Deiktes Ximeias B Lyk 2020 2021

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2020 – 2021
ΔΕΙΚΤΕΣ ΧΗΜΕΙΑΣ B΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
1. ΜΟΡΙΑΚΟΤΗΤΑ – ΑΡΑΙΩΣΗ
Προαπαιτούμενα: Να γίνεται ανάκληση εκεί και όπου χρειάζεται, μέσα από τους δείκτες επάρκειας
 Περιοδικός πίνακας
 Σχετική ατομική και μοριακή μάζα
 Περιεκτικότητα (% κ.μ., % κ.ο.)
 Το mole – στοιχειομετρικοί υπολογισμοί
 Κανόνες Ασφαλείας- Ορθή χρήση οργάνων
Η ανάκληση προαπαιτούμενων γνώσεων για ολόκληρη την ενότητα να μην υπερβαίνει τη 1 περίοδο (συμπεριλαμβάνεται στο σύνολο των 6 π).
ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ

Οι μαθητές/τριες: Διδ.
Περ.
Μοριακότητα διαλυμάτων
1.1 Να ορίζουν τη μοριακότητα ενός διαλύματος και να  Η μοριακότητα ενός διαλύματος ως ο αριθμός των moℓes 4
αναγνωρίζουν ότι είναι ένας άλλος τρόπος έκφρασης της διαλυμένης ουσίας σε 1000 mL διαλύματος.
περιεκτικότητας.
1.2 Να αναφέρουν τη μονάδα έκφρασης της μοριακότητας.  Αναφορά στη μονάδα έκφρασης της μοριακότητας: mol/L,
mol L-1, Μ.
1.3 Να υπολογίζουν τη μοριακότητα ενός διαλύματος με δεδομένα  Υπολογισμός της μοριακότητας ενός διαλύματος με
τον αριθμό των moles της διαλυμένης ουσίας και τον όγκο του δεδομένα τον αριθμό των moles της διαλυμένης ουσίας και
διαλύματος. τον όγκο του διαλύματος (με χρήση αναλογιών ή του τύπου
C = n/V).
1.4 Να υπολογίζουν τη μοριακότητα ενός διαλύματος με δεδομένα  Υπολογισμός της μοριακότητας ενός διαλύματος με
τη μάζα της διαλυμένης ουσίας, τον μοριακό τύπο και τον όγκο δεδομένα τη μάζα της διαλυμένης ουσίας, τον μοριακό τύπο
του διαλύματος. και τον όγκο του διαλύματος.
1
1.5 Να υπολογίζουν τον αριθμό των moles ή τη μάζα της  Υπολογισμός του αριθμού των moles ή της μάζας
διαλυμένης ουσίας σε ένα διάλυμα, με δεδομένα τον όγκο και διαλυμένης ουσίας σε ένα διάλυμα, με δεδομένα τον όγκο και
τη μοριακότητα του διαλύματος. τη μοριακότητα του διαλύματος.
1.6 Να υπολογίζουν τον όγκο ενός διαλύματος, με δεδομένα τον  Υπολογισμός του όγκου ενός διαλύματος, με δεδομένα τον
αριθμό των moles ή τη μάζα της διαλυμένης ουσίας και τη αριθμό των moles ή τη μάζα της διαλυμένης ουσίας και τη
μοριακότητα του διαλύματος. μοριακότητα του διαλύματος.
1.7 Να μετατρέπουν την περιεκτικότητα % κ.ο. (% w/v) σε  Μετατροπή της περιεκτικότητας % κ.ο. (% w/v) σε
μοριακότητα και αντιστρόφως. μοριακότητα και αντιστρόφως.
 Να μην λύνονται ασκήσεις όπου απαιτείται πυκνότητα (ρ).
1.8 Να επιλύουν αριθμητικές ασκήσεις στοιχειομετρίας σε χημικές  Επίλυση ασκήσεων στοιχειομετρίας, όταν δίνονται οι χημικές
εξισώσεις με ή χωρίς επίδραση περίσσειας αντιδρώντος. εξισώσεις, με ή χωρίς περίσσεια αντιδρώντος.
Παρασκευή και αραίωση διαλυμάτων

1.9 Να παρασκευάζουν υδατικό διάλυμα ουσίας καθορισμένης  Παρασκευή διαλύματος ΝaOH 2 M. ** 2
συγκέντρωσης από στερεά ουσία. **  Ακριβής μέτρηση ποσοτήτων.
1.10 Να παρατηρούν και να καταγράφουν τις παρατηρήσεις τους.**  Καταγραφή παρατηρήσεων. **
1.11 Να ερμηνεύουν / αναλύουν τα αποτελέσματά τους και να  Ανάλυση / ερμηνεία αποτελεσμάτων και εξαγωγή
εξάγουν συμπεράσματα. ** συμπερασμάτων. **
1.12 Να περιγράφουν σε συντομία τα σχετικά πειράματα. **  Σύντομη γραπτή αναφορά των πειραμάτων. **
1.13 Να παρασκευάζουν διάλυμα καθορισμένης συγκέντρωσης με  Παρασκευή διαλύματος NaOH 0,2 M από διάλυμα 2 M με
κατάλληλη αραίωση υδατικού διαλύματος. ** κατάλληλη αραίωση υδατικού διαλύματος. **
1.14 Να εξηγούν ότι κατά την αραίωση ενός υδατικού διαλύματος,  Η προσθήκη διαλύτη κατά την αραίωση ενός διαλύματος δεν
η ποσότητα της διαλυμένης ουσίας δεν μεταβάλλεται. μεταβάλλει την ποσότητα της διαλυμένης ουσίας.
Χρήση του τύπου της αραίωσης C1V1 = C2V2 ή με τη μέθοδο
των αναλογιών.
C1V1=n (mol ουσίας πριν την αραίωση)
C2V2=n (mol ουσίας μετά την αραίωση)
1.15 Να επιλύουν ασκήσεις υπολογισμού της μοριακότητας  Επίλυση ασκήσεων υπολογισμού της μοριακότητας
διαλύματος που προκύπτει με την αραίωση πυκνότερου διαλύματος που προκύπτει με την αραίωση πυκνότερου
διαλύματος γνωστής συγκέντρωσης και αντίστροφα. διαλύματος γνωστής συγκέντρωσης και αντίστροφα με τη
2
χρήση της σχέσης C1V1 = C2V2 ή με την μέθοδο των
αναλογιών.
1.16 Να επιλύουν ασκήσεις υπολογισμού του όγκου αραιωμένου  Επίλυση ασκήσεων υπολογισμού του όγκου αραιωμένου
(τελικού) διαλύματος δεδομένων της μοριακότητας αρχικού και (τελικού) διαλύματος δεδομένων της μοριακότητας αρχικού
τελικού διαλύματος και του όγκου του αρχικού και αντίστροφα. και τελικού διαλύματος και του όγκου του αρχικού και
αντίστροφα με τη χρήση της σχέσης C1V1 = C2V2 ή με την
μέθοδο των αναλογιών.
3
2. ΘΕΡΜΟΧΗΜΕΙΑ
 Ενέργεια, θερμότητα, θερμοκρασία

 Χρήση συμβόλων φυσικής κατάστασης ουσιών (s, ℓ, g και aq)

Περ.
Μεταβολή ενέργειας κατά τις χημικές αντιδράσεις – Ενθαλπία (Θερμότητα)
2.1 Να αναφέρουν τι μελετά η θερμοχημεία.  Απλή αναφορά στο τι μελετά η Θερμοχημεία. 3
 Ενεργειακές μεταβολές
Παράδειγμα: ενέργεια η οποία εκλύεται ή απορροφάται
κατά της φυσικές και χημικές διεργασίες.
 Παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν τις ενεργειακές
μεταβολές.
 Νόμους οι οποίοι διέπουν τις ενεργειακές μεταβολές
Παράδειγμα: νόμος διατήρησης της ενέργειας.
2.2 Να διακρίνουν το σύστημα από το περιβάλλον κατά τις χημικές Διάκριση του συστήματος από το περιβάλλον κατά τις χημικές
και φυσικές διεργασίες. και φυσικές διεργασίες.
 Το σύστημα (αντιδρώντα / προϊόντα)
 Το περιβάλλον (οτιδήποτε είναι σε επαφή / αλληλεπίδραση
με το σύστημα)
 Παραδείγματα: θερμόμετρο, αέρας, δοχείο αντίδρασης
2.3 Να αναφέρουν ότι οι χημικές διεργασίες ακολουθούνται από  Αναφορά απλών παραδειγμάτων για τη μελέτη ενεργειακών
ενεργειακές μεταβολές οι οποίες μπορούν να πάρουν μεταβολών.
διάφορες μορφές. Ενδεικτικά παραδείγματα:
 Καύση υγραερίου – θερμική και φωτεινή ενέργεια
 Διάλυση στερεού NaOH – θερμική ενέργεια
2.4 Να εξηγούν τι είναι η ενθαλπία, Η.  Η ολική ενέργεια ενός συστήματος, όταν το σύστημα
βρίσκεται υπό σταθερή πίεση, ονομάζεται ενθαλπία (Η).
4
 Στο SI μετριέται σε Joule (J).
 Η ενθαλπία, Η, χρησιμοποιείται για να βρεθεί η μεταβολή της
θερμότητας σε μια χημική αντίδραση.
2.5 Να εξηγούν με παραδείγματα ότι αυτό το οποίο είναι δυνατό  Παράδειγμα καύσης του υγραερίου:
να μετρηθεί είναι η μεταβολή της ενθαλπίας, ΔΗ, (η οποία  Ηαντιδρώντων – σύνολο της ενθαλπίας των αντιδρώντων
παρατηρείται κατά τις χημικές αντιδράσεις) και όχι η απόλυτη (υγραέριο και O2)
τιμή της ενθαλπίας, Η.  Ηπροϊόντων – σύνολο της ενθαλπίας των προϊόντων της
αντίδρασης (CO2, H2O)
 Μεταβολή στην ενθαλπία, ΔΗ = Η προϊόντων - Η αντιδρώντων
 Η μέτρηση της μεταβολής της ενέργειας του περιβάλλοντος
μπορεί να γίνει πειραματικά και έτσι να υπολογιστεί το ΔΗ
αφού αύξηση της μεταβολής της ενθαλπίας, ΔΗ, του
συστήματος ισούται με τη μείωση της ενέργειας του
περιβάλλοντος και αντίστροφα.
2.6 Να ταξινομούν αντιδράσεις σε εξώθερμες και ενδόθερμες με  Ταξινόμηση αντιδράσεων σε εξώθερμες και ενδόθερμες με
κριτήριο την τιμή ΔΗ. κριτήριο την τιμή της ΔΗ.
 Εξώθερμη αντίδραση : ΔΗ<0
 Ενδόθερμη αντίδραση: ΔΗ>0
2.7 Να αναγνωρίζουν τη σημασία εφαρμογών εξώθερμων και  Παραδείγματα εφαρμογών:

ενδόθερμων μεταβολών στην καθημερινή ζωή αναφέροντας  Εξώθερμες μεταβολές: καύση υγραερίου (θέρμανση και
σχετικά παραδείγματα. μαγείρεμα), διάλυση στερεού NaOH ή άνυδρου CaCℓ2 στο
νερό (στιγμιαίο θερμό επίθεμα), αντίδραση CaO με νερό
(αυτοθερμαινόμενα ροφήματα).
 Ενδόθερμες μεταβολές: διάσπαση ασβεστόλιθου, CaCO3
(βιομηχανική παρασκευή ασβέστη, CaO), διάλυση
NH4NO3 στο νερό (στιγμιαίο ψυχρό επίθεμα).
2.8 Να συσχετίζουν την τιμή της ενθαλπίας μιας ουσίας με τη  Συσχέτιση της τιμής της ενθαλπίας μιας ουσίας με τη
σταθερότητά της. σταθερότητά της.
2.9 Να γράφουν και να ερμηνεύουν θερμοχημικές εξισώσεις.  Θερμοχημική εξίσωση: χημική εξίσωση μαζί με τη τιμή ΔΗ (σε
kJ/mol) για γραμμομοριακές ποσότητες αντιδρώντων.
Ενδεικτικά παραδείγματα:
CH4 (g) + 2O2 (g) CO2 (g) + 2H2O (l) ΔΗ = - 890 kJ/mol
H2 (g) + ½O2 (g) H2O (l) ΔΗ = - 286 kJ/mol
5
2.10 Να σχεδιάζουν και να ερμηνεύουν απλά ενεργειακά  Ενεργειακά διαγράμματα (Eνέργεια vs πορεία αντίδρασης):
διαγράμματα για ενδόθερμες και για εξώθερμες αντιδράσεις.  εξώθερμης αντίδρασης: Η αντιδρώντων > Η προϊόντων
 ενδόθερμης αντίδρασης: Η αντιδρώντων < Η προϊόντων
(χωρίς ενέργεια ενεργοποίησης)
 Εντοπισμός των σταθερότερων ουσιών (αντιδρώντα ή
προϊόντα).
6
3. ΧΗΜΙΚΗ ΚΙΝΗΤΙΚΗ


Περ.
Θεωρία συγκρούσεων - Ταχύτητα χημικής αντίδρασης
3.1 Να αναφέρουν τι μελετά η Χημική Κινητική.  Αναφορά στο τι μελετά η Χημική Κινητική: 2
 την ταχύτητα των αντιδράσεων
 τους παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την ταχύτητα μιας
χημικής αντίδρασης
 τρόπους για αύξηση ή μείωση της ταχύτητας μιας χημικής
αντίδρασης
 την ταχύτητα σε μοριακό επίπεδο
 Σημαντική για τη βιομηχανία, οικονομία, περιβάλλον.
3.2 Να αναφέρουν παραδείγματα χημικών αντιδράσεων από την  Παραδείγματα:

καθημερινή ζωή και να συζητούν τρόπους με τους οποίους  Μήλο το οποίο σαπίζει – οξυγόνο, θερμοκρασία
μπορεί να επηρεαστεί η ταχύτητά τους.  Γάλα το οποίο ξινίζει – θερμοκρασία
 Ανθρώπινο σώμα – εγχειρήσεις, μεταμοσχεύσεις οργάνων
3.3 Να εξηγούν με παραδείγματα ότι οι χημικές αντιδράσεις  Ταχύτητα πραγματοποίησης αντίδρασης.

πραγματοποιούνται με διαφορετικές ταχύτητες. Πειράματα (αφόρμηση – επίδειξη)
 Αργή αντίδραση – Μαγνήσιο στο νερό (και δείκτης ΦΦ)
 Πολύ γρήγορη αντίδραση – νάτριο στο νερό
 Αναφορά σε αργές και γρήγορες αντιδράσεις από την
καθημερινότητα, σκούριασμα σιδήρου, εκρήξεις
Παράδειγμα: δυναμίτιδα
7
3.4 Να διατυπώνουν τη θεωρία των συγκρούσεων.  Διατύπωση της θεωρίας των συγκρούσεων ως μια θεωρία
ερμηνείας της ταχύτητας μιας αντίδρασης.
 Η ταχύτητα της μιας αντίδρασης εξαρτάται από:
 Τη συχνότητα των συγκρούσεων
 Την ενέργεια των συγκρούσεων (ενέργεια
ενεργοποίησης)
 Τον προσανατολισμό των μορίων των αντιδρώντων κατά
τις συγκρούσεις
3.5 Να επισημαίνουν ότι ο προσανατολισμός και η ενέργεια των  Αποτελεσματικές συγκρούσεις είναι αυτές όπου τα μόρια των
μορίων κατά τη σύγκρουση αποτελούν καθοριστικούς αντιδρώντων έχουν την απαιτούμενη ελάχιστη τιμή ενέργειας
παράγοντες για αποτελεσματική σύγκρουση. και τον κατάλληλο προσανατολισμό για να σχηματιστεί/ούν
το /τα προϊόν/τα.
Προσομοίωση (ΨΕΠ): Χημική Κινητική_ΧΗΜ_Β_ΨΕΠ09_2
Δραστηριότητες 2.1 και 2.2
3.6 Να ορίζουν τι είναι η ενέργεια ενεργοποίησης (Εα) και ποιος είναι  Ορισμός ενέργειας ενεργοποίησης: Η ελάχιστη ενέργεια
ο ρόλος της στην πραγματοποίηση μιας χημικής αντίδρασης. (ενεργειακό φράγμα) την οποία πρέπει να έχουν τα μόρια
κατά τη σύγκρουση για να πραγματοποιηθεί μια χημική
αντίδραση.
3.7 Να σχεδιάζουν και να ερμηνεύουν το γράφημα (ενεργειακό  Σχεδιασμός γραφήματος (ενεργειακό διάγραμμα) της πορείας
διάγραμμα) της πορείας μιας χημικής αντίδρασης (αντιδρώντα / μιας χημικής αντίδρασης (αντιδρώντα / προϊόντα) σε σχέση
προϊόντα) σε σχέση με την ενέργεια. με την ενέργεια.
 Ερμηνεία γραφήματος: Εα, ενδόθερμη / εξώθερμη αντίδραση.
3.8 Να αναφέρουν ότι στην πορεία μιας χημικής αντίδρασης οι  Στην πορεία μιας χημικής αντίδρασης η συγκέντρωση των
ποσότητες των αντιδρώντων μειώνονται (άρα και η αντιδρώντων μειώνεται αφού αντιδρούν και καταναλώνονται,
συγκέντρωση), ενώ ταυτόχρονα οι ποσότητες των προϊόντων ενώ ταυτόχρονα η συγκέντρωση των προϊόντων αυξάνεται.
αυξάνονται.
3.9 Να εξηγούν το σύμβολο ΔC.  Το σύμβολο «Δ» σημαίνει «μεταβολή».

