dam”dan meydana gelen bu çiftler el ele tutuşarak
saraylarda dans etmeye başladılar.
14. yüzyıldan itibaren sadece İtalya’da değil Fransa, İspanya, İngiltere ve
Almanya’da da Latincenin dışında kendi dillerinde eser veren sanatçılar belir-
di. İtalya’daki şehirler arasında İtalyancayı etkili bir şekilde kullanan yazarlar
Floransa’da ortaya çıktı. Yazarlar lirik (duygusal) şiir ve hikaye tarzında yazılar yaz-
dılar. Şiir alanında Floransa’da Dante ve Petrarca ve hikayede Boccacio gibi isimler
ön plana çıktı. 15. yüzyılın ortasında yağlıboya icat edildi. Böylece resim sanatı
Bizans geleneğinden uzaklaşarak Rönesans dönemi resminin temelini oluşturdu.
14. yüzyılda papalar ikamet ettikleri Roma’yı terk edip Fransa’daki Avignon
şehrinde oturmaya başladılar. Bunun sonucu olarak da papalar, Fransızlardan se-
çilmeye başladılar. Papanın Roma’dan ayrılmasından rahatsızlık duyan İtalyanlar,
bu olayı “Babil esareti” olarak adlandırdılar.
13. yüzyılın ortasından itibaren İtalya’da iki şehir devleti Doğu’yla yaptıkları
ticarette kullanılmak üzere altın para bastılar. Bu şehirlerden ilki olan Floransa
altın parasına florin ismini verirken, Venedik ise duka adını verdi. Bu dönemde
Avrupa’da sadece gümüş paralar varken florin ve dukanın basılmasından sonra,
14. ve 15. yüzyıl Avrupası’nda yoğun olarak florin ve duka kullanılmaya başladı.
1382-1442 yılları arasında Napoli Krallığı, Fransız asıllı Anju (Anjou) hanedanına
aitti. 1442 yılında Aragon kralı V. Alfonso (1396-1458) Napoli Krallığını ele ge-
çirmişti. Böylece İtalya daha da parçalı bir siyasi ortam içinde yeniçağ dönemine
girecektir.
Geç dönem Ortaçağ Batı Avrupa’sındaki gelişmeleri açıklayınız.

1
GEÇ DÖNEM ORTAÇAĞ’DA (1300-1453) DOĞU AVRUPA
Bizans ve Latin Devletleri

Bizans İmparatorluğu 13. yüzyıla parçalanmış bir şekilde girdi. Bunun sebebi
Venedik’in liderliğinde gerçekleştirilen IV. Haçlı Seferi idi. IV. Haçlı Seferi sonu-
cunda, kurulduğu 4. yüzyıldan itibaren işgal görmeyen ve Bizans hazinesi kadar
kültür mirasını da barındıran İstanbul 1204 yılında Latinlerin eline geçti. Güney ve
Batı Avrupa’dan gelen Haçlılar, Bizans İmparatorluğu’nun en değerli topraklarını
kendi aralarında paylaştılar. Daha önce Bizans toprağı olan İstanbul, Çanakkale
Boğazı’nın her iki tarafı, Trakya, Anadolu’nun kuzeybatı kısmı, Midilli, Sakız, Si-
sam, Adriyatik Denizi kıyısındaki Arnavutluk sahilleri, Mora’da Patra, Sparta, Ko-
ron ve Modon şehirleri, İyonya Adaları, Eğriboz ve Kiklad Adalarının yanı sıra
Gelibolu, Tekirdağ ve Marmara Ereğlisi Venediklilere bırakıldı. Selanik ve Atina’ya
kadar olan topraklarda Atina Latin Dukalığı oluşturuldu. Mora’da ise 1205 yılından
1430 yılına kadar devam edecek olan Akaya Latin Prensliği kuruldu.
Bizans İmparatorluğu ise üçe ayrıldı. Bunlardan ilki 1204-1261 yılları arasında
kendisine İznik’i başkent olarak seçen ve 1261 yılından sonra İstanbul’u Latin-
lerden geri alarak 1453 yılına kadar Bizans’ın varisi olduğunu iddia eden İznik
İmparatorluğu’ydu. İkincisi ise varlığını 1461 yılına kadar sürdürecek olan Trab-
zon Rum İmparatorluğu’ydu. Bizans’tan ayrılan üçüncü devlet ise merkezi Arta
ve Yanya olan Epir Despotluğu’ydu. Bu her üç devlet de Bizans’ın gerçek varisinin
kendisi olduğunu iddia ediyor ve kendi aralarında çatışıyorlardı.
1204 yılında İstanbul’un Latinlerin eline geçmesi ve yağmalanması o kadar bü-
yük bir etki yaptı ki Balkan topraklarında pek çok siyasi oluşumlara sebebiyet ver-
di. Bulgarlar ve Sırplar bu dönemde kendi bağımsız devletlerini kurdular. Bundan
dolayı pek çok tarihçi Bizans’ın gerçek yıkılış tarihini 1453 yılı değil de 1204 yılı
olarak gösterme eğilimindedir. İznik İmparatorluğu, Epir Despotluğu karşısında
üstünlük sağlamış ve onun sahip olduğu bazı toprakları ilhak etmiş olmasına rağ-
men bir daha asla eski gücüne ulaşamadı. Balkanlarda parçalanmış siyasi yapılan-
ma 14. yüzyılda daha da artmıştı. Bizans Devleti’nin yanı sıra Bulgar, Sırp ve Latin
devletleri varlıklarını 14. yüzyıl boyunca kuvvetlendirerek sürdürdüler. Bizans ise
her geçen gün küçülerek İstanbul ve civarıyla sınırlı bir devlete dönüştü. Buna
karşılık 14. yüzyılın başında kuzeybatı Anadolu’da Bitinya bölgesinde kurulmuş
olan Osmanlı Devleti ise 14. yüzyılın ikinci yarısında Gelibolu’yu fethederek Av-
rupa topraklarına ayak bastı. Bir asır içinde Bulgaristan, Yunanistan, Makedonya,
Arnavutluk ve Bosna topraklarını fethetmeyi başardı. Osmanlının Balkanlarda
mücadele ettiği devletler arasında 1204 yılından sonra kurulan Latin devletleri,
Bizans İmparatorluğu, Bulgar ve Sırp Çarlıkları vardı.
Osmanlı Devleti
13. yüzyılda yaşanan olaylar Anadolu’da siyasi bir otorite boşluğu oluşturmuştur.
Bu otorite boşluğuna sebep olan olaylar arasında 1204 yılındaki IV. Haçlı Seferi,
Cengiz Han ve oğullarının Asya ve Orta Avrupa’ya kadar hâkimiyet kurmaları ve
1243 yılında Kösedağ Savaşıyla Anadolu’da Moğol hâkimiyetinin kurulmasını sıra-
layabiliriz. 1243 yılından sonra Anadolu Selçuklu Devleti’nin varlığı büyük ölçüde
Moğolların vasalı durumundaki bir devlet görünümündedir. Bunun sonucu olarak
özellikle Selçuklu’nun Bizans sınırlarındaki topraklarında otorite boşluğu meyda-
na gelmiş ve pek çok Batı Anadolu beyliği oluşmuştur. Bu beylikler arasında Men-
teşe, Aydınoğulları, Saruhan, Karasi ve nihayet Osmanlı Beyliği’ni söyleyebiliriz.
Karacahisar, Söğüt ve Domaniç civarındaki Türkleri teşkilatlandıran Osman
Gazi 1302 yılında merkezi Bizans ordusunu Bafeus Savaşında yenerek bir devlet
olarak varlığını kanıtladı. 1329 yılında Pelekanos Savaşında Osmanlılar bu askeri
başarılarını Bizans’a karşı tekrarladılar. 1326 yılında Bursa, 1331 yılında İznik, 1337
yılında İzmit Bizanslılardan alındı. 1345 yılında Osmanlılar diğer bir Batı Anadolu
beyliği olan Karasi’yi ilhak ettiler. 1354 yılında da Gelibolu’yu alarak Avrupa top-
raklarına geçtiler. Özellikle 14. yüzyılın ikinci çeyreğine denk gelen Sultan Orhan
döneminde Osmanlılar ücretli askerler sıfatıyla Bizans’ın askeri müttefiki oldular.
Balkan topraklarını ele geçirmeye çalışan Sırp Çarı Stefan Duşan’ı durdurmak ama-
cıyla Bizans ordularıyla birlikte Balkan topraklarında savaştılar. Böylece Osmanlılar
hem Balkan coğrafyasını hem de Balkan siyasetini tanımış oldular. Bu tecrübelerin-
den dolayı Balkanlardaki Osmanlı fütuhatı çok hızlı gerçekleşti. 1371 yılına gelin-
diğinde Anadolu Trakyası’nın tamamına yakın kısmı Osmanlılarca fethedilmiştir.
1394 yılına gelindiğinde ise Serez, Drama, Kavala ve Teselya bölgesi Osmanlılar
tarafından fethedildi (L. Kayapınar, s.188).
Osmanlıların uzun yıllardan beri istikrardan yoksun Balkanlara barışı getir-
mesi ve adil vergi sistemi uygulaması Osmanlının bu topraklarda kalıcı olmasını
sağladı. 1396 yılında ise tüm Bulgaristan Osmanlı toprağı olmuştu. 1402 yılında
başlayıp 1413 yılına kadar devam eden Fetret Döneminde bile Makedonya, Kuzey
Yunanistan ve Bulgaristan, Osmanlı toprağı olarak kalmaya devam etti. 1430 yılın-
da Selanik, Venediklilerden fethedildi, aynı yıl Yanya Osmanlı Devleti’ne katıldı.
Anadolu’dan pek çok Müslüman Türk, Balkanlarda iskan edilerek bu topraklarda
Osmanlı şehirleri oluşturuldu. 1453 yılında İstanbul fethedildiğinde Balkanlarda
bazı toprakların bir asırlık Osmanlı geçmişi vardı. 1456 yılında Fatih Sultan Meh-
met Atina’yı Latin Atina Dukalığı’ndan aldı. 1461 yılında da tüm Mora Osmanlı
Devleti’ne bağlandı. Fatih döneminde Sırbistan, Arnavutluk ve Bosna’da Osmanlı
egemenliği kuruldu. Osmanlılar bu toprakları daha önce sahipleri olan Bizans,
Latin Prenslikleri, Bulgar ve Sırp Çarlıklarından ele geçirdiler. Balkan toprakla-
rında kısa sürede Osmanlı mimarisinin en güzel örnekleri olan hanlar, kervansa-
raylar, köprüler, mescit ve camilerle donatıldı. Böylece 14. yüzyıldan itibaren dili
ve dini Avrupa kültüründen farklı olan Osmanlılar, Avrupa tarihinin en önemli
unsurlarından biri haline geldi. Bu önem Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fet-
hetmesiyle ortaçağın kapanıp yeniçağın başlatılmasıyla da pek çok tarihçi tarafın-
dan da kabul edildi. Osmanlıların Balkanlarda bundan sonraki mücadelesi büyük
ölçüde Macarlarla olacaktır.
Bulgaristan
Aslında Orta Asya kökenli olan Bulgarların tarih sahnesine çıkması 5. yüzyılın
ikinci yarısında gerçekleşir. 453 yılında Batı Hun hükümdarı Atila’nın ölümü
üzerine Hunların bir kısmı Macaristan topraklarından ayrılarak doğuya doğru
hareket ederler. Burada Orta Asya ve Türk kökenli Ogurlarla karşılaşırlar. Bu ka-
rışımdan Bulgarlar ortaya çıkar. 679-1018 yılları arasında Tuna Bulgar Devleti’ni
kuran ve bugünkü Bulgaristan coğrafyasına hakim olan Bulgarlar bölgede yaşa-
yan Slavlarla karışarak kimliklerini kaybetmeye başlarlar. 855 yılında Kril ve Me-
todius adlı Slav asıllı iki Bizans misyoneri Slav alfabesini geliştirdiler. Bu alfabeye
önce “Glagolitik Alfabe” daha sonra da “Kiril Alfabesi” denildi. (A. Kayapınar, s.
636) 865 yılında da Hıristiyanlığı kabul eden Bulgarlar, İstanbul patrikliğine bağ-
landılar. Orta Asya’dan getirdikleri inançlarını ve dillerini kaybeden Bulgarlar, Hı-
ristiyanlık öncesi tarihlerini Türklük geçmişlerini unutturmak üzere proto-Bulgar
dönemi olarak adlandırdılar. 10. yüzyılda Symeon döneminde en parlak döne-
mini yaşayan I. Bulgar Devleti 1018 yılında Bizans hâkimiyetine girdi. Böylece I.
Bulgar Devleti de sona ermiş oldu.
Bulgarların tarih sahnesine bir devlet sahibi olarak tekrar çıkmaları 1187 yılın-
dan sonra gerçekleşti. Tuna Nehri ile Balkan Dağları arasındaki bölgede kurulan II.
Bulgar Devleti 1396 yılına kadar varlığını korudu. Tırnova merkezli Bulgar Devle-
ti 1204 yılındaki IV. Haçlı Seferi sonucunda Bizans Devleti’nin parçalanmasından
sonra hızla büyüme imkanı buldu. Bulgarlar 1205 yılında İstanbul Latin Krallığını
ve 1230 yılında da Bizans Epir Despotluğunu askeri açıdan yenmeyi başardılar. Bu-
nun üzerine Bulgar Devleti’nin sınırları Karadeniz, Ege ve Adriyatik Denizlerine
kadar ulaştı. Bulgar çarları Sırp çarları gibi “Bulgarların ve Romalıların Çarı” unva-
nını kullanmaya başladılar. Ancak 1330 yılında Velbujd Savaşında Bulgarlar, Sırp-
lara yenildiler. Bu tarihten sonra Bulgar Devleti hızla gerilemeye başladı. Bu duru-
mu 1241 yılında Kırım merkezli Altın Ordu devletini kuran Batuhan’ın ordularının
Bulgaristan’ı istila etmesi hızlandırdı. Bu tarihten sonra Bulgaristan Devleti, Altın
Ordu Devleti’nin vasalı durumuna gelmiştir.
14. yüzyılın başında Altın Ordu Hanlığında Nogay ve Tokta Hanların taht mü-
cadelesine girmesi Bulgaristan’a toplanma imkanı vermiştir. 1323 yılında Bulgar
tahtına Kuman asıllı Vidin bölgesinin despotu Mihail Şişman (1323-1330) geçmiş-
tir. Ancak Bulgarlar 14. yüzyıl boyunca önce Sırplara karşı daha sonra da Bizans’a
karşı toprak kaybettiler. 1371 yılından sonra da Bulgaristan, Tırnova Çarlığı, Vi-
din ve Dobruca Despotluğu olarak üçe ayrıldı. 1371 yılındaki Çirmen Savaşından
sonra dikkatini Bulgaristan’a çeviren Osmanlılar parçalanmış bir Bulgaristan ile
karşılaştılar. (A. Kayapınar, 2006, s. 817) 1370-1377 yılları arasında Bulgaristan’da-
ki siyasi oluşumlar bu devleti Osmanlı Devleti’nin vasalı haline getirdi. 1377-1399
yılları arasında Bulgar topraklarının tamamı Osmanlılar tarafından fethedildi. I.
Bayezid 1396 yılında Vidin Prensliğine son verdi. (A. Kayapınar, 2002, s. 248-249)
Bulgarların tekrar devlet kurmaları ancak 19. yüzyılda gerçekleşti.
Sırbistan
Balkanlarda kurulmuş olan Sırp Devleti, Slav kökenli Nemaniç hanedanından
gelen idareciler döneminde yükselişe geçer. Bu hanedanlığın kurucusu Stefan
Nemaniç’tir (1167-1196). Bu aile Sırp Devletinin ana bölgesini oluşturan Raşka
bölgesinin Bizans adına (jupan) idarecisiydi. Ancak Stefan Nemaniç, Macarların ve
Venedik’in yardımı ile Bizans’a karşı isyan etti. Raşka, Zeta ve Niş’te hakimiyet kur-
du. Bizans Devleti kendisine vasal olması koşuluyla Sırpların hâkimiyetini tanıdı.
14. yüzyıla gelindiğinde II. Stefan Uroş Milutin (1282-1321) zamanında Sırp
Devleti oldukça gelişmiş ve güçlenmiştir. Sırpların bu gelişmesinin sebeplerinin
başında 14. yüzyılda Bizans’ın yaşadığı iç savaşın önemli bir rolü vardır. Üsküp,
Draç ve Makedonya’nın büyük kısmını Sırp Devletine bağlayan II. Stefan Uroş Mi-
lutin 1321 yılında öldüğü zaman yerine oğlu III. Stefan Uroş Deçanski (1322-1331)
geçti. Onun zamanında Balkan tarihini belirleyen Velbujd (Köstendil) Savaşı ya-
şandı. 1330 yılında gerçekleşen bu savaşta Sırplar, Bulgar ve Bizans ordularını yen-
meyi başardı. 1331 yılında da Sırp hakimiyetini Balkanların büyük bir bölümüne
yaymayı başaracak olan Stefan Duşan (1331-1355), Sırp Devleti’nin başına geçti.
Stefan Duşan, Prilep, Ohri ve 1345’te de Serez’i ele geçirdi ve “Sırpların ve Romalı-
ların İmparatoru” unvanını kullanmaya başladı. Bu tarihten sonra Sırp hâkimiyeti,
Epir, Arnavutluk, Teselya ve Korintos’a kadar uzandı. Ortodoks olan Sırplar dini
meseleler bakımından bağlı oldukları İstanbul Patrikhanesinden ayrılarak kendi
bağımsız kiliselerini Peç başpiskoposluğu adı altında oluşturdular. Stefan Duşan,
Sırp ilerleyişini İstanbul üzerine yönlendirdi. İstanbul tehlikeye düşünce Bizans
İmparatoru Kantakuzinos kızını Sultan Orhan’a vererek Osmanlılardan yardım
talep etti. Sultan Orhan, oğlu Süleyman Gazi komutasında Osmanlı askerlerini
Bizans’ın emrine verdi. Bizans, Osmanlı yardımı sayesinde başkenti İstanbul’un
Sırpların eline düşmesini önleyebildi. Ancak bunun bedeli 1352 yılında Trakya’da-
ki Çimpi Kalesi’nin ve 1354’te Gelibolu’nun Osmanlılara bırakılması oldu.
IV. Stefan Duşan’ın 1355 yılında ölümünden sonra Sırp Devleti zayıflamaya
başladı. Tahta geçen oğlu V. Stefan Uroş’un iktidarını Epir ve Akarnania idarecisi
olan amcası Symeon Uroş tanımadı ve isyan etti. V. Stefan Uroş yerel idarecileri
kendisine bağlı tutabilmek için Sırp Devletini Hum (Zachlumia), Zeta ve Serez ol-
mak üzere üçe ayırdı. Ancak bu uygulama Sırp Devletinin daha hızlı parçalanması
ve Osmanlı hakimiyetini tanımakta bazı Sırp idarecilerinin gönüllü olmaları so-
nucunu doğurdu. Sırp Devletinin kuzeydoğu kısmını yöneten Ioannis Dragaş ile
Konstantinos Dejanoviç kardeşler 1371 yılında gerçekleşen Çirmen Savaşında Os-
manlılara yenildiler ve hayatlarını kaybettiler. 1371 yılından sonra Sırp Devleti Os-
manlı Devleti’nin vasalı oldu ve I. Murat’ın askeri seferlerine Sırplar iştirak etmeye
başladılar. (A. Kayapınar-L. Kayapınar, s. 129-139)
Kara Timurtaş Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Samakov, Manastır ve
Pirlepe’yi fethederek 1386 yılında Sırbistan’a girip Niş’i aldı. Bunun üzerine Sırp
çarı Lazar komutasındaki Sırp mahalli idarecileri direnişe geçerek 1388’de Morava
Nehri kıyısındaki Ploçnik’te Timurtaş Paşa’yı mağlup ettiler. Bu zaferle umutlanan
Sırplar, Bosna ve Bulgar krallarıyla ittifak kurdular. 15 Haziran 1389’da gerçekleşen
Kosova Savaşında Osmanlılar müttefik Balkan güçleri karşısında büyük bir zafer
kazandılar. Sırp çarı Lazar da bu savaşta öldü. (Afyoncu, s. 352) Kosova’dan sonra
Sırp prensleri tekrar Osmanlı vasalı oldular. 1402 yılındaki Ankara Savaşında Yıldı-
rım Bayezid’i terk etmeyen sadık kuvvetler arasında Sırp birlikleri de vardı. Ancak
Osmanlı Devletinin fetret dönemine girmesi üzerine Sırp prensi Stefan Lazaroviç,
Macar Kralı Sigismund’un hakimiyetini kabul etti. Sigismund’un ölümünden sonra
Sırplar 1439’da tekrar Osmanlı vasallığını tanıdı. Bununla birlikte Sırplar, Macar Er-
del Beyi Janos Hunyadi’nin Osmanlılara karşı seferlerine katıldılar. Segedin Antlaş-
masıyla topraklarının bir kısmına tekrar sahip oldular. Ancak Hunyadi’nin 1444 yı-
lında Varna ve 1448 senesinde II. Kosova Savaşlarında yenilmesi üzerine Sırbistan’ı
Osmanlılara karşı koruyacak hiçbir kuvvet kalmadı. 1453 yılında İstanbul’un fet-
hinden sonra 1459 yılına gelinceye değin Belgrad hariç tüm Sırbistan Osmanlı top-
raklarına katıldı. Belgrad ise 1522 yılında Kanuni tarafından fethedildi.
Macaristan
Ural-Altay dil grubunun Fin-Ugor dili konuşan koluna mensup olan Macarlar,
Tuna ve Vistula ırmakları arasındaki yurtlarında 1000 yılında Hıristiyanlığın Ka-
toliklik mezhebini kabul ederek Avrupa toplumunun kalıcı bir üyesi oldular. Ma-
carlar, Hıristiyanlığı kabul etmeden önce 9. ve 10. yüzyıllar boyunca Avrupa’ya
sayısız akınlarda bulundular. Pek çok Avrupa devletini haraca bağladılar. 10. yüz-
yılın ikinci yarısından sonra Avrupa’ya akınlarını kesen Macarlar, papa tarafından
gönderilen misyoner rahiplerle karşılaştılar. Kral Istvan (997-1038) zamanında
Hıristiyanlık, Macar Devleti’nin dini haline geldi. Diğer Hıristiyan krallar gibi Ist-
van da 1000 yılında papanın elinden krallık tacı giyer. Macarların bundan sonraki
üç asrı Büyük Roma İmparatorluğu’nu yeniden canlandırma düşüncesinde olan
Alman imparatorları karşısında vasal bir devlet konumuna düşmeden bağımsızlı-
ğını korumak şeklinde geçer.
14. yüzyıla Macaristan kralsız bir şekilde girer. Çünkü Macaristan’ı uzun yıllar
idare etmiş olan Arpad hanedanının son kralı olan III. Andras (1290-1301) erkek
varis bırakmadan ölür. Yedi yıllık bir fetret devrinden sonra Arpad Hanedanıyla
anne tarafından akraba olan Anjou ailesinden I. Karoly (1308-1342) taç giyer. Böy-
lelikle Macaristan’da Anjoular Hanedanı dönemi başlar. Karoly’nin iktidarı döne-
minde fetihlere girişebilecek kadar sağlam bir devlet ve ordu kurulur. (Çoban, s.
182) Onun 1342’deki ölümünden sonra oğlu I. Lajos (1342-1382) tahta çıkar. O
iktidarı döneminde Dalmaçya kıylarını Macar topraklarına katar. Balkanlarda Or-
todoksluğa ve Bogomilciliğe karşı sert bir dini mücadeleye girerek Katolikliği Bal-
kanlarda yaymaya çalışır. Onun diğer Hıristiyanlara karşı Katolik anlayışını zorla
empoze etmesi bu bölgeye gelecek olan Osmanlı Türklerinin taraftar bulmasına ve

fetihlerinin kolaylaşmasına neden olur.
Lajos döneminde o zaman Bulgarlara ait olan Vidin, Macarlar tarafından ele
geçirilir. Osmanlının vasalı olan Bulgar çarı Şişman, Osmanlılardan yardım ister ve
Osmanlı kuvvetleriyle birlikte Macaristan topraklarına akınlarda bulunur. Böylece
ilk Türk-Macar münasebetleri dolaylı bir yoldan da olsa başlamış olur. (Baştav, s.
48) Lajos döneminde 1348 yılında Prag Üniversitesi ve 1365’te de Peç Üniversitesi-
ni kurmuştur. Kendi ülkesinde barışı ve adaleti sağlayan bir kral olarak tanınması-
na rağmen, Lajos, Macaristan’ı Tuna nehrinin güneydoğusuna doğru genişletmek
istemiştir. Bu politikası önce bölgede yaşayan Slavlar ve daha sonra da Osmanlı-
larla çatışmayı mecburi kılmıştır. Layoş, Macaristan’ı Avrupa çapında önemli bir
devlet haline getirir, Venedik’i yenerek Dalmaçya bölgesini ele geçirir. Bosna’nın
batı bölgelerini Macaristan’a katar. Kuzey Sırbistan ve Vidin Bulgar Prensliğini va-
sal hale getirir. Lajos, 1370 yılında da Polonya kralı ilan edilir. (David, s. 288)
Lajos bir erkek çocuk bırakmadan ölür. Bu durum bir süre taht kavgalarına
sebep olduktan sonra büyük kızı Maria’ya veraset hakkı tanınmıştır. Maria koca-
sı Sigismund’la birlikte 1395 yılına kadar ülkeyi yönetmiştir. Maria’nın eşi Sigis-
mund, Lüksemburg hanedanından olan Alman İmparatoru IV. Karl’ın oğlu idi.
1387’de Macar kralı olarak tanındı ve 1437 yılına kadar 50 yıl boyunca Macaristan’ı
yönetti. Sigismund 1411 yılında da Macar krallığının yanı sıra Alman kralı olarak
da seçildi. 1433’te de Alman İmparatorluk tacını giydi. Pek çok alanda Alman
etkisi Macaristan’da görülmeye başladı. Bununla birlikte Sigismund, bazı Alman
prenslerinin aksine dini konularda Latin taraftarı bir politika izledi.
Sigismund döneminde de Macarlar doğuya doğru yayılma siyasetini devam
ettirmişlerdir. Bunun sonucu olarak 1392 yılında Osmanlı ve Macar birlikleri
Tuna boylarında karşılaşmışlar ve Macarlar yenilgiyle tanışmışlardır. Bu yenilgi
Macarlara Osmanlılarla tek başlarına mücadele edemeyeceklerini öğretmiştir. Si-
gismund döneminde yaşanan diğer bir olay da 1396 yılında gerçekleşen Niğbolu
Savaşıdır. Bu savaşa Sigismund’un da yer aldığı Macar ordusunun yanı sıra Fran-
sız, İngiliz, Lombardiya, Almanya ve diğer Avrupa ülkelerinden pek çok asker ka-
tılmıştır. Bu savaşın kaderini düzenli Osmanlı piyadesinin ağır zırhlı şövalyelere
karşı üstünlüğü belirlemiştir. Niğbolu Savaşından sonra Macar tarihinin üç yüz
sene müddetle başlıca sorunu Osmanlı ile mücadele olmuştur. (Baştav, s.55)
Sigismund’un içeride karşılaştığı en büyük problem ise Çek Jan Hus’un (1372-
1415) Oxford Üniversitesinden Wycliff ’in görüşlerinden etkilenerek ortaya koydu-
ğu Husist hareketti. Jan Hus’a göre Hıristiyanlar sadece İncil’de yazılı olan hükümle-
re inanmakla sorumluydular. İncil’de yazılı olmayan inanışlar sahteydi. Bu görüşler
Hus’un sağlığında geniş bir taraftar bulduğu gibi ölümünden sonra da Protestanlığı
oluşturan temel fikirler olarak kabul edildi. Ancak Hus 1414 yılındaki Konstanz
konsilinin kararıyla sapkın ilan edildi ve 1415 yılında ateşe atılarak öldürüldü. Hus
taraftarları mücadelelerine devam ettiler. Çek milleti şuurunun oluşmasına katkı
verdiler. Ancak 1436 yılında Çekler, Katolik kilisesiyle barıştı. Çek ileri gelenleri
Sigismund’u tekrar kral olara kabul ettiler. İçerdeki bu sorunu çözen Sigismund,
Sırp despotu Lazaroviç’i de 1426 yılında kendine vasal yaptı. Sigismund hem Hu-
sistlere hem de Osmanlılara karşı yaptığı mücadelede ordusunu yeniden teşkilat-
landırmak zorunda kaldı. 1435 yılında mülk sahiplerine sahip oldukları köle sa-
yısına bağlı olarak iyi silahlanmış asker çıkarma yükümlülüğü getirdi. Ordusunun
büyük bir kısmı hala atlıydı ve temel silahları kılıç ve yaydı. Ancak özellikle Husist-
lerle yaptığı mücadelede Macar ordusu barutu geniş ölçüde kullanan rakiplerle baş
etmek zorunda kaldı. 1437 yılında da Macarlar Semendire’de Osmanlıları yenmeyi

başardı. 1437 yılında ölen Sigismund elli yıl Macar tahtında kalmıştır. Onun döne-
minde Macaristan merkezi yapılanmasını kuvvetlendirmiştir. Ancak Osmanlılarla
olan mücadelesinde özellikle fetret sonrası boşluktan yeterince istifade edememekle
itham edilmiştir.
Sigismund’un yerine iki yıl tahtta kalacak olan damadı Albert Habsburg (1437-
1439) Macar kralı seçilmiştir. Albert erkek çocuk bırakmadan ölünce Macar soy-
luları Lehistan kralı Vladislav’ı kral olarak getirmeye karar verdiler ve naipliğe de
Janos Hunyadi’yi seçtiler. Hunyadi döneminde II. Murat, Belgrad Kuşatmasında ba-
şarılı olamadı. Macarlar, 1443 yılında Osmanlı ordusunu İzladi’de yenmeyi başarır.
Bunun üzerine Hunyadi’nin Macaristan’daki kudreti artar. Hunyadi 1444 yılındaki
Varna Savaşında da yer alır. Macar kralının bu savaşta ölmesine rağmen Hunyadi
hayatta kalmayı başarır. Macar kralı olarak V. Laszlo (1444-1457) seçilir. Hunyadi
bundan sonra da Macar tarihinde de rol oynar. Osmanlılara karşı Sırplar ve Ar-
navutlarla ittifak kurmaya çalışır. 1448 yılında da II. Kosova Savaşında yer alır. Bu
savaşta hem Macarlar hem de Osmanlılar topu etkili bir savaş silahı olarak kullanır.
1456 yılında Hunyadi, 1457 yılında kral V. Laszlo ölür. Böylece ortaçağ Macaristan
tarihi tamamlanmış oldu. Macaristan’ın Osmanlı hakimiyetine girmesi 1526 yılında
Mohaç Muharebesinden sonra Kanuni Sultan Süleyman zamanında gerçekleşti.
Polonya ve Litvanya
Osmanlı ve İslam kayıtlarının Leh diye bahsettikleri halk, 10. yüzyılda Polonlar,
Vislanlar, Masollar ve Horvatlar gibi Slav ağırlıklı kavimlerin bir araya gelmesin-
den oluşmuştur. Varta nehri kıyısına yerleşmiş olan Polonlar, daha sonra bütün
bu halklara adını vermiştir. Polonya halkı, 10. yüzyılın ikinci yarısından sonra
devlet kurmuştur. İlk hükümdar Mieszko’nun Piast adlı hanedandan geldiği kabul
edilir. 960 yılından itibaren bir Polonya devletinden bahsedebiliriz. 986 yılında
Polonya, Alman kralının vasalı olmuştur. Polonya’nın ana bölgesini Possen, Gne-
sen, Voclavek oluşturmaktaydı. Devletin merkezi 14. yüzyıla kadar Gnesen olup
daha sonra yerini Krakov’a bırakmıştır. (Beydilli, s. 309)
967 yılında Hıristiyan olan Polonyalılar, Katolik mezhebini tercih etmişlerdir.
Bu durum siyasi olarak rakipleri olan ve Ortodoksluğu seçen Ruslarla tarih bo-
yunca mücadeleyi de beraber getirmiştir. Polonya, geç dönem ortaçağ dönemine
1138-1320 yılları arasında yaşanan uzun bir fetret devrini tamamlayarak girmiş-
tir. Bu süreçte Polonyalılar, Baltık bölgesinde yaşayan Litvanyalı paganlar, Prusya-
lılar, Alman şövalye tarikatı olan Tötonların saldırısına maruz kalmıştır. Bu fetret
dönemi 1320 yılında Krakov’da taç giyen IV. Ladislav Lokietek’in (1320-1333) za-
manında sona erdi. Onun büyük oğlu Kazimir (1333-1370), Piast hanedanının
son temsilcisi oldu. Kazimir zamanında Polonya’da etkin bir yönetim kuruldu,
yasalar çıkarıldı. Polonya’nın batı eyaleti Silezya, Lüksemburg hanedanındaki
Almanya’ya terk edildi. Kazimir, doğuda yayılmacı bir siyaset izleyerek Galiçya’yı,
Lwow kentini Polonya’ya katarak Doğu Slav ülkeleriyle komşu oldu. Bu dönemde
Almanya’dan kovulan Yahudi sürgünleri kabul ederek Polonya’da Avrupa’nın en
büyük Yahudi cemaatlerinden birinin oluşumunu sağladı. (Davies, s. 455)
1370-1440 yılları arasında Polonya, Macaristan ve Litvanya ile birleşti. Kazimir’in
yeğeni Ludvig/I. Karoly (1370-1382), Polonya kralı oldu. Ludvig, aynı zamanda
Macar kralı idi. Ludvig’in erkek varisi olmaması kızı Jadwiga’yı tahtın varisi yap-
tı. Jadwiga’nın 1386 yılında Litvanya büyük dükü Jogailo ile evlenmesi gündeme
geldi. Ancak Litvanyalılar Avrupa’nın son paganlarıydı ve Hıristiyan Jadwiga ile
evlenebilmesi için Jogailo’nun vaftiz olması gerekiyordu. 15 Şubat 1386’da Jogailo,

Katolik mezhebine göre vaftiz oldu. Jogailo, vaftizden sonra Vladislav adını aldı. 3
gün sonra Jadwiga ile evlendi ve 4 Mart 1386’da Polonya tacını II. Vladislav Yagelo
adını alarak giydi. Böylece 1386 yılında Litvanya ve Polonya birleşmesi gerçekleşti.
(Davies, 456; Beydilli, s. 310) Bundan sonra Polonya ve Litvanya tarihi ortak bir
tarihtir. II. Vladislav ölüm tarihi olan 1434 yılına kadar Beyaz Rusya ve Ukrayna
topraklarını da içine alan askeri açıdan kuvvetli Litvanya-Polonya oluşturmuş ve
bu birliktelik 1572 yılına kadar sürmüştür. II. Vladislav, 15 Temmuz 1410 yılında-
ki Tanenberg zaferiyle Alman şövalye tarikati Tötonları yenmeyi başarmıştır. 1414
yılında Litvanya kendi metpolitliğini oluşturur. II. Vladislav’ın yerine geçen oğlu
III. Vladislav (1434-1444) Varna Savaşında Osmanlılara karşı savaşırken öldürül-
müştür. Bundan sonra üç yıllık bir boşluk döneminin ardından kardeşi IV. Kazimir
Yagelo (1447-1492), Habsburg hanedanı ile evlilik yapmıştır. Fakat 1526 yılındaki
Mohaç Savaşında onun soyundan gelen yöneticiler ölünce mirası Hasburglara geç-
miştir. (Davies, s. 456; Beydilli, s. 310)
Rusya
Geç dönem ortaçağ Rusya tarihi, büyük ölçüde Moğollarla ilgilidir. Cengiz Han’ın
kurduğu Moğol İmparatorluğuna Güney Rusya 1224 yılında dahil edildi. Moğol
İmparatorluğunun Rusya ve Kırım’daki devamı olan ve Batu Han (1227-1256)
tarafından kurulan Altın Orda Hanlığı döneminde 1240 yılında Kiev ele geçi-
rildi. Böylece Rusya, Altın Orda Hanlığının denetimine girdi. Altın Orda Han-
lığının hakimiyetini tanıyan Rus knezleri ağır vergiler vermek zorundaydılar.
1260 yılında da Novgorod aynı akıbete uğradı. Kiev ve Beyaz Rusya 14. yüzyılda
Litvanya’nın, Galiçya Polonya’nın hakimiyetine girerken Rusya’nın geri kalan böl-
gesi Altın Orda egemenliğinde kalmaya devam etti. Altın Orda devletinin haki-
miyetini tanıyan Rusların vergilerini ödemeleri ve hanlığa tabiyetlerini bildirme-
leri karşılığında Rusların dini inançlarına karışılmadı. Dini açıdan Ortodoks olan
Ruslar, kilise ve ruhbanlar için vergi ödememişler, Bahçesaray’da bir piskoposluk
kurmuşlardır. Rusya’nın siyasi merkezi 14. yüzyılın başında Moskova olmaya baş-
lamıştır. Moskova knezi I. İvan Daniloviç (1325-1340) büyük knez unvanını edin-
di ve zaman içinde diğer Rus knezlikleri Moskova’ya tabi oldular. 1325 yılından
sonra da Moskova metropolitlik merkezi olarak da diğer knezliklerin önüne geçti.
(Beydilli, s. 253-254)
14. yüzyılda parçalanmış durumdaki Rusya’yı Moskova Knezliği merkezi yö-
netimi ile birleştirmeye başladı. Moskova Knezliğinin rakipleri arasında Moskova
ile Petersburg şehirleri arasında yer alan Novgorod, Moskova’nın kuzeyinde yer
alan ve Sovyetler döneminde Kalinin olarak da bilinen Tver ile Estonya sınırında
yer alan Pskov Knezlikleri vardı. Bu knezliklerin tamamı Moskova’nın kuzeyinde
kalıyordu ve Moskova Knezliği bunlarla mücadele ediyordu. Geç ortaçağ boyunca
Moskova, güneye inememiştir. Çünkü burada hâkimiyetini tanıdığı güçlü Altın
Orda Hanlığı yer alıyordu.
Ancak 1359’dan sonra Altın Orda Devletinde ortaya çıkan iç karışıklıklar,
Moskova Knezliğinin büyümesine imkan tanıdı. Moskova Knezliğinin başına ge-
çen İvan’ın oğlu Simeon 1340-1353 yılları arasında babasının politikasını devam
ettirdi ve Novgorod, Moskova’nın gücünü tanımak zorunda kaldı. Ancak 1352-
1353 yılında yaşanan veba salgınında kendisi de olmak üzere pek çok Rus hayatını
kaybetti. Veba 1364-1366 ve 1425’de Rusya’da tekrar görüldü ve nüfusunun üçte
birini yok etti. (Acar, s. 70)
II. İvan (1353-1359) döneminde Moskova Knezliği için Litvanya güçlü bir ra-
kip olarak ortaya çıkmıştır. Moskova dış siyasetini bundan sonra Litvanya, Polon-
ya ve Altın Orda devletlerini dikkate alarak belirlemek zorunda kalmıştır. II. İvan
öldüğü zaman knezlik dokuz yaşındaki Dmitri Donskoy’a (1359-1389) kaldı. Baş-
langıçta bir karışıklık dönemi yaşansa da Moskova metropoliti Aleks’in desteği
ve Altın Orda Hanlığının 1359’dan sonra karışıklıklar devrine girmesi Dmitri’nin
başarılı olmasını sağladı. İstanbul patrikliği de diğer knezliklere karşı Moskova’ya
bu dönemde destek verdi. Dmitri, iktidarının son dönemlerinde Altın Orda Han-
lığına bağlılığını ret etti ve vergi vermedi. 1380 yılında Kulikova Savaşında, Ma-
may yönetimindeki Altın Orda ordusunun birliklerini yenmeyi başardı. Ancak
bu başarı değerlendirilemedi ve 1382’den sonra Moskova Knezleri tekrar Altın
Orda’nın sadık müttefikleri oldular.
1389 yılından sonraki dönem Moskova Knezliğiden Rus Devletine geçiş dö-
nemi olarak da adlandırılır. Bu dönemin ilk hükümdarı I. Vasili (1389-1425)’dir.
Onun döneminde 1392’de Nijniy Novgorod (Aşağı Novgorod) başta olmak üzere
Novgorod Knezliğine bağlı pek çok yer işgal edildi. 1395 yılından itibaren Timur-
lularla mücadeleye giren Altın Orda Hanlığı, Moskova üzerindeki ilgisini azaltır.
1420 yılından sonra Altın Orda, Moskova için tehlike olmaktan çıkmaya başlar.
II. Vasili (1425-1462), Galiçya lideri olan amcası Yuri ile 1434 yılına kadar ikti-
dar mücadelesine girer. İktidar mücadelesinden galip çıkan II. Vasili 1448 yılın-
da İstanbul patrikliğinin onayını almadan Moskova metropolitini seçti. 1453’de
İstanbul’un fethinden sonra da 1461’de Rus Ortodoks kilisesi bağımsız oldu. 1456
yılında II. Vasili, Novgorod’u yendi. Pskov Knezliği, Moskova’dan gelecek valilerin
atanmasını kabul etti. İstanbul’un fethinden sonra Rusya, bölgenin tek Ortodoks
devleti haline geldi. II. Vasili’nin Rusya’yı knezlikten bir devlete dönüştürmesinde
1430 yılında Altın Orda Hanlığının Kırım, Kazan, Astrahan ve Sibirya Hanlıkları
olarak dörde ayrılmasının büyük bir etkisi oldu. (Acar, s. 71-79)
Geç dönem Ortaçağ Doğu Avrupa’sındaki gelişmeleri açıklayınız.

2
GEÇ DÖNEM ORTAÇAĞ AVRUPA’SINDA YENİLİKLER
Kentler, Ticaret ve Ekonomi

11. yüzyıldan sonra Avrupa’ya dışarıdan gelen saldırıların kesilmesi ve yeni ta-
rım tekniklerinin bulunması üretim artışı ile birlikte nüfus artışını da sağlamıştır.
Bunun sonucu olarak Avrupa’nın pek çok yerinde şehirler ortaya çıkmaya başlar.
1340 yılında Paris’te seksen bine yakın insan yaşıyordu. Venedik, Floransa ve Ce-
nova nüfusu da bu rakama yakındı. Almanya’da 14. yüzyılda nüfusu on beş bini
geçen şehirlerin sayısı sadece on beşti. Londra ise otuz beş bini bulan nüfusuyla
İngiltere’nin en büyük şehriydi. (Roberts, s. 197)
Güvenlik ortamının artması, Almanya-Saksonya’da gümüş madeninin bulun-
ması ve daha fazla paranın basılması ticaretin kolaylaşmasını ve yaygınlaşmasını
sağladı. Avrupa’daki bu durumdan ilk istifade eden şehirler İtalyan şehir devletleri
oldu. Toskana, Floransa, Siena, Milano gibi şehirlerde tekstil üretimi, bankacılık
ve gemicilik işleriyle uğraşan zengin aileler ortaya çıkmaya başladı. Bu şehirlerde
özellikle ince yünlü kumaş üretiliyor ve tüm Avrupa’ya ihracatı gerçekleştiriliyor-
du. Pisa, Lucca, Cenova ve Venedik, Avrupa’nın uluslararası ticaretin yapıldığı
limanlar haline geldi. Alman İmparatorlarının İtalya üzerindeki etkilerinin geç
dönem ortaçağ boyunca azalması bu İtalyan şehir devletlerinin hızla gelişmesini
sağladı. Altın para basıldı, modern finans uygulamalarından olan muhasebe, ba-
tan gemiler için sigortacılık gibi kavramlar ortaya çıktı.
Avrupa’nın kuzeyinde ise şimdiki Belçika, Hollanda ve Fransa’nın kuzeydo-
ğusunu kapsayan Flandre bölgesinde Lille, Anvers ve Champagne bölgesinde
büyük yıllık panayırlar düzenlenmeye başladı. Avrupa’da bazı şehirler ürettikleri
ürünlerle tanınır oldu. Toskana kumaş üretimi, Bordeaux şarap üretimi, Cenova
ve Bruges ise denizciliğin merkezleri idi. Flandre bölgesinde günümüz Belçika
sınırlarında yer alan Ghent, Bruges ve Ypres şehirleri yünü işleyerek kumaşa dö-
nüştürmeleriyle ünlenmişlerdi ve üç şehir diye anılıyorlardı. Bu bölgenin genel
özelliği hammaddenin çoğunu ithal etmesi ve işlenmiş ürün olarak ihracata dö-
nüştürebilmesi oldu. Bunun sonucu olarak işçisi ve tüccar loncaları güçlendi. Bu
kuruluşlar, şehirlerin politikalarını belirlemeye başladılar. Böylece gelişme kavra-
mını sağlayan sivil kuruluşlar ortaya çıkmaya başladı.
Şehirlerdeki servet artışı nüfus artışından fazla oldu. Bunun sonucu olarak
belediye binaları, katedraller ve büyük özel konutlar ortaya çıktı. Mimarlık gelişti,
sokaklar taşlarla kaplanıp kemerli yapılar ve çeşmeler inşa edildi. Şehirlerde özel
törenler ve şenlikler arttı. Şehirler pek çok dünyevi meslek sahibi için olduğu ka-
dar öğretmenler için de cazip hale geldi. Okullar ve öğrencilerin sayısının artması
üniversitelerin ortaya çıkmasını ve yaygınlaşmasını sağladı. Floransa’da okuma
yazma öğrenen çocukların sayısı on bine yakındı ve ticarete hazırlanmaları ama-
cıyla matematik öğreniyorlardı. Şehirlerin sunduğu bu imkanlardan dolayı batı
dillerinde “şehir havası insanı özgürleştirir.” şeklindeki atasözleri ortaya çıktı.
Avrupa’da burjuvanın yani şehirlilerin ortaya çıkması uyruk olmanın yanında
oluşum halindeki yurttaşın da işaretiydi. Başlangıçta dükkan sahibi ya da pazar-
larda tezgah satıcıları şeklindeki zanaatkar şehirliler, sermaye yaparak tüccar ve
bankacı olmaya başladılar. Arzuhalciler ve noterler şehirlerin vazgeçilmez men-
supları haline geldiler. (Adam Hart-Davis, s. 207-208)
Geç dönem ortaçağ Avrupası’nda şehirlerarası ticareti geliştiren ve adına Hansa
Birliği denilen bir teşkilat söz konusudur. Hansa Birliği aslında 1161 yılında ku-
rulmuş olmasına rağmen etki alanının doruğuna 14. yüzyılda çıkmıştır. Amacı eş
güdümlü bir siyasetle Alman ve İskandinav tüccarların Batı Avrupa ve Rusya ile
ticaretini geliştirmekti. Bu politikanın ortaya çıkmasında Viking topluluklarının
13. yüzyılda denizden yaptıkları saldırıları bırakmış olmaları, Alçak Topraklar diye
adlandırılan Hollanda, Lüksemburg, Belçika gibi yerlerde tarım işleri ile uğraşma-
ları, kereste ve maden üretimiyle sahillerde ringa balığının ticaretine yönelmeleri
Hansa Birliğinin etkisini arttırmasını kolaylaştırmıştır. Hansa Birliğinin önemli şe-
hirleri arasında İsviçre’nin Gotland Adasında yer alan Visby, Almanya’da Hamburg,
Bremen, Köln, Lübeck, Wismar, Rostock, Belçika’da Bruge, Estonya’da Reval (Ta-
linn), Polonya’da Gdansk (Danzing) yer almaktaydı. Ancak birliğe üye olan şehir-
ler, Atlantik Okyanusundan Finlandiya’ya kadar olan bölgeyi kapsıyordu ve Kuzey
Denizindeki ticarete yönlendiriyordu. Hansa Birliğine üye bu şehirlerdeki tüccar-
ların ortak özelliği Almanca konuşmaları ve hukuki anlaşmazlıklarda Lübeck’teki
mahkemeyi çözüm merci olarak kabul etmeleriydi. Hansa Birliğinin merkezi on
beşinci yüzyılda Hollanda’ya kaymış ve birlik varlığını 1669 yılına kadar sürdür-
müştür. (Norman, s. 369) İngiltere’de de yabancı ülkelerle iş yapan İngiliz tacirler
15. yüzyıldan itibaren “krallık tacirleri” adı altında bir birlik kurmuşlardır.
Ancak Avrupa’da 1337 yılında başlayan Yüzyıl Savaşları ve 1348 -1350 yılları kara
verba salgını nüfus azalışını da birlikte getirdi. Malikaneler boşaldı, ticaret zayıfla-
dı. Kentlerde huzursuzluk arttı ve emek kıtlığı çekilmeye başlandı. Bunun sonucu
olarak Avrupa feodal sistemi gerilemeye ve çökmeye başladı. Tarım alanında artan
işgücü ihtiyacına karşı köylüler düşük ücret karşılığı çalıştırılma taleplerini ret et-
tiler. Bunun sonucu olarak 14. ve 15. yüyıllarda işçi ücretlerinde artış gözlemlendi.
Demografik Değişiklikler
Ortaçağ boyunca Avrupa’da kadınların yaşam süresi erkeklere oranla daha kısaydı.
Bunun sebepleri arasında sık doğurma ve doğum esnasında yüksek ölüm oranları
başta geliyordu. Ancak erkekler de genç yaşta ölüyorlardı. Yirmi yaşına gelmiş bir
erkek ömrünün yarısını tamamlamış kabul ediliyordu. Çocuk ölümlerinin yüksek
oluşu, veba gibi salgın hastalıklar ile savaş, Avrupa’da ortaçağ boyunca ortalama
ömrü 33 yıla indirmiştir. (Roberts, s. 208)
Avrupa’nın nüfusu 14. yüzyılın başında yaklaşık yetmiş üç milyona çıkarak
zirveye ulaşmıştı. Başlayan yüzyıl savaşları ve yaşanan kara veba salgınından
sonra 1360 yılına geldiğinde Avrupa’nın toplam nüfusu elli milyon civarınday-
dı. Avrupa’nın nüfusu ancak 15. yüzyılın ikinci yarısından sonra tekrar artış ko-
numuna gelecektir. (Roberts, s. 195) 1320’li yıllardan sonra peş peşe gelen kötü
hasatlar yüzünden ölüm oranı artmaya başladı. 1348 ila 1350 yılları arasındaki
kara veba Kefe’den gelen bir Ceneviz gemisiyle tüm Avrupa’ya yayıldı. Kara veba
kurbanının kasık veya koltuk altında bir kabarcığa neden oluyor, deride lekeler
oluşturarak iç kanama yaratıyordu. Eğer kabarcık 3-4 gün dayanılmaz acılardan
sonra patlamazsa ölüm kesinleşiyordu. Kara veba 1348’de İtalya ve Fransa, 1349’da
İngiltere, Almanya ve Balkanlar, 1350’de de Danimarka, İsveç, Baltık ülkeleriyle
Rusya’ya ulaştı. Polonya ise salgından etkilenmedi. Kara vebadan kentler ve yok-
sullar daha fazla etkilendi. Ölen papa veya kral olmadı. Avrupa’da nüfus sayımına
benzer bir veri olmadığından toplam kaybın ne kadar olduğu tartışmalıdır. Ancak
pek çok tarihçi kara veba nedeniyle Avrupa’da her üç kişiden birinin öldüğünü
tahmin etmektedir. (Davies, s. 434) Avrupa 14. yüzyılın başındaki nüfusuna an-
cak 15. yüzyılın sonu ile 16. yüzyılın başında ulaşabilecektir.
Daimi Ordu
14. yüzyıldan sonra sınırsız bir süre için maaş karşılığı sürekli asker bulundurul-
maya başlandı. Böylece Avrupa’da askerlik mesleği meydana çıktı. Savaşlar hala
atlı asker demek olan süvariler tarafından yapılmaktaydı. Temelde iki süvari tipi
vardı. Birinci grup süvariler, madeni bir zırh giyiyorlar, ikinci grup süvariler ise
zırhsız olarak ok ve kılıç kullanıyorlardı. 14. yüzyıldan itibaren devletler sürekli
piyade kıtaları bulundurmaya başladılar. Yaya diye de adlandırılan piyadeler 14.
yüzyılda arbalet denilen kundaklı bir çeşit ok kullanıyorlardı. 15. yüzyılda da uzun
kargı ve mızrak kullanan İsviçreli piyadeler görüldü. Daha önce savaşların seyrini
etkileyen süvari birlikleri 14. ve 15. yüzyıllarda talimli piyadelerle karşılaştıkla-
rında bozguna uğradılar. Avrupa’da ordularındaki piyadeleri en etkili uygulayan
devletler İngiltere ve Osmanlı Devleti oldu. Savaş tarihini değiştirecek olan top,
tüfek gibi ateşli silahlar da 1331’den sonra kullanılmaya başlandı. Ancak bunla-
rın yaygınlaşması 15. yüzyılda gerçekleşecekti. Fransa kralı 1439’dan itibaren 15
bölük silahlı askerden oluşan daimi bir kıta oluşturmaya başladı. Osmanlılar ise
bunu yaklaşık bir asır önce yeniçeri birlikleriyle başarmıştı.
Devlet Örgütlenmesi ve Teknik Yenilikler

Fransa ve İngiltere’nin 1337 yılından 1453 yılına kadar 120 yıl boyunca savaşmış
olmaları beşeri ve ekonomik kaynaklarının pek çoğunu tüketmelerine neden oldu.
Ancak her iki ülke de bu şiddetli rekabetten kralları çerçevesinde kenetlenerek güç-
lü monarşik yapılarla çıktılar. İngiltere ve Fransa, kralın yönetimi altındaki halkları
tek bir adalet sistemi içinde yönetmeyi başardı. Daimi ordu teşkilatı kurarak sürek-
li asker bulundurmayı başaran Avrupa’nın ilk ülkeleri oldular. Bu yapılanma daha
sonra ulusa dayalı oluşacak devlet yapılarının da temeli olarak algılandı. İngiltere
ve Fransa’nın parlamenter yapı ve vergi toplama konusunda da diğer Avrupa ülke-
lerine öncülüğü vardır. İngiltere’de kökenleri 13. yüzyıla kadar ulaşan parlamento
sistemi 14. ve 15. yüzyıllarda kralın uygulamalarını denetleyen ve izne bağlayan
bir yapıya ulaştı. Ancak kralın merkezi otoritesini kırmaya yönelik olarak değil,
uygulamaların adil icra edilmesine yönelik olarak çalıştı. Fransa’da ise meclisler
adalet, idare ve vergi gibi konularda uzman heyetler tarafından oluşturuldu. Her
iki ülkenin parlamentoları daha sonraki meclis uygulamalarına modellik teşkil etti.
Ağacı yontmak ve şekillendirmek için rendenin icadı marangozluk zanaatıy-
la mobilyacılık sanatının başlangıcını teşkil etti. İtalya’da 14. yüzyılda rakkaslı ve
çarklı saat icat edildi. Bu teknikle icat edilen saat antik çağdan beri zaman ölçme
için kullanılan ve akarsuyla işleyen saatin yerini aldı. Çin’de bulunan ve 13. yüz-
yıldan beri Avrupa’da bilinen barut iki asır içinde top ve tüfek gibi patlayıcı si-
lahlarda kullanılmaya başladı. 13. yüzyılda Avrupa’da kullanılmaya başlayan kağıt
15. yüzyılda yaygınlaştı. 1450’de matbaanın bulunması kağıt kullanımını ve kitap
üretimini arttırdı. 13. yüzyıldan beri bilinen pusula 15. yüzyıldan itibaren aktif
olarak kullanılmaya başlandı.
Üniversiteler
Ortaçağda manastırlar kendi elemanlarını kendi ilkeleri doğrultusunda yetişti-
rebilmek amacıyla okullar açmışlardır. Bu okullarda okuyanlar okuma, yazma,
hesaplama gibi temel bilgiler ile Latince dualar, ilahiler ve dini dogmalar hak-
kında eğitime tabi tutulurlardı. Avrupa’da ilköğretim, büyük ölçüde aileler ve köy
papazları tarafından veriliyordu. Ortaöğretim, katedrallerin ve kent meclisleri-
nin desteğinde idi. Eğitimin içeriği yine ruhban sınıfının eğitimine yönelikti. Bu
teoloji eğitiminde Antikçağ’dan kalma yedi serbest sanat trivium ve quadrivium
olarak öğretilmekteydi. Trivium, yazma ve konuşmayı içeren retorik, Latince gra-
mer ve Aristo’nun mantığını içeren üç temel ders anlamına geliyordu. Kalan dört
ders de matematik, astronomi, geometri ve müzik olarak quadrivium adı altında
okutuluyordu.
11. ve 12. yüzyılda Avrupa’da yüksek öğretime yönelik olarak üniversiteler
kurulmaya başlandı. Başlangıçta piskoposların sorumluluğundaki bu okullarda
teoloji, hukuk ve tıp öğretilmeye başlandı. Öğretim dili Latince idi. Öğrenci ve
öğretmenler, uluslararasıydı. Çünkü üniversitelerin temel amacı akılla inancın
uyum içinde olduğunu iddia eden skolastik düşünce yapısını Hıristiyanlara ak-
tarmaktı. Bununla birlikte pek çok üniversitenin bir yerleşkesi yoktu. Dersler öğ-
retmenlerin evlerinde ya da kiliselerde öğretiliyordu. Öğretmenlerin ücretlerini
işveren durumundaki öğrenciler ödüyordu. Üniversite diploması 6 yıllık bir eğiti-
min sonucunda alınıyordu. Yüksek lisans ve doktora derecesi almak isteyenler 12
yıl daha okumak zorundaydılar. 14. yüzyıla gelindiğinde üniversiteler entelektüel
dünyanın merkezi haline gelmişlerdir. Teoloji, temel bilim olarak okutulmakta ve
din adamlığının ilk aşaması olarak görülmekteydi. (Adam Hart-Davis, s. 159)
15. yüzyıla gelindiğinde Avrupa’daki Katolik bütün ülkelerde üniversiteler açıl-
mıştı. Fakat 12. ve 13. yüzyıl skolastik düşünce yapısı artık üniversitelerde eleşti-
rilmeye başlandı. Bunun sebebi özellikle Paris Üniversitesi model alınarak kurulan
üniversitelerde buradaki eğitime piskoposların ve laik idarecilerin müdahale ede-

memesi ve üniversitenin kendisini direkt papaya bağlı kabul etmesinin önemli rolü
vardı. Bir bakıma üniversitelerin özerkliği söz konusuydu. Bunun sonucu olarak
15. yüzyılda üniversitelerde Antik Yunan ve Latin dünyasına ait eserlerin incelen-
mesine başlandı. Bu eserler, sadece Latince değil diğer Avrupa dillerinde de yayım-
landı. Bunun sonucu olarak Antik dünyaya karşı Avrupa’da büyük bir ilgi uyan-
dı. Avrupa’daki Rönesans ve Reform hareketlerini başlatan pek çok kişi üniversite
mensupları arasından çıktı. (Malet et Isaac, s. 221, 270-271; Carpentier-Lebrun, s.
188-189, Davies, s. 464)
Tablo 3.3 Üniversitenin Üniversitenin Üniversitenin

Avrupa’da 1460 Kuruluş Yılı Kuruluş Yılı Kuruluş Yılı
İsmi İsmi İsmi
Yılına Kadar Kurulan
Üniversiteler Tablosu Bologna 1088 Avignon 1303 Ferrara 1391
Paris 1150 Orleans 1306 Barcelona 1401
Oxford 1167 Perugia 1308 Wurzburg 1402
Salerno 1173 Coimbra 1308 Torino 1404
Aix-en-
Palenzia 1178 Treviso 1318 1408
Provence
Reggio 1188 Cahors 1332 Leipzig 1409
Vicenza 1204 Angers 1337 St. Andrews 1411
Cambridge 1209 Grenoble 1339 Rostock 1419
Salamanca 1219 Pisa 1343 Dole 1422
Padova 1222 Prag 1348 Louvain 1425
Napoli 1224 Perpignan 1350 Poitiers 1431
Vercelli 1228 Huesca 1354 Caen 1432
Toulouse 1229 Siena 1357 Bordeaux 1441
Valladolid 1237 Pavia 1361 Catania 1434-44
Piacenza 1248 Krakow 1364 Barcelona 1450
Sevilla 1254 Viyana 1365 Glasgow 1451
Arezzo 1255 Orange 1365 Valencia 1452
Montpelier 1289 Peç 1365 Greifstwald 1456
Lizbon 1290 Erfurt 1379 Freiburg 1457
Macerata 13. yüzyıl Heidelberg 1385 Basel 1459
Lerida 1300 Cologne 1388 Ingolstadt 1459
Roma 1303 Buda 1389 Nantes 1460
Geç dönem Ortaçağ Avrupa’sındaki yenilikleri açıklayınız.

3
GEÇ DÖNEM ORTAÇAĞ AVRUPA’SINDA PAPALIK VE HUKUK
Avrupa 14. ve 15. yüzyıla ortaçağın en güçlü kurumu olan Papalığın etkisini
kaybetmesi ve parçalanması ile girdi. Kutsal Roma-Cermen İmparatorlarının,
Roma İmparatorluğunun varisi olduğu şeklindeki iddiaları söylemden öteye
geçmiyordu ve artık Roma’da da taç giymiyorlardı. Bundan dolayı Avrupa 14.
yüzyıla kendi kültürünü oluşturan Roma geleneğinden ve Papalık müesessesin-
den mahrum olarak girdi.
Babil Esareti
1309 yılında Papa V. Clemens, heyeti ile birlikte Papalığın merkezini Roma’dan
Avignon şehrine taşıdı. Avignon, Fransa’nın Akdeniz sahillerinde yer alan Mar-
silya kentinin kuzeyinde yer alıyordu. Bunun sebebi Clemens’ten önce özellikle
Papa VIII. Bonifacius zamanında Papalığın krallarla uzun süre devam eden sür-
tüşmelere girişmesi ve bu anlaşmazlığın silahlı çatışmaya dönüşmesiydi. Papa ile
çatışan İtalyan soylularına Fransa ve İngiltere kralları destek veriyordu. Papanın
taşındığı Avignon şehri ise o dönemde resmi olarak Napoli Krallığının bir parçası
olduğu halde çevresi ise Fransız krallarının toprakları ile çevrili idi. Papalık 1377
yılına kadar altmış sekiz yıl boyunca burada yaşamak zorunda kaldı. Fransız etkisi
Papalık üzerinde kendini hemen hemen her alanda gösterdi. Papalık yönetiminde
Fransız kardinaller, ön plana çıkmaya başladılar. Bundan dolayı İtalyanlar, Yahu-
dilerin M.Ö. 598-587 yılları arasında Babil’e sürülerek esaret hayatı yaşamasından
esinlenerek papanın Roma’dan taşınarak Avignon’da altmış sekiz yıl yaşamasını
“Babil esareti” olarak adlandırdılar.
Avignon’da papalar için Roma’da bile olmayan görkemli büyük bir saray inşa
edildi. Bu sarayla papaların Roma’dan uzak durma isteklerine vurgu yapılırken
papalığın nasıl bir maddiyatçılık içine düştüğü de anlaşıldı. Papalığın bünyesinde
barındırdığı hizmetkarlar ordusunun masraflarını karşılayabilmek için kilisenin
gücü kullanılarak halkın sırtına yeni vergiler konuldu. Dini makamlar satılmaya
ve birden fazla makama sahip olma konusundaki suçlamalar giderek arttı. Hatta
inançlı Hıristiyanların tövbe etmek ve diğer başka ibadetleri için kilise tarafın-
dan haraç ve vergi alınmaya başlandı. Halbuki Hıristianlıkta Hz. İsa’nın ve onu
takip eden havarilerin mütevazı yaşamı ve yoksullukarı bir erdemken 14. yüzyıl
papalarının bu ihtişamlı savurgan hayat tarzları halkın nezdinde olduğu kadar
bazı Hıristiyan aydınlarının da eleştirilerine maruz kaldı. Hatta İsa’nın mülkiye-
te saygı duyduğunu savunarak havarilere özgü yoksulluğun günün koşullarına
uymadığunu iddia eden papalara bile rastlandı. Bunun üzerine papa karşıtlığı
yaygınlaşmaya başladı. 1377 yılında İngiliz ve Almanlar, papaların artık Fransız
krallarının bir oyuncağı olduğu ve Hıristiyanlığı temsil edemeyecekleri şeklinde-
ki eleştiriler karşısında papa Roma’ya dönmek zorunda kaldı. (Seignobos, s. 178;
Roberts, s. 236-241)
Büyük Parçalanma ve Konsiller Dönemi

Papalık 1377 yılında Roma’ya döndüğü zaman Alman ve İngiliz kralları kendi yarı
ulusal kiliselerini kurmaya koyulmuşlardı. Bu olay Katolik kilise tarihinin 1054
yılında Ortodoks kilisesinden ayrılmasından sonra yaşanan en büyük parçalan-
ması idi. Fransızlar, papanın Avignon’dan Roma’ya taşınmasına tepki göstererek
Avignon’da oturacak kendi papalarını seçtiler. Böylece Katolik kilisesinde 1409
yılına kadar 30 yıl boyunca devam edecek olan büyük parçalanma yaşandı. Her
iki papa da Hıristiyanlığın gerçek temsilcisi olduğunu iddia ediyordu. Hatta bir
ara papa olduğunu iddia eden üçüncü bir papa adayı dahi görüldü. Avignon’da-
ki papayı Fransa’nın yanı sıra İskoçya, Milano ve Aragon devletleri desteklerken
Roma’daki papanın destekçileri İngiltere, Almanya, Napoli ve Burgonya idi. Aynı
anda iki papanın var olmasından daha vahim olanı ise, papalardan herbirinin öte-
kini ve onun bütün taraftarlarını aforoz etmesiydi. Bunun sonucu ise bütün Hıris-
tiyanlar bir şekilde bir papa tarafından aforoz edilmişti ve teorik olarak Avrupa’da
Katolik Hıristiyan kalmamıştı. (Seignobos, s. 178)
İtibarı kalmayan papalık makamını kurtarmak üzere ekümenik bir konsilin

toplanması düşünüldü. 1409 yılından 1449 yılına kadar 40 yıl süren bu döneme
Hıristiyanlık tarihinde konsiller dönemi denildi. İlk konsil 1409 yılında Pisa’da
toplandı. Konsilin yaptığı ilk iş, her iki papayı da azledip bir başkasını papa olarak
seçmek oldu. Bunun sonucu ise konsil kararlarını kabul etmeyen iki papa ile bir-
likte üçüncü bir papanın ortaya çıkması oldu. 1414-1418 yılları arasında toplanan
Konstanz konsili papalardan birini azletti, birini görevden feragat etmeye zorladı
ve üçüncü adayı da tahttan indirdi. Böylece yaklaşık bir asır sonra Katolik kilisesi-
nin tekrar bir papası olmuş oldu. Katolik kilisesi içindeki parçalanma da en azın-
dan teorik olarak sonlandı. 1423-1424 yılları arasında Siena’da toplanan konsil
ise papayı Katolik kilisesinin sorunlarını çözmek üzere reform yapmaya zorladı.
Bunun üzerine Papa V. Martin (1417-1431) konsili dağıtarak papalığın herhangi
bir makama hesap veremeyeceği ilan etti. Son konsil ise 1431-1449 yılları arasında
Basel’de düzenlendi. Ancak etkili bir sonuç alınamadı. Papalık, bütün bu konsil-
lere kuşkuyla yanaşarak kendi üstünlüğünü korumuş ve bir bakıma Katolik Hı-
ristiyanlığının en yetkili makamı olduğunu kanıtlamıştı. Fakat Katoliklik dünyası
içindeki gerçek sorunları görmemezlikten gelmiş, reform yanlılarını iyi niyetle
olmamakla suçlamıştır. Bunun üzerine Fransa ruhani meclislerin dini inanç ko-
nusunda papanınkinden daha üstün bir otoriteye sahip olduğu doktrinini ortaya
atarak yeniçağda yaşanacak olan Reform hareketinin gerekçelerini de oluşturmuş
oluyordu. (Roberts, s. 242-243; Seignobos, s. 179)
Cermen ve Roma Hukuku

Geç dönem ortaçağda İtalya, Fransa, İspanya gibi Latin geleneğinden gelen Güney
Avrupa ülkelerinde Roma hukuku kullanılmaya devam ediyordu. Bununla birlik-
te İngiltere, Fransa, Almanya ve İskandinavya ülkelerinde kökenlerini Cermen ve
Viking geleneğinden alan töreye dayalı örfi hukuk da tatbik ediliyordu. 14. yüz-
yıldan itibaren uygulamada hukukla töre arasında savaş başlamıştır. Fransa kralı,
Roma hukukunun öğretilmesini yasakladı. İngiliz ve Alman mahkemeleri Roma
hukuku yabancıdır diye reddettiler. Ancak töreye dayalı örfi hukuk sözlü, belir-
siz, yerine göre ayrı ayrı ve değişebilen bir hukuktu. Bundan dolayı öğretilmesi ve
yorumlanması güçtü. Halbuki Roma hukuku yazılı, açık, tek şekilli ve öğretilmesi
kolaydı. Hukuk öğrenimi yapmak isteyen öğrencilerle, öğretmek isteyen üniversi-
teler Roma hukukunu tercih ediyorlardı. Zaten kilise mahkemelerinde de uygu-
lanmakta olan Roma hukukunu yargıçlar da uygulama kolaylığından dolayı tercih
ediyorlardı. Almanya’da yargıçlar üniversitelerin hukuk kitaplarını kullanmaya ve
üniversitelere danışmaya başladılar. Böylece Roma hukuku her tarafa girmeye baş-
ladı. 15. yüzyılda Almanya’da törenin yerini Roma hukuku aldı. Roma hukukunun
Almanya’da benimsenmesiyle Doğu Avrupa’daki Katolik krallıklar da Roma huku-
kuna geçtiler. Buna karşılık İngiltere ve İskandinavya ülkelerinde örfi hukuk, geç
dönem ortaçağ boyunca uygulanmaya devam etti. Cezalar daha çok kısasa kısas
şeklinde uygulanıyordu. Hapishane, ceza uygulaması olarak kullanılmıyordu. Sa-
dece harp esirleri kurtuluş fidyeleri gelinceye kadar hapishanelerde tutuluyorlardı.
Roma hukukunun Cermen devletler tarafından da 15. yüzyılın ikinci yarısından
itibaren sahiplenilmesi Roma geleneğine dönülmesini sağladı. Böylece 14. yüzyı-
lın başında papalık ve Roma geleneği gibi Avrupa kültürünün iki temel ögesinden
vazgeçilmişken 15. yüzyılın ikinci yarısında bu değerlere sıkı sıkıya bağlı kalındı.
Geç dönem Avrupa’sında Papalık ve hukuk uygulamalarını açıklayınız.

