1.

KÜMELER

Küme kavramı matematiğin en temel kavramlarından biridir ve kümeler

kuramı G.Cantor (1845-1918) tarafından kurulmuştur. Kümeler ile ilgili
temel kavramlara bakılacak olursa;

Küme; birlikte ele alınan, iyi tanımlanmış (kesin olarak belirlenmiş) , ortak
özelliğe sahip nesnelerin (öğe, eleman) oluşturduğu topluluk ¸ seklinde
tanımlanabilir ve X; Y; A; B gibi büyük harflerle gösterilir.

Kümeyi oluşturan nesnelerin her birine kümenin elemanları denir. Kümenin elemanları
genellikle a, b, c, x, y, … gibi küçük harflerle gösterilir. Eğer a bir A kümesinin elemanı ise a∈A
yazılır ve "a, A kümesinin bir elemanıdır" veya "A kümesi a elemanını içerir" biçiminde okunur.
Benzer ¸ sekilde b bir A kümesinin elemanı değil ise b ∉ A yazılır ve "b, A kümesinin elemanı
değildir" veya "A kümesi b elemanını içermez" biçiminde okunur.

Hiç elemanı olmayan kümeye boş küme denir ve ∅ sembolü ile gösterilir. Bir küme sonlu sayıda
elemana sahip olabildiği gibi, sonsuz sayıda elemana da sahip olabilir. Bir kümenin sonlu sayıda
elemanı varsa o kümeye "sonlu küme" sonsuz sayıda elemanı varsa da "sonsuz küme" denir.
Sonlu bir kümenin eleman sayısı 𝑠(𝐴) ile gösterilir.

1.1 KÜMELERİN GÖSTERİMİ

Kümeler değişik yöntemlerle gösterilebilir. Kümelerin gösteriminde yaygın olarak üç yöntem

kullanılır;

1.1.1 Listeleme Yöntemi (Açık Olarak Gösterme)

Kümenin elemanları { , } parantezinin içine tek tek aralarına virgül konularak yazılır. Sonlu
sayıda elamanı olan kümelerin gösterimi için kullanımı kullanışlıdır. Örneğin; A kümesi 0 ile 10
arasındaki tek sayılar kümesi olarak tanımlanmışsa 𝐴 = {1,3,5,7,9} şeklinde gösterilir. Özel
olarak boş küme listeleme yöntemi ile { } biçiminde gösterilir.

1.1.2 Ortak Özellik Yöntemi ( Kapalı Olarak Gösterme)

Kümenin elemanları Listeleme yöntemi kullanılarak yazılamayacak kadar fazla veya küme
sonlu bir küme değilse ortak özellik yöntemi kullanılır. Kümeyi oluşturan elemanların ortak
özellikleri bir kural olarak
{𝑥|𝑥, 𝑒𝑙𝑒𝑚𝑎𝑛𝑙𝑎𝑟𝚤𝑛𝚤𝑛 𝑜𝑟𝑡𝑎𝑘 (𝑘𝑎𝑟𝑎𝑘𝑡𝑒𝑟𝑖𝑠𝑡𝑖𝑘) ö𝑧𝑒𝑙𝑙𝑖ğ𝑖}
biçiminde yazılarak küme tanımlanır. Yani p özelliğini taşıyan elemanların kümesini A ile
gösterirsek 𝐴 = {𝑥|𝑥, 𝑝 ö𝑧𝑒𝑙𝑙𝑖ğ𝑖𝑛𝑒 𝑠𝑎ℎ𝑖𝑝𝑡𝑖𝑟} olarak yazılır ve p özelliğine sahip her elemanın
A kümesine ait olduğu kabul edilir. Listeleme yönteminde verilen A kümesi, ortak özellik
yöntemi ile 𝐴 = {𝑥|𝑥, 0 𝑖𝑙𝑒 10 𝑎𝑟𝑎𝑠𝚤𝑛𝑑𝑎𝑘𝑖 𝑏𝑖𝑟 𝑡𝑒𝑘 𝑠𝑎𝑦𝚤} şeklinde gösterilir.

1
1.1.3 Venn Diyagramı (Şeması) Yöntemi

Kümenin elemanları kapalı bir eğri içerisinde (kare, daire, elips, vb…) tek
tek yazılarak gösterilmesine denir. Yöntem J. Venn (1806-1923) tarafından
geliştirilmiştir.