ΔC = (τελική συγκέντρωση) - (αρχική συγκέντρωση)
3.10 Nα διακρίνουν πότε η τιμή του ΔC μπορεί να είναι αρνητική και  Στην πορεία μιας χημικής αντίδρασης οι συγκεντρώσεις των
πότε θετική. αντιδρώντων και των προϊόντων μεταβάλλονται.
 Συγκέντρωση αντιδρώντων μειώνεται, άρα Cτελ < Cαρχ και
ΔC<0
 Συγκέντρωση προϊόντων αυξάνεται, άρα Cτελ > Cαρχ και
ΔC>0
8
3.11 Να εξηγούν τι είναι η μέση ταχύτητα μιας αντίδρασης και ποια  Μέση ταχύτητα κίνησης ενός αυτοκινήτου v=Δx/Δt. Η έννοια 1
είναι η διαφορά της από τη στιγμιαία. της μέσης ταχύτητας σε σχέση με τη στιγμιαία για το
αυτοκίνητο.
 Μέση ταχύτητα μιας αντίδρασης ως U= ΔC/Δt. Μεταβολή της
συγκέντρωσης των αντιδρώντων ή των προϊόντων (ΔC) σε
συγκεκριμένη χρονική μεταβολή (Δt).
 Η διαφορά μεταξύ στιγμιαίας και μέσης ταχύτητας.
U
3.12 Να αναφέρουν τη μονάδα μέτρησης της ταχύτητας μιας  Αναφορά στη μονάδα μέτρησης της ταχύτητας.
αντίδρασης.  Συγκέντρωση (C) σε mol/L ή Μ.
 Χρόνος (t) σε δευτερόλεπτα (s).
 Ταχύτητα (U) σε Μ/s.
3.13 Να εξηγούν ότι η μέση ταχύτητα υπολογίζεται από την ταχύτητα  Ορισμός ταχύτητας κατανάλωσης αντιδρώντος και ταχύτητας
κατανάλωσης οποιουδήποτε αντιδρώντος ή από την ταχύτητα σχηματισμού προϊόντος.
σχηματισμού οποιουδήποτε προϊόντος.  Παράδειγμα: Αντίδραση: 2ΗΙ (g) Η2 (g) + Ι2 (g)
Από τη στοιχειομετρία της αντίδρασης είναι φανερό ότι για
κάθε 2 mol ΗΙ τα οποία καταναλώνονται παράγεται 1 mol Ι2.
Άρα η ταχύτητα της κατανάλωσης του HI είναι διπλάσια από
την ταχύτητα σχηματισμού του Ι2.
 Υπάρχει σχέση μεταξύ της ταχύτητας κατανάλωσης των
αντιδρώντων και της ταχύτητας σχηματισμού των προϊόντων
η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί.
Uαντίδρασης= =
 Γενικά, η κάθε μια έκφραση ταχύτητας αντιδρώντος ή

προϊόντος διαιρείται με τον αντίστοιχο συντελεστή και
κατόπιν εξισώνεται με ένα τύπο της μέσης ταχύτητας της
αντίδρασης.
 Ενδεικτικά παραδείγματα γραφής της μέσης ταχύτητας για
άλλες αντιδράσεις:
2NO2 (g) + F2 (g) 2NO2F (g)
2N2O5 (g) 4 NO2 (g) + O2 (g)
C (S) + CO2 (g) 2CO (g)
9
3.14 Να υπολογίζουν τη μέση ταχύτητα μιας χημικής αντίδρασης.  Υπολογισμός της μέσης ταχύτητας U, μιας χημικής
αντίδρασης από τα δεδομένα γραφικής παράστασης της
μεταβολής της συγκέντρωσης σε συνάρτηση με τον χρόνο
ενός αντιδρώντος ή ενός προϊόντος (όχι υπολογισμοί
στιγμιαίας ταχύτητας).
 Υπολογισμός της μέσης ταχύτητας U, μιας χημικής
αντίδρασης από τα δεδομένα συγκέντρωσης ενός
αντιδρώντος ή ενός προϊόντος και χρόνου.
Παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την ταχύτητα μιας χημικής αντίδρασης

3.15 Να αναφέρουν παράγοντες, από την εμπειρία τους στο  Αναφορά σε παραδείγματα χημικών αντιδράσεων και στους 3
εργαστήριο και από την καθημερινή ζωή, οι οποίοι μπορούν να παράγοντες (όπως θερμοκρασία, επιφάνεια επαφής
επηρεάσουν την ταχύτητα μιας αντίδρασης. αντιδρώντων, καταλύτης, συγκέντρωση) που μπορεί να
επηρεάσουν την ταχύτητα τους.
3.16 Να διερευνούν πειραματικά πώς οι παράγοντες συγκέντρωση  Πειραματική διερεύνηση της επίδρασης (i) της συγκέντρωσης
αντιδρώντων και θερμοκρασία, επηρεάζουν την ταχύτητα μιας αντιδρώντων και (ii) της θερμοκρασίας αντιδρώντων στην
χημικής αντίδρασης.** ταχύτητα της χημικής αντίδρασης μεταξύ διαλυμάτων .**
3.17 Να αναφέρουν παράγοντες οι οποίοι μπορεί να μεταβάλουν την  Παράγοντες (για αέρια και υγρά διαλύματα):
ταχύτητα μιας χημικής αντίδρασης.  Συγκέντρωση αντιδρώντων
 Θερμοκρασία όπου λαμβάνει χώρα η αντίδραση
 Καταλύτης
 Παράγοντας σε περίπτωση στερεού: επιφάνεια επαφής του
στερεού αντιδρώντος.
3.18 Να ερμηνεύουν με τη θεωρία των συγκρούσεων πως ο  Μεταβολή στη συγκέντρωση των αντιδρώντων λόγω:
παράγοντας συγκέντρωση μεταβάλλει την ταχύτητα μιας χημικής  Κατανάλωσης αντιδρώντων
αντιδρασης.  Αύξηση / μείωση αρχικής συγκέντρωσης αντιδρώντων
 Μεταβολή όγκου / πίεσης (για αέρια μόνο)
 Αύξηση συγκέντρωσης αντιδρώντων προκαλεί αύξηση
συχνότητας συγκρούσεων, αύξηση αποτελεσματικών
συγκρούσεων, αύξηση στην ταχύτητα της αντίδρασης (και
αντίστροφα).
Σημείωση: Η μεταβολή στη συγκέντρωση του κάθε
αντιδρώντος επηρεάζει διαφορετικά την ταχύτητα μιας
χημικής αντίδρασης.
10
3.19 Να ερμηνεύουν την καμπύλη της μεταβολής της συγκέντρωσης  Μεταβολές στην ταχύτητα κατά τη πορεία μιας αντίδρασης 2
των αντιδρώντων / προϊόντων σε συνάρτηση με τον χρόνο με (καμπύλη συγκέντρωσης αντιδρώντων vs χρόνο).
βάση τη θεωρία των συγκρούσεων.  Μείωση της συγκέντρωσης των αντιδρώντων λόγω
κατανάλωσής τους => μείωση των συγκρούσεων => μείωση
των αποτελεσματικών συγκρούσεων => μείωση της
ταχύτητας της χημικής αντίδρασης (και αντίστροφα για τα
προϊόντα).
3.20 Να εξηγούν τις γραφικές παραστάσεις της μεταβολής της  Διάκριση της μεταβολής της συγκέντρωσης αντιδρώντος
συγκέντρωσης αντιδρώντος ή προϊόντος σε συνάρτηση με τον (μείωση) ή προϊόντος (αύξηση) στον χρόνο.
χρόνο.  Η μεταβολή της ταχύτητας μιας χημικής αντίδρασης (κλίση
της καμπύλης) στον χρόνο μέχρι περάτωσής της (κλίση = 0).
 Να εντοπίζουν / υπολογίζουν τον χρόνο περάτωσης μιας
 Να εντοπίζουν / υπολογίζουν την τελική ποσότητα ενός
προϊόντος στην περάτωση της χημικής αντίδρασης.
3.21 Να σχεδιάζουν την καμπύλη της μεταβολής της συγκέντρωσης  Σχεδιασμός της καμπύλης της μεταβολής της συγκέντρωσης
αντιδρώντος ή προϊόντος σε συνάρτηση με τον χρόνο. σε συνάρτηση με το χρόνο.
Crocodile Chemistry: Ρυθμοί αντίδρασης
3.22 Να ερμηνεύουν με τη θεωρία των συγκρούσεων πως ο  Αύξηση στη θερμοκρασία, αύξηση στην ενέργεια των
παράγοντας θερμοκρασία μεταβάλλει την ταχύτητα της χημικής αντιδρώντων μορίων, αύξηση των συγκρούσεων, αύξηση
αντίδρασης. αποτελεσματικών συγκρούσεων, αύξηση στην ταχύτητα της
χημικής αντίδρασης (και αντίστροφα).
3.23 Να σχεδιάζουν την καμπύλη της μεταβολής της ταχύτητας σε  Σχεδιασμός της καμπύλης της μεταβολής της ταχύτητας σε
συνάρτηση με τη θερμοκρασία. συνάρτηση με τη θερμοκρασία.
3.24 Να ερμηνεύουν την καμπύλη της μεταβολής της ταχύτητας σε  Ερμηνεία της καμπύλης μεταβολής της ταχύτητας σε
συνάρτηση με τη θερμοκρασία. συνάρτηση με τη θερμοκρασία.
3.25 Να εξηγούν πώς η μεταβολή στην πίεση (για αέρια), η οποία  Αύξηση της πίεσης αέριων αντιδρώντων, μείωση του όγκου,
συνοδεύεται με μεταβολή του όγκου του δοχείου, επηρεάζει τη αύξηση στη συγκέντρωση των αντιδρώντων, αύξηση των
συγκέντρωση των αερίων αντιδρώντων και κατά συνέπεια, με αποτελεσματικών συγκρούσεων, αύξηση στην ταχύτητα της
βάση τη θεωρία των συγκρούσεων, την ταχύτητα μιας χημικής χημικής αντίδρασης (και αντίστροφα).
αντίδρασης. Προσομοίωση (ΨΕΠ): Χημική Κινητική_ΧΗΜ_Β_ΨΕΠ09_3_3.7
3.26 Να διερευνούν πειραματικά πώς ο παράγοντας επιφάνεια  Πειραματική διερεύνηση της επίδρασης της επιφάνειας
επαφής στερεών αντιδρώντων επηρεάζει την ταχύτητα μιας επαφής στερεού αντιδρώντος στην ταχύτητα της χημικής
χημικής αντίδρασης.** αντίδρασης. **
11
3.27 Να ερμηνεύουν με τη θεωρία των συγκρούσεων πως ο  Η αύξηση της επιφάνειας επαφής ενός στερεού προκαλεί
παράγοντας επιφάνειας επαφής στερεών μεταβάλλει την αύξηση της ταχύτητας, καθώς μ΄ αυτό τον τρόπο μεγαλώνει ο
ταχύτητα μιας χημικής αντίδρασης. αριθμός των ενεργών συγκρούσεων των αντιδρώντων.
 Ενδεικτικό παράδειγμα:
ένα φάρμακό δρα πιο αργά όταν είναι σε μορφή
δισκίου, από ότι αν είναι σε μορφή σκόνης.
3.28 Να ορίζουν τι είναι καταλύτης.  Ορισμός καταλύτη: Είναι μια ουσία η οποία επιταχύνει μια
αντίδραση χωρίς να καταναλώνεται στη συνολική αντίδραση.
 Παρουσίαση του καταλύτη στο βέλος μιας χημικής εξίσωσης.
 Οι καταλύτες συνήθως είναι ειδικοί: αυξάνουν τη ταχύτητα
συγκεκριμένων αντιδράσεων και μόνον.
 Μπορεί να αυξάνουν τη ταχύτητα μιας ενδιάμεσης
αντίδρασης.
 Μπορεί να χρειαστούν περισσότεροι από ένας καταλύτες για
την ολοκλήρωση μιας αντίδρασης - ένας καταλύτης για κάθε
ενδιάμεση (στοιχειώδη) αντίδραση.
3.29 Να διερευνούν πειραματικά πώς ο παράγοντας καταλύτης,  Πειραματική διερεύνηση της επίδρασης καταλύτη στην
επηρεάζει την ταχύτητα μιας χημικής αντίδρασης.** ταχύτητα της χημικής αντίδρασης.**
3.30 Να εξηγούν πώς μπορεί ένας καταλύτης να εμπλέκεται σε μια  Ο καταλύτης ως αντιδρών σε στοιχειώδεις (ενδιάμεσες)
χημική αντίδραση χωρίς να καταναλώνεται. αντιδράσεις.
Παράδειγμα: Για τη γενική αντίδραση Α + Β ΑΒ,
στην παρουσία καταλύτη (Κ):
Α+Κ ΑΚ (αντίδραση 1)
ΑΚ + Β ΑΒ + Κ (αντίδραση 2)
Συνολική αντίδραση: Α + Β ΑΒ
Στο τέλος ο καταλύτης παραμένει αμετάβλητος.
3.31 Να εξηγούν πώς ο καταλύτης επηρεάζει την ταχύτητα μιας  Επίδραση καταλύτη μπορεί να οφείλεται:
χημικής αντίδρασης.  Σε νέα πορεία αντίδρασης (διαφορετικές ενδιάμεσες
αντιδράσεις) με μικρότερη Εα, περισσότερα σωματίδια
έχουν την απαιτούμενη ενέργεια.
Προσομοίωση (ΨΕΠ): Χημική Κινητική_ΧΗΜ_Β_ΨΕΠ09_3_3.9
12
3.32 Να σχεδιάζουν το ενεργειακό διάγραμμα μιας χημικής  Σχεδιασμός του ενεργειακού διαγράμματος μιας χημικής
αντίδρασης, παρουσία καταλύτη και χωρίς καταλύτη. αντίδρασης, παρουσία καταλύτη και χωρίς καταλύτη.
3.33 Να ερμηνεύουν το ενεργειακό διάγραμμα μιας χημικής  Ερμηνεία του ενεργειακού διαγράμματος μιας χημικής
αντίδρασης, παρουσία καταλύτη και χωρίς καταλύτη. αντίδρασης, παρουσία καταλύτη και χωρίς καταλύτη.
3.34 Να αναγνωρίζουν τη σπουδαιότητα της χρήσης καταλυτών για  Παραδείγματα με απλές χημικές αντιδράσεις:
τον άνθρωπο, την βιομηχανία και το περιβάλλον.  Πολυμερή / πλαστικά
 Καταλύτες στα αυτοκίνητα (CO, NO, O2  CO2+ N2)
3.35 Να ορίζουν τα ένζυμα ως βιοκαταλύτες και να δηλώνουν  Οι πρωτεΐνες ως ένζυμα – καταλύτες.

παραδείγματα χρήσης τους.  Η παρουσία ενζύμων στα νέα απορρυπαντικά.
 Αλκοολική ζύμωση στην παρασκευή κρασιού.
 Παρασκευή ψωμιού.
3.36 Να προτείνουν μεθόδους για αύξηση ή μείωση της ταχύτητας  Παραδείγματα χημικών αντιδράσεων:
χημικών αντιδράσεων από την καθημερινή ζωή και από την  Φάρμακα σε σκόνη, σε δισκία, σε διάλυμα
εμπειρία τους στο εργαστήριο.  Καταλύτες στα αυτοκίνητα
Εργασίες / δραστηριότητες σε μορφή μελέτης (project)

3.37 Να αναλύουν τον τρόπο δημιουργίας και καταστροφής του  Διερεύνηση μέσα από εργασίες – μελέτες:
όζοντος στην στρατόσφαιρα και στην τροπόσφαιρα και τις  Η συγκέντρωση του όζοντος στην στρατόσφαιρα (το
επιπτώσεις τις οποίες έχει η αλλαγή της συγκέντρωσης του εξωτερικό μέρος της γήινης ατμόσφαιρας)
όζοντος στο περιβάλλον και στην υγεία του ανθρώπου.  Η συγκέντρωση του όζοντος στην τροπόσφαιρα (το
χαμηλότερο μέρος της γήινης ατμόσφαιρας)
 Δημιουργία του όζοντος – Αντιδράσεις σχηματισμού
του
 Καταστροφή του όζοντος – Τρύπα του όζοντος
 Επιδράσεις θερμοκρασίας (εποχές)
 Επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην υγεία του
ανθρώπου
Χρήση ΤΠΕ, ανασκόπηση βιβλιογραφίας, τρόποι συγγραφής
και παρουσίασης μελέτης.
Κριτική σκέψη.
Στάσεις / συμπεριφορές ως προς την προστασία του
περιβάλλοντος.
Τεκμηρίωση απόψεων με βάση τα αποτελέσματα της
έρευνας.
13
4. ΧΗΜΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ
 Χημική εξίσωση
 Γραμμομοριακός όγκος

Περ.
Έννοια χημικής ισορροπίας – Απόδοση αντίδρασης
4.1 Να εξηγούν τον όρο «μονόδρομη (ποσοτική) χημική αντίδραση».  Μονόδρομη ή ποσοτική χημική αντίδραση 1
 Θεωρητικά όλες οι αντιδράσεις πραγματοποιούνται και προς
τις δύο κατευθύνσεις.
Α + Β Γ+Δ
Ταυτόχρονα τα προϊόντα (Γ, Δ) αντιδρούν μεταξύ τους και
δίνουν αντιδρώντα (Α, Β).
Α + Β Γ+ Δ
 Σε κάποιες περιπτώσεις η μία από τις δύο αντιδράσεις είναι
τόσο αργή η οποία θεωρείται ότι δεν πραγματοποιείται. Σε
αυτές τις περιπτώσεις η αντίδραση με την μεγαλύτερη
ταχύτητα χαρακτηρίζεται μονόδρομη ή ποσοτική.
Ενδεικτικό παράδειγμα: Η καύση μαγνησίου( Mg + O2) δίνει
οξείδιο του μαγνησίου (MgO). Η αντίθετη αντίδραση της
διάσπασης του οξειδίου του μαγνησίου είναι τόσο αργή η
οποία είναι ως να μη συμβαίνει. Η αντίδραση καύσης του
μαγνησίου χαρακτηρίζεται ως μονόδρομη.
 Μονόδρομες αντιδράσεις
Ενδεικτικά παραδείγματα: αντίδραση εξουδετέρωσης, καύση
άνθρακα.
4.2 Να εξηγούν τον όρο «αμφίδρομη χημική αντίδραση».  Αμφίδρομες αντιδράσεις.

 Παράδειγμα: Σε κλειστό δοχείο (κλειστό σύστημα) υπάρχει
14
μείγμα υδρογόνου (Η2), ιωδίου (Ι2) και υδροϊωδίου (ΗΙ). Το
υδροϊώδιο διασπάται σε υδρογόνο και ιώδιο, ενώ
ταυτόχρονα, το ιώδιο αντιδρά με το υδρογόνο και δίνει ΗΙ.
2ΗΙ Ι2 + Η2
2ΗΙ Ι2 + Η2
Καμιά από τις δύο αντιδράσεις δεν είναι τόσο αργή η

οποία να θεωρηθεί ότι δεν πραγματοποιείται. Η αντίδραση
χαρακτηρίζεται ως αμφίδρομη.
 Αμφίδρομη αντίδραση: συνίσταται από μια αντίδραση προς
τα δεξιά (προϊόντα) και μια αντίδραση προς τα αριστερά
(αντιδρώντα) οι οποίες πραγματοποιούνται ταυτόχρονα.
4.3 Να ορίζουν τι είναι «κλειστό σύστημα».  Κλειστό σύστημα είναι το σύστημα όπου δεν υπάρχει ροή
ύλης/ μάζας (δεν προστίθενται ή αφαιρούνται αντιδρώντα
/προϊόντα). Στα κλειστά συστήματα μπορεί να μεταβληθεί η
πίεση και η ενέργεια.
 Εικόνα κλειστού συστήματος.
4.4 Να χρησιμοποιούν τον συμβολισμό του αμφίδρομου βέλους  Παραδείγματα: 2ΗΙ (g) Ι2 (g) + Η2 (g)
στις αμφίδρομες αντιδράσεις. Ν2 (g) + Η2 (g) ΝΗ3 (g)
4.5 Να ορίζουν την έννοια «ισορροπία» μέσα από παραδείγματα  Ενδεικτικά παραδείγματα από την καθημερινή ζωή 1
από την καθημερινή ζωή.  Το φλιτζάνι στο τραπέζι βρίσκεται σε ισορροπία – ίσες
αλλά αντίθετες δυνάμεις.
 Δύο παιδιά σε μια τραμπάλα – όχι απαραίτητα με ίσες
μάζες
 Τα σωματίδια αερίου σε μια κλειστή μπουκάλα
αναψυκτικού
 Κίνηση ατόμου σε κυλιόμενη σκάλα με την ίδια ταχύτητα
αλλά αντίθετα από τη φορά της σκάλας.
4.6 Να εξηγούν τον όρο «χημική ισορροπία».  Ο όρος «χημική ισορροπία» αφορά στην αμετάβλητη
ποσότητα αντιδρώντων και προϊόντων μιας αμφίδρομης
 Ποσότητες σταθερές, αλλά όχι απαραίτητα ίσες.
15
4.7 Να εξηγούν τη διαφορά στατικής και δυναμικής ισορροπίας στην  Ενδεικτικά παραδείγματα από την καθημερινή ζωή:
καθημερινή ζωή μέσα από παραδείγματα.  Φλιτζάνι στο τραπέζι – στατική ισορροπία
 Δύο παιδιά σε μια τραμπάλα – στατική ισορροπία
 Τα σωματίδια αερίου σε μια κλειστή μπουκάλα
αναψυκτικού – δυναμική ισορροπία
 Κίνηση ατόμου σε κυλιόμενη σκάλα με την ίδια ταχύτητα
αλλά αντίθετα από τη φορά της σκάλας – δυναμική
ισορροπία
4.8 Να διατυπώνουν τον όρο «δυναμική ισορροπία» για τις χημικές  Δυναμική ισορροπία: οι δύο αντίθετες αντιδράσεις
αντιδράσεις. πραγματοποιούνται ταυτόχρονα και προς τις δύο
κατευθύνσεις, με την ίδια ταχύτητα.
2ΗΙ Ι2 + Η2
2ΗΙ Ι2 + Η2
 Οι συγκεντρώσεις αντιδρώντων και προϊόντων παραμένουν
σταθερές μετά από κάποιο σημείο (διάγραμμα
συγκέντρωσης vs χρόνο) παρόλο που οι δύο αντιδράσεις
συνεχίζουν να πραγματοποιούνται.
 Οι ταχύτητες των δύο αντιδράσεων είναι ίσες.
2ΗΙ Ι2 + Η2 U1
2ΗΙ Ι2 + Η2 U2
U1 = U2 ≠ 0 Το σύστημα (αντιδρώντα + προϊόντα) έχει
φτάσει σε χημική ισορροπία.
Δραστηριότητα: ΧΗΜ_Β_ΨΕΠ11_ Χημική ισορροπία_3.1
4.9 Να ερμηνεύουν διαγράμματα μεταβολής συγκέντρωσης σε  Ερμηνεία διαγραμμάτων μεταβολής συγκέντρωσης σε σχέση
σχέση με τον χρόνο σε αμφίδρομες αντιδράσεις. με τον χρόνο σε αμφίδρομες αντιδράσεις.
 Εντοπισμός του σημείου της καμπύλης όπου το σύστημα έχει
φτάσει σε χημική ισορροπία.
 Τελική συγκέντρωση αντιδρώντων >0.
4.10 Να διακρίνουν τις χημικές ισορροπίες σε ομογενείς και  Ομογενής ισορροπία 2