4
Özet
Geç dönem Ortaçağda Batı Avrupa’daki gelişme- Sırp Devleti zayıflamaya başlamıştır. Bulgarlar
1 leri açıklayabilmek ise IV. Haçlı Seferi sonrası hızla büyüme imkanı
14. yüzyılda İngiltere Plantagenet hanedanı, 15. bulmuş ve devletin sınırları Karadeniz, Ege ve
yüzyılda ise Lancaster hanedanı tarafından yö- Adriyatik denizlerine kadar ulaşmıştır. Ancak
netilmiştir. Fransa ise 14. yüzyıla Capet haneda- Bulgarların 1330 yılında Velbujd Savaşında Sırp-
nı ile girmiş, ancak 1328’de Capet hanedanı son lara yenilmeleriyle devlet hızla gerilemiştir. Geç
bulmuştur. Bunun üzerine VI. Philippe de Valois dönem Avrupa tarihinde Balkanlarda Osmanlıyı
ve İngiltere kralı III. Edward Fransa tacı üzerin- durdurma gücüne sahip devlet olarak Macarlar
de hak iddia etmişlerdir. Sonuç olarak Fransız gözükmektedir. Macarlar evlilik yoluyla Polonya
baronlarının desteğiyle tacı VI. Philippe giymiş ve Lehistan’dan destek alarak Osmanlılara karşı
ve Valois hanedanı 1461 yılına kadar Fransa’da mücadelelerini sürdürürler. Macarlar, Polonyalar
hüküm sürmüştür. VI. Philippe’in bir İngiliz top- ve Lehler, Katolik mezhebinin mensupları olarak
rağı olan Akitanya Dukalığına el koymasına, III. Batı Avrupa ile daha sıkı ilişkiler içinde bulunur-
Edward Fransa tahtı üzerinde hak iddia ederek ken Moskova Knezliği ise Ortodoksluğun temsil-
karşılık verdi. Böylece 1337 yılından 1453 yılına cisi olarak Rusya’yı oluşturmayı başaracaktır.
kadar olan Yüzyıl Savaşları başlamış oldu. İn-
giltere Burgond Kontluğu ile birlikte Fransa’nın Geç dönem Ortaçağda Avrupa’daki yenilikleri tar-
karşısında yer alırken, Fransa da İskoçya, İrlan- 3 tışabilmek
da ve Galler ile ittifak kurmaya çalıştı. Almanya Avrupa’ya dışarıdan gelen saldırıların kesilme-
ise bu dönemde çok sayıya ayrılmış feodal yasi ve yeni tarım tekniklerinin bulunması üre-
pılar topluluğu şeklindedir. Alman imparatorla- timde ve nüfusta artışa sebep olmuştur. Bunun
rının İtalya üzerindeki otoritelerinin zayıflaması sonucunda şehirlerin nüfusları artmış ve pek
sonucu İtalyan şehir devletleri kuvvetlenmeye çok yeni şehir kurulmuştur. Güvenlik ortamı-
başlamış ve Avrupa’nın Doğuya açılan ticaret nın sağlanması ticaretin yaygınlaşmasını sağla-
kapısı konumuna gelmişlerdir. mıştır. Hansa Birliği ile de şehirler arası ticaret
gelişme göstermiştir. Okul ve öğrenci sayısının
Geç dönem Ortaçağda Doğu Avrupa’daki gelişme- artması sonucu üniversiteler de yaygınlaşmaya
2 leri açıklayabilmek başlamış ve 14. yüzyıla gelindiğinde üniversite-
Bu dönemde Bizans IV. Haçlı Seferi sonucu par- ler entelektüel dünyanın merkezi olmuştur.
çalanmıştır. Bizans başkenti İstanbul Latinlerin
eline geçmişti. Selanik ve Atina’ya kadar olan böl- Geç dönem Avrupa’sında Papalık ve hukuk uygu-
gede Atina Latin Dukalığı, Mora’da Akaya Latin 4 lamalarını açıklayabilmek
Prensliği kurulur. Bizans ise İznik İmparatorluğu, Geç dönem ortaçağ Avrupa’sına Papalık büyük
Trabzon Rum İmparatorluğu ve Epir Despotluğu bir itibar kaybederek girdi. 15. yüzyılın ortası-
olmak üzere üçe bölünür. IV. Haçlı Seferi, Moğol na kadar Papalığın Avrupa’daki siyasi olayları
yayılması ve 1243 Kösedağ Savaşında, Anadolu müdahale gücü kalmadı. Papalık, 1309 yılından
Selçuklularının Moğol hakimiyetine girmesiyle 1449 yılına kadar üç temel aşamadan geçti. Babil
Anadolu’da otorite boşluğu oluşmuştur. Bizans esareti denilen 1309-1377 yılları arasında Papa-
sınırındaki Batı Anadolu’da birçok beylik kurul- lığın merkezi Roma’dan Avignon şehrine taşındı.
muştur. Bu beylikler içinde Osmanlılar, 1302’de 1377 yılında Roma’ya geri dönen Papalıkda 1409
Bizans’la yaptığı Bafeus Savaşını kazanarak bir yılına kadar birisi Avignon’da diğeri Roma’da
devlet olarak varlığını kanıtlamıştır. Osmanlı çev- olan iki papalı büyük parçalanma dönemi ya-
resindeki beylikleri ilhak ederek kısa zamanda şadı. 1409-1449 yılları arası konsiller dönemi
Balkanlarda güçlenmeye başlamıştır. İstanbul’un olarak adlandırıldı. Bu zaman diliminde Pisa,
fethinden sonra Latinlerin elinde olan Atina ve Konstanz, Siena ve Basel’de toplana dört kon-
Mora Osmanlı Devleti’nin eline geçmiştir. Bal- sil Katolik kilisesinde reform yapabilmek için
kanlardaki bir diğer devlet de Sırplar tarafından başarısız bir uğraş verdi. Geç dönem ortaçağda
kurulmuştur. 1331’de devletin başına geçen Ste- Roma hukuku ise üniversiteler kanalıyla tüm
fan Duşan Sırplara en parlak dönemini yaşatmış- Katolik dünyasında uygulanmaya başladı.
tır. 1355 yılında Duşan’ın ölümünün ardından
1. Aşağıdakilerden hangisi Yüzyıl Savaşlarının sonuç- 6. Geç dönem ortaçağda Hıristiyanlığı kabul eden en
larından biri değildir? son devlet aşağıdakilerden hangisidir?
a. İngiltere’nin bir ada krallığına dönüşmesi a. Litvanya
b. Fransa’da monarşinin güç kazanması b. Polonya
c. Capet hanedanı’nın Fransa yönetiminde tekrar c. Macaristan
söz sahibi olması d. Norveç
d. İngiltere’de anglo-norman kültürünün gelişme- e. Bulgaristan
ye başlaması
e. Uzun süren savaşın İngiltere ve Fransa’nın nü- 7. Alman ve İskandinav tüccarların Batı Avrupa ve
fusunu azaltması Rusya ile ticaretini geliştirmek için kurduğu birliğin
adı aşağıdakilerden hangisidir?
2. Aşağıdakilerden hangisi geç dönem ortaçağda hü- a. Lübeck
küm süren İngiltere kralları arasında yer almaz? b. Venedik
a. I. Edward c. Krallık tacirleri
b. V. Henry d. Kalmar
c. I. Richard e. Hansa
d. VI. Henry
e. V. Charles 8. 14. ve 15. yüzyıl boyunca Avrupa’da kurulan üni-
versiteler aşağıdaki üniversitelerden hangisini model
3. Geç dönem ortaçağ dönemindeki Almanya ile ilgili almışlardır?
aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a. Bologna
a. Merkezi yönetim anlayışı henüz gelişmemiştir. b. Oxford
b. Almanya’da sabit bir idari şehir merkezi görül- c. Napoli
memektedir. d. Paris
c. Güçlü bir monarşik yapı oluşturulmuştur. e. Cambridge
d. Ateşli silahların kullanımında Fransa ve
İngiltere’ye göre geç kalınmıştır. 9. 14. yüzyılın başında Papalığın taşındığı şehir aşağı-
e. Otorite imparatordan ziyade prenslerin, rahip- dakilerden hangisidir?
lerin ve şehir heyetlerinin elindedir. a. Paris
b. Avignon
4. Aşağıdakilerden hangisi geç dönem ortaçağda c. Venedik
Doğu Avrupa’da etkili olan devletlerden biri değildir? d. Ceneviz
a. Sırp Devleti e. Anvers
b. Kosova Devleti
c. Osmanlı Devleti 10. 1414-1418 yılları arasında aldığı kararlarla tekrar
d. Bulgar Devleti tek papanın olduğu Papalık dönemini başlatan konsil
e. Atina Latin Dukalığı aşağıdakilerden hangisidir?
a. İznik
5. 1330 yılında yapılan ve Doğu Avrupa tarihinde b. Basel
önemli bir yer teşkil eden savaş aşağıdakilerden hangi- c. Siena
sidir? d. Konstanz
a. Velbujd Savaşı e. Pisa
b. Niğbolu Savaşı
c. Kösedağ Savaşı
d. Pelekanon Savaşı
e. Bafeus Savaşı

1. c Yanıtınız yanlış ise “İngiltere, Fransa ve Bur- Sıra Sizde 2
gonya” bölümünü yeniden okuyunuz. 13. ve 14. yüzyıllarda Balkanlarda Bizans Devleti
2. e Yanıtınız yanlış ise “İngiltere, Fransa ve Bur- ile Latin prenslikleri ortadan kalkarken Sırbistan ve
gonya” bölümünü yeniden okuyunuz. Bulgaristan’ı kısa sürede fethetmeyi başaran Osmanlı-
3. c Yanıtınız yanlış ise “Almanya” bölümünü yeni- lar, Avrupa’nın yeni gücü olarak tarih sahnesine çıktılar.
den okuyunuz. Osmanlıların Balkanlardaki ilerleyişini Macarlar, belli
4. b Yanıtınız yanlış ise “Geç Dönem Ortaçağ’da bir süre yavaşlatmayı başardılar. Macarların bu başarı-
(1300-1453) Doğu Avrupa” bölümünü yeniden sında kendileri gibi Katolik olan Polonya ve Litvanya ile
okuyunuz. ittifak kurmasının ve batı Avrupa’dan yardım görmesi-
5. a Yanıtınız yanlış ise “Bulgaristan” ve “Sırbistan” nin önemli rolü oldu. Ortodoksluğun temsilcisi olarak
bölümünü yeniden okuyunuz. da Moskova Knezliği diğer Rus knezliklerini bünyesin-
6. a Yanıtınız yanlış ise “Polonya ve Litvanya” bölü- de birleştirerek Rusya Devletini kurmayı başardı.
münü yeniden okuyunuz.
7. e Yanıtınız yanlış ise “Kentler, Ticaret ve Ekono- Sıra Sizde 3
mi” bölümünü yeniden okuyunuz. Geç dönem ortaçağ Avrupa’sında Yüzyıl Savaşları, kara
8. d Yanıtınız yanlış ise “Üniversiteler” bölümünü veba gibi nedenlerle nüfus azalması görülmüş olma-
yeniden okuyunuz. sına rağmen şehirleşme ve ticarette artış gözlemlen-
9. b Yanıtınız yanlış ise “Babil Esareti” bölümünü miştir. Bu dönemde kralların temsil ettiği monarşik
yeniden okuyunuz. devlet yapısı tesis edilmiştir. Düzenli ve sürekli ordular
10. d Yanıtınız yanlış ise “Büyük Parçalanma ve Kon- oluşturulmuştur. 1450 yılında matbaanın icat edilmesi
siller Dönemi” bölümünü yeniden okuyunuz. ile kağıt kullanımı yaygınlaşmış, kitap üretimi artmış-
tır. Pusulanın aktif kullanımının öğrenilmesi, coğrafi
keşifleri kolaylaştıran bir unsur olmuştur. Geç dönem
ortaçağ sona ererken Avrupa’nın pek çok şehrinde
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı üniversiteler açılmıştır. Buralarda Antik Yunan ve La-
Sıra Sizde 1 tin dünyasına yönelik araştırmalar, yeniçağın başında
Batı Avrupa geç dönem ortaçağa siyasi olarak parça- görülecek olan Rönesans ve Reform hareketlerinin de
lanmış bir şekilde girmiştir. İngiltere ve Fransa 1337- temelini oluşturmuştur.
1453 yılları arasında savaşmıştır. Bu savaşlara Yüzyıl
Savaşları denmiştir. Bu savaşların sonucunda hem Sıra Sizde 4
Fransa hem de İngiltere merkezi yapılarını kuvvetlen- Papalık kurumu geç dönem ortaçağda büyük bir itibar
dirmiş, monarşik krallıklara dönüşmüşlerdir. Ancak kaybetmiştir. 14. yüzyılın büyük bir bölümünde papa-
Yüzyıl Savaşları sırasında özellikle 1348-1350 yılları lar Avignon’da yaşamıştır. Yüzyılın kalan bölümlerinde
arasında yaşanan kara veba, salgın hastalıklar ve kötü de hem Roma’da hem de Avignon’da iki papa mevcut
hasatlar sonucu Avrupa nüfusunun üçte birini kaybet- olmuştur. Bu durumu sonlandırmak ve Katolik kilise-
miştir. Almanya ve İtalya ise geç dönem Avrupa’sında sinde reform yapabilmek için 15. yüzyılın ilk yarısında
siyasi olarak çok parçalı bir dönem yaşamışlardır. Bu dört konsil düzenlenmiştir. Roma hukuku da 15. yüz-
dönemde ticaretle zenginleşen şehir devletleri etkin yıla gelindiğinde Katolik Avrupa tarafından benimse-
hale gelmiştir. nen hukuk olmuştur.
Acar, Kezban, Rusya Ortaçağ’dan Sovyet Devrimine, Malet et Isaac, Histoire, c. 1, Paris 1958.
İstanbul: İletişim Yayınları, 2009. Price, Roger, Fransa’nın Kısa Tarihi, çev. Özkan
Afyoncu, Erhan, “Osmanlı İdaresinde Sırbistan”, Akpınar, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları,
Balkanlar El Kitabı, der. O. Karatay-B. A. Gökdağ, 2012.
c.I, Ankara 2006, s. 350-360. Roberts, J.M., Avrupa Tarihi, çev. Aret Demirkaynak,
Baştav, Şerif, Osmanlı Türk-Macar Tarihi İnkılap yay. İstanbul 2011.
Münasebetlerinde İlk Devir (1456’ya kadar), Türk Seignobos, Charles, Avrupa Milletlerinin Mukayeseli
Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara Tarihi, çev. Samih Tiryakioğlu, Varlık Yayınları,
1991. İstanbul 1960.
Beydilli, Kemal, “Polonya/Tarih”, Diyanet Vakfı İslam
Ansiklopedisi, c. 34, s. 309-316.
Beydilli, Kemal, “Rusya/Tarih”, Diyanet Vakfı İslam
Carpentier, Jean-François Lebrun, Histoire de l’Europe,
Paris 2001.
Çoban, Erdal, “Ana Hatlarıyla Erken Dönem Macar
Ortaçağı’na Bir Bakış”, Balkanlar El Kitabı, der. O.
Karatay-B. A. Gökdağ, c. I, Ankara 2006, s. 165-184.
David, Geza, “Macaristan”, Diyanet Vakfı İslam
Davies, Norman, Avrupa Tarihi, İmge Kitabevi, Ankara
2006.
Fulbrook, Mary, Almanya’nın Kısa Tarihi, çev. Sabri
Gürses, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları,
2011.
Hart-Davis, Adam, Tarih Atlası, İstanbul: Boyut
Yayıncılık, 2011.
Kayapınar, Ayşe- Kayapınar Levent, “Ortaçağ’da Sırplar
ve Devletleri”, Balkanlar El Kitabı, der. O. Karatay-B.
A. Gökdağ, c.I, Ankara 2006, s. 129-139.
Kayapınar, Ayşe, “I. Bulgar Krallığı”, Balkanlar El
Kitabı, der. O. Karatay-B. A. Gökdağ, c.I, Ankara
2006, s. 222-251.
Kayapınar, Ayşe, “Kumanlar ve I. Bulgar Devleti (1187-
1370)”, Türkler Ansiklopedisi, c. II, Ankara 2002, s.
810-819.
Kayapınar, Ayşe, “Tuna Bulgar Devleti (679-1018)”,
Türkler Ansiklopedisi, c. II, Ankara 2002, s. 630-640.
Kayapınar, Levent, “Yunanistan’da Osmanlı
Hakimiyetinin Kurulması (1361-1461)”, Türkler
Ansiklopedisi, c. IX, Ankara 2002, s. 187-194.
4
Amaçlarımız
 İstanbul’un fethinden sonra Avrupa’nın genel durumu irdeleyebilecek;
 Yeniçağın başında Avrupa ekonomisini ve büyük coğrafi keşifleri yorumlaya-
bilecek;
 Avrupa’da Rönesans hareketini ve Rönesans savaşlarını tartışabilecek;
 Reform hareketlerini açıklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Fransa, İngiltere, İspanya, • Valoa (Valois)-Habsburg
Portekiz Savaşları
• İtalya, Almanya, Danimarka, • Reform
Norveç, İsveç • Katoliklik
• Doğu Avrupa • Protestanlık
• Avrupa ekonomisi • Luthercilik
• Büyük coğrafi keşifler • Kalvincilik
• Rönesans • Anglikanizm
• İtalya savaşları • Katolik reformu

İçindekiler
• İSTANBUL’UN FETHİNDEN SONRA

AVRUPA’NIN GENEL DURUMU
İstanbul’un Fethinden Augsburg • YENİÇAĞIN BAŞINDA AVRUPA
Ortaçağ-Yeniçağ EKONOMİSİ VE BÜYÜK COĞRAFİ
Antlaşması’na Kadar Avrupa Tarihi
Avrupa Tarihi KEŞİFLER
(1453-1555)
• AVRUPA’DA RÖNESANS KÜLTÜRÜ VE
RÖNESANS SAVAŞLARI
• REFORM
İstanbul’un Fethinden
Augsburg Antlaşması’na
Kadar Avrupa Tarihi
(1453-1555)
İSTANBUL’UN FETHİNDEN SONRA AVRUPA’NIN

GENEL DURUMU
Fransa
1453’de Castillon Savaşı, 1413 yılında Lancastre sülalesinden İngiltere tahtına ge-
çen V. Henri tarafından başlatılmıştır. V. Henri 1415 yılında Agincourt Savaşı’nda
Fransız ileri gelenlerini mağlup ederek Normandiya bölgesini fetheder ve Paris’e
yaklaşır. 1420 yılında V. Henri, Fransa’ya Troyes anlaşmasını imzalatır. Bunun so-
nucu olarak Loire bölgesinin kuzeyindeki bütün Fransa, V. Henri’nin denetimine
geçmiş ve Fransa kralının damadı olması sebebiyle Valoa (Valois) hanedanının res-
men varisi olarak tanınmıştır. İngilizler, Orleans kalesini 1428’de kuşatırlar. Ancak
Fransızlar, 1429’da Orleans muhasarasını kırmayı başarır. Jeanne d’Arc (Jandark),
VII. Şarl (Charles)’a Reims’te taç giydirdi ancak Burgonyalılar tarafından yakala-
nıp İngilizlere teslim edildikten sonra, Jeanne d’Arc yakılarak öldürülmüştür. Bu
olay sonrasında İngilizlerin Fransa içerisindeki harekatı zayıflamıştır. 1435’te Arras
Kongresinde VII. Şarl, Burgonya düküyle anlaşarak, Burgonyalıları İngiliz ittifakın-
dan kopardı. İngilizler bundan böyle pozisyonlarını yitirmeye başladı. 1436’da Pa-
ris, 1450’de Normandiya bölgesi ve Castillon zaferinden sonra da 1453’te Guyenne
İngilizlerden geri alındı. Böylece Yüzyıl Savaşları tamamlanarak, İngilizlerin elinde
sadece Calais (Kale) kenti kalmıştı. Yüzyıl Savaşları’ndan sonra herhangi bir anlaş-
ma imzalanmamış, sadece 1475 yılında Picquiny’de (Pikini) bir ateşkes yapılmıştır.
Yüzyıl Savaşları’ndan çıkan Fransa’nın nüfusu yaklaşık yarı yarıya azalmıştır.
VII. Şarl (1422-1461) Fransa’ya düzenli vergi ve düzenli ordu şeklindeki ikili sis-
temini getirmiştir. VII. Şarl’dan sonra Fransa tahtına geçen XI. Lui (Louis) (1461-
1483) ise büyük Fransız feodal ailelerinin gücünü kırarak, VII. Şarl’dan sonra
krallık otoritesini daha da güçlendirmeyi başarmıştır. Yüzyıl Savaşları’nın önemli
bir sonucu da Fransızlar arasında “milli duygunun” uyanmasıdır. Yalnız bu milli
duygu kavramı bugünkü manada olmayıp krala karşı sadakat duygusuyla örtüş-
mekteydi. VIII. Şarl (1483-1498), 1492 yılında tek başına Fransa tahtına çıktığında
Fransa’nın sınırları bugünkünden oldukça küçüktü. Kuzeyde Somme, doğuda Me-
use ve Saone bölgelerinin ötesini geçilmemekteydi. Lyon kenti bir sınır şehriydi.
Bresse, Frache-Comté (Franş-Konte), Savoie (Savoa) ve Nice krallığa dahil değildi.
Yüzyıl Savaşları’nda nüfusunun yarısını kaybetmesine rağmen, 15. yüzyılın ikinci
yarısında Fransa yine de Avrupa’nın en kalabalık nüfusuna sahipti. Nüfusu on beş
milyondan ibaretti. Zenginlik ve teşkilatlanma bakımından da Fransa Avrupa’da

en iyi konumdaydı. (Carpentier-Lebrun, 2003, s. 149; Davies, s. 448-451; Malet et
Isaac, s. 7)
İngiltere
Yüzyıl Savaşları’ndan mağlubiyetle ayrılan İngiltere, 1455 ila 1485 yılları arasında
Lancaster ve York hanedanları arasında patlak veren Güller Savaşı’na sahne ol-
muştur. Bu savaşa Güller Savaşı denilmesinin sebebi York hanedanının armasında
beyaz gülün, Lancaster hanedanının armasında da kırmızı gülün yer almasıdır.
Güller Savaşları, tahtta hak iddia eden üç kralın yani “IV. Edward (1442-1483),
III. Richard (1452-1485) ve VII. Henri (1457-1509)”nin rekabetidir. Tudor sü-
lalesinden gelen VII. Henri’nin York sülalesinden olan IV. Edward’ın kızı olan
Elizabeth’le 1486 yılında evlenmesiyle Güller Savaşı’nda iki taraf arasında barışın
sağlandığı gözükmektedir. Ancak bazı York yanlısı kişilerin isyana kalkışması so-
nucu savaş devam etmiş, 1485’te III. Richard’ın öldüğü Bosworth Field çarpışması
savaşın bittiği asıl tarih olmuştur.
1485’te III. Richard ölünce York’lu Elizabeth ile evlenen VII. Henri Tudor, iki
krallık hanedanını birleştirerek armasında kırmızı ve beyaz güle yer verdikten
sonra iki tarafın rekabetine de son vermiştir. Henri Tudor iktidarını kuvvetlendi-
rerek parlamentoyu da kendisine tabi kılmıştır. Parlamento onun iradesine karşı
karar alabilme gücünü yitirmiştir. Bu tarihlerde İngiltere’nin nüfusu yaklaşık ola-
rak üç buçuk milyon kişiden ibaretti. İskoçya ve İrlanda henüz İngiltere’ye da-
hil değildi. Ancak Yüzyıl Savaşları’nın bir neticesi olarak Fransa’nın Calais kenti
İngiltere’nin denetiminde bulunuyordu. (Davies s. 448-451; Malet et Isaac, s. 7)
İspanya
İspanya’da Reconquista yani İber Yarımadasını Müslümanların elinden alınıp ye-
niden Hristiyanların denetimine verme süreci, Endülüs döneminde (711-1492)
8. yüzyıldan başlayarak 1492 yılında son Endülüs devletinin çöküşüne kadar sür-
müştür. Bu süreçte Aragon, Kastilya, Navarra ve Portekiz gibi Hristiyan krallık-
ları uzun süren savaşlarla yer almışlardır. 1474’de kral IV. Enrique’nin ölümünün
ardından İzabel, Kastilya kraliçesi, 1479’da da II. Juan’ın ölümünden sonra Ferdi-
nand, Aragon kralı olacaktır. 1469’da Ferdinand ile İzabel’in evlenmesi, İspanya
tarihinde bir dönüm noktası olmuştur. İspanya aynı yönetime ve dış ilişkilerin-
de aynı diplomasiye tabi Kastilya ve Aragon olmak üzere iki otonom devletten
oluşmaktaydı. Tek yönetim getirilmesine rağmen bu iki devlet tek bir devlet ol-
mayı kabul etmemiştir. Aragonlu Ferdinand ile eşi Kastilyalı İzabel’in idare et-
tiği İspanya 15. yüzyılın sonunda altı yedi milyon civarında bir nüfusa sahipti.
1483’de İspanya’daki durum şöyleydi; Güneyde bir Müslüman devleti olan Gra-
Navarra Krallığı: Bu nada Emirliği, kuzeyde Navarra Krallığı, İber Yarımadasının büyük bir kısmını
krallık kuzeydeki Baskların elinde bulunduran Kastilya krallığı bulunuyordu. Aragon bölgesi Akdeniz kıyıla-
bağımsızlığını temin ediyordu.
rıyla Baleyar, Sardunya ve Sicilya Adalarını kapsamaktaydı. 1481 yılında Kastilya
ve Aragon eyaletleri Granada Emirliği ile savaşa girişmişlerdi. 1487’de Malaga’nın
Granada’dan alınması ile bu emirliğin büyük bir kısmı Kastilya ve Aragon Krallık-
larının denetimine girmiş oldu. İspanya’nın birleşmesi, 1516 yılında Ferdinand ve
İzabel’in torunu olan Şarlken’in İspanya kralı olmasıyla tamamlanacaktır. Ancak
İspanya’nın farklı eyaletleri özel imtiyazlarını korumaya devam edeceklerdir. Cor-
tes olarak adlandırılan meclisler krallık idaresini sınırlandıran kurumlardı. (Davi-
es, s. 448-451, 494-495; Malet et Isaac, s. 7; McEvedy, s. 26; Wiesner-Hanks, s. 38)
4. Ünite - İstanbul’un Fethinden Augsburg Antlaşması’na Kadar Avrupa Tarihi (1453-1555) 81
Portekiz
Portekiz Krallığı 1079 yılından beri bağımsız bir siyasi birimdi. 1250 yılında Por-
tekiz, güneyinde yer alan tarihi Algarve bölgesini ele geçirir. Atlantik sahilinin bü-
yük bir kısmı Portekiz Krallığına aitti. 15. yüzyılın sonuna gelindiğinde Portekiz,
bir milyonluk nüfusa sahip bir krallık konumundaydı. Küçük bir ülke olmasına
rağmen sömürgecilik emelleri oldukça yüksekti. Afrika kıyılarına bu amaçla 1450
tarihlerinden itibaren keşiflerde bulunuyordu. 15. yüzyılın ortasından itibaren,
Batı Afrika’da yer alan Mali İmparatorluğu ile altın ve köle ticareti geliştirildi. Bu
arada Portekiz, Atlas Okyanusu’nda bulunan adalarda tarım yapılması ve sömür-
gelerin kurulması için teşviklerde bulunuyordu. (Davies, s. 420-421; Wiesner-
Hanks, s.28; Malet et Isaac, s. 7-8)
İtalya
15. yüzyılın sonunda İtalya, siyasi bütünlükten yoksundu. Yarımada üzerinde yedi
küçük devletçik bulunmaktaydı. Bunları yarımadanın kuzeyinde Torino merkez
olmak üzere Savoie-Piemonte Dukalığı, Ceneviz Dukalığı, Milano Dukalığı, eski
gücünü yitirmiş olmakla beraber hala büyük bir deniz kuvveti konumunda olan
Venedik Cumhuriyeti, yarımadanın güneyinde ise Floransa Cumhuriyeti, Papalık
Devleti ve Napoli Krallığı olarak sıralayabiliriz. İtalya’nın bölünmüş olduğu bu
devletçikler birbirinin gücünü kıskandıkları için güçlenen taraf olduğunu görün-
ce ona karşı hemen değişik ittifaklar kurma yolunu tercih etmişlerdir. Birbirleri-
ni takip etmek üzere de her başkentte daimi temsilcilikler kurmuşlar ve böylece
modern diplomasinin de temelini oluşturmuşlardır.(Malet et Isaac, s. 8; Wiesner-
Hanks, s. 37)
Almanya
15. yüzyılın ikinci yarısında Avrupa’nın ortasında Kuzey Denizi’nden Oder
Nehri’nin kaynağına ve Baltık Denizi’nden Adriyatik ve Alpler bölgesine kadar
uzanan geniş bölge içerisinde Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğu yer almaktay-
dı. İmparatorluğun adından da anlaşıldığı gibi sınırları sadece Cermen bölgelerini
kapsamamaktaydı. Yayıldığı alan çok daha genişti. Bu imparatorluk 3’ü kilise tem-
silcisi 4’ü laik olmak üzere 7 seçmenin oluşturduğu bir meclisin seçtiği imparator
tarafından yönetiliyordu. Aslında Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğu siyasi açı-
dan tek bir siyasi bütünlük oluşturmuyordu. Pek çok küçük devletten oluşuyordu.
Bu devletlerden bazıları prensler, bazıları din adamları, bazıları da laikler tarafın-
dan yönetiliyordu. Küçük şehir cumhuriyetleri şeklinde organize olmuş ve serbest
şehirler olarak adlandırılan başka küçük birimler de imparatorluk içerisinde yer
almaktaydı. Prenslik aileleri arasında en güçlü olanı Habsburg sülalesiydi. Bu aile
Almanya’nın doğusunda ve güneyinde zengin madenlere sahip geniş toprakları
elinde bulunduruyordu. Ayrıca Habsburglar, İtalya ve Almanya arasında yapılan
ticaret sayesinde zenginliğini daha da arttırmıştı. Elinde bulundurduğu topraklar
Avusturya Arşidükalığı’ndan, Styria, Karintiya, Carniola, Tirol ve Güney Alsaz’dan
ibaretti. I. Maximilian, 1477’de bugünkü Hollanda, Belçika ve Lüksemburg bölge-
lerini kendi topraklarına katmıştır. 1493 yılında I. Maximilian, Kutsal Roma-Cer-
men imparatoru seçilmiştir. Maximilian oğlunu, Aragonlu Ferdinand ve Kastilyalı
İzabel’in kızıyla evlendirmiştir. Bu evlilikten de Şarlken ile Macaristan’ın idarecisi
olan Ferdinand doğmuştur. Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğu içerisinde İsviçre
Konfederasyonu yer almakla beraber 10 kantondan oluşan bu konfederasyon gerçekte
bağımsızdı. İsviçreliler Avrupa’nın çeşitli ordularında aranan ücretli askerler konu-

mundaydı. (Malet et Isaac, s. 8-9; Bogdan, s. 188-198)
Danimarka, Norveç ve İsveç

Kuzey Avrupa’da Danimarka, Norveç ve İsveç birliği yer almaktadır. 1397 yılında
Danimarka, Norveç ve İsveç krallıkları Kraliçe Margaret’in önderliğinde Kalmar
Birliğini oluşturmuşlardı. Bu üç ülke tek bir kralın egemenliğinde birleşmesine
rağmen her ülke kendi yasalarını, geleneklerini ve yönetim konseylerini muhafa-
za ediyordu. Ancak Kalmar Birliği’nde Danimarka öncü rol oynamaktaydı. Birli-
ğin amacı, Baltık bölgesinde faaliyet gösteren Alman kuvvetlerine karşı savunma
hattı oluşturmaktı. 15. yüzyılın ortalarından itibaren Danimarka yanlısı olarak
algılanan birlik krallarına karşı, İsveç soyluları yavaş yavaş baş kaldırmaya baş-
lamışlardır. 1525 yılında İsveç birlikten ayrılmıştır. Norveç, Danimarka önderli-
ğindeki bu birlik içerisinde 1815 yılına kadar yer almaya devam etmiştir. Dani-
marka, boğazlarından geçen bütün gemilerden geçiş ücreti alıyordu. Bu suretle
bölgeyi denetliyor ve zenginleşiyordu. Bölgedeki ticareti asıl denetleyen merkez
Kopenhang’dı. (Wiesner-Hanks, s. 39; Malet et Isaac s. 9)
Doğu Avrupa
Doğu Avrupa’da ise; Büyük Polonya, Osmanlı Devleti ve Moskova Knezliği yer
almaktaydı. Ortaçağ’da Polonya, kralın yönettiği feodal bir devletti. Merkezi de
Krakov kentiydi. Kral seçimle tayin ediliyordu. Ancak devlet içerisinde merke-
zi otorite mevcut değildi. Polonya, Baltık Denizi’nin kıyılarındaki topraklarının
bir kısmını ortaçağda Töton Şövalyelerine terk etmek zorunda kalmıştır. Tö-
ton Şövalyeleri, Prusya Dükalığı’nda hakimiyet kurarak Kutsal Roma-Cermen
İmparatorluğu’na bağlı olarak bölgedeki varlığını sürdürmüşlerdir. Ancak bun-
lara karşı 1386’da Litvanyalı Grandük Yagelo (1386-1434) Polonyalı bir prenses
olan Hedwig (Jadwiga) ile evlenerek Polonya-Litvanya birliği kurulmuştur. Yagelo
hem Litvanya’nın hem de Polonya’nın kralı oldu ve 1410 yılında Tannenberg veya
Grunwald Savaşı’nda Töton Şövalyelerini yenilgiye uğrattı. 1466 Thorn Savaşıyla
Töton Şövalyeleri Prusya Dukalığı’nı ve Danzing kentini Polonya krallığına teslim
etmek zorunda kalmışlar ve Polonya’ya biat edip haraç öder duruma gelmişlerdir.
(Kerr, s. 53; Malet et Isaac, s. 9; McEvedy, s.28).
Moskova Knezliği 13. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkmıştır. 13. yüzyılda
Moğollar Kiev Rusyası’nı ele geçirince, Rusya Altınorda devletine haraç öder du-
ruma gelmiştir. Moskova’nın ilk knezi Aleksandır Nevski’nin küçük oğlu Dani-
il Aleksandıroviç’tir. Onunla Moskova knezleri sülalesi kurulmuş ve daha sonra
tahta geçen Moskova büyük knezleri ve Rus çarları bu sülaleden gelmişlerdir. Rus
knezlikleri, Moskova Knezliği’nin hakimiyetini tanıyarak tek bir devletin çatısı
altında birleşmişlerdir. III. Ivan (1462-1505) döneminde Rusya, Moğol hakimiye-
tine son vermiş ve knezliğin sınırları da genişletmiştir. III. Ivan, kendisini Bizans
imparatorlarının sonuncusu olarak ilan ederek Rusya’yı Bizans’ın devamı olarak
gördüğünü vurgulamıştır. Dolayısıyla Rusya’nın ulusal birliğinin tamamlanması
yoluna girilmiştir. Moskova, prensliğin merkezi olmuştur. (Kurat, s. 89-90; San-
der, s. 104; Kerr, s. 53; Davies, 495-508)
İstanbul’un fethiyle 15. yüzyılın ikinci yarısında Doğu Avrupa’da imparatorluk
haline gelen Osmanlı Devleti, Anadolu ve Balkanlar’a yayılmış durumdaydı. Fatih
Sultan Mehmed’in hakimiyetinin son yıllarına gelindiğinde Osmanlı Devleti sınırları
içerisine Bulgaristan, Mora, Teselya, Arnavutluk, Makedonya, Kosova, Sırbistan’ın
büyük bir kısmı, Bosna-Hersek dahil edilmişti. Eflak Prensliği, Osmanlı’ya haraç
öder durumdaydı. Anadolu’da da Trabzon Rum İmparatorluğu alındıktan sonra
Osmanlı Devleti, Fırat Nehrine kadar uzanmıştı. Bundan sonraki süreçte Osman-
lı Devleti, Orta Avrupa (Macaristan) topraklarıyla Suriye, Filistin, Mısır ve Ara-
bistan Yarımadası’na kadar genişleyecektir (İslam Ansiklopedisi, “II. Mehmed”, s.
506-535).
Yeniçağın başında Avrupa’daki gelişmeleri siyasî açıdan değerlendiriniz.

1
YENİÇAĞIN BAŞINDA AVRUPA EKONOMİSİ VE BÜYÜK
COĞRAFİ KEŞİFLER
Yeniçağın Başında Avrupa Ekonomisi ve Sosyal Durum

1337-1453 yılları arasında meydana gelen Yüzyıl Savaşı’ndan sonra Avrupa, bü-
yük bir ekonomik kalkınmaya sahne oldu. Tarımda, toprağı işlemede ve hayvan
yetiştiriciliğinde büyük bir ilerleme kaydedilememişti. Ancak demir arabaları-
nın sayısının artması tarımla uğraşan köylünün hayatını kolaylaştırmıştı. Orta-
çağda ergotizm (çavdar zehirlenmesi) gibi salgın hastalığına yol açan çavdarın
üretimi bazı bölgelerde yerini buğday üretimine bırakmıştır. Yine bu dönemde
tekstil imalatı ve maden endüstirisi gelişme göstermiştir. Maden sanayide ilk defa
yeniçağların başında büyük fırınlar, büyük makineli demirci çekiçler, vinç türü
araçlar ve körükler kullanılmaya başlandı. Maden ocaklarında demir, bakır, ka-
lay, şap, tuz ve gümüşlendirilmiş kurşun elde edilmekteydi. Taşkömürü işletme-
ciliği sayesinde, Belçika ve İngiltere gibi bölgelerde artan yakıt ihtiyacına cevap
verilmekteydi. Ticaret hareketli bir döneme girmişti. Hollanda’nın Anvers limanı
Avrupa’nın ürünlerinin başlıca dağıtım merkezi haline gelmişti. Dünyanın çeşitli
bölgelerinden İtalya’ya gelen mallar deniz yoluyla Anvers’e ulaşmaktaydı. Floran-
sa ve Venedik’ten getirilen ipekli kumaşlar ile Venediklilerin Suriye ve Mısır’dan
getirdikleri Uzakdoğu şapı ve baharatı Anvers’e ulaşıyordu. Anvers’e gelen diğer
ürünler arasında Orta Almanya’nın, Macaristan’ın ve Bohemya’nın maden ürün-
leriyle Portekizlerin Gine kıyılarından getirdikleri karabiber ile altın; Fas’ın ba-
tısında Atlas Okyanusunda yer alan Madeira Adasından kamış şekeri, İspanyol
yünü, Fransız şarabı, tuzu ve çarşafları, İngiltere çarşafları ve kurşun, Baltık böl-
gesinden de demir, bakır, katran, kereste, balık, buğday, çavdar, deri ve balmumu
gibi ürünleri sayabiliriz. Almanlar, Karadeniz ve Baltık Denizinde yapılan ticaret
trafiğini ellerinde tutmaktaydılar. Hollandalılar ve İngilizler onlarla rekabet et-
mekteydi. Danimarka, Kuzey Denizi ve Baltık Denizi arasında bağlantıyı sağlayan
ve denetiminde olan boğazlara giren ve çıkan gemilerden geçiş parası almaktaydı.
15. yüzyılın ikinci yarısında Avrupa’da sanayi ve ticaret alanında gözlemlenen
gelişme önemli miktarda sermaye birikiminin oluşturulmasını gerektirdi. Böyle
bir ihtiyaç, Floransa’da Medicilere ve Augsburg’da Fuggerlere ait bankanın orta-
ya çıkışı ile giderilmiştir. Medicis ve Fugger bankaları, Ceneviz, Venedik, Lyon,
Cenevre, Anvers, Londra gibi önemli ticaret merkezlerinde şubeler açtı. Gümüş
ve maden işletmeciliğinin artış göstermesine ve Sudan altınının Avrupa’ya getiril-
mesine rağmen, Avrupa’da nakit madeni para ihtiyacı karşılanamıyordu. Değerli
metallere duyulan ihtiyaç Avrupalıların coğrafi keşif seyahatlerine girişmelerine
başlıca nedeni olacaktır (Malet et Isaac, s. 10-11).
Avrupa nüfusunu ortçağ ile 15. yüzyıl ve 16. yüzyıl boyunca etkileyen üç
önemli faktör vardır. Bunlar: savaş, açlık ve vebadır. Özellikle 1340 ila 1440 yılları
arasında veba ve savaş sonucu Avrupa’da nüfus artışı durmuş ve neticede ekonomi
gerilemiştir. 1340 yılında Avrupa’nın nüfusu yetmişüç milyon iken yaklaşık bir
asır içerisinde elli milyona gerilemiştir. Çeşitli bölgelerde savaş ve hastalıkların
etkisi farklı derecede yıkıcı olmuştur. Bu dönemde Almanya ve İngiltere’de çok sa-
yıda yerleşim birimi yok olmuştur. 15. yüzyılın ortasından itibaren Rönesans dö-
neminin başlangıcıyla beraber Avrupa’da nüfus artma dönemine girmiştir. Bu ta-
rihlerden itibaren özellikle Akdeniz havzasında olan İtalya, İspanya ve Fransa’nın
güneyi gibi bölgeler büyük bir nüfus artışına sahne olmuşlardır. Örneğin İtalya’da,
15. yüzyılın ikinci yarısında nüfus artışı 3.5 oranına ulaşmıştır. Floransa’da aynı
dönemde hane başına düşen çocuk sayısı 8’dir. 16. yüzyılın başında Avrupa’da
nüfusun yoğunluğu bakımından en kalabalık bölgeler Hollanda ve İtalya’dır. Bu
bölgelerde aynı zamanda şehirleşme oranı en yüksek düzeydeydi. İtalya’da yüzbin
kişinin meskun olduğu dört metropol bulunmaktaydı. Bunlar; Napoli, Venedik,
Milano ve Floransa idi. Ceneviz, Bolonya, Roma ve Palermo gibi kentler elli bin
civarında bir nüfusa sahipti. Paris ikiyüzyirmibeş bin kişilik nüfusuyla Avrupa’nın
en kalabalık şehriydi (Daussy, Gilli, Nassiet, s. 9-28.).
Savaşların yanı sıra Avrupa’da nüfus artışını engelleyen başlıca neden veba ol-
muştur. Kara veba 1348-1670 yılına kadar Avrupa’yı kasıp kavurmuştur.
Büyük Coğrafî Keşifler

14. yüzyıldan 16. yüzyılın ortalarına uzanan dönemi Avrupa tarihi açısından coğ-
rafi keşifler denemi olarak adlandırabiliriz. Coğrafi keşiflerin yoğunlaştığı dönem
15. yüzyılın ortalarından 16. yüzyılın ortalarına kadar uzanmaktadır. Bu dönemi
hazırlayan bir takım şartlar oluşmuştu. Örneğin 15. yüzyıl bilim adamları Grek-
lerin ve Romalıların coğrafi teorilerini yakından tanımaktaydılar. M.S. 2. yüzyıl-
da yaşamış coğrafyacı Ptolemeos’un dünyanın tek bir okyanus tarafından çevre-
lendiği teorisi bilinmekteydi. Bu düşünce doğrultusunda deniz yoluyla Afrika’yı
güneyden dolaşarak Hindistan’a ulaşmanın mümkün olduğu düşünülmekteydi.
Dünyanın yuvarlak bir yapıya sahip olduğu da ifade edilen teoriler arasındaydı.
Buna göre Avrupa’dan hareket eden bir gemici batı istikametini takip ederek Doğu
Asya’ya ulaşmalıydı. Ayrıca Avrupalılar arasında Asya kıtasının doğuya daha çok
yayıldığı ve bu sebeple Batı Avrupa’ya daha yakın olduğu inancı vardı. Gemicilikte
de bir takım gelişmeler tespit edilebilmektedir. Pusula uzun süreden beri kulla-
nılan bir aletti. Ayrıca kutup yıldızının ve güneşin yüksekliğine göre enlem he-
saplaması yapılabiliyordu. Ayrıca okyanus dalgalarına dayanıklı karavela denilen
gemilerin yapımına ve kullanımına başlanmıştır. Bu gemiler çeşitli yelkenlerle,
pusula, usturlap ve parakete savlosu gibi yeni aletlerle donatılmışlardı. (Malet et
Isaac, s. 20; Wiesner-Hanks, s. 335).
14. ve 15. yüzyıllar boyunca deniz keşifleri Atlas Okyanusu’nda çoğalmıştı. İn-
giliz ve İskandinav gemiciler Yeni Dünya ve Kanada kıyılarını keşfetmişlerdi. Bazı
gemiciler İspanya denetiminde olan Kanarya Adaları’ndan hareket ederek batıya
doğru ilerlemişler Antilya Adalarını keşfetmişlerdir. Portekizliler ise 1420 yılın-
dan itibaren Afrika’nın batı kıyısını inceliyorlardı. Portekizliler başta olmak üzere
İspanyollar ve diğer Avrupalılar arasında Çin, Japonya ve Hindistan gibi Uzakdo-
ğu ülkelerine deniz yoluyla ulaşma düşüncesi ortaya çıkmıştı. Venedikli seyyah
Marco Polo’nun anlattıkları Uzakdoğu bölgeler için destansı bir zenginlikler imajı
yaratmaktaydı. Çin’in ipeği, Japonya’nın altınları, Hindistan’ın da baharatları ün-
lüydü. Karabiber, karanfil, tarçın ve muskat gibi baharatlar Avrupa mutfaklarında
ve eczacılıkta kullanılan ürünlerdi. İpek ve baharat gibi ürünler Venedik tüccar-
ları tarafından Beyrut ve İskenderiye limanlarından alınıp Avrupa’ya fahiş fiyat-

larla satılmak üzere getirilmekteydi. Bu konudaki Venedik tekelini kırmak isteyen
Portekizliler ve İspanyollar doğrudan deniz yoluyla Uzakdoğu ülkelerine ulaşarak
bu ülkelerdeki ürünleri yerinde satın almak istiyorlardı. Ayrıca Avrupalılar artan
altın ve gümüş ihtiyacını karşılamak ve bu tür madenleri bulmak için harekete
geçmişlerdi. Portekizliler önce Azor takımadalarına daha sonra Senegal ve Gine
kıyılarına ulaşmışlardı. Burada, Nijer Nehri’nin kaynağında yerlilerin işlediği altı-
nı görmüşlerdi.( Wiesner-Hanks, s. 335)
15. yüzyılın ilk yarısında Afrika’da elde edilen altın Akdeniz’in Cezayir kıyıla-
rına kervanlarla nakledilmekteydi ve buradan Cenevizlilerce alınıp Avrupalılara
satılmak üzere götürülüyordu. Portekizliler bu gelir getirici ticareti Cenevizlile-
rin elinden almayı başarmışlardır. 1471 yılında Portekizliler Ekvator’a, 1488’de de
Afrika’nın en güney noktası olan Ümit Burnuna ulaşmışlardı. Daha sonra Por-
tekizliler Etyopya’ya bir elçilik göndererek Afrika’nın doğu kıyısından hareketle
sıcak rüzgarı takip etmek suretiyle Hindistan’a ulaşılabileceğini keşfetmişlerdi. Bu
keşiflerden cesaret alan Vasco da Gama Haziran 1497 yılında Lizbon’dan ayrı- Vasco da Gama: 1469-1524
larak Afrika’nın en güney noktası olan Ümit Burnu’ndan geçerek kıtanın doğu yılları arasında yaşamış
Portekizli seyyahtır. Deniz
kıyısını takip etmek suretiyle Zanzibar Adasına, oradan da hareketle bir Arabın yoluyla Güney Afrika’nın
yardımını alarak Hindistan’ın batı kıyısına ulaşmıştır. en güney noktası olan
Ümit Burnu’ndan geçerek
1451-1506 yılları arasında yaşamış Cenevizli Kristof Kolomb, Portekiz kra- Hindistan’a ulaşan ilk
lından destek alamayarak Kastilya kraliçesi İzabel’e başvurmuştur. Kolomb’un seyyahtır.
düşüncesi Antilya Adalarına doğru sefere çıkmaktı. Ona göre Japonya yakınla-
rındaki Antilya Adalarına ulaştıktan sonra altın zengini Japonya’ya ulaşılabilir-
di. Kraliçe İzabel, Kolomb’a amiral unvanını vermiş, keşfedeceği toprakların kral
temsilcisi ilan etmiş ve seyahatte elde edeceği gelirlerin yüzde onunu bağışlamış-
tır. Kraliçeden aldığı bu destekle Kolomb, 1492 yılında sefere çıkmıştır. 7 ay süren
bu sefer esnasında Kolomb’un ekibi Kanarya Adaları’ndan batıya hareket ederek
Antilya takımadalarından Küba ve Hispanyola Adaları’nı keşfetmiştir. Kolomb üç
karavela ile çıktığı bu sefer esnasında bir gemiyi kaybetmesi üzerine Avrupa’ya
geri dönmüştür. Kolomb, 1493-1504 yılları arasında üç sefer daha düzenlemiştir.
Bu seferler esnasında Amerika kıtasına iki yerden ulaşmasına rağmen Kolomb
başlangıçta düşündüğü gibi herhangi bir altın ya da baharata ulaşamamıştır. Ayrı-
ca Hispanyola Adası’nı kolonize etme girişiminde başarız olmuştur. Bundan dola-
yı kraliçe İzabel, onu kral temsilcisi görevinden azletmiştir. Kolomb, 1506 yılında
seyahatinden ümitsiz bir şekilde dönmüştür. Kolomb hayatı boyunca Hindistan’ı
keşfettiğine inanmıştır. Bundan dolayı da Antilya Adaları’na Batı Hindistan denil-
miştir. (Carpentier-Lebrun, 2003, s. 215)
Kolomb’dan sonra bu bölgeye keşiflerde bulunan Venedikli Cabot, Amerika
Vaspucci ve Cabral gibi gemicilerin bulduğu yeni topraklar Avrupa ile Asya arasın-
da yer alan yeni bir kıtanın keşfedildiği izlenimini vermekteydi. Bunun üzerine bu
yeni kıtadan geçmek suretiyle Çin ve Japon denizlerine ulaşma çabaları artacaktır.
1513 yılında İspanyollar, Panama Boğazı’nı yaya geçerek Pasifik Okyanusu’na ulaş-
mışlardır. Anlantik’den deniz yoluyla geçişi Portekizli Ferdinand Magellan keşfet-
miştir. Magellan, Güney Amerika kıyılarını takip ederek bugün Magellan Boğazı
olarak adlandırılan boğazdan geçmiş ve Pasifik adını verdiği okyanusa ulaşmış-
tır. Magellan boğazı keşfettikten dört ay sonra Filipin Adaları’nda öldürülmüştür.
Magellan’ın beş gemisinden biri batı istikametinde ilerleyerek Hint Okyanusu’na
ulaşır, oradan Ümit Burnu’na giderek İspanya’ya geri döner. Magellan’ın 1519 yılın-
da başlattığı bu ilk seferi 1522 yılına kadar sürmüştür. Üç yıllık bu sefer ilk dünya
seferidir. Aynı zamanda bu sefer dünyanın yuvarlak olduğuna dair kesin bir kanıt
sundu ve Avrupa, Afrika ve Asya dışında dördüncü bir kıtanın daha bulunduğunu
Amerigo Vespucci: gösterdi. Bu yeni kıtaya Amerigo Vespucci’nin adına izafeten “Amerika” denildi.
(1454-1512) Floransa’da
doğar. Medici ailesine ait Malet et Isaac, s. 19-23; Wiesner-Hanks, s. 342)
bir bankacılık şirketinde Coğrafi keşifler sonucunda İspanya ve Portekiz olmak üzere iki sömürge impa-
çalıştıktan sonra denizaşırı ratorluğu kurulmuştur. 15. yüzyılın sonuna kadar sadece Avrupa kıtasıyla sınırlı
ticarete girişir ve ayrıca
bazı İspanyol ve Portekiz olan Avrupa ekonomisi dünya boyutlarına ulaşmıştır. Akdeniz liman kentlerinin
gemilerine kaptanlık yapar. yanı sıra Lizbon ve Sevilla gibi Atlantik liman kentleri de önem kazanmaya baş-
ladı. Yeni keşfedilen dünyadan Avrupa’ya değerli metaller akmaya başladı. Bunun
sonucunda da ticarete dayalı ekonominin canlanması sağlandı. Sanayi ürünleri-
nin fiyatları bir taraftan artarken diğer taraftan da üretim artmaktaydı. Burjuva
kesimi, tüccarlar, armatörler ve bankerler Avrupa’da meydana gelen zenginleşme
sürecinden büyük payı alırken, toprağa dayalı asil sınıf fakirleşti. Gerek topra-
ğı olmayan köylüler gerekse şehirde maaş karşılığında çalışanlardan oluşan halk
grupları sürekli ve göreceli bir fakirleşmeye maruz kaldılar.(Carpentier-Lebrun,
2003, s. 216-217)
Yeniçağın başında Avrupa ekonomisi, sosyal durum ve büyük coğrafî keşifleri de-
2 ğerlendiriniz.
AVRUPA’DA RÖNESANS KÜLTÜRÜ VE RÖNESANS SAVAŞLARI
Rönesans
15. yüzyılın sonundan başlamak üzere 16. yüzyıl boyunca yaşanan dönem Avrupa
tarihinde yoğun entelektüel hayatın yaşandığı bir dönemdir. Bu dönemin en önemli
özelliği öğrenme ve anlama çabası ile insanlık için yeni bir dönemin başlayacağı
ümidinin uyanmasıdır. Bu dönemi özetleyen iki kavram vardır. Bunlar: Hümaniz-
ma ve Rönesans. 14. yüzyıldan itibaren bazı bilim adamları Antik Grek Roma döne-
minin kaybolmuş veya unutulmuş el yazmalarını araştırıyor ve yayınlıyorlardı. Bi-
zanslı bilim adamları Batı’ya geçerek burada Bizans edebiyatının orijinal metinlerini
tanıtıyorlardı. Böylece Roma, Venedik ve Floransa’da ilk halk kütüphaneleri, aydın
dernekleri ve akademileri ortaya çıkmıştır. Bu aydınlar daha sonra hümanist olarak
adlandırılmışlardır. Latince humanus eğitimli demektir. Hümanist akım İtalya’da
Petrarca ile başlamıştır. Hüanistlerin yaptığı çalışmalarının neticeleri matbaanın
gelişimi ile yaygınlık kazanmıştır. Matbaa, aslında basit bir teknolojik gelişme idi.
Ancak tarihin en önemli icatlarından birisi oldu. (Malet et Isaac, s. 11-12)
Antik döneme karşı olan ilgi Rönesans adı ile bilinen sanatta yeniliği getirdi. 15.
yüzyılda İtalya bu alanda şüphesiz öncülüğe sahipti. Bu öncülüğü 16. yüzyıl boyun-
ca korudu. İtalya’nın sanat alanındaki ilerlemesi Avrupa’nın çeşitli ülkelerini kısa
sürede etkileyecektir. 16. yüzyıla gelindiğinde teolojik hatta rutin sayılan üniversite
eğitiminin yanı sıra hümanistler yeni bir kültür yaratarak coşkulu bir akıma yol
açtılar. Bu yeni kültür çerçevesinde Hristiyanlık anlayışı Antik düşüncenin nüfuz
etmesiyle yeni bir anlam kazanıyordu. Hümanistlerin yarattığı bu yeni kültür geniş
bir aydın ve laik kitlesine hitap ediyor ve kitap yoluyla yapılan eğitim sayesinde
yayılıyordu. 16. yüzyılın başında hümanist olan bazı matbaa sahipleri yeni kültü-
rün yayılmasına katkıda bulunuyorlardı. Bunlar arasında Bale kentinden Froben,
Venedik’ten Alde Manuce ve Paris’ten Henri Estienne’i sayabiliriz. 16. yüzyılın
ikinci yarısında ise Anvers’e yerleşmiş Plantin ün kazanmıştı. I. Fransoa (François)
döneminde krallık kütüphanesinin müdürü olan Guillaume Budé’de tanınan diğer
bir Fransız hümanist aydındı. Onun önerisi çerçevesinde Paris’te üniversite dışında
College de France adında yeni bir yüksek öğrenim kurumu kurulmuştur. Burada
Yunanca, Latince, İbranice, Arapça ve matematik öğretilmekteydi. Antik dünyaya
olan ilgilinin Fransa’da ne kadar büyük olduğunu anlamak için Du Bellay ve Ron-
sard, Rabelais ve Montaigne’in eserlerine bakmamız yeterlidir. Hollanda, Almanya
ve İngiltere’de de çok sayıda hümanizm taraftarı oluşmuştu. Bunlar arasında en ün-
lüsü Hollandalı Erasmus (1466-1536) idi. Roterdam’da doğmuş olan Erasmus Fran-
sa, İngiltere, İtalya gibi ülkelere uzun seyahatler yapmıştır. O bir Avrupalıydı ve
gerçek anlamda bir ülkesi yoktu. Erasmus, Yeni Ahit’in Yunanca metnini Latinceye
çevirmiş ve yayınlamıştı. Bunun yanı sıra Grek-Roma ve Hıristiyanlık dönemine
ait çok sayıda eseri de yine Latinceye çevirmişti. Erasmus’un, diğer hümanistlerle
yaptığı yazışmalar da önemlidir. Ancak Erasmus, bütün yazdıklarında ve yazışma-
larında ulusal dillerinden hiçbirini tercih etmemiş ve Latince yazmıştır. (Malet et
Isaac, s. 11-12, 49-50)
Hümanistler, inançları bakımından kiliseye bağlı olmakla beraber, insanlık ha-
yatını ilgilendiren diğer bütün alanlarda bağımsız olmayı hedeflemektediydiler.
Sözlü olan herhangi bir fikre inanmak istemedikleri için de her şeyi incelemek
düşüncesideydiler. Kanıtlayamadıkları hususlarla karşı karşıya kaldıklarında bun-
ların doğruluğunu kabul etmiyorlardı. Bugün eleştirel düşünce veya hür araştırma
fikri olarak nitelenebilecek bu bakış açısı, 16. yüzyılda hümanistler arasında çok
sayıda alimin yetişmesine yol açmıştır. Bu alimlerin araştırmaları sonucunda elde
ettikleri doğrular günümüzde hala bilim aleminde kullanılır durumdadır. (Malet
et Isaac, s. 49-51; Hirst, s. 59-67)
Hümanistlerin bir başka özelliği de Antik dünyanın yazarlarını tanıma is-
teğidir. Ancak bu yazarların eserlerini ve fikirlerini inceleyebilmek için Antik
dünyanın dilini, kurumlarını ve medeniyetini öğrenme gayreti göstermişlerdir.
Hümanistler birer alim olup Antik yazarların eserlerini anlamak ve yorumlamak
için klasik filolojinin kurulmasını sağladılar. Guillaume Budé (1467-1540), Henri
Estienne (1528-1598) ve Erasmus (1469-1536) gibi hümanistler birer saygın filo-
logdur. (Malet et Isaac, s. 50)
İtalyan ressam Leonardo da Vinci aynı zamanda mekanik kanunlar, jeoloji,
botanik, ilk uçuş denemeleri, denizaltılar gibi çeşitli alanlar üzerinde çalışan bir
bilim adamıydı. İtalyan Girolamo Cardano cebir alanında; Alman asıllı Paracelsus
(1494-1541, asıl adı Philippus von Hohenheim) kimya; Belçikalı Andreas Vesali-
us (1514-1564), İspanyol Miguel Serveto (1511-1553) ve Fransız Ambroise Paré
(1510-1590) tıp ve cerrahi alanında ilerlemeler kaydetmişlerdir. Nicolaus Coper-
nicus, dünyanın sabit olmadığını ileri sürerek güneş ve kendi etrafında döndüğü-
nü iddia etmiştir. O, astronomide bir takım hesaplamalar yaparak yeni gelişmele-
re yol açmıştır. (Malet et Isaac, s. 50-51)
Hümanistlerin Grek-Roma dünyasına olan ilgisi kilise için tehlike oluşturabi-
lirdi. Greklerin ve Romalıların fikirleri Hıristiyanlık ilkeleri ile pek çok noktada
ayrışmaktaydı. Antik dünya anlayışında insan yeryüzündeki yaşantısında mutlu
olmalıydı. Hıristiyanlık anlayışında ise gerçek hayat ölümden sonra başlamak-
taydı. Antik dünya hayatı, eğlenceyi, güzel ve lüks yaşamayı seviyordu. Ortaçağ
düşüncesinin hakimi olan kilise anlayışında ise dünyadan kaçan ve manastırda
münzevi hayat yaşayan kimseler hayranlık uyandırmaktaydı. Antik dünya insan
güzelliğini överken gurur ve şanı da erdem kabul ediyordu. Kilise ise insan vücu-
dundan nefret ediyor ve bireyin kendisini aşağılaması ve alçak gönüllü olmasını
önemsiyordu. (Malet et Isaac, s. 50-51)
Hümanistler, Katolik kilisesine bağlı ve dindar kimseler olmakla beraber İncil

ile 4. ve 5. yüzyıl teologları üzerinde yaptıkları araştırmalar onları kilise öğretileri
ile çelişen sonuçlara götürmüştü. Sonuç olarak hümanistler, inanç bakımından
İncil’e ve ilk teologların öğretilerine bağlı kalınması gerektiğini savundular. Hü-
manistlerin inançla ilgili bu düşünceleri Reform hareketinin ortaya çıkmasına yol
açmıştır. (Malet et Isaac, s. 50-51)
Avrupa’da Antik dünyaya karşı duyulan ilgi edebiyattan ziyade resim ve heykel
sanatlarının canlılığına ve yenilenmesine yol açtı. Özellikle 15. yüzyılın sonundan
itibaren İtalyan sanatı ortaçağ sanat geleneğinden farklı özellikler kazanmaya baş-
ladı. İtalyan sanatı laik bir anlayışa kavuşarak Antik dönemin modellerini örnek al-
maktaydı. Antik dünyanın güzellikleri Rönesans mimarisinde ve heykel sanatında
yansımasını bulmaktaydı. Ortaçağ resim anlayışında dini ilkeler hakim olduğu için
insanlar giysileri ile resmedilirken Rönesans insan vücudunun güzelliklerini tasvir
etmek çabasındaydı. Rönesans sanatçıları herhangi bir dini ve toplumsal engele
yer vermeden kendi iradesine göre sanat yapmayı ilke edinmişlerdi. İşleyecekleri
temalar için sanatçılar, ilhamlarının kaynağı olarak Antik dünya sanatından istifa-
de etmekteydiler. Rönesans döneminin eserleri arasında İtalyan Rönesans’ı özel bir
öneme sahip olup olağanüstü verimliliği ile dikkat çekicidir. (Malet et İsaac, s. 52)
Bu döneme çok sayıda ünlü ve çok yönlü yeteneklere sahip sanatçılar dam-
gasını vurmuştur. Leonardo da Vinci, Michel Angelo, Raphaello, İtalyan Röne-
sans sanatının önde gelen isimleridir. Hatta tarihin herhangi başka bir yüzyılında
Leonardo da Vinci ve Michel Angelo çapında evrensel dâhilik ölçüsünde büyük
sanatçı, mimar, heykeltıraş, mühendis, kuyumcu, hümanist ve âlimler bir arada
yetişmemiştir. İtalya’da sanatçıları ile övünmeyen şehir belki de yoktur. Ancak
Floransa, Venedik ve Roma gibi şehirler yetiştirdiği sanatçılar bakımından önde
gelen şehirlerdir. 15. yüzyılda özellikle mimar Brunellesci, heykeltraş Ghiberti ve
Donatello, ressam Fra Angellico, Masaccio, Piero della Francesca ve Boticelli gibi
sanatçılar, Floransa’daki sanatsal gelişimin ivme kazanmasını sağlamışlardır. 15.
yüzyıl İtalya’sı resim sanatının ilerleme kaydettiği bir dönemdir. Bu dönemde yeni
resim teknikleri geliştirilmiş, yeni bakış açıları düşünülmüş ve insan vücudunun
anatomisi incelenmiştir. Bu gelişmeler sonucunda da Leonardo da Vinci, Rap-
haello, Michel Angelo ve Tizien gibi sanatçıların yetişmesini sağlayacak ortam
oluşmuştur. (Malet et İsaac, s. 52-55; Carpentier-Lebrun, 2003, s. 220-221)
Avrupa ülkeleri arasında Fransa, İtalyan Rönesans’ından en fazla etkilenen ülke
olmuştur. Ancak Fransa’daki Rönesans resimden ziyade kendini mimarlık ve hey-
keltıraşlık alanında ifade emiştir. Mimari, Fransa’da görkemli şatolar inşa etmek
ve süslemekle kendini gösteriyordu. Bazı mimarlar bu açıdan ün kazanmışlardı.
Bunlar arasında Louvre şatosunu inşa eden Pierre Lescot, Tuilleries şatosunu inşa
eden Philibert de l’Orme ile Chantilly ve Ecouen şatolarını inşa eden Jean Bullant’ı
sayabiliriz. Heykeltıraşlar arasında Michel Colombe, Rigier Richier ve Pierre Bon-
temps ortaçağ çizgisini sürdüren sanatçılar iken Jean Goujon ve Germain Pilon,
Antik dünyadan etkilenen heykeltıraşlar arasındaydılar. (Malet et İsaac, s. 18, 56)
Fransa, İtalyan Rönesansını 1494 ila 1516 yılları arasında İtalya’ya düzenlediği
askeri seferler sayesinde tanımıştır. Bu dönemde yaşanan savaşlar, Fransa’ya top-
rak kazancı olarak dönmezken Fransız Rönesansının gelişmesinin en önemli ne-
deni olarak görülmektedirler. 15. yüzyılın sonu ve 16. yüzyılın başında İtalya’daki
ortamı gören Fransız kralları, burada yaratılan ince ve parlak medeniyetten etki-
lenmişlerdir. İtalya’nın sahip olduğu bu medeniyet anlayışını Fransa’ya getirmek
amacıyla Fransız kralları ünlü İtalyan sanatçılarını saraylarına davet etmişlerdir.
(Malet et İsaac, s. 18, Lee, s. 11-19; Davies, s. 509-524)
Rönesans Savaşları
Avrupa’da 15. yüzyılın sonundan 16. yüzyılın ortasına kadar devam eden harplere
Rönesans Savaşları denmiştir. Bu savaşların ilk dönemi olan İtalya Savaşları 1494
ila 1516 yılları arasında Fransa, İspanya ve Papalık arasında yaşanırken Rönesans
Savaşları’nın ikinci dönemi ise Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğu ile Fransa ha-
nedanlarının adlarına izafeten Valoa- Habsburg Savaşları olarak isimlendirilmiştir.
İtalya Savaşları (1494-1516)

Fransız Rönesansının gelişimine yol açan ve 1494-1516 yılları arasında Fransa
kralları VIII. Şarl, XII. Lui ve I. Fransoa, Napoli Krallığı ile Milano Dukalığını
ele geçirmek için seferler düzenlemişlerdir. Bu dönem, İtalya Savaşları olarak ad-
landırılmaktadır. 1494-1516 yılları arasında I. İtalya Savaşı (1494-1497), II. İtalya
Savaşı (1499-1500), III. İtalya Savaşı (1501-1503), IV. İtalya Savaşı (1508-1513) ve
V. İtalya Savaşı (1515-1516) olmak üzere Fransızlarla Papalığın başını çektiği itti-
fak arasında yirmi iki yıl içinde beş savaş yaşanmıştır. 1382-1442 yılları arasında
Napoli Krallığı, Fransız asıllı Anju (Anjou) hanedanına aitti. 1442 yılında Aragon
kralı V. Alfonso (1396-1458), Napoli Krallığını ele geçirmişti. 15. yüzyılın sonun-
da Napoli Krallığı, Aragon hanedanının akrabası olan bir prensin idaresindey-
di. Anju ailesinin varisi olan XI. Lui (1461-1483), Napoli’deki hakları ile ilgilen-
medi. Ancak oğlu VIII. Şarl (1483-1498), Napoli üzerine hak iddia ederek İtalya
Savaşları’nı başlattı. VIII. Şarl’ın halefi XII. Lui (1498-1515), Milano Dükalığını
elinde bulunduran ancak daha sonra Sforza ailesine kaptıran bir aileden gelmek-
teydi. XII. Lui, VIII. Şarl’ın Napoli üzerindeki iddialarını sürdürmekle beraber bu
iddialara Milano üzerindeki haklarını da ilave etmiş oldu. Macera ve hayalperest
bir kişiliğe sahip VIII. Şarl 1494 yılında Napoli’ye girdi. Burada üç ay kaldıktan
sonra geri çekilmek zorunda kaldı. Çünkü Milano Dukası Lüdovik Sforza, papa,
Aragonlu Ferdinand ve Habsburglu Maximilian kendisine karşı ittifak kurmuşlar-
dı. (Malet et İsaac, s. 15-16; Lee, s. 63-65)
1498’de Fransız tahtına oturan XII. Lui, Milano Dukalığını ele geçirdikten
sonra tekrar Napoli Krallığını almak istedi. Bu düşüncelerle XII. Lui, Aragonlu
Ferdinand’la anlaşarak ona Napoli Krallığının bir kısmını teklif etmiştir. Fransızlar
Napoli’yi alınca Aragon kralı ile yeniden çatışır ve neticede Fransızlar Napoli’den
kovulur. XII. Lui, 1505 yılında Aragon Kralı ile anlaşma yaparak Milano’nun ken-
disinde kalmasını sağlar ve Napoli’nin de Aragon kralına verildiğini kabul eder.
Bu anlaşma ile İtalya Savaşları sona ermiş gibi gözükse de bir müddet sonra asker
ruhuna sahip Papa II. Jules’ün girişimleri ile savaşlar yeniden başlar. Papa II. Jules,
İtalya’yı kendi idaresinde birleştirme hayalini gerçekleştirebilmek için barbar ola-
rak nitelediği Fransızları ülkeden çıkarmanın gerekli olduğu düşüncesindeydi. Bu
düşünceyle İsviçre, İngiltere Kralı VIII. Henri, Venedik ve Aragonlu Ferdinand’la
anlaşarak Fransızlara karşı koalisyon oluşturdu. Başlangıçta Nemours bölgesinin
Dükü olan Gaston de Foix (1489-1512), müttefikleri yenilgiye uğratmıştır. Ancak
1512 yılında yapılan Ravenna Savaşında Gaston de Foix öldürülür. Bunun üzerine
Fransızlar, Milano’yu terk etmek zorunda kalmışlardır. XII. Lui’nin halefi I. Fran-
soa (1515-1547), Milano’yu yeniden alma düşüncesiyle Venediklilerle anlaşma ya-
par. Bu arada Milano Dukalığı da İsviçrelilerle ittifak kurar. Fransızlar, 13-14 Eylül
1515’de Marignan’da yapılan savaşta gelip gelerek Milano’ya yeniden hakim olurlar.
(Malet et İsaac, s. 16-17; Lee, s. 63-65; Carpentier-Lebrun, 1987, s. 170-171)
1516 yılında Papa X. Leon ile Fransız Kralı I. Fransoa arasında Noyon Antlaşma-
sı imzalandı. Fransızlar, İsviçrelilerle de daimi barış anlaşması yaptılar. İspanya’nın
yeni Kralı I. Şarl (Charles Quint=Şarlken) ile anlaşma yapılarak Napoli Krallığı
kendisine verildi. Milano Dukalığı da Fransızlara bırakıldı. İtalya Savaşları siyasi
olmakla beraber akseri öneme de sahiptir. İtalya Savaşları’nda ortaçağın savaş me-
todlarından yeniçağ savaş metotlarına geçilmiştir. Ok, yay, mızrak gibi eski silah-
ların yanı sıra yeni ateşli silahların kullanımına geçilmiştir. Marignan Savaşından
kullanılan topçu birlikleri savaşın sonucunu belirleyen güç olmuştur. Ayrıca piyade
ordusu, atlı birliklerin aleyhine öncü kuvvet durumuna gelmiştir. Fransa açısından
İtalyan Savaşları siyasi ve askeri bakımdan önemli kazançlar sağlamamıştır. An-
cak Marignan Savaşından yaklaşık on yıl sonra Fransa, Milano’yu da kaybederek
İtalya’da işgal ettiği toprakların hiçbirisini muhafaza edememiştir. (Malet et İsaac,
s. 17-18; Lee, s. 65; Seignobos, s. 224-225; Carpentier-Lebrun, 1987, s. 170-172)
Valoa (Valois)-Habsburg Savaşları (1521-1559)

1516 yılında İspanya ile Fransa arasında imzalanan anlaşma sadece beş yıl sürdü.
1521 yılından itibaren iki ülke arasındaki savaş, sadece İtalya toprakları üzerin-
de değil daha geniş bir alana yayılarak yeniden başladı. Savaşın başlıca sebebi,
Şarken adı ile imparator seçilen I. Şarl’ın muazzam gücü olmuştur. Şarlken dört
krallık ailesinin varisi konumundaydı. Bunlar Habsburg (Avusturya), Burgonya
(Hollanda, Flandre, Artois, Franche-Comté), Aragon (Aragon, Navarin, Sardun-
ya, Sicilya, Napoli) ve Kastilya (Kastilya ve İspanya Amerikası)’dır. Bu toprakların
her birinin tacına sahip olan Şarlken ayrıca imparatorluk tacını da ilave ederek
gücünü arttırmıştı. İmparatorluğa adaylığını I. Şarl ile beraber I. Fransoa da koy-
muştur. Ancak İspanya Kralı I. Şarl, banker Jacob Fugger’in desteğini alarak Ca-
rolus Quintus yani V. Şarl (Charles Quint=Şarlken) ismi ile imparator seçilmişti.
Ortaçağ hükümdarlarının ihtiraslarına sahip Şarlken, Fransa Kralı Cesur Şarl’ın
torununun oğlu olarak Fransa’nın elinden Bourgonya’yı, Dauphine’yi ve Provence
bölgesini almak istiyordu. (Malet et İsaac, s. 37-38; Lee, s. 63-65)
Şarlken ve I. Fransoa, birbirlerine karşı İngiltere Kralı VIII. Henri’nin deste-
ğini almak için rekabet ediyorlardı. Şarlken, I. Fransoa’dan daha akıllıca davra-
narak VIII. Henri’yi ikna etmeyi başarmıştır. 1521 yılında hem İtalya’da hem de
Fransa’da taraflar savaşmaya başladılar. Şarlken’in orduları, Fransızlar tarafından
püskürtülmüştü. Fakat aynı tarihlerde Fransızlar, Milano’dan çıkartılmışlardır. I.
Fransoa, Milano’yu yeniden almayı başardıysa da yenilgiye uğratılır ve esir edilir.
Esaretten kurtulmak için I. Fransoa, 14 Ocak 1526 yılında Madrid Antlaşmasını
imzalayarak İtalya toprakları üzerindeki iddialarından vazgeçmek ve Burgonya’yı
da İspanya’ya bırakmak, Frandres ve Artois bölgesindeki hakimiyetine son ver-
mek ve Şarlken’in kızkardeşi Eleonora ile evlenmeyi kabul etmek durumunda
kalmıştır. Ancak I. Fransoa, Mart ayında esaretten kurtulduktan donra Fransa’ya
dönüş yolunda anlaşmayı tanımadığını ve sonuç olarak yaptığı vaatleri de yerine
getirmeyeceğini duyurmuştur. Fransa ile İspanya’da arasındaki savaş yeniden baş-
layarak 1529 yılında Cambrai barışı ile sonuçlandı. Yapılan anlaşma ile I. Fran-
soa, İspanya’dan Burgonya’yı almayı ancak İtalya’daki iddialarından vazgeçmeyi ve
Flandres-Artois bölgesini Şarlken’e bırakmayı kabul etti. (Malet et İsaac, s. 38; Lee,
s. 65-67; Carpentier-Lebrun, 1987, s. 170-172)
1535 yılında I. Fransoa, Osmanlılarla Şarlken’e karşı ittifak kurmuştur. Ayrıca I.
Fransoa, Protestan Alman prenslerinden de yardım istemiştir. Osmanlılarla yapılan
ittifak, Fransızlara, Habsburgları arkadan vurma imkanı verir. Ayrıca Fransızlar,
Osmanlı topraklarında kapitülasyonlara sahip oldular. Bunlar sayesinde Fransa

tebaası olanlar, Osmanlı İmparatorluğunda serbestçe ticaret yapabilecek, dini iba-
detlerini serbestçe yerine getirebilecek ve davaları da kendi konsülleri tarafından
görülecekti. Fransa ile Habsburg hanedanı arasındaki savaş, 1536 yılında yeniden
başlayacak ve zaman zaman barış dönemleri ile kesintiye uğramakla beraber 1559
yılına kadar sürecekti. Bu süre boyunca Fransızlar, Alplerin iki tarafında yer alan
Savoie-Piemonte Dukalığının topraklarını ele geçirmişlerdir. Şarlken ise Fransa’yı
pek çok kez işgal etti. 1552 yılında I. Fransoa’nın oğlu II. Henri, Alman Protes-
tanlarla anlaşararak üç piskoposlu bölge olarak bilinen Toul, Metz ve Verdun’u ele
geçirdi. Şarlken, Metz’i tekrar almak istedi ise de başarılı olamadı. Bu başarısızlık,
hastalık ve yaşlılık Şarlken’i tahttan çekilmek (1555-1556) durumunda bıraktı. Ye-
rine oğlu II. Filip geçti. II. Henri, 1557 yılından itibaren II. Filip’in üzerine askeri
sefer açtı. II. Filip, İngiltere Kraliçesi Mary Tudor ile evlenmişti. Bundan dolayı
Fransızlar hem İspanyollarla hem de İngilizlerle savaşmak durumunda idi. 1557
yılında Saint-Quentin’de İspanyollar, Fransızları büyük bir yenilgiye uğrattı. Ancak
Fransızlar da, İngilizlerin elinden Calais’yi kurtarmayı başardı. (Malet et İsaac, s.
39-40; Price, s. 74-75; Lee, s. 67-69)
1559 yılında Fransa, İspanya ve İngiltere arasındaki savaşı bitiren Cateau-
Cambresis Antlaşması olmuştur. II. Henri, sadece Milano’dan vazgeçmekle kal-
mamış, aynı zamanda Savoie dukasına topraklarını ve Cenevizlilere de Korsika
adasını iade etmiştir. II. Henri, sadece İngilizlerden aldığı Calais ile üç metropolit-
li bölgeyi muhafaza etmiştir. Fransa, bu anlaşma ile kuzey ve kuzeydoğusunu kuv-
vetlendirmiş, ancak İtalya topraklarından herhangi bir kazancı olmamıştır. Yine
Cateau-Cambresis Antlaşmasına göre Fransız Kralı II. Henri, II. Filip’in bir kızı ile
evlenmesi gerekiyordu. Paris’te bu evlilik dolayısıyla yapılan kutlamalar esnasında
II. Henri gözünden yaralanarak öldü (Temmuz 1559). (Malet et İsaac, s. 40-41)
40 yıl süren savaşlar neticesinde Habsburglar, Fransızlardan sadece Milano’yu
alabilmiş, ancak aynı zamanda üç piskoposlu bölgeyi Fransızlara terk etmek du-
rumunda kalmışlardır. Bunun sebebi de Habsburgların göründüğünden daha za-
yıf olmalarından ileri gelmekte idi. Toprakları çok genişti, ancak tek elden idare
edilemiyorlardı. Sahip olduğu topraklar arasında, hatta dil konusunda bile ortak
nokta yoktu. Şarlken aynı anda Alman’ı, İtalyan’ı, Flaman’ı, Fransız’ı, İspanyol’u
tanımak zorunda idi. Bundan dolayı hiçbir yerde kendisine olan tabilikten emin
değildi. Flaman kentleri kendisine karşı ayaklanmıştı. Alman prensleri ona para
ve asker vermeyi red ediyordlardı. Hatta bazı Alman prensleri Şarlken’e karşı sa-
vaşmış ve Fransa’ya üç piskoposlu bölgeyi bağışlamışlardır. Almanya’daki Protes-
tanların yayılması ve sürekli Osmanlı tehdidi Habsburgları zayıflatmıştır. (Malet
et İsaac, s. 40-41; Lee, s. 69; Carpentier-Lebrun, 1987, s. 170-172)
Avrupa’da Rönesans hareketini ve bu dönemde yaşanan savaşları açıklayınız.