1.2 ALT KÜME

A ve B gibi iki küme verilmiş olsun. Eğer A kümesinin her elemanı B kümesinin de bir
elemanı ise A kümesine B kümesinin bir alt kümesi denir ve 𝐴 ⊂ 𝐵 veya 𝐴 ⊆ 𝐵 şeklinde
gösterilir. Bu tanıma göre her küme kendisinin bir alt kümesidir ve boş küme her kümenin alt
kümesidir.
 𝐻𝑒𝑟 𝐴 𝑘ü𝑚𝑒𝑠𝑖 𝑖ç𝑖𝑛 ∅ ⊂ 𝐴 𝑣𝑒 𝐴 ⊂ 𝐴 𝑜𝑙𝑢𝑟.
A kümesi B kümesinin alt kümesi değilse 𝐴 ⊄ 𝐵 şeklinde gösterilir. n tane elemanı olan bir
kümenin 2𝑛 tane alt kümesi vardır.

1.3 EŞİT ve DENK KÜMELER

Elemanları aynı olan kümelere eşit kümeler denir ve A=B şeklinde gösterilir. Eleman
sayıları aynı olan kümelere ise denk kümeler denir A ≡ B şeklinde gösterilir.
 𝐴 ⊂ 𝐵 𝑣𝑒 𝐵 ⊂ 𝐴 ⟺ 𝐴 = 𝐵
Eğer iki küme eşit değilse bunlara farklı kümeler denir ve 𝐴 ≠ 𝐵 şeklinde gösterilir.
Bir B kümesinin kendisi hariç tüm alt kümelerine öz alt küme denir.
 𝐴 ⊂ 𝐵 fakat 𝐴 ≠ 𝐵

1.4 EVRENSEL KÜME

Kümelerle ilgili herhangi bir uygulamada üzerinde işlem yapılan tüm kümeleri alt küme
olarak kapsayan en geniş kümeye evrensel küme denir ve 𝐸 ile gösterilir. Evrensel küme bir
tek değildir. Tanımdan her 𝐴 kümesi için 𝐴 ⊂ 𝐸 olduğu açıktır.

1.5 KÜMELER ARASINDAKİ İŞLEMLER

1.5.1 İki Kümenin Birleşimi

A ve B kümelerinin elemanlarından meydana gelen kümeye A ile B kümelerinin

birleşimi denir ve 𝐴 ∪ 𝐵 şeklinde gösterilir.
𝐴 ∪ 𝐵 = {𝑥|𝑥 ∈ 𝐴 𝑣𝑒𝑦𝑎 𝑥 ∈ 𝐵}
olarak tanımlanır.

A, B ve C herhangi kümler, E evrensel küme olmak üzere;

 𝐴∪𝐴 =𝐴
 𝐴∪𝐵 =𝐵∪𝐴
 𝐴∪∅=𝐴

2
  𝐴∪𝐸 =𝐸
 𝐴 ∪ (𝐵 ∪ 𝐶) = (𝐴 ∪ 𝐵) ∪ 𝐶
 𝐴 ∪ 𝐵 = ∅ 𝑖𝑠𝑒 𝐴 = ∅ 𝑣𝑒 𝐵 = ∅
 𝐴 ⊂𝐵 ⇒𝐴∪𝐵 =𝐵

1.5.2 İki Kümenin Kesişimi (Arakesiti)

A ve B kümelerinin ortak elemanlarından meydana gelen kümeye A ile B kümesinin

kesişimi veya arakesiti denir ve 𝐴 ∩ 𝐵 ile gösterilir.

𝐴 ∩ 𝐵 = {𝑥|𝑥 ∈ 𝐴 𝑣𝑒 𝑥 ∈ 𝐵}
olarak tanımlanır.

Eğer 𝐴 ∩ 𝐵 = ∅ ise A ile B kümelerine ayrık kümeler denir.

