Zadania i funkcje skrzyń biegów

Opracował: Robert Urbanik

Zespół Szkół Mechanicznych w Opolu
 Zadania skrzyni biegów
Skrzynia biegów umożliwia optymalne wykorzystanie
mocy silnika. Każdy silnik ma pewien użyteczny zakres
obrotów, w którym powinien pracować. Gdyby nie
korzystać z możliwości jakie daje skrzynia biegów,
prędkość pojazdu można by zmieniać tylko poprzez
zmianę obrotów silnika, co byłoby bardzo niekorzystne,
a zbyt niski moment obrotowy w wielu wypadkach
uniemożliwiłby wjazd na wzniesienie czy pokonanie
innych oporów ruchu. Skrzynia biegów dzięki zmianie
przełożeń, umożliwia nam utrzymanie optymalnej
prędkości obrotowej silnika w zależności od prędkości
jazdy i dostarczenie niezbędnego do aktualnych
warunków jazdy momentu obrotowego.
 Zadania skrzyni biegów
Skrzynia biegów umożliwia ponadto zmianę kierunku
przekazywanego na koła jezdne napędu. Ze względów
konstrukcyjnych silnik spalinowy nie może zmienić
kierunku obrotów. W skrzyni biegów zmianę tę uzyskuje
się poprzez wprowadzenie pomiędzy dwa koła zębate
trzeciego koła, zmieniającego dodatkowo kierunek
obrotów.
 Zadania skrzyni biegów

Skrzynia biegów pozwala ponadto na rozłączenie silnika

od pozostałych podzespołów układu napędowego
niezależnie od sprzęgła (tzw. luz) co pozwala na
zatrzymanie pojazdu z włączonym silnikiem i włączonym
sprzęgłem.
 Zadania skrzyni biegów
Podsumowując, można wyróżnić 4 podstawowe zadania
skrzyni biegów:
●Dostarczenie do kół odpowiedniego do aktualnych

warunków jazdy momentu obrotowego,

●Odpowiednią zmianę prędkości obrotowej,

●Rozłączenie silnika od pozostałych elementów układu

napędowego,
●Zmianę kierunku przekazywania napędu.
 Opory ruchu

1. Opór toczenia, na dobrej drodze jest stosunkowo

niewielki i zależny od ciężaru pojazdu oraz
współczynnika oporu, zależnego z kolei od typu
nawierzchni, rodzaju opony, prędkości itp.
 Opory ruchu

2. Opór powietrza, mały przy niskich prędkościach,

ale szybko rosnący przy zwiększaniu szybkości jazdy,
zależny głównie od prędkości ruchu pojazdu i jego
cech aerodynamicznych.
 Opory ruchu

3. Opór wzniesienia, tym większy, im bardziej

stroma jest droga, zależny od kąta nachylenia
wzniesienia i ciężaru samochodu.
 Opory ruchu

4. Opory łączne są sumą oporu powietrza, oporu

wzniesienia i toczenia. Wszystkie te opory sumują się
i wymagają odpowiedniej
mocy napędowej na kołach,
Opór toczenia zmiennej i zależnej od
aktualnych warunków ruchu.
Sprostanie tym warunkom
wymaga zainstalowania
między silnikiem a osiami
Opór powietrza
napędowymi skrzyni biegów.

Opór wzniesienia
 Ilość biegów a elastyczność
silnika
Decydującym czynnikiem jest użyteczny zakres prędkości obrotowej silnika.
Im mniejszy jest ten zakres tym więcej musi być biegów. Jeśli zakres jak na
wykresie jest dość szeroki wówczas przełożeń może być mniej.
Ilość biegów a elastyczność
silnika
Jeśli natomiast zakres jak na wykresie jest stosunkowo wąski i mało
użyteczny, liczba przełożeń musi być większa.
ge [kg/kWs] jednostkowe
Zakres prędkości
N[kW] moc
zużycie paliwa

M[Nm] moment obr.

użytecznych
Użyteczny zakres prędkości
obrotowej silnika
Najkorzystniej jest, gdy prędkość
obrotowa silnika utrzymywana jest
pomiędzy prędkością maksymalnego
momentu a prędkością maksymalnej
mocy. Po osiągnięciu prędkości
maksymalnej mocy należy włączyć
wyższy bieg, aby pojazd mógł nadal
przyspieszać. Z kolei przy jeździe z
ustaloną prędkością najkorzystniej jest
utrzymywać prędkość bliższą prędkości
maksymalnego momentu, zapewniającą
niższe zużycie paliwa.