3
REFORM
Luthercilik
Reform, 16. yüzyılda Roma kilisesinden bir kısım Katoliğin ayrılıp Katolik kilisesi-
ne karşı yapmış oldukları derin bir dinsel harekettir. Bu dinsel hareket, Protestanlık
mezhebinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Katolik kilisesinde de karşıt reform
hareketinin başlamasına yol açmıştır. Reform hareketinin temsilcileri yeni bir din
yaratma iddiasında değildiler. Onlar, sadece papaların ve konsillerin İsa’nın ve ilk
havarilerin öğretilerinden ayrıldıklarını belirtmekte ve bu öğretilere yeniden uyma-

nın gerekliliğini vurgulamaktaydılar. Reform hareketinin temelinde dini sebepler
yatmaktaydı. Katolik kilisesinin uygulamalarından rahatsız olanlar, İncil’i dikkate
almak gerektiğini savunmaktaydılar. Bu kişiler, ibadet ve törensel uygulamalar ve
papaza bağımlı inançtan ziyade kişisel bir inançtan yanaydılar. Bu düşüncede olan-
lar, şüphelendikleri ve tereddüde düştükleri konuları araştırıyorlardı. Hümanist-
lerden bazıları kendilerini Erasmus’a bağlıyorlardı ve onun sade ve makul Hıris-
tiyanlık anlayışını benimsiyorlardı. Bu anlayışı yüzeysel inanç olarak nitelendiren
diğer bazı hümanistler ise Paris üniversitesi profesörü Jacques Lefevre d’Etaples’i
takip ediyorlardı. Lefevre d’Etaples ise ortaçağ din kitaplarını yayınlamak, İncil’i ve
Pavlos’un kitapları ile diğer bazı dini kitapları Fransızcaya çevirip yorumlamakla
meşguldü. Ne Lefevre d’Etaples ne de Erasmus’un takipçileri Katolik kilisesinden
ayrılmayı düşünmüyorlardı. Onlar sadece papayı ve kiliseyi daha içsel ve daha sade
bir inanç konusunda ikna etmeyi düşünüyorlardı. Ancak Martin Luther’in ortaya
çıkmasıyla Katolik kilisesinden kopmalar meydana gelir. (Malet et Isaac, s. 57-58)
Martin Luther (1483-1546), Almanya’nın Eisleben kentinde bir çiftçi ailesinin
çocuğu olup Erfurt Üniversitesi’nde felsefe okumuştur. 21 yaşındayken Aziz Au-
gustin tarikatına bağlı bir manastıra girdikten sonra ilahiyat eğitimi alarak rahip
olur. Aziz Pavlos ve Aziz Augustin’in öğretilerinin takip edilmesi gerektiğine ina-
nıyordu. Papa X. Leon 1515 yılında kilise harcamalarının artması üzerine bildiri
yayınlayarak endüljansın uygulanmasını istedi. Martin Luther, endülans uygula-
masına karşı harekete geçti. Endüljans, Ortaçağ Avrupa’sında bir tür günah çı-
kartma ve ölümünden sonra kişinin cennete gidebilmesi için papadan satın aldığı
af belgesidir. Kilisenin endüljansı ugyulaması aslında kullarının inancını bir nevi
satın alması ve inancı ticarete dökmesi anlamına geliyordu. Luther, endüljansı
tehlikeli bir uygulama olarak görüyordu. Çünkü inançlılara, para yoluyla selame-
te kolay ulaşabilecekleri fikrini veriyordu. (Vallaud, s. 578-579; Malet et Isaac, s.
57-59; Bogdan, 203-205)
Martin Luther, endüljans vakası üzerine İncil’i yeniden yorumlayarak geliştir-
diği “95 Tez”ini ilan eder. Luther’in tezlerinin öncelikli amacı endüljansa ve kili-
seye karşı çıkmak değildir. Luther’in ilk amacı daha çok teolojik olup endüljansa
karşı çıkmasının uygulamaya değil, daha çok dinin “merkezi hakikati” içinde böy-
le bir şeyin bulunup bulunmadığı ile alakalıdır. Luther’in “95 Tez”ini ilan etmesi
aslında yaşadığı mekan ve zaman bakımından olağanüstü bir olay değildir. Bu
dönemde tartışılması istenilen görüşlerin kilise kapılarına asılması, akademik ya-
şam içerisinde istifade edilen yöntemlerden biriydi. Ancak kısa sürede Luther’in
görüşleri üniversitenin dışına taşarak büyük etki yapmıştır. (Vallaud, s. 477; Malet
et Isaac, s. 57-59; Fulbrook, s. 48; Lee, s. 23)
Papalık, Luther’in bu fikirlerine karşı 1518 yılında dava açtı. Luther, bu engizis-
yon davasında gıyabında yargılandı. İmparator Maximilian da onu heretik ilan etti.
Suçlamalara cevap vermek üzere Roma’ya çağrıldıysa da Luther, Cardinal Cajetan’ı
yanına Augsburg’a gitmeyi tercih etti. Cajetan, fikirlerinden ve kiliseye karşı dü-
şüncelerinden vazgeçmesini Luther’den istedi. Ancak Luther, bu isteği yerine ge-
tirmeyip Wittenberg’e dönerek Saksonya Dükü III. Frederik’in himayesi altına gir-
di. III. Frederik, Kutsal Roma-Cermen İmparatorunu seçme yetkisine sahip bir
düktü. Papa X. Leon, Frederik’ten Luther’in sürgüne gönderilmesini istediyse de
dük bu talebe cevap vermedi. Bu arada Martin Luther, bazı görüşlerinden vazgeç-
miş ve hatta papaya bir özür mektubu bile göndermişti. Ancak Luther, Ingolstadt
Üniversitesi Rektörü Johann Eck’le endüljans konusunda bir münazarada yer aldı.
Münazarada kazanan taraf Johann Eck olmasına rağmen Roma’nın Luther’e karşı
kızgınlığı daha da arttı. 15 Haziran 1520’de Martin Luther, Papa X. Leon tarafın-
dan aforoz edildi. Aforozname Luther’in eline geçtiyse de Erfurt Üniversitesinde-
ki öğrencileri tarafından parçalanıp suya atıldı. Üniversite yetkileri tarafından da
olaya herhangi bir müdahale olmadı. Bu arada Luther, “Von der Freihet des Chis-
tenmenschen (Hıristiyan’ın Özgürlüğü Üzerine)” adlı meşhur kitabını Papa Leon’a
hitaben açık bir mektupla beraber yayınladı. (Malet et Isaac, s. 61-62; Bogdan, s.
204-205; Fulbrook, s. 48-50; Lee, s. 30)
1521 yılında İmparator Şarlken, Luther’i Worms Kuruluna çağrır. Worms’ta
Luther’den yazmış olduğu fikirlerden vazgeçmesi istenir. Bunun üzerine Martin
Luther, Kutsal Metinler ve akıl yoluyla ikna edilmediği sürece papaların ve konsil-
lerin otoritesini kabul edemeyeceğini ve düşüncelerinden vazgeçmeyeceğini ifade
eder. Şarlken çıkarttığı Worms fermanıyla Lutherciliği yasaklar. Bu arada Luther,
Watburg’da İncil’in Almancaya tercümesini yapar ki bu da Alman halkı arasında
büyük bir yankı yapmıştır. Kısa sürede yayılan Luther’in düşünceleri, 1522 yılında
Almanya’nın çalkalanmasına yol açmıştır. Toplumun değişik katmanları bu ortam-
dan istifade etmek istiyordu. Küçük asil sınıfı oluşturan şövalyeler, din adamlarının
ve Batı Almanya’nın zengin burjuvalarının topraklarını yağmalamayı denemişler-
dir. Köylüler ise Luther’in öğretisinin kendilerine altın çağ vaat ettiğini ve bundan
böyle vergi ödemeyeceklerini düşünerek toprak sahiplerine karşı isyan etmişlerdir.
Prensler, bir taraftan köylülerin ve şövalyelerin bu hareketlerine son verirler diğer
taraftan da Luther’in öğretilerinden kendi çıkarları için istifade etmeye kalkışırlar.
Prensler, Luther’in öğretisinden hareketle kilisenin topraklarını yağmalayıp kendi
topraklarına katmaya çalışmışlardır. Bunun sonucunda sekülarizasyon denen olgu
başlatılmıştır. Bundan böyle kilisenin mallarına dini gelenekler değil laik prensip-
ler tatbik edilecektir. (Malet et Isaac, s. 61-62; Bogdan, s. 206-217; Lee, s. 33-34)
Başlangıçta Şarlken, Luther’i aforoz etmişti. Ancak Osmanlılar ve I. Fransoa ile
savaşmak zorunda kalması onu Lutherci Alman prensleri ile anlaşmak durumun-
da bıraktı. 1530 yılında Şarlken, Augsburg’da Katolikleri ve Luther taraftarlarını
anlaştırmak amacıyla bir meclis toplamıştır. Katolikler ve Lutherciler anlaşmaya
yanaşmayınca Şarlken zorla Luther taraftarlarını ikna etmeyi tasarlar. Bu ortamda
Lutherci prensler Schmakalden’de bir lig oluşturarak I. Fransoa’yı yardıma çağırır-
lar. Bu durumda Şarlken hem I. Fransoa hem de Osmanlılarla savaşmak zorunda
kalır. 1546 yılında Luther ölünce Şarlken, Luthercilere karşı savaşa girişir. 1547
yılında bugünkü Almanya’nın Mühlberg kentinde Luthercileri yenilgiye uğratır.
Lutherci prenslerin mücadeleyi sürdürmesi üzerine Şarlken, kardeşi Ferdinand’ı
1555 yılında Augsburg Barış Anlaşmasını yapmakla görevlendirir. Bu anlaşma
Almanya’da Lutherci prenslerle Katolik prensler arasında barışı sağlayacaktır. Bu
anlaşma ile Lutherci prenslerle Katolik prensler Katolikliği ya da Protestanlığı
seçme konusunda birbirilerini serbest bırakıyorlardı. Halk, bağlı olduğu prensin
mezhebinden olmak zorunda idi. Halktan olanlar, prensin mezhebinden değil-
lerse göç edebilme hakkına sahiptiler. Bu anlaşma ile Protestanlar önemli haklar
elde etmişler ve Katoliklerle eşit konuma gelmişlerdi. Ancak bu anlaşma ile aynı
zamanda biri Protestan diğeri Katolik iki Almanya yaratılmıştır. (Malet et Isaac, s.
62-63; Bogdan, s. 217-219; Fulbrook, s. 57)
Luthercilik hareketi dini açıdan Hıristiyanlık içerisinde Roma kilisesi ve Orto-
doks Grek kilisesi dışında yeni bir anlayışı, Luthercilik yani Protestanlığın ortaya
çıkmasına yol açtı. Luther, 1546 yılında öldüğünde Luthercilik Kutsal Roma-Cer-
men İmparatorluğunun büyük bir kısmına ve İskandinavya ülkelerinde yayılmıştı

ve Avrupa’nın diğer bölgelerinde de yeni inanç arayışları için zemin hazırlamıştı.
Siyasi açıdan Luthercilik önemli sonuçlar doğurmuştur. Almanya’nın oluşturduğu
yegane birlik yani din birliği bozulmuş ve ülkede anarşi baş göstermiştir. Neticede
imparatorluk otoritesi zayıfladı. Katolikler ve Protestanlar birbirlerine karşı üstün-
lük sağlamak amacıyla yabancı güçlere başvurmaya başladı. (Malet et Isaac, s. 63-64)
Kalvincilik
15. yüzyılın sonunda ve 16. yüzyılın başında Fransa’daki kilisenin sorunlarını çöz-
mek için bazı din adamları harekete geçmiştir. Bir rahip olan Guillaume Briçon-
net de bunlardan biriydi ve kendine dini önder olarak Jacques Lefevre d’Etaples’i
seçmişti. Lefevre, Paris ve Meaux bölgelerinde verdiği vaazlar ve Fransızcaya çe-
virdiği İncil sayesinde ünlenmişti. Lefevre’in öğretileri doğrultusunda Hıristiyan-
lar, öncelikle İncil’i okuyup yorumlamalı ve gelenekten ziyade İsa’nın sözlerine
başvurmalılardı. Bundan dolayı Lefevre’in takipçilerine ve öğrencilerine İncilci
(Biblien) ve öğretilerine de evangelist deniliyordu. Lefevre’in öğrencileri arasında
hümanistler, hallaçlar, matbaacılar, papaz ve rahipler bulunmaktaydı. Bu gruplar
I. Fransoa’nın kız kardeşi Marguerite d’Angouleme (Margürit Dangulem) tarafın-
dan himaye ediliyordu. (Malet et Isaac, s. 65-66)
1520 yılından itibaren Luther’in doktrinleri Fransa’da yayılmaya başladı.
Paris’te Sorbonne ismi ile bilinen Teoloji Fakültesi, Luther taraftarlarını mahkum
ediyordu. 1523’de bir Luther taraftarı Paris’te yakıldı. Buna rağmen I. Fransoa, kız
kardeşinin de etkisi ile ve Şarlken’e karşı Alman Protestanlarının müttefiki ola-
rak Luthercilere karşı daha sert uygulamalara geçmede tereddüt ediyordu. Ancak
Luther’in ve İsviçreli Zwingli’nin teorileri hızla Fransa’da yayılıyordu. 1534 yılında
“Duvar Yazıları” olayı yaşanmıştı. Kralın Amboise’daki (Amboaz’daki) dairesinin
kapısına kadar uzanan duvarlar üzerinde papaya, papazlara ve ayinlere karşı kış-
kırtıcı duvar yazıları yazıldı. Bu olay sonucunda suçlu görülenler cezalandırıldı.
1536 yılında Lefevre d’Etaples öldüğü tarihlerde Jean Calvin adında bir Fransız
“Hıristiyan Din Kurumu” adlı kitabı yayımlayacaktı. Fransız yenilikçilerinin li-
deri Kalvinizm akımının kurucusu Jean Calvin olacaktı. (Malet et Isaac, s. 66-67;
Carpentier-Lebrun, 2003, s. 222)
Jean Calvin 1509 yılında doğmuştur. Orleans ve Bourges Üniversitelerinde hu-
kuk okumuş ve burada Luther’in fikirleri ile tanışmıştır. 1533 yılından itibaren
Katolik olmaktan vazgeçmiştir. 1536 yılında Duvar Yazıları olayı patlak verdiğin-
de Bale şehrine giderek Lutherci fikirlerini yansıttığı “Hıristiyan Din Kurumu”
olarak adlandırdığı kitabını yazdı. Daha sonra Calvin, Cenevre’ye gidecektir ve
Guillaume Farel’in isteği üzerine burada kalacaktır. Ancak hem Calvin hem Farel,
Cenevre’den kovulacaktır. Bunun üzerine 1538’de Strasburg’a gelen Calvin bura-
da bir Protestan kolonisinin papazı olmayı kabul etti. Strasburg’da Calvin, Luter-
ciliğin bazı hususlarını sorgulayıp değiştirme yoluna gitti. Böylece Lutherciliğin
yanı sıra yeni bir Protestanlık anlayışı yani Kalvinizm ya da Kalvincilik ortaya
çıkacaktır. 1541 yılında Cenevre’nin idarecileri tarafından tekrar çağırılan Calvin,
Cenevre’ye gidip orada 1564 yılında öldüğü tarihe kadar kaldı. (Vallaud, s. 141-
142; Malet et Isaac, s. 66-67; Carpentier-Lebrun, 2003, s. 222-223)
Cenevre’ye gelen Calvin’in görevi, İncil’in emirlerini bilmek isteyen kimsele-
rin ihtiyaçlarına cevap vermekti. Cenevre’de yaptığı ilk icraat kilisenin emirlerini
yazmak oldu. Bu emirler çerçevesinde bir Hıristiyan’ın neye inanması ve ne yap-
ması gerektiğini belirledi. Kutsal Kitabı doğrudan doğruya yorumladığını düşünen

Calvin’in kendisine muhalif olan görüşlere tahammülü yoktu. Önceleri kutlama-
ların ve eğlencelerin şehri olan Cenevre bundan böyle soğuk bir şehre dönüştü.
Papazlar ve on iki laikten oluşan konsistoar (consistoire) adındaki meclis toplum
ahlakını denetleyen bir kuruma haline geldi. Sokakta gürültü yapmak, dans etmek,
vaaz dinlemeye gelmemek, lüks yemek yemek ve giyinmek gibi davranışlar, cezalan-
dırılan tavırlar listesinde yer aldı. Cenevre’de muhalifler, Calvin’e karşı seslerini yük-
seltmeye başladı. Bazılarına göre Calvin, İncil’i yanlış yorumluyor, bazılarına göre
ise Fransız Protestanlarını Cenevre’ye getirip taraftarlarını arttırıyordu. Kendisine
muhalif olanlara kaşı Calvin mücadele başlatarak onları bazen sürgüne gönderiyor,
bazen de idam ettiriyordu. 1553 yılında Calvin, İspanyol bilim adamı ve doktoru
olan Miguel Serveto’yu canlı canlı yaktırır. Miguel Serveto teslis kavramını ret eden
bir kişiydi. (Malet et Isaac, s. 66-68)
1555 yılından itibaren Calvin’in Cenevre’deki otoritesi tartışmasız hale gel-
miştir. Calvin, 1559 yılında Cenevre’de hem lise hem de teoloji okulu olan
Akademiya’yı kurdu. Buradan mezun olanlar daha sonra Calvin’in fikirlerini
Avrupa’nın her tarafına yayılmasını sağladı. Bu tarihlerde Luthercilik eski gü-
cünü kaybederken Kalvinizm yükseliyordu ve Cenevre nerdeyse bir Protes-
tan Roma’sı haline gelmişti. Hollanda, Macaristan, Batı Almanya, İsviçre ve
İskoçya’da Kalvinist kiliseler kurulmuştu. 1559 yılında İskoç asillerinin büyük bir
kısmı Katolikliği ret ederek Calvin’in bir öğrencisi olan John Knox’un öğretileri-
ni kabul etmişlerdi. Kalvinizm özellikle Fransa’da yayıldı. I. Fransoa (1494-1547),
krallığının son dönemlerinde Katoliklerin etkisinde kalarak heretikleri cezalan-
dırma yoluna gitmiştir. Provence bölgesinde yaşayan Protestan Vodoa (Vaudois)
köyülülerinin katl edilmesine izin vermiştir. Fransa’da Protestanlara karşı uygu-
lanan baskılar, II. Henri (1547-1559) döneminde artmıştır. Baskılara rağmen Re-
form hareketi Fransa’da yayılmıştır. Hatta kral ailesi dahil pek çok asil, Calvin’in
öğretisini benimseyerek Katolikten Protestanlığa geçmiştir. 1559 yılında bütün
Protestan kiliseler Clavin’in öğretisini benimseyerek birleşmişlerdir. Kalvincili-
ğin Fransa’da yayılması, II. Henri’nin İspanya ile Cateau-Cambresis antlaşmasını
yapmasının sebeplerinden birisidir. 1559 yılında II. Henri, Protestanlara karşı
büyük mücadeleye giriştiyse de aynı yıl ölmüştür. Protestanlar, inançları için mü-
cadeleye hazırdılar. Nitekim bu ortam Fransa’da Din Savaşları’na yol açacaktır.
(Malet et Isaac, s. 68-69; Lee, s. 35-48)
Anglikanizm
İngiltere’de Almanya, Cenevre ve Fransa’dan farklı olarak reform hareketi özel ki-
şiler tarafından değil de, hükümdarlar tarafından yapılmıştır. İngiltere Kralı VIII.
Henri (1491-1547), papanın otoritesini tanımadığını ilan etmekle birlikte Kato-
lik öğretilerine bağlı kalmaya devam etmiştir. Lutherci ve Kalvinist öğretiler de
İngiltere’de yayılmıştır. Ancak bu öğretiler üstünlük kazanmamıştır. Reform, İn-
giltere özel bir şekil alarak yarı-Protestan ve yarı-Katolik özellikleri birleştirmek
suretiyle Anglikanizm denilen akıma dönüşmüştür. VIII. Henri’nin Aragonlu
Catherine’den boşanması, Roma kilisesinden kopmasına neden olmuştur. Catheri-
ne, Aragonlu Ferdinand ile Kastilyalı İzabel’in kızı ve VIII. Henri’nin ölen ağabeyi
VII. Henri’nin dul eşidir. Katolik kilisesi bir erkeğe ölen kardeşinin dul eşi ile ev-
lenmeyi yasakladığı için bu evlilik papanın özel izni ile gerçekleşmiştir. Ancak bu
evlilikten doğan altı çocuğun ölmesi ve sadece bir kız çocuğunun yaşaması üzeri-
ne VIII. Henri, Tanrı’nın kendisini cezalandırdığını düşünerek bu evliliği sonlan-

dırmak istedi. Papa, bu evliliğin sonlandırılmasına Şarlken’den çekindiği için izin
vermedi. Neticede VIII. Henri, altı yıl boşanma kararını bekledikten sonra 1533
yılında İngiltere’de Papalığın otoritesine son verdi ve kendisini İngiltere kilisesinin
başı olarak ilan etti. Daha sonra VIII. Henri, Catherine’den boşanıp Anne Boleyn ile
evlendi. (Malet et Isaac, s. 70-71)
Papa tarafından VIII. Henri’nin Anne Boleyn’le evliliğinin geçersiz olduğunun
ilan edilmesi üzerine VIII. Henri 1534 yılında İngiliz Parlametosuna Üstünlük
Belgesini kabul ettirdi. Buna göre papanın İngiltere’de herhangi bir faaliyet ve et-
kinlikte bulunmasını yasaklayarak kendisini kilisenin yegane yetkilisi ilan etti.
Daha sonra VIII. Henri kilisenin mallarına da el koymuştur. Papanın otoritesini
tanımayan VIII. Henri, Katolik doktrinlerine bağlığını korudu. VIII. Henri’den
sonra İngiltere tahtına sırasıyla üç çocuğu geçmiştir: VI. Edward (1547-1553), I.
Mary Tudor (1553-1558) ve I. Elizabeth (1558-1603) . 1547-1558 tarihleri arasın-
da İngiltere, Protestanlık ve Katoliklik arasında savrulacaktır. I. Elizabeth, babası-
nın uyguladığı politikayı sürdürerek Katolik kuralları takip edecek, ancak kilise-
nin başı olarak kralı kabul edecektir. (Malet et Isaac, s. 71-72)
Katolik Reformu
Avrupa’yı etkileyen Reform hareketine karşı Papalık tarafından karşıt harekat
1540’lı yıllarda başlatıldı. Papa III. Paul (1534-1549), Katolik ve Protestanları
anlaştırmak istedi ancak başarılı olamadı. Papalık ciddi tedbirler almak zorun-
da olduğunu anladı. III. Paul’ün aldığı üç tedbir ile Katolik kilisesindeki reform
hareketi ve karşıt harekat başlamış oldu. Bu tedbirler, Cizvit tarikatının statüsünü
tasdik etmek, engizisyonu yeniden teşkilatlandırmak ve Trento Konsilini topla-
maktan ibaretti. (Malet et Isaac, s. 76)
1534 yılında İspanyol asıllı İgnace de Loyolla (1492-1556) ve yedi arkadaşı
Paris’te bir Cizvit Topluluğu kurmuştur. Bu topluluk daha sonra tarikata dönüştü
ve 1540 yılında Papa III. Paul, Katolik doktrinini yayacak Cizvit tarikatını tas-
dik etti. Cizvit tarikatı hem seküler hem de sıradan din adamlarının özelliklerini
taşıyan kimselerdi. Cizvitler bekarlığı, fakirliği ve itaati savunmaktaydılar. An-
cak yaşadıkları yüzyıl içerisinde seküler giysiler giyip ayinler düzenleniyorlardı.
Cizvitli olabilmek için uzun bir eğitim görmüş olmak ve tefekkür etmiş olmak
gerekiyordu. Cizvitler, Papalığın hizmetinde misyonerlerdi. Papa tarikatın asıl ba-
şıydı. Onun altında kayd-ı hayat şartıyla tarikat üyeleri arasından seçilen bir ge-
neral bulunuyordu. General Roma’da oturuyordu. Tarikatın ilk generali İgnace de
Loyaolla’dır. Cizvitler özellikle yüksek burjuvaziden, asil sınıftan ve prenslerden
taraftar oluşturmak amacındaydı. Bu amaçla zengin sınıfın çocuklarını kendi ko-
lejlerine çekmek amacındaydılar. Çünkü bu çocuklar, bir gün devlet yönetiminde
yer alacaklardı ve toplumda da önemli rol oynayacaklardı. Cizvitler, 16. yüzyı-
lın ikinci yarısında Belçika’da, Ren bölgesinde, Bavyera, Avusturya ve Lehistan’da
Protestanlığın gerilemesini sağlamışlardır. Cizvitler dünyanın pek çok yerinde
misyonerlik faaliyetleri de yürütmüşlerdir. (Vallaud, s. 470; Malet et Isaac, s. 77-
78; Fulbrook, s. 60)
Reforma karşı ikinci tedbir olan engizisyonun yeniden teşkilatlandırılması süre-
ci 1542 yılında Papa III. Paul’ün girişimi ile olmuştur. Bu tarihte Papa III. Paul, Re-
form hareketini durdurmak için Engizisyon Kongregasyonu (topluluğu) adı ile altı
kardinalden oluşan bir komisyon kurdurmuştur. Bu komisyon Katolik inancından
sapanları yargılamakla görevlendirildi. Ayrıca Papa V. Pius (1566-1572), İndeks

Topluluğu oluşturmuştur. Bu topluluk Katolik inancına muhalif içerikteki eserlerin
listesini oluşturacak ve inananların bunları okunmasını yasaklayacaktı. (Vallaud, s.
475, 479; Malet et Isaac, s. 79)
Reform hareketine karşı Papalığın aldığı üçüncü tedbir, Trento Konsilini ye-
niden toplamak olmuştur. Şarlken’in Osmanlılarla ve I. Fransoa ile savaşması
konsilin daha erken bir tarihte toplanmasına mani olmuştur. Konsil, 1545 yılında
toplanıp 1563 yılına kadar açık kalarak üç kez toplandı. Katolik kilisesinin temel
ilkelerini inceledi ve kilise kurumlarını revize etti. Bu konsil, Katolik karşıt re-
formunun ifadesi ve asıl Reform hareketine karşı gerekçeleri ile mücadele aracı
oluşturarak Katoliklerle Protestanların anlaşmasını imkansız kılmıştır. (Malet et
Isaac, s. 79; Vallaud, s. 936)
Yeniçağ Avrupa’sında görülen Reform hareketlerini değerlendiriniz.

4
Özet
İstanbul’un fethinden sonra Avrupa’nın genel yüzyıla gelindiğinde Avrupa’nın nüfus yoğunlu-
1 durumu açıklayabilmek ğu bakımından en kalabalık bölgeleri Hollanda
Fransa ve İngiltere, 1337 yılından beri sürdür- ve İtalya olur. Avrupa’nın değerli maden ve nakit
dükleri Yüzyıl Savaşı’na 1453 senesinde son ver- ihtiyacını karşılamak üzere 14.-16. yüzyıllar ara-
diler. İngiltere’nin elindeki son Fransız toprağı sı coğrafî keşifler gerçekleşir. Bu keşifler, Atlas
olan Calais şehri de 1557 yılında Fransa’ya bağ- Okyanusu ve Afrika’da pek çok sömürgenin elde
landı. İngiltere’de 1455-1485 yılları arasında Gül- edilmesini sağladığı gibi Amerika kıtasının keş-
ler Savaşı adı altında bir iç savaş yaşandı. Bundan fedilerek altın ve gümüşün Avrupa’ya akmasına
sonra İngiltere’yi Tudor hanedanı yönetmeye da sebep olmuştur.
başladı. İspanya’da 1492 yılında son Müslüman
Granada Emirliğine son verildi ve İspanya bir- Avrupa’da Rönesans hareketini ve Rönesans
liğini sağladı. Portekiz, bağımsız bir ülke olarak 3 savaşlarını tartışabilmek
Batı Afrika ve Atlas Okyanusunda sömürgeler Yeniden doğuş anlamına gelen Rönesans dü-
elde etti. İtalya, yeniçağ boyunca da birliğini sür- şüncesi ile Avrupa, ortaçağ boyunca unutmuş
düremedi ve şehir devletleri kendi aralarındaki olduğu Antik Grek ve Roma dönemini keşfet-
mücadeleye devam etti. Almanya, Habsburg miştir. Antik dönemi mükemmel olarak algı-
hanedanı idaresinde büyümeye ve Kutsal Roma- layan Rönesans aydınları bu dönemi klasik ka-
Cermen İmparatorluğu iddiasını sürdürmeye de- bul etmişlerdir. Yeniçağ boyunca Antik dönem
vam etti. Kalmar Birliği adı altında Danimarka, uygulamalarını düşüncelerine, sanatlarına ve
Norveç ve İsveç krallıkları birlikte hareket etti. mimariye yansıtmışlardır. Sözlü olan herhangi
Doğu Avrupa’da ise Polonya, Moskova Knezliği bir fikre inanmak istemedikleri için de her şeyi
ve Osmanlı Devleti, Avrupa’nın güçlü devletleri inceleme ihtiyacı duymuşlardır. Bundan dolayı
olarak ortaya çıktılar. eğitime önem vererek Latince humanus kelime-
sinden eğitimli insan anlamına gelen insan tipi
Yeniçağın başında Avrupa ekonomisini ve büyük yetiştirmişlerdir. Hümanistler, kanıtlayamadık-
2 coğrafi keşifleri açıklayabilmek ları hususlarla karşı karşıya kaldıklarında bun-
Yüzyıl Savaşları sonrası Avrupa’da yaklaşık bir ların doğruluğunu koşulsuz kabul etmiyorlardı.
buçuk asırlık durgunluk döneminden sonra Bu bakış açısı 16. yüzyılda hümanistler arasında
Avrupa’da büyük bir ekonomik kalkınma görü- çok sayıda alimin ve sanatçının yetişmesine yol
lür. Tekstil imalatı ve maden endüstrisi gelişir. açmıştır. Leonardo da Vinci, Rafaelo, Michel
Taşkömürü işletmeciliği artan yakıt ihtiyacına Angelo gibi dâhiler bu dönemde yetişmiştir. Bu
cevap verir. Ticarette Hollanda’nın Anvers lima- sanatçıların yetişmesinde Rönesans döneminde
nı, Avrupa’nın ürünlerinin başlıca dağıtım mer- İtalya’nın ulaştığı refahın önemli etkisi olmuştur.
kezi haline gelir. Almanlar, Karadeniz ve Baltık Ancak İtalya’nın bu zenginliği Fransa’nın iştahı-
Denizinde yapılan ticareti ellerinde tutarlar. nı kabartmış ve Rönesans savaşları olarak bili-
Ancak Hollandalılar ve İngilizler onlarla rekabet nen İtalya Savaşları ile Valois-Hasburg Savaşları
halindedir. Danimarka da boğazlardan geçen yaşanmıştır.
gemilerden geçiş ücreti almaya başlar. 15. yüzyıl-
dan sonra artan sanayi ve ticaret üretimi serma-
ye birikimine ihtiyacı ortaya çıkarttı. Medicis ve
Fugger gibi aileler bankalar kurmaya başladı. 14.
ve 15. yüzyılda Avrupa’da savaşlar, açlık ve sal-
gın hastalıklar gibi nedenlerle azalan nüfus, 15.
yüzyılın ortasından itibaren artmaya başladı. Bu
artış, özellikle Akdeniz havzasında görülür. 16.
Reform hareketlerini açıklayabilmek

4
Yeniden şekil vermek ve ıslahat manalarına ge-
len Reform hareketi ile 16. yüzyılda Roma kili-
sesinin uygulamaları bazı Katolik aydınlar tara-
fından sorgulanmaya başlamıştır. Hıristiyanlık
inanç sisteminde Papalığın ugyulamalarını
değil, İncil ve erken dönem teologların öğreti-
lerinin esas alınmasını savunmuşlardır. Bunun
sonucu olarak Almanya’da Martin Luther’in ön-
cülüğünde Protestanlık, Fransa ve Cenevre’de
Jean Calvin’in önderliğinde Kalvinizm hareketi
gelişmiştir. İngiltere’de de kilisenin idaresinde
papanın değil, kralın yetki sahibi olduğu kabul
edilmiştir. Bu anlayışa Anglikanizm denilmiştir.
Papalık ise, Katolikliğe karşı olan bu yeni Hı-
ristiyan anlayışlarına karşı Katolik reformunu
gerçekleştirmiştir. Bu reformla Cizvit tarikati,
engizisyon ve Trento konsili kullanılarak Katolik
karşıtı Hıristiyan hareketlerin hızı kesilmiş ve
alınan kararlar sayesinde Katoliklerle Protestan-
ların anlaşması imkansız kılınmıştır.
1. İngiltere’de 1455 ila 1485 yılları arasında yaşanan iç 6. Aşağıdakilerden hangisi büyük coğrafî kaşifler ara-
savaşa ne ad verilir? sında yer almaz?
a. Güller Savaşı a. Michel Angelo
b. Yüzyıl Savaşları b. Americo Vespuci
c. İtalya Savaşları c. Ferdinand Magellan
d. Valois-Hasburg Savaşları d. Vasco da Gama
e. Hasting Savaşı e. Kristof Kolomb
2. Yeniçağın ilk yüzyılında Avrupa’nın nüfus bakımın- 7. Yunanca, Latince, İbranice, Arapça gibi kadim
dan en kalabalık ülkesi aşağıdakilerden hangisidir? klasik dillerin öğretildiği klasik filolojinin üniversi-
a. İngiltere telerde öğretilmesini savunan anlayış aşağıdakilerden
b. Fransa hangisidir?
c. İspanya a. Reform
d. Portekiz b. Rönesans
e. Polonya c. Anglikanizm
d. Kalvinizm
3. 1397 yılında Kalmar Birliğini aşağıdaki ülkelerden e. Luthercilik
hangileri oluşturmuştur?
a. Almanya-Polonya-Rusya 8. 1494-1516 yılları arasındaki İtalya Savaşları aşağı-
b. İtalya-İspanya-Portekiz dakilerden hangisi arasında gerçekleşmiştir?
c. Danimarka-Norveç-İsveç a. Danimarka-İngiltere
d. İngiltere-Fransa-Almanya b. İngiltere-Fransa
e. Rusya-Polonya-Osmanlı Devleti c. Fransa-Papalık ittifakı
d. İspanya-Portekiz
4. Ergotizm hastalığına sebep olan hububat aşağıda- e. İspanya-Fransa
kilerden hangisidir?
a. Buğday 9. Aşağıdakilerden hangisi yeniçağ boyunca görülen
b. Mısır dini akımlardan biri değildir?
c. Yulaf a. Luthercilik
d. Çavdar b. Anglikanizm
e. Arpa c. Kalvincilik
d. Dominiken
5. Avrupa ürünlerinin başlıca dağıtım merkezi haline e. Cizvit
gelen Avrupa limanı aşağıdakilerden hangisidir?
a. Bruges 10. Prenslere Katolikliği ya da Protestanlığı seçme ko-
b. Kopenhag nusunda serbestlik getirirken halkı bağlı olduğu pren-
c. Sevilla sin mezhebinde olmak zorunda bırakan antlaşma aşa-
d. Lizbon ğıdakilerden hangisidir?
e. Anvers a. Cateau-Cambresis
b. Madrid
c. Picquiny
d. Noyon
e. Augsburg
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

1. a Yanıtınız yanlış ise “İngiltere” bölümünü yeni- Sıra Sizde 1
den okuyunuz. 1453 yılında yaklaşık yüz yirmi yıldır devam eden Fran-
2. b Yanıtınız doğru değilse “Fransa” bölümünü ye- sa ile İngiltere arasındaki Yüzyıl Savşları sona ermiştir.
niden okuyunuz. Fransa bu tarihten sonra monarşisini kuvvetlendirirken
3. c Yanıtınız yanlış ise “Danimarka, Norveç ve İs- İngiltere ise 30 yıl devam edecek olan Güller Savaşı ile
veç” bölümünü yeniden okuyunuz. bir iç savaş dönemi yaşar. İspanya’da ise Müslümanla-
4. d Yanıtınız yanlış ise “Yeniçağın Başında Avrupa rın son devleti Granada Emirliği sona erer. Birliklerini
Ekonomisi ve Sosyal Durum” bölümünü yeni- sağlamış olan İspanya ve Portekiz, Batı Afrika ile Atlas
den okuyunuz. Okyanusunda sömürgeler elde ederek yeni coğrafî ke-
5. e Yanıtınız yanlış ise “Yeniçağın Başında Avrupa şiflerin peşine düşer. İtalya, kaybettiği birliğini yeniçağ
Ekonomisi ve Sosyal Durum” bölümünü yeni- boyunca da tesis edemez. Ticaretle zenginleşmiş İtalyan
den okuyunuz. şehir devletleri kendi aralarında mücadeleye devam
6. a Yanıtınız yanlış ise “Büyük Coğrafî Keşifler” ederler. Almanya, Habsburg hanedanı döneminde de
bölümünü yeniden okuyunuz. parçalanmış bir impratorluk görüntüsü verir. Dani-
7. b Yanıtınız yanlış ise “Rönesans” bölümünü yeni- marka, Norveç ve İsveç, Kalmar Birliği altında hareket
den okuyunuz. eder. Polonya, Moskova Knezliği ve Osmanlı Devleti
8. c Yanıtınız yanlış ise “İtalya Savaşları (1494- Avrupa’nın yeni güçlü devletleri olarak Avrupa tarihin-
1516)” bölümünü yeniden okuyunuz. de daha fazla rol oynamaya başlarlar.
9. d Yanıtınız yanlış ise “Reform” bölümünü yeni-
den okuyunuz. Sıra Sizde 2
10. e Yanıtınız yanlış ise “Luthercilik” bölümünü ye- Yüzyıl Savaşları, kara veba, açlık gibi sebeplerle 14.
niden okuyunuz. ve 15. yüzyılın ilk yarısında Avrupa’nın azalan nüfu-
su 15. yüzyılın ikinci yarısından sonra artmaya başlar.
Hollanda ve İtalya, Avrupa’nın nüfus yoğunluğu bakı-
mından en yoğun bögeleri olur. Avrupa’daki nüfus ar-
tışına bağlı olarak ekonomik hareketlenme de yaşanır.
Tekstil imalatı ve maden endüstrisi gelişir. Madenciliği
geliştiren pek çok yeni iş makinası kullanıma sokulur.
Hollanda’nın Anvers limanı Avrupa’da dolaşımı artan
ürünlerin başlıca dağıtım merkezi olur. Almanlar, Ka-
radeniz ve Baltık Denizine yapılan ticareti ellerinde
tutarlar. Hollandalılar ve İngilizler, bu bölgede Alman-
lara rakip olmaya başlar. Ticaretin artması finans ihti-
yacı oluşturur. Bunu temin etmek amacıyla Medicis ve
Fugger gibi aileler önce İtalya’da daha sonra Avrupa’nın
önemli ticaret merkezlerinde bankalar açmaya başlar.
İspanya ve Portekiz destekli gemiciler Atlas Okyanusu
ve Afrika’da pek çok sömürgenin oluşturulmasını sağ-
ladıkları gibi Amerika kıtasını da keşfederek buradaki
altın ve gümüşün Avrupa’ya nakledilmesini sağlar.
Sıra Sizde 3
Avrupa, yeniçağın başından itibaren ortaçağ boyunca
unutmuş olduğu Antik Grek ve Roma kültürünü ye-
niden keşfetme ihtiyacı duydu. Bunun için yeniden
doğuş anlamındaki Rönesans hareketi başlatıldı. Antik
döneme ait eserlere hayranlık duyularak o dönemdeki
gibi eserler verilmek istendi. Bu amaçla Yunanca ve La- Bogdan, Henry, Histoire de l’Allemagne, Paris 2000.
tince öğretimine önem verildi. Eğitimli insan anlamına Carpentier, Jean-François Lebrun, Histoire de
gelen hümanist hareketle kültürlü insan yetiştirilmeye l’Europe, Paris: Ponts, 2003.
çalışıldı. Derin bir Antik bilgiye sahip olan hümanist- Carpentier, Jean-François Lebrun, Histoire de France,
ler bilgiyi sorguladılar, anlamadıkları olayları araştıra- Paris, Points, 1987.
rak ve kanıtlayarak anlamaya çalıştılar. Bu anlayış 16. Davies, Norman, Avrupa Tarihi, Ankara: İmge Kita-
yüzyıl hümanistleri arasında pek çok bilim adamının bevi, 2006.
ve sanatçının çıkmasına neden oldu. Elbette bu ilim ve Daussy, Hugues-Patrick Gilli, Michel Nassiet, La Re-
kültür ortamını sağlayan İtalyan şehirlerinin zengin- naissance (vers 1470-vers 1560), Paris 2003.
likleri inkar edilemez. İtalyan şehirlerinin bu zenginliği Hirst, John, Kısa Avrupa Tarihi, İstanbul: Say Yayın-
Fransa’nın bölgeye müdahalesini ve bunun sonucu ola- ları, 2011.
rak İtalyan Savaşları ile Valois-Habsburg Savaşları’nın İnalcık, H., “II. Mehmed”, İslam Ansiklopedisi, c. VII,
yaşanmasını getirmiştir. s. 507-535.
Kerr, Gordon, Charlemagne’dan Lizbon Antlaşması’na
Sıra Sizde 4 Avrupa’nın Kısa Tarihi, çev. Cumhur Atay, İstanbul:
16. yüzyılda Roma kilisesinin ortaçağdan itibaren tat- Kalkedon Yayınları, 2011.
bik ettiği bazı ugulamaları eleştiri konusu olmaya baş- Kurat, A. N., Rusya Tarihi, Başlangıçtan 1917’ye Kadar,
ladı. Bazı Katolik aydınlar, kiliseyi sorgulamaya baş- Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987.
ladılar. Böylece din alanında yeniden şekil vermek ve Lee, Stephen J., Avrupa Tarihinden Kesitler, 1494-1789,
ıslahat manalarına gelen Reform hareketi başladı. Ka- Ankara: Dost Yayınevi, 2002
tolik kilisesini eleştirenler, inanç sisteminde Papalığın Malet-Isaac, Histoire, c. 2, Paris: Pluriel, 1958.
uygulamalarını değil İncil ve erken dönem teologların McEvedy, Colin, Modernçağ Tarih Atlası: 1483’ten
öğretilerinin esas alınmasını savundular. Bunun sonu- 1815’e Avrupa, çev. Ayşen Anadol, İstanbul: Sabancı
cu olarak Almanya’da Martin Luther’in öncülüğünde Üniversitesi Yayınları, 2003.
Luthercilik, Fransa ve Cenevre’de Jean Calvin’in liderli- Price, Roger, Fransa’nın Kısa Tarihi, çev. Özkan Akpı-
ğinde Kalvinizm hareketi gelişti. İngiltere’de kilise ida- nar, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2012.
resinde papanın değil İngiltere kralının ve kilisesinin Roberts, J. M., Avrupa Tarihi, çev. Fethi Aytuna, İstan-
yetki sahibi olduğu kabul edildi. Bu anlayışa Anglika- bul: İnkılap, 2010.
nizm denildi. Katolikliğe karşı oluşturulan bu akımlara Seignobos, Charles, Avrupa Milletlerinin Mukayeseli
protesto kelimesinden hareketle Protestanlık denildi. Tarihi, Ankara: Varlık Yayınları, 1960.
Katolik kilisesi kendisini protesto eden bu dini akım- Vallaud, Dominique, Dictionnaire historique, Paris
lara karşı Katolik reformunu gerçekleştirdi. Bu amaçla 1995.
Cizvit tarikati, engizisyon ve Trento konsili kullanıldı. Wiesner-Hanks, Merry E., Erken Modern Dönemde
Avrupa, 1450-1789, çev. Hamit Çalışkan, İstanbul:
Türkiye İş Bankası Yayınları, 2009.
5
Amaçlarımız
 Otuz Yıl Savaşları’nı ve Vestfalya Antlaşması’nı tartışabilecek,
 Fransa’daki mezhep savaşlarını açıklayabilecek,
 Fransa, İngiltere ve Hollanda’nın nasıl yükseldiğini analiz edebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Otuz Yıl Savaşları • Askerî Devrim
• Kardinal Richelieu • Kraliçe Elizabeth
• Mezhep Savaşları • IV. Henry
• Hollanda • Vestfalya
• Habsburglar • Barut Komplosu
• Nüfus • İngiliz İç Savaşı
• Takvim

İçindekiler
• İNGİLTERE’NİN YÜKSELİŞİ
• FRANSA’DA MEZHEP SAVAŞLARI
• HABSBURGLAR’IN ALTIN ÇAĞI
Ortaçağ-Yeniçağ • HOLLANDA’NIN (FELEMENK) DOĞUŞU
Reform’un Zaferi (1555-1648)
Avrupa Tarihi • KUZEY AVRUPA DEVLETLERİ
• OTUZ YIL SAVAŞLARI
• AVRUPA TARİHİNDE DEĞİŞİM VE
GELİŞMELER (1648-1555)
Reform’un Zaferi
(1555-1648)
İNGİLTERE’NİN YÜKSELİŞİ
Tudor hanedanından VIII. Henry’nin hükümdarlığı sırasında mezhep değiş-
tirmesi ve Anglikan Kilisesi’nin kurulmasıyla İngiltere’de uzun sürecek mezhep
savaşları başlamıştı. VIII. Henry’den sonra yerine geçen oğlunun çocuk yaşta
ölümüyle taht yolu 1553’te kralın kızlarına açıldı. I. Mary, İngiltere tarihindeki
ilk kadın hükümdardı. Mary, babası ve kardeşlerinin aksine Katolikliğe sıkı sıkı-
ya bağlıydı. Yeni kraliçe, akrabası olan İspanya Kralı II. Felipe ile evlenip, Roma
Kilisesi’nin himayesini yeniden talep etti. Kraliçe, İngiltere’nin daimi düşmanı
İspanya’yla ittifak yaparak Fransa’ya savaş açtı. Ancak bu savaşta da yenilerek 100
Yıl Savaşları’nda bile muhafaza etmeyi başardığı Kuzeybatı Fransa’daki son İngiliz
toprağı olan Calais’i kaybetti.
Kraliçenin yönetimi yüzünden İngiltere’de isyanlar çıktı ve mezhep savaşla-
rı başladı. Sir Thomas Wyat önderliğinde Londra’ya doğru yürüyen Protestanlar,
mağlup edildiler. Wyat ve binlerce Protestan öldürüldü. Kraliçe bu uygulamaları
yüzünden “Kanlı Mary” diye tarihe geçti. Ancak hükümdarlığının beşinci yılında
ölmesi üzerine tahta bu sefer VIII. Henry’nin Protestan olan kızı Elizabeth geçti.
Kraliçe Elizabeth Dönemi

1558’te Elizabeth’in İngiltere tahtına geçmesiyle, İngiltere’de yeni bir dönem başlı-
yordu. Elizabeth, Protestan olmakla beraber, Katolikler’e de yaşama hakkı tanıdı.
Kraliçe Avrupa’da yükselen Habsburg tehdidinin farkına kısa zamanda vardı. Bu
yüzden Habsburglar’ın en önemli düşmanı olan Osmanlı İmparatorluğu’yla ilişki
kurdu. Fransa ve Hollanda’yla birlikte hareket etti.
Kraliçe, Elizabeth, danışma kurulunda görev alanların çoğunun yerine kendi
sadık adamlarını atadı. Böylece İngiltere’de asillerin hükümdara olan üstünlüğüne
son verdi. İngiltere’de mutlak monarşi kendisini hissettirmeye başladı. Çocuğu ve
eşi olmadığı için “Bakire Kraliçe” olarak da adlandırıldı. Halk Elizabeth’e Hazreti
Meryem’in yeni halefi gözüyle baktı.
Kraliçe Elizabeth, İskoçya’nın Katolik kraliçesi ile uzun süren bir çekişmenin
sonunda, eline geçen Mary Stuart’ı öldürttü. Mary Stuart’ın ölümüyle İskoçya’da
da Protestanlık yayıldı.
Kraliçe Elizabeth döneminde, İngiltere siyasi ve ekonomik açıdan büyüdü. Ro- Royal Exchange: Krallık
borsası demektir. Zengin
yal Exchange ve İngiliz Doğu Hindistan Kumpanyası kuruldu. Doğu Hindistan bir tüccar ve kraliçenin
Kumpanyası, İngiliz Sömürge İmparatorluğu’nun kurulması ve İngilizler’in dünya maliye danışmanı olan
ticaretine açılması için önemli bir adımdı. Thomas Gresham tarafından
kurulmuştur.
Sir Francis Drake: İngiliz 1585’te İngiltere’yle İspanya arasında savaş başladı. II. Felipe, İspanyol sömür-
deniz kuvvetleri tarihinin
en meşhur ismidir. Kraliçe ge imparatorluğu ve Katolik dünya için bir tehdit olarak gördüğü İngiltere’yi yok-
Elizabeth döneminde etmeye karar verdi. 1588’te 130 büyük gemiden oluşan bir donanma ile İngiltere’yi
yaşayan önemli bir korsan istila etmek üzere harekete geçti. Ancak “Yenilmez Armada” olarak anılan bu do-
ve denizcidir. 1577-1581
yılları arasında dünyanın nanma korkunç fırtına ve İngiliz donanması karşısında perişan oldu.
çevresini dolaştı. Dünyanın İspanya ile çekişme İngiltere’de Katolikler’e karşı sert uygulamaları da yanında
çevresini dolaşan ilk İngiliz
denizci olduğu için kraliçe getirdi. 1585’te Katolik rahiplere ve onları destekleyenlere ölüm cezası getirildi.
tarafından “sir” ünvanı İngiltere’de Katoliklik iyice zayıfladı.
verilmiştir. Yaptığı seferlerle
İspanyol kolonilerine ve Kraliçe Elizabeth’in saltanatının ilk 30 yılı başarılarla doluydu. Ancak salta-
gemilerine büyük zarar natının son 15 yılı kötü geçti. Tarımda yaşanan felaketler sonucunda 1590’ların
vermiştir. 1588’de İspanyol
donanmasının mağlup ortasında binlerce insan açlıktan öldü. Denizaşırı kolonizasyon faaliyetlerinde de
edilmesinde önemli rol aksamalar oldu. Halk üzerine ağır vergiler kondu. Efsane kraliçe artık eleştirili-
oynamıştır. yordu. Halkını rahatlatmak isteyen Elizabeth mücevherlerinin satılmasını istedi.
Zor durumda olmalarına karşın, tüccarlara her türlü kolaylık sağlanmaya devam
edildi. Böylece İngiliz ticaret kumpanyaları ayakta kaldı.
Kraliçe Elizabeth’in saltanatı döneminde Shakespeare, Bacon gibi yazarlar, İngiliz

edebiyatının parlak bir dönem yaşamasını sağladılar. Kraliçenin klasik tiyatro anla-
yışı kökünden sarsılmış ve yeni bir sanat anlayışı vücut bulmuştu. Bu yüzden krali-
çenin dönemindeki tiyatroya “Elizabeth Çağı Tiyatrosu” adı verilmişti.
Birleşme Yasası: 1707’de Kraliçe hükümdarlığının 45. yılında öldü. Ancak evlenmediği için çocuğu yok-
İngiltere ve İskoçya’nın
birleşmesi parlamentolarının tu. Bunun üzerine 25 yıldır İskoçya’yı yöneten VI. James, I. James adıyla İngiltere
onayı ile hukukileşecek ve tahtına çıktı. I. James, Elizabeth yüzünden annesini kaybetmiş ama yine Elizabeth
devletin adı “Büyük Britanya”
olacaktı. sayesinde İngiltere Kralı olmuştu. “Tudor” hanedanı yerine “Stuart” hanedanı dö-
nemi başlıyordu. I. James’in şahsında birleşen İskoçya ve İngiltere tahtları, 100 yıl
süren bir muhalefete karşın bir daha ayrılmayacaklardı.
Barut Komplosu
I. James, kral olduktan sonra Magna Carta’yı dikkate almadan mutlak hükümdar
olmaya kalkınca, hükümdarın bu hareket tarzı da İngiltere’de birçok probleme
sebep oldu.
Katolikler I. James’in hükümdar olmasıyla ümitlenmişlerdi. Yeni kral Ka-
tolik bir annenin oğluydu. Ancak I. James, Kalvin’in fikirlerini benimsemiş bir
Protestan’dı. Katolikler durumlarının iyice kötüye gittiğini görünce krala sui-
kast yaparak, İngiltere yönetimini değiştirmeye kalktılar. Bunların en meşhuru
1605’teki “Barut Komplosu”dur. Lordlar kamarası havaya uçurulacak; kral, kra-
liçe, kralın büyük oğlu, lordlar ve avam kamarası mensupları öldürülecekti. Li-
derlerinden mahrum kalacakları için Protestanlar’ın toparlanması zor olacaktı.
Çıkan kargaşada Katolikler İngiltere’ye hakim olacaklardı.
Komplonun mensuplarından günümüze maskesiyle ulaşan Guy Fawkes,
Hollanda’da savaşırken tünel kazarak, içine barut koyup kaleleri yıkmayı öğren-
mişti. Parlamento’ya karşı saldırıyı planlayan Robert Catesby ve arkadaşları cesa-
reti ve serinkanlılığı ile ün yapan Guy Fawkes’ı da gruba aldılar.
Guy Fawkes ve diğer komplocular Westminster’deki Parlamento’nun karşı-
sında bir mahzen kiraladılar. Ancak tünel kazmalarına gerek kalmadan Lord-
lar Kamarası’nın altında bir mahzen buldular. Böylece tünel kazmadan amaç-
larına ulaşabileceklerdi. Burayı kiraladıktan sonra barut fıçılarıyla doldurdular.
Parlamento’nun toplanacağı Kasım ayında harekete geçmek üzere oradan ayrıldılar.
5. Ünite - Reform’un Zaferi (1555-1648) 107
Robert Catesby bu arada komplocuların sayısını çoğaltmaya çalışıyordu. Gru-

ba sonradan katılan Francis Tresham, akrabalarından Katolik Lord Monteagle’ı
barutların ateşleneceği 5 Kasım’da parlamentoya gitmemesi için uyardı. Lord ise
hükümete olacakları haber verdi.
Guy Fawkes barutu ateşlemek için tek başına mahzene gitmişti. İhbar üzeri- Yaklaşık 400 yıl önce İngiltere
ne 4 Kasım’ı 5 Kasım’a bağlayan gece mahzen basılarak Guy Fawkes yakalandı. Parlamentosu’nu havaya
uçurmak isteyen Guy Fawkes,
Tutuklandı ve işkenceyle konuşturuldu. Fawkes’ın itirafı üzerine komplocuların başarılı olamamış ve idam
bir kısmı yakalandı. Robert Catesby ve üç arkadaşı ise çatışarak öldüler. Özel bir edilmişti. Guy Fawkes, “V for
Vendetta” filmiyle meşhur
komisyon tarafından yargılanan Guy Fawkes idama mahkûm edildi. 31 Ocak oldu. Yüzü şimdi birçok
1605’te parlamento binasının karşısında diğer komplocularla birlikte idam edildi. hadisede protestocular ve
uluslararası hacker grubu
1605’teki barut komplosundan sonra hayat Katolikler için daha da zorlaştı. Anonymous tarafından maske
Anglikan ayinlerine katılmayanlar cezalandırıldı. Parlamento büyük bir tehlike olarak kullanılıyor.
atlatmıştı. 1606 Ocak’ında parlamento “5 Kasım”ı şükran günü ilan etti. Guy Faw-
kes Gecesi olarak bilinen 5 Kasım günü şenliklerle kutlanmaya başlandı. Havai
fişeklerin atıldığı, ateşe verilmiş fıçıların sokaklarda yuvarlandığı şenliklerde Guy
Fawkes ve komplocuların kuklaları dolaştırılıp, yakıldı.
Barut komplosu hakkında teferruatlı bilgi için bk. James Travers, Gunpowder, The
National Archives 2005.
1627-1629 İngiliz-Fransız Savaşı

İngiltere 1625’te Hollanda’ya destek vermek amacıyla İspanya ile savaşmaktaydı.
Fransa ile İngiltere’nin ilişkileri 1626’ya kadar olumlu seyrederken bir anda bozuldu.
1625’te İngiltere tahtına çıkan Kral Charles ile evlenen Fransız kraliçe Henri-
etta Maria, Katolik’ti. Kraliçenin Fransa’dan getirdiği personelin 1626’da Fransa’ya
gönderilmesi, Fransa’nın tepki göstermesine neden olmuştu.
Fransa’nın 1626’da İngiltere’nin savaş halinde olduğu İspanya ile gizlice barış
yapması da iki ülke arasında soğukluğa sebep oldu. Yeni Fransa olarak bilinen
Amerika’daki Quebec’in sınırları da Fransa ile İngiltere arasında sıkıntı yarattı.
İngilizler, Re Adası’nı kuşattılar, ancak başarısız oldular. Fransızlar ise
İngilizler’in bütün desteğine rağmen 1627 Eylül’ünde İngiltere’nin müttefiği
Huguenotlar’ın merkezi La Roche’yi kuşatıp, elegeçirdiler. İsyancılara destek ve-
ren İngiliz donanması bölgeden çekildi. I. Charles, parlamento ile çekişmesinden
dolayı savaşı sürdüremedi. İngiltere ile Fransa arasında 1629 Nisan’ında Suza Ant-
laşması yapıldı ve taraflar eski sınırlarına döndü.
İngiliz İç Savaşı (1641-1652)

Parlamento, I. James’ten önceki hükümdarlar zamanında saygı gören bir kurum-
du. Parlamento, burjuvalardan, küçük asillerden ve toprak sahiplerinden oluş-
maktaydı ve buraya katılanlar ayrıcalıklarını korumaya çok dikkat ederlerdi. I.
James kendisini sıkıntıya sokmasınlar diye uzun süre parlamentoyu toplamadı.
1621 yılında ise Protestan Almanlar’a yardım etmek için parlamentoyu toplama-
ya mecbur oldu. Parlamento, para desteği için yolsuzlukların düzeltilmesini ve
İspanya’yla ilişkilerin kesilmesini istedi.
Kralın 1625’te ölümü üzerine tahta geçen oğlu I. Charles da babasının izinden
giderek mutlak krallık yetkilerine sahip olma peşine düştü. Fakat dış siyasette ba-
şarısız olması üzerine Magna Carta’nın bir tür yinelenmesi olan Hukuk Bildirisi’ni
kabul etmek zorunda kaldı.
Parlamento ile kral arasındaki güç çekişmesine din kavgaları da eklendi. Par-
lamentonun önemli bir kısmı Kalvin’in görüşlerini benimseyenlerden oluşmak-
taydı. Londra Piskoposu ise Hollandalı Arminus’un anlayışını benimsemişti. Par-
lamento, papacılık ve Arminusculuk görüşlerini ülkeye sokanlar ile kendilerinin
onaylamadığı vergiyi koymaya kalkanları hain ilan edince, kral da 1629’da elebaş-
larını tutuklatıp, parlamentoyu kapattı.
Püriten: İngiltere’de I. Charles, 1640’a kadar ülkeyi mutlak bir hükümdar gibi yönetti. Yeni vergi
1560’larda papaz cübbeleri koyamadığı için eski vergileri yeniden yürürlüğe koyarak para toplamaya çalıştı.
üzerine meydana gelen
bir tartışma sırasında Ancak parlamento onaylamadığı için bu vergileri vermeyip, başkaldıranlar oldu.
Protestanlar’dan bir grup Hristiyanlığın en öz halini savunan bu gruplara Püritenler denilmekteydi. Bu
‘Püriten’ diye adlandırıldı.
Püritenizm Hristiyanlığın öz mezhebin mensupları, her türlü hiyerarşiye karşı olduklarından yerel kiliseleri-
ve esasına uygun tutumun nin bağımsızlıklarını talep ediyorlar ve kralın dinî kurumlara müdahalesine karşı
önemini vurgulamakta
ve mensupları sade çıkıyorlardı. Kralın dinî danışmanı Canterbury başpiskoposu William Laud’un,
bir Hristiyanlığı tercih püritenlere karşı çok sert davranması, onlar için Anglikan dua kitabı oluşturul-
etmekteydiler. Kendilerine
saf, berrak, yani Püriten ması, ülkede gerilimi arttırıp, Püritenler’in ülkeyi terkederek başka ülkelere göç
denilmesinin sebebi de bu etmelerine neden oldu.
tutumlarındandı. Kral, İskoçya’ya da Anglikanlığı dayatınca, İskoçlar 1638’de ayaklandılar. İskoç
Covenantı’nı ilan ederek, I. James ve I. Charles dönemindeki tüm yenilikleri red-
dettiklerini açıkladılar. Covenant’ı kanlarıyla imzalamışlardı. Bu ahitle Presbiter-
yenliği ölene kadar savunacaklarını ilan ediyorlardı.
Kral, İskoçlar’la savaşında başarısız oldu ve 18 Haziran 1639’da Berwick Ant-
laşması imzaladı. İskoçlar’a kendi parlamentolarını ve kendi kilise meclislerini
toplama hakkı verildi. Kral rövanş peşindeydi. I. Charles, bu gelişmeler üzerine
11 yıl sonra, 1640’da parlamentoyu topladı. Ancak bu parlamento, harbi destek-
lemekten çok, kralın ve hükümetinin, yönetim tarzından duyulan şikâyetleri dile
getirdi. Kral, aleyhine beyanlardan dolayı parlamentoyu üç hafta sonra feshetti.
Bu meclise “kısa parlamento” adı verilir.
Aynı yıl, İskoçlar’la savaş tekrar patlak verdi. İskoç ordusu, kralın ordusu-
nu 28 Ağustos 1640’da Newburn’da mağlup etti. Kral, 26 Ekim 1640’da Ripon
Antlaşması’nı imzalayarak İskoçlar’la ateşkes yaptı.
Kral, İskoçlar karşısında alınan mağlubiyetler ve parasızlık üzerine 1640 Ka-
sım’ında parlamentoyu tekrar toplantıya çağırdı. Bu meclise “uzun parlamento” de-
nir. Parlamenterler, sıkıntıların kaynağını kralın danışmanları olarak görüp, onları
eleştirdiler ve mahkûm ettiler. Kral karşı bir hamle yapamadan 1641’de Katolik İr-
landalılar ayaklanıp, binlerce İngiliz’i öldürdüler. Bunun üzerine I. Charles, İrlanda
seferi için parlamentodan para istedi. Parlamento ise toplanacak parayla kurulacak
yeni ordunun kendilerine karşı kullanılmasından çekiniyordu. Parlamento bunun
yanısıra, parlamentonun kendi rızası dışında feshine engel olan bir yasayı onayladı
ve iki parlamento arasındaki sürenin de üç yılı aşamayacağına karar verdi.
Parlamento krala doğrudan uyarı niteliğindeki “Grand Remonstrance”yi
1641’de ilan etti. Parlamento bununla da kalmayarak, kralın etkisindeki piskopos-
ların görevden alınmasına karar verince, kral, 4 Ocak 1642’de meclisi basarak, par-
lamenterlerin ileri gelenlerinden beşini tutuklatmaya kalktı. Ancak onları mecliste
bulamadı. Aranan kişiler, Londra Belediyesi’ne sığınmışlardı. Kral bu kez beledi-
yeye gittiyse de hem halkın hem de belediye yetkililerinin tepkisiyle karşılaştı. Par-
lamentoya karşı bir şey yapamadığından 1642’nin Ocak ayında şehirden ayrıldı.
Parlamento’yu, Püritenler, İskoçlar ve güney İngiltereliler desteklerken, Kuzey
ve Orta kesim, soylular, Katolikler ve Anglikanlar kralın yanında yer almıştı. İlk bü-
yük çarpışma, 23 Ekim 1642’de Edgehill’de gerçekleşti, ancak bir sonuç alınamadı.
Daha sonra, parlamentocular, İskoç parlamentosu ile ittifak anlaşması imzalayarak

kralı iki ateş altında bıraktılar. Parlamento ordusu kralın ordusunu 20 Eylül 1643’te
Birinci Newbury Muharebesi’nde mağlup etti.
1644 yılı İngiliz İç Savaşı için dönüm noktası oldu. İngiliz Parlamentosu’nun Parlamentonun ordusunun
toplantı noktası olan Westminster’de bir araya gelen teologlar, İskoç kilise doktri- mensuplarının büyük
çoğunluğu Püritenler’dendi.
ninin İngiliz kilisesinde de kabulünü gerçekleştirirken, İngiliz İç Savaşı’nın sem- Püritenlerin saç traşlarından
bol ismi olan Oliver Cromwell lider bir figür olarak öne çıktı. Parlamento ordu- dolayı bu ordu askerlerinin
lakapları roundhead’di
sunun süvari birliklerinin komutanı olan Cromwell, kralın ordusunun 2 Temmuz (yuvarlak kafa). Kralcılar
1644’te Marston Moor’da mağlup edilmesinde büyük rol oynadı. Cromwell, krala ise, Kralın süvari birlikleri
komutanı Prince Rubert’e
karşı sert tutum göstermekten yana olan Püritenler’e mensuptu. Yeni oluşturulan gönderme yapmak
ordu profesyoneldi ve sıkı talimlerle çalışmaktaydı. için “cavalier” olarak
anılmaktaydılar.
Oliver Cromwell ve Sir Thomas Fairfax komutasındaki yeni model ordu 14
Haziran 1645’te Naseby’de, kralın ordusuna karşı büyük zafer kazandı. Kral
İskoçlar’a sığındı, ancak uzun süren müzakerelerden sonra İskoçlar, 1647’de kralı
teslim ettiler.
Kral, hapisteyken İskoçlar’la 1647 Aralık ayında gizli bir anlaşma yaptı. Bunun
üzerine ikinci iç savaş meydana geldi. Cromwell komutasındaki parlamento ordusu,
17-19 Ağustos’ta Preston’da İskoçlar’ı mağlup etti. Cromwell, Aralık 1648’te meclis-
teki ve kralla diyalog halindeki milletvekillerini zorla meclisten uzaklaştırdı. Böylece
mecliste çoğunluk Cromwell yanlılarına geçerken, “Uzun Parlamento” sona ermişti.
Yargılama sonucunda İngiltere kralı 30 Ocak 1649’da idam edildi. İdamdan
hemen sonra parlamento cumhuriyete geçiş sağlayacak kanunları geçirerek, mo-
narşiyi 1649 Şubat’ında ilga etti.
İngiliz iç savaşına giden süreçte kral ile parlamento arasındaki çatışmanın temel
sebepleri nelerdir? 1
İngilizler Amerika’da
İspanya Kralı II. Felipe, Atlantik’ten, Yeni Dünya’dan Protestanlar’ı uzak tutma-
yı hedeflemişti. Kraliçe Elizabeth ise devlet desteği ile yeni şirketler kurulmasını
ve yeni yerleşim merkezlerine insanların iskânını desteklemişti. Bu destek sonuç
vermiş, İngiltere dünyanın birçok yerinde ticaret üsleri kurup, bölgesel ticarete
hakim olurken İngiliz denizciler, Yeni Dünya’da koloniler kurmayı başarmışlardı.
Kraliçe Elizabeth döneminin önemli denizci ve kâşiflerinden Walter Raleigh,
1584’te Roanoke Island’a iskân için uğraşmış, ancak bu girişiminde başarısız ol-
muştu. Koloninin olduğu bölge Kraliçe Elizabeth’in hiç evlenmemiş olmasına is-
tinaden bakire diyarı anlamında “Virginia” olarak adlandırılmıştır. 1587’de ikinci
kez bir girişimde bulunulmuş ancak bu kez de kraliçe tüm deniz birliklerini İs-
panya ile savaş için Britanya’ya çağırdığından geri dönmüşlerdi. 1588’deki İngiliz
zaferi İspanyol İmparatorluğu’nun, bütün gücünü kırmış, İngiltere’nin Atlantik’te
yayılma şansını arttırmıştı. Bununla beraber Roanoke Island’daki koloni, kayıp
koloni haline gelmişti.
Bu ilk koloni girişimindeki başarısızlığa rağmen, İngilizler, Atlas Okyanusu’nun
batısındaki keşif yolculuklarından vazgeçmemişlerdi. Kraliçeden sonra I. James
de bu koloni çalışmalarını destekledi. 1606’da Kuzey Amerika’daki kolonileşme
çabalarına destek vermek amacıyla Kral James’in desteği ile Virginia Company
(London Company) ve Plymouth Company adında iki anonim şirket kuruldu.
Virginia Company, 1606 Aralık ayında ilk keşif ekibini Virginia’ya gönderdi.
İngiltere’den kalkan gemiler Virginia’nın bulunduğu Chesapeake Körfezi’ne ulaştılar.
Bu keşif işleminden sonra bir keşif daha gerçekleştirilerek, bölgenin iskâna uygun-
luğu tespit edildi. Nihayet,14 Mayıs 1607’de, bugünkü James Nehri yakınında Kral I.
James’in onuruna bu ilk koloniye James Fort adı verildi.
Koloni kurulduktan sonra göçmenler büyük zorluk çektiler. Daha sonra ikinci
destek kafilesi geldiyse de, bölgede yaşam şartları çok zordu. Koloniyi kurtaran isim
bir dönem Avusturya ordusunda, Osmanlı’ya karşı savaşan ve Kırım Tatarları’na
esir düşüp kaçarak kurtulan John Smith oldu. John Smith nüfusu 150 kişiye kadar
düşen James Fort’a, hükümetin yeterli desteği olmadığı halde, yeni mültecilerin gel-
melerini temin etti. Yerlilerin saldırı planlarından, yerli kökenli olup İngilizler’in
hizmetine giren Pocahontas isimli kadının yardımı sayesinde zorlukla kurtuldular.
Jamestown’a sürekli göçmenlerin gelmesi ise yerlilerle savaşa neden oldu.
Bölgede tütünün bulunması koloniyi ekonomik alanda kendi kendini finanse
edebilir hale getirmişti. Nihayet 1619’da artık bir istihkamdan öte bir yerleşim
merkezi olan James Fort işlevine uygun bir şekilde Jamestown adını almıştı.
Amerikalıların geleneksel olarak kutladıkları şükran günü ise bu koloniden
yaklaşık 13 yıl sonra, 1620’de oluşturulan ve New England (Yeni İngiltere) böl-
gesinde iyi hasada edilen şükür ile alakalıydı. Bu bölgeye yerleşenler ve Massac-
husetts Valisi William Bradford, bölgeye gelişleri ve iyi hasadı kutlamak için bir
tür festival organize etmişti. Aslında, hasat yeterli olmamış ve yerli halk göçmen-
lere balık tutmada yardım ederek, kolonidekilerin ayakta kalmasını sağlamıştı.
Bu kutlama geleneği daha sonra sistemli hale gelmiş ve günümüzde şükran günü
olarak bilinen gelenek oluşmuştu.
17. yüzyılın başlarında Püritenler’in üzerindeki baskılar artınca, radikal bir
Püriten grubu olan Separatistsler, yani Ayrılıkçılar 1607’de Hollanda’nın Leiden
Şehri’ne gitmişlerdi. Burada kendilerine karşı ayrımcılık yapılmasından bunalan
Püritenler, o dönemde henüz kolonileşmenin yeni başladığı Amerika Kıtası’na,
yani Yeni Dünya’ya giderek, şanslarını denemeye karar verdiler.
Bir grup Püriten, Virginia Şirketi’nden bir toprak imtiyazı sağlayarak Mayf-
lower Gemisi ile Virginia’ya doğru yola çıktılar. Ancak çıkan fırtına sonucun-
da kuzeye sürüklenerek Aralık ayında Virginia yerine Cape Cod Körfezi’nde
Plymouth’ta karaya çıktılar ve bu bölgeye yerleştiler.
Yeni göçlerle Püritenlik Amerika’nın değişik yerlerine yayıldı. Püritenler’in gö-
çüyle İngiltere’de birçok şehir, kasaba yarı yarıya boşalmıştı. Göçmenlerin önemli bir
kısmı iyi eğitim almış, üniversite mezunu kişilerdi. Yerleştikleri bölge İngiltere’nin
küçük bir örneği oldu. Zaten adı da New England, yani Yeni İngiltere idi.
Püritenler, Amerika Birleşik Devletleri’nin kurulmasında en önemli gruplar-
dan biri oldular. Birçok Amerikan kurumunun altında Püritenler’in imzası oldu.
Harvard, Yale gibi önemli eğitim kurumları Püritenler tarafından kurulmuştu.
Püritenler’in iktidarda olduğu dönemde ise İngiltere’den Amerika’ya Püriten-
ler değil de kral taraftarları göç etmişti. I. Charles’ın idamından sonra kral tarafta-
rı asiller Virginia’ya gelmişlerdi.
FRANSA’DA MEZHEP SAVAŞLARI

Katolik-Kalvinist Çekişmesi
Huguenot: 16. yüzyılda Kalvinizm, ilk kez I. Fransuva’nın iktidarı sırasında Fransa’da etkisini göster-
Fransa’da reform hareketleri mişti. Sertlik yanlılarına rağmen I. Fransuva, Huguenot olarak adlandırılan
sırasında ortaya çıkan
Protestanlar’ın ismidir. Fransız Protestanlar’a karşı daha hoşgörülü bir politika benimsemişti. Ancak
Protestanlar’ın, Katolik inancını aşağılamaları üzerine, kral saltanatının son yılla-
rında Protestanlar’a karşı daha sert bir politika izledi.
II. Henri döneminde, Protestanlığın bu yükselişini bir tehdit olarak algılayan Osmanlılar Luther ve
taraftarlarıyla ilgilendikleri
Fransa kralı, selefine nazaran daha sert tedbirler aldı. Bu amaçla Chateaubriant ölçüde olmasa da
Fermanı’nı ilan ederek Protestanlar’ın cezalandırılacağını belirtti. Kalvinistler’in faaliyetlerini
1559-1560 arasında tahtta bulunan II. Fransuva zamanında, bu kutuplaşma de takip etmişlerdi. 1567’de
Türkiye’den gönderilen
daha da arttığı gibi devlet kademeleri Katolikliği ön plana çıkaran Guise ailesinin bir mektupta, beyaz
yönetimine geçti. Huguenotlar’ın lideri ise Bourbon hanedanından Condé Prensi pelerinleri ve kazakları
ile Condé Prensi’nin emri
Louis de Bourbon’du. altında Saint Denis’de
II. Fransuva’nın saltanatının ilk yılında ölümü üzerine çocuk yaşta tahta ge- dövüşen Kalvinciler’in
yiğitliği övülüyordu. Bu
çen IX. Charles’ın vasiliğini üstlenen annesi Kraliçe Catherine de Medicis, ülke- mektupta Osmanlı padişahı
de gerilimi düşürmek için Protestanlar’a toleranslı davranılmasını ön gören Saint şunları söylüyordu: “Eğer
bu beyazlılar benim
Germain Fermanı’nı 1562’de yayınladı. Ancak, taviz veriliyor diye ayaklanan Ka- elimde olsaydı dünyayı ele
tolikler, Vassy’de birçok Protestan’ı katlettiler. Vassy Katliamı, Fransa’da mezhep geçirirdim ve beni bundan
savaşlarının başlangıcı oldu. Protestanlar kraliyet şehirlerine saldırırlarken, Fran- kimse alıkoyamazdı”.
sız ordusu Orleans’a yürüdü. Huguenotlar, İngiltere ile ittifak yaptılar. İngilizler,
Atlantik kıyısındaki Le Haye’yi 1562’de işgal ettilerse de, aynı yıl geri çekilmek
zorunda kaldılar. IX. Charles, çatışmayı durdurabilmek amacıyla 1563’te Amboise
Fermanı’nı ilan etti.
1567’ye kadar ülkedeki Huguenotlar ile Katolikler arasında fazla bir çatışma
olmadı. Ancak İspanya Kralı II. Felipe’nin de mücadeleye dahil olmasıyla Protes-
tanlar yeniden ayaklandılar. Paris yakınlarında, Saint Dennis Muharebesi mey-
dana geldi. Protestanlar sayılarının azlığından dolayı kaybettikleri muharebede
düşmana büyük zarar verdiler. IX. Charles savaşı durdurmak amacıyla 1568’de
Protestanlar’la Longjumeau Antlaşması’nı imzaladı. 1569’da Condé Prensi’nin
ölümüyle Protestanlar’ın lideri Amiral Coligny oldu.
Antlaşma uygulanmayınca, savaş yeniden patlak verdi. Ancak iç savaş zaman-
la milletlerarası bir mücadeleye dönüştü. Hollanda ve İngiltere Huguenotlar’a Pa-
palık ve İspanya ise krala destek verdiler. Katolik ordusu, Huguenotlar’ı 1569’da
Moncontour Muharebesi’nde mağlup etti. 1570’de imzalanan Saint Germain Ant-
laşması ile taraflar arasında geçici bir barış sağlandı.
Fransa’da IX. Charles zamanında Protestanlar ve Katolikler arasında yaşanan iç sa-

vaş zamanla milletlerarası bir meseleye nasıl dönüşmüştür? 2
Saint Barthélemy Katliamı

1572’de ülkedeki Huguenotlar’ın liderlerinden Navarra Kralı Henry’nin ile Kral
IX. Charles’ın kızkardeşi Prenses Marguerite’nin ile evlenmesine karar verildi.
Ancak Fransız Parlamentosu bu evlilikten rahatsızdı.
Düğün için Huguenotlar Paris’te toplandılar. Protestan asilzâdelerin önemli
bir kısmı, düğün bittikten sonrada Paris’te kaldılar. Düğünden dört gün sonra,
22 Ağustos’ta Amiral Coligny’e suikast teşebbüsünde bulunulunca, gerilim arttı.
Kraliçe Catherine Medicis, 23 Ağustos’ta sarayda gizli bir toplantı yaptırarak,
Huguenot liderlerine saldırı kararı aldırdı. 24 Ağustos’ta Saint Barthélemy Yor-
tusu günü Paris’in kapıları kapatılarak, katliam başladı. Amiral Coligny ilk öl-
dürülenlerdendi. Halkın da galeyana gelmesiyle beraber yaklaşık 3.000 Protestan
katledilmişti. Paris’teki katliam diğer şehirlere de dalga dalga yayıldı.
Navarralı Henri katliamdan Katolik olduğunu açıklayarak kurtulmuştu. Henri
de Navarra, uzun süre Paris’te göz hapsinde tutulduktan sonra 1576’da bir fırsatını
bulup kendi memleketine kaçtı. Burada eski dinine dönüp, Katolikler’le mücade-
lesini bıraktığı yerden daha büyük azimle tekrar başlattı.
IV. Henri’nin Fransası

Saint Barthélemy Katliamı’ndan sonra Protestanlar’ın Katoliklere karşı hiçbir gü-
veni kalmadı. IX. Charles, savaşa son vermek için Boulogne Fermanı’nı ilan ede-
rek Protestanlar’a bazı dinî özgürlükler tanıdı. Ancak kral 1574’te ölünce, tahta
çıkan III. Henri’nin sert tutumu ve Guiseler’le akrabalık ilişkisi kurması üzerine
Huguenotlar yeniden ayaklandılar. Sonunda iki taraf arasında Monsieur Barışı
imzalandı. III. Henri bir süre sonra antlaşmayı çiğneyince, Huguenotlar tekrar
savaşmaya başladılar. Puvatya Fermanı ile barış yeniden temin edildi.
Kralın en küçük kardeşi Fransuva’nın 1584’te ölümü ülkedeki gerilimi bir kez
daha arttırıldı. Ortaçağ’dan beri Fransa’daki kraliyetin veraset kurallarını belirle-
yen Lex Salica’ya göre III. Henri’den sonra, tahta Kalvinist bir prens olan Navarralı
Henri’nin geçmesi gerekiyordu. Bu gelişme üzerine Guise Dükü, II. Felipe ile bir
ittifak yaptı. Guise Dükü I. Henri ve kardeşi Guise Kardinali II. Louis’nin başını
çektiği ülkedeki aşırı Katolikler, kralın Protestanlar’a karşı tepkisini yetersiz görü-
yorlardı. Lorraine hanedanına mensup olup Fransız tahtına geçme planları yapan
Henri de Guise, On Altılar Konseyi’ni kurdu ve “Barikatlar Günü” olarak bilinen 12
Mayıs 1588’te Paris’te yönetime hakim oldu. Kral şehirden kaçtı. Önce Chartres’e
sonra da Blois’e sığınan III. Henri, Navarra Kralı Henri’yi veliahdlıktan azledip Millî
Meclis’i (Etats-Generaux) topladıysa da Katolikler’i teskin edemedi. Kral, durumun
kötüye gittiğini görünce, özel muhafızlarının suikastıyla Guise kardeşleri öldürttü.
Suikasttan sonra Paris Parlamentosu kralı suçlarken, kral yanlıları Tours’ta toplandı.
Henri de Navarra, bu ölüm kalım anında Kral III. Henri’yi yalnız bırakmadı.
İki Henri, Paris’i kuşattı. Ancak daha muhasaranın ilk ayında 1589 yılında III.
Henri, karargâhına sokulmayı başaran genç bir rahip tarafından hançerle öldü-
rüldü. Bu cinayet yüzünden Paris kuşatmasını kaldırmaya mecbur kalan Henri
de Navarra, Fransa tahtını ve tacını devraldığını bütün dünyaya ilan etti. Fakat
II. Felipe tarafından daha güçlü bir şekilde desteklenen başta Paris olmak üzere
birçok şehir, yeni kralı tanımadı.
IV. Henri, Fransa’nın genelinde otoritesini kabul ettirmek için savaş ve siyasetle
birçok şehri otoritesi altına aldı. 14 Mart 1590’da Ivry’de Mayenne Dükü Charles
de Lorainne’i bozguna uğrattı. Amacına ulaşmak için asıl umudu ise, Katolikler’in
büyük destekçisi İspanya Kralı II. Felipe’nin gücünün Osmanlı donanmasının
yardımı ile kırılması idi. Temmuz 1593’te Katolik olduğunu ilan ederek krallığı-
nın tanınmasını sağlamaya çalıştı.
Bazı şehirler kralın Katolikliğine inanırken bazıları ise bu davranışının göster-
melik olduğuna kanaat getirmişti. Reims, Katolik Birliği’ne bağlılığını sürdürdüğü
için IV. Henri, 27 Şubat 1594’te Chartres’te taç giydi. 22 Mart 1594’te daha önce
kuşatıp alamadığı Paris’e bir direnişle karşılaşmadan girdi.
Fransa Kralı, Katolikler’in kurduğu Kutsal Birlik’e desteğini kesmek için 1595
Ocak’ında İspanya’ya savaş açtı. Kral 1595’te papa tarafından affedildi. Mezhep
değiştirmesine rağmen, radikal Katolikler’e soğuk davranan IV. Henri, ülke ge-
lindeki gerilimi düşürdü. Huguenotlar’ın korkusunu azalttı ve 1598’de Nantes
Fermanı’nı ilan ederek ülke genelindeki Protestanlar’a dinî özgürlük temin etti.
IV. Henri döneminde krallık gücü ve otoritesi yeniden sağlanıp, ekonomi bir
düzene sokuldu. Askeri sistem geliştirildi ve ülkedeki mali dengeler sağlandı. Pa-
ulette denilen yıllık vergi düzenlemesi gerçekleştirildi. İntendant adı verilen sis-
tem sayesinde asalet sahibi mülki idareciler vasıtasıyla devletin taşradaki denetim
gücü arttı. Merkeziyetçi yapı dahilinde aristokrasiyle gerilim düşürüldü. “Otlaklar
ve tarlalar Fransa’yı besleyen iki memedir, gerçek Peru maden ve hazineleridir”
sözü meşhur olmuştur.
Saltanatının son döneminde, Habsburglar’ın yükselişinden rahatsız olan Fran-

sa kralı, Ren bölgesinde, sınır çatışmalarıyla uğraşmaktaydı. Sefere çıkmaya ha-
zırlanırken 1610 yılında fanatik bir Katolik tarafından suikasta uğrayınca Fransa
tahtına 9 yaşındaki oğlu XIII. Louis geçti.
Fransa Kralının Yeni Avrupa Projesi

IV. Henri, Avrupa Birliği’nin öncülerinden biridir. Habsburglar’ın gücünü yıkıp,
kendi müttefiki olan Türkleri Asya’ya sürdükten sonra Rusya’nın dışarıda bırakıl-
dığı yeni bir Avrupa’yı kurmayı tasarlamıştı.
Avrupa devletleri arasındaki güç dengelerini oluşturma ve bu “Avrupa Hristi-
yan Cumhuriyeti”nde ebedî barışı sağlama kisvesi altında aslında Osmanlı sulta-
nının Avrupa topraklarındaki hükümdarlığını yoketmek ve Habsburg hanedanı-
nın gücünü azaltmak istiyordu. IV. Henri, Avrupa Hristiyan Cumhuriyeti’ni 3 ayrı
grupta toplanan 15 bağımsız devlete ayıracaktı.
Kardinal Richelieu Dönemi