A, B ve C herhangi kümler, E evrensel küme olmak üzere;

 𝐴∩𝐴 =𝐴
 𝐴∩𝐵 =𝐵∩𝐴
 𝐴∩∅=∅
 𝐴∩𝐸 =𝐴
 𝐴 ∩ (𝐵 ∩ 𝐶) = (𝐴 ∩ 𝐵) ∩ 𝐶
 𝐴 ⊂𝐵 ⇒𝐴∩𝐵 =𝐴

Ayrıca kümelerin birleşim ve kesişim özelliklerinden

 𝐴 ∩ (𝐵 ∪ 𝐶) = (𝐴 ∩ 𝐵) ∪ (𝐴 ∩ 𝐶)
 𝐴 ∪ (𝐵 ∩ 𝐶) = (𝐴 ∪ 𝐵) ∩ (𝐴 ∪ 𝐶)

1.5.3 İki Kümenin Farkı

A ve B kümeleri verilmiş olsun. A da bulunup B de bulunmayan elemanların kümesine

A kümesinin B kümesine göre farkı (veya B kümesinin A kümesine göre tümleyeni) denir ve
𝐴\𝐵 veya 𝐴 − 𝐵 şeklinde gösterilir.
𝐴\𝐵 = 𝐴 − 𝐵 = {𝑥|𝑥 ∈ 𝐴 𝑣𝑒 𝑥 ∉ 𝐵}
olarak tanımlanır.

A, B ve C herhangi kümler, E evrensel küme olmak üzere;

 𝐴−𝐴 =∅
 𝐴−𝐵 ≠𝐵−𝐴
 𝐴−∅ = 𝐴
 𝐴−𝐸 =∅
 𝐴\(𝐵 ∪ 𝐶) = (𝐴\𝐵) ∩ (𝐴\𝐶)

3
  𝐴\(𝐵 ∩ 𝐶) = (𝐴\𝐵) ∪ (𝐴\𝐶)

1.5.4 Bir Kümenin Tümleyeni

𝐸 bir evrensel küme ve 𝐴 ⊂ 𝐸 olsun. A da olmayıp E de olan elemanların kümesine (𝐸\𝐴),

A kümesinin tümleyeni denir ve 𝐴′ veya 𝐴𝑡 şeklinde gösterilir.

𝐴′ = 𝐴𝑡 = {𝑥|𝑥 ∈ 𝐸 𝑣𝑒 𝑥 ∉ 𝐴}
olarak tanımlanır.
İki kümenin farkı, tümleyen kullanılarak bulunabilir.
𝐴\𝐵 = 𝐴 − 𝐵 = 𝐴 ∩ 𝐵 ′
olarak tanımlanır.

 (𝐴𝑡 )𝑡 = 𝐴
 𝐴 ∩ 𝐴𝑡 = ∅
 𝐴 ∪ 𝐴𝑡 = 𝐸
 ∅𝑡 = 𝐸
 𝐸𝑡 = ∅
 𝐴 ⊂ 𝐵 ⇒ 𝐵 𝑡 ⊂ 𝐴𝑡

De Morgan kuralları (A.De Morgan 1806-1872):

 (𝐴 ∪ 𝐵)′ = 𝐴′ ∩ 𝐵 ′
 (𝐴 ∩ 𝐵)′ = 𝐴′ ∪ 𝐵 ′

1.6 KARTEZYEN ÇARPIMI

A ve B herhangi iki küme olsun. Birinci bileşenleri A kümesinden, ikinci bileşenleri B

kümesinden seçilerek oluşturulan tüm sıralı ikililerin kümesine A ve B kümelerinin Kartezyen
çarpımı denir ve A x B ile gösterilir. Buna göre,
𝐴 × 𝐵 = {(𝑎, 𝑏)|𝑎 ∈ 𝐴 𝑣𝑒 𝑏 ∈ 𝐵}
dir.
Sıralı ikililerin eşitliği (𝑎, 𝑏) = (𝑐, 𝑑) ⇔ 𝑎 = 𝑐 𝑣𝑒 𝑏 = 𝑑 şeklinde tanımlandığından
(𝑎, 𝑏) ≠ (𝑏, 𝑎) dır. Buradan 𝐴 × 𝐵 ≠ 𝐵 × 𝐴 sonucu çıkarılır.

 𝑠(𝐴 × 𝐵) = 𝑠(𝐵 × 𝐴) = 𝑠(𝐴). 𝑠(𝐵)

 𝐴 × (𝐵 × 𝐶) = (𝐴 × 𝐵) × 𝐶
 𝐴×∅ =∅
 𝐴 × 𝐵 = ∅ ise 𝐴 = ∅ veya 𝐵 = ∅