ετερογενείς και να αναφέρουν σχετικά παραδείγματα. Ενδεικτικό παράδειγμα: Ν2 (g) + 3Η2 (g) 2NH3 (g)
 Ετερογενής ισορροπία
Ενδεικτικό παράδειγμα: CaCO3 (s) CaO (s) + CO2 (g)
 Ουσίες σε υγρή κατάσταση (ℓ) ή σε μορφή διαλύματος (aq)
16
βρίσκονται στην ίδια φάση.
4.11 Να υπολογίζουν τη σύσταση ενός μείγματος το οποίο βρίσκεται  Υπολογισμός σύστασης μείγματος το οποίο βρίσκεται σε
σε ισορροπία, όταν δίνονται οι αρχικές ποσότητες των ισορροπία με βάση τη στοιχειομετρία της αντίδρασης.
αντιδρώντων και η ποσότητα σε ισορροπία του ενός από τα Ενδεικτικό παράδειγμα:
συστατικά του μείγματος.
Για την αντίδραση:
CO (g) + 3H2 (g) CH4 (g) +H2O (g)
Αρχικά 2 1 0 0
Μεταβολές -x -3x +x +x
Moles σε 2-x 1-3x X x

ισορροπία
17
4.12 Να ορίζουν την απόδοση μιας αντίδρασης.  Ορισμός της απόδοσης μιας αντίδρασης.
4.13 Να εξηγούν ότι στις μονόδρομες αντιδράσεις η απόδοση είναι  Στις μονόδρομες αντιδράσεις τα αντιδρώντα θεωρητικά
100%, ενώ σε κατάσταση χημικής ισορροπίας είναι πάντοτε μετατρέπονται πλήρως σε προϊόντα. Η θεωρητική απόδοση
μικρότερη από 100%. μιας μονόδρομης αντίδρασης είναι 100%.
 Στις αμφίδρομες αντιδράσεις σε κατάσταση χημικής
ισορροπίας, τα αντιδρώντα δεν καταναλώνονται πλήρως. Η
απόδοση μιας αμφίδρομης αντίδρασης, σε κατάσταση
χημικής ισορροπίας, είναι πάντοτε μικρότερη από 100%.
 Για τις αμφίδρομες αντιδράσεις:
Ποσότητα προϊόντος το οποίο θα σχηματιζόταν θεωρητικά:
είναι η ποσότητα που θα σχηματιζόταν αν η αντίδραση ήταν
μονόδρομη.
4.14 Να αναγνωρίζουν ότι η ποσότητα προϊόντος σε μια χημική  Η ποσότητα προϊόντος σε μια χημική αντίδραση εξαρτάται
αντίδραση εξαρτάται από το αντιδρών με τη μικρότερη από το αντιδρών με τη μικρότερη στοιχειομετρικά ποσότητα
στοιχειομετρικά ποσότητα το οποίο είναι ο περιοριστικός το οποίο είναι ο περιοριστικός παράγοντας (θεωρούμε ότι οι
παράγοντας. αντιδράσεις είναι μονόδρομες).
Ενδεικτικό παράδειγμα: Καύση υδρογόνου.
2Η2 + Ο2 2Η2Ο
Αν το μείγμα Η2 / Ο2 περιέχει 2 moℓes από το κάθε στοιχείο, ο
περιοριστικός παράγοντας είναι το Η2.
4.15 Να υπολογίζουν τον περιοριστικό παράγοντα με δεδομένες τις  Υπολογισμός του περιοριστικού παράγοντα με δεδομένες τις
ποσότητες όλων των αντιδρώντων σε μια χημική αντίδραση. ποσότητες όλων των αντιδρώντων σε μια χημική αντίδραση.
4.16 Να υπολογίζουν τη θεωρητική ποσότητα του προϊόντος (αν ήταν  Υπολογισμός της ποσότητας προϊόντος, με βάση το
μονόδρομη αντίδραση) με βάση τον περιοριστικό παράγοντα. αντιδρών με τη μικρότερη στοιχειομετρικά ποσότητα στη
χημική εξίσωση. Επίλυση σχετικών αριθμητικών
παραδειγμάτων.
4.17 Να υπολογίζουν την απόδοση μιας αντίδρασης από πειραματικά  Υπολογισμός απόδοσης μιας αντίδρασης από πειραματικά
δεδομένα ποσοτήτων αντιδρώντων και προϊόντων και δεδομένα ποσοτήτων αντιδρώντων και προϊόντων (ποσότητα
αντίστροφα. προϊόντων η οποία παράγεται πρακτικά) και αντίστροφα.
 Η σημασία του περιοριστικού παράγοντα στα αντιδρώντα
στην απόδοση μιας αντίδρασης.
18
Παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν τη θέση της χημικής ισορροπίας – Αρχή Le Chatelier
4.18 Να αναφέρουν τους παράγοντες που επηρεάζουν τη θέση της  Θερμοκρασία 2
χημικής ισορροπίας.  Συγκέντρωση
 Πίεση
4.19 Να διερευνούν πειραματικά την επίδραση του παράγοντα της  Πειραματική διερεύνηση της επίδρασης της θερμοκρασίας.**
θερμοκρασίας σε μια χημική ισορροπία.**
4.20 Να διερευνούν πειραματικά την επίδραση του παράγοντα της  Πειραματική διερεύνηση της επίδρασης της συγκέντρωσης
συγκέντρωσης σε μια χημική ισορροπία.** στη θέση της χημικής ισορροπίας.**
Δραστηριότητα: ΧΗΜ_ Β_ΨΕΠ12_ Χημική ισορροπία_2.1

4.21 Να διερευνούν πειραματικά την επίδραση του παράγοντα της Πειραματική διερεύνηση της επίδρασης της πίεσης με τη
πίεσης σε μια χημική ισορροπία. ** χρήση ΨΕΠ. **

4.22 Να διατυπώνουν ένα γενικό συμπέρασμα, για τον τρόπο που  Αύξηση της θερμοκρασίας, μετατόπιση της θέσης της 3
επηρεάζεται η θέση της χημικής ισορροπίας με τη μεταβολή στη ισορροπίας προς την κατεύθυνση η οποία ευνοεί την
θερμοκρασία, ως αποτέλεσμα της πειραματικής διερεύνησης η ενδόθερμη αντίδραση (U1≠U2 μέχρι που να αποκατασταθεί η
οποία έγινε. χημική ισορροπία).
 Μείωση της θερμοκρασίας, μετατόπιση της θέσης της
ισορροπίας προς την κατεύθυνση η οποία ευνοεί την
εξώθερμη αντίδραση (U1≠U2 μέχρι που να αποκατασταθεί η
χημική ισορροπία).
4.23 Να διατυπώνουν ένα γενικό συμπέρασμα, για τον τρόπο που  Μεταβολή της συγκέντρωσης αντιδρώντων, μετατόπιση της
επηρεάζεται η θέση της χημικής ισορροπίας με τη μεταβολή στη θέσης της ισορροπίας προς την κατεύθυνση η οποία θα
συγκέντρωση, ως αποτέλεσμα της πειραματικής διερεύνησης η μεταβάλει την ποσότητα των αντιδρώντων (U1≠U2 μέχρι που
οποία έγινε. να αποκατασταθεί η χημική ισορροπία).
 Μεταβολή της συγκέντρωσης των προϊόντων, μετατόπιση
της θέσης της ισορροπίας προς την κατεύθυνση η οποία θα
μεταβάλει την ποσότητα των προϊόντων (U1≠U2 μέχρι που να
αποκατασταθεί η χημική ισορροπία).
19
4.24 Να διατυπώνουν ένα γενικό συμπέρασμα, για τον τρόπο που  Μεταβολή της πίεσης, μεταβολή του όγκου, μετατόπιση της
επηρεάζεται η θέση της χημικής ισορροπίας με τη μεταβολή θέσης της ισορροπίας προς την κατεύθυνση η οποία θα
στην πίεση, ως αποτέλεσμα της πειραματικής διερεύνησης η μεταβάλει την ποσότητα σε moℓes των αερίων ουσιών που
οποία έγινε. μετέχουν στην ισορροπία (U1≠U2 μέχρι που να
αποκατασταθεί η χημική ισορροπία).
4.25 Να συνοψίζουν ότι τα συμπεράσματα των πειραματικών  Η Αρχή του Le Chatelier.

διερευνήσεων τους διατυπώνονται ολοκληρωμένα με την αρχή  Συσχέτιση των γενικών συμπερασμάτων με την Αρχή του Le
του Le Chatelier. Chatelier.
4.26 Να ερμηνεύουν πώς ο παράγοντας θερμοκρασία επηρεάζει τη  Εφαρμογή της Αρχής του Le Chatelier στην πρόβλεψη της
θέση μιας χημικής ισορροπίας εφαρμόζοντας την Αρχή του Le μετατόπισης της ισορροπίας στις παρακάτω περιπτώσεις:
Chatelier.  Αύξηση / μείωση θερμοκρασίας σε ενδόθερμες /
εξώθερμες αντιδράσεις.
4.27 Να ερμηνεύουν πώς ο παράγοντας συγκέντρωση επηρεάζει τη  Εφαρμογή της Αρχής του Le Chatelier στην πρόβλεψη της
θέση μιας χημικής ισορροπίας εφαρμόζοντας την Αρχή του Le μετατόπισης της ισορροπίας στις παρακάτω περιπτώσεις:
Chatelier.  Αύξηση/μείωση συγκέντρωσης αντιδρώντων/ προϊόντων.
4.28 Να ερμηνεύουν πώς ο παράγοντας πίεση επηρεάζει τη θέση  Αύξηση/μείωση της πίεσης με μεταβολή του όγκου του
μιας χημικής ισορροπίας εφαρμόζοντας την Αρχή Le Chatelier. δοχείου (για ισορροπίες ουσιών σε αέρια φάση).
 Μεταβολή πίεσης λόγω μεταβολής όγκου, μετατόπιση της
χημικής ισορροπίας (U1≠U2) έτσι που να αναιρεθεί η
μεταβολή. Η χημική ισορροπία θα επανέλθει στις νέες
συνθήκες πίεσης.
 Συζήτηση των πιο κάτω χημικών αντιδράσεων:
Ν2 (g)+ 3Η2 (g) 2ΝΗ3 (g)
2HI (g) H2 (g) + I2 (g)
4.29 Να ερμηνεύουν πώς οι παράγοντες θερμοκρασία, συγκέντρωση,  Μεταβολή της απόδοσης (α) της αντίδρασης ως αποτέλεσμα
πίεση επηρεάζουν την απόδοση μιας χημικής ισορροπίας της μεταβολής της θέσης της χημικής ισορροπίας.
εφαρμόζοντας την Αρχή του Le Chatelier.
4.30 Να αναγνωρίζουν ότι ο καταλύτης δεν επηρεάζει τη θέση της  Ο καταλύτης επιταχύνει την αποκατάσταση της χημικής
ισορροπίας. ισορροπίας.
 Ο καταλύτης δεν μετατοπίζει τη θέση της χημικής
ισορροπίας.
20
4.31 Να προτείνουν τρόπους αύξησης της απόδοσης μιας  Τρόποι αύξησης της απόδοσης μιας αντίδρασης με βάση την
αντίδρασης με βάση την Αρχή του Le Chatelier. Αρχή του Le Chatelier.
 Ενδεικτικά παραδείγματα προς συζήτηση:
 Βιομηχανική παρασκευή της αμμωνίας (πίεση,
θερμοκρασία, συγκέντρωση, καταλύτης).
 Δέσμευση/αποδέσμευση οξυγόνου από την αιμοσφαιρίνη,
Hb: Hb (aq) + O2 (g) HbO2 (aq)
4.32 Να προβλέπουν αν μια αντίδραση σε ισορροπία είναι εξώθερμη  Πρόβλεψη εάν μια αντίδραση σε ισορροπία είναι εξώθερμη ή
ή ενδόθερμη, με δεδομένο τη μεταβολή της θέσης της (ή τη ενδόθερμη με δεδομένο τη μεταβολή της θέσης της (ή τη
μεταβολή της απόδοσής της) σε σχέση με τη θερμοκρασία. μεταβολή της απόδοσής της) σε σχέση με τη θερμοκρασία.
 Συζήτηση σχετικών παραδειγμάτων.
Η σταθερά χημικής ισορροπίας – KC

4.33 Να γράφουν τη μαθηματική έκφραση της σταθεράς χημικής  Όταν το σύστημα είναι σε χημική ισορροπία U1 = U2 έχουμε 2
ισορροπίας, KC, με δεδομένη τη χημική εξίσωση μιας μια σταθερά η οποία συνδέει τις συγκεντρώσεις των
αντίδρασης. αντιδρώντων και προϊόντων.
 Μαθηματική έκφραση της σταθεράς:
Για τη γενική αντίδραση αΑ + βΒ γΓ + δΔ
γ δ α β
KC = [Γ] . [Δ] [Α] . [Β]
 Ο δείκτης c της σταθεράς KC υποδηλώνει ότι αυτή ορίζεται
συνάρτηση γραμμομοριακών συγκεντρώσεων.
 Συγκεντρώσεις στην έκφραση πάντοτε σε mol/L ή Μ.
Συμβολισμός συγκέντρωσης με αγκύλες, [ ].
 Για την έκφραση KC δεν θα απαιτούνται μονάδες.
 Παράδειγμα η έκφραση της σταθεράς KC για την αντίδραση
παρασκευής της αμμωνίας.
4.34 Να γράφουν τη μαθηματική έκφραση της σταθεράς χημικής  Γραφή της μαθηματικής έκφρασης KC για ομογενείς και
ισορροπίας, KC, για ομογενείς και ετερογενείς αντιδράσεις σε ετερογενείς αντιδράσεις σε ισορροπία.
ισορροπία.  Οι συγκεντρώσεις στερεών και υγρών (των οποίων οι
συγκεντρώσεις δεν μεταβάλλονται) παραλείπονται από τον
τύπο της KC.
Παράδειγμα: 3Fe (s) + 4H2O (g) Fe3O4 (s) +4H2 (g)
KC =[H2]4 / [ H2O]4
Ενώ οι συγκεντρώσεις των αερίων και των διαλυμάτων
μπορούν να πάρουν διάφορες τιμές, η συγκέντρωση ενός
στερεού ή ενός καθαρού υγρού έχουν σταθερή τιμή σε
21
δεδομένη θερμοκρασία. Έτσι οι συγκεντρώσεις τους δεν
επηρεάζουν την τιμή της Κc.
4.35 Να εξηγούν ότι η KC έχει σταθερή τιμή για συγκεκριμένη  Η τιμή της KC είναι σταθερή για μια συγκεκριμένη αντίδραση.
αντίδραση και μεταβάλλεται μόνο με τη θερμοκρασία.  Ο μόνος παράγοντας ο οποίος επηρεάζει την τιμή της KC για
μια αμφίδρομη αντίδραση είναι η θερμοκρασία.
4.36 Να συσχετίζουν τη μεταβολή της τιμής της KC με αύξηση /  Συσχέτιση της μεταβολής της τιμής της KC με αύξηση /
μείωση της θερμοκρασίας στις ενδόθερμες και στις εξώθερμες μείωση της θερμοκρασίας σε ενδόθερμες και σε εξώθερμες
αντιδράσεις. αντιδράσεις.
4.37 Να εξηγούν ότι το μέγεθος της KC δείχνει προς ποια κατεύθυνση  Όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή της KC τόσο περισσότερο
είναι μετατοπισμένη η χημική ισορροπία. μετατοπισμένη είναι η ισορροπία στα δεξιά (και αντίστροφα).
 Συζήτηση με παραδείγματα τιμών Kc
Ν2 (g)+ 3Η2 (g) 2ΝΗ3 (g) KC= 4,1x108 στους 25 οC
Ν2 (g)+ O2 (g) 2ΝO (g) KC= 4,6x10-31 στους 25 οC
CH4 (g)+ 2O2 (g) CO2 (g)+2H2O (g) KC=10140 στους 25 οC
4.38 Να υπολογίζουν την τιμή της KC από συγκεντρώσεις  Υπολογισμός των συγκεντρώσεων από δεδομένα μάζας,
αντιδρώντων / προϊόντων. όγκου, ποσότητας των moles.
 Υπολογισμός της τιμής της KC, με δεδομένα συγκεντρώσεων
αντιδρώντων και προϊόντων.
4.39 Να υπολογίζουν τις συγκεντρώσεις αντιδρώντων / προϊόντων  Υπολογισμός της τιμής της KC με δεδομένα, την τιμή της KC
κατά την ισορροπία με δεδομένα την τιμή της KC και τις αρχικές και τις αρχικές συγκεντρώσεις αντιδρώντων / προϊόντων.
συγκεντρώσεις αντιδρώντων / προϊόντων. (Απλά προβλήματα με πρωτοβάθμιες εξισώσεις μόνο και με
μηδενικές αρχικές ποσότητες προϊόντων).
22
5. ΗΛΕΚΤΡΟΛΥΤΕΣ
 Ιοντικός και ομοιοπολικός δεσμός
 Ιόντα και μόρια
 Υδατικά διαλύματα
 Ηλεκτρική αγωγιμότητα υδατικών διαλυμάτων ιοντικών και ομοιοπολικών πολικών ενώσεων