XIII. Louis’nin vasiliğini annesi Marie de Medici üstlendi. Toskana dükünün
kızı olan kraliçe döneminde ülkedeki İtalyan kökenli bürokratların nüfuzu arttı.
Huguenotlar’ın isyanı zorlukla bastırıldı.
1614’te, oğlu XIII. Louis’nin ehliyetini kazanmasından sonra, devlet içinde etki
gücü azalan Marie de Medici, Kardinal Richelieu’ya destek verdi. Bu destek hem
Kardinal Richelieu’yu hem de Marie de Medici’nin devlet içinde gücünü arttırdı.
Fransa Kralı XIII. Louis, babası kadar Nantes Fermanı’nın öngördüğü özgür-
lükleri uygulamaya ısrarcı değildi. Nitekim Huguenotlar, 1621’de isyan edince,
kralın kuvvetleri Saumur ve Saint Jean d’Angely’i ele geçirmişler, Huguenotlar’ın
merkezi olan La Rochelle’yi abluka altına almışlardı. Taraflar arasında 1622’de
Montpellier Antlaşması imzalanarak savaş durduruldu.
Huguenotlar, Montpellier Antlaşması ve Nantes Fermanı’na kral tarafından
uyulmadığı gerekçesiyle, 1625’te bir kez daha isyan ettiler. İngiliz ve Hollanda do-
nanmasının da desteğini alan Fransız ordusu, Re Adası’nı denizden ve karadan
ablukaya aldı ve 1625 Eylül’ünde kaleyi ele geçirdi. 1626’da Paris Antlaşması ile
Huguenotlar’a, ana karargâhları La Rochelle’de bu kez donanma bulundurmamak
kaydı ile inanç özgürlüğü hakkı geri verildi.
Buna karşın İngiltere, el altından Huguenotlar’ın isyanını desteklemeye baş-
lamıştı. Nitekim Huguenotlar 1627’de La Rochelle merkezli olmak üzere bir kez
daha ayaklanmışlardı.
Aynı yıl Fransa Kralı XIII. Louis ve Huguenotlar arasında yapılan Alais
Antlaşması’yla Nantes Fermanı ile Huguenotlar’a verilen dinî ve kültürel haklar
bir kez daha teyit edildi.
Kardinal Richelieu, 1624’te kral tarafından başbakanlığa getirilmişti. XIII. Lo-
uis, devlet işlerini büyük ölçüde Kardinal Richelieu’ya bıraktığından bu dönem
onun adıyla anılır. Kardinal Richelieu, içerideki Protestanlar’a karşı oldukça sert
önlemler almış, onların gücünü büyük ölçüde kırmıştı. Huguenotlar’ın sahip ol-
dukları dinî ve kültürel haklar muhafaza edilmekle birlikte, Protestanlar’ın Fransa
içindeki siyasi güçleri bitirilmişti. Kardinal Richelieu, Otuz Yıl Savaşları’nı da ül-
kesi için bir fırsat olarak kullandı.
Kardinal Richelieu 1642’de ölünce, görevini kendisi ile aynı siyasal çizgiyi takip
eden Kardinal Mazarin üstlendi. XIII. Louis’nin de 1643’te ölümü üzerine, tahta
çocuk yaştaki XIV. Louis geçti ve naibeliğini üstlenen annesi Avusturyalı Anne,
Mazarin’i destekledi. 1648’deki Vestfalya Antlaşması, Avrupa’da Avusturya ege-

menliğinin kırılmasını sağlıyor ve dengeleri değiştiriyordu. Kardinal Mazarin, sa-
vaşı yürütmek için sıkı bir maliye politikası takip etmişti ve devlet yönetiminde
merkeziyetçi bir anlayışa sahipti.
HABSBURGLAR’IN ALTIN ÇAĞI

16. yüzyılın en büyük siyasi güçlerinden biri olan İspanya, gerek Kıta Avrupası’nda
sahip olduğu topraklarla, gerekse de sahibi olduğu kolonilerle, kıta tarihi geli-
şiminde çok önemli bir oynamıştı. Bu dönem İspanya tarihinde “imparatorluk
çağı” olarak bilinir.
1519’da tahta çıkan Şarlken, bütün Avrupa’yı Habsburg hanedanı çatısı altın-
da birleştirmeyi hedeflemişti. Şarlken, Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğu’nun,
bütün kıtaya hakim olmasını istemekteydi. Şarlken, İmparatorluğun İspanya ka-
nadının hükümdarlığını üstlenirken, kardeşi Ferdinand Avusturya kanadının hü-
kümdarlığını üstlenmişti. Habsburglar’ın en büyük iki rakibi Fransa ve Osmanlı
İmparatorluğu’ydu. Şarlken’in amacı, Fransa’ya hakim olup, Habsburg toprakları-
nı fiziksel olarak birleştirmek, Osmanlılar’ı ise özellikle Tuna Nehri’nin güneyinde
tutmaktı. Ancak istediği başarıyı sağlayamadı.
1555’te Augsburg’tan çok kısa bir süre sonra, gut ve epilepsi olan Şarlken, İs-
panya tahtından oğlu lehine, Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğu tahtından ise
kardeşi Ferdinand lehine feragat etti. Kutsal Roma İmparatorluğu artık Viyana’dan
yönetilmeye başlandı.
Avusturya
İmparator Ferdinand’ın en büyük derdi bir türlü ilerlemesini durduramadığı Os-
manlı İmparatorluğu idi. Kanunî 1566’da Sigetvar’ı elegeçirdi. 1568’de Osmanlı fe-
tihlerinin tanınması ve hakimiyeti altındaki Macar toprakları için Avusturya’nın
yıllık 30 bin altın ödemesi şartıyla 8 yıllık barış yapıldı. Antlaşma daha sonra tek-
rar uzatıldıysa da 1591’den itibaren iki devlet arasında sınır çatışmaları başladı ve
1593-1606 arasında 13 yıl sürecek “Uzun Türk Savaşları” meydana geldi. 1606’da
imzalanan Zitvatorok Antlaşması’yla uzun süreli bir sulh dönemine girildi.
II. Rudolf, astroloji ve simya 1576’da İspanya sarayında büyümüş koyu bir Katolik olan II. Rudolf ’un tah-
meraklısıydı. Ömrünü değeri
düşük madenleri, altına ta çıkmasından sonra, Protestanlar dışlandı. Karşı reform uygulamaları yüzün-
çevirdiğine inanılan filozof den Protestanlar ayaklandılar. Dinî çekişmenin sonunda Otuz Yıl Savaşları çıktı.
taşını aramakla geçirmişti. II. Ferdinand’ın dinî birliği sağlamak için 1629’da çıkardığı “Eskiye Dönüş Fer-
manı” Protestanlar’ı çileden çıkardı. Birçok Protestan ülkeyi terketti. Otuz Yıl
Savaşları’ndan Avusturya büyük yaralar alarak çıktı.
İspanya
II. Felipe, babası gibi koyu bir Katolik’ti. Kral, ilk iş olarak, 1551’den itibaren de-
vam eden İtalya’daki savaşları noktaladı. Fransa Kralı II. Henri ile 1559’da Ca-
teu-Cambresis Antlaşması’nı imzaladı. İspanya bu antlaşma ile Metz ve Verdun’u
Fransa’ya bırakıyor, ancak Fransa’ya da İtalyan Yarımadası üzerindeki üstünlüğü-
nü kabul ettiriyordu.
Moriskolar (Müdeccenler): II. Felipe, seleflerinin Moriskolar’a uyguladığı baskı politikasını devam ettirdi.
İspanya’da 1492’de
devletlerini kaybedip, Müslümanlıklarını gizli şekilde sürdürdüklerinden şüphelendiği Moriskolar’ı ya-
Hristiyan hakimiyetinde şadıkları bölgeden sürerek, ülkenin çeşitli bölgelerine dağıttı.
yaşamak zorunda kalıp, zorla II. Felipe döneminin ilk yıllarında Osmanlılar ile mücadele edildi. İspanyollar,
Hristiyanlaştırılan Endülüslü
Müslümanlar’a verilen isimdir. 1560’ta, Osmanlılar’a karşı oluşturulan kutsal ittifaka önderlik ettiler. Ancak Cerbe
Deniz Savaşı’nda, Turgut Reis ve Piyale Paşa, Haçlılar’a karşı büyük bir zafer ka-
zandılar. Kıbrıs’ın fethini müteakip gerçekleşen 1571’deki İnebahtı Savaşı ise Haçlı
donanması için bir zafer oldu.
İspanya’nın bir diğer önemli sorunu Hollanda meselesiydi. Ancak isyan eden
Hollanda’da hakimiyetini bir türlü kuramadı. II. Felipe saltanatının son yıllarında,
Fransa ile savaşa girişti. Ancak istediği başarıyı sağlayamadı ve 1598’de yapılan
antlaşma ile IV. Henri’nin Fransa krallığını kabul etti.
Babasının yerine tahta geçen III. (Dindar) Felipe de selefi gibi Karşı Reform
yanlısı tutumunu sürdürdü. Buna karşın, İspanyollar, dönemin en önemli askerî
strateji uzmanlarından biri olan Maurice Nassau karşısında, başarılı olmadılar.
1607’de imzalanan ateşkesle, her ne kadar hukuken tam bağımsız olmasa da Hol-
landa, bu ateşkesten sonra bağımsız bir devlet olarak hareket etmeye başlayacaktı.
III. Felipe’nin en meşhur icraatlarından biri Moriskolar’ın İspanya’dan sürgün
edilmeleridir. Kral, 300 bin Morisko’yu Müslümanlar ile işbirliği yaptıkları gerek-
çesiyle Fas ve Tunus’a sürmüştür.
III. Felipe döneminde, İspanya büyük bir sosyal ve ekonomik darboğazın içine
girmiştir. Güney Amerika’daki, İspanyol sömürgelerinden getirilen değerli ma-
denlerle elde edilen zenginlik zamanla enflasyonu körüklemiş, İspanya’da paranın
değeri düştüğü gibi hayat pahalılığı başlamıştır. Buna bir de 1590’lardaki kıtlık ek-
lenince, sıkıntı daha da büyümüştü. Hollanda ile olan savaş daha çok profesyonel
asker gerektirmiş bunun sonucunda maliye iflas etmişti.
IV. Felipe’nin iktidar yılları, İspanya’nın altın yıllarının sonuydu. IV. Felipe, Otuz
Yıl Savaşları’nda, Protestanlar’a karşı savaşını devam ettirdi. 1621’de Hollanda’daki
savaş yeniden başladı. 1624’te Breda’yı İspanyollar ele geçirdikleri halde tutuna-
madılar. Zira Hollandalılar diğer Protestan devletler yanında, Katolik Fransa’nın
da desteğini almışlar ve İspanyollar’ın, taarruzlarını püskürtmüşlerdi. Hollanda-
lılar denizlerde de başarılıydılar, 1631’de Zeeland açıklarında, 1639’da İngiltere
yakınlarında İspanyollar’ı mağlup etmişlerdi. Bu sırada, Katalonya ve Portekiz’de,
Fransa’nın da teşvikiyle Madrid yönetimine karşı başkaldırı gerçekleşmişti.
İspanya 100 yıllık dünya gücü olma özelliğini ise 1643’teki Rocroi
Muharebesi’nde kaybetmişti. Fransızlar, Otuz Yıl Savaşları’nın en önemli mücade-
lelerinden biri olan bu savaşta İspanyollar’ı mağlup etmişti. Bu savaş neticesinde
İspanya-Avusturya ortaklığı büyük bir darbe yemişti.
İspanya Hakimiyeti Altındaki Portekiz

1578’deki Vadiü’l-Mehazin Muharebesi’nde Portekizliler Osmanlı ve Fas birliklerine
mağlup oldukları gibi genç Portekiz Kralı Sebastian bu muharebede varisi olmadan
ölmüş, cenazesi bile bulunamamıştı. Gerek kralın yaşayıp, yaşamadığının bilinme-
mesi ve gerek oluşan otorite boşluğu, ülkeyi bir kargaşanın içine sokmuştu. Ailenin
son temsilcisi ve kralın halefi Kardinal Henrique’nin de 1580 Ocak’ında ölmesiyle
Portekiz tahtına geçecek kimse kalmamıştı. Bu durumu fırsat bilen ve anne tara-
fından Portekiz hanedanı ile bağı olan II. Felipe 1580’de krallığını ilan edip, Porte-
kiz ve İspanyol tahtlarını kendi şahsında birleştirdi. Böylece dünyanın en büyük iki
sömürgeci devleti birleşmişti. Portekiz, İspanyol hakimiyeti altında olduğu yıllarda
baharat pazarını İngiliz ve Hollandalılar’a kaptırdı. Portekizliler, Katalonya’daki bir
isyanı fırsat bilip, Fransa’nın da desteğini alarak 1640’da ayaklanıp, devletlerine ka-
vuştular. Portekizliler, daha sonra sömürgelerine yerleşen Hollandalılar’ı Brezilya ve
Afrika’dan çıkardılar. Ancak aynı başarıyı Asya’da gösteremeyip, birçok sömürgele-
rini kaybettiler. İspanya, Portekiz’in bağımsızlığı resmen 1668’de tanıdı.
HOLLANDA’NIN (FELEMENK) DOĞUŞU

Flandre şehirlerinde Protestanlık yayılınca İmparator Şarlken, bölgede baskı
kurmuştu. Ancak Engizisyon’a rağmen Protestanlığın yayılması durdurulamadı.
1550’den itibaren Kalvinizm’in de Flandr’e girmesi ise Hollanda’nın ortaya çıkma-
sına zemin hazırladı.
II. Felipe, Flandr’deki Protestanlar’a karşı babasından daha sert bir tutum be-
nimsedi. Baskının artması üzerine 1566’dan itibaren o dönemde Birleşik Eyalet-
ler olarak bilinen Hollandalılar İspanya’ya karşı sivil direnişe başladılar. Bunun
üzerine II. Felipe Alba Dükü Fernando Alvarez’i, İspanyol Hollandası’na vali
olarak gönderdi. Alvarez’in kurduğu baskı üzerine Protestan isyancılarının bir
kısmı İngiltere’ye bir kısmı ise Protestan Alman Prenslikleri’ne sığındılar. Ancak
halkın tepkisi durmamış ve özgürlük mücadelesi başlamıştı. Bu yüzden 1568’te
başlayıp, 1648’te Vestfalya Antlaşması’yla Hollanda’nın tam bağımsızlığı ile sona
eren mücadele dönemine “80 Yıl Savaşları” adı verilmiştir. Hollanda’nın bağım-
sızlık hareketinin lideri olan Sessiz William, büyük bir asker ve Orange haneda-
nın kurucusudur.
Kuzey Flandr’daki Protestan eyaletler 1579’da da “Utrecht Birliği” adıyla yedi
vilayetten oluşan Protestan Hollanda Cumhuriyeti’ni kurdular. Güney, yani bu-
günkü Belçika, Katolik olarak İspanya idaresinde kaldı.
Prens William Osmanlı’dan da yardım istemişti. Osmanlı idaresi, İspanya’nın
Akdeniz’deki faaliyetlerini sınırlandıracak bu isteği müspet karşılamıştı. Ancak
Kıbrıs seferi ve İnebahtı Savaşı yardım gönderilmesini engellemişti.
Osmanlılar’ın 1578’den itibaren Şark’ta Sefevîler’le yıpratıcı bir savaşa giriş-
mesi ikinci defa yardımı engelledi. İspanya’nın saldırıları, bundan sonra hissedilir
derecede arttı. II. Felipe, silahlı mücadeleyle alt edemediği William’ı 1580’de ağır
suçlamalarla ki, suçlarından biri de Türkler’le ittifak kurmak idi, kanundışı ilan
etti. William’ı öldürene büyük ödüller vaat edildi. 1584’te William öldürüldü. İs-
panyollar kuzeyde tekrar ilerlemeye başladılar, ancak William’ın yerine geçen oğlu
Maurice İspanyollar’la mücadeleye devam etti.
Hollandalılar, 1590’dan itibaren yeni geliştirdikleri “fleuten” adlı gemileriyle
Hindistan ve Atlantik’te ticarete önem verdiler. Seri olarak üretilen ve okyanus-
larda hızla hareket eden yeni tip bu gemiler Hollandalılar’a büyük üstünlük sağ-
lıyordu. İspanyollar ise 1588’de İngiltere’yi istilaya giderken “Yenilmez Armada”
diye adlandırılan donanmaları yok olmuş ve deniz üstünlüğünü kaybetmişlerdi.
Bundan sonraki mücadele dünya ticaretini ele geçirmek üzerine olacaktı. Hol-
landa gemileri İspanyol, Fransız, Portekiz ve İngiliz tüccarların mallarını taşıdı-
lar. Ticaretin artmasıyla Amsterdam’da bankacılık yükseldi. Denizden kazanılan
toprakları otlaklara dönüştürerek, süt sektörünü geliştirdiler. Hollanda, 1609’da
İspanya ile 12 yıllık ateşkes imzalayarak, ticarette daha da büyüme yoluna gitti.
Denizlerde yüzlerce Hollanda gemisi dünya ticaretinin tekelini elinde tutuyordu.
Büyük ticaret potansiyeline rağmen Hollanda henüz bağımsız bir devlet olarak ta-
nınmıyordu. Dünyanın en büyük ticaret potansiyeline sahip Akdeniz’e, kendi bay-
raklarıyla giremiyorlardı. Hollandalılar, Akdeniz’de Fransız ve İngiliz bayrakları
altında ticaret yapıyorlardı. 1609’da İspanya ile ateşkes imzalamalarının hemen ar-
dından Osmanlı sultanı tarafından tanınmak ve Akdeniz’de ticaret yapabilme izni
alabilmek için temaslara başladılar. 1612’de Hollanda’ya kapitülasyon verilip, bu
ülke resmen tanındı.
Ateşkes’in bitmesinden sonra Hollanda, İspanya ile 1621’den 1648’e kadar sü-
recek bir savaşa girdi. Hollanda başlangıçta İspanya karşısında mağlubiyetler alsa
da, 1639’da İspanya donanmasına büyük bir darbe vurdu. Otuz Yıl Savaşları’nın
sonunda İspanya ile Münster Antlaşması’nı imzalayarak bağımsızlığına resmen
kavuştu.
KUZEY AVRUPA DEVLETLERİ

İskandinav devletlerinin tarihte önemli rol oynayanları İsveç ve Danimarka’dır. Bu
iki devlet, yüzyıllar boyunca bağımsız olarak mücadele etmişler, İzlanda, Norveç
ve Finlandiya ise bağımsızlıklarına çok geç kavuşmuşlardır. Ancak İsveç ve Dani-
marka, askeri açıdan güçlü olsalar bile nüfuslarının azlığından dolayı ancak Kuzey
Almanya, Pomeranya ve Baltık gibi yakın coğrafyalarda söz sahibi olabilmişlerdir.
Danimarka Kralı II. Christian’ın İsveçli asilzâdelerin gücünü kırmak amacıyla
1520’de Stockholm’e girmesi ve burada Stockholm Kan Banyosu adı verilen olay
neticesinde, iki taraf arasında ipler tamamen koptu. İsveçliler, 1523’te Vasa ha-
nedanından I. Gustav’ı hükümdarları olarak ilan ettiler. İsveçliler’in bu adımı as-
lında Kalmar ittifakının sonuydu. 1524’te Danimarka ile imzalanan ve İsveç’in
bağımsızlığını teyit eden Malmö Antlaşması’ndan sonra İsveç, Lutherism’e geçti
ve Gustav Vasa’nın yönetiminde (1523-1560) daha istikrarlı bir dönem geçirdi.
Gustav Vasa’nın ölümü, İsveç’te taht mücadelesine neden olduğu gibi, Kalmar 1397’de İsveç, Norveç ve
Birliği bozulduğundan beri mevcut olan İsveç-Danimarka geriliminin savaşa dö- Danimarka’nın ortak çıkarlar
doğrultusunda, kendi siyasi
nüşmesinde de etkili oldu. Danimarka Kralı II. Frederick, Kalmar Birliği’ni yeni- varlıklarını sona erdirmeden
den ihya etmek istiyordu. oluşturdukları Kalmar
Birliği, özellikle Kuzey Alman
İki taraf arasında 1563-1570 arasında gerçekleşen Kuzey Savaşları’nı başlatan devletlerinin oluşturduğu
olay ise, Danimarka kralının armasında İsveç’i sembolize eden üç tacın yer al- Hansa Birliği’nin ticari
gücüne ve Alman siyasi
masıydı. İsveçliler, Danimarka kralının bu simgeyi kullanarak, Kalmar Birliği’ne nüfuzuna alternatif bir
vurgu yaptığını iddia ettiler ve armadan bu figürün çekilmesini istediler. Ancak oluşumdu.
Danimarka bu teklifi kabul etmediği gibi İsveç’in Hessen Krallığı’na yolladığı el-
çileri tutsak etti. Bunun üzerine İsveç, Danimarka ve Norveç’in sembollerini, kra-
liyet armalarına ekledi.
İsveç’in 1561’de Talinn Limanı’na hakim olmasından, Livonya’ya (Estonya ve
Letonya) gelmesinden rahatsız olan Lehistan ve Lübeck Prensliği, Danimarka’nın
yanında savaşa dahil oldu. Yedi Yıl Savaşları olarak da bilinen bu mücadele, hem
karada hem de denizde gerçekleşti.
1568’de İsveç tahtına çıkan III. Johan elçilerini barış için Danimarka’ya yol-
layarak, Roskilde Antlaşması’nı imzalamıştı. Ancak antlaşmanın şartlarını ağır
bulan III. Johan, bu metni onaylamadı. Nihayet 1570’de taraflar arasında Stettin
Antlaşması imzalanarak, savaş bitirildi. Buna göre, iki taraf da savaş öncesi sınır-
larına dönecek, ancak İsveç, önemli miktarda savaş tazminatı ödeyecek ve Elf-
sborg Kalesi’nin iadesi için yüklü bir ödeme yapacaktı.
Bu antlaşma, Danimarka’nın artık Kalmar Birliği gibi, kendisinin asli güç oldu-
ğu bir yapılanmayı İsveç’e kabul ettiremeyeceğinin deliliydi. Ancak Danimarka’nın
İskandinavya’nın en güçlü devleti olduğu da ortaya çıkmıştı.
1592’de İsveç tahtına çıkan Sigismund’un koyu bir Katolik ve Karşı Reformcu
olması İsveç toplumunda ve devlet adamlarında rahatsızlığa neden oldu. Nihaye-
tinde naiplik görevini üstlenen Şarl, 1598’de Sigismund’a isyan ederek, İsveç tahtı-
nı elegeçirdi. 1604’te ise IX. Şarl ismiyle resmen kral oldu. IX. Şarl, Rusya’daki is-
tikrarsızlıktan yararlanarak bu ülkeye saldırdı. İsveç’in birkaç başarısından sonra
1612’den itibaren savaş durgunlaştı.
Danimarka ile İsveç arasında ise bölge hakimiyeti yüzünden 1611’de yeni bir sa-
vaş çıktı. Aynı yıl IX. Şarl’ın ölümü üzerine oğlu II. Gustav Adolf başa geçti. Ancak
İsveç alınan başarısız sonuçlardan sonra barış yapmaya mecbur kaldı. İngiltere’nin
arabuluculuğu ile iki devlet arasında 1613’te Knared Antlaşması imzalandı. İs-
veç, Danimarka’ya 1 milyon riksdaler tazminat ödeyecek, Danimarka’nın Lapp-
land’daki hakimiyeti tanınacaktı. Danimarka, Sound Boğazı’nın her iki kanadında
da hakimiyetini koruyordu.
Antlaşmadan sonra Gustav Adolf, Rus cephesine döndü. Kral, başarılar elde
edip, Ruslar’ı bugünkü Estonya’dan ve Finlandiya’nın kapısı sayılan İngirya’dan
çıkardı. Ruslar’ı Baltık’tan uzaklaştıran Stolbovo Antlaşması 1617’de imzalandı.
Gustav Adolf, savaşlardan sonra aristokrasinin ekonomik gücünü kırıp, dev-
letin vergi gelirlerini arttırdı. Ancak bu sınıfı devlete küstürmemek amacıyla
Riksrad denilen ve zâdegan sınıfından oluşan meclis ile yetkilerini paylaştı. Ülke
içinde büyük bir eğitim reformu gerçekleştirmiş, Uppsala’daki üniversiteye büyük
mali kaynaklar tahsis etmiş ve saltanatının sonunda Tartu’da yeni bir üniversite
açtırmıştı. Yine ticareti geliştirmek için, 1621’de Göteborg liman şehrini kurdu.
Gustav Adolf ’u dünya tarihinde öne çıkaran özelliği ise askeri teorisyenliği ve
komutanlığıydı. Kral, İsveç ordusunun asker sayısını, İsveç’in kaldırabileceği en
üst seviyeye çıkarmış, tüfekli birliklerinin ateş gücünü ve ateş hızını arttırmış, mız-
raklı birlikler ile tüfekli birlikleri dengeli ve oranlı bir şekilde tanzim etmişti. Uzun
süredir pasif rol oynayan süvari birliklerini yeniden vurucu güç haline getirtmişti.
İsveç’in, Gustav Adolf ve onun maharetli şansölyesi Axel Oxenstierna önder-
liğinde yürüttüğü bu askeri ve idari reformlar meyvelerini Otuz Yıl Savaşları’nda
(1618-1648) verdi. İsveç’in Otuz Yıl Savaşları içinde Lehistan ile olan mücadelesi
1629’da Altmark Antlaşması yapılarak noktalandı. İsveç, bu antlaşmayla önemli
Baltık limanlarına tek başına sahip oldu.
Danimarka, ise savaş patlak verdiği sırada IV. Christian tarafından istikrarlı bir
biçimde yönetilmekteydi. Danimarka donanması modernize edilmiş ve ülkedeki
kaleler ve istihkâmlar sağlamlaştırılmıştı. Ticaretin geliştirilmesi için Doğu Hin-
distan, Grönland, İzlanda ticaret kumpanyaları kurulmuştu. Ancak Katolik or-
dularına yenilen Danimarka, Lübeck Antlaşması’nı imzalayarak savaştan çekildi.
OTUZ YIL SAVAŞLARI

Bohemyalılar (Çekler) gerek millî ve gerek de dinî sebeplerden dolayı, değişik
dönemlerde Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğu’na karşı isyan etmişlerdi.
Protestan olan Çekler, İmparator II. Rudolf ’a din özgürlüğü hususunda belirli
tavizler verdirttiler. Ancak imparatorun Bohemya’daki temsilcileri Protestanlar’a
verilen hakları uygulamaya koymak istemediler. Bunun üzerine Çek Protestanla-
rı, Silezyalı ve Moravyalı Protestanlar ile işbirliği yaparak yeni bir hükümet kur-
dular ve isteklerini yeniden İmparator Rudolf ’a bildirdiler. Çaresiz kalan impara-
tor, 1609’da yayınladığı bir fermanla Çek Protestanları’nın isteklerini kabul etti.
Protestanlar’ın, kilise topraklarına kendi ibadethanelerini inşa etmeleri üzerine
imparatorluk temsilciler heyeti bu kiliselerin yıkımına karar verdi. Ancak 1617’de
bu karara Protestanlar yine itiraz edince, ipler tamamen koptu. Protestanlar’ın
hakları ellerinden alındı.
Temsilcilerin bu katı tutumu takınmaları üzerine Protestanlar doğrudan İm-
parator Matthias’a başvurmayı uygun gördüler. Ancak imparatorun cevabı da ga-
yet sert oldu. Çekler, aradaki ihtilafın müsebbibi olarak Prag’da bulunan impara-
torun temsilcilerini gördüler. Hakikaten bu iki temsilci de Protestanlar’ı sapkın
olarak görmekteydi.
Protestan Çekler, Thurn Kontu Mattias önderliğinde isyan ederek 1618’de

krallık sarayını bastılar. İki imparator temsilcisine hakaret ettikten sonra onları
pencereden aşağı attılar.
Ancak temsilciler 18 metre yükseklikten içi gübre ve pislikle dolu bir hende-
ğin içine düşmüşler, gübrenin yumuşatıcı etkisi ölümlerine engel olmuştu. Prag’da
yaşanan bu hadise Viyana Sarayı’na ulaşınca, imparator olayı isyan olarak yorum-
ladı. İsyancılar da Prag’da yeni bir hükümet teşkil ettiler. Bu çatışma bütün kıta-
ya yayılarak, Avrupa’nın genelinde mezhep esaslı bir kamplaşma başladı. Katolik
devletler, Kutsal Roma-Cermen imparatorunun yanında yer alarak Liga’yı oluştu-
rurken, Protestanlar ise “Union” adı verilen siyasi birliği meydana getirdiler.
Bavyera Elektörü Maximilian’in imparatora destek vermesi Katolik cephesini
kuvvetlendirdi. Bundan cesaret alan II. Ferdinand, Tilly komutasındaki bir ordu-
yu Bohemya’ya gönderdi. Savaşı kazanan Katolik ordusu Prag’da hakimiyeti sağ-
ladı. Daha sonra Pilsen Şehri’nin düşmesi ile beraber Bohemyalılar’ın isyanı sona
erdi. İsyana destek veren Silezya, Erdel gibi prenslikler de imparatorla anlaştılar.
Protestan din adamları sürüldüler. Ancak bu gelişmelerden Protestan prensler,
hiç memnun değillerdi.
İmparatoru seçen elektörler kurulunda Protestanlar’a ait bir sandalyenin Bav-
yera elektörüne verilmesi Kuzey Alman prenslikleri ve İskandinav müttefikle-
ri için bardağı taşıran son damla oldu. Danimarka Kralı IV. Christian “Protes-
tanlığı ve Kuzey Almanya’yı kurtarmak” vazifesini 1625’te kendi üzerine aldı.
Danimarka’nın müttefikleri arasında İngiltere, Aşağı Saksonya ve Hollanda vardı.
İmparatorun ordusu, Danimarkalılar’ı ertesi yıl Luther am Harenberg’te, mağlup
etti. İmparatorluk ordularının Baltık’ın kilidi olan Stralsund’u ele geçirme ihtima-
li üzerine İsveç Danimarka’ya ve Kuzey Alman prensliklerine yardım etti. İsveç,
Lehistan ile antlaşma yaptıktan kısa bir süre sonra 1630’da Avusturya’ya savaş ilan
etti. Avusturyalılar, İsveç kralı için “Karlar kralı güneşte eriyecektir” dediler ama
eriyen Kutsal-Roma-Cermen İmparatorluğu olacaktı.
Yaşanan bu gelişmelerden sonra Protestan ve Katolik orduları 1631 Eylül’ün-
de Breitenfeld’de karşı karşıya geldiler. Kral Gustav Adolf, imparatorluk ordusu-
na karşı zafer kazandı. 1632’de Lützen Savaşı’nı İsveçliler kazanmalarına rağmen
Gustav Adolf bu muharebe sonrasında öldü. İsveç, kralıyla beraber hücum inisi-
yatifini kaybetti. Nördlingen mevkiinde 6-7 Eylül 1634’te yapılan meydan muha-
rebesi sonucunda imparatorluk orduları büyük bir zafer kazandılar. Bu muhare-
benin en önemli neticesi 1635’te Saksonya ve birçok kuzey Alman şehrini İsveç
ittifakından koparan Prag Antlaşması oldu. Bu antlaşma ile imparator oldukça
rahatladı, İsveç de arkasını daha çok Fransa’ya yaslamaya başladı.
Fransa, 1635’te Habsburgları daha da sıkıştırmak için İspanya’ya savaş ilan etti,
ancak bunun üzerine imparator da ertesi yıl Fransa’ya savaş açtı. Kardinal Riche-
lieu, Weimar Prensi Bernhard’ı da ittifakına dahil ederek Fransa’nın durumunu
kuvvetlendirdi.
Savaş, başlangıcındaki mezhep esaslı iç savaş niteliğini kaybetmiş, siyasi çı-
karlar uğruna yapılan milletlerarası bir savaş hâline gelmişti. Danimarka, 1643’te
bu kez, imparatorun yanında savaşa girdiyse de, İsveç’e karşı başarılı olamadı.
Almanya’da artık barış isteyen Brandenburg, imparatora verdiği desteği geri çekti.
İsveç ordusunun 1645’te Jankowitz’deki zaferi önce Saksonya’yı savaşın dışına
itti. Savaşın kaybedildiğini imparator da anlamıştı. Bu yüzden imparator müzake-
relere başlanılmasını istedi. Ancak ateşkes yapılamadı.
İsveç ve Fransa’nın Bavyera’ya girmesi üzerine Prens Maximilian mütareke ya-

parak, imparatora desteğini çekti. 1645’te Danimarka ile barışan İsveç’in elinin ra-
hatlaması imparatorun bütün direncini kırdı ve barış müzakerelerini hızlandırdı.
Müzakereler savaşlarda yer almış tüm devletlerin katılımı ile gerçekleşti. Ta-
raflar 24 Kasım 1648’de Vestfalya Antlaşması’nı imzalayarak, Otuz Yıl Savaşları
sona erdi.
Fransa’nın Katolik olmasına rağmen Protestanlar’ı desteklemesinin nedeni nedir?

3
Vestfalya Antlaşması
Girişi Latince olmasına rağmen, metni Fransızca olan bu antlaşma, Modern
Avrupa’nın ve millî devletlerin doğuşunda önemli bir yere sahiptir. Vestfalya, Na-
polyon sonrasında Avrupa’nın yapısının belirlendiği 1815 Viyana Antlaşması’na
kadar Avrupa kamu hukukunun temeli oldu. Vestfalya’da Protestanlık Katolikli-
ğe denk sayıldı ve Protestanlığın ortadan kaldırılmasına yönelik çalışmalara son
nokta konuldu.
Vestfalya ile beraber Habsburg hanedanının karizması zarar gördü ve
Almanya’da yerel hanedanlar öne çıktılar. Brandenburg Prensliği giderek güçlendi
ve bir bakıma Prusya İmparatorluğu’nun, yani Almanya’nın temelleri Vestfalya’da
atıldı. Antlaşma imparatorun prenslikler üzerindeki otoritesini kısıtlamıştı.
Vestfalya’dan sonra, Voltaire’in deyimiyle bu devlet “Ne kutsal, ne Romalı ne de
bir imparatorluktu”.
Otuz Yıl Savaşları’nın bir başka neticesi de savaşın getirdiği felaketlerdi. Otuz
Yıl Savaşları neticesinde Almanya’nın nüfusu oldukça azalmıştı. Savaştan dolayı
üretim durmuş, yıllar sonra bile ülke ekonomik darboğazdan kurtulmayı başa-
ramamıştı.
Fransa, çevresindeki Habsburg çemberini kırmayı başarmıştı. Fransa’nın Hol-
landa ve Kuzey İtalya üzerindeki nüfuzu da artmıştı. Bunun yanında Fransa’nın
bazı toprak kazançları da bulunmaktaydı. Fransa’da monarşi Vestfalya’dan sonra
iyice sağlamlaştı.
İsveç savaştan yüzünün akıyla çıktı. Vestfalya ile Verden ve Bremen
Piskoposlukları’nın idaresini alarak Almanya’nın yönetiminde söz sahibi oldu.
Ön-Pomeranya ile Stettin ve Wismar şehirlerini ele geçirdi.
Hollanda’nın bağımsızlığı Vestfalya ile onaylandı. Antlaşmayla İsviçre de ba-
ğımsız oldu.
İmparatorluk gibi Papalık da Vestfalya’da darbe yedi. Papa antlaşmayı geçer-
siz saydıysa da Vestfalya’yı imzalayan ülkeler de papanın bu hükmünü geçersiz
saydılar.
Vestfalya’da İngiltere’nin temsilcisi yoktu. Ancak İspanya darbe yediği için
savaş, İngiltere’nin lehine olmuştu. Otuz Yıl Savaşları sırasında en buhranlı dö-
nemlerinden birini yaşayan Osmanlı İmparatorluğu savaşa doğrudan katılmamış
ancak Osmanlı’ya bağlı Erdel Prensliği İmparator Ferdinand’a karşı mücadele et-
mişti.
Vestfalya, Protestanlığın Papa ve Katolikliğe karşı kazandığı zaferin adeta bir
sembolüydü.
Fransa ile savaşmaya devam eden İspanya, Vestfalya’ya davet edilmemişti. İs-
panyollar Fransa ile 11 yıl daha savaştılar. Bundan dolayı bazı tarihçiler Otuz Yıl
Savaşları’nın esasen otuz yıl değil 41 yıl sürdüğünü iddia ederler. Savaş, İspanya’yı
en az Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğu kadar yıpratmıştı.
AVRUPA TARİHİNDE DEĞİŞİM VE GELİŞMELER
Avrupa’da Askerî Devrim

Eskiçağda, Avrupa kıtasının askerî tarihine damgasını vuran ordu, Roma lejyon-
larıydı. Profesyonel ve sürekli piyadeler olan Roma lejyonları, imparatorluğun bir
dünya gücü olmasında ve bu gücünü korumasında hayati rol oynamışlardı. Ro-
malılar ile Gotlar arasında 378’teki Hadrianopolis Muharebesi, Roma’yı çöküşün
eşiğine getirdiği gibi, askeri anlamda, lejyonların ve piyadelerin üstünlüğüne son
vermiş ve süvari birliklerini ön plana çıkarmıştı.
Ortaçağ Avrupa savaş dünyasında, büyük meydan muharebeleri azalırken, or-
duların asker sayısı düşmüştü. Bu dönem savaşlarının sonuçlarını ise, zorlu kale
kuşatmaları belirlemekteydi. Ortaçağ savaş modelinin bu şekilde oluşmasındaki
temel neden, bölgesel prensliklerin ve küçük şehir devletlerinin feodal ekonomik
modelleriydi.
Özellikle 15. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ateşli silahların etkin bir şekil-
de kullanılmaya başlanması, Avrupa’da Askerî Devrim’in başlangıcıydı. Ateşli si-
lahların icadıyla, küçük prenslikler ve şehir devletlerinin en büyük dayanağı olan,
Ortaçağ kale surları artık aşılabilir hale gelmişti. Bu olay, derebeylik sistemini çö-
kertmiş, bunun neticesinde Fransa, İngiltere, İspanya gibi millî monarşiler, küçük
prensliklere karşı avantaj sağlamıştı. Feodal sistemin çökmesiyle, orduların yapısı
değişmiş, ağır atlı birliklere dayalı küçük askeri birlikler tedricen terkedilerek, sa-
yıca çok, ucuza mal edilebilir mızraklı piyadeler ön plana çıkmışlardı.
16. yüzyılın ilk yarısında, savaşların sonucunu mızraklı piyadeler belirlemek-
teydi. Toplar sayesinde ise, kuşatmalar çok daha hızlı bir şekilde başarıya ulaş-
maktaydı. 16. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ise daha kademeli bir değişim
süreci başlamıştır. Habsburglar ile Fransa’nın güç mücadelesine sahne olan İtal-
ya’daki bölgesel devletler, büyük bir ordu besleyebilecek güçte olmadıklarından,
bağımsızlıklarını muhafaza etmek için, şehirlerinin tahkimatları konusuna yo-
ğunlaşmışlardı. Bunun sonucunda, “Trace İtalienne” denilen yeni bir sur modeli
geliştirmişlerdi. Bu yeni model tahkimatlarda, duvarların boyu daha alçak tutul-
muş ancak top atışına karşı daha kalın hale getirilmişti. Tahkimatlar, çapraz ateş
gücü sağlamak için yıldız şeklinde inşa edilmekte ve Ravelin denilen ön tabyalarla
düşman asıl surlardan uzak tutulmaya çalışılmaktaydı. Bu yeni surlar, büyük öl-
çüde başarılı olmuş ve kuşatmaların süresini, Ortaçağ kadar olmasa da daha uzun
hale getirmiştir.
Hafif ateşli silahlar ise, savaş meydanlarındaki etkinliklerini 16. ve 17. yüzyıl-
larda tedricen arttırmışlardır. 16. yüzyılın başında arkebüz denilen arkaik tüfekler
kullanılırken, önce fitilli tüfeğe, 17. yüzyıldan itibaren ise çakmaklı tüfeğe geçilmiş-
tir. Ateşli silahların kullanımının, mızrağa göre daha az fiziksel güç istemesi ve daha
etkin kullanılabilmesi, orduların tüfek oranını yavaş yavaş arttırmalarına ve mızrağı
terketmelerine neden olmuştur. Ordular ateş güçlerini arttırmak için, dönüşümlü
ateşe dayalı kontramarş veya İsveç salvosu gibi teknikleri uygulamaktaydı.
17. yüzyılın sonu ve 18. yüzyılda daha dengeli bir askerî gelişim yaşanmış ve
vatandaş ordusu ve seferberlik modelinin (levee en masse) başladığı Fransız İhti-
laline kadar, Avrupa genelinde piyade ağırlıklı profesyonel ordular kullanılmıştır.
17. yüzyıl Avrupa’sında savaş meydanlarında nasıl bir değişim gözlenmektedir,

açıklayınız. 4
Karşı Reform (Katolik Reformu)

16. yüzyılda başlayan ve Fransız İhtilali’ne kadar süren Katolik Kilisesi’nin yeni-
lenmesi, kendisini tamir etmesi, Protestan hareketiyle aldığı darbeyi tedavi etmesi
arzusuyla başlayan harekete “Karşı Reform” veya “Katolik Reformu” denilmekte-
dir. Karşı Reform süreci içerisinde yeni tarikatlar kurulmuş ve bu tarikatlar vası-
Cizvitler: 1534’te İgnacio de tasıyla Reform hareketinin açtığı yaralar giderilmeye çalışılmıştır. Özellikle Ciz-
Loyola tarafından kurulmuş vitler, Protestanlığın ortaya çıkışı üzerine büyük bir darbe yiyen Katolik kilisesini
bir tarikattır. “İsa cemiyeti”
diye de bilinir. Amaçları, toparlayıp, karşı reformun yapılmasında önemli rol oynadılar.
Katolik inancı bütün insanlığa Karşı Reform’un cevap aradığı iki temel sorusu vardı. Bunların birincisi Ka-
yaymak ve Katolik olanların
inançlarını tavizsiz bir şekilde tolik Kilisesi, ortaya çıkan hizipleşmeleri ve bölünmeleri nasıl önleyecekti? İkinci
yaşamalarını sağlamaktı. soru ise Protestanlar, Kalvinciler ve Anabaptistler’in insanları Katolik inancından
Güney Amerika’dan Orta Asya
ve Uzak Doğu’ya kadar geniş uzaklaştırmaları nasıl engellenecekti? Bu sorular yanında Karşı Reform hareketi,
bir coğrafyada sürdürdükleri yeniden doğuş hareketi hâlini alarak Katolik Kilisesi’ndeki bir yeniden yapılan-
misyonerlik faaliyetleriyle
Katolikliği yaydılar. Cizvitler’in ma ve Protestanlık ile ortak inançlar etrafında uzlaşarak hizipleşmeleri azaltmayı
aşırı kuvvetlenmesi üzerine amaçlıyordu.
Papa XIV. Clement, 1773’de Karşı Reform için dönüm noktası İmparator Şarlken’in 1527’de Roma’yı ele
tarikatı feshetti. Papa VII.
Pius, 1814’te Cizvitler’e eski geçirmesi oldu. Bu işgalden sonra Katolik kilisesinden reform hareketi için din
haklarını verse de tarikat eski adamları harekete geçti. Reform için ilk adım Papa III. Paulus tarafından oluş-
gücüne bir daha kavuşamadı.
turulan kardinaller meclisinde atıldı. Kardinaller meclisi 1537 “Saygıdeğer Kar-
dinaller Heyetinden Islah Edilecek Kilise’ye Dair” başlıklı raporda asıl sorunun
Papalık’ın kendisini dünyevîleştirmiş olduğu ve diğer temel değişikliklerin ancak
bu temel değişiklik sağlandıktan sonra mümkün olabileceği belirtildi.
Şarlken’in teşebbüsleri ve biraz da zorlamaları ile 13 Aralık 1545’te Trento’da bir
konsil toplandı. Şarlken, bu konsili toplayarak Avrupa’da Protestanlık ile Katolik-
lik arasında giderek artan gerilime son vermeyi ve daha da önemlisi Türk tehlikesi
karşısında Avrupa’da bir birlik oluşturmayı hedefliyordu. Trento Konsili’nde Hristi-
yan dinini ve inancını tekrar yükseltmek, Hristiyan halkı ve din adamlarını düzene
sokmak ve din düşmanlarını engelleyip ortadan kaldırmak için kararlar alınacaktı.
Papa III. Paulus’un, “... Bütün günahlarımız ve hatalarımıza karşı artık ilahi
öfkeyi üzerimizden kurtarmalıyız. Rodos kaybedildi. Macaristan tehlikede, Avus-
turya, Adriyatik’in doğusu ve İtalya’ya karşı karadan ve denizden bir savaş söz
konusu. Acımasız ve kıyıcı düşmanımız Türkler, Hristiyanlar arasındaki nefret
ve uyuşmazlığı kızıştırmakta. Bu kadar karışıklıklar, düzensizlikler ve sapkınlık-
lar içinde, İsa’nın Gemisi’ni yürütmek için ayağa kalkın!...” çağrısıyla toplanan
Trento Konsili’nde kilise dogmaları ve kilisenin yapması gereken reformlar ele
alındı. Trento Konsili oturumlar hâlinde 1563’e kadar devam etti. Konsilin bu ka-
dar uzun sürmesinin sebebi papaların değişmesi ve bazı papaların konsile gerekli
önemi vermemesiydi. Bunun yanında değişen siyasi şartlar da konsile ara veril-
mesinde etkili oldu. Papa IV. Pius Mart 1564’te, Trento Konsili’nin kararlarını res-
men onayladı ve kararlar hayata geçirilmeye başlandı ve bu kararlar Karşı Reform
sürecindeki en önemli gelişmelerdi.
Trento Konsili kararları bütün Avrupa’da hemen kabul görmedi. İspanya, kon-
sil kararlarını en fazla sahiplenen ve uygulamaya geçiren ülke oldu. Buna mukabil
özellikle Fransa’da konsil kararlarına karşı ciddi bir muhalefet oluştu ve ülke iç
savaşa sürüklendi. Avusturya ve Güney Almanya prensliklerinde de benzeri iç
savaşlar başladı ve çatışmalar Otuz Yıl Savaşları’nın başlamasında etkili oldu. Bu
olumsuzluklarına rağmen Karşı Reform hareketi Katolik Kilisesi’nin toparlanma-
sını, teşkilat yapısını gözden geçirmesini ve kendini savunacak yeni yöntemler
geliştirmesini de sağladı.
Papa XIII. Gregorius ve Takvim

Dünyanın büyük kısmında kullanılan Gregoryen Takvimi menşei Roma
İmparatorluğu’na uzanan bir takvimdir. Romalılar, ilk önce 10 aydan müteşek-
kil 304 günlük bir takvim oluşturmuşlardı. Takvimin başlangıç tarihi Roma’nın
efsanevî kuruluş yılı olan M.Ö. 753’tü. Kış aylarını kapsamayan bu takvim Mart
ayı ile başlamaktaydı. Günümüzde batı dillerinde kullanılmaya devam eden ilk
dört ayın isimleri Martius (Mars), Aprile (Tanrıça Afrodit) veya aperire olarak
yazılan açmak fiilinden, Maius (Hermesin annesi) ve Iunius ( Tanrıça Hera, Ro-
malılarda Juno) olarak sıralanmaktaydı. 5. aydan itibaren ise aylar sayı ile nu-
maralandırılırdı. Bu yüzden, mesela batı dillerinde, Ottobre, Octobre, Octember
şeklinde yazılan Ekim ayı, Roma takviminde “8. aydı” anlamına gelen Octobris
olarak anılmaktaydı. Romalılar daha sonra takvimlerini, 355 güne çıkarmışlar ve
kışta bulunan iki yeni aya isim vermişlerdi. Kapı ve yolların Tanrısı sayılan Janus’a
ithafen İaniarus ve tamamen temizlenmeye, pür olma ayini olan Februar’a ithafen
(Februarius) kullandılar.
Roma’da takvim alanındaki en büyük reformu yapan isim ise Jül Sezar oldu.
Sezar, güneş esaslı bir takvim oluşturdu ve bu takvim M.Ö. 45 yılında (Eski Roma
takvimine göre kuruluştan sonraki 709. yıl) yürürlüğe girdi. Daha sonra da Sezar
ve ilk İmparator Augustus’u onurlandırmak için, 5. ay (Quintilis) ve 6. aya (Sexti-
lis) bu iki devlet adamının isimleri verildi. Iulius (Temmuz) Augustus (Ağustos).
Osmanlılar’ın, Rumî, Batılılar’ın Jülyen takvimi dediği bu takvim, bir yılı 365
gün ve 6 saat olarak hesaplamıştı. Bu takvimin ekinoks ve paskalya tarihi hesap-
laması 325’teki İznik konsilinde, gerek Doğu gerekse de Batı Hristiyanlığının
resmi takvimi haline gelmişti. Halbuki dünyanın dönüş hızı bu süreden yaklaşık
11 dakika kısaydı ve 1582 yılına gelindiğinde gerçek mevsimsel zaman ile İznik
Konsili’nin hesaplaması arasında 10 günlük bir zaman farkı oluşmuştu.
Bu durumun düzeltilmesi için Güney İtalyalı Aloysius Lilius bir teklifte bulun-
muş ve her 400 yılda mevcut olan 100 artık yılı 97’ye indirmişti. Lilius’un kabul
gören bu önerisine göre 1600 yılında artık yıl uygulanmışken, 1700, 1800, 1900 yıl-
larında uygulanmamıştı. 2000 yılında artık yıl yine uygulanırken, 2100, 2200, 2300
yıllarında artık yıl olmayacaktır. 1572’de papalığa seçilen XIII. Gregorius, bu uygu-
lamayı 1582 yılının Ekim ayında tatbik etmiş ve 4 Ekim Perşembe gününden sonra
15 Ekim Cuma gelmiş böylece takvimler 10 gün ileri atılmıştı. Uygulamayı, Katolik
ülkeler Venedik, Avusturya, İspanya, Fransa ve Portekiz, Vatikan ile aynı anda ha-
yata geçirmişlerdi. Protestan ülkeler bu takvimi çok uzun süre sonra benimsemiş-
lerdi. Ortodoks ülkeler ise, günümüzde bu takvimi günlük hayatta ve resmi işlerde
kullanırken, dinî gün ve haftalar hâlâ Jülyen Takvimi’ne göre hesaplanmaktadır.
Avrupa’da Değişen Nüfus Oranları (1550-1650)

1500 ile 1600 yılları arasında Avrupa nüfusunda yeniden bir artış ve toparlanma
oldu. Bir yüzyıl önce “Kara Ölüm” denen vebanın 16. yüzyılda giderek etkisinin
azalması nüfus artışındaki en önemli faktördü, ancak bu durum 17. yüzyıldan
itibaren tekrar tersine döndü.
Avrupa’daki 1500 ile 1600 yılları arasında bazı ülkelerin nüfus artış oranları şu
şekildeydi: İngiltere, 4.1 milyondan 4.8 milyona; İsveç, 0.8 milyondan 1 milyona;
Fransa, 12 milyondan 15 milyona ulaştı. Kıtanın toplam nüfusu 1500’lerde yak-
laşık 82 milyon iken 1600’lerin hemen başında yaklaşık 105 milyon oldu. Nüfus
artışı şehirlerde daha fazla idi ve bunun bir sonucu olarak metropol şehirler orta-
ya çıktı. Örneğin Paris’in 1500’lerdeki nüfusu 100 bin iken asrın sonlarına doğru
200 bine ulaştı.
16. yüzyılda nüfus artışı, iş gücünün ve asker kaynağının artması sebebiyle, iyi
bir şey olarak görülüyor ve teşvik ediliyordu. Nüfus artışı Avrupa ekonomisin-
de iyileşmelere de sebep oldu. Buna mukabil artan nüfus beraberinde bazı ciddi
problemleri de getirdi. Bunların en önemlisi de tahıl fiyatlarındaki artıştı. Artan
nüfusun ihtiyacını karşılayacak şekilde tarımda verimliliği sağlayacak yöntemle-
rin geliştirilememesi tahıl fiyatlarının artmasındaki en önde gelen etkendi. 1450-
1620 yılları arasında hububat fiyatları Avrupa’da dört ila yedi kat oranında arttı.
Tahıl ihtiyacını gidermek için başvurulan en yaygın yöntem orman alanlarının
tarıma açılmasıydı. Fakat bu da ciddi sıkıntılara sebep oldu. Zira artan nüfusun
ısınma ihtiyacını karşılamak için daha çok oduna ihtiyaç duyuldu ancak yerleşim
yerleri yakınındaki ormanlar tarım arazisi hâline getirildiklerinden dolayı odun
temin etmek giderek zorlaştı. Bunun bir sonucu olarak da odun fiyatlarında bek-
lenmeyen bir artış görüldü. Bu kısır döngü isyanları da beraberinde getirdi. Ör-
neğin 1585’te Napoli belediye meclisi somunların küçüleceğini, ancak fiyatının
sabit kalacağını ilan etti. Bunun üzerine halk ayaklandı, meclis üyelerinden birini
öldürdü ve tahıl ambarlarını yağmaladı.
Avrupa’da 16. yüzyılda artan nüfus başka sıkıntılara da yol açtı. Bunlardan biri
toprak kiralama sistemindeki sıkıntılardı. Artan nüfus toprağı işleyen ve kiralayan
kiracı konularında sıkıntıların ortadan kalkmasına, buna mukabil toprak sahip-
lerinin bunu fırsat bilerek vergileri arttırmalarına sebep oldu. Aşırı vergi talebi
özellikle İngiltere’de köylü isyanlarına neden oldu.
Bütün 16. yüzyıl boyunca Venedik gibi ticaret merkezleri hariç Avrupa’da faz-
la görülmeyen veba, 17. yüzyılda kıtada yine ölüm saçmaya başladı. Bu yüzden
1500’lerde görülen nüfus artışı 1600’lerden itibaren yeniden tersine döndü. İtalya,
Piemonte, Lombardiya ve Venedik’te ortaya çıkan ve 1630-1631 yılları arasında
etkili olan veba bu ülkelerin nüfusunun % 30 oranında azalmasına sebep oldu.
İngiltere’de 1603-1665 yılları arasında aralıklarla ortaya çıkan salgında 170 bin
kişi öldü. İspanya’da 1596-1685 yılları arasında görülen vebada ise ülke nüfusu-
nun % 25’i yok oldu.
Avrupa nüfusunun 17. yüzyılda azalmasında salgın hastalıklar kadar uzun
süren savaşlar da etkili olmuştu. Zira 1618-1648 yılları arasında devam eden ve
“Otuz Yıl Savaşları” denen dönemde Almanya’nın nüfusu 21 milyondan 13.5 mil-
yona kadar düştü. Bohemya’nın nüfusu ise 3 milyondan 0.8 milyona düşmüştü.
Savaşlar kadar ara ara yaşanan kıtlıklar da kıta Avrupa’sının nüfusunun 17. yüz-
yılda azalmasına sebep olmuştur.
Özet
Otuz Yıl Savaşları’nı ve Vestfalya Antlaşması’nı Fransa’daki mezhep savaşlarını açıklayabilmek,

1 2
tartışabilmek, 16. yüzyılda Fransa Katolik-Protestan çekiş-
Avrupa’daki Protestan-Katolik çekişmesi 1618’de mesini en fazla yaşayan devlet oldu. 1562-1598
1648’e kadar sürecek bir savaşa dönüştü. Ancak yılları arasında Fransa’da mezhep savaşları
savaş zamanla başlangıcındaki mezhep esaslı iç meydana geldi. Zamanla bu iç mesele İngiltere,
savaş niteliğini kaybedip, siyasi çıkarlar uğru- Hollanda ve İspanya gibi ülkelerin de müdahil
na yapılan milletlerarası bir savaş hâline geldi. olduğu milletlerarası bir mesele oldu. Katliam-
Avusturya, İspanya, Fransa, İngiltere, İsveç, Da- ların yaşandığı bu iç savaş IV. Henri’nin 1598’de
nimarka, Bohemya, Erdel Voyvodalığı ve Alman Nantes Fermanı’nı ilan edip, Protestanlar’a dinî
prenslikleri aralıklarla otuz yıl savaştılar. özgürlük vermesiyle bir süreliğine sona erdi.
1648’de imzalanan Vestfalya Antlaşması, Pro- Ancak 17. yüzyılda Fransa krallarının dinî öz-
testanlığın Papa ve Katolikliğe karşı kazandı- gürlükleri geri almasıyla savaş ve çekişme tekrar
ğı zaferin adeta bir sembolüydü. Protestanlık başlamıştır.
Katolikliğe denk sayıldı. Bu antlaşma, Modern
Avrupa’nın ve millî devletlerin doğuşunda Fransa, İngiltere ve Hollanda’nın nasıl yükseldiğini
önemli bir yere sahiptir. Vestfalya, Napolyon 3 analiz edebilmek,
sonrasında Avrupa’nın yapısının belirlendiği Uzun süre mezhep savaşlarıyla zayıflayan ve dış
1815 Viyana Antlaşması’na kadar Avrupa kamu müdahaleye açık hale gelen Fransa Bourbon ha-
hukukunun temeli oldu. Vestfalya ile Hollanda nedanını kuran IV. Henri zamanında toparlan-
ve İsviçre bağımsızlıklarını kazandılar. dı. IV. Henri döneminde krallık gücü ve otoritesi
Vestfalya ile beraber Habsburg hanedanının yeniden sağlanıp, ekonomi bir düzene sokuldu.
karizması zarar gördü ve Almanya’da mahalli Askeri sistem geliştirildi ve ülkedeki mali denge-
hanedanlar öne çıktılar. Brandenburg Prens- ler sağlandı. 17. yüzyılın ilk yarısında Kardinal
liği giderek güçlendi ve bir bakıma Prusya Richelieu ve Kardinal Mazarin zamanlarında
İmparatorluğu’nun, yani Almanya’nın temelleri sıkı bir maliye politikası yürütülüp, devlet yöne-
Vestfalya’da atıldı. timinde merkeziyetçilik kuvvetlendirildi. XIV.
Katolik bir devlet olmasına rağmen Louis dönemi Fransası’nın altyapısı kuruldu.
Protestanlar’ın yanında savaşan Fransa, çevre- 15. yüzyıldan itibaren yavaş yavaş Okyanus’a
sindeki Habsburg çemberini kırmayı başarıp, kıyısı olan devletler yükselmeye başlamışlardı.
toprak kazançları elde etti. Başlangıçta kuvvetlenen Portekiz ve İspanya’nın
Fransa ile savaşmaya devam eden İspanya yerini 16. yüzyılın sonlarından itibaren İngiltere
Vestfalya’ya davet edilmemişti. İspanyollar Fran- ve Hollanda aldı. İki devlet de geliştirdikleri yeni
sa ile 11 yıl daha savaştılar. Bundan dolayı bazı gemileri, tecrübeli denizcileri ve tüccarlarıyla
tarihçiler Otuz Yıl Savaşları’nın esasen otuz denizlere damgalarını vurdular. İngiltere ve Hol-
yıl değil 41 yıl sürdüğünü iddia ederler. Savaş landa, Amerika kıtasında ve Uzakdoğu’da İspan-
İspanya’yı en az Kutsal Roma-Cermen İmpara- ya ve Portekiz ile sömürge mücadelesine girip,
torluğu kadar yıpratmıştı. kendi kolonilerini kurdular. 1588’de İspanya’nın
Yenilmez Armada adı verilen donanmasının
mağlup olması İngiltere’nin yükselişinde önemli
bir dönüm noktasıydı. Kraliçe Elizabeth, 45 yıl
süren hükümdarlığında “Üzerinde Güneş Bat-
mayan İmparatorluğun” temelini atmıştı.
1. Aşağıdakilerden hangisi İngiltere’nin dünya gücü 6. Otuz Yıl Savaşları ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
olmasının yolunu açan hükümdardır? hangisi yanlıştır?
a. VIII. Henry a. Osmanlı için bu Avrupa’nın bir iç meselesiydi.
b. Kraliçe Mary Tudor b. Fransa Katolik olmasına karşın Protestanlar’ı
c. Kraliçe Elizabeth desteklemekteydi.
d. VI. James c. İngiltere İspanya’nın deniz ticaret yollarına ege-
e. I. Charles men olmasını engellemek istiyordu.
d. Danimarka, İsveç’in Almanya’ya hakimiyetin-
2. Aşağıdakilerden hangisi “Uzun Parlamento” döne- den çekinmekteydi.
minde yaşanan gelişmelerden biri değildir? e. İlk harekete geçen ve ilk çekilen ülke İsveç ol-
a. Parlamentonun krala ve kralın danışmanlarına muştur.
sert bir muhalefet sergilemesi
b. Parlamentonun bu dönemde Grand
7. Vestfalya Antlaşması’ndan sonra da İspanya’nın sa-
Remonstrance’yi ilan ederek kralı doğrudan
vaşmaya devam ettiği ülke aşağıdakilerden hangisidir?
ikaz etmesi
a. Hollanda
c. Parlamento’yu Püritenler desteklerken, soylu-
b. Fransa
lar, Katolikler ve Anglikanların kralın yanında
yer alması c. İsveç
d. Kralın 1647’de İskoçlar’la yardım antlaşması d. Danimarka
imzalaması e. İngiltere
e. Kralın ordusunun, parlamento ordusunu 1644’te
mağlup ederek büyük bir zafer elde etmesi 8. İsveç’i Danimarka karşısında üstün hale getiren
hükümdar aşağıdakilerden hangisidir?
3. Fransa’da meydana gelen Protestan katliamı aşağı- a. I. Gustav Vasa
dakilerden hangisidir? b. XIV. Erik
a. Saint Barthélemy katliamı c. II. Gustav Adolf
b. Huguenot katliamı d. IX. Şarl
c. Barikatlar Günü e. III. Johan
d. Monsieur katliamı
e. Hiçbiri 9. Aşağıdakilerden hangisi Hollanda’nın bağımsızlı-
ğına giden yolda önemli bir dönüm noktasıdır?
4. Protestanlar’a dinî özgürlük veren 1598 Nantes Fer- a. Utrecht Birliği’nin kurulması
manı hangi hükümdar zamanında ilan edilmiştir? b. Prens William suikastı
a. IV. Henri c. Leiden kuşatması
b. I. Fransuva d. Huguenotlar’ın yardımı
c. XIII. Louis e. Şarlken’in İspanya tahtına geçişi
d. II. Henry
e. III. Henry
10. Günümüzde dünyanın büyük kısmında kullanılan
takvim reformunu yapan papa aşağıdakilerden hangi-
5. Aşağıdakilerden hangisi II. Felipe döneminde mey-
sidir?
dana gelen olaylardan biri değildir?
a. V. Sixtus
a. Katolik olmayan Fransa Kralı IV. Henr’ye karşı
b. X. Leo
savaş ilan etmiştir.
b. Hollanda valisi olarak atadığı Parma Dükü ile c. XI. Leo
İngiltere’yi fethetmek üzere yola çıkmış ve mağ- d. XIII. Gregorius
lup olmuştur. e. XII. Gregorius
c. Moriskolar baskı altında tutulmuştur.
d. Portekiz ile İspanya toprakları ayrılmıştır.
e. Osmanlı ile Cerbe Deniz Savaşı yapılmıştır.
Okuma Parçası Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

HOLLANDA’DA LALE ÇILGINLIĞI 1. c Yanıtınız yanlış ise “Kraliçe Elizabeth” bölümü-
Lale, 1562’de Avrupa topraklarına çok ilginç bir şekilde nü yeniden okuyunuz.
ayakbastı. İstanbul’dan kumaş getiren bir gemi Anvers 2. e Yanıtınız yanlış ise “İngiliz İç Savaşı” bölümü-
limanına yanaştığında şehrin tüccarlarından birine gelen nü yeniden okuyunuz.
kumaş balyaları arasında lale soğanları da vardı. Anversli 3. a Yanıtınız yanlış ise “Saint Barthélemy Katliamı”
tüccar, kumaşların yanındaki lale soğanlarını Osmanlı bölümünü yeniden okuyunuz.
soğanı zannetti. Soğanların çoğunu kızartıp, zeytinyağı 4. a Yanıtınız yanlış ise “Fransa’da Mezhep Savaşla-
ve sirke dökerek yedi. Kalanlarını da bahçesindeki laha- rı” bölümünü yeniden okuyunuz.
na ve kabakların yanına ekti. 1563’te bahar geldiğinde 5. d Yanıtınız yanlış ise “Habsburglar” bölümünü
bahçedeki sebzelerin arasında göz alıcı laleler fışkırmıştı. yeniden okuyunuz.
Flaman kökenli Ogier Ghiselin de Busbecq, 1554-1555, 6. e Yanıtınız yanlış ise “Otuz Yıl Savaşları” bölü-
1555-1562 tarihlerinde Avusturya elçisi olarak Os- münü yeniden okuyunuz.
manlı ülkesinde bulundu. Viyana’ya dönerken yanında 7. b Yanıtınız yanlış ise “Otuz Yıl Savaşları” bölü-
götürdüğü birçok bitkinin arasında lale soğanları da münü yeniden okuyunuz.
vardı. Busbecq, bu soğanları imparatorluk bahçeleri 8. c Yanıtınız yanlış ise “Kuzey Avrupa” bölümünü
sorumlusu arkadaşı Carolus Clusius’e verip, Türkler’in yeniden okuyunuz.
yetiştirdiği laleleri ona anlattı. Clusius, Busbecq’in ge- 9. a Yanıtınız yanlış ise “Hollanda’nın Doğuşu” bö-
tirdiği soğanlarla Avusturya’da lale üretmeye başladı. lümünü yeniden okuyunuz.
Clusius, Protestan’dı. Katolik baskısının artması üze- 10. d Yanıtınız yanlış ise “Takvim” bölümünü yeni-
rine 1593’te lale soğanlarını da yanına alarak Leiden’e den okuyunuz.
gitti. Üniversitenin bahçesinde lale yetiştirdi. Bu dö-
nemde Hollanda siyasi ve ekonomik olarak büyümek-
teydi. Doğu ticaretinden zenginleşen Hollandalılar
lüks evlerini bahçelerle süslediler.
17. yüzyılın ilk çeyreğinde Hollanda’yı lale çılgınlığı
sardı. Nadir bulunan laleler inanılmaz fiyatlara satılı-
yordu. 1629’da bir lale Amsterdam’da bir malikânenin
fiyatına 12 bin guldene satılınca herkesin gözü bu çiçe-
ğe çevrildi. Fakir insanlar bile lale yetiştirmeye başladı.
Yetiştirilen laleler satılınca, daha pahalı lale soğanlar
alınıyor ve ticaret hayatın her tarafını sarıyordu.
1636 sonbaharında çılgınlık iyice had safhaya vardı ve
lale ticareti kumara dönüştü. Laleler, bar ve batakha-
nelerde kendisinin yerine kime ait olduğunu belirten
kâğıtlarla alınıp satılıyor, bir lale bir günde 10 kez el
değiştiriyordu. Bu yüzden sıradan laleler bile inanıl-
maz fiyatlara ulaştı. Laleler açtığında fiyatların inanıl-
maz yüksekliği yüzünden tüccarlarda laleyi alacak para
yoktu. Hollandalılar, artık lale almak yerine satmaya
başladılar. Fiyatlar bir haftada yüzde 95 düştü. Büyük
paralar kazananların yanı sıra battıkları için Amster-
dam kanallarına atlayarak intihar edenler bile oldu.
1637’de devlet bu duruma el koyarak yeni bir düzenle-
me yapıp, lale ticaretini daha küçük ölçekli ve kontrol
edilebilir bir duruma getirdi.
Kaynak: Mike Dash, Lale Çılgınlığı, çev. Özden Arı-

kan, İstanbul 2000.
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Sıra Sizde 1 Sıra Sizde 3
Britanya iç savaşına giden süreçte, kral ile parlamen- Şarlken’in varisi olan İspanya Habsburgları, bütün
to arasında iki büyük gerilim noktası bulunmaktadır. Avrupa’yı kendi şemsiyeleri altında birleştirmeyi ümit
Bunlardan birincisi, parlamentonun yetkisi meselesi- ediyorlar, bu yüzden de Avusturya Habsburgları ile
dir. İngiliz parlamentosunun en temel yetkisi bütçe ile ortak bir sınıra sahip olmayı amaçlıyorlardı. Böyle bir
ilgili olup, 1215 Magna Carta Fermanı’ndan beri, kral- hedefin gerçekleşmesi, Fransa için sonun başlangıcıy-
ların keyfi olarak vergi koyma yetkisi bulunmamaktay- dı. Bundan dolayı kendisi de Katolik olmasına rağmen
dı. Eğer, ilgili hükümdarın otoritesi güçlü ve toplumsal Fransa Protestanlar’a sempati ile bakmaya başlamıştı.
memnuniyet iyi düzeydeyse, parlamento adeta bir da-
nışma meclisi gibi hareket ediyor ve hükümdarın ta- Sıra Sizde 4
leplerini onaylıyordu. Buna mukabil, eğer, daha zayıf Hafif ateşli silahlar, savaş meydanlarındaki etkinlikle-
bir hükümdar ve sıkıntılı bir ortam varsa parlamento, rini 16. ve 17. yüzyıllarda tedricen artırmışlardır. 16.
krala olan yasal muhalefetin odağı haline gelmekteydi. yüzyılın başında arkebüz denilen arkaik tüfekler kul-
Krallar, anlaşamadıkları bir meclisle karşılaştıklarında, lanılırken, önce fitilli tüfeğe, 17. yüzyıldan itibaren ise
meclisi feshediyorlar, yeni bir meclis oluşturuyorlar çakmaklı tüfeğe geçilmiştir. Ateşli silahların kullanımı-
veya meclisi kapalı tutuyorlardı. nın, mızrağa göre daha az fiziksel güç istemesi ve daha
etkin kullanılabilmesi, orduların tüfek oranını yavaş
Sıra Sizde 2 yavaş arttırmalarına ve mızrağı terk etmelerine neden
İspanya ile mücadele halindeki Hollanda’nın bağımsız- olmuştur. Ordular ateş güçlerini arttırmak için, dönü-
lık hareketinin lideri William Orange, Huguenotlar’a şümlü ateşe dayalı kontramarş veya İsveç salvosu gibi
destek vermiş ancak ordusunun yetersizliği nedeniy- teknikleri uygulamaktaydı.
le çekilmişti. İngiltere kraliçesi Huguenotlar’a malî ve
siyasî destek sağlarken, Papalık ve İspanya, Katolizm’in
beşiği sayılan Fransa’da Kalvenizm’in yayılmaması için
krala destek vermekteydiler. Böylelikle başlangıçta bir
iç savaş görünümündeki mücadelede zamanla ulusla-
rarası bir çatışmaya dönüşmüştür.
Afyoncu, Erhan-Önal, Ahmet-Demir, Uğur (2011), Kinder, Herman - Hilgemann, Werner (2011), Dünya
Fransa’ya Osmanlı Tokadı, İstanbul. Tarihi Atlası I, çev. Leyla Uslu, Ankara.
Bainville, Jacques (1938), Fransa Tarihi, I, ter. Hüseyin Knecht, Robert (1996), The French Wars of Religion,
Cahid Yalçın, İstanbul. New York.
Baykal, Bekir Sıtkı (1998), Yeni Zamanda Avrupa Ta- Lee, Stephen J. (2008), Avrupa Tarihinden Kesitler, çev.
rihi, Ankara. Ertürk Demirel, Ankara.
Belloc, Hilaire (2003), Charles I, Norfolk VA. Mansel, Arif, Müfid (2004), Ege ve Yunan Tarihi, An-
Bertnard, Louis (1940), İspanya Tarihi, çev. Galip Ke- kara.
mali Söylemezoğlu-Nurullah Ataç, İstanbul. Maurois, Andre (1938), İngiltere Tarihi, çev. Hüseyin
Braddick, Michael J. (2004), State Formation in Early Cahit Yalçın, I-II, İstanbul.
Modern England C. 1550-1700, Cambridge. Mckay, Derek - Scott, H.M. , (2011), Büyük Devletle-
Çavlan, Kemal (2003), Karşı Reformasyon Sürecin- rin Yükselişi 1648-1815, çev. Eşref Bengi Özbilen,
de Cizvit Tarikati ve Trento Konsili, Yüksek Lisans İstanbul.
Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti- Merriman, John (1996), Modern Europe From Renais-
tüsü, Ankara. sance to Age of Napoleon, I, New York.
Davies, Norman (2006), Avrupa Tarihi, çev. B. Çığ- Monod, Paul Kleber (1999), The Power of Kings, New
man- E. Topçugil-K. Emiroğlu-S. Kaya, ed. Meh- Haven.
met Ali Kılıçbay, Ankara. Nevins, Allan-Commager, Henry Steele (2005), ABD
Demircioğlu, Halil (2011), Roma Tarihi, I, Ankara. Tarihi, çev. Halil İnalcık, İstanbul.
Derry, T. K. (1994), A History of Scandinavia, Minne- Parker, Geoffrey (2001), Europe in Crisis 1598-1648,
apolis. Oxford.
Dramalı, Zeynep (2004), Tarihi Tersten Okumak, İstan- Parker, Geoffrey (2006), Askeri Devrim, çev. Tuncay
bul. Zorlu, İstanbul.
Durant, Will and Ariel (1961), The Story of Civilization Price, Roger (2012), Fransa’nın Kısa Tarihi, çev. Özkan
VII, New York. Akpınar, İstanbul.
Evedy, Colin Mc (2004), İlk Çağ Tarih Atlası, çev. Ayşen Roberts, J. M. (2010), Avrupa Tarihi, çev. Fethi Aytuna,
Anadol, İstanbul.
İstanbul.
Evedy, Colin Mc (2003), Modern Çağ Tarih Atlası, çev.
Nordstrom, Byron J. (2000), Scandinavia, Minneapolis.
Ayşen Anadol, İstanbul.
Stephen, Leslie (ed.) (1887), Dictionary of National Bi-
Fulbrook, Mary (2011), Almanya’nın Kısa Tarihi, çev.
ography, X, Londra.
Sabri Gürses, İstanbul.
Tallett, Frank (1997), War And Society in Early Modern
Gelişim Hachette Türk ve Dünya Ansiklopedi, III-V, İs-
Europe 1495-1715, Londra.
tanbul 1985.
Wernham, R. B. (ed.), (1968), The New Cambridge Mo-
Gürcan, Fatih (2005), “İngilizler “bunak cadı” dedik-
dern History, III, Londra.
leri Birinci Elizabeth..”, Hürriyet Tarih, 15 Haziran
Cooper, J. P. (ed. ), (1970), The New Cambridge Modern
2005.
History, IV, Londra.
Hill, Christopher (1993), 1640 İngiliz Devrimi, İstanbul.
Wiesner, Merry E.-Hanks (2009), Erken Modern Dö-
Jörgensen, C. - Pavkovic, M. - Rice R. - Schneid, F. -
nemde Avrupa 1450-1789, çev. Hamit Çalışkan, İs-
Scott, C. (2011), Dünya Savaş Tarihi Teçhizat Savaş
tanbul.
Yöntemleri Taktikler, Erken Modern Çağ 1500-1763,
Wilson, Peter H. (2010), Europe’s Tragedy, Londra.
İstanbul.
Kahn, Robert A. (1974), A History of the Habsburg Em- Wood, Karenne (ed.) (2008), The Virginia Indian Heri-
pire, Londra. tage Trail, Charlottesville.
Koch, H. W. (1981), History of Warfare, Newyork.
Kohn, George Childs (1999), Dictionary of Wars, New
York.
Kennedy, Paul (1990), Büyük Güçlerin Yükseliş ve Çö-
küşleri, çev. Birtane Karankaçı, Ankara.
6
Amaçlarımız
 Fransa’nın Avrupa’nın hakemi hâline nasıl geldiğini ve Avrupa’daki güçler den-
gesindeki değişimleri değerlendirebilecek,
 İngiltere, İspanya, İtalya ve İskandinavya devletlerindeki gelişmeleri tartışabilecek,
 Dokuz Yıl Savaşları’nın Avrupa tarihindeki önemini açıklayabilecek,
 17. yüzyıldaki bilimsel gelişmeleri açıklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• XIV. Louis • İsveç
• Mazarin • Hollanda
• Versay • Dokuz Yıl Savaşları
• Fransa • Fronde İsyanları
• İngiltere • Şanlı Devrim
• İtalya • Bill of Rights
• İspanya • Bilimsel Gelişmeler

İçindekiler
• AVRUPA’NIN HAKEMİ: FRANSA

• PARLAMENTO-KRAL MÜCADELESİ:
İNGİLTERE
• 17. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA
İSKANDİNAVYA
Ortaçağ-Yeniçağ • 17. YÜZYILDA İTALYA
Güneş Kral Çağı (1648-1697)
Avrupa Tarihi • HABSBURGLAR: İSPANYA VE
AVUSTURYA
• AVRUPA’DA GÜÇ DENGELERİNİ
DEĞİŞTİREN MÜCADELE: DOKUZ YIL
SAVAŞLARI
• BİLİMSEL GELİŞMELER
Güneş Kral Çağı
(1648-1697)
AVRUPA’NIN HAKEMİ: FRANSA

17. yüzyılın ikinci yarısı, Orta ve Batı Avrupa’da Fransa’nın merkezde olduğu bir
dönemdir. Asrın başlarında XIII. Louis’nin başbakanı Kardinal Richelieu ile yük-
selişe geçen Fransa, Otuz Yıl Savaşları sırasında Protestan devletlerle işbirliği yapa-
rak, İspanya ve Avusturya’yı mağlup edip, Habsburg hanedanının üstünlüğüne son
vermişti. Kardinal Richelieu ölünce 1642’de başbakanlığa atanan Kardinal Maza-
rin, selefinin izinden gitmiş ve özellikle İspanya ile mücadeleye devam edilmiştir.
Fronde İsyanları (1648-1653)

Fransa, İspanya ile savaşa devam ettiği yıllarda ülkede Fronde İsyanı denilen bü- Fronde kelime anlamı olarak
yük bir isyan başladı. Fronde İsyanı, aslında 1624-1642 yılları arasında Fransa baş- “sapan” demekti. İsyana bu
ismin verilmesinin sebebi
bakanı olan Kardinal Richelieu’nün soyluların nüfuzunu kırarak meclisin gücünü ise asilerin Mazarin ve
azaltmaya yönelik politikalarına bir tepki olarak ortaya çıkmıştı. Richelieu’den taraftarlarını sapanlarla taşa
tutmalarıydı.
sonra Fransa başbakanı olan Mazarin’in de aynı politikaları, daha da ileri götü-
rerek devam ettirmesi 1648’de Paris’te Fronde İsyanı’nın çıkmasına sebep oldu.
Parlamentonun 1648 baharında hükümet gelirlerinin arttırılması girişimle-
rini reddetmesi üzerine İspanya ile savaşa devam eden Fransa malî olarak zor
duruma düştü. Mazarin, Ağustos 1648’de İspanya karşısında kazanılan askerî za-
ferleri fırsat bilerek kendisine muhalefet eden iki parlamento üyesini tutuklattı.
Bunun üzerine Mazarin karşıtları ellerine geçirdikleri sapanlar ve diğer silahlarla
sokaklara döküldüler ve Paris’i ateş alanına çevirdiler. Tepkiler üzerine tutuklanan
parlamenterler iki gün sonra serbest bırakıldı, ancak isyan ateşi dinmedi. Aksine
daha da artarak devam etti.
İsyanın kısa sürede yayılmasında vergilere duyulan tepki kadar, 1643’te tahta
daha beş yaşındaki XIV. Louis’nin çıkması da etkili olmuştu. Zira asiller çocuk
yaştaki birinin kral seçilmesinden istifade ederek kaybetmeye başladıkları otorite
ve nüfuzlarını yeniden kazanmayı hedefliyorlardı.
İsyanın kısa sürede yayılmasında Fransa’da gıda fiyatlarında yaşanan aşırı ar-
tışlar, kıtlık ve güvenlik zafiyetleri de tayin edici oldu. Mazarin’in uygulamaların-
dan rahatsız olan başıbozuk topluluklar asilerin saflarına katıldılar. Fakat bu, isya-
nın ilerleyen yıllarda çıkmaza girmesine neden oldu. Zira başıbozuk kalabalıkları
kontrol altında tutmak ve bir amaç etrafında bir araya getirmek gittikçe zorlaştı.
Asiller kadar Paris’teki üst düzey devlet adamlarının bir kısmı da Fronde İsyanı’na
destek verdi. Bu da isyanın daha fazla büyümesini sağladı.
1649 Ocak’ına gelindiğinde Mazarin karşıtları neredeyse bütün Paris’e hâkim

oldular. Bu yüzden XIV. Louis, şehri terketmek zorunda kaldı. Kral, saltanatının
ilk yıllarındaki bu kötü tecrübeyi hayatının sonuna kadar unutmadı ve sonraki
dönemlerde asillerin nüfuzlarını kırarak mutlak otoritesini kurmak için politika-
lar geliştirdi.
Kralın da Paris’i terketmesinden sonra isyanı bastıramayacağını anlayan Ma-
zarin, parlamenterlere taviz vermek zorunda kaldı. 1 Nisan 1649’da asiler ile Ma-
zarin, Rueil Barışı’nı imzaladı ve Fronde İsyanı bir süreliğine sona erdi.
Fronde İsyanı’ndaki ikinci safha Ocak 1650’de başladı ve Eylül 1653’e kadar
devam etti. Mazarin muhalifleri isyanın ikinci dalgasında seslerini duyurmak için
sapandan başka yollara da başvurdular. Bu yollardan en etkili olanı yayınlanan
binlerce broşür ve kitapçıktı.
1650’deki isyanı, öncekinden farklı kılan diğer bir özellik de asilere XIV.
Louis’nin kuzeni Condé Prensi’nin katılmasıydı. Condé Prensi’nin isyana katıl-
ması sebebiyle isyanın ikinci dalgasına “Prensler Ayaklanması” da denilir. Condé
Prensi, Bourbon iktidarını ele geçirme ümidi kalmayınca asilerin safına katılmaya
karar verdi ve bu yüzden 18 Ocak 1650’de tutuklandı. Fakat bu, isyan ateşini daha
da arttırdı. Condé Prensi’nin yandaşları silahlandılar. 1650 Ocak’ından itibaren
asilerin iki ana isteği dile getirilmeye başlandı. Bunlar Condé Prensi’nin serbest
bırakılması ve Mazarin’in görevden alınmasıydı.
1651’e gelindiğinde Mazarin, Paris’teki Fronde İsyanı liderleri ile Condé
Prensi’nin arasının bozulmasını sağladı. Bunun üzerine Condé Prensi, “İkinci
Prensler Savaşı’nı” başlattı ve 1652 Nisan’ında Paris’e girdi. Fransa ile savaşa de-
vam eden İspanya da Condé Prensi’nin isyanına destek veriyordu, ancak Condé
Prensi Paris’te fazla tutunamadı. 2 Temmuz 1652’de kraliyet birlikleri karşısında
yenildi. 13 Ekim’de Paris’i terketmek zorunda kaldı ve İspanyol Felemenki’ne kaç-
tı. Condé Prensi’nin Paris’ten kaçmasından kısa bir süre sonra 21 Ekim 1652’de
XIV. Louis, 3 Şubat 1653’te de Mazarin şehre döndü. Böylece Condé Prensi kar-
şısında mutlak bir zafer kazanılmıştı. Condé Prensi’nin kaçmasından ve Paris’teki
Fronde liderlerinin kazanılmasından sonra 1648’den itibaren Fransa’da iç savaşa
sebep olan isyanlar da sona erdi. Bundan sonra Fransa, dikkat ve enerjisini İspan-
ya savaşına yoğunlaştırdı.
Fronde İsyanları, ülkenin rejimine veya kralın otoritesine yönelik isyanlar değildi.
Asilerin yayınladıkları binlerce risale ve broşürde kralın baba olarak görevini tam
yapmadığı iddia ediliyordu, ancak kralın gücünde bir azalma olması gerektiğine
dair bir talepleri de yoktu. Risalelerde Mazarin bir şeytan gibi gösteriliyor, İtalyan
kökenli olmasından dolayı Fransa’ya ihanet ettiği iddia ediliyordu. Buna ilaveten
Kraliçe Anne de ihanetle suçlanıyordu. Aynı yıllarda İngiltere’de kralı tahtından
eden isyanlara rağmen Fronde İsyanları’nda krala sadakat esastı.
Fronde İsyanları’nda kral otoritesine yaklaşım nasıldı?