n n Prędkość
M N obrotowa silnika n[obr/min]
Pole podaży mocy

Różowe pole obejmuje

rzeczywisty obszar
podaży mocy silnika,
który jak widać jest
znacznie mniejszy niż
optymalny, zaznaczony
na żółto.
Pole podaży mocy
Dzięki zastosowaniu
dobieranych przełożeń w
skrzyni biegów osiąga się
znacznie lepsze
wypełnienie pola co
pozwala na zbliżenie do
charakterystyki idealnej.
Większa liczba biegów
pozwala na lepsze
wypełnienie pola podaży
mocy.
Pole podaży momentu
obrotowego

Podobnie pole podaży

momentu obrotowego
dostarczanego przez
silniki (niebieskie)
znacznie odbiega od
pola pożądanego
(idealnego,
zaznaczonego na żółto).
Pole podaży momentu
obrotowego

Zastosowanie kilku
przełożeń pozwala na
korzystniejszy przebieg
momentu i lepsze
dopasowanie do idealnej
charakterystyki momentu
napędowego.
 Ilość przełożeń
Prędkość obrotowa
silnika n[obr/min]

Przełożenie Przełożenie
maksymalne minimalne
n max
Bieg 1 Bieg 2 Bieg 3 Bieg 4 Bieg 5

n min

Vmax

Prędkość jazdy [km/godz]

 Ilość przełożeń
Prędkość obrotowa
silnika n[obr/min]

Przełożenie Przełożenie
maksymalne minimalne
n max
Bieg 1 Bieg 2 Bieg 3 Bieg 4

n min

Vmax

Prędkość jazdy [km/godz]

 Ilość przełożeń

Z przedstawionych wykresów wynika, że dla

silnika o małej rozpiętości prędkości obrotowej
(małej elastyczności) konieczna jest skrzynia o
większej liczbie przełożeń, niż dla silnika
bardziej elastycznego.
 Rzeczywisty wykres przełożeń
Prędkość obrotowa
silnika n[obr/min]
Przełożenie Przełożenie
maksymalne minimalne Rzeczywisty wykres
Bieg 1 Bieg 2 Bieg 3 przełożeń wygląda
Bieg 4 Bieg 5
n max jeszcze inaczej, gdyż
zakresy poszczególnych
biegów muszą się w
znacznej części pokrywać,
aby zapewnić płynną
n min jazdę samochodu.

Vmax

Prędkość jazdy [km/godz]

 Rzeczywisty wykres przełożeń
Prędkość jazdy [km/godz]

Vmax
Wykres rozpędzania
Bieg 5 samochodu przy
120
zastosowaniu 5-biegowej
100 skrzyni biegów.
Bieg 4
80

60 Bieg 3

40
Bieg 2
20
Bieg 1

Prędkość obrotowa
nM nN silnika n[obr/min]
Po co tyle biegów?
Pierwszy bieg służy do pokonania największych Prędkość wału jest
oporów ruchu towarzyszących ruszaniu samochodu znacznie mniejsza od
z miejsca lub wjeżdżaniu pod strome wzniesienie. prędkości silnika, zaś
moment większy.

Biegi 2, 3 a czasem także 4 pomagają Prędkość wału nadal

jest mniejsza od
rozpędzić samochód do żądanej prędkości silnika, zaś
prędkości jazdy. moment większy.

Biegi 4 lub 5 ma przełożenie bezpośrednie lub Prędkość wału taka sama

lub zbliżona do prędkości
bliskie bezpośredniemu, używany jest do silnika, podobny jest też
normalnej jazdy z prędkością podróżną. moment napędowy.

Bieg 5 lub 6 to tzw. nadbieg, używany przy jeździe Prędkość wału jest
po autostradzie. Pozwala na jazdę szybką i nieco większa od
ekonomiczną bez zmuszania silnika do pracy z prędkości silnika, zaś
najwyższą prędkością obrotową. moment mniejszy.

Bieg wsteczny umożliwia ruch do tyłu i cofanie Prędkość wału jest mniejsza
a moment większy od
pojazdu. Wał napędowy obraca się w wartości uzyskiwanych na
przeciwną stronę co wał korbowy silnika. wale korbowym.
Zadania i funkcje skrzyń biegów

Opracował: Robert Urbanik

Zespół Szkół Mechanicznych w Opolu