Περ.
Ηλεκτρολύτες – διάσταση (ιοντισμός)
5.1 Να αναφέρουν που οφείλεται γενικά η ηλεκτρική αγωγιμότητα  Ηλεκτρική αγωγιμότητα είναι η μετακίνηση ελεύθερων 1
και ειδικά για τα υδατικά διαλύματα. φορτίων
 Αναφορά στην ηλεκτρική αγωγιμότητα μετάλλων.
 Φορτισμένα σωματίδια (μέταλλα - ηλεκτρόνια, διαλύματα -
ιόντα).
 Ελεύθερα φορτισμένα σωματίδια (τήγματα, υδατικά
διαλύματα).
Προσομοίωση: Χημ.Β._ΨΕΠ15_1.2
5.2 Να ορίζουν τι είναι ηλεκτρολύτης.  Ορισμός του ηλεκτρολύτη – θεωρία Arrhenius
5.3 Να διακρίνουν ηλεκτρολύτες και μη ηλεκτρολύτες από την  Διάκριση ενώσεων σε ηλεκτρολύτες (ξίδι, χυμός λεμονιού,
καθημερινή ζωή. φυσικό νερό) και μη ηλεκτρολύτες (βενζίνη, πετρέλαιο,
οινόπνευμα, ζάχαρη).
5.4 Να διακρίνουν πειραματικά έναν ισχυρό από έναν ασθενή  Πειραματική διάκριση ισχυρού / ασθενή / μη ηλεκτρολύτη.**
ηλεκτρολύτη ή μη ηλεκτρολύτη με κριτήριο την ηλεκτρική Ηλεκτρική αγωγιμότητα διαλυμάτων ίσης μοριακότητας
αγωγιμότητα ισομοριακών διαλυμάτων.** NaOH, HCℓ, CH3COOH, NH3 και πετρέλαιο.
Προσομοίωση: Χημ.Β._ΨΕΠ15_Ηλεκτρολύτες_5.1
(Ισχυρός, ασθενής ή μη ηλεκτρολύτης)
23
5.5 Να εξηγούν τη μεγάλη διαφορά στην ηλεκτρική αγωγιμότητα  Εξήγηση της διαφοράς στην ηλεκτρική αγωγιμότητα 1
ασθενούς και ισχυρού ηλεκτρολύτη με την ίδια συγκέντρωση. ασθενούς και ισχυρού ηλεκτρολύτη, με την ίδια
συγκέντρωση, με αναφορά στην πλήρη και στην μερική
διάσταση (αμφίδρομη αντίδραση):
 Πλήρης διάσταση: Η αντίδραση μετατοπισμένη στα
προϊόντα (θεωρείται ποσοτική αντίδραση – μονόδρομο
βέλος) => μεγάλη συγκέντρωση ιόντων => ισχυρός
ηλεκτρολύτης.
Ενδεικτικό παράδειγμα:
HCℓ (g) + H2O (ℓ) H3O+ (aq) + Cℓ- (aq)
 Μερική διάσταση: Αμφίδρομη αντίδραση μετατοπισμένη
στα αριστερά (αμφίδρομο βέλος) => μικρή συγκέντρωση
ιόντων => ασθενής ηλεκτρολύτης.
CH3COOH (ℓ) + H2O (ℓ) CH3COO- (aq) + H3O+ (aq)
(Το κατιόν οξωνίου, H3O+, είναι η μορφή του κατιόντος
υδρογόνου, H+, στα υδατικά διαλύματα, αλλά είναι αποδεκτή
η απλουστευμένη γραφή του ως Η+.)
5.6 Να διακρίνουν τα υδατικά διαλύματα σε μοριακά και ιοντικά.  Διάκριση των υδατικών διαλυμάτων σε μοριακά και ιοντικά.
 Τα υδατικά διαλύματα των ισχυρών και ασθενών
ηλεκτρολυτών είναι ιοντικά.
Ενδεικτικά παραδείγματα: υδατικά διαλύματα χλωριούχου
νατρίου, υδροχλωρικού οξέος, οξικού οξέος
 Τα υδατικά διαλύματα των μη ηλεκτρολυτών είναι
μοριακά.
Ενδεικτικό παράδειγμα: υδατικό διάλυμα ζάχαρης
5.7 Να εξηγούν την έννοια του ιοντισμού στα υδατικά διαλύματα  Η έννοια του ιοντισμού (μερικώς και πλήρης ιοντισμός). 1
ομοιοπολικών ενώσεων, γράφοντας τις σχετικές χημικές  Ο ρόλος του νερού στον ιοντισμό των ομοιοπολικών
εξισώσεις. ενώσεων – ετερολυτική σχάση. Εξήγηση με προσομοιώματα.
Προσομοίωση:Χημ.Β._ΨΕΠ15_Ηλεκτρολύτες_4.1
(αγωγιμότητα HCℓ)
 Γραφή εξισώσεων ιοντισμού των ομοιοπολικών ενώσεων
(μονόδρομες και αμφίδρομες διαστάσεις): CH3COOH, NH3,
HCℓ.
5.8 Να εξηγούν την ηλεκτρολυτική διάσταση των ιοντικών ενώσεων,  Ορισμός ηλεκτρολυτικής διάστασης των ιοντικών ενώσεων
κατά τη διάλυσή τους στο νερό και κατά την τήξη τους, στα υδατικά τους διαλύματα και στα τήγματα.
γράφοντας τις σχετικές χημικές εξισώσεις.  Ο ρόλος του νερού στην ηλεκτρολυτική διάσταση. Εξήγηση
24
με προσομοιώματα.
Προσομοίωση: Χημ.Β._ΨΕΠ15_Ηλεκτρολύτες_4.1
(αγωγιμότητα NaCℓ)
 Γραφή χημικών εξισώσεων ηλεκτρολυτικής διάστασης
ιοντικών ενώσεων (μονόδρομες αντιδράσεις).
 Ενδεικτικά παραδείγματα
νερό
NaCℓ (s) Na+(aq) + Cℓ- (aq)
θέρμανση
NaCℓ (s) Na+(ℓ) + Cℓ- (ℓ)
5.9 Να εξηγούν τι είναι ο ισχυρός και τι ο ασθενής ηλεκτρολύτης σε  Ισχυρός ηλεκτρολύτης: Η αντίδραση είναι μετατοπισμένη στα
σχέση με τη διάσταση της ουσίας στο διάλυμα και την τιμή της προϊόντα. Πλήρης διάσταση για ιοντικές ενώσεις και για
σταθεράς χημικής ισορροπίας (ΚC), αναφέροντας παραδείγματα. κάποιες ομοιοπολικές ενώσεις.
Ενδεικτικά παραδείγματα: NaOH, NaCℓ, ΗCℓ
Γενικά: Ισχυροί ηλεκτρολύτες εάν τιμή της ΚC >1
 Ασθενής ηλεκτρολύτης: Η αντίδραση είναι μετατοπισμένη στα
αντιδρώντα. Μερική διάσταση για κάποιες ομοιοπολικές
ενώσεις.
Ενδεικτικά παραδείγματα: CH3COOH, NH3
Γενικά: Ασθενείς ηλεκτρολύτες εάν η τιμή της ΚC <10-3
 Να ΜΗΝ γίνονται υπολογισμοί των συγκεντρώσεων [Η+] και
[ΟΗ-] χρησιμοποιώντας την Κc.
5.10 Να αναγνωρίζουν ότι τα οξέα τα οποία ανήκουν στους ισχυρούς  Ισχυρά οξέα: HCℓ, HBr, HI, H2SO4, HNO3 , HCℓO4
ηλεκτρολύτες ονομάζονται ισχυρά οξέα και αυτά τα οποία  Ασθενή οξέα: ενδεικτικά παραδείγματα: CH3COOH, κιτρικό
ανήκουν στους ασθενείς ηλεκτρολύτες ονομάζονται ασθενή οξύ, HCOOH
οξέα.
5.11 Να αναγνωρίζουν ότι οι βάσεις οι οποίες ανήκουν στους  Ισχυρές βάσεις: NaOH, KOH, Ca(OH)2, Ba(OH)2
ισχυρούς ηλεκτρολύτες ονομάζονται ισχυρές βάσεις και αυτές οι  Ca(OH)2: μερικώς διαλυτό στο νερό. Όση ποσότητά του
οποίες ανήκουν στους ασθενείς ηλεκτρολύτες ονομάζονται διαλύεται στο νερό διίσταται πλήρως.
ασθενείς βάσεις.  Ασθενής βάση: ενδεικτικό παράδειγμα: NH3
Εργασίες / δραστηριότητες σε μορφή μελέτης (project)
5.12 Να διερευνούν τη σημασία των ηλεκτρολυτών στον ανθρώπινο  Διερεύνηση της σημασίας των ηλεκτρολυτών στον
οργανισμό. ανθρώπινο οργανισμό.
25
6. ΟΞΕΑ – ΒΑΣΕΙΣ
 Ορισμός οξέων και βάσεων κατά Arrhenius
 Γραφή χημικών τύπων
 Περιοδικός πίνακας
 Σθένος
 Ονοματολογία οξέων και βάσεων
 Στοιχειομετρία
 Χημικοί δεσμοί

Περ.
Οξέα και βάσεις κατά Brönsted – Lowry
6.1 Να αναγνωρίζουν καθημερινές ουσίες, οι οποίες περιέχουν οξέα  Καταγραφή/αναφορά καθημερινών ουσιών οι οποίες 3
ή βάσεις. περιέχουν οξέα (π.χ. ντομάτες, εσπεριδοειδή, αναψυκτικά) ή
βάσεις (π.χ. παραδοσιακά σαπούνια, καθαριστικά τζαμιών,
βαφές μαλλιών).
 Μελέτη ετικετών τροφίμων, ποτών κλπ.
Προσομοίωση (ΨΕΠ): Οξέα_ΧΗΜ_Β_ΨΕΠ16_Οξέα_2.0
Δραστηριότητα 1.1
6.2 Να αναφέρουν τη θεωρία του Arrhenius ως την πρώτη θεωρία  Ιστορική αναφορά: τον πρώτο ορισμό για τα οξέα και τις
για τα οξέα και τις βάσεις. βάσεις έδωσε το 1887 ο S. Arrhenius.
H2O
HCℓ  H+ + Cℓ-
H2O
NaOH  Na+ + OH-
26
6.3 Να διερευνούν πειραματικά την οξύτητα διαλύματος το οποίο  Πειραματική διερεύνηση:
προκύπτει κατά τη διάλυση ιοντικών ενώσεων στο νερό. **  διάλυση ανθρακικού νατρίου σε νερό το οποίο περιέχει 2
– 3 σταγόνες δείκτη φαινολοφθαλεΐνη. **
 διάλυση χλωριούχου αμμωνίου σε νερό το οποίο περιέχει
2 – 3 σταγόνες κυανούν βρωμοθυμόλης. **
Τα δύο διαλύματα αλάτων μπορούν να μελετηθούν και με
τον ίδιο δείκτη ή και με τους δύο δείκτες.
 Αναφορά ότι στα πειράματα τα οποία
πραγματοποιήθηκαν σχηματίστηκε βασικό ή όξινο
διάλυμα, χωρίς να υπάρχει διάλυση οξέος ή βάσης.
6.4 Να αναφέρουν γιατί η θεωρία του Arrhenius δεν μπορεί να  Αναφορά:

ερμηνεύσει την όξινη ή τη βασική συμπεριφορά υδατικών  Οξέα κατά Arrhenius είναι οι υδρογονούχες μοριακές
διαλυμάτων αλάτων. ενώσεις οι οποίες δίνουν κατιόντα υδρογόνου (H+) κατά τη
διάλυσή τους στο νερό.
 Βάσεις κατά Arrhenius είναι οι ενώσεις του τύπου Μ(ΟΗ)χ
οι οποίες δίνουν ανιόντα OH- κατά τη διάλυσή τους στο
νερό.
6.5 Να αναφέρουν ότι η θεωρία του Arrhenius περιορίζεται μόνο σε  Αναφορά ότι πολλές ουσίες συμπεριφέρονται ως οξέα ή ως
υδατικά διαλύματα. βάσεις και σε άλλους διαλύτες εκτός από το νερό.
Παράδειγμα: διάλυση υδροχλωρίου σε ακετόνη ή αιθανόλη.
6.6 Να εξηγούν την αναγκαιότητα δημιουργίας μιας νέας θεωρίας η  Ενδεικτικά παραδείγματα σχηματισμού όξινου ή βασικού
οποία να καλύπτει ευρύτερα τις έννοιες οξύ ή βάση. περιβάλλοντος σε μη υδατικά διαλύματα ή σε διαλύματα
αλάτων:
 διάλυση υδροχλωρίου σε αιθανόλη – όξινο περιβάλλον
 διάλυση χλωριούχου αμμωνίου σε νερό – όξινο
περιβάλλον
 διάλυση οξικού νατρίου σε νερό – βασικό περιβάλλον.
6.7 Να διατυπώνουν τον ορισμό των οξέων και των βάσεων κατά  Διατύπωση ορισμού οξέων και βάσεων κατά Brönsted -
Brönsted - Lowry. Lowry:
 οξύ είναι η ουσία (μόριο ή ιόν) η οποία μπορεί να δώσει
ένα ή περισσότερα πρωτόνια (πρωτονιοδότης).
 βάση είναι η ουσία (μόριο ή ιόν) η οποία μπορεί να δεχτεί
ένα ή περισσότερα πρωτόνια (πρωτονιοδέκτης).
 Διαγραμματική απεικόνιση του ορισμού οξέος - βάσης κατά
Brönsted – Lowry σε χημικές αντιδράσεις.
27
..
HCℓ + NH3  NH4+ + Cℓ-
6.8 Να εντοπίζουν σε μια χημική αντίδραση το οξύ και τη βάση  Παραδείγματα οξέων και βάσεων κατά Brönsted – Lowry: 1
σύμφωνα με τον ορισμό κατά Brönsted – Lowry και να  ιοντισμός HCℓ στο H2O: ποιο δρα ως οξύ ποιο ως βάση;
αιτιολογούν τις επιλογές τους. HCℓ + H2O  H3O+ + Cℓ-
οξύ βάση
 ιοντισμός ΗΝΟ3 στο H2O: ποιο δρα ως οξύ ποιο ως βάση;
HNO3 (aq) + H2O (ℓ)  H3O+(aq) + NO3-(aq)
οξύ βάση
 ιοντισμός της αμμωνίας στο νερό, αμφίδρομη αντίδραση,
χαρακτηρισμός οξέων βάσεων, τόσο προς τα αριστερά
όσο και προς τα δεξιά.
NH3 + H2O NH4+ + OH-
βάση οξύ οξύ βάση
 αντίδραση εξουδετέρωσης μεταξύ HCℓ και NH3 σε αέρια
φάση.
HCℓ (g) + NH3 (g)  NH4Cℓ (s)
οξύ βάση
 διάλυση ΝΗ4Cℓ σε νερό και αιτιολόγηση του όξινου
χαρακτήρα του διαλύματος.
NH4Cℓ(s)  NH4+ Cℓ–
NH4+ + H2O NH3 + H3O +
οξύ βάση βάση οξύ
6.9 Να ορίζουν ποιες ουσίες ονομάζονται αμφολύτες.  Αμφολύτες είναι οι ουσίες οι οποίες συμπεριφέρονται τόσο 1
ως οξέα όσο και ως βάσεις.
 Ενδεικτικά παραδείγματα:
HCℓ + H2O  H3O+ + Cℓ-
NH3 + H2O  NH4+ + OH-
 Το νερό είναι αμφολύτης σύμφωνα με τη θεωρία Brönsted –
Lowry.
6.10 Να εξάγουν συμπεράσματα για τα οξέα και τις βάσεις σύμφωνα  Συμπεράσματα:
με τη θεωρία Brönsted – Lowry από τα παραδείγματα τα οποία  Δεν μπορεί να εκδηλωθεί ο όξινος χαρακτήρας μιας
μελετήθηκαν πιο πάνω. ουσίας χωρίς την παρουσία δέκτη πρωτονίων και
28
αντίστροφα.
το HCℓ στο νερό εκδηλώνει τον όξινο χαρακτήρα του, γιατί
το νερό συμπεριφέρεται ως δέκτης πρωτονίων (βάση).
HCℓ (g) + H2O (ℓ)  Cℓ- + H3O+
Αντίθετα, το καθαρό αέριο HCℓ δεν εκδηλώνει όξινο
χαρακτήρα γιατί δεν υπάρχει δέκτης πρωτονίων (βάση).
 Tα οξέα και οι βάσεις μπορεί να είναι μόρια ή ιόντα.
 Οξέα: μόρια π.χ. HCℓ, HCN, HNO3 ή ιόντα π.χ. ΝΗ4+,
HCO3-
 Βάσεις: μόρια π.χ. NH3, C2H5NH2 ή ιόντα π.χ. CN-, OH-
 Η θεωρία Brönsted - Lowry εφαρμόζεται τόσο σε υδατικά
όσο και σε μη υδατικά διαλύματα.
HCℓ (C6H6) + NH3 (C6H6)  NH4Cℓ (s)
6.11 Να εξηγούν τις έννοιες του συζυγούς οξέος και της συζυγούς  Ένα οξύ αποβάλλει πρωτόνιο και μετατρέπεται σε βάση, τη
βάσης. συζυγή του βάση.
 Μια βάση δέχεται πρωτόνιο και μετατρέπεται σε οξύ, το
συζυγές της οξύ.
6.12 Να αναγνωρίζουν σε μια χημική εξίσωση ποια είναι τα συζυγή  ΗΑ + Β  Α- + ΒΗ+

ζεύγη οξέων – βάσεων. οξύ(1) + βάση(2) βάση(1) οξύ(2)
 ΗΑ  Η+ + Α-
οξύ πρωτόνιο βάση
Η βάση Α- λέγεται συζυγής του οξέος ΗΑ και το οξύ ΗΑ
συζυγές της βάσης Α-. Το δε ζεύγος ΗΑ και Α- λέγεται
συζυγές ζεύγος.
Β + Η+  ΗΒ+
βάση πρωτόνιο οξύ
Το οξύ ΗΒ+ λέγεται συζυγές της βάσης Β και η βάση Β
συζυγής του οξέος ΗΒ+. Το ζεύγος ΗΒ+ και Β λέγεται συζυγές
ζεύγος.
6.13 Να γράφουν τη συζυγή βάση ενός οξέος και το συζυγές οξύ μιας  Γραφή της συζυγούς βάσης π.χ. HNO3, H2SO4, H2O, NH4+
βάσης.  Γραφή του συζυγούς οξέος π.χ. NH3, H2PO4-, NO3-, HSO4-
6.14 Να προβλέπουν την ισχύ ενός οξέος (ή μιας βάσης), όταν  Ιοντισμός ισχυρού οξέος στο νερό.
γνωρίζουν την ισχύ της συζυγούς του βάσεως (ή του οξέος). Ενδεικτικό παράδειγμα: HCℓ + H2O  H3O+ + Cℓ-
29
 Εφόσον το οξύ είναι ισχυρό η αντίδραση είναι
μετατοπισμένη προς τα δεξιά, προς τα αριστερά έχουμε
μικρή μετατόπιση: το HCℓ είναι ισχυρό οξύ, άρα η συζυγής
του βάση Cℓ- είναι ασθενής βάση.
 Ιοντισμός ασθενούς οξέος στο νερό.
Ενδεικτικό παράδειγμα: ΗCΝ + H2O H3O+ + CΝ -
 Εφόσον το οξύ είναι ασθενές η αντίδραση είναι
μετατοπισμένη προς τα αριστερά, προς τα δεξιά έχουμε
μικρή μετατόπιση: το ΗCΝ είναι ασθενές οξύ, άρα η
συζυγής του βάση CΝ-, είναι ισχυρή βάση.
Κοινές ιδιότητες οξέων

6.15 Να διακρίνουν πειραματικά τα οξέα από τις βάσεις με τη χρήση  Πειραματική διάκριση οξέων (HCℓ) από τις βάσεις (NaOH) με 2
των δεικτών φαινολοφθαλεΐνη, ΦΦ, κυανούν βρωμοθυμόλης, τη χρήση των δεικτών: φαινολοφθαλεΐνη, ΦΦ, κυανούν
ΚΒΘ και ηλιανθίνη, ΜΟ.** βρωμοθυμόλης, ΚΒΘ και ηλιανθίνη, ΜΟ.**
6.16 Να διερευνούν πειραματικά την επίδραση αραιού διαλύματος  Πειραματική διερεύνηση αραιού διαλύματος υδροχλωρικού
υδροχλωρικού οξέος ή θειικού οξέος σε άλατα.** οξέος: **
 στα διαλύματα των αλάτων AgNO3, Pb(NO3)2, Ba(NO3)2
 στα στερεά άλατα CH3COONa και Νa2CO3
 Πειραματική διερεύνηση αραιού διαλύματος θειικού οξέος σε
διάλυμα του άλατος BaSO4.**
6.17 Να ανιχνεύουν πειραματικά το αέριο CO2.**  Πειραματική ανίχνευση του αερίου CO2.**
 Γραφή χημικής εξίσωσης.
6.18 Να διερευνούν πειραματικά την επίδραση πυκνού θειικού οξέως  Πειραματική διερεύνηση πυκνού θειικού οξέως σε χλωριούχο
σε χλωριούχα άλατα.** νάτριο.**
6.19 Να ανιχνεύουν πειραματικά το αέριο HCℓ.**  Πειραματική ανίχνευση του αερίου HCℓ.**
6.20 Να γράφουν τις χημικές εξισώσεις οι οποίες  Γραφή των χημικών εξισώσεων οι οποίες
πραγματοποιήθηκαν στα πειράματα τα οποία μελετήθηκαν πιο πραγματοποιήθηκαν κατά την πειραματική διερεύνηση.
πάνω.
AgNO3 (aq) + HCℓ (aq)  AgCℓ (s) + HNO3 (aq)
Pb(NO3)2 (aq) + 2HCℓ (aq)  PbCℓ2 (s) + 2HNO3 (aq)
Ba(NO3)2 (aq) + 2HCℓ (aq) X (δεν πραγματοποιείται
αντίδραση)
Ba(NO3)2 (aq) + H2SO4 (aq)  BaSO4 (s) + HNO3 (aq)
30
CH3COONa (s) + HCℓ (aq)  CH3COOH (aq) + NaCℓ (aq)
Na2CΟ3 (s) + 2HCℓ (aq)  2NaCℓ (aq) + H2O (ℓ) + CO2 (g)
NaHCΟ3 (s) + HCℓ (aq)  NaCℓ (aq) + H2O (ℓ) + CO2 (g)
ΝaCℓ (s) + π.H2SO4 (ℓ)  NaΗSO4 (aq) + HCℓ (g)
6.21 Να κωδικοποιούν τα αποτελέσματα των πειραμάτων τα οποία  Πραγματοποίηση χημικής αντίδρασης όταν παράγεται:
μελετήθηκαν πιο πάνω για να διατυπώνουν τις προϋποθέσεις  αέριο: π.χ. CO2, HCℓ
κάτω από τις οποίες πραγματοποιείται μια χημική αντίδραση  ασθενής ηλεκτρολύτης: π.χ. CH3COOH, H2O
μεταξύ οξέος και άλατος.  ίζημα: π.χ. AgCℓ, PbCℓ2, BaSO4
6.22 Να αναγνωρίζουν τα δυσδιάλυτα και ευδιάλυτα άλατα, τα  Δυσδιάλυτα άλατα (ιζήματα): SO42-, Cℓ-, Br -, I-, CO32-
δυσδιάλυτα και ευδιάλυτα αέρια και τους ασθενείς ηλεκτρολύτες.  Ευδιάλυτα άλατα : ΝΟ3-
 Ευδιάλυτα αέρια : HCℓ, NH3
 Δυσδιάλυτα αέρια : H2, CO2
 Ασθενείς ηλεκτρολύτες: CH3COOH, H2O
6.23 Να χαρακτηρίζουν τις αντιδράσεις, οι οποίες  Αντίδραση διπλής αντικατάστασης: διπλή αντικατάσταση 1
πραγματοποιήθηκαν κατά την εκτέλεση των πειραμάτων, ως ιόντων.
αντιδράσεις διπλής αντικατάστασης. Pb(NO3)2 (aq) + 2HCℓ (aq)  PbCℓ2 (s) + 2HNO3 (aq)
 Όταν η αντίδραση δεν πραγματοποιείται όλα τα ιόντα
παραμένουν ελεύθερα στο διάλυμα.
Ba(NO3)2 (aq) + 2HCℓ (aq) Ba2+ + 2NO3- + 2H+ + 2Cℓ-
(δεν πραγματοποιείται αντίδραση – Μείγμα ιόντων)
6.24 Να γράφουν τη γενική μορφή της αντίδρασης διπλής  Γραφή γενικής αντίδρασης διπλής αντικατάστασης:
αντικατάστασης. Μ+Α- + Η+Β-  Μ+Β- + Η+Α-
6.25 Να γράφουν χημικές εξισώσεις διπλής αντικατάστασης σε  Γραφή χημικών εξισώσεων διπλής αντικατάστασης σε ιοντική
ιοντική μορφή. μορφή:
CH3COONa (s) + (H+ + Cℓ-)(aq)  CH3COOH (aq) + (Na+ + Cℓ-) (aq)
Ag+(aq) + NO3-(aq) + H+(aq) + Cℓ-(aq) AgCℓ (s) + H+(aq) + NO3-(aq)
 Σε ιοντική μορφή δεν γράφονται τα στερεά, τα δυσδιάλυτα
αέρια, τα ιζήματα και οι ασθενείς ηλεκτρολύτες.
6.26 Να δηλώνουν τις προϋποθέσεις για να πραγματοποιηθεί μία  Προϋπόθεση πραγματοποίησης μιας αντίδρασης διπλής
αντίδραση διπλής αντικατάστασης. αντικατάστασης είναι η παραγωγή ασθενούς ηλεκτρολύτη,
αερίου ή ιζήματος.
31
6.27 Να προβλέπουν πότε πραγματοποιείται μια αντίδραση διπλής  Προϋποθέσεις μιας αντίδρασης διπλής αντικατάστασης.
αντικατάστασης και να αναφέρουν τα προϊόντα στις σχετικές  Πίνακας με ιζήματα, αέρια, ασθενείς ηλεκτρολύτες.
χημικές αντιδράσεις.  Πρόβλεψη της πραγματοποίησης σχετικών χημικών
αντιδράσεων και συμπλήρωση των προϊόντων σε αυτές οι
οποίες πραγματοποιούνται.
Αντιδράσεις εξουδετέρωσης
6.28 Να εξηγούν γιατί η αντίδραση μεταξύ ενός οξέος και μιας βάσης  Αντιδράσεις διπλής αντικατάστασης 1
είναι αντίδραση διπλής αντικατάστασης. Μ+Α- + Η+Β-  Μ+Β- + Η+Α-
Μ ΟΗ + Η Β
+ - + -
 Μ+Β- + Η2Ο
6.29 Να χαρακτηρίζουν την αντίδραση μεταξύ ενός οξέος και μιας  Χαρακτηρισμός της αντίδρασης μεταξύ ενός οξέος και μιας
βάσης ως αντίδραση εξουδετέρωσης. βάσης ως αντίδραση εξουδετέρωσης (μόνο αντιδράσεις
πλήρους εξουδετέρωσης).
6.30 Να εξηγούν γιατί πραγματοποιείται πάντα η αντίδραση  Ενδεικτικό παράδειγμα:

εξουδετέρωσης. HCℓ + NaOH  NaCℓ + H2O
6.31 Να γράφουν σε ιοντική μορφή την αντίδραση εξουδετέρωσης.  Ενδεικτικά παραδείγματα :

(H+ + Cℓ-) + (Na+ + OH-)  (Na+ + Cℓ-) + H2O
(H+ + NO3-) + (K+ + OH-)  (K+ + NO3-) + H2O
Προσομοίωση (ΨΕΠ): Οξέα_ΧΗΜ_Β_ΨΕΠ16_Οξέα_2.0
Δραστηριότητα 1.2.3
Προσομοίωση (ΨΕΠ): Βάσεις_ΧΗΜ_Β_ΨΕΠ17_Βάσεις_2.0
Δραστηριότητα 3.2
6.32 Να γράφουν τη γενική (ιοντική) μορφή της αντίδρασης  Γραφή της γενικής (ιοντικής) μορφής της αντίδρασης
εξουδετέρωσης. εξουδετέρωσης:
H+(aq) + OH- (aq)  H2O(ℓ)
6.33 Να γράφουν και να ισοσταθμίζουν αντιδράσεις εξουδετέρωσης.  Γραφή και ισοστάθμιση αντιδράσεων εξουδετέρωσης.
Επίδραση οξέων σε μέταλλα
6.34 Να διερευνούν πειραματικά την επίδραση οξέων σε μέταλλα.**  Πειραματική διερεύνηση της επίδρασης αραιού διαλύματος 1
υδροχλωρικού οξέος στα μέταλλα Mg, Zn και Cu.**
6.35 Να ανιχνεύουν πειραματικά το αέριο Η2.**  Πειραματική ανίχνευση του αερίου Η2.**
32
6.36 Να προβλέπουν πότε ένα οξύ αντιδρά με ένα μέταλλο.  Πρόβλεψη αν ένα μέταλλο αντιδρά (ή όχι) με ένα οξύ.
Όλα τα οξέα αντιδρούν με τα μέταλλα, τα οποία είναι
περισσότερο δραστικά από το υδρογόνο.
6.37 Να γράφουν τις χημικές εξισώσεις αραιών διαλυμάτων οξέων με  Γραφή χημικών εξισώσεων αραιών διαλυμάτων οξέων με
μέταλλα. μέταλλα.
Cu (s) + HCℓ (aq)  Χ (δεν πραγματοποιείται αντίδραση)
Fe (s) + 2CH3COOH (aq) (CH3COO)2Fe (aq) + H2 (g)
Mg (s) + H2SO4 (aq)  MgSO4 (aq) + H2 (g)
Κοινές ιδιότητες βάσεων

6.38 Να εφαρμόζουν τις προϋποθέσεις πραγματοποίησης μιας  Εφαρμογή – ενδεικτικά παραδείγματα: 1
αντίδρασης διπλής αντικατάστασης όταν συμμετέχουν βάσεις σε Mg(NO3)2 (aq) + ΝaΟΗ (aq) 
παραδείγματα χημικών αντιδράσεων. Κ2CO3 (aq) + Ca(OH)2 (aq) 
ΝΗ4Cℓ (aq) + KΟΗ (aq) 
Ευδιάλυτες βάσεις: LiOH, NaOH, KOH, Ba(OH)2,
Ca(OH)2 (μερικώς διαλυτή).
6.39 Να σχεδιάζουν ένα απλό πείραμα για την παρασκευή της  Σχεδιασμός και πραγματοποίηση πειράματος παρασκευής
αμμωνίας. ** της αμμωνίας (ασθενής βάση).**
6.40 Να ανιχνεύουν πειραματικά την αμμωνία, ΝΗ3.**  Πειραματική ανίχνευση της αμμωνίας, ΝΗ3.**
6.41 Να εισηγούνται πειραματική μεθοδολογία για τη διάκριση ουσιών  Εισήγηση πειραματικής μεθοδολογίας διάκρισης ουσιών και 1
και ιόντων. ιόντων με βάση τις γνώσεις τις οποίες έχουν αποκομίσει:
 Αργυρόχρωμα στερεά: Mg, Ag
 Λευκά στερεά: CaSO4, CaCO3
 Λευκά στερεά: NaCℓ, NH4Cℓ
 Άχρωμα διαλύματα: HCℓ, H2SO4
 Άχρωμα διαλύματα: Pb(NO3)2, Aℓ(NO3)3
 Άχρωμα διαλύματα: Pb(NO3)2, BaCℓ2
33
Στοιχειομετρικοί υπολογισμοί
6.42 Να επιλύουν αριθμητικές ασκήσεις στοιχειομετρίας με βάση τις  Επίλυση ασκήσεων. 3
χημικές αντιδράσεις οι οποίες μελετήθηκαν πιο πάνω. (Ασκήσεις λύνονται σε όλες τις επιμέρους υποενότητες)
 Ασκήσεις με διαλύματα οξέων ή βάσεων γνωστής
συγκέντρωσης (ή γνωστής % κ.ο. περιεκτικότητας) και
αγνώστου όγκου (ή το αντίστροφο), τα οποία απαιτούνται
για την πλήρη διαλυτοποίηση ή εξουδετέρωση
συγκεκριμένης ποσότητας μιας ουσίας.
 Εύρεση συγκεκριμένης ποσότητας μιας ουσίας (π.χ.
μετάλλου, άλατος) από την ποσότητα του αερίου το οποίο
παράγεται σε κανονικές συνθήκες (Κ.Σ./STP) ή το
αντίστροφο.
 Εύρεση της % κ.μ. (% w/w) περιεκτικότητας ενός
μείγματος δύο ουσιών.
34
7. ΥΔΑΤΙΚΑ ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΟΛΥΤΩΝ
 Έννοια pH, μέτρηση pH

 Πεχαμετρικό χαρτί, πεχάμετρο
 Συσχέτιση της τιμής του pH με το πόσο όξινο ή βασικό είναι ένα διάλυμα

Περ.
Ιονικό γινόμενο νερού
7.1 Να αναφέρουν ότι το νερό είναι ασθενής ηλεκτρολύτης.  Η μικρή αγωγιμότητα, μερική διάσταση – ιοντισμός του 1
νερού.
Η2Ο Η+ + OH- ΚΗ2O = 1,8x10-16
7.2 Να γράφουν τη σταθερά ισορροπίας του νερού, Kc.  Η σταθερά ισορροπίας του νερού:
Kc = [Η+][ΟΗ-] / [H2O]
7.3 Να αναφέρουν το ιοντικό γινόμενο του νερού, Kw, ως τρόπο  Η συγκέντρωση του νερού είναι μεγάλη σε σχέση με τη
έκφρασης της ποσοτικής σχέσης μεταξύ της συγκέντρωσης των συγκέντρωση των ιόντων και είναι σταθερός αριθμός (55,55
ιόντων υδρογόνου και υδροξυλίου σε υδατικά διαλύματα. mol / L).
Kc [H2O] = [Η+][ΟΗ-], Kc [H2O] = Kw , [Η+][ΟΗ-] = Kw
7.4 Να αναφέρουν την τιμή του ιοντικού γινόμενου του νερού, Kw  Kw = [Η+][ΟΗ-] = 10-14 στους 25 0C.
στους 25 0C. Απόδειξη της τελικής τιμής Kw =10-14 δεδομένης της Kc.
7.5 Να υπολογίζουν τις τιμές [Η+] και [ΟΗ]- από την τιμή Kw.  Υπολογισμός τιμών [Η+] και [ΟΗ-] από την τιμή Kw.
7.6 Να αναγνωρίζουν ότι η τιμή Kw μεταβάλλεται με τη  Αύξηση στην τιμή Kw με αύξηση της θερμοκρασίας
θερμοκρασία, αλλά η [Η+]=[ΟΗ-]. (ενδόθερμη αμφίδρομη αντίδραση – νόμος Le Chatelier).
 Για το νερό η τιμή της [Η+] ισούται με την τιμή της [ΟΗ-]
([Η+]=[ΟΗ-]) σε οιαδήποτε θερμοκρασία εφόσον ισχύει
Η2Ο Η+ + OH-
35
Διαλύματα οξέων, βάσεων – pH, pOH
7.7 Να κατατάσσουν τα διαλύματα σε όξινα βασικά ή ουδέτερα με  Κατάταξη των διαλυμάτων σε βασικά, όξινα, ουδέτερα με 2
κριτήριο τη σύγκριση [Η+] και [ΟΗ-]. βάση τη συγκέντρωση των Η+ και ΟΗ-.
7.8 Να εξηγούν γιατί το νερό είναι ουδέτερο με κριτήριο τις [Η+] και  Εξήγηση της ουδετερότητας του νερού με κριτήριο τις [Η+] και
[ΟΗ-]. [ΟΗ-].
7.9 Να ορίζουν το pH ως: pH = - log [Η+].  Ορισμός pH = - log [Η+]

Αναφορά στην επινόηση του όρου pH και στην ανάγκη
χρήσης μεγαλύτερων (εύχρηστων) αριθμών για τις πρακτικές
ανάγκες σύγκρισης της οξύτητας των διάφορων διαλυμάτων.
7.10 Να υπολογίζουν την τιμή του pH του νερού στους 25 0C.  Υπολογισμός της τιμής του pH του νερού από το Kw.
7.11 Να εξηγούν, από το Kw του νερού, γιατί οι τιμές pH των οξέων  Όξινα διαλύματα:
είναι μικρότερες του 7 (επτά) στους 25 0C. [Η+] > [ΟΗ-]  [Η+] >10-7 M  pH = - log [Η+] < 7
7.12 Να εξηγούν, από το Kw του νερού, γιατί οι τιμές pH των βάσεων  Βασικά / αλκαλικά διαλύματα:
είναι μεγαλύτερες του 7 στους 25 0C. [Η+] < [ΟΗ-]  [Η+] <10-7 M  pH = - log [Η+] >7
7.13 Να υπολογίζουν το pH διαλυμάτων ισχυρών οξέων με δεδομένη  Υπολογισμός του pH διαλυμάτων ισχυρών οξέων και 2
τη συγκέντρωση του οξέος και αντίστροφα. αντίστροφα.
 pH = - log [Η+]
 [Η+] = 10-pH
7.14 Να ορίζουν το pOH.  Ορισμός pOH = - log [OΗ-]
7.15 Να αναφέρουν τη σχέση της τιμής του pH και του pOH, στους  Αναφορά στη σχέση της τιμής του pH και του pOH, στους
25 0C ως: pH + pOH = 14 25 0C ως: pH + pOH = 14
7.16 Να υπολογίζουν την τιμή του pH διαλυμάτων ισχυρών βάσεων  Υπολογισμός της τιμής του pH διαλυμάτων ισχυρών βάσεων
με δεδομένη τη συγκέντρωση της βάσης και αντίστροφα. με δεδομένη τη συγκέντρωση της βάσης.
 Υπολογισμός της συγκέντρωσης ισχυρών βάσεων με
δεδομένο το pH ως : [ΟΗ-] = 10-pΟH
7.17 Να αναγνωρίζουν τη σημασία της έννοιας του pH στην  H έννοια του pH και η σημασία του στην καθημερινή ζωή.
καθημερινή ζωή. π.χ. pH σαπουνιών, καλλυντικών, σαμπουάν, ανθρώπινης
επιδερμίδας.
36
7.18 Να διερευνούν πειραματικά την τιμή του pH με το πόσο όξινη ή  Πειραματική διερεύνηση: **
βασική είναι μια ουσία.** Μέτρηση pH διαλυμάτων ουσιών καθημερινής χρήσης με
πεχάμετρο και ταξινόμησή τους σε όξινα, βασικά ή ουδέτερα.
Επιλογή από ουσίες της καθημερινής ζωής όπως: ξίδι, χυμός
λεμονιού, ποτό σόδα, σαπούνι, μαγειρική σόδα,
αποσταγμένο νερό, διάλυμα μαγειρικού άλατος,
οδοντόκρεμα, γιαούρτι, γάλα μαγνησίας, υγρό καθαρισμού
με αμμωνία, ουσία καθαρισμού πέτρας, αεριούχο
αναψυκτικό.
 Συσχέτιση της τιμής του pH των ουσιών οι οποίες
μελετήθηκαν στο πείραμα, με το πόσο όξινη ή βασική είναι
μια ουσία.
Σταθερά Ιοντισμού, Κοξ – Κβ

7.19 Να διατυπώνουν τον τύπο της σταθεράς διάστασης, Κοξ, για  Διατύπωση της Κοξ για ασθενή οξέα. 4
ασθενή οξέα. Κοξ = [Η+]2 / Cοξ
7.20 Να υπολογίζουν τις συγκεντρώσεις των [Η+] και [ΟΗ-] σε υδατικά  Υπολογισμός συγκεντρώσεων [Η+] και [ΟΗ-] σε υδατικά
διαλύματα ισχυρών και ασθενών ηλεκτρολυτών. διαλύματα ισχυρών και ασθενών ηλεκτρολυτών.
7.21 Να υπολογίζουν το pH διαλύματος ασθενούς οξέος με δεδομένα  Υπολογισμός του pH διαλύματος ασθενούς οξέος με
τη συγκέντρωση Cοξ και το Kοξ. δεδομένα τη συγκέντρωση, Cοξ, και το Kοξ. εφαρμόζοντας τις
αναγκαίες προσεγγίσεις.
7.22 Να υπολογίζουν τη συγκέντρωση διαλύματος ασθενούς οξέος,  Υπολογισμός της συγκέντρωσης διαλύματος ασθενούς
Cοξ, με δεδομένα το pH και το Kοξ. οξέος, Cοξ, με δεδομένα το pH και το Kοξ. εφαρμόζοντας τις
7.23 Να υπολογίζουν τo Kοξ διαλύματος ασθενούς οξέος με  Υπολογισμός του Kοξ διαλύματος ασθενούς οξέος, με
δεδομένα το pH και τη συγκέντρωση του οξέος. δεδομένα το pH και τη συγκέντρωση του οξέος,
εφαρμόζοντας τις αναγκαίες προσεγγίσεις.
7.24 Να διατυπώνουν τον τύπο της σταθεράς διάστασης, Κβ, για  Διατύπωση της Κβ, για ασθενείς βάσεις.
ασθενείς βάσεις. Κβ = [ΟΗ-]2 / Cβ
7.25 Να υπολογίζουν την τιμή του pH διαλύματος ασθενούς βάσης  Υπολογισμός της τιμής του pH διαλύματος ασθενούς βάσης
με δεδομένα τη συγκέντρωση Cβ, και το Kβ. με δεδομένα τη συγκέντρωση, Cβ, και το Kβ εφαρμόζοντας τις
37
7.26 Να υπολογίζουν τη συγκέντρωση διαλύματος ασθενούς βάσης  Υπολογισμός της συγκέντρωσης διαλύματος ασθενούς
με δεδομένα το pH και το Kβ. βάσης με δεδομένα το pH και το Kβ εφαρμόζοντας τις
7.27 Να υπολογίζουν το Kβ διαλύματος ασθενούς βάσης με  Υπολογισμός του Kβ διαλύματος ασθενούς βάσης, με
δεδομένα την τιμή του pH και τη συγκέντρωση της βάσης. δεδομένα την τιμή του pH και τη συγκέντρωση της βάσης
εφαρμόζοντας τις αναγκαίες προσεγγίσεις.
7.28 Να διερευνούν πειραματικά την τιμή του pH διαλυμάτων ισχυρού  Πειραματική διερεύνηση: **
οξέος με ασθενές οξύ της ίδιας μοριακότητας σε διάφορες Μέτρηση της τιμής του pH διαλυμάτων: HCℓ 0,001 M και
συγκεντρώσεις.** 0,1 Μ και CH3COOH 0,001 M και 0,1 Μ.
7.29 Να συγκρίνουν την τιμή του pH διαλυμάτων ισχυρού οξέος με  Σύγκριση μεταξύ της τιμής του pH διαλυμάτων ισχυρού οξέος
ασθενές οξύ της ίδιας συγκέντρωσης. με ασθενές οξύ της ίδιας συγκέντρωσης και αιτιολόγηση.
7.30 Να διερευνούν πειραματικά την τιμή του pH διαλυμάτων  Πειραματική διερεύνηση: **

ισχυρής βάσης με ασθενή βάση της ίδιας μοριακότητας σε Μέτρηση της τιμής του pH διαλυμάτων: ΝaΟΗ 0,001 M και
διάφορες συγκεντρώσεις.** 0,1Μ και ΝΗ3 0,001 M και 0,1 Μ.
7.31 Να συγκρίνουν την τιμή του pH διαλυμάτων ισχυρής βάσης με  Σύγκριση μεταξύ της τιμής του pH διαλυμάτων ισχυρής
ασθενή βάση της ίδιας συγκέντρωσης βάσης με ασθενή βάση της ίδιας συγκέντρωσης και
αιτιολόγηση.
Επίδραση κοινού ιόντος – Ρυθμιστικά διαλύματα

7.32 Να ερμηνεύουν το φαινόμενο της επίδρασης του κοινού ιόντος  Εφαρμογή της αρχής του Le Chatelier σε: 4
σύμφωνα με την αρχή του Le Chatelier.  διάλυμα ασθενούς οξέος με προσθήκη άλατος του οξέος.
 διάλυμα ασθενούς βάσης με προσθήκη άλατος της
βάσης.
7.33 Να προβλέπουν τη μεταβολή της τιμής του pH σε διάλυμα  Πρόβλεψη (χωρίς μαθηματικές πράξεις) της μεταβολής της
ασθενούς οξέος ή βάσης όταν σε αυτό προστίθεται άλας του τιμής του pH σε διάλυμα ασθενούς οξέος ή βάσης όταν σε
οξέος ή της βάσης. αυτό προστίθεται άλας του οξέος ή της βάσης.
7.34 Να εφαρμόζουν τον τύπο του Κοξ ή της Κβ για να υπολογίζουν  Εφαρμογή του τύπου Κοξ ή Κβ στους υπολογισμούς της τιμής
την τιμή του pH υδατικού διαλύματος ασθενούς οξέος / βάσης του pH υδατικού διαλύματος ασθενούς οξέος / βάσης το
το οποίο περιέχει άλας του οξέος / βάσης. οποίο περιέχει άλας του οξέος / βάσης εφαρμόζοντας τις
38
7.35 Να ορίζουν τι είναι τα ρυθμιστικά διαλύματα και ποιες είναι οι  Ορισμός ρυθμιστικών διαλυμάτων ως:
ιδιότητές τους.  ασθενές οξύ/βάση και άλας με κοινό ιόν
 ασθενές οξύ και τη συζυγή του βάση ή ασθενής βάση και
το συζυγές της οξύ
 Ιδιότητες ρυθμιστικού διαλύματος: Το pH τους παραμένει
πρακτικά σταθερό, όταν:
 προστεθεί μικρή αλλά υπολογίσιμη ποσότητα ισχυρού
οξέος ή βάσης.
 αραιωθούν μέχρι κάποια όρια.
7.36 Να προτείνουν τρόπους παρασκευής ρυθμιστικών διαλυμάτων.  Ενδεικτικά παραδείγματα παρασκευής ρυθμιστικών
διαλυμάτων:
 CH3COOH / CH3COONa
 HCℓ / CH3COONa (σε περίσσεια).
 CH3COOH (σε περίσσεια) / NaOH
7.37 Να διερευνούν πειραματικά τη μεταβολή της τιμής του pH των  Πειραματική διερεύνηση: **
ρυθμιστικών διαλυμάτων (οξέος / άλατος) με την προσθήκη  Μέτρηση της τιμής του pH αποσταγμένου νερού,
μικρών ποσοτήτων οξέος / βάσης και να συγκρίνουν με την προσθήκη σταγόνων.
αντίστοιχη μεταβολή σε αποσταγμένο νερό.** HCℓ 0,1 M και μέτρηση του pH ξανά.
Επανάληψη της διαδικασίας με προσθήκη 2 σταγόνων
NaOH 0,1 M.
 Επανάληψη του πιο πάνω πειράματος αντικαθιστώντας
το νερό με ρυθμιστικό διάλυμα (2 mL CH3COOH 0,2 Μ,
4mL CH3COONa 0,2 M και 34 mL H2O).
 Σύγκριση των αποτελεσμάτων.
7.38 Να εξηγούν γιατί η τιμή του pH ρυθμιστικών διαλυμάτων  Εξήγηση εφαρμόζοντας την αρχή του Le Chatelier.
μεταβάλλεται ελάχιστα με την προσθήκη μικρής ποσότητας  Συζήτηση ενδεικτικών παραδειγμάτων:
ισχυρού οξέος ή ισχυρής βάσεως.  CH3COOH / CH3COONa προσθήκη μικρής ποσότητας
HCℓ ή NaOH (χωρίς μαθηματικές πράξεις).
 NH3 (aq) / NH4Cℓ προσθήκη μικρής ποσότητας HCℓ ή
NaOH (χωρίς μαθηματικές πράξεις).
7.39 Να εξηγούν γιατί η τιμή του pH ρυθμιστικών διαλυμάτων  Με την προσθήκη νερού η Cοξ / Cβ και η Cαλ μεταβάλλονται
παραμένει σταθερή κατά την αραίωση τους. αλλά η αναλογία Cοξ / Cαλ ή Cβ / Cαλ παραμένει σταθερή αφού
ο αριθμός των moles του οξέος / βάσης και του άλατος δεν
μεταβάλλονται (χωρίς μαθηματικές πράξεις).
 Αραίωση εντός συγκεκριμένων ορίων, γιατί από ένα σημείο
και μετά το διάλυμα χάνει τη ρυθμιστική του ικανότητα.
39
7.40 Να αναφέρουν ότι τα ρυθμιστικά διαλύματα είναι μία εφαρμογή  Αναφορά στα ρυθμιστικά διαλύματα ως μία εφαρμογή της
της επίδρασης του κοινού ιόντος. επίδρασης του κοινού ιόντος.
7.41 Να αναγνωρίζουν τη σημασία των ρυθμιστικών διαλυμάτων  Η σημασία των ρυθμιστικών διαλυμάτων στους ζωντανούς
στους ζωντανούς οργανισμούς και να αναφέρουν παραδείγματα. οργανισμούς.
Ενδεικτικά παραδείγματα: pH του αίματος και pH στο
κυτταρόπλασμα.
Υδρόλυση αλάτων
7.42 Να διερευνούν πειραματικά το pH διαφόρων διαλυμάτων  Πειραματική διερεύνηση pH διαφόρων διαλυμάτων αλάτων 2
αλάτων και να τα ταξινομούν σε όξινα, βασικά ή ουδέτερα.** και ταξινόμησή τους σε όξινα, βασικά ή ουδέτερα.**
Παραδείγματα:
CH3COONH4, NaCℓ, Na2CO3, NH4Cℓ, CH3COONa
7.43 Να αναφέρουν ότι τα υδατικά διαλύματα των αλάτων δεν είναι  Υδρόλυση αλάτων.
πάντα ουδέτερα. Ενδεικτικά παραδείγματα:
CH3COONH4, NaCℓ, Na2CO3, NH4Cℓ, CH3COONa
7.44 Να γράφουν ιοντικές εξισώσεις υδρόλυσης αλάτων.  Γραφή ιοντικών εξισώσεων υδρόλυσης αλάτων.
7.45 Να ερμηνεύουν τον χαρακτήρα (όξινο / βασικό / ουδέτερο)  Ερμηνεία του χαρακτήρα του διαλύματος ενός άλατος με
διαλύματος ενός άλατος με βάση την υδρόλυση του άλατος. βάση την υδρόλυση του άλατος.
7.46 Να προβλέπουν τον χαρακτήρα (όξινο / βασικό / ουδέτερο) ενός  Πρόβλεψη του χαρακτήρα ενός υδατικού διαλύματος το
υδατικού διαλύματος το οποίο περιέχει μόνο άλας, με βάση την οποίο περιέχει μόνο άλας, με βάση την ισχύ του οξέος και
ισχύ του οξέος και της βάσης από τα οποία προέρχεται. της βάσης από τα οποία προέρχεται (δεδομένο το Kοξ, Κβ).
40
8. ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ (ΟΞΥΜΕΤΡΙΑ - ΑΛΚΑΛΙΜΕΤΡΙΑ)
 Οξέα
 Βάσεις
 pH
 Στοιχειομετρικοί υπολογισμοί

Διδ.
Οι μαθητές/τριες:
Περ.
Εισαγωγή στην ποσοτική ανάλυση
8.1 Να εξηγούν τη διαφορά της ποιοτικής ανάλυσης από την  Ορισμός ποιοτικής ανάλυσης – Ορισμός ποσοτικής 1
ποσοτική ανάλυση. ανάλυσης.
 Ενδεικτικά παραδείγματα από την καθημερινή ζωή:
 Ποιοτική ανάλυση: ανίχνευση διοξειδίου του άνθρακα/
υδρογόνου/ οξυγόνου/ όξινου και βασικού διαλύματος
με δείκτες
 Ποσοτική ανάλυση: αιματολογικές αναλύσεις,
προσδιορισμός λίπους και σακχάρων σε τρόφιμα.
8.2 Να αναγνωρίζουν ότι η ογκομέτρηση είναι μέθοδος ποσοτικής  Ογκομετρία:

ανάλυσης και μετράς με ακρίβεια τον όγκο διαλύματος  μέθοδος ποσοτικής ανάλυσης
αντιδρώντος, χρησιμοποιώντας όργανα ακριβείας.  μέτρηση του όγκου διαλυμάτων
 χρήση οργάνων ακριβείας
8.3 Να χρησιμοποιούν τα αποτελέσματα της ογκομετρικής  Υπολογισμός της συγκέντρωσης διαλυμάτων με βάση τη
ανάλυσης για να υπολογίζουν τη συγκέντρωση διαλυμάτων με στοιχειομετρία της αντίδρασης.
βάση τη στοιχειομετρία της αντίδρασης. Παραδείγματα: αντιδράσεις εξουδετέρωσης,
οξειδοαναγωγής, ιζηματοποίησης.
41
8.4 Να ορίζουν τι είναι οξυμετρία και τι είναι αλκαλιμετρία.  Ορισμός οξυμετρίας και αλκαλιμετρίας. 3
8.5 Να ορίζουν τι είναι μέτρο, άγνωστο διάλυμα, τελικό σημείο,  Ορισμός των πιο κάτω όρων:
ισοδύναμο σημείο.  Μέτρο
 Άγνωστο διάλυμα
 Τελικό Σημείο
 Ισοδύναμο σημείο
8.6 Να αναφέρουν τα όργανα τα οποία χρησιμοποιούνται στην  Όργανα ογκομέτρησης:

ογκομέτρηση και τη χρήση τους.  Προχοΐδα, για ακριβή μέτρηση όγκου
 Σιφώνιο, ακριβής μέτρηση όγκου μεταγγιζόμενου
υγρού
 Κωνική φιάλη, κατάλληλη μεταφορά υγρού
 Πουάρ, για αναρρόφηση υγρού
 Χωνί, για μεταφορά υγρού στην προχοΐδα
8.7 Να εφαρμόζουν τις πρακτικές για σωστή προετοιμασία και  Ορθή προετοιμασία και χρήση των οργάνων
χρήση των οργάνων της ογκομέτρησης.** ογκομέτρησης.**
 Μέτρηση του όγκου μιας σταγόνας.**
8.8 Να διαβάζουν την στάθμη του υγρού στην προχοΐδα.**  Εξάσκηση στην ανάγνωση της στάθμης του υγρού στη
προχοΐδα.**
8.9 Να εκτελούν πείραμα ογκομέτρησης ισχυρού οξέος με ισχυρή  Ογκομέτρηση διαλύματος υδροχλωρικού οξέος με μέτρο
βάση ως μέτρο και να γράφουν τη σχετική χημική εξίσωση.** διάλυμα υδροξειδίου του νατρίου με χρήση δείκτη.**
 Να γράφουν τη χημική ξίσωση αντίδρασης ογκομέτρησης:
NaOH + HCℓ → NaCℓ + H2O
8.10 Να εκτιμούν τη σημασία της επαναληπτικότητας και της  Επαναληπτικότητα και ακρίβεια των μετρήσεων στην
ακρίβειας των μετρήσεων στις ογκομετρικές μεθόδους. ογκομέτρηση.
 Αξιόπιστα αποτελέσματα.
8.11 Να αναγνωρίζουν πιθανά σφάλματα τα οποία μπορούν να  Αναγνώριση σφαλμάτων ογκομέτρησης εξουδετέρωσης
προκύψουν σε μια ογκομετρική ανάλυση εξουδετέρωσης. τα οποία οφείλονται στα ακόλουθα:
 μέθοδο (π.χ. χρήση δείκτη, πεχάμετρο)
 προετοιμασία οργάνων (τεχνικά λάθη)
 διαδικασία–πορεία
42
8.12 Να επισημαίνουν και να αξιολογούν πιθανά σφάλματα σε μια  Eπισήμανση και αξιολόγηση πιθανών σφαλμάτων στις
ογκομέτρηση εξουδετέρωσης. ογκομετρήσεις εξουδετέρωσης.
 Ξέπλυμα της κωνικής φιάλης με το διάλυμα του
αγνώστου.
 Ξέπλυμα εξωτερικά και εσωτερικά της προχοΐδας με
αποσταγμένο νερό και όχι με το διάλυμα του μέτρου.
 Ξέπλυμα του σιφωνίου εξωτερικά και εσωτερικά με
αποσταγμένο νερό και όχι με το άγνωστο διάλυμα.
 Εάν αφαιρεθεί η τελευταία σταγόνα από το σιφώνιο.
 Παραμονή φυσαλίδων π.χ. στο ακροφύσιο της
προχοΐδας.
 Λανθασμένη επιλογή δείκτη.
 Λανθασμένη ανάγνωση προχοΐδας ή/και σιφωνίου.
 Λανθασμένη αναγνώριση τελικού σημείου.
8.13 Να υπολογίζουν την συγκέντρωση αγνώστου διαλύματος HCℓ  Υπολογισμοί οι οποίοι βασίζονται στις αντιδράσεις 2
με μέτρο το διάλυμα υδροξειδίου του νατρίου, NaOH, σύμφωνα ογκομέτρησης.
με τις πειραματικές μετρήσεις.
8.14 Να σχεδιάζουν πείραμα κατάλληλο για τον προσδιορισμό της  Σχεδιασμός πειράματος για τον προσδιορισμό της
περιεκτικότητας % κ.ο. του ξυδιού σε οξικό οξύ. περιεκτικότητας % κ.ο. του ξυδιού σε οξικό οξύ, με
βιβλιογραφικές αναφορές ή άλλες έγκυρες πηγές.
8.15 Να προσδιορίζουν πειραματικά την περιεκτικότητα % κ.ο. του  Πειραματικός προσδιορισμός:**

ξιδιού σε οξικό οξύ.**  Κατάλληλη αραίωση του ξιδιού
 Ογκομέτρηση του αραιωμένου διαλύματος ξιδιού με
διάλυμα ΝaΟΗ ως μέτρο
 Υπολογισμός της περιεκτικότητας του ξιδιού % κ.ο.
από τις πειραματικές μετρήσεις
Δείκτες (οξέων / βάσεων)

8.16 Να ορίζουν τι είναι η ζώνη εκτροπής του δείκτη.  Ορισμός της ζώνης εκτροπής ως το διάστημα τιμών pH 1
στο οποίο ο δείκτης αλλάζει χρώμα.
 Να αξιοποιούν πληροφορίες που αφορούν στη ζώνη
εκτροπής και στα χρώματα του δείκτη ώστε να επιλέγουν
τον κατάλληλο δείκτη για συγκεκριμένη ογκομέτρηση.
8.17 Να προβλέπουν το χρώμα των δεικτών ΦΦ, ΜΟ και ΚΒΘ σε  Πρόβλεψη του χρώματος των δεικτών ηλιανθίνης (ΜΟ),
καθορισμένο pH, όταν τους δίνεται η ζώνη εκτροπής και τα μπλε της βρωθυμόλης (ΚΒΘ) και φαινολοφθαλεΐνης (ΦΦ)
43
σχετικά χρώματα του δείκτη. σε καθορισμένο pH, όταν τους δίνεται η ζώνη εκτροπής
και τα σχετικά χρώματα του δείκτη.
Καμπύλες Oγκομέτρησης
8.18 Να αναφέρουν ότι η καμπύλη εξουδετέρωσης είναι η γραφική  Η καμπύλη εξουδετέρωσης είναι η γραφική παράσταση 1
παράσταση της μεταβολής της τιμής του pH σε συνάρτηση του της μεταβολής της τιμής του pH σε συνάρτηση του όγκου
όγκου του προστιθέμενου μέτρου. του προστιθέμενου μέτρου.
8.19 Να αναγνωρίζουν τα χαρακτηριστικά μιας καμπύλης  Καμπύλες ογκομέτρησης – χαρακτηριστικά:

ογκομέτρησης.  ισοδύναμο σημείο
 ισοδύναμος όγκος
 ζώνη εξουδετέρωσης
 περιοχή ρυθμιστικού διαλύματος
 ισχύς οξέος - βάσης
8.20 Να επιλέγουν, με αιτιολόγηση, τον κατάλληλο δείκτη σε μια  Κριτήρια επιλογής του κατάλληλου δείκτη σε μια
ογκομέτρηση, δεδομένης της καμπύλης ογκομέτρησης και της ογκομέτρηση δεδομένης της καμπύλης ογκομέτρησης:
ζώνης εκτροπής του δείκτη.  ζώνη εκτροπής του δείκτη
 ζώνη εξουδετέρωσης της ογκομέτρησης
8.21 Να αναγνωρίζουν μια καμπύλη ογκομέτρησης από τη μορφή  Μορφή καμπύλης ογκομέτρησης:
της.  ισχυρού οξέος – ισχυρή βάση
 ισχυρής βάσης – ισχυρό οξύ
 ασθενούς οξέος – ισχυρή βάση
 ασθενούς βάσης – ισχυρό οξύ
8.22 Να εξάγουν δεδομένα από τις καμπύλες ογκομέτρησης.  Εξαγωγή δεδομένων από τις καμπύλες ογκομέτρησης:
αρχικό pH, pH στο ισοδύναμο σημείο, ζώνη
εξουδετέρωσης, ισοδύναμος όγκος, τιμή pH που τείνει η
καμπύλη, περιοχή ρυθμιστικού διαλύματος
8.23 Να συγκρίνουν καμπύλες ογκομέτρησης εξουδετέρωσης.  Σύγκριση καμπύλων ογκομέτρησης:

 ισχυρού οξέος – ισχυρή βάση
 ισχυρής βάσης – ισχυρό οξύ
 ασθενούς οξέος – ισχυρή βάση
 ασθενούς βάσης – ισχυρό οξύ
8.24 Να υπολογίζουν την άγνωστη συγκέντρωση διαλύματος από  Υπολογισμός της άγνωστης συγκέντρωσης διαλύματος
δεδομένα της καμπύλης ογκομέτρησης. από δεδομένα της καμπύλης ογκομέτρησης.
44
8.25 Να συσχετίζουν τα χαρακτηριστικά μιας καμπύλης  Συσχέτιση των χαρακτηριστικών μιας καμπύλης
ογκομέτρησης εξουδετέρωσης, με τα χαρακτηριστικά του υπό ογκομέτρησης εξουδετέρωσης με τα χαρακτηριστικά του
μελέτη οξέος ή βάσης. υπό μελέτη οξέος ή βάσης:
 την ισχύ του οξέος / της βάσης
 το αρχικό pH του οξέος / της βάσης
 τη ζώνη εξουδετέρωσης
 το pH στο ισοδύναμο σημείο
 σχήμα καμπύλης
45
9. OΞΕΙΔΟΑΝΑΓΩΓΗ
 Ηλεκτρόνια σθένους
 Ηλεκτροαρνητικότητα
 Σθένος

Περ.
Οξείδωση – Αναγωγή
9.1 Να εξηγούν ότι κατά τον σχηματισμό ιοντικών ενώσεων  Αναφορά στον ιοντικό δεσμό μεταξύ νατρίου και οξυγόνου 2
παρατηρείται μεταφορά ηλεκτρονίων από το ένα άτομο στο και μεταξύ μαγνησίου και οξυγόνου.
άλλο.  Σύγκριση ιοντικού δεσμού μεταξύ νατρίου και οξυγόνου με
τον ιοντικό δεσμό ο οποίος σχηματίζεται μεταξύ νατρίου και
χλωρίου.
 Σύγκριση ιοντικού δεσμού μεταξύ μαγνησίου και οξυγόνου με
τον ιοντικό δεσμό ο οποίος σχηματίζεται μεταξύ μαγνησίου
και χλωρίου.
 Σύγκριση μεταξύ του αριθμού ηλεκτρονίων τα οποία
προσλαμβάνονται/αποβάλλονται και του φορτίου των ιόντων
τα οποία προκύπτουν στις ιοντικές ενώσεις νατρίου-
οξυγόνου, μαγνησίου-οξυγόνου, νατρίου-χλωρίου και
μαγνησίου- χλωρίου.
9.2 Να ορίζουν τις έννοιες οξείδωση και αναγωγή με παραδείγματα  Ορισμός οξείδωσης ως η αποβολή ηλεκτρονίων και αναγωγή
ιοντικών ενώσεων. ως η πρόσληψη ηλεκτρονίων.
 Συνολικός αριθμός e- τα οποία προσλαμβάνονται =
Συνολικός αριθμός e- τα οποία αποβάλλονται.
 Σε μια ιοντική ένωση το συνολικό θετικό φορτίο ισούται με το
συνολικό αρνητικό φορτίο.
9.3 Να αναφέρουν ότι στις ομοιοπολικές ενώσεις παρατηρείται  Αναφορά ότι στις ομοιοπολικές ενώσεις παρατηρείται
μετατόπιση του δεσμικού ζεύγους ηλεκτρονίων. μετατόπιση του δεσμικού ζεύγους ηλεκτρονίων.
46
 Αναφορά και παρουσίαση με σύμβολα Lewis στον
ομοιοπολικό δεσμό μεταξύ υδρογόνου και οξυγόνου και
μεταξύ υδρογόνου και χλωρίου.
 Αναφορά στις ομοιοπολικές ενώσεις όπου παρατηρείται
μετατόπιση του κοινού ζεύγους ηλεκτρονίων προς το
ηλεκτροαρνητικότερο άτομο. Το ηλεκτροαρνητικότερο άτομο
έχει πλεόνασμα αρνητικού φορτίου (φαινομενικό φορτίο του
ατόμου αρνητικό), ενώ το λιγότερο ηλεκτροαρνητικό άτομο
έχει πλεόνασμα θετικού φορτίου (φαινομενικό φορτίο του
ατόμου θετικό).
9.4 Να ορίζουν τις έννοιες οξείδωση και αναγωγή στις ομοιοπολικές  Οξείδωση είναι το φαινόμενο της μείωσης της ηλεκτρονιακής
ενώσεις. πυκνότητας ενός ατόμου.
 Αναγωγή το φαινόμενο της αύξησης της ηλεκτρονιακής
πυκνότητας ενός ατόμου.
9.5 Να ορίζουν την έννοια αριθμός οξείδωσης.  Ο αριθμός οξείδωσης είναι συμβατική έννοια, η οποία
επινοήθηκε για να διευκολύνει:
 τη γραφή των χημικών τύπων
 τη συστηματική κατάταξη των χημικών αντιδράσεων
 την εύρεση των συντελεστών στις χημικές εξισώσεις των
αντιδράσεων οξειδοαναγωγής
 Ορισμός αριθμού οξείδωσης:
 είναι το πραγματικό φορτίο του ιόντος σε μια ιοντική
(ετεροπολική ένωση) ή
 το φαινομενικό φορτίο που θα αποκτήσει το άτομο σε μια
μοριακή (ομοιοπολική) ένωση αν τα κοινά ζεύγη
ηλεκτρονίων αποδοθούν στο ηλεκτραρνητικότερο άτομο
(το άτομο που τα έλκει περισσότερο).
9.6 Να συσχετίζουν τον αριθμό οξείδωσης (Α.Ο.) με το φορτίο των  Συσχέτιση του Α.Ο. με το φορτίο των ιόντων: ο Α.Ο. ενός
ιόντων. ιόντος είναι ίσος με το πραγματικό φορτίο του ιόντος.
 Ενδεικτικά παραδείγματα γραφής του φορτίου των ιόντων:
(Mg2+, K+, F-, S2-).
 Ενδεικτικά παραδείγματα γραφής του Α.Ο.
+2 +1 -1 -2 -2
Mg2+, K+, F-, O2-, S2-

 Το φορτίο του ιόντος αναγράφεται πάνω δεξιά, ενώ ο Α.Ο.
αναγράφεται πάνω στο μέσο του συμβόλου του ιόντος, όπως
47
φαίνεται στα πιο πάνω παραδείγματα.
Ενδεικτικά παραδείγματα διατύπωσης του φορτίου και του
Α.Ο. ενός ιόντος:
 Το φθόριο έχει ένα αρνητικό φορτίο (F-). Το φθόριο έχει
αριθμό οξείδωσης πλην ένα (-1)
 Το μαγνήσιο έχει δύο (2) θετικά φορτία (Mg2+). Το
μαγνήσιο έχει αριθμό οξείδωσης συν δύο (+2).
9.7 Να συσχετίζουν τον αριθμό οξείδωσης (Α.Ο.) με το φαινομενικό  Συσχέτιση φαινομενικού φορτίου με Α.Ο.: O Α.Ο. ενός
φορτίο των ατόμων στις ομοιοπολικές ενώσεις μέσα από ατόμου σε ομοιοπολική ένωση είναι ίσος με το φαινομενικό
παραδείγματα. φορτίο του ατόμου.
0 0 +1 -2 0 0 +1 -1
2H2 + O2 → 2H2O H2 + Cℓ2 → 2HCℓ
 Καταγραφή Α.Ο. και εντοπισμός της αύξησης και μείωσης

του Α.Ο. των στοιχείων στα πιο πάνω παραδείγματα.
 Οξείδωση και αναγωγή με βάση τη μεταβολή του
φαινομενικού φορτίου.
Ενδεικτικά παραδείγματα διατύπωσης του Α.Ο.:
 Το οξυγόνο έχει Α.Ο. πλην δύο (-2).
 Το υδρογόνο έχει Α.Ο συν ένα (+1).
9.8 Να ορίζουν την οξειδοαναγωγή με βάση τον Α.Ο.  Οξείδωση είναι η αύξηση του Α.Ο.
 Αναγωγή είναι η μείωση του Α.Ο.
9.9 Να διατυπώνουν τους πρακτικούς κανόνες για τον υπολογισμό  Διατύπωση πρακτικών κανόνων υπολογισμού των Α.Ο. σε
του αριθμού οξείδωσης σε ελεύθερα στοιχεία, χημικές ενώσεις ελεύθερα στοιχεία, χημικές ενώσεις και ιόντα.
και ιόντα.
9.10 Να υπολογίζουν τον Α.Ο. ενός ατόμου ή ιόντος σε μια χημική  Εφαρμογή των πρακτικών κανόνων υπολογισμού των Α.Ο.
ένωση ή σε ένα πολυατομικό ιόν με την εφαρμογή των  Υπολογισμός του Α.Ο. σε ελεύθερα στοιχεία, χημικές
πρακτικών κανόνων για τον υπολογισμό των Α.Ο. ενώσεις και ιόντα (π.χ. O2, Mg, KCℓO4, Cr2O72-). 2
9.11 Να εξηγούν τι είναι οξειδωτικό και τι είναι αναγωγικό μέσο με  Οξειδωτικές ουσίες προκαλούν οξείδωση σε άλλα μέσα.
βάση τον Α.Ο.  Οξειδωτικές ουσίες μπορεί να είναι τα στοιχεία (ή ιόντα) ή
οι χημικές ενώσεις που περιέχουν άτομα στοιχείων, τα
οποία έχουν την τάση να αναχθούν, δηλαδή να
προσλαμβάνουν ηλεκτρόνια και επομένως να μειωθεί ο
αριθμός οξείδωσής τους.
48
 Αναγωγικές ουσίες προκαλούν αναγωγή σε άλλα μέσα.
 Αναγωγικές ουσίες μπορεί να είναι τα στοιχεία (ή ιόντα) ή
οι χημικές ενώσεις που περιέχουν άτομα στοιχείων, τα
οποία έχουν την τάση να οξειδωθούν, δηλαδή να
αποβάλουν ηλεκτρόνια και επομένως να αυξήσουν τον
αριθμό οξείδωσης τους.
9.12 Να αναγνωρίζουν την οξειδωτική και την αναγωγική ουσία σε μια  Αναγνώριση οξειδωτικής και αναγωγικής ουσίας με βάση τον 4
χημική αντίδραση οξειδοαναγωγής. Α.Ο. σε μια αντίδραση οξειδοαναγωγής.
 Οξειδωτική ουσία: Ανάγεται, οξειδώνει, προσλαμβάνει
ηλεκτρόνια, μειώνει τον Α.Ο.
 Αναγωγική ουσία: Οξειδώνεται, ανάγει, αποβάλει
ηλεκτρόνια, αυξάνει τον Α.Ο.
9.13 Να αναφέρουν παραδείγματα ισχυρών οξειδωτικών και  Ισχυρές οξειδωτικές ουσίες:

αναγωγικών ουσιών.  Οξέα: αρ./Θ HNO3, π.HNO3, π./Θ H2SO4
 Άλατα: KMnO4, K2Cr2O7
 Ισχυρές αναγωγικές ουσίες: Μέταλλα ΙΑ και ΙΙΑ ομάδων, C,
SO2
9.14 Να αναφέρουν τη σημαντικότητα της οξειδοαναγωγής στην  Αναφορά σε άλλες εφαρμογές της οξειδοαναγωγής
καθημερινή ζωή. (μπαταρίες, ανάκτηση (αναγωγή) δραστικών μετάλλων από
τα άλατα τους).
 Σπουδαιότητα της για τη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη
(φωτοσύνθεση, αναπνοή).
 Αντίδραση φωτοσύνθεσης ως το άθροισμα πολλών
οξειδοαναγωγικών αντιδράσεων στις οποίες η χλωροφύλλη
έχει πρωταγωνιστικό ρόλο.
 Δίνεται η χημική εξίσωση της αντίδρασης:
6CO2 + 12Η2Ο → C6H12O6 + 6O2 + 6H2O
9.15 Να διερευνούν πειραματικά τις οξειδωτικές ιδιότητες ορισμένων  Πειραματική διερεύνηση (Επίδειξη): Οξειδωτικά οξέα (αρ.
οξέων (αρ. HNO3, π.HNO3) με Cu.** HNO3, π.HNO3) με Cu.**
 Παρατήρηση/συμπέρασμα/ερμηνεία/εξισώσεις των χημικών
αντιδράσεων με αναφορά στη μεταβολή του Α.Ο.
 Εντοπισμός οξείδωσης/αναγωγής και οξειδωτικού
/αναγωγικού μέσου στις πιο πάνω αντιδράσεις.
9.16 Να ανιχνεύουν τα αέρια προϊόντα διάσπασης του αρ. HNO3, και  Ανίχνευση αερίων ΝΟ και ΝΟ2.**
π.HNO3.**
49
9.17 Να διερευνούν πειραματικά την αναγωγική ιδιότητα του Fe με  Πειραματική διερεύνηση: Αναγωγική ιδιότητα του Fe με
CuSO4.** CuSO4.**
9.18 Να διορθώνουν, με στοιχειομετρικούς συντελεστές σε πλήρεις  Μεθοδολογία ισοστάθμισης οξειδοαναγωγικών αντιδράσεων.

οξειδοαναγωγικές αντιδράσεις, με την μέθοδο της μεταβολής του Ενδεικτικά παραδείγματα χημικών αντιδράσεων όπου θα
Α.Ο. δίνονται τα προϊόντα:
 ΝΗ3 + CuO → N2 + Cu + Η2Ο
 KMnO4 με CO σε H2SO4
 K2Cr2O7 με FeCℓ2 σε HCℓ
50
10. ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ (ΥΠΕΡΜΑΓΓΑΝΟΜΕΤΡΙΑ)
 Σθένος

Περ.
Ογκομέτρηση οξειδοαναγωγής (Υπερμαγγανομετρία)
10.1 Να διερευνούν και να αναγνωρίζουν τις οξειδωτικές ιδιότητες  Μαγγάνιο: Αριθμοί οξείδωσης ιόντων μαγγανίου (+2, +4, +7) 2
του KΜnO4. και χρώματα.
 Οξειδωτικός χαρακτήρας υπερμαγγανικού καλίου, KMnO4,
στην παρουσία θειικού οξέος.
10.2 Να ορίζουν την ογκομέτρηση οξειδοαναγωγής –  Ογκομετρήσεις υπερμαγγανομετρίας με μέτρο το KMnO4.

υπερμαγγανομετρία.
10.3 Να αναφέρουν χαρακτηριστικά του MnO4- ως οξειδωτικού σε  Υπερμαγγανομετρία – Δράση του υπερμαγγανικού ιόντος,
όξινο περιβάλλον. MnO4- ως ισχυρού οξειδωτικού σε όξινο περιβάλλον.
 Μεταβολή του Α.Ο. του μαγγανίου σε όξινο περιβάλλον.
 Χρωματική αλλαγή του υπερμαγγανικού ιόντος κατά την
δράση του ως οξειδωτικού.
 Μεταβολή της συγκέντρωσης του μέτρου κατά την φύλαξη
λόγω αναγωγής του KMnO4. (Η συγκέντρωση του
διαλύματος KMnO4 δεν παραμένει σταθερή).
10.4 Να εφαρμόζουν ορθές πρακτικές για την προετοιμασία και τη  Ορθές πρακτικές για την προετοιμασία και χρήση οργάνων
χρήση οργάνων και αντιδραστηρίων στην ογκομέτρηση της και αντιδραστηρίων της υπερμαγγανομετρίας.
υπερμαγγανομετρίας.  Το διάλυμα ΚMnO4 τοποθετείται πάντοτε στην προχοΐδα.
 Προσθήκη περίσσειας διαλύματος H2SO4, στην κωνική
φιάλη που περιέχει την αναγωγική ουσία.
 Ανάγνωση της ένδειξης του ύψους του έγχρωμου υγρού
51
γίνεται από την άνω επιφάνεια του υγρού.
 Το διάλυμα του ΚMnO4 να είναι πρόσφατα
παρασκευασμένο.
10.5 Να ογκομετρούν διάλυμα θειικού σιδήρου (ΙΙ), FeSO4, με μέτρο  Ογκομέτρηση διαλύματος θειικού σιδήρου (ΙΙ), FeSO4, με
διάλυμα KMnO4.** μέτρο διάλυμα KMnO4.**
10.6 Να εντοπίζουν το τελικό σημείο στην υπερμαγγανομετρία.  Εντοπισμός του τελικού σημείου στην υπερμαγγανομετρία.
10.7 Να ερμηνεύουν το χρώμα του διαλύματος που προκύπτει στο  Το αναγωγικό μέσο (Fe2+) αντιδρά πλήρως με αποτέλεσμα η
σημείο ισοδυναμίας. οξειδωτική ουσία (MnO4-) να μην ανάγεται και να προσδίδει
στο διάλυμα ανοικτό ιώδες χρώμα.
10.8 Να γράφουν τη χημική εξίσωση της αντίδρασης του  Χημική εξίσωση της αντίδρασης FeSO4 με διάλυμα KMnO4
διαλύματος του FeSO4 με διάλυμα KMnO4 στην παρουσία στην παρουσία H2SO4.
θειικού οξέος.  Συντελεστές με βάση τη μεθοδολογία εύρεσης συντελεστών
σε οξειδοαναγωγικές αντιδράσεις.
10.9 Να υπολογίζουν την άγνωστη συγκέντρωση διαλύματος του  Στοιχειομετρικοί υπολογισμοί που βασίζονται στην χημική
FeSO4 από τα αποτελέσματα της υπερμαγγανομετρίας. εξίσωση της αντίδρασης KMnO4 με FeSO4 στην παρουσία
H2SO4.
Στοιχειομετρικοί υπολογισμοί
10.10 Να επιλύουν αριθμητικές ασκήσεις στοιχειομετρίας με βάση  Επίλυση αριθμητικών ασκήσεων στοιχειομετρίας με βάση 1
χημικές εξισώσεις οξειδοαναγωγής. χημικές εξισώσεις οξειδοαναγωγής.
52
11. ΤΡΟΧΙΑΚΑ – ΘΕΩΡΙΑ ΔΙΕΓΕΡΣΗΣ
 Ηλεκτρονιακή δομή

Περ.
11.1 Να εξηγούν ότι το ηλεκτρόνιο παρουσιάζει διττή φύση,  Το ηλεκτρόνιο είναι ένα σωματίδιο το οποίο συμπεριφέρεται 1
σωματιδίου (κβάντα) και κύματος (ηλεκτρομαγνητικό φάσμα). και ως κύμα. Ο κλάδος της Φυσικής ο οποίος περιγράφει
μαθηματικά τις κυματικές ιδιότητες στοιχειωδών σωματιδίων,
όπως το ηλεκτρόνιο, ονομάζεται κβαντομηχανική.
 Οι πρώτες θεωρίες για το ηλεκτρόνιο είναι ανεπαρκείς αφού
περιγράφουν το ηλεκτρόνιο ως να αποτελείται μόνο από ύλη.
 Το ηλεκτρόνιο βρίσκεται σε μια συγκεκριμένη περιοχή του
χώρου (τροχιακό) γύρω από τον πυρήνα σε καθορισμένο
ενεργειακό επίπεδο.
 Η κβαντομηχανική περιγράφει την πιθανότητα εύρεσης του
ηλεκτρονίου στον χώρο.
 Σχηματική απεικόνιση της πυκνότητας του ηλεκτρονιακού
νέφους του ατόμου του υδρογόνου σε μη διεγερμένη
κατάσταση.
11.2 Να αναφέρουν ότι το ηλεκτρόνιο περιγράφεται από την  Αναφορά ότι:

κβαντομηχανική με τέσσερις κβαντικούς αριθμούς.  το κάθε ηλεκτρόνιο περιγράφεται από τέσσερις
κβαντικούς αριθμούς οι οποίοι συμβολίζονται με n, ℓ,
mℓ, ms.
 οι τρεις κβαντικοί αριθμοί (n, ℓ, mℓ) δίνουν πληροφορίες
για την ενέργεια ενός ηλεκτρονίου και το χώρο στον
οποίο μπορεί να εντοπιστεί το ηλεκτρόνιο με μεγάλη
πιθανότητα.
 ο τέταρτος κβαντικός αριθμός δίνει πληροφορίες για τον
53
προσανατολισμό του spin (την ιδιοστροφορμή του
ηλεκτρονίου).
11.3 Να εξηγούν ότι ο χώρος όπου υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να  Το ηλεκτρόνιο κινείται σε μια περιοχή του χώρου γύρω από
βρίσκεται ένα ηλεκτρόνιο ονομάζεται ηλεκτρονιακή στιβάδα και τον πυρήνα σε δεδομένο ενεργειακό επίπεδο το οποίο
εκφράζεται με τον κύριο κβαντικό αριθμό, n. ονομάζεται ηλεκτρονιακή στιβάδα.
 Ο κύριος κβαντικός αριθμός, n, καθορίζει την ενέργεια του
ηλεκτρονίου και τον χώρο όπου υπάρχει μεγάλη πιθανότητα
να βρίσκεται ένα ηλεκτρόνιο.
11.4 Να αναφέρουν τις τιμές οι οποίες μπορεί να πάρει o κύριος  Αναφορά στις τιμές του κύριου κβαντικού αριθμού, n:
κβαντικός αριθμός, n. ακέραιες τιμές από 1, 2, 3, …7….
11.5 Να αναφέρουν πώς σχετίζονται οι τιμές του κύριου κβαντικού  Η κάθε τιμή n αντιστοιχεί σε καθορισμένη ενεργειακή
αριθμού με την ενέργεια του ηλεκτρονίου και τον χώρο στον στάθμη.
οποίο κινείται το ηλεκτρόνιο.  Γενικά, όσο πιο μεγάλη είναι η τιμή του n, τόσο πιο μεγάλη
είναι η ενέργεια του ηλεκτρονίου και τόσο πιο μεγάλη είναι η
περιοχή του χώρου, όπου μπορεί να βρεθεί το ηλεκτρόνιο.
11.6 Να ορίζουν τον δευτερεύων ή αζιμουθιακό κβαντικό αριθμό, ℓ.  Ορισμός δευτερεύων ή αζιμουθιακού κβαντικού αριθμού, ℓ: 2
καθορίζει το σχήμα του ηλεκτρονιακού νέφους (τροχιακό).
Ατομικά τροχιακά που έχουν τους ίδιους n και ℓ αριθμούς
αποτελούν υποστιβάδα.
 Κάθε κύρια στιβάδα, η οποία περιγράφεται με τον κβαντικό
αριθμό n, χωρίζεται σε διάφορα ενεργειακά επίπεδα, τις
υποστιβάδες. Αυτές περιγράφονται με τον δευτερεύων
κβαντικό αριθμό, ℓ.
 Ο δευτερεύων ή αζιμουθιακός αριθμός, ℓ, διακρίνει τροχιακά
τα οποία έχουν διαφορετικά σχήματα.
11.7 Να καθορίζουν τις τιμές τις οποίες μπορεί να πάρει ο  Καθορισμός του δευτερεύοντος αζιμουθιακού κβαντικού
δευτερεύων κβαντικός αριθμός, ℓ, με βάση τον κύριο κβαντικό αριθμού με βάση τον κύριο κβαντικό αριθμό.
αριθμό, n. ℓ = 0, 1, 2, …., n-1
11.8 Να υπολογίζουν τον αριθμό των υποστιβάδων με βάση τον  Ο κύριος κβαντικός αριθμός, n, καθορίζει τον μέγιστο αριθμό
αριθμό της στιβάδας (κύριο κβαντικό αριθμό). υποστιβάδων ο οποίος μπορεί να υπάρχει.
n=1 => μέγιστος αριθμός υποστιβάδων 1 (ℓ =0)
n=2 => μέγιστος αριθμός υποστιβάδων 2 (ℓ =0, ℓ =1 )
54
11.9 Να αναγνωρίζουν τα σύμβολα των υποστιβάδων με τους  Σύμβολο υποστιβάδας : s, p, d, f
λατινικούς χαρακτήρες s, p, d, f.
11.10 Να συσχετίζουν το σχήμα των τροχιακών της υποστιβάδας με  Συσχέτιση του σχήματος των τροχιακών της υποστιβάδας με
τον δευτερεύων κβαντικό αριθμό έτσι που να αναγνωρίζουν τον δευτερεύων κβαντικό αριθμό, ℓ.
από το σχήμα τον δευτερεύων κβαντικό αριθμό, ℓ και  Τρισδιάστατες εικόνες με τα σχήματα μόνο των υποστιβάδων
αντίστροφα. ℓ=0 και ℓ=1.
11.11 Να συσχετίζουν τις τιμές του δευτερεύοντος κβαντικού αριθμού  Οι διαφορετικές υποστιβάδες μπορούν να χαρακτηριστούν με
ℓ, με τα σύμβολα των υποστιβάδων. τον δευτερεύων κβαντικό αριθμό, ℓ.
 Σύμβολο υποστιβάδας : s, p, d, f
Τιμή ℓ : 0, 1 2 3
Για την υποστιβάδα με κβαντικούς αριθμούς n=1 και ℓ= 0
χρησιμοποιούμε τον συμβολισμό 1s.
11.12 Να κατατάσσουν ενεργειακά τα ηλεκτρόνια όταν δίνονται οι  Ηλεκτρόνια τα οποία βρίσκονται στην ίδια στιβάδα (έχουν
τιμές των κβαντικών αριθμών n και ℓ των ηλεκτρονίων. δηλαδή ίδιο n) άλλα σε διαφορετική υποστιβάδα έχουν
διαφορετική ενέργεια.
 Μεταξύ δύο υποστιβάδων χαμηλότερη ενέργεια έχει εκείνη η
οποία έχει το μικρότερο άθροισμα των δύο πρώτων
κβαντικών αριθμών ( n + ℓ). Αν το άθροισμα είναι το ίδιο, τότε
χαμηλότερη ενέργεια έχει η υποστιβάδα με τον μικρότερο
κύριο κβαντικό αριθμό n. 1s<2s<2p<3s<3p<4s<3d……
11.13 Να αναγνωρίζουν ότι ο τρίτος κβαντικός αριθμός, μαγνητικός  Ο μαγνητικός κβαντικός αριθμός, mℓ, καθορίζει τον
αριθμός mℓ, καθορίζει τον προσανατολισμό των τροχιακών προσανατολισμό των τροχιακών τα οποία αποτελούν την
στον χώρο. υποστιβάδα δηλαδή καθορίζει την διευθέτηση των τροχιακών
στον χώρο στους ( άξονα x, z και ψ).
 Αναφορά στην εικονική αναπαράσταση με τα τροχιακά px, pψ,
pz
 Οι τιμές του mℓ κυμαίνονται από - ℓ έως + ℓ.
ℓ=1 (p υποστιβάδα) το mℓ έχει τιμές +1, 0, -1, άρα έχει τρία
τροχιακά με το ίδιο σχήμα αλλά με διαφορετικό
προσανατολισμό στον χώρο.
11.14 Να υπολογίζουν τις τιμές του τρίτου κβαντικού αριθμού, mℓ, για  Υπολογισμός των τιμών του τρίτου κβαντικού αριθμού, ml ,
τροχιακά των s, p και d υποστιβάδων μόνο. για τα τροχιακά των s, p και d υποστιβάδων μόνο.
55
 Οι τιμές τις οποίες παίρνει το mℓ, για δεδομένο ℓ είναι από
– ℓ, …., 0, …..+ ℓ
 ℓ =0, mℓ = 0 ή s σφαιρικό τροχιακό
 ℓ =1, mℓ = -1, 0, +1 ή p υποστιβάδα με τρία (3)
τροχιακά px, pψ, pz
 ℓ =2, mℓ = -2, -1, 0, +1, +2 ή d υποστιβάδα με πέντε
τροχιακά τα οποία έχουν διαφορετική διάταξη στον
χώρο.
11.15 Να διακρίνουν τις έννοιες της στιβάδας, της υποστιβάδας και  Διάκριση των εννοιών στιβάδας, υποστιβάδας και τροχιακού.
του τροχιακού. Ενδεικτικό παράδειγμα:
Η δεύτερη στιβάδα n=2, μπορεί να έχει μέχρι δύο
υποστιβάδες (ℓ =0, ℓ =1) ή 2s, 2p
 Η υποστιβάδα ℓ =0 (s) με σχήμα σφαιρικό αποτελεί και
τροχιακό, το τροχιακό s.
 Η υποστιβάδα ℓ =1 (p) αποτελείται από 3 τροχιακά, ένα
σε κάθε άξονα ( τροχιακά px, pψ, pz).
 Εικονική αναπαράσταση των px, pψ, pz
11.16 Να αναφέρουν ότι ο τέταρτος κβαντικός αριθμός ms, δίνει  Αναφορά στις πληροφορίες τις οποίες δίνει ο τέταρτος
πληροφορίες για τον προσανατολισμό του spin και μπορεί να κβαντικός αριθμός ms.
πάρει τιμές +½ ή -½.  Δεν δίνει πληροφορίες για την ενέργεια ενός
ηλεκτρονίου και τον χώρο στον οποίο μπορεί να
εντοπιστεί το ηλεκτρόνιο.
 Ο κβαντικός αριθμός ms ενός ηλεκτρονίου αναφέρεται
στη φορά περιστροφής του ηλεκτρονίου και μπορεί να
πάρει τιμές +½ ή -½.
 Ένα τροχιακό δεν μπορεί να έχει δύο ηλεκτρόνια με τον
ίδιο ms.
11.17 Να διατυπώνουν την Απαγορευτική Αρχή του Pauli.  Διατύπωση Απαγορευτικής Αρχής του Pauli: Δυο ηλεκτρόνια 2
δεν μπορούν να έχουν ίδιους και τους τέσσερις κβαντικούς
αριθμούς.
11.18 Να εξάγουν τον μέγιστο αριθμό ηλεκτρονίων τα οποία δέχεται  Εξαγωγή του μέγιστου αριθμού ηλεκτρονίων τα οποία
ένα τροχιακό και μία υποστιβάδα. δέχεται ένα τροχιακό και μία υποστιβάδα: Με βάση την
Απαγορευτική Αρχή του Pauli, προκύπτει ότι ο μέγιστος
56
αριθμός ηλεκτρονίων τα οποία μπορούν να τοποθετηθούν σε
ένα τροχιακό είναι δύο (2).
11.19 Να διατυπώνουν την Αρχή της Ελάχιστης Ενέργειας.  Διατύπωση της Αρχής της Ελάχιστης Ενέργειας: Κατά την
πλήρωση των στιβάδων με ηλεκτρόνια, πρώτα πληρώνονται
οι υποστιβάδες με τη μικρότερη ενέργεια.
11.20 Να εφαρμόζουν την Αρχή της Ελάχιστης Ενέργειας.  Εφαρμογή της Αρχή της Ελάχιστης Ενέργειας κατά την
ηλεκτρονιακή δόμηση.
11.21 Να διατυπώνουν τον Κανόνα του Hund.  Διατύπωση του Κανόνα του Hund.
Ηλεκτρόνια τα οποία καταλαμβάνουν τροχιακά της ίδιας
ενέργειας (της ίδιας υποστιβάδας), έχουν κατά προτίμηση
παράλληλα spin, ώστε τα ηλεκτρόνια να αποκτήσουν το
μέγιστο άθροισμα των κβαντικών αριθμών spin.
11.22 Να εφαρμόζουν τον Κανόνα του Hund.  Εφαρμογή του Κανόνα του Hund.
 Πριν από κάθε σύζευξη ηλεκτρονίων, τα ηλεκτρόνια
μιας υποστιβάδας τοποθετούνται σε διαφορετικά
τροχιακά της υποστιβάδας με το ίδιο (παράλληλο), spin.
Για το άτομο με Ζ=7: 1s2, 2s2, 2px1, 2pψ1, 2pz1
(και όχι 1s2, 2s2, 2px2, 2pψ1).
11.23 Να γράφουν την ηλεκτρονιακή δομή ενός ατόμου στη  Ο μέγιστος αριθμός ηλεκτρονίων τα οποία μπορεί να πάρει
θεμελιώδη του κατάσταση, εφαρμόζοντας την Αρχή Δόμησης ένα τροχιακό είναι δύο (2).
AUFBAU (την Απαγορευτική Αρχή του Pauli, την Αρχή της  Άρα:
Ελάχιστης Ενέργειας και τον Κανόνα του Hund).
Υποστιβάδα αρ. τροχιακών μεγ. αρ. e-
s (ℓ = 0) 1 ( mℓ =0) 2
p (ℓ = 1) 3 ( mℓ = +1, 0, -1) 6
d (ℓ = 2) 5 ( mℓ = +2, +1, 0, -1, -2) 10
57
 Ηλεκτρόνια με διαφορετικό spin (ms) συμβολίζονται με βέλη
προς αντίθετη κατεύθυνση.
 Βάση της Αρχής Δόμησης AUFBAU (Απαγορευτική Αρχή
του Pauli, του Κανόνα του Hund και της Αρχής της Ελάχιστης
Ενέργειας) για άτομο με Z=7 η δόμηση των ηλεκτρονιακών
του στιβάδων στη θεμελιώδη κατάσταση είναι:
1s 2s 2p
↑↓ ↑↓ ↑ ↑ ↑
1s2, 2s2, 2px1, 2pψ1, 2pz1
 Παραδείγματα γραφής της ηλεκτρονιακής δομής των ατόμων

του He, C, O με σύμβολα s, p, d για τα πρώτα 23 στοιχεία
του Περιοδικού Πίνακα.
11.24 Να εφαρμόζουν τον μνημονικό κανόνα για τη διαδοχική  Εφαρμογή του μνημονικού διαγράμματος (διαγώνιος
συμπλήρωση των ατομικών τροχιακών με ηλεκτρόνια στα κανόνας) για τη σειρά δόμησης.
πολυηλεκτρονιακά άτομα.
11.25 Να εφαρμόζουν την Αρχή Δόμησης AUFBAU.  Ενδεικτικό παράδειγμα:

Πώς κατανέμονται, στη θεμελιώδη κατάσταση, τα 23
ηλεκτρόνια στο άτομο του βαναδίου;
 Σύμφωνα με τις 3 αρχές τις οποίες είδαμε προηγουμένως θα
έχουμε:
 Πρώτα τοποθετούνται δύο ηλεκτρόνια στην υποστιβάδα
1s, και γράφουμε 1s2.
 Μετά τοποθετούμε δύο ηλεκτρόνια στην υποστιβάδα 2s
(1s2 2s2).
 Ακολουθούν έξι ηλεκτρόνια στην υποστιβάδα 2p (1s2
58
2s2 2p6 ).
 Δύο ηλεκτρόνια στην υποστιβάδα 3s (1s2 2s2 2p6 3s2).
 Έξι στην υποστιβάδα 3p (1s2 2s2 2p6 3s2 3p6) και δύο
στην 4s (1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2). Τα τελευταία τρία
ηλεκτρόνια πάνε στην υποστιβάδα 3d, η οποία χωράει
συνολικά δέκα ηλεκτρόνια. Έτσι, η ηλεκτρονιακή δομή
του βαναδίου είναι:
V: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d34s2
11.26 Να ορίζουν τι είναι ατομική διέγερση, δηλαδή διεγερμένη  Διέγερση είναι η μετάβαση ενός ή περισσοτέρων 1
ηλεκτρονιακή κατάσταση. ηλεκτρονίων από υποστιβάδα χαμηλότερης ενέργειας σε
υποστιβάδα μεγαλύτερης ενέργειας μέσα στην ίδια στιβάδα
και με ταυτόχρονη δημιουργία μονήρων ηλεκτρονίων.
 Συσχέτιση με τη θεμελιώδη κατάσταση.
11.27 Να εφαρμόζουν την θεωρία της διέγερσης στο άτομο του  Εφαρμογή της θεωρίας της διέγερσης στο άτομο του
άνθρακα και του θείου και να προβλέπουν τον αριθμό των άνθρακα και του θείου:
δεσμών των ατόμων τους όταν βρίσκονται σε θεμελιώδη και σε  Κατανομή ηλεκτρονίων σε θεμελιώδη κατάσταση
διεγερμένη κατάσταση.  Κατανομή ηλεκτρονίων σε διεγερμένη κατάσταση
 Αριθμός μονήρη ηλεκτρονίων σε κάθε περίπτωση
 Αριθμός ομοιοπολικών δεσμών
 Ενδεικτικά παραδείγματα μορίων: Η2S, SO2, SO3, CO,
CH4
59
12. ΕΤΟΙΜΑΣΙΑ & ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ (ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ PROJECT)

Διδ.
Οι μαθητές/τριες:
Περ.
12.1 Να επιλέγουν ένα θέμα από κατάλογο θεμάτων.  Επιλογή θέματος από κατάλογο θεμάτων. 2
12.2 Να εκτελούν τη μελέτη τους σε καθορισμένο χρονικό  Εκτέλεση της μελέτης τους σε καθορισμένο χρονικό πλαίσιο.
πλαίσιο.
12.3 Να παρουσιάζουν τη μελέτη τους, με τη χρήση  Παρουσίαση της μελέτης τους, με χρήση οπτικοακουστικών
οπτικοακουστικών μέσων, στην ολομέλεια της τάξης. μέσων, στην ολομέλεια της τάξης.
Απαραίτητα στοιχεία κατά την παρουσίαση:
 θέμα
 στοιχεία ομάδας
 σκοπός εργασίας – περίληψη εργασίας - περιγραφή της
διαδικασίας συλλογής και ανάλυσης πληροφοριών
 ανάπτυξη κυρίως θέματος
 παρουσίαση έρευνας, αν υπάρχει
 αποτελέσματα – συμπεράσματα από τη μελέτη
 συζήτηση και εξήγηση αποριών
 διάχυση αποτελεσμάτων της εργασίας
 βιβλιογραφία
12.4 Να αξιολογούν τη μελέτη τους με τη βοήθεια του  Αξιολόγηση της μελέτης τους με τη βοήθεια του ακροατηρίου.
ακροατηρίου.
12.5 Να διαχέουν τα αποτελέσματα της μελέτης τους και εκτός  Διάχυση των αποτελεσμάτων της μελέτης τους και εκτός της
της τάξης τους. τάξης τους.
 συγγραφή άρθρου για το περιοδικό του σχολείου
 έκδοση φυλλαδίου
 παρουσίαση σε άλλο τμήμα / σχολείο / συνέδρια
60
** Οι δείκτες επιτυχίας και επάρκειας θα επαναλαμβάνονται σε κάθε πειραματική διερεύνηση.
Σε κάθε πειραματική διερεύνηση οι μαθητές / τριες να:
 Καταγράφουν όλες τις παρατηρήσεις
 Δικαιολογούν την επιλογή των αντιδραστηρίων / οργάνων
 Ερμηνεύουν / αναλύουν τα αποτελέσματά τους
 Εξάγουν συμπεράσματα
 Γράφουν σύντομη αναφορά των πειραμάτων
61

Deiktes Ximeias B Lyk 2020 2021

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Deiktes Ximeias B Lyk 2020 2021

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2020 – 2021

ΔΕΙΚΤΕΣ ΧΗΜΕΙΑΣ B΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ

Παρασκευή και αραίωση διαλυμάτων

1.10 Να παρατηρούν και να καταγράφουν τις παρατηρήσεις τους.**  Καταγραφή παρατηρήσεων. **

 Ενέργεια, θερμότητα, θερμοκρασία

ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ

2.7 Να αναγνωρίζουν τη σημασία εφαρμογών εξώθερμων και  Παραδείγματα εφαρμογών:

H2 (g) + ½O2 (g) H2O (l) ΔΗ = - 286 kJ/mol

 Κανόνες Ασφαλείας- Ορθή χρήση οργάνων

ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ

3.2 Να αναφέρουν παραδείγματα χημικών αντιδράσεων από την  Παραδείγματα:

3.3 Να εξηγούν με παραδείγματα ότι οι χημικές αντιδράσεις  Ταχύτητα πραγματοποίησης αντίδρασης.

3.9 Να εξηγούν το σύμβολο ΔC.  Το σύμβολο «Δ» σημαίνει «μεταβολή».

 Γενικά, η κάθε μια έκφραση ταχύτητας αντιδρώντος ή

Παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την ταχύτητα μιας χημικής αντίδρασης

Στο τέλος ο καταλύτης παραμένει αμετάβλητος.

3.35 Να ορίζουν τα ένζυμα ως βιοκαταλύτες και να δηλώνουν  Οι πρωτεΐνες ως ένζυμα – καταλύτες.

Εργασίες / δραστηριότητες σε μορφή μελέτης (project)

ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ

4.2 Να εξηγούν τον όρο «αμφίδρομη χημική αντίδραση».  Αμφίδρομες αντιδράσεις.

Καμιά από τις δύο αντιδράσεις δεν είναι τόσο αργή η

4.10 Να διακρίνουν τις χημικές ισορροπίες σε ομογενείς και  Ομογενής ισορροπία 2

CO (g) + 3H2 (g) CH4 (g) +H2O (g)

Moles σε 2-x 1-3x X x

Δραστηριότητα: ΧΗΜ_ Β_ΨΕΠ12_ Χημική ισορροπία_2.1

Δραστηριότητα: ΧΗΜ_ Β_ΨΕΠ12_ Χημική ισορροπία_4.1

4.25 Να συνοψίζουν ότι τα συμπεράσματα των πειραματικών  Η Αρχή του Le Chatelier.

Δραστηριότητα: ΧΗΜ_Β_ΨΕΠ12_ Χημική ισορροπία_3.1

Η σταθερά χημικής ισορροπίας – KC

ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ

5.2 Να ορίζουν τι είναι ηλεκτρολύτης.  Ορισμός του ηλεκτρολύτη – θεωρία Arrhenius

Εργασίες / δραστηριότητες σε μορφή μελέτης (project)

ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ

6.4 Να αναφέρουν γιατί η θεωρία του Arrhenius δεν μπορεί να  Αναφορά:

6.12 Να αναγνωρίζουν σε μια χημική εξίσωση ποια είναι τα συζυγή  ΗΑ + Β  Α- + ΒΗ+

Κοινές ιδιότητες οξέων

6.30 Να εξηγούν γιατί πραγματοποιείται πάντα η αντίδραση  Ενδεικτικό παράδειγμα:

6.31 Να γράφουν σε ιοντική μορφή την αντίδραση εξουδετέρωσης.  Ενδεικτικά παραδείγματα :

Επίδραση οξέων σε μέταλλα

Κοινές ιδιότητες βάσεων

 Έννοια pH, μέτρηση pH

ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ

7.9 Να ορίζουν το pH ως: pH = - log [Η+].  Ορισμός pH = - log [Η+]

7.14 Να ορίζουν το pOH.  Ορισμός pOH = - log [OΗ-]

Σταθερά Ιοντισμού, Κοξ – Κβ

7.30 Να διερευνούν πειραματικά την τιμή του pH διαλυμάτων  Πειραματική διερεύνηση: **

Επίδραση κοινού ιόντος – Ρυθμιστικά διαλύματα

ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ

8.2 Να αναγνωρίζουν ότι η ογκομέτρηση είναι μέθοδος ποσοτικής  Ογκομετρία:

8.6 Να αναφέρουν τα όργανα τα οποία χρησιμοποιούνται στην  Όργανα ογκομέτρησης:

8.15 Να προσδιορίζουν πειραματικά την περιεκτικότητα % κ.ο. του  Πειραματικός προσδιορισμός:**

Δείκτες (οξέων / βάσεων)

8.19 Να αναγνωρίζουν τα χαρακτηριστικά μιας καμπύλης  Καμπύλες ογκομέτρησης – χαρακτηριστικά:

8.23 Να συγκρίνουν καμπύλες ογκομέτρησης εξουδετέρωσης.  Σύγκριση καμπύλων ογκομέτρησης:

ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ

Mg2+, K+, F-, O2-, S2-

 Καταγραφή Α.Ο. και εντοπισμός της αύξησης και μείωσης

9.13 Να αναφέρουν παραδείγματα ισχυρών οξειδωτικών και  Ισχυρές οξειδωτικές ουσίες:

9.18 Να διορθώνουν, με στοιχειομετρικούς συντελεστές σε πλήρεις  Μεθοδολογία ισοστάθμισης οξειδοαναγωγικών αντιδράσεων.

ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ

10.2 Να ορίζουν την ογκομέτρηση οξειδοαναγωγής –  Ογκομετρήσεις υπερμαγγανομετρίας με μέτρο το KMnO4.

ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ

1.10 Να παρατηρούν και να καταγράφουν τις παρατηρήσεις τους.  Καταγραφή παρατηρήσεων.