1
Güneş Kralın Mutlakiyetçi İktidarı
XIII. Louis 1643’te ölünce, henüz beş yaşında tahta çıkan XIV. Louis’nin adına,
Kardinal Mazarin Fransa’yı yönetmişti. XIV. Louis, büyüdükçe yönetimde daha
fazla söz sahibi olmakla beraber Kardinal Mazarin, ölene kadar Fransa’nın yöne-
timinde en etkin isim olarak varlığını sürdürdü ve 1661’de Mazarin’in ölmesiyle,
Fransa’da, ipler XIV. Louis’nin eline geçti. XIV. Louis, tam anlamı ile mutlakiyetçi bir
6. Ünite - Güneş Kral Çağı (1648-1697) 133
yönetim anlayışına sahipti. Tanrı adına ülkeyi ve hatta dünyayı kendisinin yönet-
mesi gerektiğine inanmaktaydı.
XIV. Louis’nin hayalinde Fransa’da güçlü bir hükümdarın yönettiği ihtişamlı bir
imparatorluk yatmaktaydı. Böyle bir yapının gerçekleşmesi sadece askerî başarı-
larla temin edilemeyeceğinden, diplomasi ve sanatta da Avrupa’ya önderlik eden
ihtişamlı bir devlet hayal etmekteydi. Bu amaçla, dönemin en önemli mimar ve
sanatçılarını himayesine alarak Paris’in dışında görkemli bir saray inşa ettirmeye
karar verdi ve 1661’de yapımı uzun yıllar sürecek olan Versay (Versailles) Sarayı’nın
inşasına başladı. Saray inşası sürdükçe hiçbir zaman bitmeyeceği ve harcanan pa-
ralar konuşuldu. XIV. Louis ancak 1682’de sarayına yerleşebildi. Fransa kralı, bu
sarayla Antik Çağ’ın büyük eser bırakanlarıyla eşit duruma gelmek istemişti.
Bahçeleri ve binalarıyla devasa bir kompleks olan bu yapı “Güneş Kral” XIV.
Louis’nin gücünü ve görkemini yansıttığı gibi, kendisini Paris şehir merkezindeki
sıradan insanlardan da uzak tutmaktaydı. XIV. Louis’nin bir başka amacı ise tek
güç olarak, Fransız aristokrasisini Versay Sarayı’nda toplamak, kral olarak hem
onlara üstünlüğünü kabul ettirmek hem de onları kontrol altında tutmaktı. Asiller
böylece kendi toprak ve şatolarından uzakta kalarak eski güçlerini kaybettiler.
XIV. Louis’nin, kurmayı hayal ettiği her yönüyle güçlü bir Fransa için ekono-
minin de güçlü olması gerekiyordu. Hâlbuki Fransız maliyesi, özellikle Otuz Yıl
Savaşları ve bunun devamı niteliğindeki İspanya ile olan savaş sırasında yapılan
askerî harcamalar yüzünden iflasın eşiğine gelmişti. XIV. Louis, aşırı harcama-
lardan sorumlu tuttuğu Maliye Bakanı Nicolas Fouquet’i görevinden alarak gü-
vendiği bir isim olan Jean-Baptiste Colbert’i bu göreve tayin etti. Fransa tarihinin
en ünlü bakanlarından (aynı zamanda başvekil görevi üstlenmiştir) olan Colbert,
merkantilist bir ekonomik anlayış sergileyerek çağına damgasını vurdu. Colbert’in Colbert zamanında
ekonomik anlayışı temelde korumacıydı. Ekonominin, devletin yönlendirmesi ile merkantilizm, Fransa’nın
resmî siyaseti haline geldiği
planlı bir şekilde büyümesini öngörmüş, bu bağlamda ihracatı olabildiğince fazla için Fransız merkantilizmine
arttırarak, sermayeyi Fransa sınırları içinde tutmayı ve kendi kendine yeten bir “Colbertizm” denmiştir.
ekonomi oluşturmayı planlamıştı. Merkantilizm: Bir ülkenin
Colbert’in önlemleri sayesinde, Fransa malî bunalımdan çıktı ve Avrupa’da zenginliği ve gücünün, sahip
olduğu değerli madenlerle
ekonomisi en güçlü devletlerden biri hâline geldi. Fransa krallarının, geleneksel ölçülebileceği fikrine dayanan
unvanlarından “En Hristiyan Kral” unvanına dayanarak Katolikliğin koruyucusu bir ekonomik sistemdir.
olmak isteyen XIV. Louis, Fransa’nın kadim düşmanı olan fakat Katolik inancına Toprağa dayalı Feodalite
yerine, zenginliğin kaynağı
sahip Avusturya’ya Osmanlı İmparatorluğu ile 1663-1664 yılları arasında devam ticarettir. İhracatı mümkün
eden savaşında destek verdi. XIV. Louis, Fransa’nın 16. yüzyıldan itibaren müt- olabildiğince artırmak, ithalatı
ise mümkün olabildiğince
tefik olarak Habsburglar’a karşı beraber mücadele ettiği Osmanlı İmparatorluğu düşük seviyede tutmak temel
karşısında saf değiştirmişti. Fransa, bu dönemde ayrıca Girit savaşlarına asker amaçtır. Devlet, yatırımları
ve ekonomik faaliyetleri
göndererek Venedik’e Osmanlı’ya karşı yardım etmişti. Bu gelişmeler üzerine Os- yönlendirip, teşvik eder ve
manlı İmparatorluğu ile Fransa’nın arası bozuldu. denetlerdi.
Fransa’nın bu dönemde Osmanlı İmparatorluğu ile ilişkileri için bk. Faruk Bilici,
XIV. Louis ve İstanbul’u Fetih Tasarısı, Ankara 2005.
Fransa’yı Avrupa’nın Hakemi Yapan Savaşları

Fransa, XIV. Louis’nin iktidarı döneminde neredeyse 50 yıl boyunca, çeşitli fasıla-
larla, Avrupa’daki diğer ülkelerle savaş hâlinde oldu. Bu sürecin başlangıcı 1667’de
patlak veren İspanya ve Hollanda’ya karşı “İntikal Savaşları”dır. İspanya kralının
kızı Maria Theresa ile evli olan XIV. Louis, kayınpederi IV. Philip’in ölümü üzeri-
ne, eşinin mirası olarak Fransa’ya İspanyol Felemenki’nin (bugünkü Belçika) ken-
disine verilmesi gerektiğini ilan etti. Tabii, bu durumu İspanya kabul etmeyince,
Fransa savaş açarak, taleplerini gerçekleştirmeye çalıştı.
Fransız ordusunun başında bulunan XIV. Louis, o zamanın şartlarına göre bü-
yük ölçekli bir ordu kurdu. Fransız ordusu kurmay kadrosu bakımından da ol-
dukça kuvvetliydi. Dönemin en ünlü askerlerinden Mareşal Turenne, Prens (Bü-
Sebastien Vauban: Avrupa yük) Condé ve dönemin en önemli istihkâm uzmanlarından Sebastien Vauban
tarihinin en önemli askeri Fransız ordusunda yer almaktaydı. Mareşal Turenne’nin önderliğindeki Fransız
mimarlarından biridir. 16.
yüzyılın ikinci yarısından beri ordusu kuzeye yönelerek, Charleroi, Mons; Namur ve Lille gibi şehirleri ele geçi-
uygulanmakta olan Trace rerek, İspanyol Felemenki’ne hakim oldu. Böylelikle Gent ile Brüksel arasındaki
Italienne (Yıldız şeklinde,
kalın ve alçak duvarlı tahkimat bağlantı koptu.
modeli) tekniğini mükemmel Fransa’nın İspanya karşısında elde ettiği bu başarılar Hollandalılar’ı (Birleşik
formuna ulaştırmıştır. İnşa Eyaletler) rahatsız etti. Hollanda, güney sınırında, kendi ana karası ile kopuk bir
ettiği, 300’e yakın irili ufaklı
tahkimat sayesinde Fransa, İspanyol Felemenki’nin varlığını, güçlü bir Fransa’nın varlığına tercih etmekteydi.
XIV. Louis’nin iktidarının son İngiltere ile denizlerin hakimiyeti için gerçekleştirdiği savaşı, 1667 Breda Antlaş-
döneminde hücum inisiyatifi
düşmanlarına geçtiği ması ile noktalayan Hollanda, önce XIV. Louis’ye, İspanya ile olan savaşı bitirme-
zamanda bile fethettiği si için arabuluculuk teklifinde bulundu ancak olumsuz cevap alınca, İspanya’nın
kaleleri korumayı büyük
ölçüde başarmıştı. yanında savaşa katıldı. Hem İspanya hem de Fransa ile müzakerelerde bulunan
İngiltere de nihayetinde Fransa karşıtı cephede yer aldı.
Fransızlar, Condé Prensi komutasında, yine İspanyollar tarafından yönetilen
Franche-Comte’ye taarruz ettiler. Halkı Fransızca konuşan, İsviçre sınırında-
ki bu bölge ele geçirildi. Besançon ve Dole zapt edildi. Ancak, Hollanda, İsveç
ve İngiltere’nin baskısından rahatsız olan Fransa, barış yapmaya mecbur kaldı.
Taraflar arasında, 1668’de Aix-la-Chapelle (Aachen) Antlaşması imzalandı. Ant-
laşma ile Fransa savaşta ele geçirdiği Lille’i ilhak etti, ancak Franche-Comte’yi
İspanyollar’a geri vermek zorunda kaldı.
Bu savaşta Fransa, askerî alandaki zaferini çok küçük bir oranda masaya yan-
sıtabilmişti. XIV. Louis özellikle kendisine karşı kurulan ittifakları engellemek
için parasal yardımlar vasıtasıyla dost kazanma çabasına girişti. Fransa bu amaç-
la, İngiltere ve İsveç’e önemli miktarda maddî yardımda bulundu ve Hollanda’yı
bu iki müttefikinden ayırdı. Aynı zamanda kuzeni olan İngiltere Kralı II. Charles
ile 1670 Haziran’ında Dovet Antlaşması’nı imzaladı. Bu antlaşmaya göre Fransa,
Hollanda’ya saldırdığı zaman İngiltere de Fransa’ya yardım etmek amacıyla do-
nanmasını Hollanda sahillerine göndermeyi, buna mukabil Fransa da İngiltere’ye
yıllık 225 bin stern vermeyi taahhüt etti. Ayrıca yine bu antlaşmaya göre II. Char-
les kendisinin belirleyeceği bir tarihte Katolik olduğunu ilan edecekti ve buna mu-
halefet edilmesi hâlinde Fransa askerî yardımda bulunacaktı. İngiltere’nin Fran-
sa ile antlaşma imzalaması Üçlü İttifak’a vurulmuş büyük bir darbe idi. Ancak
Fransa, Hollanda’yı yalnızlaştırmak adına askerî bir saldırıya başlamadan önce
birtakım diplomatik hamlelerde daha bulundu. Bu minvalde Münster ve Köln
prenslikleriyle de ittifak imzalayarak, Hollanda’yı Ren Nehri’nin doğusundan da
baskı altına aldı. Buna karşılık Hollandalılar da 1672 yılı başında İspanyollar ile
ittifak antlaşması imzaladılar.
1672 Mart’ında Fransa’nın Hollanda’ya savaş ilan etmesi ile beraber, savaş
başladı. Elini güçlendirmek isteyen Fransa, savaş başlar başlamaz Nisan 1672’de
İsveç’le de bir antlaşma imzaladı. Bu antlaşmaya göre İsveç, parası verilmek şartıyla
Hollanda’ya saldıracaktı. Ayrıca Alman prensliklerini de kontrol altında tutacaktı.
XIV. Louis, Hollanda’yı istila etmek için gerekli planı hazırlamıştı. Ordunun
başında bizzat kendisi ve en güvendiği komutanları Condé Prensi ve Mareşal Tu-
renne vardı. 1672 yazına gelindiğinde Fransızlar, Liege üzerinden Utrecht’e ulaştı-
lar, Fransa ile müttefik Alman prenslikleri Overijssel ve Drenthe’ye asker soktular.
Hollandalılar’ın “Rampjaar” (felaket yılı) olarak adlandırdıkları bu yılda, Ams-

terdam baraj kapaklarının açılması ile Hollanda XIV. Louis’nin istilasından kur-
tuldu. Buna rağmen Hollanda, 1672 Haziran’ında Fransa’ya antlaşma teklif etti.
Hollanda’yı mutlak manada teslim almak hayalleri kuran XIV. Louis, bu teklifi
düşünmeden reddetti.
Barış antlaşmasının reddedilmesi ve Hollanda’nın müttefikleri tarafından ter-
kedilmesi üzerine ülkede büyük bir muhalefet oluştu. Bunun önünü alamayaca-
ğını ve 1673 baharı geldiğinde Fransa’nın engellemez bir şekilde Hollanda’yı isti-
la edeceğini gören de Witt, 1672 Temmuz’unda istifa etti. Buna rağmen tepkiler
yatışmadı ve de Witt, Lahey sokaklarında hunharca katledildi. De Witt’ten sonra
Hollandalı eyaletler, devletin başına 22 yaşındaki III. William’ı (Orange) getirdi-
ler. III. William bedenen zayıf ve hastalıklı olmasına rağmen Fransa karşısında
pes edecek bir karaktere sahip değildi. Bu sebepten iktidara gelir gelmez Fransa
aleyhinde diplomatik görüşmelere başladı ve askerî hazırlıklara hız verdi.
1673 yılında Fransızlar Maastricht’i ele geçirdilerse de, aynı yıl Brandenburg
Elektörlüğü’nün, İspanya’nın ve Avusturya’nın Hollanda yanında savaşa dâhil ol-
masıyla, güçler kısmen dengelendi. Fransa-Hollanda savaşı giderek bir Avrupa
savaşına dönüşmeye başladı ve Hollanda’yı dize getirmek için savaş başlatan Fran-
sa 1673’ten itibaren kendi topraklarında savunma savaşı yapmak zorunda kaldı.
1674’te İngiliz Parlamentosu, Kral II. Charles’ın, İngiltere gibi halkı Protestan
olan Hollanda’ya karşı, Katolik Fransa’ya destek verilmesine karşı çıktı. Bu amaçla
parlamento kralın savaş için istediği ödeneği kesti ve İngiltere ile Hollanda arasın-
da 1674 Şubat’ında Westminster Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile İngiltere
savaştan çekildi.
Fransa’nın bir diğer müttefiki olan İsveç, Brandenburglular tarafından 1675’te
Fehrbellin Muharebesi’nde mağlup edildi. İsveç bu savaştan sonra, savunma po-
zisyonuna çekildi.
Hollanda karşısında müttefiklerini teker teker kaybeden Fransa’da 1674’ten iti-
baren başka ciddi sıkıntılar da başgösterdi. Bunların en önemlisi ve tehlikelisi de
gelir-gider dengelerindeki değişimdi. Hollanda’ya savaş ilan etmeden önce gelirler
giderlerden fazla iken savaş için taahhüt edilen büyük meblağlar ve savaş masraf-
ları Fransa ekonomisinde büyük gediklerin oluşmasına sebep oldu. Gelir-gider
dengelerindeki bozulmayı aşmak için Fransa hükümeti yeni vergiler ihdas etti,
ancak bu da ülkede köylü isyanlarının çıkmasına neden oldu.
Fransa’daki ekonomik sıkıntı düşmanları İspanya ve Hollanda’da daha vahim
bir durumdaydı. Fransa, insan kaynaklarının fazlalığı ve gelir kalemlerinin çok-
luğu sayesinde krizi daha hafif yaşadı. Buna mukabil özellikle İspanya giderek
uzayan savaşın yükünü daha fazla taşıyacak bir alt yapıya sahip değildi. Hollanda
için de benzeri sıkıntılar söz konusuydu.
1678’e gelindiğinde hem Fransa hem de Hollanda ve İspanya için barış arzu
edilen bir şey hâline geldi. Aslında barış görüşmeleri daha 1676’da İngiltere’nin ta-
vassutu ile Hollanda’nın Nijmegen şehrinde başlatılmıştı. 1678’e gelindiğinde ba-
rış görüşmeleri yeniden hız kazandı. Önce Hollanda ile 10 Ağustos 1678’de daha
sonra da İspanya ile 17 Eylül 1678 ve 5 Şubat 1679’da üç antlaşma imzalandı. Bu
üç antlaşmaya da daha sonra “Nijmegen Antlaşması” denildi.
Nijmegen Antlaşması, XIV. Louis’nin zaferini yansıtıyordu. Fransa, Charleroi’yı,
İspanya’ya geri veriyor buna mukabil İspanya Franche Comte’yi (Burgondiya)
Fransa’ya bırakıyordu. Fransız işgali altındaki Maastricht, Hollanda’ya geri verilir-
ken, Fransa, Felemenk’te Ypres’e hakim oldu. Antlaşma ile Fransa’nın diğer müt-
tefikleri de barışa dahil oldu. Antlaşma Hollanda için bazı önemli kazanımları
ihtiva etmekle beraber müttefiki İspanya için tam manasıyla bir hezimetti.
Nijmegen Antlaşması taraflar arasında bir ateşkes niteliğindeydi. Zira XIV.
Louis’nin zaferi, İspanya, Avusturya ve Hollanda’da endişeye neden olmuştu. Ni-
tekim XIV. Louis görece savaşsız geçen bu dönemde özellikle hukukî durumu çok
net olmayan Ren kıyısındaki şehirler ve araziler üzerine yoğunlaştı. Bölgenin en
önemli şehri Strazburg’u 1681’de ele geçirdi. Fransızlar, ayrıca Kehl’e ve Freiburg’a
ve Lüksemburg’a hakim oldular. İspanyollar, Alsas-Lorraine bölgesini Fransızlar’ın
işgal etmelerini gerekçe göstererek, 1683’te Fransa’ya savaş ilan ettiler. Ancak özel-
likle dönemin en önemli istihkâm uzmanı olan Vauban’ın teçhiz ettiği kaleleri ele
geçirmeye muvaffak olamadılar. Netice itibarı ile iki taraf arasında geçici barış
sağlayan Regensburg (Ratisbon) Mütarekesi imzalandı ve İspanyollar, Fransız ka-
zanımlarını tanıdılar. İspanya’nın bu antlaşmayı kabul etmesinin bir diğer nedeni
de doğal müttefiki olan Avusturya ve Alman prensliklerinin, Osmanlı’ya karşı ku-
rulan Kutsal İttifak’a dahil olmalarıydı.
Fransa’da Nantes Fermanı’nın Kaldırılması

13 Nisan 1598’de Fransa Kralı IV. Henri tarafından yayımlanan ve Kalvinistler’e
haklar tanıyan Nantes Fermanı, XIV. Louis’nin emri üzerine 1685 Ekim’inde kal-
dırıldı. Zira XIV. Louis, mutlak bir iktidar kurmak istemekte, bunun için de “Bir
inanç, bir yasa, bir kral” tezini savunmaktaydı.
Nantes Fermanı, tedrici bir takım gelişmenin sonunda kaldırıldı. Önce 1663’te
Katolikler’in din değiştirmeleri yasaklandı, Protestanlıktan ayrılıp Katolik olmak
isteyenler devlet eliyle teşvik edilmeye başlandı, Kalvinistler’in yeni kiliseler inşa
etmesi yasaklandı. Kalvinistler devlet dairelerinden uzaklaştırıldılar ve Kalvinist
mahallelerine Fransız askerler yerleştirildi. Kalvinistler’e yönelik bu baskılar so-
nucunda 1681’de yaklaşık 38 bin kişi Katolikliğe geçti. Kralın, 2 Ekim 1685’te ya-
yımladığı Fontainebleau Fermanı ile de Nantes Fermanı geçersiz kılındı.
Fontainebleau Fermanı’na göre Kalvinistler’e ait bütün tapınaklar yıkılacak,
rahipleri sürgün edilecekti. Bu fermandan sonra Fransa’daki Kalvinistler hızla ül-
keden ayrılmıştır. Bazı tahminlere göre yaklaşık 300 bin kişi Fransa’yı terketmiş-
tir. Bunlar arasında zenginler, düşünürler ve yazarlar da bulunmaktaydı. Bunların
büyük bir kısmı İngiltere’ye, Hollanda’ya, İsviçre’ye, Almanya’ya veya Amerika’ya
kaçtı. Kalvinistler’in ülkeyi terketmesi sonucunda ülkede büyük bir ekonomik
kriz başgösterdi.
Huguenotlar’a uygulanan bu baskı, zaten diplomatik ilişkilerin gergin olduğu
Protestan ülkelerin halklarında Fransa’ya karşı bir kızgınlık doğmasına neden ol-
muştu. Bunun sonunda Avrupa’nın büyük bir kısmının katıldığı, Fransa’yı zora
sokan ve 1688-1697 yılları arasında devam eden Dokuz Yıl Savaşları başladı.
Ülkede kalan Kalvinistler ise 1702’de artık baskılara dayanamayarak büyük bir
isyan başlattılar. Fransa bir iç savaşa sürüklendi ve çatışmalar 1710’a kadar devam
etti. 1710’da ise Fransa ordusu, Kalvinistler’in isyanını kanlı bir şekilde bastırdı.
Papalık ve XIV. Louis

XIV. Louis’nin Protestanlar’ın yanısıra, Papalık’la da arası iyi değildi. Papalık’a
karşı saygı gösterse de kendi dışında bir gücün Fransa kilisesinin üzerindeki
otoritesini sınırlandırmasını istemiyordu. XI. Innocentius’un 1671’de papa ol-
masından sonra Roma’yla ilişkiler iyice gerildi. Bir piskopos öldüğünde kral
yerine yenisi tayin edilene kadar, piskoposluğun gelirlerini alabilirdi. Ancak
kralın bu hakkı bazı piskoposluklarla sınırlıydı. Güneş Kral bu yetkisini ülkede-

ki bütün piskoposluklara yaymak isteyince bazı piskoposlar krala karşı çıktı ve
papa da onlara hak verdi. Kral bunun üzerine 1681’de Rahipler Meclisi’ni top-
ladı. Meclis, “Krallar dünyevî işlerde hiçkimseye bağlı değildir. Manevî mese-
lelerde kutsal kurullar papanın üzerindedir. Fransa kilisesinin kural ve yapıları
değiştirilemez. İnanç konusunda papanın kararları kilise tarafından benimsen-
dikten sonra dönüşsüz nitelik kazanır” şeklinde bir bildiri yayınladı. Bu bildiri
Papalık’a meydan okumaydı. Papanın karşı hamlesi yeni piskoposlara manevî
ünvan vermeyerek oldu. XII. Innocentius papalığa gelince Fransa’yla uzlaştı. Gallikanlık: Papalık’ın
Yeni papa piskoposlukla ilgili yasanın ülkenin geneline yayılmasını kabul etti. Fransa kilisesi üzerindeki
hakimiyetinin kısıtlanıp,
XIV. Louis de Rahipler Meclisi’nin bildirisinden vazgeçti. Her ne kadar uzlaşma kilisenin krala bağlı
olsa da bu hadise Gallikanlık, yani Fransa kilisesinin Roma’ya karşı bir özgürlük kalmasıdır.
isteğini ortaya çıkarmıştı.
XIV. Louis’nin İktidarının Son Yılları

XIV. Louis, görece daha sakin geçen 1678-1697 arasındaki dönemde içeride daha
merkezî ve otoriter bir politika benimsedi. Muhaliflere karşı sert tedbirler aldı.
XIV. Louis, barış zamanında dahi sürekli bir ordu sahibi olmanın avantajıyla iç
tehdit olarak gördüğü Huguenotlar’a karşı bir baskı siyaseti izledi.
Dokuz Yıl Savaşları’ndan hemen sonra Fransa dikkatini İspanya’da başlayan
Veraset Savaşları’na vermek zorunda kaldı. XIV. Louis, 1715’te öldüğünde Fransa,
Avrupa’da diplomatik açıdan eskisi kadar kuvvetli olmasa bile kıtadaki en etkin
devletlerden biri konumundaydı.
XIV. Louis’nin hükümdarlık yılları Fransa tarihinde Büyük Yüzyıl (Grand Si-
ecle) olarak anılır. Güneş Kral, tahtta 72 yıl kaldı ama fiili hükümdarlık süresi
54 yıldı. 1661’de Mazarin’in ölümünden sonra yönetimi tek başına eline almıştı.
Kendisinin Tanrı’nın yeryüzündeki temsilcisi olduğuna ve krala karşı yapılan ita-
atsizliğin büyük günah olduğuna inanıyordu.
Louis’nin Fransa’ya katkısı, ülkesini, aristokrasinin yönettiği parçalanmış yapı-
dan kurtarması, tek merkezden yönetilen güçlü bir devlet haline getirmesidir. Sa- İlk Gazete: En önemli kültür
natçıları koruyan XIV. Louis döneminde Fransa’nın görünümü de değişti. Yollar, olaylarından biri olarak
limanlar yapıldı; imalathaneler kuruldu. Fransa ekonomik olarak güçlendi. XIV. 1631’de ilk gazete Paris’te
yayınlandı. Kralın saray
Louis tarihe “Güneş Kral” olarak geçti. tarihçisi Renaudot tarafından
Hükümdarlığı sırasında 10’dan fazla ayaklanma çıkaran asillere boyun eğdi- “La Gazette” ismiyle çıkarılan
gazetede haberler ve iş
rip, onları siyasi bir güç olmaktan çıkardı. Bir zamanlar krallara boyun eğdiren ilanları vardı. Pahalı satıldığı
asiller artık XIV. Louis’nin sarayında günlerini eğlence ile geçirir hâle geldiler. için orta gelirliler beş-on kişi
toplanarak gazete alırlardı.
XIV. Louis de klasik çağın mutlak monarşi idaresinin en önemli simgelerinden Zenginler arasında gazete
birisi oldu. Önceki kralların tersine halktan uzaklaşarak kendisini kutsallaştırdı. okumak moda olmuştu.
XIV. Louis’nin “devlet benim” dediği, bu sözün de krallık otoritesini gösterdiği he-
men hemen her yerde söylenir, ancak bu doğru değildir. Efsaneye göre XIV. Louis,
1655’te Paris Parlementi’ne (Yüksek Mahkeme) girerek hakimin sözünü “devlet be-
nim” diye kesmişti. Ancak birçok tarihçi bunun doğru olmadığını ifade eder. Ta-
rihçi Stephen Lee, XIV. Louis’nin hiçbir zaman “devlet benim” demediğini bunun
Voltaire tarafından yaratılan bir efsane olduğunu yazar. XIV. Louis ölüm yatağın-
dayken ise “Şimdi ben gidiyorum fakat devlet her zaman ayakta kalacak” demiştir.
PARLAMENTO-KRAL MÜCADELESİ: İNGİLTERE
II. Charles’ın İktidara Gelişi

İngiltere Kralı I. Charles idam edildikten sonra, Oliver Cromwell, parlamento-
nun, yürütme heyetinin ve yargının yapısını değiştirdi. Cumhuriyete geçişte önce
Devlet Konseyi kuruldu ve sonrasında Rump (Artık) Parlamento olarak bilinen
meclis 19 Mayıs 1649’da İngiltere’nin resmen bir Cumhuriyet (Commonwealth)
olduğunu ilan etti. Bu olayla beraber Cromwell yönetime tamamen hakim hâle
gelmişti. İskoçlar, Cromwell’in üstünlüğünü benimsemediler I. Charles’ın oğlu II.
Charles’a sadık olan David Leslie önderliğinde ayaklandılar, ancak bu İskoç ordu-
su Cromwell tarafından 1650’deki Dunbar Muharebesi’nde mağlup edildi. Crom-
well, kendisine en çok muhalefet eden İrlandalılar’ı da mağlup etti. Katolikliği
yasakladı ve bölgeyi İskoç ve İngilizler’in yerleşimine açtı.
Oliver Cromwell’e rağmen, parlamento vergilerin azaltılması, inanç esasları ve
seçimlerin yenilenmesi ile alakalı kararlar alınca, Cromwell, adamlarıyla beraber
meclisi kuşattı ve parlamentoyu kapattı. Meclisin yerine tamamen din adamların-
dan müteşekkil Barebone Parlamentosu’nu oluşturduysa da bu parlamentoyu da
kısa bir süre sonra feshetti.
Kral olmayı kabul etmeyen Cromwell bunun yerine kendisine diktatörlük yet-
kilerini sağlayan kral naibi (lord protector) unvanını aldı. Katolikler’e karşı sert
tedbirler alıp, baskı kuran Cromwell, Katolik olan İspanya’ya savaş açtı ve Fransa
ile olumlu ilişkiler kurdu. Ancak kurduğu sistem özellikle aristokrasi tarafından
şiddetle eleştirildi.
Oliver Cromwell, 1658’de ölünce kral naibi ünvanı oğlu Richard Cromwell’e
geçti. Ancak Richard Cromwell, gerek ordu gerekse de parlamento üzerinde oto-
ritesini kabul ettirebilecek yetenekte biri değildi. Bu olay İngiltere’yi yeniden iç
savaşın eşiğine getirdi. General Lambert, ordu adına, parlamentoyu dağıtınca
karşısında İskoçya Genel Valisi General Monk ve İskoç ordusunu buldu. Monk,
Lambert’i mağlup ederek, onu hapsettirdi ve parlamentonun yeniden ihyasını
sağladı. Ayrıca parlamentodan Cromwell döneminde uzaklaştırılmış üyelerin geri
dönmesini sağladı ve kendisi de başkomutan oldu. Artık parlamentonun seçim
kararı ile yeni bir parlamento kurulurken, İskoçlar’ın desteğini alan II. Charles,
yeniden devletin başına geçti.
II. Charles, 1660’da Brüksel’den gelerek, tahtına oturmadan evvel Breda
Beyannamesi’ni ilan ederek, eski toprak düzenine dönülmesini, mülkiyet hakkı-
nın kabulünü, askerlere olan borcun ödenmesini ve genel bir af ilanını kabul etti.
25 Mayıs 1660’da İngiltere’ye döndü ve 29 Mayıs 1660’da taç giydi. Böylece, cum-
huriyet dönemi bitti ve İngiltere’de bir restorasyon süreci başladı.
İngiltere’de cumhuriyet döneminin bitmesine neden olan gelişmeler nelerdir?

2
Şanlı Devrim (Glorious Revolution)
İngiltere ve İskoçya, I. Charles ve Oliver Cromwell dönemlerinde hareketli bir dö-
nem yaşamıştı. Buna mukabil II. Charles’ın iktidar yılları Büyük Britanya Adası’nın
halkı için daha sakin geçti ve bu yıllar restorasyon dönemi oldu. II. Charles’ın kar-
deşi ve tahtın varisi olan II. James’in (İskoçya için VII. James) annesi Katolik bir
Fransız prensesiydi ve Fransa’da bulunduğu sırada eşi Anne gibi, veliaht prens de,
Katolikliği benimsemişti. Ayrıca Kral II. Charles’ın eşi Bragançalı Katerina da Por-
tekiz sarayından gelmişti ve Katolik’ti. Tahtın veliahdının bu inancı benimsemesi

ve Katolikliğin sarayda etkisinin artması, halkta ve parlamentoda tedirginliğe se-
bep olmuş ve Katolik nüfuzunun kırılması için Katolik olarak devlet hizmetinde
bulunmayı engelleyen bir tasarı olan “Test Act” parlamento tarafından 1673’te ka-
bul edilmişti.
II. Charles hasta yatağında Katolikliği benimsemiş ve ölmüştü. Çocuğu olma-
dığı için tahta kardeşi II. James geçti. II. James’in Katolik olması toplumda endişe
oluştursa da, kendisinin erkek çocuğunun olmaması ve kızlarının da Protestan
olması Katolik hanedan endişesini azalttı. Yine de Monmouth Dükü önderliğinde
kendisine karşı bir isyan çıktı, ancak bu isyan bastırıldı.
II. James’e olan muhalefet, kendisinin Katolik yanlısı tutumu üzerine artmış-
tı. Kralın, Test Act’ı feshetmek istemesi, Fransa Kralı XIV. Louis’yi desteklemesi
ve 1687’de Anglikan ve Katolik Kilisesi’ni eşit konuma getiren İnanç Özgürlüğü
Fermanı’nı ilan etmesi, krala olan tepkinin artmasına sebep oldu.
Ancak asıl tepki Kral II. James’in erkek çocuğunun doğması üzerine geldi, zira
bu durum ülkedeki dengeleri değiştirecekti. Tahtta veliahtlık sırası Protestan olan
II. Mary’den, Katolik eğitimle yetişecek olan James Francis’e geçecek, dolayısıyla
hanedan Katolikleşecekti.
II. Mary’nin eşi ve aynı zamanda Kral II. James’in yeğeni olan Hollanda Prensi
III. William duruma müdahale etme kararı aldı. Yedi İngiliz asilzadesi (Ölümsüz
Yedili), Hollandalı hükümdarı III. William’ı İngiltere’yi istilaya davet ettiler. Hol-
landa ordusu 5 Kasım 1688’de Brixham’dan İngiltere’ye çıkartma yaptı. William,
Brill gemisinden yaptığı nutukta Protestanlar’a yeniden özgürlüklerini kazandı-
racağını belirtti. Kendisine, İngiliz parlamentosu da destek verince, Hollanda or-
dusu, II. James’i mağlup etti. II. James tutunamayacağını anlayınca kaçtı ve 23
Aralık’ta Fransa’ya sığındı. III. William’ın kral mı yoksa eşi II. Mary vasıtasıyla
kral vekili mi olacağı tartışıldı ve nihayet parlamentonun da onayıyla hem III.
William’ın hem de eşi II. Mary’nin ortak hükümdar olmalarına karar verildi. Kral
III. William ve Kraliçe II. Mary 11 Nisan 1689’da beraber taç giydiler.
III. William, tahta çıktığı yıl inanç özgürlüklerini belirleyen “Act of Toleration”u
(Müsamaha Bildirgesi) yayınladı. Ancak bu dönemin en önemli siyasal metni 16
Aralık 1689’da kabul edilen Bill of Rights (Haklar Beyannâmesi) olmuştur ki bu bel-
ge hâlâ İngiliz hukuk sisteminin temel yasalarından biri olan, insan hakları ve ifade
özgürlüğü konusunda tarihteki en ünlü metinlerden biridir. Bu metinle, kral parla-
mentonun üstünlüğünü kabul etmekteydi ve bu Avrupa demokrasileri için bir milat-
tı. Yine bu beyanname ile kralın yasaların yapılmasına ve uygulanmasına müdahalesi
önlendiği gibi, barış zamanlarında bir ordu oluşturması da yasaklandı. Ordu artık
kralın ordusu değil parlamentonun dolayısıyla da halkın ordusu olmuştu. Bunun ya-
nında Bill of Rights’da gelecekteki bütün hükümdarların İngiliz Protestan Kilisesi’nin
üyesi olması ve yalnızca Protestanlar’ın silah taşıma hakkı olduğuna dair kanunların
bulunması bu beyannâmenin eşitlikçi yapısına gölge düşüren maddelerdi.
Hollanda Prensi III. William’ın İngiltere’ye hakim olmasına giden süreci kısaca
açıklayınız. 3
17. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA İSKANDİNAVYA

İsveç, 1648 Vesfalya Antlaşması’yla İskandinavya ve Baltık’taki en güçlü devlet ko-
numuna yükselmişti. Daha sonraki yıllarda, Kraliçe Christina 1654’te tahtı kuzeni
X. Şarl Gustav’a bırakmış kendisi ise Katolikliği benimseyerek İsveç’i terketmişti.
Onun tahta çıkması üzerine Lehistan ile İsveç arasında yeniden savaş patlak verdi.
“İkinci Kuzey Savaşları” olarak adlandırılan bu mücadelede İsveçliler, Avusturya’nın
da desteğini alan Lehistan Kralı Johan Casimir’in ordusunu mağlup etti. Ruslar’ın
Letonya ve Estonya’yı istila girişimi başarısızlıkla sonuçlandı. Danimarka ise
1657’de savaşa dahil oldu. Ancak iki ülkeyi ayıran donmuş olan boğazı (Oresund)
geçen X. Şarl’ın ordusu, Kopenhag önlerine gelince Danimarka, 1660’da Kopenhag
Antlaşması’nı imzalayarak, son Danimarka toprağı olan Skane’yı ve Bornholm’u
İsveç’e bıraktı. Barış hazırlıklarının yapıldığı dönemde X. Şarl’ın ölümü üzerine XI.
Şarl İsveç kralı oldu.
Fransa’nın arabuluculuğu ile Lehler’le Oliva Barışı yapıldı. Bu barış ile Lehis-
tan, İsveç tahtı üzerindeki iddialarından vazgeçti ve İsveç’in Letonya ve Eston-
ya’daki üstünlüğünü tanıdı. 1661’den itibaren İsveç, gittikçe güçlenen Rusya ve
demografik kapasitesi kendisinden çok daha fazla olan Lehistan’a karşı bölgedeki
üstünlüğünü korumak için dönemin en güçlü devleti olan Fransa ile işbirliğine
gitti. Fransa ile İsveç’in ilişkileri Otuz Yıl Savaşları başladığından beri iyiydi ve
Fransa kendisi savaşa dahil olmadan önce İsveç’e malî yardımda bulunmuştu.
Fransa, XIV. Louis döneminde de, Avrupa’daki diplomatik üstünlüğü elinde tut-
mak amacıyla İsveç’e yardım etti.
Danimarka ise, İsveç’in yükselişinden sonra, kendisine biçilen bölgesel güç
sıfatını kabullendi. III. Frederick,1660’da yeni bir anayasa oluşturarak devlet yö-
netiminde mutlakıyetçi bir anlayış benimsedi.
İsveç, sahip olduğu üstünlüğü koruyabilmek için, iç politikada “reduktion”
modelini uyguladı. Bu sisteme göre fethedilen yerlerde gelirleri toplama hakkı ve
bu bölgelerden asker toplama mesuliyeti asillerin uhdesine bırakılıyordu.
İsveç, XIV. Louis’nin Avrupa’nın diğer güçleri ile yaptığı savaşlarda denge si-
yaseti takip etti. Bundaki amacı, kendisine karşı bir koalisyonun oluşmasını en-
gelleyerek sahip olduğu toprakları muhafaza etmekti. Bu politika büyük oranda
başarılı da oldu.
Genel olarak değerlendirildiğinde her daim kısıtlı bir demografik güce ve sı-
nırlı tabii kaynaklara sahip olan İsveç, 17. yüzyılda, sadece İskandinavya’nın veya
Baltık’ın değil, Avrupa’nın sayılı devletlerinden biri haline geldi. Bununla beraber,
18. yüzyıla girerken devletin başında Demirbaş Şarl gibi yetenekli bir hükümdarın
bulunduğu bu ülke, bu kez tarihsel rakibi Danimarka’dan çok daha kuvvetli olan,
Deli (Büyük) Petro’nun modernize ettiği Rusya ile mücadele etmek zorundaydı.
Büyük Kıtlık
İsveç’in yönetiminde bulunan Baltık kıyılarında 1695 yazı normalden çok daha
serin ve yağışlı geçmiş ve bugünki Estonya ve Letonya’da sonbahardan itibaren
don olayı gözlemlenmişti. 1696’da soğuk daha da artarak devam ettiği gibi kıtlık
bugünki İsveç ve Finlandiya’ya sirayet etmişti. Kıtlık yüzünden, bölgeye, tahıl tüc-
carları vasıtasıyla gıda ithalatı gerçekleştiyse de yapılan bu yardımlar bu bölgede-
ki açlığı engelleyememişti. Aynı soğuk ve kıtlık 1697’de devam etmiş ve açlıktan
toplu ölümler başgöstermişti. Üç yıl süren kıtlık sürecinde, İsveç’in kontrolünde
bulunan Finlandiya, Estonya ve Letonya’da halkın dörtte biri, yani yaklaşık 150
bin kişi ölmüştü.
Lex Regia’nın Kabulü

Bir tür İskandinav Konfederasyonu niteliğinde olan Kalmar Birliği zamanında, bir-
liğin ticari işleri ve dış ilişkilerinde Kopenhag’ın ağırlığı hissedilirken, içişlerinde,
üç devletin de kendilerine özgü işleyişleri bulunmaktaydı. Özellikle Riksdag deni-

len asiller ve din adamlarını içeren konsey, devlet yönetimini hükümdar ile beraber
götürmekteydi. Bu durum İskandinav ülkelerinde asillerin ve ruhbanların devlet
yönetiminde çok ağırlıklı rol oynamalarına neden olmaktaydı. 1520’den sonra bu
ülkelerde Protestanlık’ın benimsenmesi ile beraber ruhbanların Riksdag’daki gücü
kırılmış ancak soyluların etkisi devam etmişti. 1523’te İsveç’in Kalmar birliğinden
çekilmesinden sonra da, Danimarka ile Norveç, Kopenhag’dan yönetilmeye devam
etmiş ve Riksdag gücünü korumuştu.
İsveç’te Gustav Adolf ’un devlet yönetiminde kişisel ağırlığını arttırması, böl-
genin en güçlü devleti haline gelmesi ve Danimarka’nın bu ülke ile yaptığı savaş-
ları kaybetmesi Kral III. Frederick’i, gelirleri artırmaya ve devlet yönetimini daha
etkin hâle getirmeye yönelik reformlar yapmaya sevketti. 1665’te kraliyet kanunu
olarak nitelendirilebilecek “Lex Regia” kabul edilerek Danimarka’da kral merkezli
mutlak monarşiye geçildi.
17. YÜZYILDA İTALYA

Rönesans hareketi, İtalya’yı 15. yüzyılın ikinci yarısında ve 16. yüzyılda Avrupa’da
sanatın ve kültürün merkezi hâline getirdi, ancak ülkede bir türlü siyasî birlik sağ-
lanamadı. Nitekim Rönesans, aslında bir değişim hareketi veya kiliseye karşı tep-
ki değil, bizzat Katolik kilisesinin desteklediği, organize ettiği bir hareketti. Zira
Rönesans düşünürlerinin önemli bir kısmı din adamıydı. Hatta bunlar arasında
II. Pius gibi papalığa yükselenler de yer almaktaydı. Kuzey Avrupa’da kiliseye olan
tepki ve reform hareketinin, Güney Avrupa’ya sirayet etmesinden çekinen Katolik
Kilisesi, Rönesans vasıtasıyla insana daha çok vurgu yaparak, sanat ve sosyal eser-
ler aracılığıyla, toplumun kiliseye olan tepkisini önlemeye çalıştı. Bu bağlamda,
Güney Avrupa’nın büyük ölçüde Katolik kalması, Rönesans’ın siyasî bakımdan
büyük ölçüde başarıya ulaştığının deliliydi.
17. yüzyıla girerken İtalyan yarımadasındaki parçalanmışlık sürmekteydi. Tıp-
kı 16. yüzyılın başında olduğu gibi İtalya dışındaki iki yabancı güç Fransa ve Habs-
burglar (İspanya ve Avusturya) İtalya üzerinde nüfuz kazanmaya çalışıyorlardı.
Papalık ise siyasî konjonktüre göre bazen Habsburglar’ın bazen de Fransa’nın ya-
nında yer almaktaydı. İspanya, 16. yüzyılın başında hakimiyet kurmaya başladı-
ğı Güney İtalya’da 1551-1559’daki İtalyan Savaşları sonrasında Napoli Krallığı’nı
tamamen egemenliği altına almıştı. Yine Lombardiya’nın merkezi konumundaki
Milano şehri de İspanyol Habsburgları’nın yönetimindeydi.
17. yüzyılda İtalya’daki diğer devletlerin durumları da şu şekildeydi:
Venedik: Doğu Akdeniz ve Adriyatik’te önemli sayıda koloniye sahip olan Ve-
nedik tam bir deniz-ticaret devletiydi. 12. ve 13. yüzyılda altın çağını yaşayan bu
aristokratik cumhuriyet, Levant’ta (Doğu Akdeniz) Osmanlı İmparatorluğu’nu
büyük ticaret ortağı ama aynı zamanda en büyük tehdit olarak görmekteydi. An-
cak Venedik, coğrafî keşifler sonrasında ticaret yollarının değişmesi ve dünyadaki
ekonomik aktivitelerin kuzeye ve Atlantik’e kayması yüzünden ekonomik olarak Enterdi: Bir ülkenin dinen
zayıflamıştı. gayrimeşru bir yönetim
her türlü vaftiz, evlenme,
Venedik, 1606’da, Papa V. Paul ile iki ruhbanın suç işlemesi yüzünden, kavga- uygulamasının geçersiz hâle
lı hâle geldi, Papalık ruhbanların dokunulmazlığı olduğunu savundu. Venedik’in gelmesidir. Toplu pazarlık:
Bir tarafta sendika, diğer
bunu kabul etmemesi üzerine, Papalık, Venedik’te “enterdi” ilan etti, ancak bu tarafta da işveren ya da
Fransa’nın arabuluculuğuyla bir yıl sonra kaldırıldı. işveren örgütünün yer aldığı,
ücret ve çalışma koşullarına
17. yüzyılda, önce Girit meselesi yüzünden Osmanlı ile karşı karşıya geldi. ilişkin yapılan pazarlık ve
Uzun süren savaştan sonra Girit’i kaybetti. Venedik, 1683 sonrası başlayan Kutsal görüşmelerdir.
İttifak Savaşları’nda bir kez daha Osmanlı İmparatorluğu ile savaştı ve Karlofça
Antlaşması ile Mora’yı ele geçirdi. Bununla beraber 17. yüzyılın sonuna gelindi-
ğinde artık Venedik eski gücünü büyük oranda kaybetmişti.
Toskana Grandükalığı: Papalık’ın onayı ile 1569’a kadar Floransa Dükalığı
olan bu devlet Toskana Grandükalığı’na dönüşmüştü. Rönesans’ın finansör ve
öncü hanedanı Mediciler’in yönetiminde Toskana, müreffeh ancak küçük boyutlu
bir devlet olmaktan ileri gidemedi. 1639-1649 yıllarında Papa ile Parma Dükalığı
arasındaki Castro Savaşları’na, Parma’nın yanında dahil olan Toskana hükümdarı
bu savaştan mağlup ayrıldı. 17. yüzyılın sonunda devletin başına geçen III. Cosi-
mo, tam 53 sene ülkeyi yönetti. Toskana, genellikle Fransa’dan çok, Avusturya ve
İspanya ile iyi ilişkilere sahipti.
Ceneviz Cumhuriyeti: İtalya’nın kuzeybatısında yer alan bu devlet, tıpkı Ve-
nedik gibi Akdeniz ticaretinin zayıflamasından büyük zarar gördü. 15 ve 16. yüz-
yılda, Amasra, Galata, Sakız gibi kolonilerini Osmanlı’ya kaptırdı. 17. yüzyılda
ise Ceneviz, siyasî gücünü kaybetmişti. Bununla beraber Cenova, Avrupa’nın en
önemli finans merkezlerinden biri olmaya devam etti. Özellikle, Hollanda ile sa-
vaşan İspanya borçlanmasının, önemli bir kısmını Cenevizli bankerlerden ger-
çekleştirmekteydi ki o sırada İspanya ile savaş hâlinde olan Fransa, Cenevizliler’i
cezalandırmak için 1684’te Cenova’yı bombalamıştı.
Savoy Dükalığı: Romalılar döneminde Galya Cisalpina olarak adlandırılan
bölgede ve günümüz Fransa’sı ve İtalya’sı sınırında yer alan Savoy Dükalığı’nın
merkezi Torino’ydu. Prenslik 17. yüzyılın başında I. Charles Emmanuel (1580-
1630) tarafından yönetilmekteydi. Aralıksız 50 yıl boyunca devleti başarı ile yö-
neten bu hükümdar zamanında, Mantua Veraset Savaşları çıktı ve Fransa’ya karşı
İspanya’nın yanında yer alan Savoy, savaştan başarı ile ayrıldı. Savoy, 17. yüzyılın
ikinci yarısından itibaren ise giderek Fransa’nın nüfuzu altına girdi. 1638-1675
arasında hüküm süren II. Charles Emmanuel döneminde, XIV. Louis’nin Fransa’sı
ile akrabalık bağları kuruldu ve İspanya’nın desteklediği Cenevizliler’e 1672’de
savaş açıldı. Bununla beraber Cenevizliler’in, savaştaki başarıları üzerine XIV.
Louis’nin arabuluculuğu ile eski sınırlara dönüldü.
HABSBURGLAR: İSPANYA VE AVUSTURYA
Fransa-İspanya Mücadelesi (1648-1659)

Otuz Yıl Savaşları’nın (1618-1648) Vestfalya Antlaşması ile sona ermesine rağmen
Fransa ile İspanya arasındaki mücadele 1659’a kadar devam etti. Zira Mazarin,
Fransa’nın İspanya ile 1648’deki görüşmelerde bir barış antlaşması imzalamasını
engellemişti. Bakana göre Otuz Yıl Savaşları’nda Fransa büyük toprak kazanımları
elde etmiş, ancak İspanya kesin olarak dize getirilememişti. Mazarin, Vestfalya
Antlaşması’ndan güçlü bir şekilde çıkan Avusturya ile de barış imzaladığı için
Fransa’nın İspanya karşısında elinin daha rahat olacağı kanaatindeydi. Bakan, bu
düşüncelerini Fransa Kralı XIV. Louis’ye kabul ettirmekte de zorlanmadı.
1648 yılı Fransa için kötü bir başlangıç oldu. Zira İspanya ile mücadeleye baş-
ladıktan kısa bir süre sonra Fransa’da Fronde İsyanı patlak verdi. Fronde İsyanları
Fransa’yı bir iç savaşa sürükledi ve bu yüzden ülke, dikkatini daha çok bu isyanı
bastırmaya vermek zorunda kaldı. Asi liderlerinden bazılarının İspanya ile işbirliği
yapmaları hem isyanın bastırılmasını zorlaştırdı hem de İspanya’nın savaşta elini
rahatlattı. İspanya’yı Lens Muharebesi’nde ağır bir yenilgiye uğratan meşhur Fran-
sız generallerden Condé’nin de asilere katılması ve daha da önemlisi İspanya’ya sı-
ğınması Fransa’yı daha da zora soktu. Condé’nin yardımlarıyla İspanya ordusunun

Paris’i işgal etmesi Fransa’nın vaziyetini daha da ağırlaştırdı. Fakat Mazarin lider-
liğindeki Fransa bu zor durumdan kurtulmayı bildi. Önce 1653’te Fronde İsyanı
bastırıldı, ardından da ülke dikkatini tekrar İspanya savaşına yoğunlaştırdı.
Fransa’nın iç isyanlarla boğuştuğu 1648-1653 yılları arasında İspanya bu duru-
mu bir fırsata dönüştürmeyi bildi. IV. Felipe liderliğindeki İspanya, bağımsızlığını
ilan eden Portekizliler’e karşı Katalonya ve Napoli’de önemli başarılar elde etti,
bu bölgelerdeki bağımsızlık isyanlarını bastırdı. Bunun yanında Batı Akdeniz’deki
hâkimiyetini güçlendirdi.
İspanya’yı kesin olarak teslim olmaya mecbur etmek için donanma desteğinin
şart olduğunu gören Mazarin bunun için İngiltere ile diplomatik görüşmeler başlat-
tı. İngiltere-Fransa arasındaki görüşmeler 1657’de bir ittifak antlaşması ile taçlandı.
İngiltere-Fransa ittifakı İspanya’nın hem denizde hem de karada sıkıştırıl-
ması anlamına geliyordu. İngiliz donanması Batı Hint Adaları’nda ve diğer İs-
panya sömürgelerinde İspanya ile 1657’den itibaren savaşmaya başladı. İngiliz
gemileri aynı yıl Meksiko’daki İspanyol gemilerini yok etti. İspanya’ya asıl ölüm-
cül darbe 1658’de vuruldu. 14 Haziran 1658’de İngiliz ve Fransız birlikleri Dunes
Muharebesi’nde İspanya’yı mağlup ettiler. Bu yenilgiden sonra İspanya barış tale-
binde bulundu. İspanya’nın bu talebi İngiltere ile Fransa tarafından kabul gördü ve
Kasım 1659’da Pireneler Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile Fransa, İspanya’ya
ait Artois, Flanders’in bazı bölgelerini, Roussillon ve Cerdagne’yi kendi toprakla-
rına kattı. İngiltere ise Dunkirk’e hâkim oldu. Antlaşmaya göre Fransa Kralı XIV.
Louis ile İspanyol Prenses Maria Theresa evleneceklerdi ve bu 1660’ta gerçekleşti.
Böylece Fransa, İspanya veraseti üzerinde hak sahibi olma hakkını kazandı. Pire-
neler Antlaşması, İspanya’nın artık Avrupa’daki ikinci derecedeki devletler seviye-
sine düştüğünün tescillenmesiydi.
Pireneler Antlaşması’ndan sonra İspanya, Portekiz’e boyun eğdirmeye çalıştı
fakat 1663 ve 1665’te Portekiz karşısında aldığı ağır yenilgiler bu plandan da vaz-
geçmesine sebep oldu. 1668’de de Portekiz’in bağımsızlığını resmen tanıdı.
Yükselen Güç: Avusturya

Otuz Yıl Savaşları’nın en büyük kaybedeni Habsburg Monarşisi’ydi. Habsburglar’ın
gerek İspanya kanadı gerekse de Avusturya kanadı Otuz Yıl Savaşları sonunda
imzalanan Vestfalya Antlaşması’nda büyük bir siyasî güç ve prestij kaybına uğ-
ramışlardı. İspanya, Hollanda’nın bağımsızlığını kabul ederken, aynı zamanda
denizlerdeki üstünlüğünü de bu ülkeye kaptırmaktaydı. Avusturya ise, Vestfal-
ya ile Protestanlık’ın meşruiyetini kabul etmesinin yanında, Almanya üzerindeki
nüfuzunu da kaybetmişti. 300’den fazla devletçiğin bulunduğu yeni Almanya’da,
Kutsal Roma-Cermen imparatorunun, diğer devletler üzerindeki tesir gücü sem-
bolik düzeye inmişti.
Avusturya’nın, Alman prenslikleri üzerinde nüfuz kaybı ve bu prensliklerin çok
daha otonom hâle gelmeleri, Avusturya’yı doğu politikası konusunda daha hassas
hâle getirdi. Osmanlı İmparatorluğu ile mücadeleye odaklandı. İlginç bir şekil-
de, Alman prensliklerin, daha fazla egemenlik sahibi olmalarının devlet işleyişine
olumlu katkısı da oldu. Zira bu prenslikler, imparatorluk kurumlarında, ağırlık sa-
hibi olmak yerine, kendi yerel devletlerinin güçlenmesine yoğunlaştıkları için, Kut-
sal Roma İmparatorluğu’nun yönetiminde Avusturya’nın elini rahatlattılar. Nitekim
imparatorluk diyeti, sürekli hâle gelerek, Ratisbon’a taşınmış ve Avusturya impara-
torunun kontrolü altına girmişti. 1657’de III. Ferdinand’ın yerine geçen İmparator
Leopold gençliğinde ruhban eğitimi almıştı, selefi gibi Katolik kilisesi ile iyi ilişki-
lere sahipti fakat III. Ferdinand kadar katı tutumlu değildi. Leopold’un en başarılı
olduğu hususlardan biri, doğru adamı doğru yerlerde kullanmaktı. Avusturya as-
kerlik tarihinin en önemli isimleri olan Charles de Lorraine, Savoylu Prens Eugene,
Badenli Ludwig Wilhelm gibi önemli isimleri dışarıdan getirip Habsburg hizmetine
sokmayı başarmıştı.
İmparator Leopold için en büyük tehdit Osmanlı İmparatorluğu ve Fransa’ydı.
Zira Avusturya’nın geleneksel politikası Fransa’yı Ren’in doğusundan, Osmanlı’yı
Tuna’nın kuzeyinden uzak tutmaktı.
Osmanlılar Erdel Meselesi yüzünden, Avusturya’ya 1663’te savaş ilan ettiler,
Uyvar ve Neograt Kalelerini fethettiler. Avusturyalılar, Montecuccoli komutasında
Osmanlı ordusunu St. Gotthard Muharebesi’nde mağlup etseler de, Avusturya’nın,
Osmanlı ile savaşmak istememesi ve edinilen bu zafere rağmen Osmanlı lehine
hükümler içeren Vasvar Antlaşması’nı imzalaması, aslında Leopold’un temkinli
politikası ile alakalıydı. Zira Osmanlı sınır kaleleri, Viyana’ya çok yakındı ve baş-
kentin güvenliği bakımından en kötü barış bile, savaş hâlinden daha iyiydi.
Fransa Kralı XIV. Louis, gerek diplomasi gerekse de savaş alanlarında,
Habsburglar’a karşı güçlü bir ittifak oluşturmuştu. Fransızlar’ın, Hollandalılar ve
İspanyollar’a karşı İntikal Savaşları’nda 1667-1668’de elde ettiği zafer, İspanya’nın
gücünü kırmış, Fransa’nın Avusturya’ya yönelik tehdidini arttırmıştı.
Fransa, Avusturya ve müttefiklerini 1672-1678 arasında Hollanda savaşlarında
bir kez daha mağlup etti, ayrıca Lorraine (Lothringen) Dükalığı’nı istila etti ve
1681’de Strazburg’u topraklarına kattı.
Avusturya’yı düştüğü bu sıkıntılı durumdan kurtaran olay ise 1683’teki II. Vi-
yana Kuşatması oldu. Kuşatma, Papalık, Venedik, Lehistan ve Alman prenslikle-
rinin önemli bir kısmını ister istemez, Avusturya imparatorunun yanında saf tut-
malarına neden oldu. Osmanlılar’a karşı oluşturulan ittifak önemli başarılar elde
etti ve sonunda 1699’da Karlofça Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile birlikte
Avusturya, Macaristan’ı yönetme fırsatı buldu ve bu durum batıda da Fransa’nın
elini zayıflattı. Zira Türk tehdidinin azalması, Viyana’nın batıdaki savaşlarda daha
rahat hareket etmesine ve daha geniş tabanlı ittifaklar kurmasına olanak sağla-
mıştı. Nitekim Avusturya’nın da katıldığı 1688-1697 yılları arasında oluşturulan
Büyük İttifak savaşlarında, Fransa’nın ilerleyişine son verilmişti.
Yüzyılın sonuna gelindiğinde, Avusturya, Orta Avrupa’nın hâlâ en önem-
li devletiydi, ancak gücünü ordusundan çok, diplomasi silahını iyi kullanabil-
mekten almaktaydı. Avusturya’nın bu dönemde bir başka başarılı olduğu alan
ise sanattı. Leopold döneminde, Viyana, İtalyan ve Alman bestekârların merkezi
hâline gelmişti.
AVRUPA’DA GÜÇ DENGELERİNİ DEĞİŞTİREN MÜCADELE:

DOKUZ YIL SAVAŞLARI
17. yüzyılın başında Avrupa’da iki büyük güç bulunmaktaydı. Avrupa’nın doğusu-
na Osmanlılar hakimken, Almanya, Avusturya ve İspanya’daki Habsburglar, kıta-
daki diğer büyük güç konumundaydılar. Otuz Yıl Savaşları sonrasında Habsburg-
lar güç kaybederken, XIV. Louis’nin hükümdarlığı altındaki Fransa, 17. yüzyılın
ikinci yarısında güç kazandı. Fransa’nın sahip olduğu gücü, diplomatik ve askerî
alana yansıtması özellikle bugünkü Benelüks ülkelerinin topraklarında, Ren Neh-
ri Havzası’nda, Pireneler’de ve Kuzey İtalya’da, Fransız-Habsburg mücadelesinin
şiddetlenmesine sebep oldu.
Kardinal Richelieu ve Kardinal Mazarin dönemlerindeki gelişimini devam etti-

ren Fransa, 1659’da İspanya ile Pirene Antlaşması’nı yaptıktan sonra da sınırlarını
genişletmek için, Habsburglar ile mücadeleye devam etti. Bu doğrultuda Belçika’yı
kapsayan İspanyol Felemenki’nde Pirene Antlaşması’na dayanarak hak iddia etti.
Fransa’nın, agresif ve yayılımcı politikalarından rahatsız olan Avrupa devlet-
leri, tek başlarına XIV. Louis’i durduramayacaklarını bildikleri için bir çatı ittifakı
oluşturma arayışına giriştiler. Avrupa devletlerinin Fransa’ya karşı birleşme ne-
denlerinden biri de Fransa’nın uyguladığı merkantilist politikalardı. Maliye ba-
kanlığına Colbert geçtikten sonra, deniz ticaretinde, Fransa; İspanya, İngiltere ve
Hollanda’ya rakip hale gelmiş ayrıca, uyguladığı yüksek ithalat vergileriyle liman-
larını büyük oranda yabancı tüccarlara kapatmıştı.
“Büyük İttifak” olarak bilinen bu Fransa karşıtı koalisyon, Kutsal Roma-Cer-
men İmparatoru Leopold ile Hollanda Kralı III. William Orange’nin önderliğinde
kurulmuştu. Koalisyonun amacı, Ren bölgesinde yer alan Palatin Elektörlüğü’nü,
Fransa’nın saldırılarından korumaktı. Bu ittifak 1686’da Augsburg’ta teşekkül etti-
ğinden Augsburg Ligi olarak da anılmaktaydı.
Bu ittifaka Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğu’ndaki diğer prenslikler de da-
hil olmuştu. Ancak, yaşanan gerilime rağmen, Avusturya ve Alman Prenslikleri,
Fransa’ya savaş ilan edememekteydiler. Zira doğuda Osmanlılar ile savaşılmak-
taydı. Avusturyalılar 1686’da Budin’i, 1688’de Belgrad’ı ele geçirmişlerdi. Avustur-
yalılar, bu başarıların ardından 1688’den sonra bu kez batı cephesine odaklandılar.
Fransa, Fürstenburg’un, Palatin-Köln Eyaleti’nin Piskopos Elektörü olmasını
ve Regensburg Mütarekesi’nin kalıcı hâle gelmesi gerektiğini savunuyordu. Avus-
turya imparatoru ise, Bavyera Elektörü Maximillian Emanuel’in kardeşi Joseph
Clement’in bu göreve getirilmesini savunmaktaydı. İki aday da gerekli çoğunluk
desteğini sağlayamayınca, Papa, Avusturya destekli Joseph Clement’i bu göreve
getirdi. Bunun üzerine, Fransa kendi taleplerini bildiren bir memorandum ya-
yınladı. Müttefikler, bu bildiriyi kabul etmeyince Fransızlar, Ren’i geçerek savaşı
başlattılar.
Savaşın başlangıcında Fransız birlikleri Ren Nehri’nin karşısına geçerek,
Manheim’i ele geçirdiler. Sonrasında diğer Ren şehirleri Kaiserslautern, Heidel-
berg, Speyer’i ele geçirdiler. Fransızlar’ın bu ani saldırısı ve elde ettikleri başarılar
müttefiklerin, karşı saldırı için Magdeburg’ta bir araya gelmelerine ve yoğunlukla-
rını doğuda Osmanlı ile olan mücadeleden alıp batıya kaydırmalarına neden oldu.
Müttefiklerin Osmanlı cephesinde istedikleri başarıyı erken yakalamaları, XIV.
Louis’nin tahmininden daha hızlı bir şekilde bir araya gelmelerini sağlamıştı. Fran-
sızlar, Ren’in doğusunda kalan kaleleri, ellerinde tutmaları zor olduğundan yaktılar.
1689 baharında Avusturya ve Hollanda ittifakı karşı hücuma geçerken, III.
William’ın İngiltere tahtına geçmesi ile beraber İngiltere de Büyük İttifak’a dahil oldu.
XIV. Louis gibi Katolik olan İngiltere’nin devrik kralı II. James de, Fransa’ya sığındı.
Büyük ittifakla gerçekleşen Dokuz Yıl Savaşları boyunca Fransızlar, özellik-
le Vauban’ın inşa ettirdiği istihkâmların dayanıklılığı sayesinde müttefiklere üs-
tünlük sağladılar. Bununla beraber, yeni önem verilmeye başlanan deniz gücü
hem Manş’ta hem Akdeniz’de hem de Atlantik’te müttefiklerle boy ölçüşebilecek
konumda değildi. Nitekim, kara muharebelerinde Fransızlar, 1690 Fleurus’ta ve
1691’de Mons’ta İspanyol-Avusturya ve Hollandalılar’ı, İtalya’nın kuzeybatısın-
da yer alan Staffrada’da Savoylular ve İspanyollar’ı, 1692’de Steenkerque’de Dani-
marka, İskoç, Hollandalı ve İngilizler’i mağlup etmeyi başarırlarken, İngilizler ve
Hollandalılar’ın, La Hougue açıklarında elde ettikleri deniz zaferi Fransızlar’ın,
deniz ticaretine darbe vurmuş ve denizden İngiltere’yi ablukaya alma hatta

Britanya’ya olası bir asker çıkarmayı olanaksız hâle getirmişti.
Taraflar arasında en şiddetli çarpışmalar, Felemenk’te, Ren kıyılarında,
Pireneler’de ve İtalya’nın kuzeybatısında meydana gelmişti. Ayrıca Amerika’daki
yeni oluşturulan kolonilerde de çatışmalar gerçekleştiren Fransızlar, karşılarında
kurulan Büyük İttifak’a rağmen, sahip oldukları mevkileri korumayı başarmışlar-
dı. Fransa’nın; Avusturya ve Alman Prenslikleri ile olan mücadelesi, Osmanlılar’a
da nefes aldırmıştı. Osmanlılar, zayıflayan Avusturya birlikleri karşısında Belgrad
ve Sırbistan’ı yeniden fethetmişlerdi.
1695’te Fransızlar’ın Brüksel’i bombalamalarından sonra, savaş durgunlaştı.
1696’da imparatorun müttefiki Savoy Prensi Amadeus’un Kuzey İtalya’nın taraf-
sızlığının karşılığında savaştan çekilmesiyle, barış yolu açılmıştı.
Status quo ante bellum: Nihayet 1697’de taraflar arasında Ryswick Antlaşması imzalandı. Antlaşma
Savaş öncesi duruma dönmek ile Fransa ele geçirdiği toprakların bir kısmını iade etmeyi taahhüt etmekteydi.
manasına gelir.
Antlaşma, “status quo ante bellum”, prensibine göre hazırlanmıştı. Fransızlar,
Nijmegen Antlaşması ile sahip oldukları kazanımlarını, ayrıca Ren Bölgesi’nin
en önemli şehirlerinden Strazburg’u ellerinde tutuyorlardı. Buna mukabil, iş-
gal altında tuttukları Lorraine Dükalığı’ndan ve Ren’de işgal ettiği Freiburg ve
Philippsburg’tan çekileceklerdi. Ayrıca Fransa, III. William’ı İngiltere’nin meşru
kralı olarak tanıyacak, II. James’e verdiği destekten vazgeçecekti. Fransa’nın, uzun
süren bu savaştan kendisi için fazla bir kazanımı olmadan ayrılmasının temel se-
bebi, İngiltere -Hollanda koalisyonu karşısında denizlerde yaşanılan zorluklar,
ticaretin aksaması, malî harcamaların savaş yüzünden çok artması ve özellikle
Felemenk ve Ren’de elde edilen zaferlerin stratejik kazanımlara dönüşmemesiy-
di. Bununla beraber, bu antlaşma halkta da bir miktar tepkiye neden olmuştu.
Özellikle, savaşta ele geçirilen ve halkı Fransızca konuşan Lorraine Dükalığı’nın
yeniden Alman İmparatorluğu’na terkedilmesi memnuniyetsizlik oluşturmuştu.
Dokuz Yıl Savaşları, Osmanlı İmparatorluğu’nun ise yararına oldu, zira bu savaş
dolayısıyla Avusturya ve Alman Prenslikleri kuvvetlerinin bir kısmını batıya kay-
dırmak zorunda kaldılar ve böylece Türk tarafı rahat bir nefes alabildi. Osmanlılar,
Dokuz Yıl Savaşları’nı avantaja döndürmeyi de bildiler ve 1688-1690 arası süreçte
Sırbistan’ı yeniden fethettiler.
Dokuz Yıl Savaşları’nın başlaması ve bitmesindeki asıl sebepleri birer cümle ile
4 açıklayınız.
BİLİMSEL GELİŞMELER
17. yüzyıl, Avrupa tarihinde siyasi, iktisadi ve sosyal sahalarda olduğu kadar
bilim ve düşüncede de önemli değişim ve gelişimlerin yaşandığı bir yüzyıldı.
Rönesans’tan itibaren doğaya, insana ve bizzat bilginin kendisine bakışta görülen
bu gelişmeler şu başlıklar altında özetlenebilir:
Öncelikli olarak akıl ön plana çıkmaya ve aklın sınırları keşfedilmeye çalışıl-
mış ve bu, bir asır sonra ortaya çıkacak olan “Aydınlanma” düşüncesinin temelle-
rini oluşturmuştur. İnsan dikkatini doğaya yöneltmiş ve adeta doğa yeniden keş-
fedilmeye başlanmıştır. Doğa kadar, insan da yeniden keşfedilmiştir. İnsanın fizikî
ve ruhî özellikleri aydınlatılmaya çalışılmıştır. 17. yüzyıldaki gelişmelerden biri
de laisizmin giderek yükselmesidir. Bu yüzyıldaki gelişmeleri özetleyen tek bir ta-
rif ise “düşüncenin dünyevîleşmesidir”. 17. yüzyılda dünya önce meşrulaştırılmış,
sonra anlaşılıp kavranmış ve daha sonra da ona hakim olunmuştur.
17. yüzyılda modern felsefenin temelleri atıldı, matematikte bir patlama oldu
ve klasik fizik kuruldu. İngiltere’de Francis Bacon Empirizm’in, Fransa’da René
Descartes ise Rasyonalizm’in kurucuları olarak bu yüzyılda öne çıktılar. Bacon,
tabiat karşısında aciz bir varlık olarak insanın elindeki en büyük silahın ve gücün
bilgi olduğunu savundu. Bacon’a göre bilginin bizatihi kaynağı da bu dünya ve ta-
biat olmalıydı. İngiliz düşünüre göre bu ikisinin dışında bir bilgi kaynağı yoktu ve
bu kaynaktan bilgiler ancak deney yoluyla elde edilebilirdi. Bacon’un bu görüşleri
Empirizm’in temellerini attı ve ana ilkelerini oluşturdu.
Fransız düşünür Descartes ise “mutlak hakikat”in peşinde koşan bir hakikat
araştırıcısıydı. Bacon’un aksine iyi bir matematikçi de olan Descartes, bu özelli-
ğini de kullanarak “kesin bilgiler” edinmenin yollarını aramıştır. Descartes’e göre
matematik dışında hiçbir bilgide kesinlik yoktur ve matematiksel bilgiyi kesin
kılan özellik neyse bu keşfedilip diğer bilim dallarına da teşmil edilmelidir. Bu
elde edilebilirse bütün bilim dallarında üniversal bir kesinlik elde etmek müm-
kün olacaktır.
17. yüzyılda matematik gelişmelerinin yaşandığı bir dönem olmuş ve önem-
li matematikçiler yetişmiştir. Rene Descartes, Pierre de Fermat, Blaise Pascal,
Maclaurin, Parent, Clairault ve Euler gibi matematikçiler Analitik Geometri’nin
temellerini atmışlardır. Diferansiyel ve Integral Hesap alanlarında ise öne çıkan
isimler Isaac Newton ve Godfrei W. Leibniz’dir. Bu yüzyılda matematikte Kombi-
natuar Analiz ve İhtimaliyet teorisinde de önemli buluşlar oldu.
17. yüzyıl fizik sahasında da önemli buluşların yapıldığı ve büyük fizikçilerin
yetiştiği bir yüzyıldı. Bu sahadaki en önemli gelişme hiç şüphesiz klasik fiziğin ku-
rulmasıydı. Bu sahada öne çıkan iki isim ise Galileo Galilei ve Isaac Newton’dur.
Galilei, Tecrübî Fiziğin kurucusudur. Daha 17 yaşında iken araştırma, deney
ve keşiflere başlayan Galilei, sonraki yıllarında sistematik araştırmalara başladı. Bu
araştırmalar esnasında öncelikle Aristo’nun yanlışlarını keşfetti. Bu keşif fizik bilimi
adına olduğu kadar Galilei’nin kendi hayatı için de bir dönüm noktasıydı. Galilei,
serbest düşme teorisini geliştirerek kuş tüyü ile demir güllenin yere aynı zamanda
ve aynı hızda düştüklerini keşfetti. Bu Aristo fiziğine vurulan ilk büyük darbe idi.
Üzerine hiçbir dış kuvvet etki etmeyen bir cismin sabit bulunduğu hareket halini
sonsuza kadar devam ettirdiğini ileri sürdü ve böylece Aristocu hareket kavramına
da darbe vurdu. Galilei’nin başını sıkıntıya sokan en önemli buluşu ise Aristo’nun
ileri sürdüğü gibi evrenin merkezinde dünya değil güneşin bulunduğu tezi idi.
Bu dönemin en renkli simalarından biri Sir İsaac Newton’du. Çok yönlü bir bi- Newton’un yerçekimini
lim adamı olan Newton, fizik, matematik, optik, ilahiyat ve felsefe ile uğraşmıştı. kafasına düşen bir elmadan
hareketle bulduğu söylenir.
Newton’un dünyaca ünlü teoremi yerçekimi kanunu teoremiydi. Ancak Woolsthorpe’daki
Newton’un başyapıtı sayılabilecek eser ise, 1687’de yazdığı “Philosophiae Na- çiftlikte geçirdiği 1665-1667
yılları arasındaki süreç
turalis Principia Mathematica” isimli eserdir. Newton, Latince olarak yazdığı bu içerisinde bu tezi öne süren
eserde modern fiziğin temel kuralları olan eylemsizlik prensibi, etki tepki prensibi Newton’ın gerçekten ağaçtan
düşen elmadan esinlenip
ve kuvvet ivme prensibini dile getirmişti. esinlenmediği kesin değildir.
17. yüzyıl fizik ve matematik kadar astronomi sahasında da önemli buluşların
ve gelişmelerin olduğu bir dönemdi. Astronomi sahasında iki isim öne çıktı. Bun-
lar Tyco Brache ve Johannes Kepler’dir. Bu iki bilim adamı Uluğ Bey tarafından
hazırlanmış ziyçleri daha da geliştirerek modern astronominin temellerini attı.
Brache’nin talebesi olan Kepler, Aristo fiziğindeki yerin ve göklerin ayrı ayrı ka-
nunlara tâbi olduğu tezine karşı çıktı ve ikisinin de benzer kanunlara bağlı olduğu-
nu savundu. Bu tez, yalnızca astronomiyi ve bilimi ilgilendiren bir husus değildi.
Zira bu tezle birlikte göklerde ulvî varlıklar olduğu iddialarına karşı çıkılıyor ve
göklerin de kanunlarının bulunabileceği, yani akla tâbi tutulması gerektiği savu-

nuluyordu.
Kepler şu görüşleri ileri sürmüştü: 1) Gezegenlerin güneş etrafındaki yörün-
geleri dairesel değil eliptiktir. 2) Bir gezegen güneş etrafındaki deveranı esnasında
eşit zamanlarda eşit alanlar kateder. 3) Gezegenlerin güneşe olan ortalama uzak-
lıklarının küplerinin periyotlarının karelerine oranı sabitti.
Bu dönemde tıp alanında önemli bir gelişmeye İngiltere’de imza atılmıştır.
Doktor William Harvey, kalpten başlayan kan dolaşımını tanımlamıştır. Antonie
van Leeuwenhoek ise yaptığı araştırmalarla Mikrobiyolojinin babası sayılmıştır.
En küçük canlıların yaşam bilimi olan mikrobiyolojinin doğuşunda, mikrosko-
bun icadının önemli bir yeri vardır. Tıp tarihi boyunca, bilim adamları ve tabip-
ler hastalıkların neyden kaynaklandığını tespit için çaba sarf etmişler, hatta bazı
isimler küçük canlıların varlığını iddia etmişler ancak kesin bir sonuca ulaşılama-
mışlardır. Bu yüzden hastalıkla karşılaşıldığında mikrobik neden düşünülmeden
tedaviye çalışılmaktaydı. Aslen, Hollandalı bir kumaş tüccarı olan Leeuwenhoek
ilk olarak gözlükleri iç içe tutarak, bir tür büyüteç oluşturmuştu. Daha sonra bu
iki merceği aynı eksen üzerinde tutarak bükümleri arttırıp, organik maddeleri
bu yeni mercekle teşhis etmiş ve tek hücreyi görebilecek seviyeye ulaşmıştı. Le-
euwenhoek 1676’da bakterileri keşfetmiş ve onları animalcule (küçük hayvanlar)
olarak tanımlamıştı. Leeuwenhoek bu keşfini mektuplarla halinde İngiliz bilim
akademisi Royal Society’e haber vermiştir. Bugünkü mikroskobun ana prensip-
lerini tespit eden bir diğer bilim adamı yine 17. yüzyılda yaşayan İngiliz Robert
Hooke’dur.
Klasik fiziğin kurucusu Newton hakkında teferruatlı bilgi için bk. Jean-Marie Vigo-
ureux, Newton’un Elmaları, çev. Nedim Demirtaş, İstanbul 2005.
Avrupa’daki bilimsel gelişmeler için bk. Durmuş Hocaoğlu, “Yeni Bir Dünyanın Alt
Yapısına Dâir”, Türkiye Günlüğü, sayı: 4 (Temmuz 1989), s. 4-12.
Özet
Fransa’nın Avrupa’nın hakemi hâline nasıl geldi- Dokuz Yıl Savaşları’nın Avrupa tarihindeki öne-
1 ğini ve Avrupa’daki güçler dengesindeki değişim- 3 mini açıklayabilmek
leri değerlendirebilmek 1688-1697 yılları arasında devam eden ve tarihe
Otuz Yıl Savaşları’ndan sonra Avrupa’daki güçler Dokuz Yıl Savaşları olarak geçen mücadelenin
dengesi büyük bir değişim geçirdi. Hollanda ve en önemli sonucu Avrupa üzerindeki Fransa he-
İspanya ile verdiği mücadelelerde hem toprakla- gemonyasına geçici de olsa bir set çekilmesiydi.
rını genişleten hem de nüfuzunu arttıran Fransa Bunu da büyük oranda İngiltere başarmıştı. Bu
giderek Avrupa’nın hakemi oldu. Buna rağmen yüzden Dokuz Yıl Savaşları’ndan sonra Avrupa’da
Fransa’nın aşırı güçlenmesi İspanya, Hollanda, İngiltere daha fazla ön plana çıkmaya başladı.
Alman İmparatorlukları ve İngiltere’yi rahatsız Dokuz Yıl Savaşları’ndan sonra imzalanan
etti ve bu yükselişin önünü almak üzere ittifaklar Ryswick Barışı Avrupa’ya kesin bir sükûnet ge-
kuruldu. Buna mukabil Fransa, aleyhinde olu- tiremedi. Zira meseleler kesin olarak bir çözüme
şan ittifakları dağıtmayı bildi. Avrupa’daki güç- kavuşturulmamıştı. Bu sebeple 1697’de İspan-
ler dengesinde Dokuz Yıl Savaşları’ndan itibaren ya’daki taht değişikliği Avrupa’yı tekrar genel bir
yeniden önemli bir değişim yaşandı. Fransa bu savaşa sürükledi.
savaştan sonra geri plana çekilirken İngiltere, Av-
rupa üzerindeki nüfuzunu arttırdı. Bu arada 16. 17. yüzyıldaki bilimsel gelişmeleri açıklayabilmek
yüzyıl Avrupa’sının en büyük güçlerinden olan 4
17. yüzyıl, Avrupa tarihinde siyasi, iktisadi ve
İspanya ise 17. yüzyılın ikinci yarısından itibaren sosyal sahalarda olduğu kadar bilim ve düşünce-
ikinci derecedeki devletler derecesine düştü. de de önemli değişim ve gelişimlerin yaşandığı
bir yüzyıldı. Öncelikli olarak akıl ön plana çık-
İngiltere ile İspanya, İtalya ve İskandinavya dev- maya ve aklın sınırları keşfedilmeye çalışılmış
2 letlerindeki gelişmeleri tartışabilmek ve bu, bir asır sonra ortaya çıkacak olan “Aydın-
1648-1697 yılları arasında Avrupa’daki güç lanma” düşüncesinin temellerini oluşturmuş-
dengeleri değişirken bazı devletler ön plana tur. İnsan dikkatini doğaya yöneltmiş ve adeta
çıkmaya, bazıları ise giderek güçlerini kaybet- doğa yeniden keşfedilmeye başlanmıştır. Doğa
meye başlamıştı. Yıldızı parlayan devletlerden
kadar, insan da yeniden keşfedilmiştir. İnsanın
biri de İngiltere idi. Buna rağmen İngiltere’nin
fizikî ve ruhî özellikleri aydınlatılmaya çalışıl-
Avrupa’nın önde gelen güçlerinden biri olması
mıştır. 17. yüzyıldaki gelişmelerden biri de la-
hiç de kolay olmadı. Öncelikle ülke içinde de-
isizmin giderek yükselmesidir. Bu yüzyıldaki
mokratikleşme ve eşitlik adına kanlı mücadele-
gelişmeleri özetleyen tek bir tarif ise “düşünce-
ler verilmek zorunda kalındı. Bununla birlikle
nin dünyevîleşmesidir”. 17. yüzyılda dünya önce
dışta da bir taraftan İspanya ve Hollanda ile di-
meşrulaştırılmış, sonra anlaşılıp kavranmış ve
ğer taraftan da Fransa ile mücadele edildi.
daha sonra da ona hakim olunmuştur.
16. yüzyılda Rönesans’ın ve dolayısıyla kültürel
17. yüzyılda modern felsefenin temelleri atıldı,
canlanmanın merkezi olan İtalya, 17. yüzyılda gi-
matematikte bir patlama oldu ve klasik fizik ku-
derek nüfuzunu ve canlılığını kaybetti. Bir yüzyıl
ruldu. İngiltere’de Francis Bacon Empirizm’in,
önce Avrupa’nın en güçlü denizci devleti olan Ve-
Fransa’da René Descartes ise Rasyonalizm’in ku-
nedik giderek nüfuz alanlarını ve etkinliğini kay-
rucuları olarak bu yüzyılda öne çıktılar.
betti. Cenova merkezli Ceneviz, Avrupa’nın finans
merkezlerinden biri olmaya devam etse de artık 17. yüzyılda matematik gelişmelerinin yaşandı-
onun da siyasî arenada pek bir etkinliği kalmadı. ğı bir dönem olmuş ve önemli matematikçiler
Toskana ve Savoy ise giderek güç kaybettiler. yetişmiştir. 17. yüzyıl fizik sahasında da önemli
İskandinavya’da ise İsveç giderek Avrupa’nın buluşların yapıldığı ve büyük fizikçilerin yetiş-
en önde gelen devletlerinden biri hâline geldi. tiği bir yüzyıldı. Bu sahadaki en önemli geliş-
1648’de imzalanan Vestfalya Antlaşması İsveç’in me hiç şüphesiz klasik fiziğin kurulmasıydı. 17.
yükselişinde bir dönüm noktası oldu. Buna mu- yüzyıl fizik ve matematik kadar astronomi ve tıp
kabil İskandinavya’nın diğer önemli devleti Da- sahasında da önemli buluşların ve gelişmelerin
nimarka giderek ikinci plana düştü. olduğu bir dönemdi.
1. XIV. Louis ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi 6. Aşağıdakilerden hangisi 1686’da Fransa’ya karşı
yanlıştır? oluşturulan Augsburg İttifakı’na katılan devletlerden
a. Mutlakıyetçi bir yönetim anlayışına sahiptir. biri değildir?
b. Versay Sarayı onun zamanında inşa edilmeye a. Avusturya
başlanmıştır. b. İspanya
c. Onun döneminde merkantilist bir ekonomi an- c. Venedik
layışı sergilenmiştir. d. Hollanda
d. Parlamentoyu kuvvetlendirmiştir. e. İngiltere
e. Kendisine karşı kurulan ittifakları engellemek
için paranın gücünü kullanmaya çalışmıştır. 7. Aşağıdakilerden hangisi Fronde İsyanları’nın özel-
liklerinden biri değildir?
2. İngiltere’nin resmen cumhuriyet rejimine geçişini a. Mazarin’i hedef almışlardır.
sağlayan kişi ve tarih eşleştirmesi aşağıdakilerden han- b. Vergilere itiraz etmişlerdir.
gisinde doğru olarak verilmiştir? c. Paris’i ele geçirmişlerdir.
a. Oliver Cromwell-1649 d. Kralın otoritesini eleştirmişlerdir.
b. II. Charles-1660 e. İspanya’dan destek görmüşlerdir.
c. David Leslie-1650
d. Richard Cromwell-1660 8. Bill of Rights ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
e. II. William-1649 doğrudur?
a. Fransa’da ilan edilmiştir.
3. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? b. İngiltere’de kralın otoritesini güçlendiren bir
a. Test Act, Katolik olarak devlet hizmetinde bu- bildiridir.
lunmayı engelleyen bir tasarıdır. c. İspanya’nın toprak kaybettiği bir antlaşmadır.
b. II. James tahta oturunca Katolik mezhebinden d. İngiltere’de eşitliğin ve demokrasinin gelişmesi-
Protestanlık’a geçmiştir. ni sağlayan bildiridir.
c. Hollanda Prensi III. William İngiltere’yi işgal e. Hollanda’nın ticaret hacmini arttıran düzenle-
etmesi için davet edilmiştir. melerin genel adıdır.
d. III. William eşi II. Mary ile birlikte taç giymiştir.
e. Bill of Rights, insan hakları ve ifade özgürlüğü 9. Dokuz Yıl Savaşları ile Avrupa’daki hakemlik rolü-
konusunda tarihteki en ünlü metinlerden biridir. nü kaybeden devlet aşağıdakilerden hangisidir?
a. İngiltere
4. Aşağıdaki devletlerden hangisi Fransa-Hollanda b. Fransa
mücadelesinde Fransa’ya destek verirken, Dokuz Yıl Sa- c. İspanya
vaşları sırasında bu politikasını tamamen değiştirmiştir? d. Hollanda
a. Venedik e. Rusya
b. Avusturya
c. İspanya 10. İspanya ile mücadelesi devam ederken Fransa ile
d. İngiltere ittifak antlaşması imzalayan devlet aşağıdakilerden
e. İsveç hangisidir?
a. Avusturya
5. Aşağıdaki antlaşmalardan hangisi ile Dokuz Yıl Sa- b. Prusya
vaşları son bulmuştur? c. Rusya
a. Torino Barış Antlaşması d. Portekiz
b. Ryswick Antlaşması e. İngiltere
c. Nijmegen Antlaşması
d. Augsburg Antlaşması
e. Aachen Antlaşması

İsveç Merkez Bankası 1. d Yanıtınız yanlış ise “Avrupa’nın Hakemi Fran-
17. yüzyıl Avrupa’da merkantilizm çağıydı. Ticareti sa” bölümünü yeniden okuyunuz.
teşvik edip, ihracatı mümkün olabildiğince arttırıp, de- 2. a Yanıtınız yanlış ise “II. Charles’ın İktidara Geli-
ğerli madenleri ülkeye getirmeye dayalı bu ekonomik şi” bölümünü yeniden okuyunuz.
modelde, paranın ülke içinde saklanması büyük önem 3. b Yanıtınız yanlış ise “Şanlı Devrim” bölümünü
taşıyordu. Bu konuda Hollandalılar oldukça başarılı yeniden okuyunuz.
olmuşlar ve Amsterdam’ı Avrupa’nın finans merkezi 4. d Yanıtınız yanlış ise “Dokuz Yıl Savaşları” bölü-
hâline getirmişlerdi. İsveç ise Otuz Yıl Savaşları’nda münü yeniden okuyunuz.
elde ettiği başarı sonrasında büyük bir Avrupa gücü 5. b Yanıtınız yanlış ise “Dokuz Yıl Savaşları” bölü-
iddiasındaydı. münü yeniden okuyunuz.
Baltık’ın kontrolünü ele geçiren İsveçliler, ülkelerine 6. c Yanıtınız yanlış ise “Dokuz Yıl Savaşları” bölü-
yatırımı arttırmaya çalışmaktaydılar. Uzun süre Hol- münü yeniden okuyunuz.
landa bayrağı ile Riga’da ticaret yapan Johan Palms- 7. d Yanıtınız yanlış ise “Fronde İsyanları” bölümü-
truch 1647’de İsveç’e gelmiş ve Kral X. Gustav’ın emriy- nü yeniden okuyunuz.
le bir banka kurma hazırlığına girişmişti. Palmstruch 8. d Yanıtınız yanlış ise “Şanlı Devrim” bölümünü
1657’de Stockholms Banco’yu kurdu. Devletin teşviğine yeniden okuyunuz.
rağmen bu banka devletten bağımsız özel bir kuruluş- 9. b Yanıtınız yanlış ise “Dokuz Yıl Savaşları” bölü-
tu. Stockholms Banco’nun en önemli yeniliği mevduat münü yeniden okuyunuz.
karşılığında “Kreditivsedlar” adı verilen Avrupa’nın 10. e Yanıtınız yanlış ise “Fransa-İspanya Mücadelesi
ilk banknotlarını basmasıydı. Fakat bu banka 1668’de (1648-1659)” bölümünü yeniden okuyunuz.
iflas etti. Bankanın tüm işletme hakları ve imtiyazları
Riksens Ständers Bank’a, yani Kraliyet Mülkü’nün ban-
kasına devredildi. Bu banka, İsveç’in Milli Assemble-
si olan Riksdag’a bağlı olacaktı. Böylece İsveç ilk kez
millî bir merkez bankasına sahip oluyor ve bu banka
parlamentoya bağlı olduğundan, ülkenin parasal gücü
halkın denetimine giriyordu.
Kaynak: http://www.riskbank.se/en/ ve Norstram

Byron, Scandinavia, Minneapolis 2000.
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Yararlanılan Kaynaklar

Sıra Sizde 1 Bainville, Jacques (1938), Fransa Tarihi, I, çev. Hüseyin
Fronde İsyanları, kralın otoritesini sarsmak ve Cahit Yalçın, İstanbul.
İngiltere’de olduğu gibi kralı devirmeyi hedefleyen bir Baykal, Bekir Sıtkı (1998), Yeni Zamanda Avrupa
ayaklanma değildi. Bilakis kralın otoritesinin devamı Tarihi, Otuz Yıl Savaşı Devri II/I, Ankara.
istenmekte ve krala bir baba gibi bakılmaktaydı. İsyan- Belloc, Hilaire (2003), Charles I, Norfolk VA.
cılar kralın otoritesinin güçlenmesini ve daha âdil bir Bertnard, Louis (1940) İspanya Tarihi, çev. Galip
şekilde hükmetmesini istiyorlardı. Asilerin yazılı ve Kemali Söylemezoğlu-Nurullah Ataç, İstanbul.
sözlü propagandalarında kral değil Başkan Mazarin Black, Jeremy (2008), Eighteenth Century Britain 1688-
hedef alınmaktaydı. 1703, Hampshire.
Braddick, Michael J. (2004), State Formation in Early
Sıra Sizde 2 Modern England, Cambridge.
Cromwell’in cumhuriyeti ilan ederek yönetime ta- Bromley, J. S. (ed. ), (1970), The New Cambridge
mamen hakim olmasını İskoçlar benimsememiş ve Modern History, VI, Londra.
ayaklanmışlardı. Cromwell öldüğünde ise yerine geçen Nordstrom, Byron, J. (2000), Scandinavia, Minneapolis.
oğlunun dirayetsizliği nedeniyle ülke yeniden bir iç Carsten, F. L. (ed. ), (1961), The New Cambridge Modern
savaşın eşiğine gelmiştir. Bu durumdan faydalanan II. History, V, Londra.
Charles, İskoçlar’ın desteğini de alarak devletin başına Davies, Norman (2006), Avrupa Tarihi, çev. B. Çığman-
geçmiş ve 1660’da taç giyerek cumhuriyet dönemini E. Topçugil-K. Emiroğlu-S. Kaya, ed. Mehmet Ali
resmen bitirmiştir. Kılıçbay, Ankara.
Derry, T. K. (1994), A History of Scandinavia,
Sıra Sizde 3 Minneapolis.
Kral II. James’in Katolik yanlısı tutumu, Test Act’ı fes- Durant, Will and Ariel (1963), The Story of Civilization,
hetmek istemesi, Fransa Kralı XIV. Louis’i destekleme- VII, New York.
si ve 1687’de Protestan (Anglikan) ve Katolik Kilisesi’ni Evedy, Colin Mc. (2003), Modern Çağ Tarih Atlası
eşit konuma getiren İnanç Özgürlüğü Fermanı’nı ilan 1483’ten 1815’e Avrupa, çev. Ayşen Anadol, İstanbul.
etmesi, kendisine olan tepkinin artmasına neden ol- Frederic, Louis (1974), Medeniyet Tarihi, çev. Vahdet
muştu. Bu tepki bir erkek çocuğunun olması ile en- Gültekin, III, İstanbul.
dişeye dönüştü ve yeğeni Hollanda Prensi William Gelişim-Hachette Türk ve Dünya Tarihi Ansiklopedisi
duruma müdahale etti. Parlamentonun da kendisine (1985), IV, çev. Tahsin Yücel, İstanbul.
destek vermesiyle Glorius Revolution (Şanlı Devrim) Hocaoğlu, Durmuş (1989), “Yeni Bir Dünyanın Alt
gerçekleşmiş oldu. Yapısına Dâir”, Türkiye Günlüğü, sayı: 4, s. 4-12.
Jörgensen, C. - Pavkovic, M.- Rice, R. - Schneid, F. -
Sıra Sizde 4 Scott, C. (2011), Dünya Savaş Tarihi Teçhizat Savaş
Savaşın başlamasının asıl nedeni, Avrupa’da giderek Yöntemleri Taktikler, Erken Modern Çağ 1500-1763,
artan Fransa tehdidinden tüm Avrupa devletlerinin çe- İstanbul.
kinmesidir. Savaşı bitiren asıl neden ise Fransa’nın eko- Jutikkala, Eino (1955), “The Great Finnish Famine in
nomik olarak sıkıntıya düşmesi, denizlerde yaşadığı 1696-97”, Scandinavian Economic History Review
zorluklar ve iki tarafın da savaşın kör düğüme döndü- III, Odense.
ğünün ve netice getiremeyeceğinin farkına varmasıdır.
Kahn, Robert A. (1974), A History of the Habsburg
Empire 1526-1918, Londra.
Karamonou, M- Poulakou-Rebelakou, E.-Tzetis, M.-
Androutsos, G. (2010) “Anton van Leeuwenhoek
(1632-1723)...”, Revista Argentina de Microbiología,
X, Buenos Aires, s. 311-314.
Lee, Stephen J. (2008), Avrupa Tarihinden Kesitler, çev.
Ertürk Demirel, Ankara.
Lockhart, Paul Douglas (2004), “Denmark”, Europe
1450 to 1789, II, New York.
Mallett, Michael (2009), Mercenaries and Their Masters,
South Yorkshire.
Maurois, Andre (1938), İngiltere Tarihi, II, çev. Hüseyin
Cahit Yalçın, İstanbul.
Mckay, Derek - Scott, H.M. (2011), Büyük Devletlerin
Yükselişi 1648-1815, çev. Eşref Bengi Özbilen,
İstanbul.
Monod, Paul Kleber (1999), The Power of Kings,
Michigan.
Parker, Geoffrey (1974), “The Military
Revolution,1560-1660 a Myth?” The Journal of
Modern History, Chicago.
Pinnow, Hermann (1940), Almanya Tarihi, II, çev.
Fehmi Baldaş, İstanbul.
Rabb, Theodore K. (2006), The Last Days of The
Renaissance, New York.
Roberts, Andrew (2009), Great Commanders of the
Modern World, Londra.
Stephen D. Snobelen (2004), Newton İsaac, Europe
1450 to 1789, IV, New York.
Roberts, J. M. (2010), Avrupa Tarihi, çev. Fethi Aytuna,
İstanbul.
Tallett, Frank (1997), War And Society in Early Modern
Europe 1495-1715, Londra.
Wallance, Edward (2006), The Glorious Revolution,
Londra.
Wiesner, Merry E.-Hanks (2009), Erken Modern
Dönemde Avrupa 1450-1789, çev. Hamit Çalışkan,
İstanbul.
http://www.riksbank.se/en/
7
Amaçlarımız
 18. yüzyılın ilk yarısında Avrupa’daki güç dengelerindeki değişimi tartışabilecek,
 Avrupa’da 1700-1748 tarihleri arasındaki meydana gelen savaşları ve sonuçları-
nı değerlendirebilecek,
 18. yüzyıl Avrupa tarihinin Osmanlı tarihi ile ilgisini değerlendirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Diplomasi • Nystad Antlaşması
• Güç Dengeleri • Aix-la-Chapelle Antlaşması
• İspanya Veraset Savaşları • Poltava Savaşı
• Lehistan Veraset Savaşları • Büyük Petro
• Avusturya Veraset Savaşları • XII. Şarl
• Utrecht Antlaşması

İçindekiler
• İSPANYA VERASET SAVAŞLARI (-1702

1714)
• RUSYA’NIN BİR AVRUPA GÜCÜ HÂLİNE
GELMESİ
Ortaçağ-Yeniçağ • AVRUPA’DA GEÇİCİ SÜKÛNET VE BARIŞ
Kuzey’in Yükselişi (1697-1748)
Avrupa Tarihi DÖNEMİ (1730-1715)
• DENGELERİN BOZULMASI VE YENİ
SAVAŞLAR DÖNEMİ
• AVUSTURYA VERASET SAVAŞLARI
(1748-1740)
Kuzey’in Yükselişi
(1697-1748)
İSPANYA VERASET SAVAŞLARI (1702-1714)

İspanya’yı Taksim Antlaşmaları
İspanya, 17. yüzyılın son çeyreğinde bir önceki yüzyıla nazaran nüfuzunu ve
hâkimiyet sahasını büyük oranda kaybetmesine rağmen, hâlâ Avrupa’nın en bü-
yük devletlerinden biri idi. 1690’larda sınırları doğuda Filipinler’den, batıda Ka-
rayip Adaları ile Orta ve Güney Amerika’ya kadar yayılıyordu; Güney Hollanda
ile Lüksemburg hâlâ İspanya mülkü idi. İspanya, 1697’ye gelindiğinde Avrupa’nın
diğer devletleri arasındaki güç mücadelesinin en önemli sebebini oluşturdu. İs-
panya Kralı II. Carlos’un hastalığı 1690’lara gelindiğinde daha da arttı ve II.
Carlos’un yerine geçecek bir varisi yoktu. Kralın muhtemel bir ölümünde İspanya
hâkimiyeti için mücadelelerin ortaya çıkacağı kesindi.
İngiltere ve Fransa, bazı tarihçiler tarafından “İlk Dünya Savaşı” olarak adlan-
dırılan “Dokuz Yıl Savaşları”ndan sonra, Avrupa’nın geneline yayılacak bir savaş
istemediklerinden İspanya meselesinde birlikte hareket etmek üzere harekete geç-
tiler. İngiltere Kralı III. William ile Fransa Kralı XIV. Louis, her iki tarafın da ka-
bul edebileceği bir antlaşma üzerinde çalışmaya başladılar. Fransa kralı, İspanyol
prenseslerin oğlu ve kocası olmasına rağmen İspanya gibi denizlerde de hâkimiyet
sahası oldukça büyük bir devlet üzerinde tek başına hâkimiyet iddiasında bulun-
manın kendisini bir savaşa sürükleyeceğini gayet iyi bildiğinden İngiltere ile ortak
hareket etmeyi daha uygun görüyordu. III. William ise Dokuz Yıl Savaşları’nda
devletin ağır bir mali yük altına girmesi yüzünden ağır eleştirilere uğramış ve bu-
nun sonucunda savaştan sonra İngiltere ordusunu küçültmüştü. İspanya veraseti
yüzünden İngiltere’nin Fransa gibi Avrupa’nın en güçlü devleti ile yeniden savaşa
tutuşması, iç kamuoyunda büyük tepkilere yol açacağından ve ordusu küçültül-
düğünden bu, istenen bir durum değildi. Bu sebeplerden İngiltere ve Fransa, İs-
panya meselesinde ortak hareket etti.
İngiliz ve Fransız diplomatların müzakereleri sonucunda 1698’de “Birinci Tak-
sim Antlaşması” kabul edildi. Bu antlaşmaya göre II. Carlos’un ölümünden son-
ra yerine Bavyera Elektör Prensi Joseph Ferdinand, İspanya kralı olacaktı fakat
Ferdinand’ın 1699 Şubat’ında aniden ölmesi üzerine antlaşma hayata geçirileme-
den fiilen hükümsüz kaldı. Bu yüzden İngiltere ile Fransa arasında 1699 Hazi-
ran’ında “İkinci Taksim Antlaşması” imzalandı. Bu antlaşmaya göre Avusturya
Kralı I. Leopold’ün küçük oğlu Karl, İspanya, denizaşırı imparatorluğu ve Güney
Hollanda’ya kral olacak; Fransa, Napoli ve Milano’yu dukalıkları ile değiştirecekti.
İkinci Taksim Antlaşması’na İspanya ve Avusturya karşı çıktılar. Kutsal Roma-

Cermen İmparatoru ve Avusturya Kralı I. Leopold, İspanya verasetinde tek başına
söz sahibi olmak istiyordu. Ayrıca İtalya’ya hâkim olmayı hedefleyen Leopold, bu
antlaşmayı kabul etmesi hâlinde bu hayalinin gerçekleşmesinin mümkün olma-
dığını da biliyordu. Avusturya’nın İkinci Taksim Antlaşması’nın kabul etmemekte
ısrar etmesinin bir diğer önemli sebebi de Türkler karşısında kazanılan zaferlerdi.
1683’te Osmanlı İmparatorluğu tarafından başlatılan ancak sonuçları itibariyle
Türk tarafının ağır yenilgiler yaşadığı “Uzun Türk Savaşları” döneminde en kârlı
çıkan devlet Avusturya olmuştu.
İkinci Taksim Antlaşması’na en fazla tepki ise İspanya’dan geldi. II. Carlos ağır
hasta olmasına rağmen İspanyol devlet adamları kralın bir vasiyetname imzala-
masını sağladılar. Vasiyetnameye göre Carlos’un ölümünden sonra yerine Fransa
Kralı XIV. Louis’nin küçük torunu Philip of Anjou kral seçilecekti. İspanyol devlet
adamları bu hamle ile İngiltere ve Fransa arasındaki ittifakı parçalamayı hedefle-
mişlerdi. Bunda da başarılı oldular. Zira 1 Kasım 1700’de II. Carlos öldüğünde
Fransa kralı, torununun V. Felibe (Philip) olarak İspanya kralı seçilmesini hemen
tanıdı. Böylece İspanya Veraset Savaşları’na giden süreç de başladı.
Philip of Anjou’nun V. Felibe olarak İspanya kralı seçilmesine ilk ve en sert
tepkiyi Avusturya gösterdi. Zira bu durum, Avusturya’nın İspanya üzerindeki ha-
yallerinin tamamen ortadan kalkması ve İspanya’nın Fransa nüfuzu altına girmesi
demekti. Buna bir tepki olarak birliklerinin bir kısmını İtalya üzerine sevketti.
Bununla da kalmayan Avusturya, Fransa aleyhine bir ittifak için görüşmelere de
başladı.
Avusturya’nın ittifak arayışlarını İspanya’nın yeni kralı V. Felibe’nin ilk icra-
atları kolaylaştırdı. Zira V. Felibe tahta geçer geçmez Fransa lehine birtakım ant-
laşmalar imzaladı ve danışmanlarının büyük bir kısmını da Fransızlar’dan seçti.
Ayrıca İspanya’nın merkezi yapısını güçlendirmek için birtakım girişimlerde bu-
lundu. Bu durum Aragon, Katalonya ve Valencia gibi yerel güçlerin etkili olduğu
bölgelerde tepki ile karşılandı.
V. Felibe’nin faaliyetleri, başta İngiltere ve Avusturya olmak üzere İspanya
üzerinde planları olan diğer Avrupa devletlerini tedirgin etti ve Fransa aleyhine
bir bloğun oluşmasını hızlandırdı. 7 Eylül 1701’de Denizci Devletler, İngiltere ve
Avusturya, Lahey Büyük İttifakı’nda bir araya geldiler. Lahey İttifakı’nda kabul
edilen maddelere göre V. Felibe’ye İspanya ile sömürgeler bırakılacak, İspanya ve
Fransa tahtları birbirinden ayrı kabul edilecek, Avusturya Kralı I. Leopold’e Gü-
ney Hollanda verilecek, Denizci Devletler ise İspanya’dan ticari imtiyazlar elde
edeceklerdi.
Savaşın Başlaması
Lahey Büyük İttifakı’nın mimarlarından İngiltere Kralı III. William’ın 8 Mart
1702’deki vefatı ittifakın zayıflamasına neden olmadı, bilakis daha da güçlenme-
sini sağladı. Bu arada savaş birçok farklı cephede devam ediyordu. Savaşın ilerle-
yen yıllarında Prusya da Lahey Büyük İttifakı’na dâhil oldu. Böylece hem Prusya
bir Avrupa gücü olarak temayüz etmeye başladı hem de Prusya askeri sayesinde
Fransa daha fazla sıkıştırıldı. İttifaka katılmalar olmasına ve bu ittifakı güçlendir-
mesine rağmen, savaşın asıl malî yükünü Deniz Devletleri çekmekteydi. Özellikle
İngiltere ve Hollanda savaşın en önemli finansörleriydi ve Veraset Savaşları, bu
iki ülkeyi birbirine daha çok yakınlaştırdı. İki ülke arasında, İngiltere’nin aleyhine
olsa da, 1709’da Mania Antlaşması imzalandı.
7. Ünite - Kuzey’in Yükselişi (1697-1748) 157
Bu arada birçok cephede savaş son hızıyla devam ediyordu. Özellikle 1704’de
ittifak birlikleri Fransa’ya ağır yenilgiler yaşattılar. Müttefiklerin başarısının ar-
kasında İngiltere ile Hollanda’nın mali destekleri kadar, Prusya’nın insan gücü ve
Marlborough Dükü John Churchill ile Avusturyalı Prens Eugen’in askerî dehaları
da vardı. 1704’de süngü takılmış tüfekler ile mücehhez İngiliz-Hollanda ve Avus-
turya-Alman kuvvetleri, Fransa’yı hem doğudan hem de batıdan kuşattılar ve bü-
yük başarılar elde ettiler. 1706’da Marlborough komutasındaki İngiltere-Hollanda
ve Alman birlikleri, yaklaşık 50 bin kişilik Fransa ordusuna ağır bir darbe vurdu
ve ardından da Brüksel ve civarındaki bazı bölgeler teslim oldular. Buna mukabil
Fransa güçlü ekonomisi ve asker ihtiyacı sağlayacak nüfusu sayesinde kısa süre-
de yeniden toparlandı ve 1707’de Brüksel’i yeniden işgal etti. 1708’de Eugen ko-
mutasındaki Avusturya ordusu İtalya’daki bütün İspanyol topraklarını ele geçirdi
ve Fransa, müttefik orduları tarafından dört cephede de kuşatıldı. Başarının ar-
kasında yine Marlborough ile Prens Eugen vardı. Zira Fransa ordusu tarafından
sıkıştırılan müttefik orduları karargâhına birkaç yüz kişi ile gizlice gelen Prens
Eugen, Marlborough ile birlikte yaptıkları toplantıda savaşın kaderini değiştirecek
kararlar aldılar. Alınan en önemli karar müttefik ordularının Fransa’nın bekledi-
ğinden daha hızlı hareket ettirilmesi idi. Prens Eugen’in 1697’de Zenta Savaşı’nda
Türk ordusu karşısında başarıya götüren “beklenmeyen hızı”, 1708’de de müttefik
ordularına başarı getirdi. 11 Temmuz 1708’de Oudenaarde’de ise yaklaşık 100 bin
kişilik Fransa ordusu, Marlborough komutasındaki müttefik ordusu karşısında
ağır bir yenilgi aldı. Savaş sonunda Fransa yaklaşık dokuz bin esir ve altı bin ölü
verirken, müttefik ordularının kaybı yalnızca üç bindi.
Müttefik ordularının bir sonraki hedefi Fransa’nın tamamen işgal edilmesiydi
fakat 1708’den itibaren müttefikler arasındaki fikir ayrılıkları bunu imkânsız hale
getirdi. Zira İtalya’ya hâkim olan Avusturya, daha fazla ileri gitmek istemiyordu
ve enerjisini 1703’ten beri devam eden Macaristan isyanlarına harcamaya başla-
mıştı. Avusturya’nın savaşı daha ileri götürmek istememesi en çok İngiltere’yi zor
duruma soktu. Çünkü İngiltere’nin İspanya Veraset Savaşları’ndaki nihai hedefi
İspanya’nın tamamen işgal edilmesiydi. Buna mukabil Fransa’nın desteğini alan
V. Felibe’yi tahttan indirmek beklenildiği kadar kolay olmadı. İspanya’da Felibe
ve İngiltere’nin desteklediği Karl taraftarları arasında bir iç savaş çıktı ve bu iç sa-
vaşın galibi V. Felibe oldu. İttifak güçleri Fransa karşısında kazandıkları zaferleri
İspanya karşısında kazanamadılar ve bu durum 1709’dan itibaren barış görüşme-
lerinin başlatılmasına giden süreci başlattı.
Barış Görüşmeleri
1709’da Lahey’de başlatılan ilk barış görüşmelerinden, müttefiklerin ağır talepleri
yüzünden, olumlu bir sonuç çıkmadı ve Fransa Kralı XIV. Louis, bu şartları kabul
etmek yerine savaşa devam emri verdi. Fransa artık ya tamamen işgal edilecek ya
da şartları hafifletilmiş bir barışa müttefikleri razı etmek için askerî başarılar ka-
zanacaktı. XIV. Louis, ülkenin içinde bulunduğu zor durumu aşmak için halka şu
şekilde bir konuşma yaptı: “Karakterime ters olan bir şeyi yapmaya kendimi zor-
ladığımı söyleyebilirim. Şahsım, hatta belki onurum pahasına olsa bile vatandaş-
larımın huzurunu bir an önce sağlamak gayretindeyim. Kendimizi savunmak için
hazırlanmaktan başka bir alternatif yol göremiyorum. Bir araya gelerek kenetlen-
miş bir Fransa, askerî güçle oluşturulan tüm ordulardan daha büyüktür ve bu ha-
liyle düşmanlarını ustalıkla alt edebilecektir. Güvenliğinizi yakından ilgilendiren
bu engele karşı sizlerin yardımını talep ediyorum. Gayret ile oluşturacağımız bu
birliktelik düşmanlarımıza sömürülemeyeceğimizi öğretecektir”.
1709’da alınan kararın Fransa için oldukça ağır sonuçları oldu. Zira vergi yükü
nüfusun yüzde doksanını oluşturan köylüler üzerindeki yükü daha da arttırdı.
Kral, ülkenin içinde bulunduğu ekonomik çıkmazı aşmak için yeni vergiler ihdas
etti. Bunlar da kifayetsiz kaldığından borç para alındı, piyangolar çekildi, soyluluk
belgesi satılmaya başlandı ve kâğıt para basıldı fakat bunların hiçbiri 1709 tarihi
itibariyle ülkenin içinde bulunduğu ekonomik darboğaza bir çözüm olmadı. Paris
halkı 1709’da Versay’a saldırdı ve şehirde büyük bir yağma meydana geldi. Bir
zamanlar “mutlakiyetçiliğin” sembolü olan ve “Güneş Kral” olarak bilinen XIV.
Louis aleyhinde tezahüratlar atılmaya başlandı. Sıkıntıları, 1709’daki şiddetli kış
daha da arttırdı ve şiddetli kış yüzünden Fransa’nın nüfusu 2 milyon azaldı. Kral,
halkın sıkıntılarına ortak olduğunu göstermek için saraydaki altın yemek takım-
larını sattı. Bütün zorluklara rağmen, savaşa devam etti.
Eylül 1709’da Malplaquet’de her iki taraf için de kanlı ancak neticesiz bir sa-
vaş meydana geldi. İlerleyen aylarda devam eden mücadeleler bir sonuç verme-
di ve 1710’un ilk aylarından itibaren barış görüşmeleri yeniden başlatıldı. İkinci
barış görüşmeleri de müttefikler arasındaki fikir ve çıkar ayrılıkları yüzünden
yarıda kesildi.
Barış, İngiltere’deki kabine değişikliği ile mümkün oldu. Savaşın asıl mali yü-
künü çeken İngiltere için İspanya’nın tamamen işgalinin ve desteklediği Karl’ın
İspanya tahtına geçmesinin mümkün olmadığını gören İngiltere’deki yeni kabine
1710’dan itibaren barışın yapılması için diğer müttefiklerine baskı yapmaya baş-
ladı. Ayrıca gizlice Fransa ile görüşmeler başlatıldı. İngiltere barış isteğinde ciddi
olduğunu göstermek için savaşın kaderini tayin eden ve başarıların arkasındaki
en önemli isimlerden biri olan Marlborough’u 1711 Aralık’ında görevden aldı.
İngiltere’nin barış arzusunu hızlandıran asıl önemli gelişme ise 17 Nisan 1711’de
Kutsal Roma-Cermen İmparatoru I. Joseph’in varis bırakmadan ölümü oldu. Zira
I. Joseph’in yerine kardeşi VI. Karl geçti ve böylece Avusturya artık VI. Karl’ın
İspanya kralı olarak da tanınmasında ısrar etmeye başladı. Bu ise İngiltere için
kabul edilir bir durum değildi. Avusturya’nın isteğinin kabulü hâlinde İspanya ve
Avusturya tek bir kralın hâkimiyeti altına girecekti ancak İspanya Veraset Savaş-
ları da tam da bu yüzden çıkmıştı. Bunun önünü almak isteyen İngiltere, Fransa
ile olan barış görüşmelerine hız verdi ve diğer müttefiklerin de bu barış görüşme-
lerine katılması için baskıyı arttırdı.
Utrecht Antlaşması
1712 Ocak’ına gelindiğinde İngiltere’nin arzusu ve baskılarının bir sonucu olarak
Hollanda’nın Utrecht şehrinde müttefikler ile Fransa arasında barış görüşmeleri
yeniden başladı. Görüşmeler yaklaşık bir sene sürdü ve 11 Nisan 1713’te ise İngil-
tere, Fransa, Hollanda, Savoy, İspanya ile Prusya arasında Utrecht Barışı imzalan-
dı. Antlaşmaya göre V. Felibe, İspanya ve denizaşırı imparatorluğa; İngiltere, Ce-
belitarık ve Minorka’ya; Hollanda ise Fransa hâkimiyetindeki Flanders’deki birkaç
önemli şehre hâkim olacaktı. Buna mukabil artık Hollanda bir deniz gücü olarak
caydırıcılığını kaybetmiş ve veraset savaşlarının malî yükü yüzünden ekonomisi
de iyice bozulmuştu. Ayrıca yine antlaşmaya göre V. Felibe, Fransa tahtı üzerin-
deki veraset haklarından feragat edecek; Fransa, İngiltere tahtında hak iddia eden
III. James’i iade edecekti.
Avusturya ise bir sene daha savaşa devam etti ve Mart 1714’te Fransa ile antlaş-
ma imzalamak zorunda kaldı. İngiltere tahtına Protestan kralların geçmesi kabul
edildi, Fransa ve İspanya krallıkları da daima birbirlerinden ayrı olacaklardı.
1702’de başlayan ve 1714’e kadar süren İspanya Veraset Savaşları, Hollanda,

İberya Yarımadası, İtalya, Ren ve Tuna boylarında devam etmişti. Bu savaşın so-
nunda İspanya üzerinde tek bir devletin hâkimiyet kurması engellenmekle birlik-
te ne İngiltere’nin ne Fransa’nın ne de Avusturya’nın istekleri tamamen gerçekleş-
ti. Savaşın sonunda özellikle Fransa, Avrupa’daki nüfuzunu ve etki alanını giderek
kaybetmeye başladı. Ayrıca savaşta halkın yardımına müracaat edilmesi ile bir-
likte artık mutlak güç kaynağının kral değil halkın bizzat kendisi olduğu anlayışı
yayılmaya başladı ve bu anlayış Fransız İhtilali’ne giden sürecin temellerini oluş-
turdu. Savaş Fransa’nın toplam devlet borcunu yedi katına çıkardığından ülkede
ciddi bir mali kriz baş gösterdi. Fransa’nın mağlubiyeti, bir devletin önde gelen
olduğu dönemi kapadı ve daha akışkan bir Avrupa devletler sistemine yol açtı.
“Barış, Avrupa tarihinde bir nokta değilse de virgül anlamına geliyordu: Batı
Avrupa’da uzun süren bir savaş dönemine son vermiş, bölgelere ve hanedanlara
büyük değişiklikler getirmiş ve Fransa’nın mağlubiyetinden sonra yeni bir Avrupa
devletleri sistemini başlatmıştır”. Avusturya ise İspanya Veraset Savaşları’ndan en
fazla toprak kazanan devlet olarak çıktı ve Avrupa’nın en büyük devleti hâline
geldi. Avusturya için daha da önemli olan husus XIV. Louis’nin gücünün sınırlan-
dırılmış ve İspanya tahtı üzerindeki hak iddiasından geçici bir süre ile vazgeçmiş
olması idi. Utrecht Barışı, Hollanda için de bir dönüm noktasıydı. Kazanan cep-
hede yer almasına rağmen Hollanda, savaş süresince büyük bir mali yükün altına
girdi, borcu beş kat arttı ve neredeyse ülke iflasın eşiğine geldi. İlerleyen yıllarda
Hollanda’nın Avrupa siyaseti üzerindeki etkisi tedricen geriledi.
Utrecht Antlaşması’ndan sonraki 20 yılda Batı Avrupa’ya göreceli bir barış
dönemi hâkim oldu. Bu 20 yılda İngiltere, Fransa ve Avusturya aralarında prob-
lemleri savaşla değil antlaşmalar yoluyla halletmeye çalıştılar. Bunun en önemli
sebebi ise hem kazanan hem de kaybeden devletlerin büyük bir ekonomik yükün
altına girmiş olmalarıydı. Bu 20 yılda Batı Avrupa devletleri ekonomilerini iyileş-
tirmeye ve siyasi istikrarı yeniden sağlamaya gayret ettiler.
Utrecht Barışı’ndan sonra neden Batı Avrupa’da genel bir barış dönemi başladı?
1
RUSYA’NIN BİR AVRUPA GÜCÜ HÂLİNE GELMESİ
Kuzey Savaşları (1700-1721)

Batı Avrupa, İspanya Veraset Savaşları ile boğuştuğu dönemde Doğu Avrupa’da
1697’den itibaren ittifaklar kurulmaya başlandı. Bu ittifakların kurulmasının en
önemli sebebi ise İsveç’in bölgedeki nüfuzunun ve askerî gücünün meydana ge-
tirdiği baskı idi.
İsveç, 17. yüzyılda Avrupa’da askerî bir güç olarak ortaya çıktı ve en geniş sı-
nırlarına X. Şarl (1622-1660) zamanında ulaştı. Buna mukabil İsveç’in bu büyü-
mesi iktisadî bir gelişme ve nüfus artışı ile desteklenemedi. 17. yüzyılın sonlarında
İsveç’in nüfusu 1,5 milyon iken Fransa’nınki 21 milyondu. Ayrıca ülkenin coğrafi
olarak dört tarafının işgale açık olması da bir diğer problemdi, ancak zengin de-
mir madenleri ve Avrupa’nın tek bakır madeni ülke ekonomisini canlı tuttu. Buna
mukabil sanayi neredeyse hiç yoktu. Adeta savaş İsveç’in ekonomik olarak tek ve
en önemli kaynağıydı. Ayrıca savaşlarda müttefiklerden alınan mali destekler de
ülke ekonomisini canlı tutuyordu. Aksi takdirde düzenli ve daimi bir ordunun,
barış zamanlarında da finanse edilmesi ülkeyi ekonomik darboğaza sokuyordu. Bu
yüzden bazı tarihçilerin deyimiyle İsveç, “devleti olan bir ordu” görünümündeydi.
İsveç, XI. Şarl döneminde de Avrupa’nın en önde gelen devletlerinden biri

olmaya devam etti. 18. yüzyıla gelindiğinde ise İsveç, giderek güç kaybederken
Doğu Avrupa’da güç dengeleri de değişti ve bu yüzyıldan itibaren iki devlet öne
çıkmaya başladı. Bunlar Prusya ve Rusya idi. İsveç’in giderek güç kaybetmesi yü-
zünden XI. Şarl (1660-1697) döneminden itibaren denge siyaseti izlenmeye ve
Avrupa’da oluşan ittifaklardan istifade edilmeye çalışıldı. XI. Şarl, dışarıda barış
politikası takip ederken, içeride ise birtakım reformlar yaptı ve ülkenin toparlan-
masını sağladı. Merkezî yapıyı güçlendirdi, kara ve deniz birliklerini hem moder-
nize etti hem de sayılarını arttırdı. İsveç, adeta bu kral döneminde bir nefes alma
fırsatı buldu, mali olarak dışarı bağımlılıktan kurtuldu ve yeniden toparlandı.
Türk tarihinde “Demirbaş Şarl” olarak da bilinen XII. Şarl, 15 yaşında iken
1697’de İsveç tahtına çıktığında kendini toparlamış, iç muhalefetin büyük oranda
bastırıldığı ve ekonomisi iyileşmeye başlamış bir ülke devraldı. İçteki rahatlığa
rağmen başını Danimarka’nın çektiği komşu devletler, genç ve tecrübesiz XII.
Şarl’ın kral seçilmesini fırsat bilerek İsveç aleyhinde harekete geçtiler.
1698’de Danimarka, İsveç aleyhinde bir koalisyon oluşturmak amacıyla Le-
histan ile irtibata geçti. Lehistan Kralı II. August, ülkenin sınırlarını genişletmek
için İsveç’e ait Livonya ve onun limanı Riga’yı almak isteğinden Danimarka’nın
teklifine olumlu cevap verdi. 1699’da Danimarka-Lehistan ittifakına, İsveç
hâkimiyetindeki İngria ve Neva Nehri’ne sahip olmak isteyen Rusya da dâhil oldu.
İttifaka dâhil olan Rusya, artık giderek bir Avrupa gücü olarak temayüz etmeye ve
Büyük Petro liderliğinde buna göre reformlar yapılmaya başlandı.
Kuzey İttifakı’na dâhil olduktan sonra Rusya dış politikasında köklü ve önemli
değişikliklere gitti. İttifaka dâhil olmadan önce Büyük Petro’nun en önemli hedefi
Karadeniz’e açılmak ve bunun için de Azak’ı ele geçirmek iken, 1699’dan sonra bu
hedefinden vazgeçti. Artık Petro liderliğindeki Rusya için en önemli hedef İsveç
aleyhine olacak şekilde topraklarını genişletmekti. Bunun için de güneyde kendi-
ni garantiye almak zorundaydı. Bu minvalde 1700’de Osmanlı İmparatorluğu ile
İstanbul Antlaşması imzalandı ve Petro, bu antlaşmadan sonra bütün dikkatini
İsveç savaşına verdi.
1700’ün ilk aylarında Danimarka, Lehistan ve Rusya ittifakı, daha 15 yaşındaki
İsveç kralının kendilerine fazla direnemeyeceğini, zaten ülkenin de uzun vadeli
bir savaşı finanse edecek ekonomik düzeye sahip olmadığını düşünerek harekete
geçti. 1700 Şubat’ında Danimarka, İsveç’e ait Holstein-Gottorp topraklarına sal-
dırdı. 1700 yazında ise Lehistan Livonya, Rusya da Ingiria ile Estonya’yı kuşattı.
Kuzey İttifakı, İsveç konusunda yanıldıklarını kısa sürede anladılar. Zira İsveç’in
Kuzey İttifakı tarafından tamamen ortadan kaldırılmasının kendileri için iyi so-
nuçlar getirmeyeceğini gören İngiltere ve Hollanda, İspanya Veraset Savaşları ile
uğraşmalarına rağmen 1700’de donanmalarını İsveç’e yardım etmek üzere gön-
derdiler. Bununla birlikte Kuzey Savaşı ile İspanya Veraset Savaşları giderek daha
iç içe girmeye başladı.
İngiliz ve Hollanda donanmalarının yardımına yetişmesi İsveç Kralı XII. Şarl’a
hiç beklemediği avantajlar sağladı. Bu donanma sayesinde Şarl, ordusunun bir
kısmını Zealand’a çıkardı ve böylece en büyük düşmanı olan Danimarka’nın baş-
kenti Kopenhag’ı kuşattı. Başkenti işgal edilme tehlikesiyle karşı karşıya kalan
Danimarka, İsveç’ten barış talebinde bulundu. XII. Şarl, bu talebi doğuda elini
rahatlatmak adına kabul etti ve 18 Ağustos 1700’de “Travendal Barışı” imzalandı.
Travendal Barışı’ndan sonra XII. Şarl vakit kaybetmeden Rusya üzerine yürüdü
ve Kasım 1700’de Narva’da Rus birliklerini büyük bir bozguna uğrattı. Bu yenilgi
Petro için önemli bir tecrübe oldu. Petro, Rusya’da büyük bir askeri modernleşme
süreci başlatmış fakat bunu daha önce savaş sahalarında tecrübe etmemişti. Narva,
bunun için iyi bir fırsat oldu ama sonu hüsranla bitti. Petro’nun büyük ümit bağla-
dığı modern ordusu İsveç birlikleri karşısında tutunamadı. Savaş sonunda Rusya
büyük askeri kayıplar yanında, üst düzey komutanlarının da bir kısmını kaybet-
ti. Narva başarısından sonra XII. Şarl, Livonya’ya yürüdü ve burada ordugâhını
kurdu. İsveç kralının daha fazla ileri gitmemesi Rusya’yı mutlak bir mağlubiyetten
kurtardı. İsveç’in Narva hezimetinden sonra Rus birliklerini takip edip kesin bir
zafer kazanmak istememesinde Lehistan etkili oldu. Zira Rusya üzerine yürümesi
hâlinde Lehistan birliklerinin İsveç ordusunu arkadan kuşatma ihtimali vardı. Bu
yüzden XII. Şarl, Livonya’da ordugâh kurmayı tercih etti.
1701 yılına gelindiğinde İsveç kralı, Lehistan’ı da savaş meydanlarında yen-
mek ve ancak bundan sonra bir barış antlaşması imzalamak üzere harekete geçti.
1701 yazında Lehistan topraklarına girdi ama bu XII. Şarl için çok ciddi bir adım
oldu, zira kral 1701’de Lehistan’da kesin bir başarı elde edemedi. Daha da kötüsü
Lehistan’ın idari yapısı kralı zor duruma soktu, kral adeta Lehistan bataklığına
saplandı ve 1706’ya kadar Lehistan meselesi ile uğraşmak zorunda kaldı. 1706’da
Lehistan Kralı II. August’ü silah zoruyla tahttan indirip yerine kuklası durumun-
daki Stanislas Leszczynski’yi yeni kral olarak seçtirdi.
Poltava Savaşı (1709)

XII. Şarl, 1701-1706 tarihleri arasında bütün enerjisini Lehistan’a harcadığından
Baltık Denizi’ndeki Rus hareketliliğini yeterince takip edemedi. Narva hezimeti,
Petro’ya önemli bir ders olmuştu. Öncelikle ordusunun büyük olmasına rağmen
modern bir yapıya sahip olmadan başarı elde etmenin imkânsız olduğunu gör-
müştü. Ayrıca ordunun başarısında iyi bir organizasyonun yattığını farketmişti.
Bu derslerden sonra Büyük Petro, mücadeleden vazgeçmedi ve ordusunu yeni-
den toparladı. Ordudaki Batılı uzmanların sayısını arttırdı ve daha da önemlisi St.
Petersburg’u inşa ettirerek burada güçlü bir donanma kurdu. Bunların büyük bir
kısmından habersiz olan İsveç kralı, 1707’ye gelindiğinde Rusya’ya kesin bir darbe
vurmak üzere harekete geçti. Zaferinden o kadar emindi ki, barış tekliflerini din-
lemeye bile tenezzül etmedi.
XII. Şarl, 1708’de Moskova’yı işgal etmek üzere harekete geçti. Ancak yardımcı
birliklerin ve gerekli zahirenin zamanında ulaşmaması İsveç kralını zora soktu.
Buna Büyük Petro’nun İsveç ordusunun geçeceği yerleri yakarak yiyecek bulma-
larını engellemesi de eklenince kral, Ukrayna üzerinden Moskova’ya ilerleme-
ye karar verdi. 1708’de Rusya ile İsveç arasında bir savaş olmadı. İsveç birlikleri
1709 kışını bozkırlarda ve şiddetli soğukla mücadele ederek geçirdi. Artık Şarl,
Moskova’yı işgal etmeyi değil birliklerini sağ salim kurtarmayı düşünüyordu, an-
cak bu mümkün olmadı. “Mareşal Kış”tan kurtulan 20 bin İsveç askeri, 8 Tem-
muz 1709’da Poltava’da 50 bin kişilik Rus ordusu tarafından neredeyse tamamen
imha edildi. Bu savaş önemli bir dönüm noktasıydı. 17. yüzyılın en güçlü devlet-
lerinden İsveç büyük bir mağlubiyet almış ve XII. Şarl da birkaç subayla birlikte
Osmanlı İmparatorluğu’na sığınmıştı. Rusya, kesin bir şekilde Avrupa devletleri
arasına girdiğini ortaya koymuştu ve 18. yüzyıl, Rusya’nın hızlı yükselişine şa-
hit olacaktı. Petro, reformlarının meyvesini Poltava zaferi ile toplamıştı. Savaştan
sonra reformlara daha da hız vererek devam etti.
Petro’nun Poltava’daki başarısında İsveç ordusunun geçeceği yerleri boşaltma-
sı, yiyecek maddelerini tahrip etmesi ve hayvanların otlatılmaması için çayırların
yakılması ve köprülerin yıkılması tayin edici olmuştu. Böylece İsveç ordusu Rus
topraklarına girdiğinde ne sığınacak bir barınak ne de yiyecek temin edebileceği
bir yerleşim yeri bulabilmiş ve açlık tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştı. Buna yar-
dım bekledikleri Kazakların sözlerinden dönmeleri de eklenince Rus zaferi ortaya
çıkmıştı.
Poltava zaferinden sonra Rusya, Baltık’taki hâkimiyet sahasını genişletti. Bu-
nun yanında Lehistan üzerindeki nüfuzunu arttırdı ve Şarl’ın zorla tahttan indir-
diği August’ü yeniden tahta çıkardı.
Poltava yenilgisinden sonra Osmanlı İmparatorluğu’na sığınan XII. Şarl ise,
Türk yetkililer tarafından iyi bir şekilde karşılandı ve kral, Bender’e yerleştiril-
di. Bu durum Rusya tarafından Bâbıâli’ye gönderilen bir nâme ile protesto edildi
ancak giderek güçlenen Rusya’nın bir sonraki hedefinin Osmanlı toprakları ol-
duğunu düşünen Türk yetkililer, Rus protestosunu fazla dikkate almadılar. Ay-
rıca İsveç kralının ellerinde bulunmasının Rusya’ya 1700’de imzalanan İstanbul
Antlaşması’nın şartlarını yerine getirmede baskı unsuru olacağını hesapladılar.
XII. Şarl ise Osmanlı İmparatorluğu’nu Rusya aleyhine bir savaşa teşvik etmek
üzere girişimlerde bulundu. Osmanlı İmparatorluğu, 1711’de Rusya’ya savaş ilan
etti ve Prut mevkiinde Büyük Petro, Türk ordusu tarafından köşeye sıkıştırıldı.
Nehir ve Türk ordusu arasında sıkışan ve bir tarafı da bataklık olan Rus ordu-
sunun hiçbir kurtuluş yolu yoktu. Bu yüzden Petro, Sadrazam Baltacı Mehmed
Paşa’ya barış teklifinde bulundu ve bu teklif, İsveçliler’in itirazına rağmen Türk
tarafınca kabul edildi. Temmuz 1711’de yapılan antlaşmaya göre Rusya, Karade-
niz’deki kazanımlarından vazgeçti. Ayrıca yine bu antlaşma ile Lehistan’ın serbes-
tiyetine müdahale etmeyeceğini taahhüt etti.
İsveç kralı, Prut Savaşı’ndan sonra üç yıl daha Osmanlı topraklarında kaldı
ve 1714’te biraz da zorla, İsveç’e geri dönmek zorunda kaldı. XII. Şarl, ülkesine
döndükten sonra orduyu yeniden toparlamaya ve kaybettiği yerleri geri almaya
çalıştıysa da bunda muvaffak olamadı. İsveç’in durumu Batı Avrupa’da İspanya
Veraset Savaşları’na son veren Utrecht Barışı’ndan sonra daha da zorlaştı. Zira
ticaret gemileri zarar gören İngiltere ve Hollanda, Utrecht Antlaşması’ndan sonra
dikkatlerini Kuzey İttifakları savaşlarına yönelttiler.
Demirbaş Şarl’ın Türkiye günleri için bk. Akdes Nimet Kurat, İsveç Kralı XII.
Karl’ın Türkiye’de Kalışı ve Bu Sıralarda Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul 1943.
Nystad Antlaşması
İsveç’in her geçen gün biraz daha kan kaybetmesi Kuzey İttifakı’nda çatlakların
oluşmasına ve bölünmelere neden oldu. Rusya ve Prusya ayrı bir grup, Danimar-
ka ve Hanover ayrı bir grup oluşturdu. Böylece Kuzey İttifakı, 1716’da ortadan
kalktı ve İsveç mirası üzerinde güç mücadelesi verilmeye başlandı. Bu mücadele-
de İngiltere ve Hollanda, Rusya’nın Baltık Denizi’nde aşırı güçlenmesi yüzünden
karşı bloğa destek verdi ve 1716’dan itibaren Kuzey Savaşı artık Avrupa’nın gene-
line yayıldı.
Bu durum İsveç Kralı XII. Şarl’ın elini güçlendirdi ve bir süre daha hayat-
ta kalmasını sağladı. Orduyu yeniden toparlayan Şarl, 1718’de Danimarka
hâkimiyetindeki Norveç’e saldırdı fakat bu saldırı onun sonunu getirdi. Aralık
1718’deki Frederiksheld Kuşatması’nda başından vurularak öldürüldü.
XII. Şarl öldürülmesine rağmen Kuzey Savaşı sona ermedi ve giderek daha
farklı bir boyut kazanmaya başladı. 5 Ocak 1719’da İngiltere’nin gayretleri sonucu
Avusturya, Hanover, Lehistan ve İngiltere’nin katıldığı bir Viyana İttifakı kuruldu.

Bu ittifakı mümkün kılan en önemli gelişme ise 1716’dan beri devam eden Avus-
turya-Osmanlı savaşının, 21 Temmuz 1718 Pasarofça Antlaşması ile Avusturya’nın
büyük kazanımlar elde ederek sona ermesiydi. Doğuda kendini güvenceye alan
Avusturya, Viyana İttifakı’na katılabildi.
Viyana İttifakı’nın en önemli amacı Rusya’nın aşırı güçlenmesini engellemekti.
İngiltere, Baltık’ta Rusya’yı sınırlandırmak isterken Avusturya, Lehistan’da giderek
güçlenmesine engel olmayı hedefliyordu. İngiltere bunun için Prusya’yı da kazan-
dı ve 1719’da Berlin ile bir antlaşma imzalandı. Ayrıca Fransa da İngiltere’ye des-
tek veriyordu. Böylece Rusya, tek başına kaldı ve tecrit edildi. XII. Şarl’ın ölümün-
den sonra yerine geçen yeni kral barışçı bir dış politika izlemek zorunda kaldı.
Bunun bir sonucu olarak da 20 Kasım 1719’da Hanover ile Stockholm Antlaşması,
1 Şubat 1720’de de İngiltere ve Prusya ile bir antlaşma yapıldı. 14 Haziran 1720’de
de, İngiltere ve Fransa’nın baskılarıyla Danimarka ile Frederiksborg Antlaşması
imzalandı.
Bu antlaşmalara rağmen Rusya karşısında kurulan ittifakta 1720’ye gelindi-
ğinde ciddi çatlaklar oluşmaya başladı. İngiltere’nin Prusya’ya yakınlaşması-
nın uzun vadede aleyhine olacağını gören Avusturya, giderek Rusya’ya yaklaştı.
Avusturya’nın Rusya’ya meyyal politikalar geliştirmeye başlaması İsveç’in elini
zayıflattı ve Rusya ile 1721’de Nystad Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile İsveç
artık Avrupa’nın en büyük devletlerinden biri değil, bir Baltık devleti seviyesine
düştü. Kuzey Savaşı da sona erdi.
Nystad Barışı, İsveç için bir çöküşü ifade ederken Rusya için ise bir Avrupa
devleti olduğunun göstergesiydi. Kuzey Savaşı’ndan en kazançlı çıkan ülke hiç
kuşkusuz Rusya oldu. Zira sınırlarını Baltık Denizi’ne kadar genişletirken Lehis-
tan üzerindeki siyasi nüfuzunu da arttırmıştı. Artık Avrupa siyasi arenasında,
kendi kendine yeten, nüfusu hızla artan ve modern bir orduya sahip Rusya da
vardı. Başarının kahramanı Petro, bundan sonra bir “imparatordu”.
Büyük Petro’nun Reformları

Petro, 1682’de tahta geçtiğinde Rusya, Avrupa siyasetinde hiçbir ağırlığı olmayan
sıradan bir devletti. Onun reformları ile Rus modernleşmesi başladı ve sonraki
hükümdarlar döneminde de devam ettirildi. Petro dönemi milletlerin gelişiminde
liderlerin oynadığı role örnek olarak gösterilir.
Aslında Petro, 1676’da Çar Aleksey öldüğünde taht varisi olarak görülmüyor- Strelitzler: Moskova
du. Zira kardeşi İvan daha ön plandaydı ve ona muhtemel çar gözüyle bakılıyor- garnizonunun en önemli
askeri birliğiydiler. 17.
du. Bu durum Petro’nun annesinin ailesi Narişkiler’in geri plana itilmesine sebep yüzyıla kadar Rus ordusunun
oldu fakat Çar Aleksey’den sonra çar ilan edilen Fyodor, Narişkinler’e eski itiba- en önemli birliklerini
oluşturmalarına rağmen bu
rını geri verdi. Fyodor, 27 Mayıs 1782’de geride hiç çocuk bırakmadan vefat etti. yüzyılın ikinci yarısından
Bunu fırsat bilen Narişkinler, nüfuzlarını arttırmak için harekete geçtiler ve daha itibaren Avrupa’daki modern
ordular karşısında yetersiz
on yaşındaki Petro’yu tek başına çar seçtirdiler. Bunu kabullenmeyen Rusya’nın kalmaya başladılar ve sık
bir diğer büyük ailesi Miloslavskiler, strelitzleri isyan ettirdiler ve İvan’ın birinci sık isyan etmeleri yüzünden
bu birliği kendine bir tehdit
çar, Petro’nun ikinci çar ve Sofiya’nın da naibe ilân edilmesini sağladılar. olarak gören Büyük Petro
Ülkeyi Sofiya idare ediyordu. Sofiya, Petro ve annesi Nataliya Narişkin’i baş- bu askeri birliği kaldırdı.
kent yakınlarındaki Preabrazenskoye köyüne sürdü. Aslında Preabrazenskoye’de- Bazı tarihçiler strelitzleri
Osmanlıdaki yeniçerilere
ki sürgün yılları Petro için oldukça verimli geçti. Petro, burada kendini geliştirdi, benzetmişlerdir.
Latince, Almanca ve Felemenkçe öğrendi, Avrupa tarihine dair kitaplar okudu ve
bu medeniyet hakkındaki bilgisini arttırdı. Okuduğu kitaplar sayesinde Batı mede-
niyeti ve modernleşmesine merak duymaya başladı. Bu merakını ziyaretine gelen
Duma: Rusya’da asillerin Avrupalılarla yaptığı konuşmalar daha da körükledi. 1688’e gelindiğinde Petro, ar-
yüksek kesimlerinden
oluşan, bazı yaptırım ve yargı tık dumaya katılmaya ve siyasi gelişmelere dair görüşlerini açıkça dile getirmeye
işlevlerine sahip danışma başladı. Bu arada askeri stratejiye merak duymaya başladı.
meclisine verilen addır. 1689’da Petro’dan tamamen kurtulmak isteyen Sofiya ve yandaşlarının hazır-
ladığı komplo, hayata geçmeden bir şekilde Petro’ya haber verildi ve Petro, bu
durumu lehine çevirmeyi bildi. Sofiya’nın naipliğine son verildi ve Moskova’daki
Novodeviçiy Manastırı’na kapatıldı. Böylece Petro’nun tahtı üzerindeki gölge de
kalktı. Petro’nun en büyük rakibi ve hayatına kasteden Sofiya’yı bu kadar kolay
ortadan kaldırmasının en önemli sebebi Sofiya ve en büyük destekçisi Golitsin’in
Kırım’a yönelik savaşta başarısız olmalarıydı. Golitsin komutasındaki Rus ordu-
su, 1689’da Kırım’ı kuşatmış, ancak 30 Mayıs 1689’da Selim Giray komutasındaki
Tatarlar karşısında başarısız olmuştu. Bu başarısızlık, ülkede Sofiya’nın itibarını
zedelemiş ve Petro’nun mutlak iktidarına giden süreci hızlandırmıştı.
Petro, 1697’de 270 kişilik bir toplulukla kendisini Topçu Petr Mihaylov adıy-
la gizleyerek Avrupa’ya gitti. Bu yolculuğun asıl amacı Osmanlı İmparatorluğu
aleyhinde bir kampanya başlatmaktı, ancak bunun mümkün olmadığı görüldü
ve Rus çarı bunu merak ettiği Avrupa medeniyetini bir keşif turuna dönderdi.
Almanya’yı, Hollanda’yı gezdi. Amsterdam ve Zaandam tersanelerinde birkaç ay
kaldı. Bir işçi gibi çalışarak Königsberg’de topçuluk, Amsterdam’da marangozluk
ve Londra’da gemi inşası eğitimi aldı. Avrupa’da kaldığı sürece gördüğü herşeyi
inceledi. Örnek modeller hazırlattı.
Petro’dan önce düzenli bir Rus ordusu yoktu. Soyluların beslediği askerler, Ka-
zaklar, strelitzler ve ordunun yarısını meydana getiren yabancı paralı askerler Rus
ordusunu oluşturuyordu. Petro’nun modernleşme çabasında en büyük pay askeri
reformlara ayrıldı. Bu da gayet doğaldı, zira 36 sene süren hükümdarlık yıllarının
23 senesi Türkler ve İsveç ile girdiği uzun savaşlarla geçti ve bu durum onu önce-
likli olarak askeri yapıyı modernleştirmeye zorladı. Bu minvalde askerliği zorunlu
hâle getirdi ve Rusya’nın ilk millî ordusu onun zamanında kuruldu. Böylece paralı
askerlere olan ihtiyacın ortadan kalkmasını sağladı. Ateşli silahların kullanılmasını
yaygınlaştırdı, askeri eğitime önem verdi. Kara ordusunda ve donanmada ağır si-
lahları kullanacak insanların eğitimi için akademiler kurdu. Daha önce Rusya’nın
Baltık Denizi’nde ve Karadeniz’de limanı olmadığı için donanması da yoktu. İlk
Rus donanmasını kurdu ve ülkesinin denizlerde de bir güç olarak boy göstermesini
sağladı. 1725’e gelindiğinde Rusya’nın artık 50 savaş gemisi ve 400 kadırgası vardı
ve bu, ülkeyi en azından Baltık Denizi’nde söz sahibi yaptı. Osmanlı İmparatorlu-
ğu’ndaki yeniçerilere benzeyen ve yapılacak işleri engelleyen strelitzleri yok etti.
Petro’nun iktidarının ilk yılları Rusya’nın ekonomik açıdan en geri olduğu dö-
neme rastlamıştı. Bu durumu düzeltmek için geniş çaplı bir reform hareketi baş-
lattı. Kentlerin gelişmesini sağlamak için tüccar ve zanaatkârlara kendi belediyele-
rini kurma imkânı sağladı ancak Batılı temelli belediye teşkilatlanması kısa sürede
problemlerle karşılaştı. Zira siyasi katılım ve idari özerklik gibi kavramlara uzak
Rus toplumunda bunların kabullenilmesi zaman gerektiriyordu. Savaşı finanse et-
mek için Petro bir dizi ekonomik yeniliğe de imza attı. Bu minvalde lonca sistemini
geliştirdi, sanayinin gelişmesine ve millileşmesine çalıştı. Ondan önce Rusya’da sa-
nayi fazla gelişmemişti ve olanlar da yabancılar tarafından işletiliyordu. En önemli
sanayi sektörlerini devlet tekeline alan Petro, sübvansiyonlarla yeni sektörlerin de
doğmasını sağladı. Tahta çıktığında 21 olan mal çeşidi öldüğünde 200’e çıkmıştı.
Buna mukabil Petro döneminde başlatılan sanayi hamlesi halefleri tarafından aynı
ölçüde devam ettirilemedi ve Rusya, giderek Batının gerisinde kaldı. Çünkü Petro
dönemindeki sanayileşmenin ana teşvik edici unsuru devletti ve bu özel sektörün

gelişmesini engelledi.
Ülkesinin dış ticaret hacmini yedi kat arttırdı, toprak mülkiyetini yeniden dü-
zenledi ve serflerin sanayi işlerinde çalışmalarını sağladı. Rus takvimini Avrupa’nın
kullandığı takvime uygun hale getirdi. Slav alfabesini modernleştirdi. İlk Rus ga-
zetesi Vedemosti’yi yayınlattı. 1724’te Petersburg Bilim ve Sanat Akademisi’ni
kurdu. Eğitim sistemini laikleştirdi, Avrupa’ya çok sayıda öğrenci gönderdi, soy-
lular dışındakilere eğitim olanaklarını açtı. Batı dillerinde yayımlanan kitapları
Rusça’ya çevirtti. Reformları önündeki en büyük engellerden biri olarak gördü-
ğü Ortodoks Kilisesi’ni bir devlet dairesi statüsüne soktu. Bunu da 1700’de ölen
patriğin yerine yenisini atamayarak ve kilisenin elindeki mali gücü kısıtlayarak
yaptı. Küçük manastırlar kapatılırken, büyük manastırlar da ağır vergi yüklerine
tâbi kılındı. Buna mukabil Petro, dünyadaki bütün Ortodoksları Rus Ortodoks
Kilisesi’ne bağlamaya gayret etti. Moskova’nın yerini alacak Petersburg kentini
kurdu. Bütün bunları yaparak Rusya’yı kapalı bir yapıdan kurtarıp, Avrupa’nın
büyük güçleri arasına soktu. 17. yüzyılın başlarında Rusya’nın Osmanlı İmpara-
torluğu ile birlikte Avrupa’nın dışına çıkarılması önerilirken, 18. yüzyılın başında
sürekli bir Avrupa barışı için Rusya’nın da bu sistemin bir parçası olması gerekti-
ği görüşü hâkim olmaya başladı. Bu yüzden Petro, Rusya’nın kaderini değiştiren
adam olarak tarihe geçti.
Bu konuda ayrıntılı bilgi için bk. Paul Bushkovitch, Büyük Petro, çev. Berna Akkı-
yal, İstanbul 2012.
Petro’nun reformları daha çok hangi alanda olmuştur ve bunun sebepleri nelerdir?
2
Rusya’nın Doğuda Güçlenmesi
Batı Avrupa’da İngiltere ve Fransa’nın başını çektiği bir ittifak sistemi kurulmaya
çalışılırken Büyük Petro idaresindeki Rusya ise giderek dikkatini İran’a yoğunlaştır-
mıştı. Bu durum İngiltere tarafından da teşvik edildi. Zira Baltık Denizi’nde güçle-
necek bir Rusya, İngiltere’nin çıkarları aleyhine olacaktı. Bunun önünü almak için
İngiltere 10 Ekim 1723’te Prusya Kralı I. Friedrich ile Charlottenburg Antlaşması’nı
imzaladı. Fakat Rusya, 1722’de dikkatini Baltık’a değil İran’a yöneltmişti.
Mahmud Afgan, 1722’de İran’daki Safevî hanedanına son verdi ve İran bir iç
savaşa sürüklendi. Taht mücadelesini kaybeden II. Tahmasb’ın Rusya’ya sığınması
İran’daki mücadeleye farklı boyutlar kazandırdı. Petro, Lezgilerin Rus tüccarlarına
saldırdığı bahanesiyle Derbend üzerine yürüdü ve fazla bir direnişle karşılaşma-
dan şehri ele geçirdi. Daha sonra ise Bakü üzerine yürümeye başladı. Rus birlik-
lerinin Bakü’ye yönelmeleri üzerine savaşa Osmanlı İmparatorluğu da müdahil
olmak zorunda kaldı. Petro’ya bir elçi gönderildi ve Bakü’ye saldırması hâlinde
bunun savaş sebebi sayılacağı bildirildi. Türk tehdidi karşısında Petro, geri adım
attı fakat Kafkaslar’daki güç mücadelesi devam etti.
Rusya’nın Şirvan’a ilerlemesi ve Reşt Şehri’ni muhasara etmesi üzerine Osman-
lı-Rusya ilişkileri yeniden gerildi. Bâbıâli’nin savaş ilan edeceği şayiaları dolaşmaya
başladı. Bunun üzerine bir Osmanlı-Rusya savaşını çıkarlarına ters gören Fransa
araya girdi ve iki ülkenin 24 Haziran 1724’te İstanbul Antlaşması’nı imzalamasını
sağladı. Bu antlaşma ile Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya, İran’ın bir kısım toprak-
larını aralarında taksim ettiler. Antlaşma, Rusya’nın Hazar Denizi kıyılarına ulaş-
masını sağladı ve Rusya, İran ipek ticaretinin kuzey pazarını kontrolü altına aldı.
Bu konuda ayrıntılı bilgi için bk. M. Sadık Bilge, Osmanlı Devleti ve Kafkasya,
İstanbul 2005.
AVRUPA’DA GEÇİCİ SÜKÛNET VE BARIŞ DÖNEMİ (1715-1730)

11 Nisan 1713’te imzalanan Utrecht Antlaşması’ndan sonra Batı Avrupa devletleri
arasında 1730’a kadar sürecek olan bir barış dönemi başlamıştı. İspanya Veraset
Savaşları’na müdahil olan bütün devletler savaş yüzünden büyük ekonomik yü-
kün altına girmiş ve borçları katlanmıştı. Utrecht Barışı, savaşa taraf olan devlet-
lere ekonomilerin düzeltmeleri ve iç istikrarı yeniden sağlamaları için bir fırsat
vermişti.
1730’a kadar barışın hâkim olmasında 17. yüzyıl Avrupası’nın en güçlü devleti
olan Fransa’nın İspanya Veraset Savaşları’nda bu konumunu kaybetmesi de etkili
oldu. 1730’lara doğru Fransa kendini toparladığında Avrupa’daki güç dengeleri
ve mücadeleler yeniden başlayacaktır. Göreceli barış döneminde Avusturya’nın
1715’te doğuda Osmanlı İmparatorluğu ile yeniden savaşa tutuşması da belirleyici
oldu. Türk tehlikesine karşı konumunu sağlamlaştırmak isteyen Avusturya, Ha-
ziran 1716’da İngiltere ile Westminster Antlaşması’nı imzaladı. Böylece Osmanlı
İmparatorluğu ile bir savaş durumunda İspanya’nın kendisini arkadan vurmasını
İngiliz donanması sayesinde engellemeyi hedefledi. İngiltere de İspanya’nın yayıl-
macı bir dış politika izlemesini engellemek istiyordu.
Westminster Antlaşması’ndan sonra İngiltere ile Fransa arasında da ittifak ant-
laşması için görüşmeler başlatıldı ve 28 Kasım 1716’da İngiltere-Fransa ittifakı im-
zalandı. Bu Avrupa diplomasisinde önemli bir kırılma noktasıydı. 4 Ocak 1717’de
Hollanda’nın da katılmasıyla “Üçlü İttifak” kuruldu. İngiliz ve Fransız diplomatlar
bu ittifakın bütün Avrupa’ya şamil olması için görüşmelere başladılar ve İspanya
ile Avusturya’yı barıştırmaya çalıştılar. Avusturya, Ocak 1717’de ittifaka dâhil ol-
mayı prensipte kabul etti. Buna mukabil İspanya ittifaka dâhil olmamakta diretti.
İspanya’nın ittifaka dâhil olmak istememesinin en önemli sebebi, Avusturya’nın
Osmanlı İmparatorluğu ile savaş hâlinde olması idi. Bunu fırsat bilen İspanya,
Utrecht Barışı’nda Avusturya’ya kaptırdığı toprakları geri almayı hedefliyordu. Bu
hedefini hayata geçirmek adına İspanya donanması Ağustos 1717’de Sardunya’yı
istila etti fakat bu hareket yanlış zamanda yapılmıştı. Zira Avusturya, 17 Ağustos’ta
Türk ordusu karşısında büyük bir başarı kazandı ve Belgrad’ı işgal etti. Bu başa-
rı Avusturya’nın elini güçlendirirken, İspanya’nın tedirgin olmasına neden oldu.
İspanya’nın tedirgin olmasında Prens Eugen’in Avusturya ordusunun bir kısmıyla
İspanya üzerine sevkedileceği söylentileri de etkiliydi.
İspanya, bir Avusturya saldırısı ihtimaline karşılık Rusya, İsveç ve Osmanlı
İmparatorluğu ile temaslara geçti. Amacı Avusturya karşısında bir blok oluş-
turmaktı. Ayrıca büyük bir donanma hazırladı ve savaş hazırlıklarını ikmal etti.
İspanya’nın savaş hazırlıkları İngiltere ve Fransa’yı tedirgin etti ve her iki ülke de
İspanya ile Avusturya’ya ittifaka dâhil olmaları için baskıyı arttırma kararı aldı.
Avusturya, 21 Temmuz 1718’de Osmanlı İmparatorluğu ile Pasarofça
Antlaşması’nı imzalayarak elini daha güçlendirdi fakat bir İspanya savaşın-
da İngiltere’nin donanma desteğine ihtiyaç duyuyordu. Bu da Avusturya’yı
İngiltere’nin baskıları sonucu 2 Ağustos 1718’de “Üçlü İttifak”a dâhil olmaya mec-
bur bıraktı. Böylece “Dörtlü İttifak” biraz zorlamayla da olsa kuruldu.
Avusturya’dan sonra ittifaka İspanya’nın da dâhil edilmesi için İngiltere ve
Fransa baskılarını arttırdılar. İspanya’nın direnmesi üzerine İngiltere, donanmasını
Akdeniz’e gönderdi ve 11 Ağustos 1718’de İspanya donanmasını Passaro Körfe-

zi açıklarında yoketti. Bu yenilgiye rağmen İspanya’nın inadında devam etmesi
İngiltere’ye tek bir seçenek bıraktı: Savaş.
İngiltere ve Fransa birlikleri tarafından sıkıştırılan İspanya, nihayet Ocak
1720’de ittifaka dâhil olmayı kabul etmek zorunda kaldı. Bu, cebri bir kabuldü
ve Avrupa’da “zoraki bir barış dönemi” yeniden tesis edilmişti. Bu antlaşma ile
İngiltere ve Fransa, Avrupa’nın önemli bir bölümünü kapsayacak olan bir savaşı
engelledi fakat problemlerin büyük bir kısmı kesin olarak çözülmediğinden bu
barış, gelecekteki muhtemel savaşı engelleyemeyecekti.
1720 yılı “ittifak” için oldukça sıkıntılı geçti. Zira İngiltere ve Fransa’da ciddi
boyutlarda ekonomik darboğaz başgösterdi. Özellikle İngiltere, giderek Avrupa
siyasetinden uzaklaşmaya başladı. Buna mukabil Fransa daha ön plana çıktı. 27
Mart 1721’de Fransa ile İspanya bir ittifak antlaşması imzaladı. 13 Haziran 1721’de
de İngiltere bu ittifaka dâhil oldu. Buna mukabil 1722’ye gelindiğinde “Dörtlü
İttifak” dağılmanın eşiğine geldi. Bunun en önemli sebebi ise İngiltere ile Fran-
sa arasındaki giderek artan işbirliği idi. Bu, doğal olarak İngiltere-Avusturya ya-
kınlaşmasını anlamsız ve faydasız hâle getirdi. Zira bu iki ülkenin yakınlaşması,
Fransa’nın gücünü ve nüfuzunu dengelemeye matuftu. Ayrıca Fransa Kralı XIV.
Louis, yaşlandığından Avusturya’da çok yakında bir taht mücadelesi baş göstere-
bilirdi. Louis, bunu önlemek ve kızlarının kendisinden sonra kraliçe seçilmeleri
için siyasi altyapıyı hazırladı. Pragmatic Sanction denen bir belge ile yeğenlerinin
tahttan feragat etmelerini ve kızlarının kendisinden sonra kraliçe seçilmelerini
garanti altına aldı. Buna rağmen Pragmatic Sanction, Avusturya’yı daha güçlen-
direceği endişesiyle İngiltere ve Fransa tarafından tanınmadı. Bütün bunlar İngil-
tere ve Fransa’nın biraz da zorla kurdukları “Dörtlü İttifak”ın dağılmasına sebep
oldu. Avrupa’da giderek artmaya başlayan İngiltere-Fransa gerginliği de ittifakın
dağılmasında etkili olmuştu.
DENGELERİN BOZULMASI VE YENİ SAVAŞLAR DÖNEMİ
İspanya - Avusturya Antlaşması (1725)

1 Eylül 1715’te “Güneş Kral” olarak tarihe geçen Fransa Kralı XIV. Louis öldü
ve yerine daha beş yaşındaki XV. Louis Fransa tahtına çıktı. 1725’e gelindiğin-
de 15 yaşına gelen XV. Louis’nin soylu bir eş ile evlendirilmesine ve böylece taht
varisi probleminin çözülmesine karar verildi. Ancak ciddi bir sorun vardı. Zira
XV. Louis, kendisi gibi çocuk olan yedi yaşındaki bir İspanyol prenses ile nişan-
lanmıştı. İspanyol prensesin evlenebilecek yaşa gelene kadar beklemek Fransa’da
sıkıntılara yol açabileceğinden Fransız devlet adamları bir karar vermek zorunda
kaldılar. Alınan karar gereğince XV. Louis, İspanyol prenses ile olan nişanı attı,
prenses İspanya’ya geri gönderildi ve Fransa kralı, Lehistan’ın devrik kralı Stanis-
las Leszcynski’nin kızı ile evlendi.
İspanyol prensesin geri gönderilmesi Madrid’de hiç iyi karşılanmadı. İspan-
ya, Fransa’ya karşı bir birlik oluşturmak adına Avusturya’ya yaklaştı ve 1725’te
iki ülke arasında antlaşmalar imzalandı. Avusturya-İspanya antlaşması, Fransa
ve İngiltere tarafından endişe ile karşılandı. Zira Viyana ittifakının, Avrupa ba-
rışını bozacağından, Avusturya’nın gücünün artacağından korkuluyordu. Korku,
İspanya’nın bir savaş için donanmasını hazırladığına dair söylentilerin yayılması
ile birlikte daha da arttı. Bu arada Rusya Çarı Büyük Petro’nun 1725 Şubat’ında
ölümü Avrupa’nın geleceğine dair bilinmezlere yenilerini ekledi.
İngiltere ve Fransa, Viyana İttifakı’na karşı bir ittifak oluşturmak üzere hare-
kete geçtiler. Bunun için Prusya, Hanover ve Hollanda ile görüşmeler yapıldı ve 3
Eylül 1725’te Hanover İttifakı kuruldu. Bu ittifakın temel amacı Rusya ve İspanya-
Avusturya tehlikesini bertaraf etmekti. Buna mukabil Hanover İttifakı, İspanya ve
Avusturya üzerinde tam tersi bir etkide bulundu. İspanya ve Avusturya, 5 Kasım
1725’te saldırı ve savunma antlaşması imzaladılar ve askeri hazırlıklara başladılar.
Bu yüzden Avrupa yeni bir savaşa doğru sürükleniyordu.
Avusturya, Hanover İttifakı’na karşı bir ittifak kurmak üzere harekete geçti ve ilk
olarak İngiltere’nin baskılarından bunalan Rusya ile irtibat kurdu. Nihayet Ağustos
1725’te Avusturya ile Rusya arasında savunma ittifakı imzalandı. Avusturya-Rusya it-
tifakından sonra Prusya da Ekim 1726’da Avusturya ile Wusterhausen Antlaşması’nı
imzaladı. Bu ittifakla Hanover İttifakı giderek kan kaybetmeye başladı.
Avusturya’nın öncülük ettiği ittifakın giderek güç kazanması üzerine İngiltere,
donanmasını Baltık Denizi’ne gönderdi ve Rusya ile Prusya’ya gözdağı vermeye
çalıştı. Bu hamle başarılı da oldu ve Rusya, daha ileri gitmekten çekindi. Hanover
İttifakı, Doğu Avrupa’da elini güçlendirmek ve Avusturya-Prusya-Rusya ittifakına
karşı denge oluşturmak için İsveç ve Danimarka’yı da saflarına katmayı başardı.
Artık doğu ve batı ittifakları dengelenmiş gibiydi. 1727’nin ilk aylarına gelindiğin-
de bütün Avrupa genel bir savaşa girecek gibiydi. Fransa, ordusunu arttırırken İn-
giltere de donanmasını güçlendirdi. Avusturya bloğu da askeri hazırlıklara başladı
ancak Mayıs 1727’de Avrupa’daki dengeler tekrar değişti. Zira Avusturya, Fransa
ile 31 Mayıs 1727’de Paris ön antlaşmasını kabul etmişti. Bu gelişme, savaş hazır-
lıklarına son verilmesine neden oldu. Artık Avrupa’daki ittifaklar bir kez daha alt
üst olmuş ve dengeler bozulmuştu.
Paris Antlaşması’ndan hemen sonra İngiltere-İspanya savaşı sonlandırıldı.
Daha da önemlisi İngiltere, artık Rusya’yı Baltık Denizi’nde bir rakip olarak değil
ortak olarak görmeye başladı. İngiltere-Fransa arasındaki diplomatik işbirliğine
son veren en önemli gelişme ise 16 Mart 1731’de İngiltere ile Avusturya arasında
İkinci Viyana Antlaşması’nın imzalanmasıydı. İspanya’nın da 1731 Temmuz’unda
bu ittifaka katılması Fransa’nın elini giderek zayıflattı ve İngiltere-Fransa işbirliği
artık tamamen hükümsüz kaldı.
Lehistan Veraset Savaşları

1731’de imzalanan İkinci Viyana Antlaşması ile birlikte Avrupa’da güç dengeleri
ve ittifaklar yeniden şekillenmeye başladı. Artık İngiltere-Fransa işbirliği yoktu.
Tam aksine İngiltere’nin başını çektiği ve Fransa’nın aleyhine büyüyen yeni bir
ittifak oluşmuştu. Bu ittifakta Avusturya, İngiltere, İspanya, Rusya ve Prusya yera-
lıyordu. Buna mukabil Fransa da yeni bir blok oluşturmak üzere girişimlere baş-
lamıştı. Fransa’nın kurmak isteği ittifakta Danimarka, İsveç, Lehistan ve Osmanlı
İmparatorluğu’nun bulunması hedefleniyordu. Böylece Fransa, ilişkileri giderek
bozulan Rusya ve Avusturya’yı kontrol altında tutmayı amaçlıyordu.
İngiltere ve Fransa’nın oluşturmak istedikleri yeni ittifaklar sistemi Lehis-
tan’daki gelişmeler yüzünden giderek bir çatışmaya dönüşecekti. 1732’ye gelin-
diğinde Avrupa’da oluşan yeni ittifakların en önemli gündem maddelerinden biri
de Lehistan’ın II. August’den sonraki kralının kim olacağı meselesiydi. Zira 62
yaşında ve hasta olan August’ün ölümü an meselesiydi.
Lehistan’daki kral seçimi sistemi dış müdahaleye açıktı. Zira yeni kralın seçil-
mesi için ülke ileri gelenleri bir kurultayda toplanıyor ve oybirliği ile yeni kralı seçi-
yorlardı. Kralın oybirliği ile seçilmesi büyük sıkıntılara ve iç savaşa sebep oluyordu.
Lehistan gibi Doğu ile Batı arasında stratejik öneme haiz bir ülkenin kralının kim
olacağı tartışmaları doğal olarak komşuları başta olmak üzere diğer devletleri de
yakından ilgilendiriyordu. Bunun için seçimlere dışarıdan müdahale kaçınılmaz
hâle geliyordu.
Bu konuda Avusturya, Rusya, Prusya Portekizli Emmanuel’i; Fransa ise XV.
Louis’in kayınpederi olan Lehistan asıllı Stanislas Leszczynski’yi desteklemeye
başladı. Avusturya, Rusya ve Prusya’nın birlikte destekledikleri Emmanuel’in kral
seçilmesi, Lehistan asıllı olmadığı için düşük bir ihtimaldi.
Lehistan Kralı II. August’ün, 1 Şubat 1733’te ölümü ve Lehistan’ın yeni kralı-
nın kim olacağı tartışmaları Avrupa’da yeni mücadelenin kapısını araladı. 12 Ey-
lül 1733 dietinde beklenildiği üzere Leszczynski, Fransa’nın da destek vermesiyle
Lehistan’ın yeni kralı olarak seçildi. Fakat bu durum özellikle Rusya ve Avusturya
için kabul edilir bir durum değildi. Zira Leszczynski’nin Lehistan kralı olarak de-
vam etmesi hâlinde ülkenin Fransa nüfuzu altına gireceği açıktı. Bunun üzerine
Rus ordusu Lehistan’a girdi ve Leszczynski’yi Danzing’e kaçmaya zorladı. Ayrıca
Rus askerlerinin silahlarının gölgesinde yeni bir diet toplandı ve III. August, 5
Ekim 1733’de Lehistan’ın yeni kralı seçildi. Rusya’nın bir oldu bittiye getirerek III.
August’ü kral seçtirmesi ve bunun için diet üyelerine baskı yapması Fransa’nın
tepkisine neden oldu.
Bu arada Danzing’e kaçan Leszczynski mücadeleden vazgeçmedi. Kendisini
takip eden Rus birliklerine direndi ve Danzing’de iyi bir savunma sistemi kurdu.
Burada bütün saldırı ve baskılara rağmen 135 gün direndi. Bu süre zarfında Rusya
tam 8 bin askerini kaybetti. 135 gün sonra ise artık destek bulma ümidi kalmayan
Leszczynski, gizlice Danzing’den kaçmayı başardı.
Leszczynski’nin Rus birliklerine direndiği aylarda Fransa da, bu gelişmeye kar-
şılık askerî ve diplomatik bir mücadeleye başlamaya karar verdi. Bunun için de
girişimlere başladı. Öncelikli hedefi Lehistan konusunda Rusya’ya destek veren
Avusturya’ya savaş ilan etmekti.
Lehistan’daki gelişmelerin önemli bir tarafı da Osmanlı İmparatorluğu idi.
Zira Bâbıâli, Lehistan seçimlerinin “liberium veto”, yani bağımsız bir şekilde ya-
pılmasından Karlofça Antlaşması’na göre sorumluydu. Rusya’nın yaklaşık 50 bin
kişilik bir orduyu Lehistan’a sokması ve fiilen ülkenin başkenti Varşova’yı abluka
altına alması Bâbıâli tarafından protesto edildi ve Rus yetkililerden bu duruma
dair bir açıklama talep edildi. Rusya’dan gelen cevapta ise, Fransa’nın ülkedeki
müdahalesini önlemek ve Leszczynski’nin sebep olduğu kaosu sonlandırmak üze-
re Lehistan’a asker sevkedildiği ve bunun da antlaşmalara göre en doğal hakları
olduğu belirtildi.
Rusya’nın bu savunmasına rağmen İstanbul’daki Fransa Elçisi Villeneuve, Os-
manlı devlet ricalini Rusya ve Avusturya’ya savaş ilan edilmesi hususunda kışkırt-
maktaydı. Villeneuve’nün en büyük destekçisi de Humbaracı Ahmed Paşa olarak
bilinen Kont Bonnevale’di. İkili, Bâbıâli’ye, Rusya’ya ve Avusturya’ya savaş ilan
edilmesi hâlinde Fransa’nın İtalya üzerinden Bosna’ya 50 bin asker sevkedeceğini
ve mali destek vereceğini taahhüt ediyorlardı. Bütün bu tekliflere rağmen Osman-
lı İmparatorluğu’nun içinde bulunduğu şartlar henüz böyle bir savaşı ilan etmeye
imkân tanımıyordu. Zira henüz İran savaşı devam etmekteydi. Daha da önemlisi
1730’daki Patrona İsyanı’nın izleri henüz silinmemişti.
Fransa, İstanbul’un yanında özellikle İtalyan devletleriyle de görüşmeler yürü-
tüyordu. İtalyan devletçiklerinin en önemlilerinden Savoy ile 1733 Eylül’ünde bir
antlaşma imzaladı. Bu antlaşmaya göre Fransa, Savoy’a Milano’yu Avusturya’dan
almak için 40 bin asker göndereceğini taahhüt etti.
Savoy ile yapılan antlaşmadan hemen sonra Fransa, 10 Ekim 1733’te

Avusturya’ya savaş ilan etti ve ordularını Kuzey İtalya’ya sevketti. Fransa-Savoy
birlikleri, kısa sürede Milano’yu ele geçirdi. Bu arada Avusturya’yı daha fazla sı-
kıştırmak isteyen Fransa, İspanya ile de diplomatik görüşmeleri başlattı. Fransa-
İspanya görüşmeleri 7 Kasım 1733’te “Birinci Family Compact”ın imzalanması ile
birlikte bir ittifakla sonuçlandı. Antlaşmaya göre herhangi bir saldırı durumunda
iki ülke de askerî destek vermeyi kabul etti. Antlaşma, Avusturya kadar İngiltere’yi
de tehdit ediyordu. Birinci Family Compact ile İspanya Veraset Savaşları’ndan iti-
baren devam ede gelen İspanya-Fransa düşmanlığı da sona erdi. Buna mukabil bu
antlaşma Fransa ile İngiltere’nin münasebetlerini olumsuz etkiledi. Zira antlaş-
manın bazı maddeleri İngiltere aleyhinde hükümleri ihtiva ediyordu.
İttifak Arayışları
Birinci Family Compact, Fransa’nın Avrupa kıtasındaki gücünü tahkim etti. İs-
panya orduları, Sicilya ve Napoli’yi ele geçirdi. Böylece Lehistan Veraset Savaş-
ları, giderek bir Avrupa savaşına dönüştü. Buna mukabil Fransa, savaşın Doğu
Avrupa’yı da kapsamasından ve daha da büyümesinden endişe etmekteydi. Zira
bu, ülkeyi hem ekonomik hem de askeri olarak zora sokabilirdi. Bu yüzden Le-
histan’daki taht müdahalesine doğrudan asker sevkederek destek vermekten im-
tina etti. Ayrıca İngiltere ile de temasa geçti ve Londra’nın savaşa müdahil olma-
sını engelleyecek tavizler verdi. Bu tavizler etkili oldu ve İngiltere, İkinci Viyana
Antlaşması’na rağmen Avusturya’ya askeri destek vermeyeceğini ilan etti. Rusya
da Lehistan’da meşgul olduğundan Fransa, Savoy ve İspanya ittifakı karşısında
Avusturya yalnız kaldı. Bu durum 1734’ün son aylarına kadar devam etti.
İngiltere, Avusturya ve Rusya’nın içinde bulunduğu zor durumu ganimet bildi
ve Rusya ile bir ticaret antlaşması imzalayabileceğini ilan etti. Bu teklif, Rusya
tarafından kabul edildi. Zira Rusya, bu antlaşmayı kullanarak İngiltere’yi Lehistan
Veraset Savaşları’nın içine çekmek istiyordu. Nihayet 1734 Aralık’ında İngiltere-
Rusya Ticaret Antlaşması imzalandı.
1735’e gelindiğinde Avusturya, içinde bulunduğu zor durumdan kurtulmak
adına Fransa’ya barış antlaşması teklif etti. Fransa, savaşın devam etmesinin aley-
hine olacağını ve İngiltere ile Rusya’nın da Avusturya’ya destek verebilme ihtimali-
nin bulunduğunu gözönünde bulundurarak Viyana’nın teklifini kabul etti. 5 Ekim
1735’te bir ön antlaşma imzalandı. Nihayet 1736 Şubat’ında İspanya ve Savoy’un
kabul ettiği Üçüncü Viyana Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmadan en kârlı çı-
kan devlet hiç kuşkusuz Fransa oldu. İspanya Veraset Savaşları’nda İngiltere’ye
kaptırdığı Avrupa’nın hakemliği rolünü yeniden kazandı ve Avrupa bir kez daha
Fransa’nın yükselişine şahit oldu ancak bu yükseliş, Avrupa’da daha büyük savaş-
ların da kapısını aralayacaktı. Toprak kazançları da cabasıydı. Antlaşmadan kârlı
çıkan bir diğer devlet de Rusya idi. Zira Viyana Antlaşması ile III. August’ün Le-
histan krallığı tanındı. Bu da Lehistan üzerindeki Rus nüfuzunun tescillenmesi,
kabul edilmesi demekti.
Lehistan Veraset Savaşları, Avrupa ittifaklar sistemini nasıl etkiledi?

3
Batı Avrupa’da Barış, Doğu Avrupa’da Savaş (1736-1739)

Üçüncü Viyana Antlaşması ile Batı Avrupa’da barış dönemi başlarken Doğu
Avrupa’da ise savaş için son hazırlıklar yapılıyordu. Savaşın en önemli nedeni
Rusya’nın Karadeniz’e açılma arzusuydu. Çariçenin en önde gelen danışmanların-
dan ve Rusya Harbiye Bakanı General Münnich, bu arzuyu hayata geçirmek için
daha 1730’un başlarından itibaren hazırlıklara başlamıştı. Münnich’in beklediği
fırsat Osmanlı İmparatorluğu’nun İran karşısında kesin bir askeri başarı kazana-
mamasından sonra doğdu. İran’a müdahale etmek üzere Kırım Tatarlarının Kaf-
kaslar’daki Rus topraklarından geçtiği bahanesiyle Rusya, Bâbıâli’ye önce bir nota
verdi, daha sonra da 1 Nisan 1736’da bir beyannâme yayımlayarak savaşı resmen
başlattı. Bâbıâli de 1736 Mayıs’ında karşı bir beyannâme yayımlayarak, Rusya’ya
savaş ilan ettiğini duyurdu.
1736’da Avusturya da, Rusya yanında savaşa müdahil oldu. Böylece Türk ta-
rafı aynı anda hem Avusturya hem de Rusya ile mücadele etmek zorunda kaldı
ancak 1739’a kadar süren mücadelelerde özellikle Avusturya cephesinde önemli
başarılar elde edildi. Rusya cephesinde ise ağır yenilgiler alındı. Nihayet 1739’da
Fransa’nın aracılığıyla Avusturya ve Rusya ile Belgrad Antlaşması imzalandı. Bu
antlaşma Türk tarafına önemli kazanımlar sağladı. Belgrad Antlaşması, Avrupa
güç dengesinde de önemli bir yere sahiptir. Zira antlaşmaya aracı olan Fransa’nın
İstanbul’daki nüfuzu ve etki alanı arttı. Ayrıca Lehistan’da Rusya karşısında geri
adım atmak zorunda kalan Fransa, Belgrad Antlaşması ile Rus yayılmasına bir
denge getirmiş oldu. Avusturya ise giderek Fransa nüfuzu altına girdi. 1739 Belg-
rad Antlaşması ile Doğu Avrupa’da barış tesis edildi fakat Batı Avrupa’da yeni bir
savaş başlamıştı.
İngiltere - İspanya ya da Jenkins’in Kulağı Savaşı

1739 Belgrad Antlaşması ile Doğu Avrupa barışa kavuşurken Batı Avrupa’da İn-
giltere ile İspanya arasında yeni bir savaş başladı. Savaşın oldukça ilginç bir ge-
rekçesi vardı. 1738’de Jenkins adındaki bir kaptan Avam Kamarası’na gelmiş ve
temsilcilere kesik bir kulak göstermiştir. Bu kulağın kendi kulağı olduğunu ve
uluslararası deniz sularını ihmal ettiği gerekçesiyle İspanyollar tarafından kesil-
diğini iddia etmiştir. Bu iddia, kısa sürede Londra sokaklarına yayılmış ve büyük
bir tepkiye sebep olmuştur. İngiltere kabinesi halkın baskısına dayanamamış ve
İspanya’ya savaş ilan edilmiştir.
Jenkins’in kesik kulağı yüzünden ilan edilmiş gibi gözükse de savaşın arkasın-
da daha önemli başka önemli sebepler vardı. Bunların en önemlisi de İngiliz de-
nizcilerin sömürge mücadelesinden daha fazla pay elde etme isteğiydi. Bunun için
de en ciddi rakip hâlâ İspanya görülmekteydi. Jenkins’in kulağı hadisesi yaraya
tuz serpmiş ve tepkiler bu olayı fırsat bilerek bir savaşa giden süreci tetiklemişti.
1739 Ekim’inde İspanya’ya savaş ilan edildi.
Fransa, savaşa İspanya yanında müdahil oldu fakat donanması İngiliz do-
nanması karşısında ağır mağlubiyetler aldı. Jenkins’in Kulağı Savaşı, daha son-
raki yıllarda da devam etmesine rağmen bu bir Avrupa savaşına dönüşmedi.
Zira 1740’dan itibaren Avusturya Veraset Savaşları’nın başlaması dikkati Doğu
Avrupa’ya kaydırdı.
AVUSTURYA VERASET SAVAŞLARI (1740-1748)

1740 senesi, Doğu Avrupa’da hükümdarların ardı ardına öldükleri bir seneydi. İlk
önce 31 Mayıs 1740’da Prusya Kralı I. Friedrich William öldü. Hemen ardından
17 Ekim 1740’da Rusya Çariçesi Anna, 20 Ekim 1740’da da 55 yaşındaki Avustur-
ya İmparatoru VI. Karl öldü. Bu üç ölüm yüzünden Avrupa’nın bir savaşa sürükle-
neceği beklenmiyordu. Zira her üç ülkede de kimin tahta geçeceği daha önceden
belli idi. Özellikle Avrupa’yı bir veraset savaşına sürüklemesi beklenen Avustur-
ya’daki hükümdar değişikliği VI. Karl’ın 1712’de kabul ettirdiği “Pragmatic Sancti-
on” ile garanti altına alınmıştı. Pragmatic Sanction’ın kabulüyle VI. Karl’dan sonra
kızı Maria Theresa’nın Avusturya kraliçesi seçilmesi kesinleşti ve bu, diğer Avrupa
devletlerine de kabul ettirildi.
Veraset Savaşından Çıkar Savaşına

Pragmatic Sanction’da belirlendiği üzere VI. Karl’ın vefatından sonra yerine Maria
Theresa, Avusturya imparatoriçesi ilan edildi. Theresa’nın Avusturya imparato-
riçesi ilan edilmesinden sonra Avrupa’da yeni hesaplar yapılmaya başlandı. Zira
daha 23 yaşındaki Theresa’nın böyle zor bir yükü kaldıracak kadar güçlü ve hazır-
lıklı olmadığı hesap ediliyordu.
Theresa’nın imparatoriçe ilan edilmesinden istifade etmek isteyen ilk ülke
Prusya oldu. 31 Mayıs 1740’da I. Friedrich William’ın ölümünden sonra Prusya
kralı seçilen II. Friedrich, 1740 Aralık’ında Avusturya’ya ait Silezya’yı istila etti ve
böylece Avusturya Veraset Savaşları başladı.
II. Friedrich’in Silezya’yı ele geçirip, beklentilerin aksine 1741 baharı ve yazın-
da Avusturya karşısında önemli başarılar elde etmesi, Viyana’nın komşularının
da iştahını kabarttı. Bavyeralı Charles Albert, Bohemya ve Avusturya tahtında
hak iddia ederken, İspanya da Toskana ve Parma’yı istedi. Artık Avusturya savaşı
1741’e gelindiğinde bir Avrupa savaşına doğru gidiyordu. Fransa’nın Avusturya’yı
parçalamak için İspanya, Prusya ve Bavyera ile görüşmeler başlatması bu süreci
daha da hızlandırdı.
Fransa, 1741 yazında Avusturya aleyhindeki ittifakı genişletti ve bu ittifaka İs-
veç ile Lehistan’ı da dâhil etti. Böylece Avusturya, dört cepheden kuşatılmış oldu.
Buna rağmen Maria Theresa liderliğindeki Avusturya ayakta kalmayı başardı.
Bunda Macaristan’ın asker desteğinin önemli bir etkisi vardı.
Avusturya’yı tamamen işgal edilmekten ve paylaşılmaktan kurtaran bir di-
ğer önemli gelişme de İngiltere’nin Viyana ile bir ittifak akdetmesiydi. İngiltere,
Avusturya’nın parçalanması hâlinde Fransa’nın daha da güçleneceğini ve dikkatini
sömürgelere çevireceğini gördüğünden bu ittifakı imzalamıştı. İttifaka göre İngilte-
re, Avusturya’ya asker ve para yardımında bulunacaktı. İttifak, Viyana’ya sağladığı
asker ve para desteğinden ziyade İngiltere’nin safını belli etmesi açısından büyük
bir öneme haizdi. Zira ittifaktan sonra İspanya ve Fransa, 1744’e kadar Avusturya’ya
saldırmaktan çekindiler. Ayrıca İngiltere, Prusya ve Saksonlar’a Avusturya ile barış
antlaşması imzalamaları için baskı yapmaya başladı. Bu baskılar 1741 yazında so-
nuç verdi ve Prusya önce geçici daha sonra da daimi bir barış teklif etti.
Prusya’nın teklifi Avusturya tarafından büyük bir memnuniyetle karşılandı ve
1742 Temmuz’unda İngiltere’nin tavassutu ile Breslau/Wroclaw Antlaşması im-
zalandı. Bu antlaşma ile Avusturya, Silezya’yı Prusya’ya terketmek zorunda kaldı
fakat bu, dört bir taraftan kuşatılmış bir devlet için çok büyük bir kayıp sayılmaz-
dı. Zira Avusturya için asıl önemli olan aleyhindeki ittifakı dağıtmak ve bir nebze
olsun cephelerde nefes alabilmekti.
1742’ye gelindiğinde Avusturya toprakları üzerinde sürdürülen savaşın kaderi

çok farklı bir boyut kazandı. Zira artık Avusturya, İngiltere ittifakı ve Prusya ile
yapılan barış antlaşması ile elini güçlendirdi. Buna ilaveten güç dengeleri de sağ-
lanmış hatta giderek Fransa’nın aleyhine dönmeye başlamıştı.
İngiliz ordusu 1743’te Frankfurt yakınlarında Fransa ordusunu mağlup etti.
Fransa’ya 1743’te vurulan asıl darbe müttefiki Bourbon’un İngiliz parası ve
Avusturya’nın tavizleri ile kazanılmasıyla vuruldu. Böylece Fransa, Avusturya sa-
vaşında giderek yalnız kaldı. Bu durumdan kurtulmak için Fransa, 1743’te İspan-
ya ile ittifak görüşmelerini başlattı ve 1743 Ekim’inde “İkinci Family Compact”
imzalandı. Bu antlaşma ile Fransa, İspanya’ya Cebelitarık ve Minorka’yı geri almak
konusunda yardım edeceğini taahhüt ederken, İspanya da Fransa’ya Avusturya’nın
İtalya’daki topraklarını ele geçirmek üzere yardım edeceği sözünü verdi. İkinci Fa-
mily Compact ile Avrupa’daki güç dengeleri yeniden sağlandı ve bundan destek
bulan Fransa, İngiltere ile Avusturya’ya resmen savaş ilan etti. Fransa ordusunun
bir kısmı ilk olarak İtalya’daki Avusturya toprakları üzerine sevkedildi. Ordunun
bir kısmı ise Mareşal Saxe komutasında Avusturya Hollandası’na gönderildi.
İtalya’da istenen başarı elde edilemedi fakat Mareşal Saxe komutasındaki bir-
likler Avusturya Hollandası’nı istila etti. Prusya’nın 1744’te Avusturya’ya ait Bo-
hemya topraklarını işgal etmesi de Fransa’nın elini güçlendirdi. II. Friedrich, kısa
sürede Bavyera’yı topraklarına kattı. Prusya’nın Avusturya karşısında kısa sürede
başarılı olmasının arkasında 1742’deki barıştan sonra ordusunu 140 bine çıkar-
ması ve maliyesini toparlaması vardı. Prusya’nın ikinci defa Avusturya’ya savaş
ilan etmesi Avrupa’daki güç dengelerini Fransa lehine olacak şekilde yeniden de-
ğiştirdi fakat bu durum uzun sürmedi.
İngiltere’nin baskıları sonucu Avusturya, Prusya ile 24 Aralık 1744’te “Dresden
Antlaşması”nı imzalamak zorunda kaldı. Bu antlaşma ile birlikte Avusturya-İn-
giltere ittifakı dikkatlerini Fransa üzerine yoğunlaştırdılar. Buna rağmen Mareşal
Saxe komutasındaki Fransa ordusu başarılar kazanmaya devam etti. Fransa, İn-
giltere tahtı üzerinde hak iddia eden Charles Edward’ı destekleyerek İngiltere’de
bir iç savaş da başlattı. Ayrıca Jakobitler’i isyan etmeleri için teşvik etti. 1745’te
İngiltere bir taraftan Edward, diğer taraftan da Jakobitler ile mücadele etmek, bu
yüzden de birliklerini bölmek zorunda kaldı. Buna rağmen İngiltere, denizlerde
Fransa’ya karşı önemli başarılara imza attı. Avusturya veraseti için başlayan savaş
1745’e gelindiğinde artık İngiliz-Fransız çıkarları için yapılır hâle geldi.
Aix-la - Chapelle Antlaşması

1747’ye gelindiğinde Mareşal Saxe komutasındaki Fransa ordusu Hollanda’yı isti-
la etmeye hazırlanıyordu. Bu durum özellikle İngiltere’yi rahatsız etti ve Hollanda
istila edilmeden Fransa ile bir barış antlaşması imzalamak için 1748’de müzake-
relere başlandı. Avusturya’nın da giderek İngiltere’ye vermeyi taahhüt ettiği askeri
desteği kısması Londra kabinesini barış için daha da acele etmeye sevketti.
Barış görüşmeleri Aix-la-Chapelle/Aachen’de 1748’de başladı. Fransa da için-
de bulunduğu mali kriz ve sahil şehirlerinin İngiliz donanması tarafından abluka
altına alınması yüzünden barışı istemekteydi. Avusturya ve İspanya’nın da razı
edilmesinden sonra 18 Ekim 1748’de “Aix-la-Chapelle Antlaşması” kabul edildi.
Avusturya Veraset Savaşları, Prusya’nın bir Avrupa gücü olmaya başladığını
gösterdi. Buna mukabil Rusya, Prusya’nın Avusturya ve Lehistan’da aleyhine olacak
büyümesinden korunmak için Avusturya ile 1746’da ittifak antlaşması imzaladı.
Avusturya Veraset Savaşları’nın bir diğer önemli sonucu da İngiltere-Fransa

mücadelesinin artık kıta Avrupası’ndan ziyade sömürgelerde devam edeceğini or-
taya koymasıydı. Her ne kadar Fransa, kara savaşlarında önemli başarılar kazansa
da deniz savaşlarında hâlâ İngiltere ile boy ölçüşebilecek güçte değildi.
Aix-la-Chapelle Antlaşması, Avrupa’ya 1756’ya kadar devam edecek bir barış
getirdi. Bu süre zarfında Fransa ve İngiltere, Amerika Kıtası’nda mücadeleye de-
vam ettiler.
Avusturya Veraset Savaşları’nın sonuçları nelerdir?

4
Özet
18. yüzyılın ilk yarısındaki Avrupa’daki güç den- Veraset Savaşları, kıtada savaş ateşini yeniden
1 gelerindeki değişimi tartışabilmek yaktı. 1740’da başlayıp 1748’e kadar devam eden
17. yüzyıl Avrupa’da Fransa’nın bir numaralı güç Avusturya Veraset Savaşları da Avrupa devletle-
hâline geldiği bir yüzyıl oldu. Buna rağmen yüz- rinin büyük bir kısmının savaşa tutuşmasına se-
yılın sonlarına doğru ve özellikle 1702’de baş- bep oldu.
layan İspanya Veraset Savaşları, Fransa’nın bu
üstünlüğünün giderek zayıflamasına sebep oldu. 18. yüzyıl Avrupa tarihinin Osmanlı tarihi ile ilgi-
Buna mukabil 18. yüzyılda Doğu Avrupa’daki iki 3 sini değerlendirebilmek.
devlet giderek ön plana çıkmaya başladı. Bunlar Avrupa tarihi, Osmanlı tarihi anlaşılamadan ve
Büyük Petro’nun Rusyası ile Büyük Friedrich’in Osmanlı tarihi dikkate alınmadan tam manasıy-
Prusyası idi. Avrupa’daki güç dengelerindeki la yazılamaz. Aynı durum Osmanlı tarihi için de
değişim, bir taraftan savaşların ana sebeplerini vakidir. Zira hem Avrupa devletleri hem de Os-
oluştururken, diğer taraftan da geçici barışların manlı İmparatorluğu, karşı taraftaki değişim ve
imzalanmasını sağladı. Avrupa’daki güç müca- gelişmelerden etkilenmiş, bu gelişim ve değişim-
delesinde 1730’lara kadar İngiltere ve Fransa leri tetiklemiştir. 18. yüzyıl Avrupa tarihi de ben-
başı çekti. Bu iki devlet bazen rakip oldular ve zer bir özellik arz eder. Örneğin Avusturya’nın
ittifakların oluşmasını sağladılar, bazen de karşı 1683-1699 tarihleri arasındaki Türkler ile olan
gruplarda mücadele ederek Avrupa’nın bir kıta mücadelelerinde elde ettiği başarılar dikkate
savaşına sürüklenmesine neden oldular. İspanya alınmadan, Viyana hükümetinin neden İngilte-
ise bir önceki yüzyıla nazaran artık ikinci sınıf re ve Fransa arasında imzalanan Birinci Taksim
bir devlet mesabesinde idi. Avusturya, özellikle Antlaşması’na daha sesi gür bir şekilde itiraz
Türkler karşısında kazandığı zaferlerle kendini ettiği tam olarak anlaşılamaz. Yine 1700-1721
toparlarken 18. yüzyıl itibariyle asla Avrupa’nın Kuzey Savaşı, Osmanlı faktörü gözönünde bu-
bir numaralı gücü hâline gelemedi. lundurulmadan yorumlanamaz. Zira Petro, İs-
veç üzerine ancak Osmanlı İmparatorluğu ile
Avrupa’da 1700-1748 tarihleri arasındaki meydana 1700’de İstanbul Antlaşması’nı imzaladıktan
2 gelen savaşları ve sonuçlarını değerlendirebilmek sonra yönelebilmiştir. 1718 Pasarofça Antlaş-
Avrupa, 18. yüzyıla 1702’de başlayan İspanya ması dikkate alınmadan, Avusturya’nın Kuzey
Veraset Savaşları ile girdi ve bu savaş kısa sürede Savaşı’ndaki hareketleri tetkik edilemez. Zaten
kıtanın büyük bir kısmına yayıldı. İspanya Vera- Lehistan Veraset Savaşları’nın en önemli tarafı
set Savaşları, 1714’te imzalanan Utrecht Barışı ile Osmanlı İmparatorluğu’dur. İspanya-İngilte-
sona erdi fakat bu barış, sorunların geçici bir süre re, İngiltere-Fransa mücadeleleri de Bâbıâli’nin
tehir edilmesinden başka bir şey değildi. Batı hamleleri ortaya konulduğu zaman tam olarak
Avrupa, İspanya toprakları için mücadele eder- anlaşılır olmaktadır.
ken Doğu Avrupa’da da başka bir savaş devam
ediyordu. 1700’de başlayıp 1721’e kadar devam
eden ve Kuzey Savaşları denen savaşlar, sonuçları
itibariyle en az İspanya Veraset Savaşları kadar
önemliydi. Zira bu uzun savaş sonunda 17. yüz-
yılın Avrupa’sının en güçlü askeri devletlerinden
İsveç, artık ikinci sınıf bir devlet durumuna dü-
şerken Rusya giderek bir Avrupa gücü hâline gel-
di. Avrupa’da 1730’lara kadar geçici bir sükûnet
dönemi yaşandı fakat 1 Şubat 1733’te Lehistan
Kralı II. August’ün vefatı ile başlayan Lehistan
1. İspanya Veraset Savaşları aşağıdaki devletlerden 6. 1715’ten itibaren artmaya başlayan İngiltere-Fran-
hangisinin Avrupa hâkimiyetini zayıflatmıştır? sa işbirliği aşağıdaki antlaşmalardan hangisinin imza-
a. Avusturya lanmasından sonra kesin olarak sona erdi?
b. Fransa a. 16 Mart 1731 İkinci Viyana Antlaşması
c. İngiltere b. Ekim 1726 Wusterhausen Antlaşması
d. Rusya c. 5 Kasım 1725 Saldırı ve Savunma Antlaşması
e. İspanya d. 24 Haziran 1721 İstanbul Antlaşması
e. 21 Temmuz 1718 Pasarofça Antlaşması
2. Kuzey Savaşları (1700-1721) ile artık kesin olarak
bir Avrupa gücü hâline gelen devlet aşağıdakilerden 7. 1731 İkinci Viyana Antlaşması ile oluşan blokta
hangisidir? aşağıdaki devletlerden hangisi yer almaz?
a. İsveç a. İngiltere
b. Avusturya b. Avusturya
c. Prusya c. Fransa
d. Rusya d. Rusya
e. Fransa e. Prusya
3. İngiltere liderliğinde kurulan Viyana İttifakı aşağı- 8. İspanya Veraset Savaşları’ndan beri süregelen İs-
daki devletlerden hangisinin güçlenmesini engelleme- panya-Fransa rekabeti aşağıdaki antlaşmalardan han-
yi hedeflemiştir? gisi ile işbirliğine dönmüştür?
a. Rusya a. Haziran 1699 İkinci Taksim Antlaşması
b. İsveç b. 7 Eylül 1701 Lahey Büyük İttifakı
c. Fransa c. 7 Kasım 1733 Birinci Family Compact
d. Prusya d. 11 Nisan 1713 Utrech Barışı
e. Lehistan e. 1721 Nystad Barışı
4. Büyük Petro daha çok aşağıdaki alanlardan hangi- 9. Jenkins’in Kulağı Savaşı aşağıdaki devletlerden
sinde reform yapmıştır? hangisi arasında olmuştur?
a. Ekonomik a. Rusya-Avusturya
b. Hukuki b. Avusturya-Fransa
c. İdari c. Fransa-Rusya
d. Askeri d. İngiltere-Hollanda
e. Sosyal e. İspanya-İngiltere
5. Hanover İttifakı aşağıdaki devletlerden hangisi 10. Avusturya Veraset Savaşları’nda, Avusturya aşağı-
aleyhine kurulmuştur? daki devletlerden hangisi ile savaşmamıştır?
a. Prusya a. Prusya
b. Rusya b. İngiltere
c. Fransa c. Rusya
d. İngiltere d. İspanya
e. Hollanda e. Fransa

“Tanrı Dedi ki, ‘Bırak Newton Olsun!’” 1. b Yanıtınız yanlış ise “İspanya Veraset Savaşları
18. yüzyıl Avrupa’da yeni savaşlar yanında birçok alan- 1702-1714” bölümünü yeniden okuyunuz.
da bir sonraki dönemde kesin olarak ortaya çıkacak 2. d Yanıtınız yanlış ise “Kuzey Savaşları (1700-
olan Aydınlanmacılık fikrinin de temellerinin atıldığı 1721)” bölümünü yeniden okuyunuz.
ve birçok önemli düşünürün ortaya çıktığı bir yüzyıl 3. a Yanıtınız yanlış ise “Rusya’nın Bir Avrupa Gücü
oldu. 18. yüzyılın en önemli isimlerinden biri hiç şüp- Hâline Gelmesi” bölümünü yeniden okuyunuz.
hesiz İngiliz İsaac Newton’du. 4. d Yanıtınız yanlış ise “Büyük Petro’nun Reform-
Newton, 1642’de İngiltere’nin Grantham şehri yakın- ları” bölümünü yeniden okuyunuz.
larındaki Woolsthorpe adlı kasabada dünyaya geldi. 5. b Yanıtınız yanlış ise “İspanya-Avusturya Antlaş-
Daha doğmadan önce babası ölmüştü. Büyük düşü- ması (1725)” bölümünü yeniden okuyunuz.
nür dört yaşına geldiğinde annesinden de ayrılmak 6. a Yanıtınız yanlış ise “İspanya-Avusturya Antlaş-
zorunda kaldı. Zira annesi başka biri ile evlendi ve ması (1725)” bölümünü yeniden okuyunuz.
Newton’u da anneannesine bıraktı. 12 yaşına geldi- 7. c Yanıtınız yanlış ise “Lehistan Veraset Savaşları”
ğinde Grantham’daki King’s School’a başladı ve bu- bölümünü yeniden okuyunuz.
radaki eğitim hayatını 1661’de tamamladı. 1661’de 8. c Yanıtınız yanlış ise “Lehistan Veraset Savaşları”
Cambridge’deki Trinity College’ye girdi. Burada üç bölümünü yeniden okuyunuz.
yıl cebir, geometri ve trigonometri dersleri aldı. Ay- 9. e Yanıtınız yanlış ise “İngiltere-İspanya ya da
rıca bu süre zarfında Latince ve Grekçe’yi de öğrendi. Jenkins’in Kulağı Savaşı” bölümünü yeniden
1665’te Londra’daki veba salgını yüzünden Cambridge okuyunuz.
Üniversitesi kapatılınca Newton da Woolsthorpe’deki 10. b Yanıtınız yanlış ise “Avusturya Veraset Savaşları
çiftliklerine gitti. Burada iki sene kaldı. 1667’de veba- (1740-1748)” bölümünü yeniden okuyunuz.
nın etkisini azaltması üzerine yeniden Cambridge’e
döndü ve 1669’da matematik profesörü oldu. Burada-
ki eğitim hayatı tam 30 yıl devam etti. Newton bu süre
zarfında en önemli eserlerinden olan Philosophiae
Naturalis Principia Mathematica’yı (Doğa Felsefesi- Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
nin Matematiksel İlkeleri) kaleme aldı ve yansıtmalı Sıra Sizde 1
bir teleskop geliştirdi. Bu teleskop sayesinde 1672’de Utrecht Barışı’ndan sonraki yirmi yılda Batı Avrupa’ya
Royal Society’nin üyesi oldu. göreceli bir barış dönemi hâkim oldu. Bu yirmi yılda
1696’da Kraliyet darphanesinin müdürü oldu. 1703’de İngiltere, Fransa ve Avusturya aralarında problemleri
de Royal Society’nin başına getirildi ve 31 Mart 1727’de savaşla değil antlaşmalar yoluyla halletmeye çalıştılar.
ölene kadar başkanlığa devam etti. Bunun en önemli sebebi ise hem kazanan hem de kay-
Newton’a göre, bilim Tanrı’nın varlığını kanıtlar. Enerji beden devletlerin büyük bir ekonomik yükün altına
kaynağı olan sürekli hareket Tanrı tarafından yaratılır. girmiş olmalarıydı. Bu yirmi yılda Batı Avrupa devlet-
Alanında büyük yenilikler getiren ve daha yayımlan- leri ekonomilerini iyileştirmeye ve siyasi istikrarı yeni-
dığı günden itibaren şiddetli tartışmalara konu olan şu den sağlamaya gayret ettiler.
eserleri kaleme aldı: Method, De Motu Corporum in
Gyrum, Philosophiae Naturalis Principia Mathemati- Sıra Sizde 2
ca, Opticks, Aritmatica Universalis, The System of the Büyük Petro, daha çok askeri reformlara önem verdi.
Worl, Optical Lectures, The Chronology of Ancient Diğer alanlarda da reform yapılmasına rağmen bunlar
Kingdom, An Historical Account of Two Notable Cor- güçlü ve merkezi bir devlet kurmak ve bunun bir sonu-
ruptions of Scripture ve Yerçekimi. cu olarak da ordunun güçlendirilmesine hizmet etmek
adına uygulandı. Petro, Rusya’nın bir Avrupa gücü ol-
ması için öncelikle ordusunun güçlü olması gerektiği-
ne inandığından askeri reformlara ağırlık vermiştir.
Sıra Sizde 3 Bainville, Jacques (1938), Fransa Tarihi, I, ter. Hüseyin
Lehistan Kralı II. August, 1 Şubat 1733’de vefat ettik- Cahid Yalçın, İstanbul.
ten sonra gelişen olaylar 1715’ten itibaren İngiltere ile Dünya Savaş Tarihi (2011), II, çev. Özgür Kolçak, İs-
Fransa’nın oluşturmaya çalıştığı ittifaklar sistemini al- tanbul.
tüst etti. Avusturya, Rusya ve Prusya bir grup oluştu- Gelişim-Hachette Türk ve Dünya Tarihi Ansiklopedisi,
rurken, Fransa da buna karşılık İsveç, Danimarka ve IV, (1985), çev. Tahsin Yücel, İstanbul.
Osmanlı İmparatorluğu’nun dâhil olacağı bir ittifak Gelişim-Hachette Türk ve Dünya Tarihi Ansiklopedisi
kurmak için çabaladı. (1985), V, çev. Cemal Bali-Erdim Öztokat-Osman
Senemoğlu, İstanbul.
Sıra Sizde 4 Hosking, Geofrey (2011), Rusya ve Ruslar Erken Dö-
Avusturya Veraset Savaşları, Prusya’nın bir Avrupa nemden 21. Yüzyıla, çev. Kezban Acar, İstanbul.
gücü olmaya başladığını gösterdi. Bunu engellemek Fulbrook, Mary (2011), Almanya’nın Kısa Tarihi, çev.
için Rusya, Avusturya ile 1746’da ittifak antlaşması Sabri Gürses, İstanbul.
imzaladı. Savaşın bir diğer önemli sonucu da İngiltere- “İspanya Veraset Savaşları”, Ana Britannica Genel Kül-
Fransa mücadelesinin artık kıta Avrupası’ndan ziyade tür Ansiklopedisi, XII, 73.
sömürgelerde devam edeceğini ortaya koymasıydı. Kennedy, Paul (1990), Büyük Güçlerin Yükseliş ve Çö-
küşleri, çev. Birtane Karankaçı, Ankara.
Kurat, Akdes Nimet (1999), Başlangıçtan 1917’ye Ka-
dar Rusya Tarihi, Ankara.
Lee, Stephen J. (2009), Avrupa Tarihinden Kesitler
1494-1789, çev. Ertürk Demirel, Ankara.
McKay, Derek - Scott, H.M. (2011), Büyük Devletlerin
Yükselişi 1648-1815, çev. Eşref Bengi Özbilen, İstan-
bul.
Medeniyet Tarihi,1974 III, İstanbul.
Ponting, Clive (2011), Yeni Bir Bakış Açısıyla Dünya
Tarihi, çev. Eşref Bengi Özbilen, İstanbul.
Price, Roger (2012), Fransa’nın Kısa Tarihi, çev. Özkan
Akpınar, İstanbul 2012.
Riasanovky, Nicholas V. - Steinberg, Mark D. (2011),
Başlangıçtan Günümüze Rusya Tarihi, çev. Figen
Dereli, İstanbul.
Weir, William (2009), Dünyayı Değiştiren 50 Savaş, çev.
M. Mesut Usta - Emine Demirtaş, İstanbul.
Wiesner - Hanks, Merry E. (2009), Erken Modern Dö-
nemde Avrupa 1450 - 1789, çev. Hamit Çalışkan,
İstanbul.
8
Amaçlarımız
 1748-1789 tarihleri arasında Avrupa’ya etki etmiş olan önemli siyasî ve askerî
gelişmeleri açıklayabilecek,
 Sanayi Devrimi’ne giden süreçte 18. yüzyıl Avrupası’ndaki sanayi hamlelerini
ve bunların özelliklerini açıklayabilecek,
 Aydınlanma Yüzyılı’nın genel hatlarıyla özelliklerini değerlendirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Diplomasi • Montesquieu • Tarım
• Güç dengeleri • Voltaire • Sanayileşme
• Yedi Yıl Savaşları • Diderot • Aydınlanma Yüzyılı
• Prusya • Encyclopédie • II. Friedrich
• Lehistan • Nüfus • II. Katerina

İçindekiler
• AVRUPA’DA BARIŞ VE DİPLOMATİK

ARAYIŞ DÖNEMİ (1755-1748)
• DİPLOMATİK DEVRİM (1756-1755)
• İLK “DÜNYA SAVAŞI”: YEDİ YIL
SAVAŞLARI (1763-1756)
• DOĞU AVRUPA KUZEY SİSTEMİ
Aydınlanma ve Antik Rejim’in • LEHİSTAN’IN BİRİNCİ VE İKİNCİ TAKSİMİ
Ortaçağ-Yeniçağ (1793-1763)
(Ancient Regime) Sonu
Avrupa Tarihi • 18. YÜZYIL AVRUPASI’NDA NÜFUS
(1748-1789) HAREKETLERİ
• 18. YÜZYIL AVRUPASI’NDA TARIMDA
MODERNLEŞME
• 18. YÜZYIL AVRUPA SANAYİİ:
LONCALARDAN FABRİKALARA, SU
GÜCÜNDEN BUHARLI MAKİNELERE
• AYDINLANMA YÜZYILI
Aydınlanma ve Antik Rejim’in
(Ancient Regime) Sonu
(1748-1789)
AVRUPA’DA BARIŞ VE DİPLOMATİK ARAYIŞ DÖNEMİ

(1748-1755)
1748 Aix-la-Chapelle Barışı’ndan itibaren Avrupa’da 1756’ya kadar devam eden Aix-la-Chapelle
bir barış ve diplomatik arayış dönemi başladı. Zira Avusturya Veraset Savaşları, Antlaşması: Avusturya
Veraset Savaşları’nın
Avrupa’nın güç dengelerini değiştirdi, kıtanın iki büyük gücü İngiltere ve Fransa sonunda 18 Ekim 1748’de
savaş yüzünden ekonomik sıkıntı içine girdi. 17. yüzyılda Avrupa’nın önde gelen imzalanmıştır.
üç büyük devleti 1750’lere gelindiğinde artık ikinci sınıf devletler derecesine düş-
müştü. Bunlar İspanya, Hollanda ve İsveç idi. Buna mukabil 18. yüzyılda Avrupa,
Rusya ve Prusya’nın yükselişine şahitlik etti. Güç dengelerindeki bu değişim ve
Avusturya Veraset Savaşları’nın (1740-1748) savaşa taraf devletleri sürüklediği
malî krizler 1755’e kadar Avrupa’da barışı temin etti.
Fransa ve İngiltere
Bu barış döneminde Fransa ekonomisini selamete çıkaracak tedbirler aldı. Buna
karşılık askerî tedbirler almaktan ve hazırlıklar yapmaktan da geri durmadı. Zira
sömürgelerdeki en büyük rakibi İngiltere ile muhtemel bir savaşta hazırlıksız ya-
kalanmak istemiyordu. Bunun için de özellikle donanmasını güçlendirmeye yö-
nelik adımlar attı.
Fransa, yukarıda anlattığımız faaliyetler yanında giderek aleyhine dönmeye
başlayan Avrupa’daki diplomatik dengeleri de yeniden inşa etmeye yönelik giri-
şimlerde bulundu. Zira Avusturya Veraset Savaşları’ndan sonra İngiltere, hem
ticarî olarak etkisini arttırmak hem de Fransa’yı doğudan siyasî olarak kuşatmak
için Rusya ile diplomatik münasebetler kurmaya başlamıştır. Fransa, aleyhine ola-
cak bu yakınlaşmayı engellemek, bu mümkün olmazsa da dengelemek adına karşı
bir ittifak sistemi kurmaya çalıştı. Fransa’nın kurmak istediği ittifakta Lehistan,
İsveç, Prusya ve Osmanlı İmparatorluğu’nun yer alması planlanıyordu. Bu ittifak
kurulduğu takdirde hem Rusya etrafında bir düşman hattı oluşturulacak hem de
Rusya’nın İngiltere ile irtibatı kesilmiş olacaktı. Ancak Fransa’nın hedeflediği bu
ittifakı kurmak hiç de kolay değildi. Bunun önündeki en büyük engel Fransa’nın
Doğu Avrupa’daki nüfuzunun önceki dönemlere göre daha az olmasıydı. Ayrıca
Prusya Kralı II. Friedrich, Fransa ile bir ittifaka dâhil olarak Rusya’yı karşısına
almaktan çekiniyordu. Osmanlı İmparatorluğu ise 1739 Belgrad Antlaşması’ndan
itibaren dış politikada “barış siyaseti” takip ettiği için Rusya aleyhine olacak bir
ittifakın parçası olmak istemiyordu.
Fransa’nın ittifak arayışları peşinde olduğu 1748-1755 tarihleri arasında İngil-

tere de boş durmadı. Öncelikle Rusya ile bir ittifak antlaşması imzalamak üzere
girişimlerde bulundu. Zira İngiliz devlet adamları da her ne kadar Aix-la-Chapelle
Barışı ile Avrupa kıtasında göreceli bir barış dönemine girilse de, yakın bir gele-
cekte özellikle Karayipler, Hindistan ve Kuzey Amerika’da Fransa ile sömürge mü-
cadelelerinin başlayacağını öngörmekteydiler. Bunun için Fransa’yı muhtemel bir
savaşta kıta Avrupa’sına mahkûm etmek ve böylece hareket kabiliyetini kısıtlamak
için ittifak görüşmelerine hız verdiler. İngiltere devlet adamları bir taraftan ittifak
görüşmeleri yürütürken diğer taraftan da Avusturya Veraset Savaşları’nın ekono-
mide sebep olduğu krizi aşmak için çalıştılar.
Rusya
1748-1755 tarihleri arasında Rusya’da ise yeni bir dönem başladı. Büyük Petro’nun
iktidar yıllarında başlatılan ve Çariçe Anna (1730-1740) döneminde devam etti-
rilen reformlar 1741’de çariçe ilan edilen Elizabeth’in saltanatı devrinde giderek
terkedildi. Özellikle devlet kademelerindeki Alman etkisi kırılmaya ve bunun ye-
rine yeniden Ruslar ikame edilmeye çalışıldı. Elizabeth, Anna devrinde kurulan
nazırlar heyetini kaldırdı ve onun yerine Ruslar’dan oluşan senatoyu kurdu. Çari-
çe Elizabeth’in hükümdarlık yılları Rusya’da ekonomik bir canlanmaya da sahne
oldu. Çariçe, ülkedeki iç gümrükleri kaldırarak ticareti canlandırdı. Kömür ihracı
arttı. Bu tedbirler sayesinde ekonomisi güçlenen Rusya’nın nüfusundaki artış da
ülkenin elini güçlendirdi. Nüfus artışı, 1756’da başlayacak Yedi Yıl Savaşları’nda
ülkenin asker temininde zorluk yaşamamasını sağladı. Çariçe Elizabeth döne-
minde Rus eğitim tarihinde de önemli adımlar atıldı ve ülkenin ilk üniversitesi
1755’te Moskova’da kuruldu.
Çariçe Elizabeth dönemi Rusya’da diplomatik bir hareketliliğe de sahne oldu.
Özellikle Fransa’ya yakın bir politika takip eden Prusya’yı dengelemek adına İn-
giltere, Rusya ile bir ittifak kurmak üzere diplomatik temaslara başladı. Rusya,
İngiltere’nin bu talebini avantaja çevirmek için ağır ekonomik isteklerde bulundu.
Buna rağmen Rus devlet adamları Fransa ve İngiltere yanlıları olmak üzere iki
hizbe bölünmüşlerdi. Bestuzhev, ülkenin selametini İngiltere’ye yaklaşmakta gö-
rürken, en önde gelen rakibi Vorontsov ise Fransa’ya yakın bir dış politika takip
edilmesini savunuyordu.
Avusturya ve Prusya
1748’den itibaren artan Prusya tehlikesi Avusturya’yı da giderek zora soktu. Bunu
aşmak için Avusturya devlet ricali kadim düşmanları olan Fransa’ya yaklaşmayı
dahi denediler. Bu minvalde Kaunitz 1750’de diplomatik temaslarda bulunmak
üzere Paris’e gönderildi fakat bu girişimden 1754’e kadar olumlu bir sonuç çık-
madı. Zira Fransız devlet adamlarının önemli bir kısmı Avusturya ile müttefik
olunması hâlinde Prusya’nın kızdırılacağından endişe ediyor, bir kısmı da kadim
bir düşmanla ittifak kurmanın kabul edilir bir durum olmadığını savunuyorlardı.
Bunun üzerine Viyana hükümeti, Prusya tehlikesine karşın Rusya ile de ilişkileri-
ni iyi tutmaya çalıştı.
Avusturya ve Rusya’nın düşmanlıklarını üzerine çeken Prusya için de 1748-
1755 tarihleri arası bir arayış dönemi oldu. Zira Rusya ve Avusturya’nın ilk fırsatta
kendisine savaş ilan edeceklerini gayet iyi bilen Prusya Kralı II. Friedrich, bunun
önünü almak için bir taraftan Fransa ile olan ilişkilerini korumaya çalıştı, diğer
taraftan da İngiltere ile temasa geçti. Diplomatik temaslar yanında ülkenin eko-
nomisini iyileştirmek ve asker sayısını arttırmak adına da birtakım tedbirler aldı.
8. Ünite - Aydınlanma ve Antik Rejim’in (Ancient Regime) Sonu (1748-1789) 183
Avrupa’da ittifak arayışları ile geçen 1748-1755 tarihleri arasında 1755 yılı bir
kırılma noktası oldu. Zira önce İngiltere ile Prusya, ardından da Fransa ile Avus-
turya ittifak antlaşması imzaladı.
1748-1755 tarihleri arasında Avrupa’da bir sükûnet döneminin yaşanmasının en

önemli sebebi Avusturya Veraset Savaşları’nın yol açtığı malî krizdi. Bu krizi aşmak
için girişimlerde bulunan Avrupa devletleri, muhtemel bir savaş için de ittifak gö-
rüşmelerini ihmal etmediler. Bu yüzden 1748-1755 arasındaki dönem, fırtına önce-
si sessizliğin yaşandığı bir sükûnet ve toparlanma devresi oldu.
DİPLOMATİK DEVRİM (1755-1756)
İngiltere-Rusya İttifak Antlaşması

Avusturya Veraset Savaşları’ndan sonra İngiltere ile Rusya arasında bir yakınlaş-
ma başlamıştı ve bu yakınlaşma bir ittifak antlaşması ile taçlandırılmak isteniyor-
du. Nihayet uzun süredir devam eden görüşmeler meyvelerini verdi ve 30 Eylül
1755’te Rusya ile İngiltere arasında bir ittifak antlaşması imzalandı. Antlaşmaya
göre bir saldırı ihtimaline karşılık Rusya 50 kadırga hazır bulunduracaktı. Ayrıca
İngiltere’nin 100 bin sterlin vermesi karşılığında Livonya’da 50 bin asker muhafaza
edecekti. Bu antlaşma, Avrupa’da daha önce kurulmuş olan ittifaklar sistemindeki
ilk çatlak idi.
Westminster Antlaşması
İngiltere, bu antlaşma ile hem Prusya Kralı II. Friedrich’in kendisi ile bir ittifak
imzalamasını hedefliyor, hem de Fransa’nın Doğu Avrupa’daki etkisini azaltmak
istiyordu. Şayet Prusya ittifakı hayata geçirilirse kıta Avrupa’sındaki bir savaşta
Prusya’nın sağlayacağı askerî destekle Fransa’yı zora sokacağını ve denizlerde
rahat edeceğini hesaplıyordu. İngiltere hesaplarında yanılmadı ve bu antlaşma-
dan sonra II. Friedrich, İngiltere ile olan görüşmelere hız verdi. Nihayet 16 Ocak
1756’da İngiltere ile Prusya arasında Westminster Antlaşması imzalandı. Bu ant-
laşma ile birlikte Avrupa’da “diplomatik devrim” başladı.
Prusya Kralı II. Friedrich, İngiltere ile antlaşma imzalamakla diplomatik za-
fer kazandığını düşünmekteydi. Zira Saksonya’ya hâkim olmak için İngiltere’nin
vereceği askerî desteğe güvenmekteydi. Prusya kralının rahat olmasının bir diğer
sebebi de Avusturya ile kadim düşman olan Fransa’nın kendisi aleyhine hareke-
te geçmeyeceğini düşünmesiydi. Zaten 30 Eylül 1755 antlaşmasıyla İngiltere ile
müttefik olan Rusya’nın, Westminster Antlaşması sayesinde artık kendisi için bir
tehlike oluşturmayacağını hesaplıyordu. Fakat bu hesaplarının tamamen yanlış
olduğu ilerleyen aylardaki gelişmelerle ortaya çıktı. Prusya kralı, büyük bir strate-
jik hata yaptı ve bu hata Avrupa’yı genel bir savaşa sürükledi.
İngiltere’nin Prusya ile antlaşma imzalamasına en sert tepkiyi Rusya verdi.
Zira Rusya, muhtemel bir Rusya-Prusya savaşında destek almak için 30 Eylül
1755’te İngiltere ile ittifak antlaşması imzalamıştı. Westminster Antlaşması ile
İngiltere’nin Rus desteğini Prusya aleyhine değil daha çok Fransa aleyhine kullan-
mayı düşündüğü, Rusya-Prusya çatışmasına sıcak bakmadığı anlaşıldı. Bu yüzden
Westminster Antlaşması, Rusya’nın bütün bu beklenti ve planlarını boşa çıkar-
dı. Rusya, kendi aleyhine olan bu antlaşmayı tanımadığını ve İngiltere ile yaptığı
1755 ittifak antlaşmasını terk taraflı olarak feshettiğini ilan etti.
İngiltere-Prusya ittifakı, Avrupa’daki güç dengelerini tamamen alt üst etti.

Buna mukabil bu ittifakın yakın gelecekte aleyhlerine olacağını gören Fransız ve
Avusturyalı diplomatlar karşı bir ittifakın kurulması için harekete geçtiler.
Birinci Versay Antlaşması

Westminster Antlaşması ile birlikte Fransa’nın, Avusturya ile ittifak kurmasına
bir engel kalmadığı gibi, bu bir zorunluluk hâline geldi. İki ülke diplomatlarının
müzakereleri sonucunda Fransa ile Avusturya arasında 1 Mayıs 1756’da Birinci
Versay Antlaşması imzalandı. Antlaşmaya göre her iki ülke de müttefikinin top-
rak bütünlüğünü garanti ediyordu. Ayrıca antlaşmada bunu sağlamak için gerek
görüldüğü takdirde Fransa’nın Avusturya’ya 24 bin asker göndereceğine dair de
bir madde vardı.
Bu antlaşma ile birlikte Avrupa’daki “Diplomatik Devrim”de ikinci dalga da
meydana geldi. Avrupa’nın kadim iki düşmanı bu antlaşma ile artık müttefik ol-
dular ve bu ittifakı güçlendirmek üzere ortak politikalar geliştirmeye, bu minvalde
Westminster Antlaşması’ndan rahatsızlık duyan Rusya’yı kendi saflarına katmak
amacıyla görüşmelere başladılar.
Rusya, her ne kadar İngiltere-Prusya ittifakından rahatsız olsa da Avustur-
ya ve Fransa’nın teklifine hemen olumlu cevap vermedi. Zira Birinci Versay
Antlaşması’na dâhil olmak için Doğu Prusya’nın kendisine vadedilmesini talep
ediyordu. Bu talep, Avusturya ve Fransa tarafından kabul edilmediğinden Rusya
da Aralık 1756’ya kadar Viyana İttifakı’na dâhil olmadı.
Rusya’nın Birinci Versay Antlaşması’na dâhil olmamasının bir diğer sebebi
de Rus yetkililerinin Osmanlı İmparatorluğu ile ilgili talepleriydi. Çünkü Rus
diplomatlar, Fransa-Avusturya ve Rusya’nın gizli bir antlaşma imzalamasını; bu
antlaşmada askerî yardıma dair bir maddenin de bulunmasını ve bu maddenin
kapsamına Osmanlı İmparatorluğu’nun da girmesini istemekteydiler. Fransa Kra-
lı XV. Louis’nin bu istekleri kabul etmemesi üzerine Rusya, bir süre daha Viyana
İttifakı’na girmeyi tehir etti.
Avrupa’da 1755’te “Diplomatik Devrim” denen gelişmeler zinciri hangi antlaşma ile
1 ve neden başlamıştır?
İLK “DÜNYA SAVAŞI”: YEDİ YIL SAVAŞLARI (1756-1763)

Birinci Versay Antlaşması’nın imzalanmasıyla birlikte hesapları tamamen hü-
kümsüz kalan hükümdar hiç kuşkusuz Büyük Friedrich’di. Rusya’nın İngiltere ile
olan ittifakını feshettiğini ilan etmesiyle birlikte Prusya yine büyük bir tehlike ile
karşı karşıya kaldı. Zira artık en büyük iki düşmanı Avusturya ve Rusya, yanla-
rına Fransa’yı da alarak giderek güçlenmekteydiler. Rusya’yı kontrol edebilecek
bir İngiltere de kalmadığı için muhtemel bir savaşta Prusya’nın Avusturya ve Rus
müttefik orduları tarafından kuşatılacağı aşikârdı. Zaten şimdiden Avusturya ve
Rus birlikleri Prusya sınırlarına sevkedilmeye başlanmıştı.
Savaşın Başlaması
Büyük Friedrich, bu tehlikenin önünü almak için yine tarihi bir adım attı ve ordula-
rını Ağustos 1756’da Lehistan hâkimiyetindeki Saksonya’ya sevketti. Prusya kralı bu
hareketiyle Fransa, Avusturya ve Rusya ittifakı kurulmadan bu birliği parçalamayı
hedefliyordu. Zira Ağustos gibi geç bir aydan sonra Rus ve Avusturya birliklerinin
kendisine saldırma ihtimali düşüktü. Ayrıca kral, Saksonya’da hızlı hareket ederek
kısa sürede askerî başarılar elde etmeyi ve düşmanlarının kendisi aleyhine birleş-
mesini engellemeyi planlıyordu. Büyük Friedrich bu hedeflerinde de büyük oranda
yanıldı ve tarihe ilk dünya savaşı diye geçen Yedi Yıl Savaşları’nın başlamasına sebep
oldu.
Saksonya’nın Prusya tarafından işgalinin ilk ve en önemli sonuçlarından biri
Rusya’nın Fransa-Avusturya ittifakına yönelik tereddütlerinin giderilmesiydi.
Zira Prusya’nın bir sonraki hedefinin Rusya olması kuvvetle muhtemeldi ve bu
durumda St. Petersburg’un güçlü müttefiklere ihtiyacı vardı. Bu yüzden Rusya, 31
Aralık 1756’da Avusturya-Fransa ittifakına dâhil oldu.
Prusya’nın Lehistan topraklarında hızla yayılmasının ve Avusturya’ya ait
Bohemya’ya saldırmasının bir diğer önemli sonucu da Fransa ile Avusturya ara-
sında 1 Mayıs 1757’de İkinci Versay Antlaşması’nın imzalanması oldu. Bu ant-
laşma bir saldırı ittifakı idi ve Fransa, Avusturya’ya askerî yardımda bulunmayı
taahhüt ediyordu. Bu ittifaka Mart 1757’de İsveç de dâhil oldu ve böylece Prusya
dört bir taraftan kuşatıldı.
1757-1761 Yıllarındaki Mücadeleler ve Barış Görüşmeleri

1756’daki hızlı başarılarına rağmen Prusya 1757’de Avusturya ve Rusya orduları
karşısında geri adım atmak zorunda kaldı. Adeta askerî anlamda kuşatıldı ve bu
durumdan kurtulmak için Osmanlı İmparatorluğu ile bir ittifak antlaşması im-
zalamak üzere çabaladı. Fakat bu çabasında da başarılı olamadı. Zira başta Sad-
razam Koca Ragıb Paşa olmak üzere Osmanlı bürokratlarının büyük bir kısmı
Avrupa’nın geneline yayılan bu savaşa müdahil olmak istemiyorlardı.
1757’de Prusya’nın imdadına Bâbıâli değil, Fransa, Avusturya ve Rusya arasın-
daki anlaşmazlıklar yetişti. Zira her üç devletin de savaştan beklentileri başkaydı.
Ayrıca bu üç ülke ordusunun birlikte koordineli bir şekilde tek bir hedefe yo-
ğunlaşması ve kesin bir başarı elde etmesi oldukça zordu. Büyük Friedrich, düş-
manları arasındaki bu fikir ayrılıklarını ve koordinedeki aksakları kendi lehine
çevirmeyi bildi. 1758 yılı Prusya için yeni bir ümit kaynağı oldu.
1758’in ilk aylarından itibaren askerî hazırlıklara hız veren Prusya, 1758 baha-
rının gelmesi ile birlikte yeniden atağa geçti. Avusturya hâkimiyetindeki Silezya
ve Breslav’ı, Fransa hâkimiyetindeki birkaç önemli kaleyi ve İsveç hâkimiyetindeki
Pomeranya’yı istila etti. Artık savaşın kaderi Prusya lehine değişmiş gibiydi. Fa-
kat 1759’da herşey yeniden tersine döndü. Zira Prusya, 12 Ağustos 1759’da
Kunersdorf ’da 53 bin kişilik ordusunun 21 binini kaybetti. Ölenler arasında üst
düzey komutanlar da vardı. Daha da önemlisi Rus birlikleri Berlin’i işgal etmişler-
di. II. Friedrich, büyük bir hayal kırıklığına uğradı ve mutlak bir hezimet olarak
gördüğü bu mağlubiyetten sonra tahtı bırakmayı dahi düşündü. Ancak 1759’daki
gelişmeler Prusya kralının beklediği kadar kötü sonuçlanmadı. Avusturya ve Rus-
ya orduları arasındaki iletişim kopukluğu ve daha da önemlisi Rusya’nın Prusya
aleyhine daha fazla güçlenmesini istemeyen Avusturya’nın savaşı devam ettirme
konusundaki çekimserliği Friedrich’i kurtardı.
1760, Avrupa’da Yedi Yıl Savaşları’nda dengelerin yeniden tersine döndüğü
bir yıl oldu. Aslında yıl Prusya’nın yenilgileri ile başlamıştı. 23 Haziran 1760’da
Landeshut’ta General Heinrich August de la Motte Fouqué komutasındaki Prusya
ordusu Avusturya ordusu karşısında ağır bir mağlubiyet aldı, yaklaşık 2 bin Prus-
ya askeri öldürülürken 8 bin asker de esir edildi. Öldürülen ve esir edilenler ara-
sında komuta kademesindekiler de bulunmaktadır. Buna mukabil Avusturya’nın
kaybı yalnızca 774 askerdi.
Prusya, 1760’a yenilgilerle başlamasına rağmen ilerleyen aylarda savaşın kade-

ri yine değişti. Zira 15 Ağustos 1760’ta Liegnitz’de Loudon komutasındaki Avus-
turya ordusu Prusya ordusu tarafından püskürtüldü. Bu muharebede Avusturya
4 bin ölü ve 4.700 esir verirken, Prusya 3.400 askerini kaybetti. Çok sayıda asker
kaybetmesine rağmen savaş meydanından bu defa II. Friedrich galip ayrıldı ve
Prusya, Landeshut’taki mağlubiyetinin olumsuz izlerini sildi.
II. Friedrich, 3 Kasım 1760’ta bir kez daha Avusturya ordusu karşısında önem-
li bir başarı elde etti. Avusturya, bu yenilgiden sonra 1761’den itibaren barış için
girişimlere başladı ve savaştan giderek uzaklaştı.
1761 yılı barış görüşmeleri ile geçti, fakat bu görüşmelerden kesin bir sonuç
alınamadı. Zira özellikle Çariçe Elizabeth, Prusya’yı dize getirmeden bir barış
antlaşması imzalamak istemiyordu. Ayrıca müttefiklerin talepleri farklı olduğun-
dan barıştan beklentileri de farklıydı. Bu da barış görüşmelerini çıkmaza soktu.
1762’de gerçekleşen Rusya’daki taht değişikliği ise savaşın kaderini değiştirdi.
“Büyük Mucize” ve Yedi Yıl Savaşları’nı Sonlandıran Gelişmeler

5 Ocak 1762’de 34 yaşındaki Petro, III. Petro olarak Rusya çarı ilan edildi ve bu,
Rusya tarihinde olduğu kadar Avrupa tarihinde de önemli gelişmelerin miladı
oldu. Selefi Çariçe Elizabeth’in aksine II. Friedrich’e büyük bir hayranlık duyan
III. Petro, çar olduktan kısa bir süre sonra Rusya’nın Prusya ile olan savaşına son
verdiğini ilan etti ve Rusya böylece Yedi Yıl Savaşları’ndan çekildi. Bu, Prusya ta-
rihinde bir “mucize” olarak yorumlandı.
Prusya, 5 Mayıs 1762’de Rusya ile bir savunma antlaşması yapmayı başardı.
Rusya-Prusya antlaşmasından sonra 22 Mayıs 1762’de İsveç de Prusya ile bir dost-
luk antlaşması imzaladı. Bu antlaşma Prusya’nın elini daha da güçlendirdi ve Da-
nimarka, Rusya’nın işgaline açık hâle geldi. III. Petro, Danimarka’yı işgal etmek
üzere bir ordu hazırladı ve 1762 Haziran’ında yola çıktı fakat hedefine ulaşamadan
daha yolda iken Petro aleyhine bir darbe tertip edildi ve II. Katerina, 28 Haziran
1762’de askerin desteği ile çariçe ilan edildi.
Katerina’nın çariçe ilan edilmesi üzerine Avrupa’da kısa bir süre sessiz bir bek-
leyiş yaşandı. Zira yeni çariçenin nasıl bir dış politika takip edeceği, Prusya ile
başlayan yakınlaşmayı devam ettirip ettirmeyeceği ve daha da önemlisi Yedi Yıl
Savaşları hakkında ne düşündüğü bilinmiyordu. Nihayet beklenen açıklama geldi
ve II. Katerina, hâlâ devam eden Yedi Yıl Savaşları’nda Rusya’nın artık tarafsız
kalacağını ilan etti. Çariçenin bu tutumu Prusya’yı kurtardığı kadar, 1756’dan beri
devam eden savaşın da kısa sürede sona ermesini sağladı. Barışa giden sürecin
hızlanmasında İngiltere’nin özellikle 1758’den itibaren denizlerde ve sömürgeler-
de kazandığı başarılar da tayin edici oldu.
Aralık 1762’ye gelindiğinde artık Avrupa’da Yedi Yıl Savaşları fiilen sona er-
mişti. 10 Şubat 1763’te imzalanan Paris Antlaşması ile bu durum hukukî bir ze-
min kazandı. Bu antlaşma ile birlikte İngiltere’nin siyasî nüfuzu arttı ve Fransa’nın
Kuzey Amerika ile Hindistan’daki sömürgelerini neredeyse tamamen elegeçirdi.
Ayrıca Fransa’nın Karayipler ve Batı Afrika’daki sömürgelerinin çoğuna da hâkim
oldu. 1762’de Fransa’nın yanında savaşa müdahil olan İspanya’ya da ağır bir darbe
vurdu. Buna mukabil yüzyılın başında Avrupa’nın en nüfuzlu devleti olan Fran-
sa, bu antlaşma ile kıta üzerindeki gücünü ve otoritesini büyük oranda kaybetti.
Bunu telafi edebilmek içinse Lehistan ve Osmanlı İmparatorluğu ile yeniden iyi iliş-
kiler kurmaya çalıştı. Prusya, Avusturya ve Lehistan arasındaki barış da 15 Şubat
1763’te imzalanan ve savaş öncesi statükoyu esas alan “Hubertusburg Antlaşma- Kaz Adımı: Prusya 18.
yüzyılda ordusuyla yükselen
sı” ile sağlandı. Yedi Yıl Savaşları’ndan en kârlı çıkan devletlerden biri hiç kuşku- bir devlet olmuştu. Prusya
suz Rusya oldu. Fazla bir toprak kazancı olmamasına rağmen siyasî nüfuzu arttı ordusundaki birçok uygulama
ve artık Doğu Avrupa’nın en güçlü devleti hâline geldi. Buna mukabil Prusya ve dünya ordularında kullanıldı.
Bunlardan biri de tören
özellikle de Avusturya’nın savaştan ağır darbeler alarak ayrılmaları, sonraki süreçte geçitlerinde askeri birliklerin
Rusya’nın nüfuzunun daha da artmasına vesile oldu. Avusturya’nın zayıflayarak sa- günümüzde bile kullanmaya
devam ettiği kaz adımıdır.
vaştan ayrılması Lehistan’daki kral seçimi tartışmalarında, Prusya’yı da yanına alan
Rusya’nın işini daha da kolaylaştırdı. Yedi Yıl Savaşları, Kıta Avrupa’sı kadar, Kuzey
Amerika’dan Hindistan’a, Batı Afrika’dan Karayipler’e kadar uzandığı için “Birinci
Dünya Savaşı” olarak tarihe geçti.
Yedi Yıl Savaşları’ndan toprak kazanımı olarak en kârlı çıkan devlet İngiltere idi.
Buna mukabil Fransa hem Kıta Avrupa’sındaki nüfuzunu kaybetti hem de sömürge-
lerinin büyük bir kısmını İngiltere’ye kaptırdı.
Yedi Yıl Savaşları’nda Prusya’nın kesin bir mağlubiyet almamasında hangi faktörler
etkili olmuştur? 2
DOĞU AVRUPA KUZEY SİSTEMİ

Yedi Yıl Savaşları’nda Fransa’nın nüfuzu oldukça azalmış, Avusturya savaşın ge-
tirdiği malî yük sebebiyle savaş sonrasında etkin bir dış politika takip etmekten
giderek uzaklaşmış, savaşta Avusturya ve Rusya gibi iki büyük güçle mücadele
etmek zorunda kalan Prusya da giderek Rusya’ya yaklaşmıştı. Bu şartlar Doğu
Avrupa’da Rusya’nın giderek güçlenmesini sağladı ve II. Katerina bu şartları daha
olumlu hâle getirmek adına “Kuzey Sistemi” adı verilen bir ittifaklar sistemi kur-
maya çalıştı.
“Kuzey İttifakı” sisteminin fikrî temelleri II. Katerina ve Rusya Dışişleri Ba-
kanı Panin tarafından daha 1763’ten itibaren atılmaya başlanmıştı. Yedi Yıl
Savaşları’ndan maddî olarak ağır bir yük altına girmiş şekilde çıkan Rusya, bu
ittifak sayesinde dış politikada barışçıl ve güvenli bir siyaset izlemeyi hedeflemişti.
“Kuzey Sistemi”ne İsveç, Lehistan, Danimarka, Prusya ve İngiltere dâhil edile-
cekti. Böylece Rusya hem Fransa karşısında bir savunma seddi oluşturacak hem
de Danimarka ve İsveç gibi kendisini tehdit eden güçleri kendi saflarına katacaktı.
Zira Rusya’nın batı kısmı işgale açık bir bölge idi ve bu da Rusya’yı batı sınırındaki
gelişmeleri yakından takip etmeye ve bunlara müdahil olmaya zorluyordu.
St. Petersburg, sisteme dair hedeflerinde kısmen de başarılı oldu. Zira 11 Nisan
1764’te Prusya ile 1765’te de Danimarka ile ittifak antlaşmaları imzalandı. Fakat
özellikle İngiltere böyle bir sistemin parçası olmaktan uzak durdu. Buna mukabil
Rusya’nın Danimarka ve Prusya ile ittifak kurması, Avusturya ve Osmanlı İmpa-
ratorluğu üzerinde etkili oldu. Viyana hükümeti giderek Fransa’ya yaklaşmak zo-
runda kaldı. Rusya’nın hayal ettiği gibi bir “Kuzey Sistemi”nin kurulması, gücün
nüfus ve refah bazında değerlendirildiği ve bunun için de toprakların genişletil-
mesi gerektiğine inanılan bir dönemde neredeyse imkânsızdı. Ayrıca Prusya ve
Rusya gibi sisteme dâhil olacak devletlerin, sistemin bir parçası olacak Lehistan ve
Danimarka gibi daha zayıf devletlerin topraklarında gözü olduğu sürece “Kuzey
Sistemi” ancak hayalî bir plan olarak kalmaya mecburdu.
LEHİSTAN’IN BİRİNCİ VE İKİNCİ TAKSİMİ (1763-1793)
1763-1764 Tarihleri Arasındaki Gelişmeler

5 Ekim 1763’te Lehistan Kralı III. August öldü ve ülkede yeni kralın kim olacağı-
na dair şiddetli tartışmalar başladı. Tartışmalar kısa sürede uluslararası bir boyut
kazandı. Fransa ve Avusturya, Lehistan asıllı birinin kral seçilmesini savunurken
Rusya, kendi desteklediği Poniatowski’nin kral seçilmesi için baskı yapmaya baş-
ladı. Tartışmaların önemli bir tarafı da Osmanlı İmparatorluğu idi. Bu yüzden
Rusya, Prusya, Avusturya ve Fransa elçileri Bâbıâli’ye nüfuz etmeye çalıştılar.
Tartışmalar devam ederken Lehistan ileri gelenleri de birkaç gruba bölün-
dü ve ülkede bir kaos başladı. Bunu fırsat bilen II. Katerina, eski âşıklarından
Poniatowski’nin kral seçilmesi için Lehistan’a Rus birliklerini gönderdi. Rus as-
kerlerinin Lehistan’ın başkenti Varşova’yı kuşatmaları ve Poniatowski’nin kral se-
çilmesini istemeyenlere yönelik baskıları arttırmaları yüzünden diplomatik mü-
nasebetler giderek gerildi.
Lehistan’a yönelik Rus baskısı, 1764 yazından itibaren şiddetini arttırdı. Hiç
şüphesiz bunun sebeplerinden biri 11 Nisan 1764’te Rusya ile Prusya’nın bir itti-
fak antlaşması imzalamalarıydı. Bu antlaşma ile Prusya Kralı II. Friedrich, Lehis-
tan kralı seçiminde II. Katerina’nın gözdelerinden Poniatowski’yi destekleyeceği
taahhüdünde bulunmuştu. Bundan da destek alan çariçe, Lehistan’daki muhalifle-
re yönelik askerî baskıyı daha da arttırdı.
Rus silahlarının gölgesinde yeni krallarını seçmek üzere 27 Ağustos 1764’te
Lehistan büyük kurultayı toplandı. Kral seçimi ile ilgili tartışmalar Eylül’ün baş-
larına kadar sürdü ve nihayet 7 Eylül 1764’te II. Katerina’nın desteklediği Ponia-
towski, 5.584 asilzâdenin oyuyla Polonya kralı ve Litvanya büyük dukası seçildi.
Poniatowski’nin krallığı Fransa, Avusturya ve Osmanlı İmparatorluğu ta-
rafından resmen tanınmadı. Bâbıâli, ülke içindeki muhalefeti örgütleyerek
Poniatowski’yi tahttan indirmek istedi fakat Lehistan’daki Rus askerî varlığı ve
baskısı buna imkân vermedi. Bu Rus oldubittisi karşısında muhalefeti de örgütle-
yemeyen Fransa, Avusturya ve Bâbıâli, Poniatowski’nin tamamen Rusya kuklası
olmasını önlemek için seçilmesinden yaklaşık bir yıl sonra onun krallığını tanı-
mak zorunda kaldılar.

1766’ya kadar Lehistan tedricen Avrupa’nın gündeminden düştü. Fakat 1766’da
Poniatowski’nin, Rusya ve Prusya baskıları sonucu ülkede birtakım reformlara
başlaması Lehistan meselesini yeniden Avrupa’nın gündemine taşıdı.
1766’dan itibaren II. Katerina ve II. Friedrich, Lehistan’daki “Dissidentler’in”
yani Ortodokslar’ın ve Luteranlar’ın da Katolikler’le eşit haklara sahip olması için
Poniatowski’ye baskı yapmaya başladılar. Zira 1760’larda Lehistan’ın toplum nüfu-
su yaklaşık 11-12 milyondu ve bunun 6 milyonu Katolik, 4 milyonu da Ortodoks’tu.
Ayrıca ülkede yaklaşık 200 bin de Protestan yaşamaktaydı. Rusya, Ortodokslar’ın,
Prusya da Protestanlar’ın hâmiliğine soyunarak Lehistan’ın içişlerine müdahale et-
meyi düşünmekteydi. Buna mukabil ülkedeki Katolikler’in bir kısmı da bu reform-
ların yapılmasına karşı geldi. Muhalefet, Fransa ve Osmanlı İmparatorluğu’nun da
desteğini alarak giderek büyüdü ve Lehistan yeniden bir iç kaosa sürüklendi. Bunu
fırsat bilen Rusya ise Lehistan’daki askerî birliklerinin sayısını arttırdı ve muhalif-
leri silah zoruyla etkisiz hâle getirmeye başladı. Bu yüzden muhalifler, daha kolay
destek bulmak amacıyla Türk sınırına yakın bölgelerde konuşlandılar.
Osmanlı İmparatorluğu’nun müdahalesini ve yardımını önlemek için Rus bir-

likleri Türk sınırına kaydırıldı. Bu durum Bâbıâli ile Rusya arasında diplomatik
olarak gerilimli günlerin yaşanmasına sebep oldu ve ilişkiler, muhalifleri bastır-
mak üzere Rus askerinin Temmuz 1768’de Balta’da Osmanlı topraklarına girmesi
ve Türk vatandaşlarını katletmesiyle tamamen koptu. Bâbıâli, Balta’daki katliam-
dan sonra Ekim 1768’de Rusya’ya savaş ilan etti ve Osmanlı-Rus savaşı 1774’te
imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması’na kadar devam etti.
1768’de başlayan Osmanlı-Rus savaşı Avrupa’daki güçler dengesini de etkiledi.
Rusya’nın Türk ordusu karşısında askerî başarılar elde etmeye başlaması üzerine
Prusya, Rusya’nın daha fazla güçlenmesini engellemek adına Avusturya’ya yak-
laştı. Bu politikanın bir sonucu olarak da Avusturya ile Prusya arasında Ağustos
1769’da Neisse’de, Eylül 1770’de de Neusdat’ta görüşmeler yapıldı. Neusdat görüş-
melerinde iki ülke de Rusya ve Bâbıâli’ye savaşı sona erdirme konusunda baskı
yapmaya karar verdiler. Fakat ne Rus ne de Osmanlı yetkilileri kesin bir barışa
sıcak bakmadılar.

1770’ten itibaren Rusya’nın Türkler karşısında ardı ardına askerî başarılar kazan-
ması Avrupalı devletlerin bazılarını tedirgin etti. Özellikle Rusya’nın Balkanlar’a
hâkim olabileceği tehlikesi Avusturya’yı ve Prusya’yı endişelendiriyordu. Zaten
Fransa, Rusya karşıtı bir politika takip etmekteydi. Buna mukabil ne Prusya ile
Avusturya, ne de Fransa bu rahatsızlığın Avrupa’nın genelini etkileyecek bir sa-
vaşa dönüşmesini istiyordu. Zira bu devletlerin hiçbiri Rusya’yı karşılarına alacak
güçte değildi. Bunun üzerine Prusya Kralı II. Friedrich yeni bir çözüm önerisinde
bulundu. Rusya’nın Doğu Avrupa’da güçlenmesinin kaynağı olan Lehistan’ın tak-
sim edilmesini teklif etti. Böylece Rusya’ya da bir pay verilecek ve aşırı güçlenmesi
engellenmiş olacaktı. Taksimden Avusturya da kendi payını alacaktı. II. Friedrich,
bu plan hayata geçirilirse Avrupa’nın genel bir savaşa sürüklenmesinin de önünü
almayı hedeflemekteydi, ancak çıkarların çatıştığı bu planı hayata geçirmek bekle-
diği kadar kolay olmadı. Zira hem Rusya’da hem de Avusturya’da Prusya kralının
planına karşı güçlü bir muhalefet vardı.
Avusturya’daki muhalefetin ana sebebi Rusya’nın Türkler ile devam eden savaş-
ta 1770’te önemli başarılar elde etmesiydi. Zira bu başarılar sayesinde Balkanlar’a
kadar inmiş ve Bâbıâli’yi zor duruma düşürmüştü. Rusya’nın Balkanlar’a inmesi
Avusturya’nın çıkarlarına tersti ve bunun bir an önce önünün alınması gerekiyor-
du. Bu yüzden Avusturya göstermelik de olsa 6 Temmuz 1771’de Bâbıâli ile bir
malî yardım antlaşması imzaladı. Bu antlaşma ile Rusya’ya Balkanlar’da daha fazla
ileri giderse Avusturya’nın Osmanlı İmparatorluğu yanında savaşa müdahil ola-
cağı mesajı verildi. Ayrıca Avusturya, birliklerinin bir kısmını doğuya kaydırdı.
Avusturya ile Bâbıâli arasında imzalanan antlaşma her ne kadar hayata geçiril-
mese de, Rusya Türkler ile devam eden savaşın bir Avrupa savaşına dönmesini is-
temediğinden, II. Friedrich’in Lehistan’ın taksim edilmesine yönelik teklifine sıcak
bakmaya başladı. Şubat 1772’de Rusya, Prusya ile bir konvansiyon imzaladı ve iki
ülke, Lehistan topraklarını kendi aralarında taksim ettiler fakat bu taksimin ha-
yata geçirilebilmesi için Avusturya’nın da konvansiyona katılması zorunluydu. Bu
yüzden hem Prusya hem de Rusya, konvansiyona katılması yönünde Avusturya’ya
baskı yapmaya başladılar. Baskılar 1772 yazında sonuç verdi ve Ağustos 1772’de
Avusturya, Lehistan’ın taksimine dair imzalanan konvansiyona katılma kararı ver-
di. 5 Ağustos 1772’de Avusturya, Rusya ve Prusya, ülkedeki “anarşiye son vermek”
adına Lehistan’ı kendi aralarında taksim ettiler. Bu karar, 30 Eylül 1772’de Lehistan
dieti tarafından da kabul edildi.
Lehistan’ın bu ilk taksimine göre ülke topraklarının yaklaşık %30’u ve nüfusu-
nun da %35’i el değiştirdi. Taksimde Rusya, Lehistan Livonyası ve Beyaz Rusya’da
yaklaşık 92 bin km2’lik bir bölgeyi ve takriben 1.300.000’lik bir nüfusu; Avusturya
Galiçya’da 83 bin km2’lik ve nüfusu 2.650.000’e yaklaşan bir bölgeyi; Prusya ise
Lehistan Prusya’sı denen, 36 bin km2’lik bir sahayı ve 580 bin nüfuslu bir bölgeyi
topraklarına kattı.
Taksim, Prusya açısından büyük bir zafer olarak görünüyordu. Zira uygula-
Pugaçev ayaklanması: II. dığı baskılar sonucunda önce Rusya, daha sonra da Avusturya, Lehistan’ın taksi-
Katerina döneminde Yemelyan mini kabul etmek zorunda kalmıştı. Ayrıca Prusya, Lehistan meselesi yüzünden
İvanoviç Pugaçev isimli bir
Kazak, Çar III. Petro olduğunu Avrupa’nın genelini etkileyecek bir savaşın önünü aldığı için de uluslararası are-
söyleyerek çevresine topladığı nada nüfuzunun arttığı kanaatindeydi. Fakat uzun vadede Prusya’nın bu politika-
Kazaklar, Başkırtlar ve sının Avrupa’daki güç dengelerini yerinden oynattığı görüldü. Çünkü Rusya’nın
köylülerle 1773’te ayaklandı.
Rus kuvvetlerini arka arkaya düşmanı olan Avusturya, bu antlaşma ile birlikte Petersburg’a yaklaşmaya başladı.
mağlup ederek Moskova Prusya’nın beklentisinin aksine Lehistan’ın taksimi Rusya’nın nüfuzunun artma-
ve Petersburg’u tehdit eder
bir vaziyete geldi. Ancak sını da engellemedi. Bilakis Rusya, Lehistan’da eli güçlendiği için Türk savaşına
General Suvorov karşısında daha fazla ağırlık verebildi. 1773’te patlak veren Pugaçev ayaklanmasına rağmen
aldığı yenilgiden sonra, yakın
arkadaşlarının ihanetiyle Bâbıâli’yi 1774’te Küçük Kaynarca Antlaşması gibi ağır maddeler ihtiva eden bir
14 Eylül 1774’te yakalanıp, antlaşmayı imzalamaya mecbur etti.
1775 Ocak’ında öldürüldü.
Bu ayaklanmanın izleri uzun Lehistan,1772’de Rusya, Prusya ve Avusturya tarafından paylaşıldıktan sonra
süre devam etmiştir. Puşkin 1780’lere kadar rahat bir dönem yaşadı. 1763’ten itibaren ülkeyi fiilen işgal etmiş
“Yüzbaşının Kızı” isimli olan Rus birlikleri 1780’de Lehistan’ı tamamen boşalttı. Zira II. Katerina, dikkatini
romanında bu ayaklanmayı
anlatır. iç meselelere ve Türk savaşına yoğunlaştırmıştı.
Pugaçev ayaklanması ile ilgili bk. Aleksandr Sergeyeviç Puşkin, Pugaçev İsyanının
Tarihi, çev. Rana Çakıröz, Ankara 1946.
Lehistan’ın İkinci Taksimi (1792-1793)

Lehistan’ın göreceli rahatlığı 1786’da Prusya’daki kral değişikliği ile giderek
zora girdi. Zira 1786’da ölen II. Friedrich’in yerine geçen II. Friedrich William,
Lehistan’da daha yayılmacı bir politika takip etmek istiyordu. Krala bu konuda
nazırı Hertzberg de destek veriyordu. Hertzberg, Lehistan’ın yeniden taksimi için
bir plan hazırladı ve bunu hayata geçirmek üzere görüşmelere başladı.
1792’de Osmanlı İmparatorluğu ile devam eden savaşa son veren II. Katerina,
Avusturya’nın Fransa ile savaşa tutuşmasını ve Prusya’nın da dikkatini Avrupa
savaşına vermesi üzerine Lehistan’daki otoritesini arttırmaya başladı. 1792 Tem-
muz’unda Rus ordusu yeniden Lehistan topraklarını işgal etti. Lehistan Kralı Sta-
nislas August, bu işgali tanımak zorunda kaldı.
Rusya ve Prusya, 23 Ocak 1793’te Lehistan’ı ikinci kez aralarında taksim ettiler.
Taksim için meşru gerekçe olarak da Fransa İhtilali’nin giderek Lehistan’da da ya-
yılmaya başladığı ve ülkenin bir anarşiye sürüklendiğini gösterdiler. İkinci taksim
Mart 1793’e kadar Avusturya’dan saklandı.
İkinci taksim Rusya için mutlak bir zaferdi. Zira 250 bin km2’lik bir arazi
ve 3 milyondan fazla bir nüfus elde etmişti. Buna mukabil Prusya’nın kazanımı,
58 bin km2’lik bir arazi ve 1 milyonluk bir nüfustu. Lehistan’ın taksim edilmesi
Doğu Avrupa’da Rusya’nın nüfuzunun tescillenmesi anlamına geliyordu. Bundan
sonra Rusya’nın, Balkanlar’da hâkimiyet mücadelesi vermek için eli daha güçlü
olacaktır.
Prusya, Lehistan’ın birinci ve ikinci taksimini neden istemiştir?

3
18. YÜZYIL AVRUPASI’NDA NÜFUS HAREKETLERİ
16. ve 17. yüzyılda Avrupa’nın nüfus oranlarında büyük değişimlere sebep olan en
önemli etkenlerden biri hıyarcıklı vebaydı. Londra’da 1603’ten 1665’e kadar etkili
olan veba yaklaşık 170 bin kişinin ölümüne sebep oldu. İspanya’da 1596-1685 ta-
rihleri arasında hızla yayılan veba yüzünden ülke nüfusunun yaklaşık %25’i öldü.
18. yüzyıla gelindiğinde ise şartlar iyileştirildiğinden salgın yüzünden ölüm oran-
ları giderek azaldı. Buna karşılık kıtayı başka bir tehlike bekliyordu: Kıtlık!
17. yüzyılda Avrupa’nın en güçlü ülkesi kabul edilen Fransa, İspanya Veraset
Savaşları’nda ortaya çıkan kıtlık ve ardından başgösteren salgın hastalıklar yüzün-
den 1700-1715 tarihleri arasında 3 milyon vatandaşını kaybetti.
18. yüzyılın ortalarından itibaren ise daha fazla ve daha farklı gıdaların ekil-
mesi, taşımacılığın gelişmesi, daha fazla toprakla tarım yapılması, salgın has-
talıkların azalması, daha gelişmiş halk sağlığı önlemleri ve savaşların şeklinin
değişmesi sonucu ölüm oranları hızla azaldı. İspanya nüfusu 1756’da 8 milyon
iken 1787’de 10,4 milyona, İngiltere nüfusu 1750’de 6,5 milyon iken 1800’de 9,6
milyona, Rusya’nın nüfusu 1700’de 17,5 milyon iken 1780’da 27 milyona ulaştı.
Fransa’da da, diğer Avrupa ülkelerine nazaran daha az olmakla beraber, 18. yüz-
yılda belli bir nüfus artışı sağlandı. Fransa’nın nüfus artışının daha az olmasının
sebebi ise ülkede uygulanan iptidaî doğum kontrol yöntemleri idi.
1750-1850 tarihleri arasında Avrupa’daki bazı ülkelerdeki ortalama insan
ömrü şöyleydi: Fransa’da yirmi sekizden otuz dörde, İngiltere’de otuz yediden kır-
ka, İsveç’te ise otuz yediden kırk üçe yükseldi. Ölüm oranları Batı Avrupa’dan baş-
lamak üzere giderek Doğu Avrupa’da azalmaya, buna mukabil nüfus artış oranları
yükselmeye başladı. Bu da Sanayi Devrimi’ne giden sürecin kaynağını oluşturdu,
ancak artan nüfusu doyurmak için tarım toprakları yetersiz kaldı ve köylü isyan-
ları patlak verdi.
Avrupa’daki nüfus oranlarının 18. yüzyılda artmasına sömürgelerden getirilen
ve yeni ele geçirilen bölgelerden dahil edilen nüfusun da önemli bir katkısı oldu.
Buna mukabil Avrupa, Amerika yerli nüfusunun hızla erimesine sebep oldu. İlk
işgal yıllarında Amerika’nın yerli nüfusu yaklaşık 50 milyondan fazla iken işgal-
lerden 100 yıl sonra yerlilerin nüfusu % 95 oranında azaldı. Bu durum, “vebanın
Avrupa’da yarattığı toplam kayıplardan daha büyüktü”.
18. yüzyılda Avrupa nüfus hareketlerinin sonuçları neler olmuştur?

4
18. YÜZYIL AVRUPASI’NDA TARIMDA MODERNLEŞME
18. yüzyılda Avrupa nüfusunun giderek artmasındaki en önemli etkenlerden biri
de tarımdaki iyileştirmelerdi. Tarımda iyileştirme birkaç farklı şekilde hayata ge-
çirildi ve bunda liderliği de Hollanda ile İngiltere yaptı.
Avrupa tarımındaki modernleşme ve iyileştirme daha 17. yüzyıldan itibaren
başlamıştı. 17. yüzyılda tarım alanlarına yeni ürünler ekilmeye, ürün rotasyonu
takvimleri yapılmaya, hayvan ve bitki yetiştiriciliğinde seçiciliğe, orman alanlarının
tarıma açılmasına ve bataklıklar ile sahillerin kurutulmasına yönelik çalışmalar ha-
yata geçirilmişti. Bu tür girişimler İngiltere ve Hollanda’da çiftçilerin diğer Avrupa
ülkelerine nazaran %50 ile %175 arasında daha fazla verim elde etmesini sağladı.
Fasulye, bezelye veya yonca gibi yeni ürünler ekildi ve bu ürünler toprağı daha ve-
rimli hâle getirdi. 18. yüzyılda patates de ekilmeye başlandı ve daha da önemlisi
saman yetiştiriciliği arttı. Bunun bir sonucu olarak da artık hayvanların sonbahar
geldiğinde yiyecek kıtlığından kesilme zarureti ortadan kalktı ve hayvan sürülerinin
sayısı arttı. Hollanda başta olmak üzere Avrupa’nın bazı bölgelerinde daha fazla et,
süt ve yün verecek hayvan cinsleri yetiştirilmeye başlandı. Hayvan sayısının artması,
daha fazla gübre ve doğal olarak daha verimli topraklar demekti.
Mekanik tohum ekme makinesinin 18. yüzyılda Jethro Tull tarafından icat
edilmesinden sonra tarımda verimlilik daha da arttı. Zira atların çektiği bu ma-
kine sayesinde tohumlar toprağa daha derin yerleştiriliyor ve bu işlem sırasın-
da daha az tohum zayi oluyordu. Tull’un dışında da birçok Avrupalı mucit tarım
alanlarının geliştirilmesi için önemli buluşlar yaptı.
18. yüzyıl tarımcılığındaki en hayatî ürünlerin başında yonca ve şalgam geli-
yordu. Bu iki ürün her sahada yetişiyor ve ekildiği arazinin hızla verimli bir tarım
alanına dönüşmesini sağlıyordu. Bu yüzden tarım alanlarına çevrilen orman sa-
halarına ilk olarak yonca ve şalgam ekiliyordu.
Hollanda ve İngiltere’nin öncülük ettiği tarımda modernleşme Avrupa’nın
diğer ülkelerinde daha az yayıldı. Bunu düzeltme adına birtakım adımlar atıldı,
ancak beklenen başarı sağlanamadı. Zira büyük toprak sahipleri bunu kendi çı-
karlarını zedelediği için engellediler. Örneğin Rusya’da Çariçe II. Katerina toprak
reformu yapmak istedi fakat büyük bir muhalefetle karşılaştığı için bundan vaz-
geçmek zorunda kaldı.
İngiltere ve Hollanda’nın aksine diğer Avrupa ülkelerinde tarımda iyileşti-
rilmeye gidilmemesi 18. yüzyılın ikinci yarısında ciddi problemlere sebep oldu.
Özellikle kıtlık dönemlerinde tahıl fiyatları arttığından köylüler isyan etti. 1775’te
Fransa’nın birçok bölgesi tahıl fiyatlarındaki artışı protesto eden köylü isyanları
sonucunda harabeye döndü. Fransız köylüler, depolardaki buğdaya zorla elkoy-
dular. Bu isyanlar tarihe “Un Savaşı” olarak geçti ve isyanlar ancak krallığın asiler
üzerine 25 bin asker göndermesiyle yatıştırıldı. Buna rağmen “Un Savaşları” ve
köylü isyanları Fransız İhtilali’nin önemli sebeplerinden birini oluşturdu.
18. YÜZYIL AVRUPA SANAYİİ: LONCALARDAN FABRİKALARA,

SU GÜCÜNDEN BUHARLI MAKİNELERE
Milletlerin Zenginliği: 18. yüzyıl Avrupa’sında sanayi hamleleri küçük imalathanelerin kurulması ile
Adam Smith’in “Milletlerin
Zenginliğinin Mahiyeti başlatıldı. İmalathanelerdeki koşullar oldukça elverişsizdi, çalışma saatleri fazla,
ve Sebepleri Üzerine Bir buna mukabil ücretler ise düşüktü. Ayrıca henüz bu imalathaneler 18. yüzyılın ilk
Araştırma” isimli iki ciltlik
hacimli eseri 9 Mart 1776’da yarısında hâlâ büyük kentlerde değil kırsal kesimlerde bulunuyordu. Bu durum,
İngiltere’de yayınlandığında büyük oranda yüzyılın sonuna kadar da devam etti. Örneğin 1780’lerde Paris’teki
büyük yankı uyandırdı ve dokuma tezgâhlarının %75’i kırsal kesimdeydi. Buna rağmen 18. yüzyıldaki ima-
defalarca baskısı yapılıp,
birçok dile çevrildi. Smith’in, lathaneler, yüzyılın sonunda başlayacak ve bir sonraki yüzyıla adına verecek olan
iktisadî liberalizmi savunan “Sanayi Devrimi” öncesi “ön sanayileşmenin” temellerini oluşturmuştur.
görüşleri Sanayi Devrimi
ilerledikçe başta İngiltere 18. yüzyıl, klasik üretim sistemleri ile yeni sistemlerin çatıştığı bir yüzyıl oldu.
olmak üzere birçok ülkede Zira klasik üretim sisteminin en önemli unsuru olan loncalar, kendine has bir ya-
kullanıldı. Merkantilist
kısıtlamalar ve imtiyazlar pılanmaya ve üretim sistemine sahipti. İmalathanelerin açılması, loncaların dışın-
kaldırıldı. Smith, “Modern da üretim yapan yerlerin ortaya çıkması ciddi itirazlarla karşılandı. Lonca üyeleri
İktisadın Babası” ve “Hür
Teşebbüsün Patron Evliyası” Almanya, Avusturya gibi ülkelerde yeni imalathaneleri basarak işçileri dövdüler.
gibi ünvanlarla anıldı. “Milletlerin Zenginliği” adlı eseri ile ün salan Adam Smith 1776’da klasik üretim
sisteminin yeni üretim yapılarını engellediğini, bu yüzden loncaların kapatılmasını
savundu. Smith’in tezleri 1780’lerde Fransa’da yankı buldu. Fransa Maliye Nazırı
Turgot, loncaların kapatılmasını istedi, ancak bu öneri aşırı radikal bulunduğu için
kabul edilmedi. 18. yüzyılın sonlarına doğru ise modern sanayileşmenin artması ile
birlikte Avrupa’nın birçok ülkesinde loncalar kapatıldı.
18. yüzyılda ilk olarak İngiltere’de iplik üretiminde makineler kullanılmaya
başlandı. Bu makineler su gücü ile çalıştırılıyordu ve karmaşık bir sisteme sahipti.
Bu yüzden evlerde kullanıma uygun değildi. Bu da giderek evlerdeki el dokuma-
cılığının sonunu getirdi. Buna rağmen iplik makineleri akarsu kenarlarına ku-
ruldukları için bu bölgelerdeki nüfusun kısa sürede artmasını sağladı. Örneğin
Manchester’ın nüfusu 1760’da 17 bin iken, burada açılan iplik makineleri sayesin-
de 1830’da 180 bine çıktı. Böylece sanayi şehirleri oluşmaya başladı.
Su enerjisi ile çalışan makineler, kuraklık dönemlerinde veya şiddetli kışlar yü-
zünden suyun donduğu dönemlerde kullanılamaz hâle geldiklerinden yeni enerji
kaynakları arayışına gidildi. Bulunan en etkili çözüm ise buhar gücüydü. Buharlı
makineler ilk defa İngiliz Thomas Newcomen (1663-1729) tarafından geliştiril-
mişti ve bu makineler ilk zamanlar daha çok maden ocaklarında kullanılmıştı.
Buhar gücünün diğer sanayi kollarına uygulanması ise İskoç mühendis James
Watt’ın (1736-1819) icatlarıyla mümkün oldu.
Watt’ın icadı önce 1760’larda pamuk ipliği makinelerine, buharlı çekiçlere
ve körüklere uygulandı. 1783’te ise Fransa’da buharlı bir gemi inşa edildi. Josiah
Wedgwood (1730-1795) adlı İngiliz bir çömlekçi kömürle çalışan buhar makinesi
yaptı ve bu buluş sayesinde özellikle porselen sanayiinde büyük gelişmeler oldu.
18. yüzyıl sanayiinde en önemli gelişmelerden biri de kömürün daha ekono-
mik ve kolay şekilde yüzeye çıkarılmasını sağlayan makinelerin icat edilmesi idi.
Zira 18. yüzyılda en önemli enerji kaynağı kömürdü. Buna ek olarak demir sana-
yiindeki yeni gelişmeler de sanayinin diğer kollarının gelişmesini sağladı.
Sanayi bölgeleri genelde ulaşım imkânlarının daha kolay olduğu şehir yakınla-
rında gelişti, ancak bu bölgelerin yerleşim için alt yapıları iyi olmadığından birçok
sıkıntı yaşandı. Özellikle tifüs ve verem gibi hastalıklar yeni oluşan sanayi bölge-
lerinde binlerce insanın ölümüne sebep oldu. 18. yüzyılda sanayi bölgeleri oluş-
masına rağmen yine de nüfusun büyük bir kısmı kırsal alanlarda yaşamaya devam
etti. Bu oran Doğu Avrupa’ya gidildikçe daha da artmaktaydı. Bu yüzyıldaki sana-
yi hamleleri bir sonraki yüzyılda yaşanacak olan Sanayi Devrimi’nin hazırlayıcısı
olmaktan fazla bir anlam taşımıyordu.
AYDINLANMA YÜZYILI
Aydınlanma Yüzyılı, Batı toplumunda 18. yüzyılda gelişen ve akılcı düşünceyi eski,
geleneksel önyargılardan ve ideolojilerden özgürleştirmeyi ve yeni bilgiye yönelik
kabulü geliştirmeyi amaçlayan düşünsel gelişimi kapsayan dönemi tanımlar. Bil-
giye ancak olayların gözlemlenmesi ile ulaşılacağı inancının hâkim olduğu, her-
şeyden kuşku duyulması gerektiği, dinin de aklî eleştiriye tâbi tutulduğu, insanlık
tarihinde daimi bir ilerlemenin hâkim olduğu düşüncesinin giderek yaygın kabul
gördüğü ve geçerli olanın yalnızca deneysel yöntem olduğu anlayışının hâkim ol-
duğu bir dönemdir Aydınlanma Yüzyılı. Bu yüzyılı en iyi tanımlayan tariflerden
biri hiç şüphesiz Immanuel Kant’ın şu cümlesidir: “Aklını kullanma cesareti”.
Aydınlanmacı düşünceye göre, aklın aydınlattığı kesin doğrulara, bilginin ilerle-
mesine dayanan entelektüel bir kültür egemen olmalıdır. Bu kültür sonsuz ve sürekli
bir şekilde ilerlemelidir. Zira Aydınlanmacı düşünürlere göre doğa kadar toplum da
tam bir ilerleme içindedir. İlerleyen insanlık sonunda mutlak mutluluğa erişecek
ve mutlak özgürlüğe ulaşılacaktır. Toplumsal mutluluğun da yerçekimi ve dinamik

yasaları gibi belirlenebileceği düşünülmektedir. Burlamaqui’nin ifadesiyle “İnsanın
mutluluğu bulmasının tek yolu aklını kullanması”ydı. Aydınlanmacı düşünürlere
göre öncelikle insan doğasının ne olduğunun temel özellikleri bulunmalı, sonra
da bu özellikler kullanılarak tedricen mükemmel bir toplum inşa edecek yasalara
ulaşılmalıydı. Bunun sonucunda da insanoğlu sürekli olmak üzere mükemmelliğe
doğru bir gelişme kaydedecektir.
Aydınlanmacı anlayışa göre devlet, insanların mutluluğu için vardır. Varlık
sebebi kendinden menkul, kutsal ve eleştirilmez de değildir. Toplumla devlet bir
mukavele esasına göre karşılıklı görev ve sorumluluklara sahiptir. Toplum ile dev-
letin karşılıklı sorumlukları Aydınlanma dönemi düşünürlerinden Jean-Jacques
Toplumsal Sözleşme: Rousseau’nun “Toplumsal Sözleşme” adlı eserinde ele alınmış ve savunulmuştur.
Jean-Jacques Rousseau,
1762’de yayınlanan bu Aydınlanmacıların birçoğuna göre din, insanın vicdanı ile ilgili bir konu olma-
kitabında bireyin özgürlüğüne lı, devlet insanların dinlerine müdahil olmamalı, insanlar dinlerini özgürce yaşa-
dokunmaksızın onun ahlaksal
erdemini yükseltecek bir yabilmeliydiler. Devlet, farklı dindeki insanlara toplumsal düzeni bozmadıkları
model önermişti. Bireyler sürece müdahil olmamalı, hatta farklı dindeki insanları koruması altına almalıydı.
güçlerini haklarını bir
parçasını oluşturdukları genel Mevcut dini anlayışın sorgulanması bir tepki de doğurdu. Örneğin Fransa’da
iradeye devredecekler ve 1770’te Katolikliği savunmak için 90 kitap yazıldı. Birçok ülkede yasak kitaplar
böylece siyasal hayata eşit
katılacaklardı. listeleri hazırlandı. 1772’de Viyana’da yayınlanan “Yasaklanmış Kitaplar Kataloğu”
bile bir süre sonra yasaklandı. Çünkü katalog bu kitapları daha cazip hale getir-
miş ve insanlar meraklarından buradaki kitapları okumaya başlamışlardı. Sansüre
karşı yayınevi, yazarı belli olmayan gizlice satılan kitaplar ortaya çıktı.
Thomas Paine: 37 Aydınlanmanın ilk temsilcileri olarak genellikle Rene Descartes ve Gottfried
yaşında Amerika’ya giden Wilhelm Leibniz kabul edilir. Almanya’da Johann Gottfried Herder, Immanuel
bir İngiliz’dir. 1776’da 47
sayfalık “Sağduyu” isimli Kant, Christian Wolff; Fransa’da Denis Diderot, Claude Adrien Helvétius, Baron
bir risale yayınladı. Üç ay de Montesquieu, Jean-Jacques Rousseau, Voltaire; Büyük Britanya’da David Hume,
içerisinde 120 bin adet satan
bu risalenin, o zamanki 13 John Locke ve Thomas Paine Aydınlanma Yüzyılı’nın en önemli temsilcileridir.
Amerika kolonisinde hemen Aydınlanmanın vatanı olarak Fransa bilinir. Özellikle “Encyclopédie”nin ya-
hemen herkes tarafından
okunduğu iddia edilir. Büyük yımlanması Fransa’nın bu ününü daha da perçinlemiştir. Baron de Montesquieu,
satışa rağmen tek kuruş telif 1748’de “Kanunların Ruhu” adlı en önemli eserini tamamladı. Düşünür bu eserin-
ücreti almayan Thomas Paine,
eseriyle koloni halklarına de her halk için geçerli tek bir siyasal rejimin mümkün olmadığını savundu. Zira
kendi bağımsızlıkları uğruna coğrafya, iklim vb. koşulların değişken olması yüzünden toplumlar farklı siyasal
savaşmaları için açık bir çağrı
yapıyordu. Sağduyu, Amerika rejimler geliştirmişlerdi ve bunları tek bir şekle sokmak yanlış bir adım olacaktı.
bağımsızlık meşalesini Montesquieu’ye göre siyasal rejimlerde de “doğal kanunlara” tâbi olmak ve onların
yakmıştı.
sesine kulak vermek gereklidir. “Kanunların Ruhu” 1748-1750 tarihleri arasında
tam yirmi baskı yaptı ve düşünürün görüşleri Avrupa’nın birçok yerine yayıldı.
Montesquieu’den sonra Fransa’da Aydınlanma düşüncesinin bayraktarlığını
1717’de yazdığı bir taşlama yüzünden daha 23 yaşında iken hapse atılan Voltaire
Voltaire: 1694-1778 yılları
arasında yaşayan Fransız adıyla bilinen Francois-Marie Arouet yaptı. Voltaire, “aydın despotizmi” olarak
filozof, Aydınlanma’nın en bilinen ve hükümdarın, özgürlüğü, hoşgörüyü ve vergi eşitliğini güvence altına
önemli isimlerindendir.
Eserlerinde kiliseyi, Fransız aldığı meşruti bir krallığı savundu.
kurumlarını eleştirmiş, insan Fransa’nın Aydınlanma sürecinin bayraktarlığını yapmasının en önemli sebep-
hak ve özgürlükleri üzerinde
durmuştur. Oldukça üretken lerinden biri de kısaca “Encyclopédie” olarak bilinen “Encyclopédie ou dictionna-
bir yazar ve düşünür olan ire raisonné des sciences, des arts et des métiers (Ansiklopedi ya da Bilimlerin, Sa-
Voltaire, şiirler, düzyazılar,
tiyatro oyunları ve tarih natların ve Mesleklerin Sınıflandırılmış Sözlüğü) yayınlanmasıdır. Encyclopédie,
kitapları kaleme almıştır. “her türlü ve her çağda, insan aklının çabalarının genel bir görünümünü” vermek
Ayrıca binlerce mektup iddiasıyla 1751’de yayımlanmaya başladı. Editörlüğünü Denis Diderot ve Jean le
yazmıştır. Felsefe Sözlüğü en
önemli eserlerinden biridir. Rond d’Alembert’in yaptığı ansiklopedi 1772’de tamamlanabildi. Toplam 33 cilt
olan Encyclopédie, Montesquie, Voltaire, Rousseau, d’Alembert, Buffon, Quesnay

ve Helvetius gibi devrin önde gelen 150’den fazla yazar ve düşünürünün yazılarını
ihtiva eder.
Diderot, “Encyclopédie”nin birinci cildinde yazdığı takdim yazısında “İnsan,
ayrım gözetmeden ve çekinmeden her şeyi incelemeli ve deşmelidir... Bütün o
eski aptallıkları ayaklarımızın altına almalıyız; akıl tarafından konulmamış olan
bütün engelleri yıkmalıyız; bilim ve sanatı eski özgürlüklerine kavuşturmalıyız”
diyerek yayın felsefesini açıklamıştır. Hem bu takdim yazısı hem de ansiklopedi-
de yayınlanan yazılar Aydınlanma düşüncesinin daha geniş kitlelere ulaşmasını
sağladı. Ayrıca bu yazılar ve Aydınlanma düşünürlerinin diğer fikirleri Fransız
İhtilali’ne giden süreci de hazırladı. Şunu da ifade etmek gerekir ki Aydınlanma
dönemindeki düşünürlerin tamamı aynı görüşleri savunmuyordu. İnsanın doğa-
sı, toplumsal yapılar, devletin niteliği ve rejimlerin nasıl olması gerektiği, insan
doğasına dair mutlak kanunların olup olmadıkları ve bunların nasıl tespit edile-
cekleri ve en önemlisi de aklın üstünlüğü hususlarında Aydınlanmacı düşünürler
arasında ciddi fikir ayrılıkları mevcuttu. Ancak hepsinin ortak özelliği insanı ve
onun çevresini anlamaya, anlamlandırmaya ve buna dair yasalar çıkarmaya çalış-
maları, insan kaderine nasıl hükmedileceğine dair kafa yormalarıydı.
Voltaire, Felsefe Sözlüğü, I-IV, çev. Lütfi Ay, Ankara 1943.
Aydınlanmacı düşünürlerin genel özellikleri nelerdir?

5
Özet
1748-1789 tarihleri arasında Avrupa’ya etki etmiş Aydınlanma Yüzyılı’nın genel hatlarıyla özellikle-
1 olan önemli siyasî ve askerî gelişmeleri açıklaya- 3 rini değerlendirebilmek
bilmek 18. yüzyıl, tarihe “Aydınlanma Yüzyılı” olarak
1748 Aix-la-Chapelle Barışı’ndan sonra 1756’ya geçti. Zira bu yüzyılda, insan aklı daha önce gö-
kadar kıta Avrupası’nda bir barış dönemi yaşan- rülmediği kadar ön plana çıkarıldı ve insanın
dı. Fakat bu süre zarfında yeni ittifak arayışları mutlak mutluluğu için dönemin düşünürleri
son hızla devam etti. 1756’da patlak veren ve ilk değişmez, kesin kanunlar vazetmeye çalıştılar.
Dünya savaşı olarak adlandırılan Yedi Yıl Sava- Aydınlanma düşüncesinin lokomotifliğini Fran-
şı, Avrupa’nın birçok devletinin müdahil olduğu sa yaptı, ancak bu düşünce Avrupa’nın diğer ül-
bir savaştı. Savaş, İngiltere ve Fransa arasında kelerinde de farklı şekil ve boyutlarda etkili oldu.
10 Şubat 1763’te imzalanan Paris Barış Antlaş- Fransa’nın Aydınlanma sürecinin bayraktarlığını
ması ile savaşa müdahil olan diğer ülkeler ara- yapmasının en önemli sebeplerinden biri de kı-
sında 15 Şubat 1763’te imzalanan Hubertusburg saca “Encyclopédie” olarak bilinen Encyclopédie
Antlaşması ile sona erdi, ancak savaşın etkileri ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et
daha sonraki yıllarda da devam etti. Zira Yedi Yıl des métiers’i (Ansiklopedi ya da Bilimlerin, Sa-
Savaşları hem kazananları hem de kaybedenleri natların ve Mesleklerin Sınıflandırılmış Sözlü-
ağır bir ekonomik yükün altına sokmuştu. Daha ğü) yayınlanmasıdır.
da önemlisi Fransa’nın kara Avrupası’ndaki nü- Aydınlanma dönemindeki düşünürlerin tamamı
fuzu çok azalmıştı. Yedi Yıl Savaşları’ndan sonra aynı görüşleri savunmuyordu. Ancak hepsinin
kıta Avrupası’nı meşgul eden en önemli mesele ortak özelliği insanı ve onun çevresini anlamaya,
Lehistan’daki kral seçimi ve ardından bu ülkenin anlamlandırmaya ve buna dair yasalar çıkarma-
Prusya, Rusya ve Avusturya arasında iki defa ya çalışmaları, insan kaderine nasıl hükmedile-
taksim edilmesi oldu. ceğine dair kafa yormalarıydı.
Sanayi Devrimi’ne giden süreçte 18. Yüzyıl Avru-

2 pası’ndaki sanayi hamlelerini ve bunların özellik-
lerini açıklayabilmek
İnsanlık tarihinin yaşadığı en ciddi kırılma ve
değişim dönemlerinden biri şüphesiz 19. yüzyıl-
daki Sanayi Devrimi’dir. Bu hamlenin temelleri
ise 18. yüzyılda atıldı. Öncelikle kömür maden-
lerinde başlatılan ve zamanla diğer iş kollarını
da kapsayan 18. yüzyıldaki sanayileşme giri-
şimleri bütün kıta Avrupası’nda aynı ölçüde ve
aynı oranda yaşanmadı. Daha da önemlisi 18.
yüzyıldaki sanayileşme daha önceki klasik üre-
tim sistemleri ile Sanayi Devrimi arasında bir
geçiş görevi gördü. Buhar gücünün icadı ve bir
enerji kaynağı olarak kömürün daha yaygın ve
etkin kullanımı Sanayi Devrimi’ne giden sürecin
en önemli buluşları olarak kaydedildi. 18. yüz-
yıldaki sanayileşme hamleleri sonucunda şehir
hayatında önemli değişimler görüldü. Yeni yer-
leşim yerleri ortaya çıkmaya başladı, ancak bu
yeni yerleşim bölgelerinde ciddi problemlerle de
karşılaşıldı. Zira yoğun göç alan bu bölgelerin alt
yapı problemleri halledilmemişti.
1. 1755’teki Diplomatik Devrim aşağıdaki antlaşma- 6. Aşağıdakilerden hangisi 18. yüzyılda Avrupa’da nü-
lardan hangisi ile başlamıştır? fus artışına etki eden nedenlerden biri değildir?
a. 16 Mart 1731 İkinci Viyana Antlaşması a. Yeni tahıl ürünlerinin bulunması
b. 30 Eylül 1755 İngiltere-Rusya Antlaşması b. Yeni tarım alanları açılması
c. 16 Ocak 1756 Westminster Antlaşması c. Sağlık şartlarının iyileştirilmesi
d. 1 Mayıs 1756 Birinci Versay Antlaşması d. İttifaklar sisteminde kırılmalar yaşanması
e. 5 Mayıs 1762 Rusya-Prusya İttifak Antlaşması e. Sömürgelerden kıtaya insan nakledilmesi
2. Aşağıdaki savaşlardan hangisi tarihe “Birinci Dün- 7. Aşağıdakilerden hangisi 18. yüzyılda Avrupa’da ta-
ya Savaşı” olarak geçmiştir? rımın gelişmesine doğrudan etki eden faktörlerden biri
a. Lehistan Veraset Savaşları değildir?
b. Avusturya Veraset Savaşları a. Ürün rotasyon takvimlerinin yapılması
c. Otuz Yıl Savaşları b. Bitki yetiştiriciliğinde seçiciliğe gidilmesi
d. Yedi Yıl Savaşları c. Ulaşım için yeni kanalların açılması
e. Dokuz Yıl Savaşları d. Orman alanlarının tarıma açılması
e. Tarım makinelerinin icat edilmesi
3. 1763’te Lehistan kralı seçilen Poniatowski’nin tah-
ta çıkabilmesini destekleyen iki devlet aşağıdakilerden 8. Avrupa tarımındaki modernleşmenin öncülüğünü
hangisinde birlikte ve doğru olarak verilmiştir? yapan ülkeler aşağıdakilerden hangisinde birlikte ve
a. İngiltere-Avusturya doğru olarak verilmiştir?
b. Avusturya-Fransa a. İngiltere-Hollanda
c. Rusya-Prusya b. Fransa-Avusturya
d. Rusya-Avusturya c. Rusya-Avusturya
e. Fransa-Rusya d. Avusturya-İspanya
e. Fransa-Prusya
4. Rusya’nın oluşturmak istediği Kuzey Sistemi’ni aşa-
ğıdaki ülkelerden hangisi bir tehdit olarak görmüş ve 9. Aşağıdakilerden hangisi Aydınlanma döneminde
engellemeye çalışmıştır? yaşayan düşünürlerden biri değildir?
a. Danimarka a. Johann Gottfried Herder
b. İsveç b. Denis Diderot
c. Prusya c. Baron de Montesquieu
d. Rusya d. Jean-Jacques Rousseau
e. Fransa e. Niccolo Machiavelli
5. Aşağıdaki ülkelerden hangisi Lehistan’ın birinci ve 10. Aşağıdakilerden hangisi Aydınlanma döneminde
ikinci taksimini kabul ettirmek için çabalamıştır? kaleme alınan eserlerden biri değildir?
a. Prusya a. Toplumsal Sözleşme
b. Rusya b. Encyclopédie
c. Avusturya c. Hükümdar
d. İngiltere d. Kanunların Ruhu
e. İsveç e. Anti-Machiavel
Okuma Parçası 1 Okuma Parçası 2

MARİA THERESA (1717-1780) FİLOZOF HÜKÜMDAR: BÜYÜK FRİEDRİCH
Maria Theresa, Kutsal Roma-Cermen İmparatoru VI. (1712-1786)
Karl ile Braunschweig-Wolfenbütteli Elizabeth’in kız- II. Friedrich (Büyük Friedrich), 24 Ocak 1712’de
ları olarak 13 Mayıs 1717’de Viyana’da dünyaya geldi. Berlin’de doğdu. “Çavuş Kral” olarak tarihe geçen ve
Lorraine Dükü Franz Stephan ile 1736’da evlendi. Fran- çocuklarını sopa ile terbiye ettiği rivayet edilen Fri-
sa, Lorraine Düklüğü’nün Avusturya’ya katılmasını en- edrich Wilhelm’in oğluydu. Annesi ise İngiltere Kralı
gelleyince Stephan Franz, ailesinden kendine kalmış
I. George’un kızı Sophie Dorothea’ydı. II. Friedrich’in
olan düklüğü bırakarak Toscana Grandükü oldu. Ma-
doğumundan bir sene sonra babası Friedrich Wilhelm,
ria Theresa, erkek kardeşinin bebekken ölmesi üzerine
babasının çıkardığı veraset yasası uyarınca 20 Ekim Prusya kralı oldu ve 1740’a kadar ülkeyi idare etti. Bu
1740’ta Avusturya tahtına çıktı. Fakat Prusya, Fransa süre zarfında Prusya ordusunu modernleştirdi ve as-
ve bazı Alman prenslikleri, Maria Theresa’nın hüküm- kere alma sistemini yeniden düzenledi. Ayrıca gereksiz
darlığını tanımayarak Avusturya’ya savaş açtılar. Maria masrafları kısarak ülke ekonomisini düzeltti. Buna mu-
Theresa, 1745’te yapılan antlaşmayla kocasının Kutsal kabil Friedrich Wilhelm hiç de iyi bir baba sayılmaz-
Roma-Cermen İmparatoru olmasını sağladı. dı. Karakterindeki sertlik ve muhatapları alçak görme,
Kutsal Roma-Cermen İmparatoriçesi, Prusya karşısın- oğlu II. Friedrich’in giderek babasından uzaklaşmasına
da başarılı olabilmek için modern bir ordu kurmanın sebep oldu.
zorunlu olduğunu anlayarak danışmanı Kont Friedrich Yaşı ilerledikçe babasına karşı nefreti de artan II. Fri-
Wilhelm Haugwitz’in önerileriyle reformlar başlattı. edrich, 18 yaşına geldiğinde babasının baskısından
İmparatorluktaki mahalli meclislerin gücünü kırıp, kurtulmak için İngiltere’ye kaçmayı dahi planladı.
büyük toprak sahiplerinin vergi muafiyetlerini ortadan
Bunun için aradığı fırsat babası ile birlikte katıldı-
kaldırarak Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğu’nun
ğı bir Almanya seyahatinde doğdu. Fakat plan, genç
gelirlerini çoğalttı. İmparatorluğun çeşitli yerlerinde,
özellikle de Bohemya’da çıkan köylü isyanları sebebiyle veliahtın arkadaşı Teğmen Peter Karl Christoph von
zorunlu çalıştırmayı sınırlandırdı. Keith’in son anda pişmanlık duyarak herşeyi anlat-
Maria Theresa, merkezî devleti büyütürken 1749’da ması ile hayata geçirilemedi. Baba Friedrich, oğlunun
yargı ile yürütmeyi birbirinden ayırdı. Üniversite öğre- bu planına çok sinirlenmiş fakat ona doğrudan ceza
timinde büyük reformlar yaptı ve dindar biri olmasına vermek yerine en yakın arkadaşı Keith’i idam ettir-
rağmen kilisenin yetkilerini kısıtlayarak devlet deneti- meyi tercih etmişti. Bazı devlet adamlarının araya
mi altına almaya çalıştı. girmesiyle II. Friedrich babası tarafından affedildi ve
İmparatoriçe, hükümdarlığının başında Prusya’ya Küstrin’e yerleştirildi. Genç Friedrich, burada ilk idarî
kaptırdığı Silezya’yı geri almayı hiçbir zaman aklın- tecrübelerini edindi. Bu arada hayatının sonuna kadar
dan çıkarmamıştı. Maria Theresa, Avusturya Veraset bir türlü sevemediği Braunschweig prensesi ile 1733’te
Savaşları’nda müttefik olduğu İngiltere’ye sırt çevire- evlendirildi.
rek 1756’da eski düşmanı Fransa ile ittifak kurdu. Çar
II. Friedrich, 1733-1738 yılları arasında devam eden
Petro’dan itibaren Avrupa sahnesine çıkan Rusya’yla da
Lehistan Veraset Savaşları’nda Avrupa’nın en büyük
bir antlaşma imzaladı. Avusturya, 1756’da girdiği Yedi
Yıl Savaşları’nda Prusya karşısında yine mağlup oldu ve komutanlarından Avusturyalı Prens Eugene’in yanın-
büyük bir ekonomik sıkıntıya girdi. da bir süre gözlemci olarak bulundu. Bu, genç veliaht
Maria Theresa, Yedi Yıl Savaşları’ndan sonra barış- için iyi bir askerî tecrübe oldu. Daha sonra Rheins-
çı bir tutum takındı. Kocasının 1765’te ölümünden berg Şatosu’na yerleşti. Rheinsberg’te geçirdiği günler
sonra Kutsal Roma-Cermen İmparatoru olan oğlu II. Friedrich’in dünya görüşünün oluşmasında önemli bir
Joseph’in 1772’de Lehistan’ı Prusya ve Rusya ile birlikte adım oldu. Friedrich, burada sanat, edebiyat ve müzik
paylaşmasına ve 1772’de Bavyera’yı işgaline karşı çık- ile ilgilenme fırsatı buldu. Daha da önemlisi Fransa
tı. İmparatoriçe, bu yıllarda ülkesindeki boş arazilerin kültürüne yakınlık kesbetti. Dönemin en önde gelen
kullanıma açılmasını sağladı, yeni bir ceza yasası ile düşünürlerinden Voltaire ile yazışmaya başladı.
yoksulları koruma kanunu çıkarttı. Devletin halkın 1738’de “Bugünkü Avrupa Siyaseti Üstüne Düşünceler”,
düşüncelerini denetlemesi gerektiğine inandığı için 1740’ta da “Anti-Machiavel” adlı iki önemli eseri yayım-
sansürü ülkesinde kurumsallaştırdı. İmparatoriçe, 29
landı. Özellikle ikinci eserinde Machiavel’in Prens/Hü-
Kasım 1780’de Viyana’da öldüğünde oğlu II. Joseph’e
kümdar adlı eserine ağır eleştirilerde bulundu.
toparlanmış bir imparatorluk bıraktı.
II. Friedrich, babasının 31 Mayıs 1740’ta ölmesi üzerine
Kaynak: Gelişim-Hacbette Türk ve Dünya Tarihi An- Prusya tahtına çıktı ve 1786’ya kadar uzun bir saltanat
siklopedisi, IV, İstanbul 1985.
sürdü. Saltanat süresince kazandığı zaferler ve Prusya’yı terina, hiç de kaderine boyun eğecek bir kadın değildi.
bir Avrupa gücü hâline getirmesi, ona “Büyük Friedrich” Kısa zamanda kendine yeni sevgililer edindi ve tarihe,
denilmesini sağladı. Büyük Friedrich’in devlet idaresin- diğer icraatları yanında sevgililerinin çokluğu ile geçti.
deki temel felsefesi “devletin çıkarlarının herşeyin üze- Peter, evlendikten sonra gün geçtikçe daha da anor-
rinde olduğuydu”. Bu yaklaşımını 1752’de kaleme aldığı malleşti, Katerina’dan giderek daha da uzaklaştı. Artık
Siyasal Vasiyet adlı eserinde uzun uzun savunmuştur. günlerini hizmetçilerle ve köpeklerle geçirir oldu. Ay-
II. Friedrich’in idaredeki ikinci felsefesi ise hükümda- rıca Peter büyük bir II. Friedrich hayranıydı ve Prusya
rın idareye mutlak hâkimiyetiydi. Bu yüzden saltanat ordusuna büyük bir tutku ile bağlıydı. Bu yüzden kü-
döneminde hükümdarlığına gölge edecek kurumları çük bir Prusya alayı kurdu ve günlerini bu alaya ma-
ve yapıları ya etkisizleştirdi ya da ortadan kaldırdı. İk- nevralar yaptırarak geçirmeye başladı. Buna mukabil
tidarına yönelik muhalif sesleri bastırmak için “hafiye Katerina, her geçen gün Rusya’daki nüfuzlu kişilerle
teşkilatı” dahi kurdu. Buna mukabil merkezî devleti olan bağlantılarını güçlendirdi. Bu arada Fransızca öğ-
güçlendirmek için kurumların ve mahkemelerin yetki rendi ve böylece Fransız düşünürlerin eserleri ile tanış-
alanlarının kesin olarak belirlenmesini sağladı. Böylece ma imkânı buldu. Montesquieu, Voltaire ve Bayle’nin
ülke bürokratik yavaşlıktan arındırıldı. Merkezî iktidar eserlerini okumaya başladı.
yanında ülke ekonomisinin iyileştirilmesi ve sanayinin Kendini entellektüel açıdan geliştiren Katerina 1754’te
gelişmesi için de bir dizi girişimde bulundu. Özellikle ilk çocuğu olan Pavel Petroviç’i doğurdu. Böyle-
maden ve tekstil alanında büyük ilerlemeler kaydedildi. ce Rusya tahtı güvence altına alındı. Peter, teyzesi I.
Friedrich, adalet alanında da önemli adımlar attı ve ilk Elizabeth’in ölümü üzerine 5 Ocak 1762’de III. Petro
Alman yasa derlemesini hazırlattı. Eğitim alanında çe- adıyla Rus tahtına çıktı. Ancak III. Petro’nun çarlığı
şitli yenilikler yaptı ve ülkenin eğitim alanında Avrupa’da fazla uzun sürmedi. 28 Haziran 1762’de muhafız alayı
önde gelmesini sağladı. Francesco Algarotti, d’Argens, Ju- çara karşı ayaklanarak III. Petro’yu tahttan indirdi ve
lien Offray de La Mettrie gibi filozofları Berlin’e davet etti. 33 yaşındaki Katerina, Rusya çariçesi olarak ilan edildi.
Büyük Friedrich, 17 Ağustos 1786’da öldüğünde, Prus- II. Katerina, çariçe olduktan sonra bir taraftan Rusya’yı
ya dünyanın en önemli devletlerinden biri olmuştu. Avrupalı bir ülke hâline getirmeye çalışırken, diğer
taraftan da “Panslavist” bir dış politika takip ederek
Kaynak: David Fraser, Frederick the Great: King of ülkenin topraklarını genişletti. Bu arada kendisini ge-
Prussia, New York 2000. liştirmeyi de ihmal etmedi. Özellikle giderek Fransız
düşünürlere ilgi duymaya başladı. Fransa’da yasakla-
nan Encyclopédie’nin basımını devam ettirmesi için
Okuma Parçası 3 Diderot’yu Rusya’ya davet etti, ancak Diderot davete
AYDINLANMACI BİR ÇARİÇE: II. KATERİNA olumsuz cevap verdi. Bu arada Voltaire ile de yazış-
(1729-1796) maya başladı. Çariçe Katerina’nın kendisi de Nakaze
II. Katerina, 2 Mayıs 1729’da Prusya’nın Stettin kentin- adlı bir eser kaleme aldı. 1764 yılında Avrupa’dan satın
de doğdu. Doğduğu zamanki adı Sofiya von Anhalt- aldığı 250 tabloyu sergilemek üzere St. Petersburg’da
Zerbst idi ve anne tarafından Holstein sülalesi ile ak- Hermitage Müzesi’ni inşa ettirdi. O tam manasıyla
rabaydı. Sofiya’nın babası ise Prusya ordusunda bir “Aydınlanmacı bir çariçeydi”. Fakat özellikle Fransız
generaldi. 1744’te daha 15 yaşında iken Sofiya’nın İhtilali’nden sonra çariçenin tavırları değişti ve giderek
kaderi değişti. Zira Rusya Çariçesi Elizabeth, ölümün- sertleşti. İhtilalden sonra Hermitage’deki Voltaire’in
den sonra yerine geçirmeyi düşündüğü yeğeni Peter ile büstünü dahi kaldırttı.
Sofiya’yı evlendirmeye karar verdi. Bu karar, Rusya’ya II. Katerina, 1796’ya kadar tam 34 yıl Rusya’yı idare etti
yaklaşmak isteyen Prusya Kralı II. Friedrich tarafından ve Rusya, onun zamanında Avrupa’nın en güçlü dev-
da desteklenince Sofiya’nın pek fazla yapacak bir şeyi letleri arasına girdi. Çariçeliği sırasında hiçbir evlilik
kalmadı ve Peter ile 1744’te evlendirildi. yapmadı, ancak aşk dedikoduları her tarafı sarmıştı.
Bu evlilik, Peter’in psikolojisinin bozuk olması yüzünden Oğlu Pavel Petroviç’e çok kötü davrandı ve ona adeta
Sofiya için zamanla bir işkenceye döndü. Fakat Sofiya, hapis hayatı yaşattı. 67 yaşında 16 Kasım 1796’da banyo
bu süre boyunca kendini geliştirmeyi ve bir Rus olmak yaparken beyin kanaması geçirdi ve öldü.
için çabalamayı ihmal etmedi. Rusça öğrendi ve daha
da önemlisi 1745’te Yekaterina Alekseyevna adını alarak Kaynak: İsabel de Madariaga, Russia in the Age of Cat-
Ortodoks oldu. Ayrıca kocasının yalnızlığa terkettiği Ka- herine the Great, London 1981.
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

1. c Yanıtınız doğru değilse “Diplomatik Devrim Sıra Sizde 1
(1755-1756)” bölümünü yeniden okuyunuz. Avrupa’da Diplomatik Devrim denen gelişme 16 Ocak
2. d Yanıtınız doğru değilse “İlk Dünya Savaşı”: 1756’da İngiltere ile Prusya arasında Westminster
Yedi Yıl Savaşları (1756-1763)” bölümünü ye- Antlaşması’nın imzalanmasından sonra başlamıştır.
niden okuyunuz. Bu antlaşma ile daha önce oluşmuş ittifaklar sistemin-
3. c Yanıtınız doğru değilse “Lehistan’ın Birinci ve de önce çatlaklar oluştu, ardından da Fransa ve Avus-
İkinci Taksimi (1763-1793)” bölümünü yeni- turya gibi iki kadim düşman ülke 1 Mayıs 1756’da Bi-
den okuyunuz. rinci Versay Antlaşması ile ittifak kurdular. Daha sonra
4. e Yanıtınız doğru değilse “Doğu Avrupa Kuzey bu ittifaka Rusya da katıldı. Böylece Avrupa ittifaklar
Sistemi” bölümünü yeniden okuyunuz. sistemi yeni bir görünüm kazandı.
5. a Yanıtınız doğru değilse “Lehistan’ın Birinci ve
İkinci Taksimi (1763-1793)” bölümünü yeni- Sıra Sizde 2
den okuyunuz. Yedi Yıl Savaşları’nda Avusturya, Rusya ve Fransa ordu-
6. d Yanıtınız doğru değilse “18. Yüzyıl ları ile savaşan Prusya kesin olarak mağlup edilememiş-
Avrupası’nda Nüfus Hareketleri” bölümünü tir. Ordusunun büyük bir kısmını kaybetmesine rağ-
yeniden okuyunuz. men Prusya yeniden toparlanabilme imkânı bulmuştur.
7. c Yanıtınız doğru değilse “18. Yüzyıl Avrupası’nda Zira Avusturya, Rusya ve Fransa gibi çıkarları çakışan
Tarımsal Modernleşme” bölümünü yeniden devletlerden müteşekkil bir ittifakın Prusya’yı tamamen
okuyunuz. teslim alacak bir organizasyonu yoktu. Daha da önem-
8. a Yanıtınız doğru değilse “18. Yüzyıl Avrupası’nda lisi ittifak devletleri arasında ciddi şekilde irtibat ko-
Tarımsal Modernleşme” bölümünü yeniden pukluğu, güç mücadelesi vardı. Bütün bunlar Prusya’ya
okuyunuz. ayakta kalma ve mücadeleye devam etme imkânı verdi.
9. e Yanıtınız doğru değilse “Aydınlanma Yüzyılı”
bölümünü yeniden okuyunuz. Sıra Sizde 3
10. c Yanıtınız doğru değilse “Aydınlanma Yüzyılı” Prusya Kralı II. Friedrich, Lehistan’ın taksim planını or-
taya atarak Avrupa’nın genel bir savaşa sürüklenmesinin
bölümünü yeniden okuyunuz.
önünü almayı hedeflemekteydi. Ayrıca Prusya’nın baskı-
ları sonucu Avusturya ve Rusya’nın taksim planını kabul
etmesi hâlinde Prusya’nın nüfuzu ve uluslararası arena-
daki otoritesi artacaktı. Bu sebeplerden ötürü Lehistan’ın
taksim planı II. Friedrich için hayatî öneme haizdi.
Sıra Sizde 4
18. yüzyılda Avrupa’nın nüfusundaki artış sayesinde
yavaş yavaş gelişmekte olan sanayi kollarına ucuz iş
gücü temin edilebildi. Ayrıca savaşlarda asker teminin-
deki zorluklar aşılmaya başlandı. Buna rağmen nüfus
artışını besleyecek yeterli miktarda gıda ürünü buluna-
madığı kıtlık dönemlerinde Avrupa’nın birçok yerinde
isyanlar çıktı.
Sıra Sizde 5
Aydınlanmacı düşünürlerin ortak özellikleri aklı esas
almaları, her şeyin ölçüsü olarak aklı görmeleriydi. Ay-
rıca hepsi insanın mutlak mutluluğunun nasıl olması
gerektiğinin cevabını aramış ve buna dair doğada ol-
duğuna inandıkları kanunlar gibi kanunlar bulmaya
çalışmışlardır.
Bainville, Jacques (1938), Fransa Tarihi, I, ter. Hüseyin Roberts, J. M. (2010), Avrupa Tarihi, çev. Fethi Aytuna,
Cahid Yalçın, İstanbul. İstanbul.
Bookchin, Murray (2012), Devrimci Halk Hareketleri: Wiesner, Merry E. -Hanks (2009), Erken Modern
Köylü İsyanlarından Fransız Devrimine, çev. Sezgin Dönemde Avrupa 1450-1789, çev. Hamit Çalışkan,
Ata, Ankara. İstanbul.
Davies, Norman (2006), Avrupa Tarihi, çev. B.Çığman- “Aydınlanma”, (1986), AnaBritannica, III, 88-90, İstanbul.
E. Topçugil-K. Emiroğlu-S. Kaya, ed. Mehmet Ali
Kılıçbay, Ankara.
Demir, Uğur (2012), 1768 Savaşı Öncesi Osmanlı
Diplomasisi (1755-1768), Doktora Tezi, Marmara
Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü,
İstanbul.
Downs, Robert B. (1980), Dünyayı Değiştiren Kitaplar,
İstanbul.
Fulbrook, Mary (2011), Almanya’nın Kısa Tarihi, çev.
Sabri Gürses, İstanbul.
Gelişim-Hachette Türk ve Dünya Tarihi Ansiklopedisi,
IV, çev. Tahsin Yücel, İstanbul 1985.
Gelişim-Hachette Türk ve Dünya Tarihi Ansiklopedisi,
V, çev. Cemal Bali-Erdim Öztokat-Osman
Senenmoğlu, İstanbul 1985.
Hosking, Geofrey (2011), Rusya ve Ruslar Erken
Dönemden 21. Yüzyıla, çev. Kezban Acar, İstanbul.
Kennedy, Paul (1990), Büyük Güçlerin Yükseliş ve
Çöküşleri, çev. Birtane Karankaçı, Ankara.
Kurat, Akdes Nimet (1999), Başlangıçtan 1917’ye Kadar
Rusya Tarihi, Ankara.
Lee, Stephen J. (2009), Avrupa Tarihinden Kesitler
1494-1789, çev. Ertürk Demirel, Ankara.
McKay, Derek - Scott, H.M. (2011), Büyük Devletlerin
Yükselişi 1648-1815, çev. Eşref Bengi Özbilen,
İstanbul.
Medeniyet Tarihi 1974, III, İstanbul.
Melton, James Van Horn (2011), Aydınlanma
Avrupasında Kamunun Yükselişi, çev. Ferit Burak
Aydar, İstanbul.
Ponting, Clive (2011), Yeni Bir Bakış Açısıyla Dünya
Tarihi, çev. Eşref Bengi Özbilen, İstanbul.
Price, Roger (2012), Fransa’nın Kısa Tarihi, çev. Özkan
Akpınar, İstanbul.
Riasanovky, Nicholas V. - Steinberg, Mark D. (2011),
Başlangıçtan Günümüze Rusya Tarihi, çev. Figen
Dereli, İstanbul.

Ortaçağ Yeniçağ Avrupa Tarihi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ortaçağ Yeniçağ Avrupa Tarihi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2727

Copyright © 2012 by Anadolu University

Grafik Tasarım Yönetmenleri

Ölçme Değerlendirme Sorumlusu

Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Ortaçağ-Yeniçağ Avrupa Tarihi

Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

Erken Dönem Ortaçağ Avrupa Tarihi (395-1000)........................ 2 1. ÜNİTE

Orta Dönem Ortaçağ Avrupa Tarihi (11-13. Yüzyıllar)................ 26 2. ÜNİTE

Üretim ve Ziraat Tekniklerindeki Değişimler........................................................... 37

3. ÜNİTE Geç Dönem Ortaçağ Avrupa Tarihi (1300-1453)......................... 52

4. ÜNİTE İstanbul’un Fethinden Augsburg Antlaşması’na Kadar

Reform’un Zaferi (1555-1648)...................................................... 104 5. ÜNİTE

Okuma Parçası .............................................................................................................. 127

6. ÜNİTE Güneş Kral Çağı (1648-1697)........................................................ 130

7. ÜNİTE Kuzeyin Yükselişi (1697-1748)...................................................... 154

Aydınlanma ve Antik Rejim’in (Ancient Regime) Sonu 8. ÜNİTE

• ROMA İMPARATORLUĞU VE CERMEN

ROMA İMPARATORLUĞU VE CERMEN KAVİMLERİ

Roma İmparatorluğu’nun Bölünmesi ve Batı Roma

Vizigotlar (Batı Gotları)

üzerlerine gelen Roma kuvvetlerini mağlup ederler. Bu durum karşısında İmpara-

Ostrogotlar (Doğu Gotları)

aracılığıyla yönetir. Cleph’in ölümünden sonra bir uzlaşma sağlanamadığından on

Roma İmparatorluğu’nun parçalanmasının ardından Avrupa’daki gelişmeleri siyasî

ERKEN ORTAÇAĞ AVRUPASI’NDA ORTA ASYALI KAVİMLER

Attila (434-453) döneminde, çeşitli boylar halinde kendi liderlerinin idare-

Şarlman (Charlemagne/Charles The Great) ve Ardılları

Şarlman tahta oturduğunda Frank Krallığı, bugünkü Fransa, Belçika, Hollan-

Papa Adrian’ın (772-795) Lombardlara karşı kendisinden yardım istemesi

İspanya’da Müslüman Hâkimiyeti

Merovenj ve Karolenj Hanedanları döneminde Avrupa’nın siyasî yapısındaki deği-

55 yılında adayı işgali ile M.S.

V. ve VI. yüzyılda Cermen kabilelerinin Baltık kıyılarından güneye doğru in-

Rus tarihinin başlangıcı İskandinav kökenli Vareglerin Başbuğu Rurik’in 856

Erken Ortaçağ’da Kuzey, Batı ve Doğu Avrupa’daki siyasî durumu değerlendiriniz

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

ORTA DÖNEM ORTAÇAĞ AVRUPASINDA FRANSA, ALMANYA

Fransa ve Capet Hanedanı

Kutsal Roma İmparatorluğu ve Almanya

I. Richard (Aslan Yürekli) (1189-1199)

John (Yurtsuz John) (1199-1216) ve Magna Carta (1215)

I. Richard, Üçüncü Haçlı Seferi’ne katılmak için ülkesinden ayrılırken kardeşi

baronların rızası alınmadan kararlaştırılan miktardan daha fazla oranda vergi

III. Henry (1216-1272) ve I. Edward (1272-1307)

Orta Dönem Ortaçağ Avrupasında (11.-13. yüzyıl) Fransa, Almanya ve İngiltere’deki

ORTA DÖNEM ORTAÇAĞ AVRUPASINDA İTALYA VE İSPANYA

İtalya ve Cermen Nüfuzunun Başlaması (951-1026)

Norman Hanedanı (1030-1194)

8. yüzyılda yarımadanın Müslüman hâkimiyeti görmeyen kısmı günümüz İs-

ğı 1236 yılında Kordoba şehrini Müslümanlardan almayı başarır. 1248 yılında da

ORTA DÖNEM ORTAÇAĞ AVRUPASINDA ÜRETİM, ZİRAAT

Üretim ve Ziraat Tekniklerindeki Değişimler

1180 yılından itibaren yel değirmenleri su değirmenlerinin aksine dondurucu

dir. Bu hareket Benedikten manastırı sayesinde inzivaya çekilme şeklindeki Batı

zisyon mahkemeleri sürgün, mallara el koyma, yurttan uzaklaştırma, vatandaş-

Orta Dönem Ortaçağ Avrupasında (11.-13. yüzyıl) Üretim, Ziraat Tekniklerindeki

ORTA DÖNEM ORTAÇAĞ AVRUPASINDA FEODALİTE VE HAÇLI

Tablo 2.1 Sıra Tarih Haçlı Seferinin Adı Sonuçları

Alman İmparatoru II. Friedrich, Papa tarafından aforoz edilmesine rağmen

Orta Dönem Ortaçağ Avrupası’nda (11-13. yüzyıl)

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı