Professional Documents
Culture Documents
Plaxis Versiyon 8 Egitim Kilavuzu
Plaxis Versiyon 8 Egitim Kilavuzu
EĞİTİM KILAVUZU
PLAXIS programının yapımcıları tarafından hazırlanan bu eğitim kılavuzunu tercüme ederken hatalar
yapmış olabilirim. Bu hataların fark edildiğinde tarafıma bildirilmesi beni memnun edecektir.
Bu kılavuz tercüme maddi bir menfaat elde edilmesi amaçlanmamıştır. İnternet ortamında paylaşılan
bilgilerden ettiğim istifadeye küçük de olsa bir karşılık vermek istedim. Bu çalışmamın bilgi paylaşımı
konusunda gayret gösteren diğer insanlar için de teşvik olmasını ümit ediyorum.
Birçok yerde cümleleri tercüme ederken orijinal İngilizce kelimeleri kullanıp parantez içerisinde
Türkçesini vererek veya tam tersi orijinalini parantez içinde vererek hem konuyla ilgili teknik terimlerin
iki dildeki karşılıklarının bilmeyenlerce öğrenilmesi, hem de varsa çevirideki hataların fark edilmesi
amaçlanmıştır. Özellikle teknik terimleri Türkçemize tercüme ederken yapmış olduğum hatalardan dolayı
özür diler, tercümenin ilgilenenlere faydalı olmasını dilerim.
Uğur SEZER
İnşaat Mühendisi
ugursezeranka@yahoo.com
İÇİNDEKİLER .................................................................................................................................................. 3
1 TAKDİM ...................................................................................................................................................... 5
2 BAŞLARKEN ................................................................................................................................................ 6
2.1 YÜKLEME ............................................................................................................................................ 6
2.2 GENEL MODELLEME BAKIŞ AÇISI ........................................................................................................ 6
2.3 INPUT (GİRİŞ) PROSEDÜRLERİ ............................................................................................................ 7
2.3.1 GEOMETRİ NESNELERİNİN GİRİLMESİ ............................................................................................. 7
2.3.2 METİN VE DEĞERLERİN GİRİLMESİ .................................................................................................. 8
2.3.3 SEÇİMLERİN GİRİŞİ ........................................................................................................................... 8
2.3.4 YAPISAL GİRİŞ .................................................................................................................................. 9
2.4 PROGRAMI BAŞLATMA ..................................................................................................................... 10
2.4.1 GENEL AYARLAR ............................................................................................................................ 10
2.4.2 BİR GEOMETRİ MODELİ OLUŞTURMA ........................................................................................... 11
3 KUM ÜZERİNDEKİ BİR DAİRESEL ZEMİNİN OTURMASI (DERS 1) ............................................................. 14
3.1 GEOMETRİ ........................................................................................................................................ 14
3.2 DURUM A: RİJİT TEMEL .................................................................................................................... 14
3.2.1 GİRDİYİ OLUŞTURMA ..................................................................................................................... 14
3.2.2 HESAPLAMALARI GERÇEKLEŞTİRME .............................................................................................. 24
3.2.3 ÇIKTI SONUÇLARINI GÖRME .......................................................................................................... 28
3.3 DURUM B: ESNEK TEMEL.................................................................................................................. 30
4 BİR HAFRİYATIN SUALTINDA (SUBMERGED) İNŞASI (DERS 2) ................................................................. 36
4.1 GEOMETRİ ........................................................................................................................................ 36
4.2 CALCULATIONS (HESAPLAMALAR) ................................................................................................... 44
4.3 ÇIKTI SONUÇLARINI GÖRME ............................................................................................................. 46
5 DRENAJSIZ NEHİR SETİ ............................................................................................................................. 50
5.1 GEOMETRİ MODELİ .......................................................................................................................... 50
5.2 HESAPLAMA (CALCULATION) ........................................................................................................... 52
5.3 OUTPUT (ÇIKTI) ................................................................................................................................. 56
6 GERİYE BAĞLI BİR DUVAR KULLANARAK KURU HAFRİYAT (DERS 4)........................................................ 57
6.1 INPUT (GİRİŞ) .................................................................................................................................... 57
6.2 HESAPLAMALAR ............................................................................................................................... 60
6.3 OUTPUT (ÇIKTI) ................................................................................................................................. 64
Çeşitli dersler çeşitli ilginç pratik uygulamalarla ilgili olmasına rağmen, bu eğitim kılavuzu ile yeni
kullanıcıların PLAXIS ile aşina olmalarına yardımcı olmak amaçlanmıştır. Bu yüzden bu dersler pratikteki
projelerin bir temeli olarak kullanılmamalıdır.
Bu Eğitim Kılavuzu ne Sonlu Eleman Metoduyla ilgili teorik altyapıyı içermekte ne de program içerisinde
kullanılabilecek olan çeşitli zemin modelleriyle ilgili detaylı bilgi vermektedir. Bunlardan ikincisi Material
Models Manual (Malzeme Modelleri Kılavuzu)’nda bulunabilir, teorik altyapı ise Scientific Manual’de
(Bilimsel Kılavuz) verilmiştir. Programın kullanım özellikleriyle ilgili detaylı bilgi Reference Manual’de
bulunabilir. Tüm kılavuz setlerine ek olarak uygulamalı tecrübe ve programı kullanmak için gerekli altyapı
(background) bilgisini sağlamak amacıyla dünyada birçok yerde düzenli olarak kısa kurslar tertip
edilmektedir.
2.1 YÜKLEME
Yükleme için bu kılavuzdaki Genel Bilgiler bölümüne müracaat edilebilir.
Points (Noktalar):
Noktalar çizgilerin başlangıç ve bitimlerini oluşturur. Noktalar ayrıca ankrajlar, nokta kuvvetleri, nokta
rijitlikleri ve sonlu eleman ağının (mesh) yerel iyileştirilmesi (daha sık örgülü ağ) için kullanılabilir.
Lines (Çizgiler):
Çizgiler geometrinin fiziksel sınırlarını, model sınırlarını ve geometrideki süreksizlikleri (duvarlar veya
kabuklar, belirgin zemin tabakalarının ayrımları veya inşaat aşamaları gibi) tanımlamak için kullanılır. Bir
çizginin birkaç fonksiyonu ve ya özelliği olabilir.
Clusters (Kümeler):
Kümeler çizgilerle tamamen çevrili olan alanlardır. PLAXIS geometri çizgilerinin girdisine dayalı kümeleri
otomatik olarak tanır. Küme içerisindeki zemin özellikleri homojendir. Bu yüzden kümeler zemin tabaka
parçaları olarak göz önüne alınabilir. Kümelerle ilgili işlemler küme içindeki tüm elemanlara uygulanır.
Bir geometri modelinin oluşturulmasından sonra, geometri modelindeki kümeler ve çizgilerin düzenine
bağlı olarak bir sonlu eleman modeli otomatik olarak oluşturulabilir. Bir sonlu eleman ağında, aşağıda
tanımlandığı gibi üç tip bileşen tanımlanabilir.
Elements (Elemanlar):
Ağ oluşturulması esnasında kümeler üçgen biçimli elemanlara bölünür. 15-düğümlü elemanlar ve 6-
düğümlü elemanlar arasında bir seçim yapılabilir. Güçlü olan 15-düğümlü eleman gerilme ve göçme
yüklerinin hassas hesaplanmasını sağlar. Ayrıca, 6-düğümlü elemanlar kullanılabilirlik (serviceability)
durumlarının hızlı bir hesabı için uygundur. Aynı eleman dağılımı göz önüne alındığında (mesela
varsayılan kaba ağ oluşturma), 15-düğümlü elemanlardan oluşan ağların 6-düğümlü elemanlardan
oluşan ağlara göre açıkça daha hassas ve daha esnek olduğunun, fakat hesaplamaların da daha fazla
zaman aldığının kullanıcı farkında olmalıdır. Zemini modellemede kullanılan üçgen elemanlara ek olarak,
yapısal davranış ve zemin-yapı etkileşimini modellemek için uygun plak elemanları, geogrid elemanlar ve
arayüz elemanları oluşturulabilir.
Nodes (Düğümler):
Fare genellikle çizim ve seçim amacıyla kullanılır, klavye ise metin ve değerleri girmek için kullanılır.
Birçok parametrenin varsayılan değerleri vardır. Bu değerler başka klavye girişi olmadan <Enter> tuşuna
basılmak suretiyle kullanılabilir. Bu şekilde bir penceredeki tüm girdi alanları OK düğmesine ulaşılıncaya
kadar girilebilir. OK düğmesinin tıklanmasıyla bütün değerler onaylanır ve pencere kapatılır. Alternatif
olarak fareyi kullanarak diğer girdi alanının seçilmesi yeni girdi değerlerinin kabulünü netice verecektir.
Farenin sol düğmesiyle OK tuşuna tıklanarak girdi değerleri kabul edilir.
<Esc> tuşuna basılması veya Cancel düğmesine sol tıklanması girdiyi iptal edecek ve pencereyi
kapatmadan önce varsayılan veya önceki değerleri geri yükleyecektir.
Spin edit özelliği Şekil 2.2 de gösterilmiştir. Sadece normal bir girdi alanı gibi klavye vasıtasıyla bir değer
girilebilir, fakat ayrıca her bir spin edit in sağ kenarındaki veya oklarına sol tıklayarak değerini
önceden tanımlı bir miktara artırmak veya azaltmak mümkündür.
Grup kutuları:
Grup kutuları başlıkları olan dikdörtgen kutulardır. Bunlar ortak özelliklere sahip maddeleri
kümelendirmek için kullanılır. Şekil 2.6 daki aktif sekme Stiffness (Rijitlik), Strength (Dayanım) ve
Alternatives (alternatifler) adlı üç grup kutusu içermektedir.
Kullanıcı proje başlığı olarak problemin kısa bir tanımını girebileceği gibi, Comments (yorum) kutusunda
daha ileri bir tanımlama girebilir. Başlık önerilen dosya ismi olarak kullanılır ve çıktı çizimlerinde görünür.
Yorum kutusu basitçe analiz hakkında bilgi depolamak için uygun bir yerdir. Ek olarak analiz türü ve
eleman türü belirtilmelidir. Opsiyonel olarak dinamik kuvvetlerin pseude-statik (eşdeğer-statik)
simülasyonu için yerçekimine ek olarak ayrı bir ivme belirtilebilir.
İkinci sekme Şekil 2.8 de gösterilmiştir. Temel birimler olan Length (Uzunluk), Force (Kuvvet) ve
Time(Zaman) a ek olarak çizim alanının en az boyutları verilmelidir, böylece geometri modeli çizim
alanına uysun. Aksların genel sistemi şöyledir: x-aksı sağa doğru, y-aksı yukarı doğru, z-aksı ise kullanıcıya
doğru yönelirler. PLAXIS de iki boyutlu bir model (x,y)-düzleminde oluşturulur. z-aksı sadece gerilme
çıktıları için kullanılır. Left (Sol) modelin en düşük x-koordinatı, Right (Sağ) en yüksek x-koordinatı,
Bottom (Taban) en düşük y-koordinatı ve Top (Tepe) ise en yüksek y-koordinatıdır.
Pratikte, verilen değerler sonucu ortaya çıkan çizim alanı spin edit lerde verilen değerlerden daha büyük
olacaktır. Bunun sebebi kısmen PLAXIS programının boyutlara otomatik olarak küçük bir kenar boşluğu
eklemesi ve kısmen de belirtilen değerler ve ekran arasında genişlik/yükseklik oranındaki farktır.
Rulers (Cetveller):
Çizim alanının hem solunda hem de üstünde bulunan cetveller fiziksel koordinatlara işaret eder. Böylece
geometri boyutlarının doğrudan bir görünüşü mümkün olur.
Yukarıda zikredilen nesnelerin bazısı View menüsünden ilgili maddenin seçimini iptal ederek kaldırılabilir.
Her iki araç çubuğu için de, fare imlecini ilgili düğme üzerine getirip yaklaşık bir saniye üzerinde tutmak
suretiyle düğmenin ismi ve fonksiyonu gösterilir; düğmenin aşağısında küçük sarı bir kutuda bir ipucu
görünecektir. Her iki araç çubuğu için ulaşılabilecek ipuçları Şekil 2.10 da gösterilmiştir. Bu Eğitim
Kılavuzunda düğmeler ilgili ipuçları vasıtasıyla işaret edilecektir.
Sırayla tercümesi:
1. Sıra: Calculation (hesaplama) programına git, Curves (Eğriler, grafik) programına git
2. Sıra: Output (çıktı) programına git, Yeni, Aç, Kaydet, Bastır, Küçült, Seçim, Geri al
3. Sıra: Geometri çizgisi, Mafsal ve Dönme yayı, Geogrid, Düğümden-düğüme ankraj, Tunel Dizayn
edici, Dönme rijitliği (plaklar), Yayılı yük sistemi A, Nokta yük sistemi B, Kuyu, Malzeme ayarları
4. Sıra: Plak, Arayüz, Sabit-uçlu ankraj, Standart rijitlikler, Önceden tanımlı deplasmanlar, Yayılı Yük
sistemi A, Nokta Yük sistemi A, Drenaj, Mesh (ağ) oluştur, Başlangıç kuşullarını tanımla
Komple bir geometri modelinin oluşturulmasıyla ilgili detaylı bilgi için, okuyucu bu Eğitim Kılavuzunda
tanımlanan çeşitli derslere başvurabilir.
3.1 GEOMETRİ
Şekil 3.1 de görüldüğü gibi 1.0 m yarıçaplı bir dairesel temel 4.0 m kalınlığında bir kum tabakasına
yerleştirilmiştir. Kum tabakasının altında çok derinlere uzanan rijit bir kaya tabakası vardır. Alıştırmanın
amacı temele uygulanan yük sebebiyle zeminde oluşan gerilme ve deplasmanları bulmaktır.
Hesaplamalar hem rijit hem de esnek temel için yapılmıştır. Bu iki durum için de sonlu eleman modeli
benzerdir. Kaya tabakası modelde dahil edilmez; yerine kum tabakasının tabanına uygun bir sınır koşulu
uygulanır. Kumdaki herhangi bir mümkün mekanizmayı sağlamak ve dış sınırın herhangi bir etkisinden
sakınmak amacıyla, model yatay doğrultuda toplam 5.0 m yarıçapında bir daireye kadar genişletilir.
Temel hesaplaması için uygun ayarları girmek için şu adımları takip edin:
Project sekmesinde, Title kutusu içine “Lesson 1” (Ders 1) girin ve Comments (yorumlar) kutusu
içine “Settlements of a circular footing” (Dairesel bir temelin oturması) yazın.
General (genel) kutusu içine analizin türü (model) ve temel eleman türü (Elements) beliritilir. Bu
ders dairesel bir temelle ilgili oluğu için Model kombo kutusundan Axisymmetry (eksenel simetri)
seçin ve Elements (Elemanlar) kombo kutusundan 15-node (15-düğümlü) seçin.
Acceleration (İvme) kutusu düşey doğrultuda (aşağı doğru) -90° lik sabit bir yerçekimi açısını
işaret eder. Normal yerçekimine ek olarak eşdeğer-dinamik analiz için bağımsız ivme bileşenleri
girilebilir. Bu değerler bu alıştırma için sıfır olarak bırakılır. Sekme yaprağının aşağısındaki Next
(sonraki) düğmesine tıklayın veya Dimensions (Boyutlar) sekmesine tıklayın.
İpucu: Bir hata yapılması durumunda veya genel ayarların değişmesine ihtiyaç duyulduğunda, File
menüsünden General settings seçeneğini seçerek General settings penceresine ulaşabilirsiniz.
İpucu: Yanlış konumlandırılmış noktalar ve çizgiler önce araç çubuğundan Selection düğmesini seçerek
değiştirilebilir veya silinebilir. Bir nokta veya çizgiyi hareket ettirmek için nokta veya çizgiyi
seçin ve onu istenen konuma sürükleyin. Bir nokta veya çizgiyi silmek için nokta veya çizgiyi
seçin ve klavyeden <Del> düğmesine basın.
İstenmeyen çizim işlemleri araç çubuğundan Undo düğmesini tıklayarak veya Edit menüsünden
Undo seçeneğini seçerek veya klavyeden <Ctrl><Z> tuşlarına basarak kaldırılabilir.
> İmleci hareket ettirirken klavyede <Shift> tuşuna basılı tutmak suretiyle çizgiler yatay veya
düşey olarak mükemmel çizilebilir.
Önerilen geometri plakları, mafsalları, geogridleri, arayüzleri, ankrajları veya tünelleri içermez. Bu
yüzden ikinci araç çubuğunda bu düğmeleri atlayabilirsiniz.
İpucu: Bir sonlu eleman ağı oluşturulabilecek hale gelmeden önce tüm geometri modeli tamamlanmış
olmalıdır. Yani geometri modeline ilk önce sınır koşulları ve model parametreleri girilmeli ve
uygulanmalıdır.
Prensip olarak her doğrultuda bütün sınırların bir sınır koşulu olmalıdır. Yani, belli bir sınıra hiçbir açık
sınır koşulu verilmezse (serbest bir sınır), öntanımlı kuvvetin sıfıra eşit olduğu ve serbest bir deplasman
yapan doğal koşullar uygulanır.
Geometrinin deplasmanlarının belirsiz olduğu bir durumdan sakınmak için, geometrinin bazı noktaları
öntanımlı deplasmanlara sahip olmalıdır. Öntanımlı deplasmanların en basit formu mesnetlenme (sıfır
deplasman), fakat sıfır-olmayan öntanımlı deplasmanlar da verilebilir. Bu problemde rijit temelin
oturması kum tabakasının tepesinde sıfır-olmayan öntanımlı deplasmanlar yoluyla simüle edilmiştir.
Standart sınır koşullarını ayarlamak için araç çubuğunda Standart fixities düğmesine tıklayın
veya Loads menüsünden Standart fixities seçeneğini seçin.
Sonuç olarak PLAXIS geometrinin tabanında tam sabitlik (mafsal mesnet) ve düşey kenarlarda ise
kayar mesnet koşulları (ux=0; uy=serbest) oluşturacaktır. Belli bir doğrultudaki mesnetlenme,
ekranda mesnetlenme doğrultusuna dik olarak iki paralel çizgi olarak görünür. Bu yüzden kayar
mesnetler iki düşey paralel çizgi olarak görünürler ve sabit mesnet çapraz taralı çizgiler olarak
görünür.
İpucu: Standart fixities seçeneği çoğu geoteknik uygulamalar için uygundur. Bu seçenek standart sınır
koşullarını girmek için hızlı ve elverişli bir yoldur.
İmleci (0.0; 4.0) noktasına hareket ettirin ve sol fare düğmesine tıklayın.
En üst geometri çizgisi boyunca (1.0; 4.0) noktasına hareket ettirin ve yine fare sol düğmesini
tıklayın.
Çizimi durdurmak için fare sağ düğmesine tıklayın.
Geometrinin en üstünde yeni (4) noktasına ek olarak, düşey doğrultuda aşağıya doğru 1 birimlik (1.0 m)
bir öntanımlı deplasman ve sabit bir yatay deplasman oluşturulur. Öntanımlı deplasmanlar geometrinin
İpucu: Öntanımlı deplasmanın girdi değeri önce Selection düğmesine tıklayıp ve sonra da öntanımlı
deplasmanın uygulandığı çizgiye çift tıklanarak geğiştirilebilir.
> Öntanımlı deplasman hesaplama aşamaları tanımlanırken (Bölüm 3.2.2) gerçekten aktif hale
getirilir. Başlangıçta aktif değildir.
PLAXIS Soil & Interfaces (Zemin & Arayüzler), Plates (Plaklar), Anchors (Ankrajlar) ve Geogridler için
malzeme veri setlerini ayırır.
Malzeme veri setlerinin oluşturulması genel olarak sınır koşullarının girilmesinden sonra yapılır. Ağ
(mesh) oluşturulmadan önce bütün malzeme veri setleri tanımlanmalı ve bütün kümeler (clusters) ve
yapılara uygun veri setleri atanmış olmalıdır.
Malzeme veri setlerinin girdisi araç çubuğunda Material Sets (Malzeme Setleri) düğmesi vasıtasıyla veya
Material menüsünden ulaşılabilen seçenekle seçilebilir.
Kum tabakası için bir malzeme seti oluşturmak için şu adımları takip edin:
Farklı zemin modelleri ve onlara uygun parametreler için Material Models (Malzeme Modelleri)
kılavuzuna göz atın.
Tablo 3.1 deki model parametrelerini Parameters sekmesindeki ilgili yazım kutularına girin.
Geometri modeli arayüzleri içermediği için, üçüncü sekme atlanabilir. Şu anki malzeme veri
setinin girdisini onaylamak için OK düğmesine tıklayın. Şimdi oluşturulan veri seti Material Sets
penceresinde ağaç şeklinde görünecektir.
Material Sets penceresinden “Sand” (Kum) veri setini çizim alanında zemin kümesine sürükleyin
(seçin ve hareket ettirirken fare sol düğmesini basılı tutun) ve bırakın (fare sol düğmesini serbest
bırakın). İmlecin şeklinin veri setini bırakmanın mümkün olup olmadığını gösterecek şekilde
değiştiğine dikkat edin. Bir kümeye doğru bir veri seti atanması kümenin renginin değişmesiyle
gösterilir.
Veritabanını kapatmak için Material Sets penceresinde OK düğmesine tıklayın.
İpucu: PLAXIS bir projeye ait veritabanı ile global malzeme setlerinin veritabanını birbirinden ayırır. Veri
setleri global veritabanını kullanarak bir projeden diğerine değiştirilebilir. Bu eğitim Kılavuzundaki bütün
derslerin veri setleri programın yüklenmesi esnasında global veritabanına depolanır. Mevcut bir veri
setini kopyalamak için Material Sets penceresinde Global >>> düğmesine tıklayın. Global veritabanının
ağaç görünümünden uygun veri setini (bu durumda “Lesson 1 sand”) proje veritabanına sürükleyip
bırakın. Şimdi global veri setine bu proje için de ulaşılabilir. Benzer şekilde proje veritabanında
oluşturulan veri setleri global veritabanına sürüklenip bırakılabilir.
İpucu: Mevcut veri setleri material sets penceresini açıp, ağaç görünümünden veri setini seçerek ve Edit
düğmesine tıklayarak değiştirilebilir. Başka bir yol olarak, bir kümeyi çift tıklayıp properties penceresinde
Material set kutusunun arkasındaki Change düğmesine tıklayarak material sets penceresi açılabilir. Şimdi
proje veritabanı ağaç görünümünden bir veri seti seçilip Apply düğmesine tıklanarak ilgili kümeye
atanabilir.
Araç çubuğunda Generate mesh düğmesine tıklayın veya Mesh menüsünden Generate
seçeneğini seçin.
Ağ oluşturulmasından sonra içinde oluşturulan ağın gösterildiği (bak Şekil 3.8) yeni bir pencere (Output
penceresi) açılır.
İpucu: Ağ oluşturulmasından elde edilen sonuç tatminkar olmasa bile geometri girişine dönmek için
Update düğmesi kullanılmalıdır.
İpucu: Varsayılan olarak, ağın Global coarseness (Global kabalık) ayarı Coarse (kaba) olarak ayarlıdır. Bu
ise birçok durumda ilk yaklaşım için yeterlidir. Global coarseness ayarı Mesh menüsünde değiştirilebilir.
Ağı global veya yerel olarak iyileştirmek için ek seçenekler de mevcuttur.
> Bu girdi aşamasında hala geometrinin parçalarında değişiklik yapmak veya geometri nesnesi
eklemek mümkündür. Eğer bu aşamada değişiklikler yapılırsa, o zaman sonlu eleman ağı yeniden
oluşturulmalıdır.
Eğer gerekliyse, global veya yerel iyileştirme (refinement) yapılarak ağ optimize edilebilir. Ağ
iyileştirilmesi diğer bazı derslerde nazara alınır. Burada şimdiki sonlu eleman ağının kabul edilmesi
önerilir.
Başlangıç koşulları Input programının ayrı modunda girilir. Başlangıç koşullarını uygun biçimce
oluşturmak için şu adımları takip edin:
Araç çubuğunda Initial conditions düğmesine tıklayın veya Initial menüsünden Initial
conditions seçeneğini seçin.
Önce suyun birim ağırlığının varsayılan değerini (10 kN/m3) gösteren küçük bir pencere görünür.
varsayılan değeri kabul etmek için OK tıklayın. Yeraltı suyu koşulları modu görünür. Araç
çubuğunun ve geometri zeminin geometri girdi moduna göre değiştiğine dikkat edin.
Başlangıç koşulları seçeneği iki farklı moddan oluşur: Su basınçları modu ve geometri konfigürasyon
modu. Bu iki mod arasındaki geçiş işlemi araç çubuğundaki ‘switch’le (geçiş anahtarı) yapılır.
Şimdiki proje su basınçlarını içermediği için geçiş anahtarının sağ tarafına tıklayarak geometri
konfigürasyon moduna devam edin (Başlangıç gerilmeleri ve geometri konfigürasyonu).
Yeraltı suyu seviyesi otomatik olarak geometrinin tabanına yerleştirilir.
Araç çubuğunda Generate initial stresses düğmesine (kımızı artılar) basın veya Generate
menüsünden Initial stresses seçeneğini seçin. K0 prosedürü diyalog kutusu görünür.
Zemin ağırlığı için toplam çarpanı, ∑Mweight, 1.0 olark tutun. Bunun anlamı; başlangıç
gerilmelerinin oluşturulması için tüm zemin ağırlığı uygulanır. PLAXIS tarafından önerilen
varsayılan K0 değerini kabul edin ve OK tıklayın.
İpucu: K0 prosedürü sadece yatay tabakalı geometriler için yatay bir zemin yüzeyi ve ,eğer
uygulanacaksa, yatay bir yeraltı suyu seviyesiyle birlikte kullanılabilir. K0 prosedürü hakkında daha fazla
bilgi için Appendiks A (Ek A) veya Reference Manual (Referans Kılavuzu) na bakın.
> K0 ın varsayılan değeri Jaky formülüne esas alır: K0 = 1 - sin . Eğer değer değişmişse, varsayılan
değer K0 için negatif bir değer girilerek tekrar elde edilebilir.
Calculations penceresi, Şekil 3.10 da gösterildiği gibi, bir menü, bir araç çubuğu, bir grup sekme ve
hesaplama aşamalarının bir listesinden oluşur.
Sekme yaprakları (General, Parameters ve Multipliers) bir hesaplama aşamasını tanımlamak için
kullanılır. Bu aşama yükleme, inşaat veya kazı aşaması, bir konsolidasyon periyodu veya bir güvenlik
analizi olabilir. Her proje için çoklu hesaplama aşamaları tanımlanabilir. Tüm tanımlı hesaplama
aşamaları pencerenin alt kısmındaki listede görünür. Preview (Önizleme) sekmesi geometrinin güncel
durumunu göstermek için kullanılabilir. Bir önizleme sadece seçili aşamanın hesaplanmasından sonra
mümkündür.
Calculations programı yeni bir projenin girilmesinden sonra doğrudan başlatıldığında, ilk hesaplama
aşaması otomatik olarak girilir. Bu analizde temelin oturmasını simüle etmek için plastik bir hesaplama
gereklidir. PLAXIS otomatik yükün adım adım girilmesi için Load Advancement (Yük İlerlemesi) denilen
kullanışlı bir prosedüre sahiptir. Bu prosedür çoğu pratik uygulamalar için kullanılabilir. Plastik
hesaplamaların içerisinde, temelin girintisini simüle etmek için öntanımlı deplasmanlar aktifleştirilir.
Hesaplama aşamalarını tanımlamak için şu adımları takip edin:
Phase ID kutusuna (opsiyonel olarak) şimdiki hesap aşaması için uygun bir isim yazın (mesela
“Girinti”) ve bu aşamanın başlayacağı aşamayı seçin (bu durumda hesaplama sadece Aşama 0 –
Initial phase).
General sekmesine tıklayın, Calculation type (Hesaplama türü) kombo kutusundan Plastic seçin.
Parameter düğmesine veya Parameter sekmesine tıklayın. Parameter sekme yaprağı Şekil 3.11
de gösterildiği gibi hesap kontrol parametrelerini içerir.
Maksimum Additional steps (Ek adımlar) sayısı için varsayılan değeri (250) koruyun ve Iterative
prosedure (Tekrarlı prosedür) kutusundan Standart setting seçin. Hesap kontrol parametreleri
hakkında daha fazla bilgi için Referans Kılavuza bakın.
Loading input (Yükleme girişi) kutusundan Staged Construction (Aşamalı İnşaat) seçin.
Define (Tanımla) düğmesine tıklayın. Şimdiki aktif geometri konfigürasyonunu gösteren Staged
Construction penceresi görünür.
Öntanımlı deplasmanları üst çizgisine çift tıklayarak seçin. Bir diyalog kutusu görünür.
Öntanımlı Deplasmanlar diyalog kutusunda Şekil 3.12 de gösterildiği gibi öntanımlı deplasmanın
büyüklüğü ve yönü belirtilir. Bu durumda her iki girdi alanına Y-value (Y-değeri) olarak aşagı
doğru deplasmanın 0.1 m olduğunu gösterecek şekilde -0.1 girin. OK tıklayın.
Şimdi Calculations penceresinin Parameters sekmesine dönmek için Update düğmesine tıklayın.
Araç çubuğunda Select points for Curves düğmesine tıklayın. bunun sonucunda sonlu eleman
modelindeki tüm düğüm noktalarını gösteren bir pencere açılır.
Sol üst köşedeki düğümü seçin. Seçilen düğüm ‘A’ ile gösterilecektir. Calculations penceresine
geri dönmek için Update düğmesine tılayın.
Calculations penceresinde Calculate (Hesapla) düğmesine tıklayın. Böylece hesaplama süreci
başlatılacaktır. Mavi okla () işaretlenmiş olarak, yürütülmek için seçilen tüm hesap aşamaları
(bu durumda sadece bir aşama) prensip olarak Start from phase (aşama …dan başla)
parametresiyle kontrol edilen sırada yürütülür.
İpucu: Calculate (Hesapla) düğmesi sadece, yürütme için seçilen hesaplama aşaması listede
odaklanılmışsa görülebilir.
Hesaplamanın yürütülmesi esnasında hesaplama aşamasının güncel ilerlemesi hakkında bilgi veren bir
pencere görünür (bak Şekil 3.13). Sürekli olarak güncellenen bu bilgi bir yük-deplasman eğrisi, yük
sistemlerinin seviyesi (toplam çarpanlara göre) ve iterasyon işleminin ilerleyişi (iterasyon numarası,
global hata, plastik noktalar vs.). Hesaplama bilgi penceresi hakkında dah fazla bilgi için Referans
Kılavuza bakın.
Hesaplama sona erdiğinde, hesap aşamalarının listesi güncellenir ve ilgili Log info not kutusunda bir
mesaj görünür. Log info not kutusu hesaplamanın başarılı bir şekilde sona erip ermediğini gösterir.
İpucu: Calculations penceresinin ortalarında bulunan Next, Insert ve Delete düğmelerini kullanarak
hesaplama aşamalarında ekleme, araya girme veya silme işlemleri yapılabilir.
> Her hesaplama veya hesaplama serisinin yürütülmesinden sonra, hesaplama aşamalarının
listesini kontrol edin. Başarılı bir hesaplama listede yeşil bir onay işaretiyle () gösterilir. Başarısız
hesaplama kırmızı bir çarpıyla (x) gösterilir. Yürütülmesi için seçilen hesap aşamaları ise mavi bir okla
() gösterilir.
> Bir hesap aşamasının yeşil onay işareti veya kırmızı bir çarpıyla işaretlendiği görüldüğünde, araç
çubuğu Output düğmesini gösterir. Bu düğme Output programına doğrudan ulaşımı sağlar. Bir hesap
aşamasının mavi bir okla işaretlendiği görüldüğünde, araç çubuğu Calculate düğmesini gösterir.
Ayrıca sayısal sonuçlara da sekmeli formda ulaşılabilir. Temel analizinin sonuçlarını görmek için şu
adımları takip edin:
Calculations penceresindeki son hesap aşamasına tıklayın. Ek olarak, araç çubuğundaki Output
düğmesine tıklayın. sonuç olarak Output programı çalışır ve seçilen hesap aşamasının sonundaki
deforme olmuş ağı (deformasyonların görülmelerini kesinleştirmek için belli ölçekte
büyütülmüştür) maksimum deplasman işaretiyle birlikte gösterir (bak Şekil 3.14).
Deformations menüsünden Total displacements seçin. Bütün düğümlerin toplam
deplasmanlarını oklar şeklinde ve göreli büyüklüklerine işaret ederek gösterir.
Araç çubuğundaki presentation (sunum) kombo kutusunda şimdi Arrows okunmaktadır. Bu
kombo kutusundan Shadings seçin. Çizim toplam deplasmanların renkli gölgelendirilmesini
gösterir. Renk sınırlarında deplasman değerleriyle birlikte bir indeks gösterilir.
Araç çubuğundaki presentation kombo kutusundan Contours seçin. Çizim etiketlenmiş olan
toplam deplasmanların kontur çizgilerini gösterir. Etiketlere ilişkin deplasman değerleriyle
birlikte bir indeks gösterilir.
İpucu: Toplam deplasmanlara ek olarak, Deformations menüsü Incremental displacements (Artışlı, fark,
marjinal deplasmanlar) ın sunumuna müsaade eder. Artışlı deplasmanlar sadece bir hesaplama adımı
içerisinde (bu durumda son adım) olan deplasmanlardır. Artışlı deplasmanlar nihai failure (yenilme,
yetersizlik) mekanizmasını canlandırmada faydalı olabilirler.
Stresses menüsünden Effective stresses seçin. Çizim efektif gerilmeleri asal gerilmeler olarak,
doğrultuları ve göreli büyüklüklerinin bildirimiyle birlikte gösterir (bak Şekil 3.15).
Araç çubuğundaki Table (Tablo) düğmesine tıklayın. İçinde bir tablonun gösterildiği yeni bir
pencere açılır. Bu Tablo tüm elemanların her bir gerilme noktasındaki Kartezyen gerilmelerin
değerlerini gösterir.
Geometriyi değiştirmek
Araç çubuğunun sol tarafındaki Go to Input düğmesine tıklayın.
Create/Open Project penceresinden önceki dosyayı (“lesson1 veya hangi isim verilmişse) seçin.
File menüsünden Save as seçeneğini seçin. Şimdiki proje dosyası için kullanılmayan bir isim girin
ve Save düğmesine tıklayın.
Öntanımlı deplasmanların uygulandığı geometri çizgisini seçin ve klavyeden <Del> tuşuna basın.
Select items to delete (Silinecek maddeleri seçin) penceresinden Prescribed displacements
(Öntanımlı deplasmanlar) seçin ve Delete düğmesine tıklayın.
İpucu: Eğer Material Sets (Malzeme Ayarları) penceresi temelin üzerinde görüntülenir ve onu gizlerse,
pencereyi başka bir konuma sürükleyin, böylece temel açıkca görülebilir.
İpucu: Denk kalınlık (Equivalent thickness) PLAXIS tarafından EA ve EI değerlerine göre otomatik olarak
hesaplanır, elle girilemez.
Şimdiki proje boşluk suyu basınçlarını (pore pressures) içermediği için, araç çubuğundaki
geçiş anahtarına (switch) tıklayarak (sağ tarafına) Geometry configuration moduna ilerleyin.
K0 precedure diyalog kutusu göründükten sonra, Generate initial stresses düğmesine tıklayın.
∑Mweight değerini 1.0 olarak koruyun ve tek bir küme için K0 ın varsayılan değerini kabul edin.
Başlangıç gerilmelerini oluşturmak için OK düğmesine tıklayın.
Başlangıç gerilmelerini inceledikten sonra Update düğmesine tıklayın.
Calculate (hesapla) düğmesine tıkayın ve bu projenin kaydedilmesini onaylayın (Bence bu
aşamaya kadar beklemeyin, arada aklınıza esince kaydedin).
Calculations (Hesaplamalar)
General sekmesinde, Calculation type: Plastic seçin.
Aşamanın tanımlanması için uygun bir isim girin ve aşamanın başlangıcı olarak (Start from phase)
için 0 - initial phase (balangıç aşaması) kabul edin.
Parameter sekmesinde, Staged construction (Aşamalı inşaat) seçeneğini seçin ve Define
(Tanımla) düğmesine tıklayın.
Aktif geometrinin çizimi görünecektir. Yükü aktifleştirmek için üzerine tıklayın. Bir Select items
(maddeleri seç) diyalog kutusu görünecektir. Her iki plağı ve yükü sollarındaki onay kutularını
işaretleyerek aktifleştirin.
Yük seçiliyken diyalog kutusunun altındaki Change (Değiştir) düğmesine tıklayın. Yükü ayarlamak
için Distributed load - load system A (Yayılı yük - yük sistemi A) diyalog kutusu görünecektir. Her
iki geometri noktası için de -350 kN/m2 lik Y-value (Y-değeri) girin. Bu değerin bu dersin ilk
kısmından elde edilen temel kuvvetine yaklaşık olarak eşit olduğuna dikkat edin.
(350 kN/m2 x x (1.0 m)2 ≈ 1100 kN). (Temelin yarısına isabet eden yük)
Diyalog kutularını kapatın ve Update tıklayın.
Hala uygun noktaların seçili olup olmadığını görmek için yük-deplasman eğrileri için düğümleri
ve gerilme noktalarını kontrol edin (ağ yeniden oluşturulduğu için düğümler de değişmiş
olabilir!). Ağın sol üst düğümü seçilmelidir.
Hesap aşamasının hesaplama için mavi okla işaretli olup olmadığını kontrol edin. Eğer değilse
hesap aşamasına çift tıklayın veya sağ tıklayıp açılan menüden Mark calculate seçin.
Hesaplamayı başlatmak için Calculate düğmesine tıklayın.
Sonuçları görme
Hesaplamadan sonra en son hesap adımının sonuçları Output düğmesine tıklanarak görülebilir.
Deplasmanlar ve gerilmeler alıştırmanın ilk kısmından elde edilenlere benzer olmalıdır.
İpucu: Output penceresinde çoklu (alt-)pencereler eş zamanlı açılabilir. Bütün pencereler Window
menüsündeki listede görünürler. PLAXIS programı alt-pencerelerin gösterimi için Windows standartlarını
takip eder (Cascade, Tile, Minimize, Maximize vs.). bu standart olasılıkların bir tanımı için Windows
kılavuzunuza bakın.
Araç çubuğundaki Go to Curves program düğmesine tıklayın. Böylece Curves (Eğriler) programı
başlar.
İki kolondan (x-ekseni ve y-ekseni) oluşan bir Curve generation penceresi çoktan seçmeli radyo
düğmeleri ve her kolon için iki kombo kutusuyla birlikte görünür. Her eksen için seçimlerin
kombinasyonu eksenler boyunca hangi değerin çizileceğini belirler.
İpucu: Curve settings penceresi ayrıca eğrinin özelliklerini ve sunumunu değiştirmek için de kullanılabilir.
İpucu: Curve generation penceresini yeniden girmek için (bir hata durumunda, yeniden oluşturma veya
değişikşik istendiğinde), araç çubuğundan Change curve settings (Eğri ayarlarını değiştir) düğmesine
tıklayabilirsiniz. Bunun sonucunda görünen Curve settings penceresi içinde Regenerate düğmesine
tıklamalısınız. Alternatif olarak Format menüsünden Curve seçeneğini seçerek Curve settings penceresini
açabilirsiniz.
> Çerçeve ayarlarını değiştirmek için Frame settings penceresi kullanılabilir. Bu pencere araç
çubuğundan Change frame settings (Çerçeve ayarlarını değiştir) düğmesine tıklanarak veya Format
menüsünden Frame seçeneğini seçerek açılabilir.
Bu ders nehre yakın bir kazı inşasıyla ilgilidir. Bu kazı prefabrik tünel parçalarının yerleştirilmesi suretiyle
bir tünel inşa etmek için yapılmaktadır. Kazı 30 m genişliğinde ve nihai derinliği 20 m dir. Uzunluk
doğrultusunda oldukça büyük mesafeye yayılmaktadır. Böylece düzlem gerilme modeli uygulanabilir.
Kazı kenarları 30 m uzunluğundaki diyafram duvarlarla desteklenmiş, bunlar ise yatay destek gergileri
vasıtasıyla 5 m ara ile mesnetlenmiştir. Kazı süresince bir yüzey yükü (sürşarj) hesaba katılır. Bu yük
diyafram duvarından itibaren 2 m mesafeden başlayıp duvardan 7 m mesafeye kadar uygulanır ve
büyüklüğü 5 kN/m2/m dir.
Zeminin üst 20 m lik kısmı yumuşak kil tabakasından oluşmaktadır. Bu tabaka tekil homojen bir kil
tabakası olarak modellenir. Bu kil tabakasının hemen altında oldukça derine uzanan daha rijit bir kum
tabakası vardır.
Analiz edilecek problemin tabanı zemin yüzeyinden 40 m aşağıda alınır. Geometri simetrik olduğu için,
sadece yarısı (sol taraf) analizde hesaba katılır. Kazı işlemi üç ayrı kazı aşamasında simüle edilir. Diyafram
duvarı bir önceki alıştırmada temel için kullanıldığı gibi bir plakla modellenir. Duvar ve zemin arasındaki
etkileşim her iki kenarda arayüzler vasıtasıyla modellenir. Arayüzler zemindeki sürtünmeye oranla
azaltılmış bir duvar sürtünmesinin tanımlanmasına olanak sağlarlar. Destek elemanı bir yay olarak
modellenir. Bunun için eksenel (normal) rijitlik parametresi gereklidir.
Bu yeni nesnelerle ilgili altyapı bilgisi için Referans Kılavuzuna (Reference Manual) bakın.
4.1 GEOMETRİ
Geometri modelini oluşturmak için şu adımları takip edin:
İki tabaka arasındaki ayrım: Geometry line düğmesi hala seçilidir. İmleci (0.0; 20.0) konumuna
götürün. Mevcut düşey çizgiye tıklayın. Şimdi yeni bir nokta (4) ortay çıkar. 45 m sağa gidin
(45.0; 20.0) ve diğer mevcut olan düşey çizgiye tıklayın. Diğer nokta (5) ortaya çıkar ve şimdi iki
küme algılanır.
Diyafram duvarı: Araç çubuğundan Plate düğmesini seçin. İmleci üst yatay çizgide (30.0; 40.0)
konumuna götürün ve tıklayın. 30 m aşağı gidin (30.0; 10.0) ve tıklayın. Duvarın topuğundaki
noktaya ek olarak bir başka nokta da orta yatay çizgiyle kesişiminde (tabaka ayrımı) ortaya
çıkar. Çizimi bitirmek için fare sağ düğmesine tıklayın.
Kazı aşamalarının ayrılması: Yine Geometry line düğmesini seçin. İmleci duvarda (30.0; 38.0)
konumuna götürün ve tıklayın. İmleci 15 m sağa götürün (45.0;38.0) ve yine tıklayın. İlk kazı
aşamasının çizimini bitirmek için farenin sağ düğmesine tıklayın. Şimdi imleci (30.0; 30.0)
konumuna götürün ve tıklayın. (45.0; 30.0) a gidin ve yine tıklayın. İkinci kazı aşamasının çizimini
bitirmek için fare sağ düğmesini tıklayın.
İpucu: Geometri girişinde araç çubuğundaki düğmeleri illa orada göründüğü gibi soldan sağa doğru
seçmek gerekmez. Bu çalışmada, önce duvarı oluşturmak ve sonra bir Geometry line (Geometri çizgisi)
vasıtasıyla kazı aşamalarının girilmesi daha kolaydır.
> Bir çizgiye çok yakın bir nokta oluştururken, nokta çoğunlukla çizgiye sıçrar, çünkü ağ üreteci çok
küçük mesafelerde kesişim olmayan noktaları ve çizgileri işleyemez. Bu işlem ayrıca bir çizginin tam
üzerinde bulunan noktaların girilmesini basitleştirir.
> Eğer işaretçi çoklukla yanlış konumlanıyorsa ve mevcut bir nokta veya çizgi yerine yeni bir
yalıtılmış nokta oluşturuluyorsa, bu nokta Selection düğmesi kullanılarak mevcut bir nokta veya çizgiye
sürüklenebilir (ve yakalatılabilir).
İmleci (imlecin merkezi imleç konumunu tanımlar) duvarın tepesine (30.0; 40.0) götürün ve fare
sol düğmesini tıklayın. Duvarın tabanına (30.0; 10.0) gidin ve yine tıklayın. İmleçteki ‘aşağı’ okun
konumuna göre, duvarın sol tarafında bir arayüz (interface) oluşturulur. Benzer şekilde, ‘yukarı’
ok imlecin sağ tarafındadır, dolayısıyla duvarın tepesine doğru gidip yeniden tıklanıldığında,
duvarın sağ tarafında bir arayüz oluşacaktır. Yeniden (30.0; 40.0) a gidin ve yine tıklayın. Çizimi
bitirmek için fare sağ düğmesine tıklayın.
İpucu: Arayüzün seçilmesi ilgili geometri çizgisinin seçilmesi ve akabinde Select diyalog kutusundan ilgili
arayüzü (pozitif veya negatif) seçilmesiyle yapılır.
İpucu: Arayüzler bir geometri çizgisi boyunca uzanan noktalı çizgiler olarak gösterilir. Arayüzün geometri
çizgisinin hangi tarafında olduğunu bildirmek için bir pozitif işaret () veya negatif işaret (-) eklenir. Bu
işaretin fiziksel bir anlamı yoktur veya sonuçları etkilemez.
Gergi (strut): Araç çubuğundaki Fixed-end anchor (sabit uçlu ankraj) düğmesini tıklayın veya
Geometry menüsünden Fixed-end anchor seçeneğini seçin. İmleci nokta 6 nın 1 metre altına
götürün (30.0; 39.0) ve fare sol düğmesini tıklayın. İçinde ankrajın yönelim (orientation) açısı ve
eşdeğer uzunluğunun (equivalent length) girilebilceği bir properties (özellikler) penceresi açılır.
Equivalent length olarak 15 m (kazının yarı genişliği) girin ve OK düğmesine tıklayın (yönelim açısı 0°
olarak kalır).
İpucu: Sabit uçlu bir ankraj sabit büyüklükte bir döndürülmüş T ile temsil edilir. Bu nesne gerçekte bir
ucu ağa bağlı ve diğer ucu ise sabit olan bir yaydır. Ankrajın yönelim açısı ve eşdeğer uzunluğu doğrudan
properties penceresinde girilmelidir. Eşdeğer uzunluk (equivalent length) bağlantı noktasıyla ankrak
çubuğu doğrultusunda deplasmanın sıfır olduğu konum arasındaki mesafedir. Varsayılan olarak, eşdeğer
uzunluk 1.0 birimdir ve açı ise sıfır derecedir (mesela ankraj pozitif x-doğrultusuna doğrudur).
> İlgili T nin ‘orta çubuğu’ na tıklamak mevcut sabit uçlu ankrajı seçer.
Yüzey yükü: Distributed load – load system A düğmesine tıklayın. İmleci(23.0; 40.0) a götürün
ve tıklayın. İmleci sağa doğru 5 m (28.0; 40.0) götürün ve yine tıkşayın. Çizimi bitirmek için sağ
tıklayın. Selection aracına tıklayın ve yayılı yüke çift tıklayın ve listeden Distributed Load (System
A) seçin. Y-değerini -5 kN/m2 girin.
Sınır Koşulları
Sınır koşullarını oluşturmak için, araç çubuğunda Standart fixities düğmesini tıklayın. Bunun
sonucunda, tabanda tam sabitlik, kenarlarda ise düşeyde kayar mesnet oluşturacaktır. Bu
durumda bu sınır koşulları sağ taraftaki simetri koşulunu (kazının merkez çizgisi) modellemek
için uygundur. Şimdiye kadarki geometri modeli Şekil 4.2 de gösterilmiştir.
Araç çubuğundaki Material sets (Malzeme setleri) düğmesine tıklayın. Set type (Set türü) olarak
Soil & interfaces (Zemin ve arayüzler) seçin. Yeni bir veri setini oluşturmak için New düğmesine
tıklayın.
Kil tabakası için, Identification için ‘Clay’ (kil) girin ve Material model (Malzeme modeli) olarak
Mohr-Coulomb seçin. Burada kazının sadece uzun süreli etkileri nazara alındığından, drenajsız
(undrained) davranışı hesaba katmayacağız. Bu yüzden malzeme türü (material type) Drained
(Drenajlı) olarak ayarlanır.
Tablo 4.1 de listelenen kil tabakasının özelliklerini ilgili General ve Parameters sekmelerinde
girin.
burada:
Kum tabakası için, Identification için ‘Sand’ girin ve Materiel model olarak Mohr-Coulomb seçin.
Malzeme türü Drained (Drenajlı) olarak ayarlanmalıdır.
Kum tabakasının özelliklerini Tablo 4.1 de listelendiği gibi General ve Parameters sekmelerinin
ilgili kutularında girin.
Interfaces sekmesine tıklayın. Strength kutusunda Manual rayo düğmesini seçin. Rinter
parametresi için 0.67 değerini girin. Veri setini kapatın.
‘Sand’ veri setini en alt geometri kümesine sürükleyin ve orada bırakın. ‘Clay’ veri setini de kalan
dört kümeye (üst 20 m de) atayın. Varsayılan olarak arayüzler bitişik kümelerin veri setlerine
otomatik olarak atanırlar.
İpucu: Arayüzlerin varsayılan veri setlerini kabul etmek yerine, veri setleri onların properties (özellikler)
penceresinde doğrudan atanabilir. Bu pencere ilgili geometri çizgisini çift tıklayıp Select diyalog
kutusundan uygun arayüzü seçtikten sonra görünür. Material set parametresinin arkasındaki Change
düğmesine tıklayarak, Material set ağaç görünümünden ilgili veri seti seçilebilir.
İpucu: Properties penceresinde Material set parametresine ek olarak, Virtual thicknes factor (Sanal
kalınlık faktörü) girilebilir. Bu tamamıyla sayısal bir değerdir ve arayüzün sayısal performansını optimize
etmek için kullanılabilir. Tecrübesiz kullanıcıların varsayılan değeri değiştirmemeleri tavsiye olunur.
Arayüz özellikleri hakkında daha fazla bilgi için Referans Kılavuza bakın.
Material sets penceresindeki Set type parametresini Plates olarak ayarlayın ve New düğmesine
tıklayın. Veri setinin Identification kısmına “Diaphragm wall” (Diyafram duvar) girin ve Tablo 4.2
de verilen özellikleri girin.Veri setini kapatmak için OK düğmesine tıklayın.
İpucu: Strength kutusundaki Rigid radyo düğmesi arayüzün zeminle aynı dayanım özelliklerine sahip
olması için doğrudan bir seçenektir (Rinter = 1.0).
Material sets penceresindeki Set type parametresini Anchor olarak ayarlayın ve New düğmesine
tıklayın. Veri setinin Identification kısmına ‘Strut’ (destek gergisi) girin ve Tablo 4.3 de verilen
özellikleri girin. Veri setini kapatmak için OK düğmesine tıklayın.
Strut veri setini geometrideki ankraja (anchor) sürükleyin ve imleç işareti bırakmanın mümkün
olduğunu gösterir göstermez bırakın. Material sets penceresini kapatın.
Araç çubuğundaki Generate mesh düğmesine tıklayın. Birkaç saniye sonra Output
penceresinde kaba bir ağ gösterilir. Geometri girişine geri dönmek için Update düğmesine
tıklayın.
Mesh menüsünden Global coarseness seçeneğini seçin. Element distribution (Eleman dağılım)
kombo kutusu Coarse (kaba) olarak ayarlanır. Bu ayar varsayılan ayardır. Global kabalığı
iyileştirmek için kombo kutusundan bir sonraki madde seçilmeli (Medium) ve Generate
düğmesine tıklanmalıdır. Alternatif olarak, Mesh menüsünden Refine global seçeneği seçilebilir.
Sonuç olarak, daha ince bir ağ Output penceresinde sunulur. Geri dönmek için Update
düğmesine tıklayın.
İpucu: Mesh menüsüsndeki Reset all seçeneği ağ oluşturma varsayılan ayarlarına dönmek için kullanılır
(Global coarseness = Coarse ve yerel iyileştirme yok).
İpucu: Ağ ayarları girdinin kalanıyla beraber saklanır. Mevcut bir proje yeniden girildiğinde ve geometri
konfigürasyonu ve ağ ayarları değiştirilmediğinde sadece araç çubuğundaki Generate mesh düğmesine
tıklayarak aynı ağ yeniden oluşturulabilir. Fakat, geometrideki ufak bir değişiklik farklı bir ağı sonuç
verecektir.
Doğrudan oluşturma seçeneği içerisinde su koşullarını tayin etmek için birçok yol vardır. En basit yol
genel bir serbest su seviyesi tanımlamaktır. Bunun altında, birim su ağırlığına bağlı olarak, su basıncı
dağılımı hidrostatiktir. Genel serbest su seviyesi, boşluk basınçlarının oluşturulması için bütün kümelere
otomatik olarak atanır. Ayrıca, eğer uygunsa, harici su basınçlarının oluşturmak için de kullanılır. Genel
serbest su seviyesi yerine, bazı kümeler ayrı bir serbest su seviyesine veya enterpole edilmiş boşluk
basıncı dağılımına sahip olabilirler. Bu ikinci gelişmiş seçenek Ders 3 ün ilk kısmında gösterilecektir (bak
Bölüm 5.2). burada sadece zemin yüzeyinin 2.0 m altında bir serbest su seviyesi tanımlanır.
Başlangıç durumu uygun boşluk basınçlarını oluşturmak için şu adımları takip edin:
İpucu: Bir proje yeni oluşturulduğunda, su ağırlığı Yeraltı suyu moduna (Groundwater mode) girerken
doğrudan gösterilir. Mevcut projenin yeniden girilmesinde (üzerinde değişiklik yaparken), Yeraltı suyu
modunda iken Geometry menüsünden Water weight seçeneği seçilerek su ağırlığı girişine ulaşılabilir.
Suyun birim ağırlığının varsayılan değeri olan 10 kN/m3 ü kabul etmek için OK tıklayın. O
zaman Yeraltısuyu koşulları (Groundwater mode) modu aktifleşir. Bu moda Phreatic level
(Atmosferik seviye) düğmesi zaten seçilidir. Varsayılan olarak, geometrinin tabanında Genel
(General) bir atmosferik seviye (serbest su seviyesi) oluşturulur.
İmleci (0.0; 38.0) konumuna götürün ve fare sol düğmesiyle tıklayın. Sağa doğru 45 m götürün
(45.0; 38.0) ve yine tıklayın. Çizimi bitirmek için fare sağ düğmesine tıklayın. Şimdi çizim, zemin
yüzünün 2.0 m altında yeni bir Genel serbest su seviyesini gösterir.
> Bir problemde, geometride tam bir boşluk basıncı dağılımını oluşturmak için, yeraltı suyu
başlangıcıyla veya atmosferik seviyenin konumuyla uyumlu olarak, fazladan bir geometri çizgisi
eklenebilir.
Araç çubuğundaki Generate water pressures (Su basınçlarını oluştur) düğmesine (mavi artılar)
tıklayın. Şimdi Water presure generation (Su basıncı oluşturma) penceresi görünür.
Water presure generation penceresinden, Generate by (…e göre oluştur) kutusunda Phreatic
level (Atmosferik seviye) radyo düğmesini seçin ve OK düğmesine tıklayın.
Su basınçlarını oluşturduktan sonra, sonuç Output penceresinde görüntülenir. Yeniden
Grounwater conditions moduna dönmek için Update düğmesine tıklayın.
Bu projede, diyafram duvarı ve ankraj başlangıçta yokturlar ve başlangıç geometrisi için pasif duruma
getirilmelidirler. Başlangıç gerilmelerinin oluşturulması için kullanılan K0 prosedürü, geometri kümelerini
pasif yapmayı hesaba katmayacaktır.
Geometrideki duvar ve gerginin aktif olmadığını kontrol edin. Pasif elemanlar gri renklidir. Bütün zemin
kümelerinin aktif kaldığından emin olun.
İpucu: Pasif kümeler tıpkı arka plan gibi beyazdırlar, fakat aktif kümeler ise malzeme setine göre renklere
sahiptir. Pasif yapısal nesneler gridirler, fakat aktif nesneler ise geometri modelinin oluşturulması
esnasında kullanılan temel renklere sahiptirler.
Araç çubuğundaki Generate initial stresses düğmesine tıklayın. K0 procedures diyalog kutusu
görünür.
Zemin için total multiplier (toplam çarpan) değerini 1.0 olarak koruyun. K0 için varsayılan değeri
kabul edin ve OK düğmesine tıklayın.
Başlangıç efektif gerilmelerinin oluşturulmasından sonra, sonuç Output penceresinde
görüntülenir. Yeniden Initial configuration moduna dönmek için Update düğmesine tıklayın.
Calculate düğmesine tıklayın. Veriyi kaydetmek için sorulan soruya cevap olarak Yes seçin. Ve
uygun bir dosya ismi girin.
PLAXIS de, bu işlemler Staged construction (Kademeli inşaat) hesaplama seçeneğiyle simüle edilebilir.
Staged constuction, sonlu eleman modelinin seçilen bileşenlerinin ağırlığının, rijitliğinin ve dayanımının
aktifleştirilmesi veya pasifleştirilmesini mümkün kılar. Şimdiki ders, kazı simülasyonu için bu güçlü
hesaplama seçeneğinin kullanımını açıklar.
İpucu: Staged construction seçeneği yalnızca kazıları veya inşaatları simüle etmeye yönelik değildir,
ayrıca su basıncı dağılımını değiştirmek için, malzeme özelliklerini değiştirmek için (mesela zemin
hareketini simüle etmek için) veya önceki sayısal sonuçların kesinliğini iyileştirmek için kullanılabilir.
Bu örnekte nazara alındığı gibi, kazı beş aşamada gerçekleştirilir. Üç kazı aşamasının ayrımı geometri
modelinin oluşturulması esnasında uygun yerlere geometri çizgilerini koyarak hesaba katılmıştır. Beş
hesaplama aşamasını tanımlamak için şu adımları takip edin:
İpucu: Şu anda yüke çift tıklayıp bir değer girerek yükün değerlerini girebilir veya değiştirebilirsiniz. Eğer
plak gibi bir yapısal nesne üzerinde bir yük uygulanmış ise, yük değerleri yüke veya nesneye tıklayarak
değiştirilebilir. Bunun sonucunda, içinde sizin yükü seçebileceğiniz bir pencere görünür. O zaman yük
değerlerini değiştirmek için Change düğmesine tıklayın.
Bu inşaat aşamasının tanımlanmasını bitirmek için Update düğmesine tıklayın. Böylece Staged
costruction penceresi kapanır ve yeniden Calculations penceresi görünür. Şimdi ilk hesap
aşaması tanımlandı ve kaydedildi.
İpucu: Dikkat edilirse, PLAXIS de bir zemin kümesi pasifleştirildiğinde boşluk basınçları otomatik olarak
pasifleştirilmezler. Bu yüzden, bu durumda, kazılan alanda su kalır ve batık (sualtında) bir kazı simüle
edilir.
İpucu: İstenen düğümleri seçmek için, araç çubuğundaki Zoom in seçeneğini kullanarak ilgilenilen alana
odaklanmak kullanışlı olabilir.
Şimdi hesaplama işlemi başlamalıdır. Program, uygulanmak için seçilen ilk hesap aşaması olan <Aşama
1>i araştırır.
Staged construction (Aşamalı inşaat) hesaplaması boyunca, ∑Mstage denilen çarpan 0.0 dan 1.0 a artar.
Bu parametre hesaplama bilgi penceresinde (calculation info window) görüntülenir. ∑Mstage değeri 1.0
değerine ulaşır ulaşmaz, inşaat safhası tamamlanır ve hesaplama aşaması biter. Eğer Staged construction
hesaplaması ∑Mstage değeri 1.0 den küçük olduğunda sona ererse, program bir uyarı mesajı verecektir.
Bir inşaat safhasını bitirmemesinin en muhtemel sebebi bir yenilme (göçme, dayanımı kaybetme)
durumunun olmasıdır, fakat başka sebepler de olabilir. Staged construction hakkında daha fazla bilgi için
Referans Kılavuzuna bakın.
Bu örnekte, bütün hesap aşamaları başarıyla sona ermelidir. Bu durum listede yeşil onay işaretleriyle
gösterilir. ∑Mstage çarpanının değerlerini kontrol etmek için Multipliers (Çarpanlar) sekmesine tıklayın
ve Reached values radyo düğmesini tıklayın. Açılan Other (Diğer) kutusunun altında ∑Mstage
parametresi görünür. Bu değerin 1.0 olduğunu doğrulayın. Aynısını diğer hesaplama aşamaları için de
yapmak isteyebilirsiniz.
İpucu: Staged construction penceresi Input programındaki Initial conditions penceresine benzer. Ana
fark, Initial conditions bir başlangıç durumu oluşturmak için kullanılır, halbuki Staged construction bir
yükleme türü olarak kullanılır.
Deformations menüsünden Total increments (Toplam artışlar) seçin. Çizim bütün düğümlerdeki
deplasmanları (yerdeğiştirmeler) oklarla gösterir. Okların uzunluğu göreli olarak büyüklüklerini
gösterir.
Araç çubuğundaki presentation (sunum) kombo kutusunda şimdi Arrows (Oklar) yazısı okunur.
Bu kombo kutusundan Shadings (Gölgeleme) seçin. Şimdi çizim deplasman artışlarını renkli
gölgelemeyle göstermektedir. Bu çizimden duvarın arkasında yoğun bir kayma bölgesi
görülebilir.
Stresses menüsünden Efffective stresses (Efektif gerilmeler) seçin. Çizim, asal efektif gerilmelerin
büyüklük ve doğrultusunu gösterir. Asal gerilmelerin yönelimi kazı tabanının altındaki büyük
pasif bölgeye ve gerginin arkasındaki küçük pasif bölgeye işaret etmektedir (bak Şekil 4.5).
Duvardaki kayma gerilmelerini ve eğilme momentlerini çizmek için aşağıda verilen adımları takip edin.
Duvara çift tıklayın. Duvardaki eğilme momentlerini bir maksimum moment belirtimiyle birlikte
gösteren yeni bir pencere açılır (bak Şekil 4.6). Menünün değiştiğine dikkat edin.
İpucu: Window menüsü duvardaki kuvvetleri gösteren pencereyle bütün geometrideki gerilmeler
arasında geçiş yapmak için kullanılabilir. Bu menü ayrıca, Windows ortamında çok yaygın olan, iki
pencereyi yan yana döşemek (Tile) veya basamaklamak (Cascade) için kullanılabilir.
Window menüsünden ilk pencereyi (tüm geometrideki efektif gerilmeleri gösteren) seçin.
Gergiye çift tıklayın. Şimdi gergi kuvvetini kN/m olarak gösteren yeni bir pencere açılır. Tek bir
gergi kuvvetini (kN olarak) hesaplama için bu değer gergilerin arasındaki akstan aksa mesafe ile
çarpılmalıdır.
Araç çubuğundaki Go to Curves program düğmesine tıklayın. Bunun sonucunda yük-deplasman
eğrileri programı başlar.
Create/Open Project diyalog kutusundan New chart (Yeni grafik) seçin ve dosya istemcisinden
kazı projesinin dosya ismini seçin.
Curve generation penceresinde, X-axis için Displacement (Deplasman) radyo düğmesini ve A
noktasını (mesela 30.0; 30.0) ve Type (Tür) kombo kutusundan |U| maddesini seçin. Y-axis için
Multiplier radyo düğmesini ve Type kombo kutusundan ∑Mstage seçin.
Girdiyi kabul etmek için OK düğmesine tıklayın ve yük-deplasman eğrisini oluşturun. Sonuç
olarak Şekil 4.7 deki eğri çizilir.
Eğri, inşaat aşamalarını gösterir. Her aşama için ∑Mstage parmetresi 0.0 dan 1.0 e değişir. Son
aşamadaki eğrinin eğiminin azalması plastik deformasyon miktarının arttığını gösterir. Bununla birlikte,
hesaplamanın sonuçları inşaatın sonunda kazının stabil kaldığını gösterir.
Şekil 5.1 deki setin yüksekliği 5 m ve göreli olarak geçirimsiz kilden oluşur. Alt zeminin üstten 6 m si
yumuşak kil tabakalarından oluşmaktadır. Bunun üst 3 m si bir kil tabakası olarak ve alt 3 m si ise bir
turba (peat) tabakası olarak modellendi. Yumuşak kil tabakaları neredeyse geçirimsizdir, dolayısıyla nehir
suyu seviyesindeki kısa süreli değişim bu tabakalardaki boşluk basıncı nerdeyse hiç etkilemez. Yumuşak
kil tabakaları altında derin bir geçirgen kum tabakası vardır. Bunun üstten 4 m si sonlu eleman modeline
dahil edilmiştir. Kum tabakasındaki suyun nehirle temasta olduğu varsayılmıştır. Yani, kum tabakasındaki
hidrolik başlangıç, su seviye değişimini yakından takip eder.
Malzeme bilgileri
Zemin için üç malzeme tabakası kabul edilmiştir. Özellikleri Tablo 5.1 de verilmiştir.
Malzeme veri tabanını açın ve yukarıda listelenen model parametreleriyle ‘Clay’ (Kil), ‘Peat’ (Turba) ve
‘Sand’ (Kum) isimli üç veri seti oluşturun. Arayüz özellikleri bu örnekle ilgili değildir. Kil (clay) ve turba
(peat) tabakalarının malzeme tipi olarak Drenajsız (Undrained), kumunsa Drenajlı (Drained) olduğuna
dikkat edin. Veri setlerini geometrik modeldeki ilgili tabakalara sürükleyin (bak Şekil 5.1)
İpucu: Eğer yanlışlıkla başlangıç gerilmeleri yanlışlıkla oluşturulmuşsa, K0 işlemine girerek, ∑Mweight=0
değeri girilip Generate düğmesine basılarak sıfırlanabilir.
İpucu: Başlangıç gerilmeleri drenajsız davranışa maruz kalmadığı için, gravity loading süresince bu
drenajsız davranış etkisizleştirilir. Bu işlem Calculations penceresinin Parameters sekmesindeki Ignore
undrained behavior seçilerek yapılabilir.
İkinci hesap aşaması nehir su seviyesinin, ve kumdaki boşluk suyu basıncının, artmasıdır. Bu işlem Staged
construction (Aşamalı inşaat) modunda yapılır. İki hesap aşamasını doğru olarak tanımlamak için şu
işlem sırasını takip edin:
Selection düğmesine tıklayın ve kil (clay) tabakasının kümesini (setin içinde olduğu) seçin.
Kil tabaka kümesi işaretliyken, Phreatic level (atmosferik seviye, serbest su seviyesi) düğmesine
tıklayın ve (0.0;10.0), (65.0;10.0) noktaları yoluyla bir serbest su seviyesi çizin. Bu ‘Küme tanımlı’
Selection düğmesine tıklayın, ortadaki turba (peat) tabakasına çift tıklayın veya fare sağ
düğmesiyle tıklayın. Bunun sonucu, bir Cluster Pore pressures distribution (Küme Boşluk basıncı
dağılımı) penceresi görünür. Pore presure distribution kutusunda beş radyo düğmesi vardır.
Varsayılan olarak General phreatic level seçilidir. Diğer seçenekler Cluster phreatic level (Küme
atmosferik seviye), Interpolate from adjacent clusters or lines (Komşu küme veya çizgilerden
enterpolasyon yap), Cluster dry (Kuru küme) ve User defined pore pressure distribution (Kullanıcı
tanımlı boşluk basıncı). Yukarıda da tariflendiği gibi ayrı bir serbest su seviyesi (phreatic level)
girilirse, Cluster phreatic level seçeneği otomatik olarak seçilir. Şimdiki kümemiz (turba tabakası)
için Interpolate from adjacent clusters or lines seçeneğini işaretleyin (ayrıca bak Şekil 5.7). Bu
işlem üstteki kil tabakasının tabanındaki basınçtan alttaki kum tabakasının üstündeki basınca
kadar lineer bir dağılımı sonuç verir. Pencereyi kapatmak için OK düğmesine tıklayın.
İpucu: Kümeye özgü serbest su seviyesi o küme seçilir seçilmez kırmızıyla belirtilir. Geometrinin dışında
bir yere tıklandığında genel serbest su seviyesi belirtilir. Eğer Interpolate… seçeneği uygulanan bir küme
seçilirse, herhangi bir serbest su yüzeyi seviyesi belirtilmez.
Nihai duruma göre su basınçlarını oluşturmak için Generate water pressures düğmesine tıklayın
(ve çıkan pencerede OK düğmesine basın).
Output penceresinde asal gerilmeler olarak (artı işaretleri vasıtasıyla) boşluk suyu basınçları
gösterilir. Cross section (Kesit) düğmesine tıklayın ve setin tepesinden geometrinin tabanına
kadar düşey bir çizgi çizin. Bunun sonucunda ayrı bir pencerede her üç tabaka üzerindeki boşluk
suyu basınç dağılımı gösterilir. Kil ve kum tabakalarındaki boşluk suyu basınç dağılımına ek olarak
turba tabakası içinde boşluk suyu basıncının doğrusal artışı da çizimde gösterilmiştir.
İpucu: Kesit alırken <Shift> tuşu basılı tutularak mükemmel bir yatay veya düşey kesit oluşturulabilir.
Stresses menüsünden Effective stresses seçilirse, modelin sağ tarafında kum tabakasının üst kısmındaki
efektif gerilmelerin yaklaşık sıfır olduğu görülebilir (bak Şekil 5.9). Bunun sebebi kum tabakasındaki
boşluk suyu basıncındaki artıştır. Gerilme çiziminden görülür ki; setin hareketi setin arkasında bulunan kil
tabakasında bir pasif gerilme durumuna sebep olur.
Kil ve turba tabakalarındaki drenajsız davranış aşırı boşluk suyu basıncının oluşmasına yol açar. Aşırı
boşluk suyu basınçları Stresses menüsünden Excess pore pressures seçilerek görülebilir (bak Şekil 5.10).
PLAXIS bu türden problemin detaylı bir modellemesine imkan sağlar. Bu örnekte zemin ankrajlarının
nasıl modellendiği ve ankraja öngerilmenin nasıl uygulandığı gösterilir. Daha ötesi, kuru hafriyat, yeni su
basıncı dağılımını oluşturmak için bir yeraltı suyu akışı hesaplamasını içerir. Analizin bu yönü detaylı
olarak açıklanır.
İlgili zemin kısmı üç ayrı tabakadan oluşmaktadır. Zemin yüzünden 3 m derinliğe kadar göreli olarak
gevşek, ince kumlu kilden oluşan bir dolgu vardır. Dolgunun aşağısında minimum 15 m derinliğe kadar,
iyi derecelenmiş sıkı kumdan oluşan çok veya az homojen bir tabaka vardır. Bu tabaka zemin ankrajlarını
yerleştirmek için kısmen uygundur.
Başlangıç durumunda zemin yüzeyinin 3 m altında yatay bir yeraltı suyu seviyesi vardır (mesela dolgu
tabakasının tabanında). Kum tabakasının aşağısında çok derinlere uzanan bir balçık (loam) tabakası
vardır.
Geometri modeli
Problem, 80 m genişlikte ve 20 m yükseklikte bir geometriyle modellenebilir. Önerilen geometri
modeli Şekil 6.2 de verişmiştir. Bir zemin ankrajı, düğümden düğüme bir bağlantı (ankraj) ve bir
geogrid (sarı çizgi) ile modellenebilir. Geogrid işareti grout (dolgu harcı) kitlesini simüle
ederken, düğümden düğüme ankraj işareti ise ankraj çubuğunu simüle eder. Gerçekte, grout
Kesin gerilme durumu ve kille olan etkileşim bu 2B modelle modellenememesine rağmen, bu yolla
gerilme dağılımını, deformasyonları ve yapının stabilitesini global seviyede (yuvarlak hesapla) tahmin
etmek mümkündür. Bu modelle zemin ankrajının çekilme kuvvetini değerlendirmek mümkün değildir.
Diyafram duvarlar plaklarla modellenir. Zemin-yapı etkileşimini modellemek için plakların etrafında
arayüzler (interfaces) kullanılır. Bu arayüzler duvarın altında 1 m kadar uzatılır. Arayüzler grout kitlesini
temsil eden geogridlerin etrafında kullanılmamalıdır.
İpucu: Genelde, iyi bir alıkanlık olarak, yapıların köşeleri etrafında arayüzleri uzatarak yeterli
deformasyon serbestliğine izin verilir ve daha doğru gerilme dağılımı elde edilir. Bu şekilde yapıldığı
zaman, uzatılan arayüz kısmının dayanımının zemin dayanımına eşit olduğuna ve arayüzün akış alanını
(eğer uygulanacaksa) etkilemediğine emin olun. İkincisi, zemin akış analizini gerçekleştirmeden önce
uzatılan arayüz kısmını pasifleştirerek yapılabilir.
Hafriyat üç kazı aşamasında yapılır. Aşamalar arasındaki ayrım geometri çizgileriyle modellenir. Şekil 6.2
de gösterildiği gibi basit geometri modelini oluşturun. Uygun sınır koşullarını oluşturmak için Standart
fixities kullanılabilir.
Malzeme özellikleri
Zemin üç ayrı tabakadan oluşmaktadır. Tablo 6.1 de verilen parametrelerle zemin & arayüzler için üç veri
seti girin.
İpucu: Arayüzün uzatılmış kısmı zemin-yapı etkileşimi için kullanılmaz ve bu yüzden çevresindeki zeminle
aynı dayanıma sahiptir. Dayanım azaltma faktörü Rinter = 1.0 yapılarak bu durum sağlanabilir. Bu ise Rigid
seçiminde otomatik olarak yapılır. Eğer gerekliyse, arayüzün uzatılmış kısmı için ayrı bir malzeme veri seti
oluşturulmalıdır. Ek olarak, bir arayüzün uzatılmış kısmı akış alanını etkilememelidir. Bu ise boşluk
basınçlarını oluştururken arayüzü pasifleştirerek yapılabilir.
Beton diyaframın özellikleri bir Plate (Plak) türü malzeme setinde girilir. Betonun Young (Elstisite)
modülü 35 GN/m2 ve duvar 0.35 m kalınlığındadır. Özellikler Tablo 6.2 de listelenmiştir.
Zemin ankrajlarının özellikleri için iki malzeme veri seti gerekir: Biri Anchor (Ankraj) türü için ve diğeri
Geogrid türü için. Anchor veri seti ankraj çubuğunun özelliklerini içierir ve Geogrid veri seti ise grout
kitlesinin özelliklerini içerir. Bu veriler Tablo 6.3 ve 6.4 de listelenmiştir.
Başlangıç koşulları
Başlangıç koşullarında, 10 kN/m3 lük bir su ağırlığı girilir. Başlangıç su basınçları y=17 m de yatay bir
genel serbest su seviyesine ((0; 17.0) ve (80.0; 17.0) noktalarından geçen) dayalı olarak oluşturulur.
Başlangıç olarak, tüm yapısal bileşenler pasiftir (inactive). Bu yüzden, plakların, düğümden-düğüme
ankrajların ve geogridlerin pasifleştirildiğinden emin olun. Yüzey yükleri de (yayılı yükler) başlangıçta
pasiftirler. Başlangıç gerilme alanı bütün kümelerde varsayılan K0-değerlerini kullanarak K0 prosedürü
vasıtasıyla oluşturulur.
6.2 HESAPLAMALAR
Hesaplama altı aşamadan oluşur. İlk aşamada duvarlar inşa edilir ve yüzey yükleri aktifleştirilir. İkinci
aşamada çukurun ilk 3 m si ankrajların duvarlara bağlantısı olmaksızın kazılır. Bu derinlikte hafriyat kuru
kalır. Üçüncü aşamada ilk ankraj yerleştirilir ve öngerme verilir. Dördüncü aşama hafriyatın suyunu
boşaltmayı da içeren, daha sonraki 7 m derinliğe kadar hafriyatı içerir. Bu durum üçüncü hesaplama
aşamasının tanımının bir parçası olan, yeni boşluk suyu dağılımını hesaplamak için bir yeraltı suyu akış
analizini içerir. Beşinci aşamada ikinci ankraj yerleştirilir ve öngerme verilir. Altıncı aşama ise daha
sonraki en son 10 m derinliğe kadar olan hafriyattır.
Bütün hesaplama aşamaları Loading input olarak Staged construction kullanarak Plastic hesaplamalar
olarak tanımlanır. Aşağıda verilen talimatlar, Staged construction modunda aşamaların nasıl
tanımlandığıyla sınırlıdır.
Aşama 1:
Duvarları aktifleştirin.
Yayılı yükleri aktifleştirin ve bir yük değeri atayın. Hafriyatın sol tarafındaki yük için Y-value = -10
kPa ve sağ tarafındaki yük için -5 kPa girin.
Aşama 1
Aşama 2:
Hafriyatın en üst kümesinin aktifliğini kaldırın.
Aşama 3:
Üst geogridleri aktifleştirin.
Üst düğümden-düğüme ankrajlara çift tıklayın. Bir node-to-node anchor properties (düğümde-
düğüme ankraj özellikleri) ankraj öngerme seçenekleriyle birlikte görünür. Adjust pre-stress force
(Öngerme kuvvetini ayarla) kutusunu seçin ve 120 kN/m lik bir öngerme girin. Pencereyi
kapatmak için OK düğmesine tıklayın.
Aşama 3
İpucu: Bir öngerme kuvveti sona eren bir aşamalı inşaat hesaplamasının sonunda tam olarak
karşılaştırılır ve ankraj kuvvetine döner. Ardışık hesaplama aşamalarında bu kuvvet bir ankraj kuvveti
olarak hesaba katılır ve bu yüzden çevresindeki gerilmelerin ve kuvvetlerin ortay çıkışına bağlı olarak
daha fazla artabilir veya azalabilir.
Aşama 4:
İkinci hafriyat kümesinin aktifliğini kadırın.
Aşama 4
Araç çubuğundan Closed flow boundary (Kapalı akış sınırları) düğmesini (siyah çizgi) seçin.
Geometrinin sol alt noktasına tıklayın; sağ alt noktasına doğru devam edin ve yine tıklayın.
Selection düğmesini seçin.
Duvarın her iki tarafındaki arayüzler su basınçları modunda varsayılan olarak aktifleştirilmiş ve
impermeable (geçirimsiz) olarak işaretli olmalıdır. Su basınçları modunda bir arayüze tıklamak
yeraltı suyu hesaplamaları esnasında arayüzü aktifleştirir veya aktifliğini giderir. Aktif bir arayüz
turuncu bir daireyle işaretlenir ve yeraltı suyu hesaplamaları esnasında impermeable (geçirimsiz)
olarak dikkate alınır. Duvarın aşağısındaki arayüzleri sakın impermeable yapmayın, onlar
permeable (geçirimli) olarak kalmalıdır (yeraltı suyu akış hesaplamaları esnasında etkisiz).
General phreatic level düğmesine tıklayın ve yeni bir yeraltı suyu seviyesi çizin. (0.0; 17.0)
noktasından başlayın ve (30.0; 13.0), (50.0; 13.0) noktalarından gecen ve (80.0; 17.0) noktasında
biten bir yeraltı suyu seviyesi çizin.
Generate water pressures düğmesine tıklayın. Generate by kutusundan Groundwater calculation
seçin ve yeraltı suyu akış hesaplamasına başlamak için OK düğmesine tıklayın (Iterative
procedure-Groundwater calculation seçeneği Standart setting olarak kalabilir).
Yeraltı suyu hesaplaması bittikten sonra, calculation penceresinde OK düğmesine tıklayın.
Pencere kapanır ve Output penceresinde akış alanı gösterilir.
İpucu: Yeraltı suyu hesaplamasının sonuçları Pore pressures (Boşluk basınçları), Flow field (Akış alanı) ve
Groundwater head (Yeraltı suyu başlangıcı) olarak görülebilir. Bu seçeneklere Stress menüsünden
ulaşılabilir.
Şekil 6.3 Yeraltı suyu hesaplamasının sonucundaki aktif boşluk basıncı konturları
Yeniden aşamalı (staged) inşaat moduna dönmek için Update düğmesine tıklayın.
Aşamalı inşaat modunda Update düğmesine tıklayarak Calculation programına dönün.
Aşama 5:
Alt geogridleri aktifleştirin.
Aşama 5
Aşama 6:
Üçüncü hafriyat kümesinin aktifliğini kaldırın.
Su basınçları moduna geçmek için anahtara tıklayın.
Sınır koşulları zaten aşama 3 de tanımlanmıştı. Şimdiki yeraltı suyu hesaplaması için onlar hala
geçerlidir. Fakat şimdi hafriyat içindeki su seviyesini yeni inşaat derinliğine düşürmek gereklidir.
Bunu yapmak için, (0.0; 17.0) dan başlayıp (30.0;10.0), (50.0; 10.0) ve (80.0; 17.0) noktaları
yoluyla yeni bir Genel yeraltı suyu seviyesi çizin. Generate water pressures düğmesine tıklayın ve
Generate by (…göre oluştur) kutusundan Groundwater flow (Yeraltı suyu akışı seçin ve yeraltı
suyu akış hesabını başlatmak için OK düğmesine tıklayın.
Yeraltı suyu hesaplaması bittiğinde, hesaplama penceresindeki OK düğmesine tıklayın ve Output
penceresinde sonuçları görün. Aşamalı inşaat moduna dönmek için Update düğmesine tıklayın.
Aşama 6
Bütün hesaplama aşamaları tanımlandıktan sonra, yük-deplasman eğrileri için bazı noktalar seçilmelidir
(mesela diyafram duvar üzerindeki zemin ankrajlarının bağlantı noktaları). Calculate düğmesine
tıklayarak hesaplamayı başlatın.
(a) aşama 2
(b) aşama 3
(c) aşama 4
Şekil 6.5 nihai durumda asal efektif gerilmeleri gösterir. Hafriyat tabanını altındaki pasif gerilme durumu
açıkça görülebilir. Ayrıca zemin ankrajları etrafında gerilme yığılmaları olduğu da görülebilir.
Şekil 6.6 nihai durumda sol diyafram duvarındaki eğilme momentlerini gösterir. Hareket çizgisindeki iki
kırıklığın sebebi ankraj kuvvetleridir.
Ankraja çift tıklayarak ankraj kuvveti görülebilir. Bunu üçüncü ve beşinci hesap aşamalarının sonuçları
için yaparken, ankraj kuvvetinin belirli olan öngerme kuvvetine eşit olduğu görülebilir.
Zemin malzeme setlerinde değişiklik yapmak için aşağıdaki adımları takip edin:
PLAXIS girişinde önceki dosyayı (“ders4” veya hangi isim verilmişse) açın ve farklı bir isim altında
kaydedin.
Malzeme setleri veri tabanını açın ve ilk malzeme seti “Dolgu” ya (Fill) çift tıklayın. bu işlem
malzeme veri seti penceresini açacaktır. Material model (Malzeme modeli) kombo kutusundan
Hardening Soil (Sertleşen,Pekleşen Zemin) i seçin ve Parameters sekmesine devam edin. Tablo
6.5 e göre , , , m ve Advanced model parametreleri penceresinde , , ve
için değerleri girin. Lütfen, Advanced model parametrelerine Parameters sekmesindeki
Advanced düğmesi tıklanarak ulaşılabilieceğine dikkat edin. nin değeri 1-sin ye eşittir ve
girdi kutusunda “-1” değerini girdikten sonra PLAXIS tarafından otomatik olarak
hesaplanacaktır.
İpucu: Sertleşen Zemin parametreleri Mohr-Coulomb parametrelerinden çıkarılmıştır. Bunun için her
tabakanın orta noktasındaki Sertleşen Zemin modelinin değeri Mohr-Coulomb modelinin
değerine ayarlanır ve =100 kPa referans seviyesinde bundan değeri çıkarılır (bak Malzeme
Modelleri kılavuzunda denk. 5.2). ve değerlerinin sırasıyla ve 3 değerlerine eşit
olduğu varsayılır.
Uygulamadaki durumlar, zeminin boşaltma davranışının çok önemli olduğu yerlerde, Sertleşen Zemin
modelinin Mohr-Coulomb modelinden daha gerçekçi sonuçlar verdiğini ispatlamıştır.
Bu ders yukarıda tanımlanan mekanizmanın detaylı bir şekilde analiz edildiği bir yol setinin inşaatıyla
ilgilidir. Analizde üç yeni hesaplama seçeneği tanıtılır. Bunların adları konsolidasyon analizi, güncellenmiş
ağ analizi ve fi/c-azaltması yoluyla bir güvenlik katsayısının hesaplanmasıdır.
Geometri modeli
Şekil 7.1 de gösterilen toprak set bir düzlem şekil değiştirmeyle analiz edilebilir. Bu örnek için 15-
düğümlü elemanlar kullanılır. Uzunluk, Kuvvet ve Zaman için standart birimler kullanılır (m, kN ve gün).
Geometri modelinde setin merkezinden başlayan toplam 40 m genişlik dikkate alınır. Tüm geometri
Geometry line seçeneğini kullanarak çizilebilir. Şekil 7.1 deki derin kum tabakasının deformasyonları sıfır
olarak kabul edilebilir. Bu yüzden, bu tabaka modele katılmaz ve yerine sabit bir taban kullanılır.
Sınır koşullarını tanımlamak için Standard fixities kullanılabilir. Geometri modeli Şekil 7.2 de gösterilir.
Başlangıç koşulları
Başlangıç koşullarında su ağırlığı 10 kN/m3 olarak ayarlanır. Su basınçları tamamen hidrostatiktir ve (0.0;
6.0) ve (40.0; 6.0) noktalarından geçen genel yeraltı suyu seviyesine dayanır.
Yeraltı suyu seviyesine ek olarak, hesaplama işlemi boyunca yapılacak olan konsolidasyon analizi için
sınır koşullarına dikkat edilmelidir. Herhangi bir ek girdi vermeksizin bütün sınırlar drenajlıdır, böylece su
bütün sınırlardan serbestçe akabilir ve aşırı boşluk basıncı bütün doğrultularda dağıtılır. Şimdiki
durumda, buna rağmen, sol düşey sınır kapatılmalıdır, çünkü bu bir simetri eksenidir. Sağ düşey sınır da
kapatılmalıdır, çünkü bu sınırda serbest bir dışarı akış yoktur. Taban açıktır, çünkü yumuşak zemin
tabakalarının altında aşırı boşluk basıncı derine ve (modele dahil edilmeyen) geçirgen kum tabakasına
doğru serbestçe akabilir. Üst sınırın açık olduğu da aşikardır. Uygun konsolidasyon sınır koşullarını
oluşturmak için şu adımları takip edin:
Sol sınırın en üst noktasına (0.0; 10.0) gidin ve bu noktaya tıklayın. Sol sınırın en alt noktasına
(0.0; 0.0) gidin ve yine tıklayın. Bu kapalı sınırı bitirmek için farenin sağ düğmesine tıklayın.
Sağ sınırın en üst noktasına (40.0; 6.0) gidin ve tıklayın. En alt noktaya (40.0; 0.0) gidin ve yine
tıklayın. Bu kapalı sınırı da bitirin.
Su basınçlarını ve konsolidasyon sınır koşullarını oluşturmak için Generate water pressures (Su
basınçlarını oluştur) düğmesine tıklayın.
İpucu: Kapalı konsolidasyon sınırları sadece mevcut geometri noktalarına tıklayarak tanımlanabilir.
Program otomatik olarak ara geometri noktalarını bulacaktır.
> Konsolidasyon sınır koşulları ağın sınır düğümlerinde oluşturulmalıdır. Bu ise su basınçlarının
oluşturulmasıyla birlikte yapılır. Bu yüzden, konsolidasyon sınırlarını tanıttıktan veya değiştirdikten sonra
daima Generate water pressures düğmesine tıklayın.
Kademeli inşaat hesaplamasında olduğu gibi seti temsil eden iki kümeye bir kez tıklayın. Set
pasifleştirildiğinde (ilgili kümelerin rengi arka plan gibi olmalı), kalan aktif geometri yatay ve yatay
tabakalıdır, böylece başlangıç gerilmelerini hesaplamak için KO prosedürü kullanılabilir. Kil ve turba
tabakasının önerilen K0-değerleri (K0 = 1-sin Jaky formülüne dayanan) kabul edilebilir. Başlangıç
gerilmelerinin oluşturulmasından sonra, girdi işlemi tamamdır ve hesaplamalar tanımlanabilir.
7.2 HESAPLAMALAR
Setin inşası, her biri 5 gün süren iki aşamadan oluşur. İlk inşaat aşamasından sonra aşırı boşluk
basınçlarının dağılmasına izin vermek için 200 günlük bir konsolidasyon periyodu girilir. İkinci inşaat
aşamasından sonra, nihai oturmanın belirlenebileceği diğer bir konsolidasyon periyodu girilir. Bu yüzden
toplam dört hesap aşaması tanımlanır.
Konsolidasyon analizi hesaplamalarda zaman boyutunu işin içine sokar. Bir konsolidasyon analizini doğru
bir biçimde yapmak için uygun bir zaman adımı seçilmelidir. Kritik bir minimum değerden daha küçük
olan zaman adımlarının kullanılması gerilme osilasyonlarına (dalgalanmalar) sebep olur. PLAXIS deki
konsolidasyon seçeneği bu kritik zaman adımını hesaba katan tamamen otomatik bir zaman adımlama
prosedürüne izin verir. Bu prosedür içinde üç ana imkan vardır: Ya ön tanımlı bir periyot için,
değişikliklerin aktif geometriye etkilerini içeren konsolidasyon (Staged construction), ya geometrideki
bütün aşırı boşluk basınçları öntanımlı bir minimum değere düşünceye kadar konsolidasyon (Minimum
pore pressure), ya da verilen adım sayısı için, global olarak artımsal çarpanları kullanarak zamanla yük
sistemini artırmak veya orantılı yükleme uygulamak (Incremantal multiplier). İlk iki imkan bu alıştırmada
kullanılacaktır.
İlk hesaplama aşaması. bir Konsolidasyon analizi, Kademeli inşaattır. General sekmesinde
Calculation type kombo kutusundan Consolidation seçin. Parameter sekmesinde 5 günlük bir
Time interval (Zaman aralığı) girin. Loading input için Staged construction seçin ve Define
düğmesine tıklayın. Geometri konfigürasyon penceresinde setin ilk kısmını aktifleştirin ve
Update düğmesine tıklayın. Calculation penceresine dönünce, yeni hesaplama aşamasını
tanıtmak için Next düğmesine tıklayın.
İkinci aşama da bir Konsolidasyon analizi, Kademeli inşaattır. Bu kez geometride değişiklik
yapılmaz, sadece en son zamana kadar bir konsolidasyon analizi gerekir. Zaman aralığını (time
interval) 200 gün girin ve sonraki hesaplama aşamasını tanıtmak için Next düğmesine tıklayın.
Hesaplamaya başlamadan önce, Select points for Curves düğmesine tıklayın ve şu noktaları seçin: A
Noktası olarak setin topuğunu seçin. İkinci nokta (B Noktası) aşırı boşluk basınçlarının oluşumunu (ve
azalmasını) çizmek için kullanılacaktır. Bu sonuç için yumuşak kil tabakasının ortalarında, sol sınıra yakın
(fakat tam üzerinde değil) bir noktaya ihtiyaç vardır. Bu noktaları seçtikten sonra hesaplamayı başlatın.
Bir konsolidasyon analizi süresince zamanın değişimi, hesaplama bilgi penceresinin üst kısmında
görülebilir. Çarpanlara (multipliers) ek olarak, o anki maksimum boşluk basıncını gösteren bir Pmax
parametresi ortaya çıkar. Bu parametre, bütün boşluk basınçlarının öntanımlı bir değere düşmesinin
belirtildiği bir Minimum pore pressure (Minimum boşluk basıncı) konsolidasyon analizi durumuyla
ilgilidir.
Üçüncü aşamanın (drenajsız inşaat) sonuçları dikkate edilirse, şekil değiştiren ağ, drenajsız davranış
sebebiyle setin topuğunda ve arkasındaki arazide yükselme gösterir. Toplam deplasman artışlarını
değerlendirilmesiyle, yenilme (failure) mekanizmasının geliştiği görülebilir (bak Şekil 7.3). Ek olarak, Şekil
7.4 aşırı boşluk basınçları dağılımını gösterir. En yüksek aşırı boşluk basıncının setin merkezi altında
olduğu açıktır.
Orijinal zemin yüzeyinin ve setin oturmasının dördüncü aşama süresince oldukça arttığı görülebilir.
Bunun sebebi, boşluk basınçlarının dağılmasıyla zeminin konsolidasyona uğramasıdır. Şekil 7.5
konsolidasyondan sonra kalan aşırı boşluk basınçlarının dağılımını gösterir. Maksimum değerin 1.0
kN/m2 olduğunu kontrol edin.
Setin altındaki aşırı boşluk basınçlarının zamanla değişimini görmek için Curves programı kullanılabilir.
Böyle bir grafik oluşturmak için şu adımları takip edin:
Şekil 7.6 dört hesaplama aşamasını açıkça göstermektedir. Drenajsız inşaat aşaması boyunca küçük bir
zaman artışında aşırı boşluk basınçları artar, halbuki konsolidasyon periyotları boyunca zamanla aşırı
boşluk basıncı azalır. Gerçekte, zaten konsolidasyon setin inşası boyunca da olur. Bu ise küçük bir zaman
aralığını içine alır. Eğriden görülebileceği gibi, tam konsolidasyona ulaşmak için700 günden fazla zamana
ihtiyaç vardır.
Problemin bu aşamasında ve ayrıca diğer inşaat aşamaları için genel (global) bir güvenlik katsayısını
(safety factor) değerlendirmek ilginçtir.
Yapısal mühendislikte, güvenlik katsayısı çoğunlukla göçme yükünün çalışma yüküne oranı olarak
tanımlanır. Halbuki zemin yapıları için bu tanımlama her zaman kullanışlı olmaz. Örneğin, setler için
yüklemelerin çoğu zemin ağırlığı sebebiyledir ve zemin ağırlığındaki artışın göçmeye neden olması
gerekmez. Gerçekten, bir testte zeminin kendi ağırlığının artırılmasıyla (santrifüj testi gibi) salt sürtünme
zeminindeki bir şev yenilmeyecektir. Bu yüzden, güvenlik katsayısı için daha uygun bir tanım şöyledir:
Burada S kayma dayanımını temsil eder. Gerçek dayanımın denge için gereken hesaplanmış minimum
dayanıma oranı zemin mekaniğinde önceden beri kullanılan güvenlik katsayısıdır. Standart Coulomb
durumunu ortaya koyarak güvenlik katsayısı elde edilir:
Güvenlik katsayısı =
Farklı inşaat aşamalarında yol seti için genel güvenlik katsayısını hesaplamak için şu adımları takip edin:
İpucu: Phi/c-reduction hesaplamasında Additional steps in varsayılan değeri 100 dür. Ultimate level
hesaplamasının aksine, ek adımların (additional steps) sayısı her zaman tamamıyla çalıştırılır. Çoğu Phi/c-
reduction hesaplamasında, yenilme durumuna ulaşmak için 100 adım yeterlidir. Eğer değilse, ek
adımların sayısı en fazla 1000 e kadar artırılabilir.
> Çoğu phi/c-reduction hesaplaması için Msf = 0.1 değeri işlemi başlatmak için uygun bir ilk
adımdır. Hesaplama işlemi boyunca dayanım azaltması için toplam çarpan ∑Msf, yük ilerleme prosedürü
yoluyla otomatik olarak kontrol edilir.
Sonuçların değerlendirilmesi
Bir phi/c-reduction hesaplaması boyunca ek deplasmanlar oluşur. Toplam deplasmanların fiziksel bir
anlamı yoktur, fakat son aşamadaki (yenilmede) artımsal deplasmanlar muhtemel yenilme
mekanizmasının gösterimini verir. Set inşaatının üç farklı aşamasındaki mekanizmaları görmek için
Aşama 5, 6 ve 7 yi aynı anda seçin (<Ctrl> tuşunu kullanın) ve Output düğmesine tıklayın. Bütün
pencereler için Deformation menüsünden Total increments seçin ve sunumu (presentation) Arrows
(Oklar) dan Shadings (Gölgelendirme) ye değiştirin. Sonuç çizim bize yenilme mekanizmalarının iyi bir
izlenimini verir (bak Şekil 7.7). Deplasman artımlarının büyüklüğü konuyla ilgili değildir.
Şekil 7.7 En son aşamada setin en uygun yenilme (göçme) mekanizmasını gösteren toplam deplasman
artışlarının gölgelendirmeli gösterimi
Güvenlik katsayısı View menüsünün Calculation info seçeneğinden elde edilebilir. Calculation
information penceresinin Multipliers sekmesi yük çarpanlarının gerçek değerlerini temsil eder. ∑Msf
değeri güvenlik katsayısını temsil eder. Bu değer gerçekten önceki birkaç adım boyunca az çok sabit
olarak sağlanmıştır.
Bununla birlikte, güvenlik katsayısını değerlendirmek için en iyi yol, belirli bir düğümün deplasmlarına
göre ∑Msf parametresini gösteren bir grafik çizmektir. Deplasmanlar konu dışı olmasına rağmen, bir
göçme mekanizmasının meydana gelip gelmediğini gösterirler.
Bu yolla üç durum için güvenlik katsayısını değerlendirmek için şu adımları takip edin:
Çizilen maksimum deplasmanlar ilgisizdir. Bütün eğriler için az çok sabit bir ∑Msf değerinin elde edildiği
görülebilir. Fare imleci eğriler üzerindeki bir noktanın üstünde durdurulduğunda gerçek ∑Msf değerini
gösteren bir kutu elde edilebilir.
Suyun kaldırma kuvvetlerinin bir sonucu olarak yeraltı su seviyesinin altına kadar oturan zeminin efektif
ağırlığı değişecektir. Bu da zaman içinde efektif aşırı yüklemenin azalmasına sebep olur. PLAXIS de bu
etki Updated mesh (Güncellenmiş ağ) ve Updated water pressures seçenekleriyle simüle edilir. Yol seti
için bu seçeneği kullanmanın etkileri araştırılacak.
Input programında şimdiki projeyi açın ve File menüsünden Save as seçin. Projeyi farklı bir isimle
saklayın. Şimdi Go to Calculation program düğmesine tıklayın ve yeni projeyi açın. Bütün aşamalar
hesaplama için işaretli olacaktır.
Aşama 1 i seçin ve Calculation type liste kutusunun altındaki Advanced düğmesine tıklayın.
Advanced general settings penceresindeki Updated mesh (Güncelleniş ağ) ve Updated water
pressures (Güncellenmiş su basınçları) seçeneklerini işaretleyin. Hesaplama penceresine geri
dönmek için OK düğmesine tıklayın.
Bu adımı tüm hesaplama aşamaları 2, 3 ve 4 için tekrarlayın.
5, 6 ve 7 aşamalarını silin.
Hesaplamayı başlatın.
Hesaplama bittiğinde iki farklı hesaplama yöntemi için oturmaları karşılaştırmak için Curves programını
açın.
New chart seçin ve dosya istemcisinden güncellenmiş ağı kullanarak yol seti hesaplaması yapılan
dosyayı seçin.
File menüsünden Add curve, from another Project (Başka projeden eğri ekle) seçin.
Dosya istemcisinden, güncellenmiş ağ olmadan yapılan yol seti hesaplamasının dosyasını seçin.
Curve generation (Eğri oluşturma) penceresinde, zamana göre deformasyonların çizileceği aynı
noktayı (A Noktası) seçin. Eğriyi eklemek için OK düğmesine tıklayın.
Şimdi sadece inşaat ve konsolidasyon aşamaları boyunca olan deplasmanlar çizilir. Grafiğin düşey
ölçeğini değiştirmek için:
Şekil 7.9 da, Updated mesh ve Updated water pressures seçenekleri kullanıldığında oturmaların daha az
olduğu görülebilir. Bunun sebebi kısmen Updated mesh prosedürünün geometrinin değişimlerini hesaba
katan ikinci mertebe deformasyon etkilerini içermesi ve kısmen de Updated water pressures
prosedürünün setin daha küçük efektif ağırlığını netice vermesidir. Bu ikinci etki (sabit) yeraltı suyu
seviyesi altına kadar oturan zemindeki suyun kaldırma kuvveti sebebiyle oluşur. Bu prosedürlerin
kullanılması, büyük deformasyonların olumlu etkilerini hesaba katarak, oturmaların gerçekçi bir analizini
mümkün kılar.
Bu derste dikkate alınan tünel 5.0 m çapındadır ve ortalama 20 m derinlikte yerleştirilmiştir. Zemin
profili dört ayrı tabakayı gösterir: Üst 13 m yumuşak kil türünden oluşur. Bu kilin rijitliği derinlikle
yaklaşık olarak doğrusal olarak artar. Kil tabakasının altında 2.0 m kalınlıkta ince kum tabakası vardır. Bu
tabaka, üzerinde geleneksel yığma evlerin inşa edildiği ahşap kazıklar için bir temel tabakası olarak
kullanılır. Böyle bir binanın kazık temeli tünelin yanında modellenir. Bu kazıkların deplasmanı binada
hasara sebep olabilir ki, bu hiç arzu edilmeyen bir durumdur. Kum tabakasının altında 5.0 m kalınlığında
derin balçıklı kil tabakası vardır.
Bu tabaka tünelin inşa edildiği tabakalardan birisidir. Tünelin diğer kısmı sıkı kum ve biraz çakıldan
oluşan derin kum tabakası içinde inşa edilir. Bu tabaka oldukça rijittir. Bunun sonucunda bu tabakanın
sadece 5.0 m si sonlu eleman modeline dahil edilir; daha derin kısmı tam rijit olarak dikkate alınır ve
uygun sınır koşullarıyla modellenir. Boşluk basıncı dağılımı hidrostatiktir. Yeraltı suyu seviyesi zemin
8.1 GEOMETRİ
Şekil 8.1 de gösterildiği gibi dört zemin tabakasını içeren temel geometri (tünel ve temel elemanalrı hariç
olarak) geometry line seçeneği kullanılarak oluşturulabilir. Zemin yüzeyi referans seviyenin 3.0 m
üzerinde olduğu için, General settings de Top parametresi +3.0 m de ve Bottom -22.0 m de alınır. Tüneli
oluşturmak için PLAXIS programının içerisindeki özel bir araç olan tunnel designer (tünel tasarımcısı)
kullanacağız. Bu araç bir tünelin geometrisini modellemek için daire parçalarının (yaylar) ve çizgilerin
kullanılmasını sağlar. Burada dikkate alınan tünel dairesel bir tünelin sağ yarısıdır ve dört parçadan
oluşacaktır. Temel geometriyi oluşturduktan sonra, dairesel tüneli tasarlamak için şu adımları takip edin:
Araç çubuğundaki Tunnel düğmesine tıklayın. Araç çubuğunda tünel şekilleri oluşturmak için
bir çok seçenek bulunan Tunnel designer (Tünel tasarıncısı) penceresi görünür. Araç
çubuğundan Half tunnel - Right half (Yarım tünel – sağ yarı) seçin.
Şekil 8.2 de gösterildiği gibi, Tünel tasarımcısı üç parçadan oluşan ve bunlardan alttakinin (Parça
1) seçili olduğu varsayılan bir tünel şekli gösterecektir. Pencerenin sağ tarafı bazı geometrik
değerleri gösterir.
Type of tunnel (tünel türü) olarak varsayılan Bored tunnel (Delme tünel) değerini koruyun. Alt
tünel parçasının seçili olduğundan emin olun (eğer değilse, fareyle alt parçaya tıklayarak seçin).
Tablodaki değerler ilk tünel parçasının özelliklerini temsil eder. Dairesel (delme) bir tünel için
burada yarıçap girilebilir. 2.5 m lik bir yarıçap girin. Bu işlemin sonucu doğrudan çizimde
görülebilir.
Yarıçapın altındaki değer parçanın uzadığı yere kadar olan açıyı temsil eder. 90 derecelik bir açı
girin (bir parçanın maksimum açısı).
Bir delme (bored) tünel için ilk yayın merkez noktasının yerel x- ve y-koordinatları her zaman
yerel orjindedir (x=0; y=0).
Bu parça için Shell (Kabuk) ve Interface (Arayüz) seçeneklerinin seçildiğinden emin olun.
Pencerenin altındaki sağ oka tıklayarak diğer parçaya (2) ilerleyin. Alternatif olarak, tasarımcı
penceresinde ikinci tünel parçasına tıklayabilirsiniz.
90 derecelik bir açı girin. İkinci tünel parçasının yarıçapını girmek ne gerekli ne de mümkündür.
Bu değer dairesel tünel durumunda ilk tünel parçasından otomatik olarak kabul edilir.
Parça 2 için Shell ve Interface seçeneklerinin seçildiğinden emin olun.
İpucu: Bir kabuk (shell) ve arayüz (interface) tünel penceresinin üstündeki ilgili düğmelere tıklayarak
bütün tünel parçalarına doğrudan atanabilir.
> Bir tünel kaplaması eğri plaklardan oluşur. Plaklar için malzeme veritabanında kaplama özellikleri
açıkça belirtilebilir. Benzer biçimde, bir tünel arayüzü eğri bir arayüzden fazlası değildir.
> Burada dikkate alındığı gibi tünelde parçaların özel bir anlamı yoktur. Çünkü tünel kaplaması
homojendir ve tünel hemen inşa edilecektir.
> Genelde, parçaların anlamı şu durumlarda önemli olur:
> Tünel (kaplaması) farklı aşamalarda kazılmak ve ya inşa edilmek istenirse.
> Farklı tünel parçalarının farklı kaplama özellikleri vardır.
> Kaplamada mafsal bağlantılar dikkate alınacaktır (mafsallar çizim alanında tünelin tasarımından
sonra eklenebilir).
> Tünel şekli farklı yarıçaplı yaylardan oluşur (mesela NATM tünelleri) (New Austrian Tunneling
Method)
Shape (Şekil) grup kutusunda iki parametre vardır. Bütün tüneller için Symmetric tunnel
parametresi seçilebilir. Delme (Bored) tüneller için otomatik olarak Circular tunnel (Dairesel
tünel) seçeneği seçilir.
Şimdi tünel tamamen tanımlandı. Tünel tasarımcısını kapatmak için OK düğmesine tıklayın.
Çizim alanında, tünel geometri modeline dahil edilmelidir. Bu ise, yerel tünel akslarının
başlangıcının global konumunu girerek yapılır. (0.0; -17.0) konumunda (geometri modelinin
tabanından 5.0 m yukarıda) mevcut noktaya tıklayın. Bu konumda merkezi olacak şekilde tünel
çizilecektir.
Üç ayrı plağı (5.0;-10.0) dan (5.0;-11.0) e; (15.0;-10.0) dan (15.0;-11.0) e ve (5.0;3.0) den
(15.0;3.0) e çizin.
Kazık uçlarının üstünü düğümden-düğüme ankraj kullanarak Şekil 8.1 de gösterildiği gibi temel
plağına bağlayın.
Sınır koşulları
Uygun sınır koşullarını uygulamak için Standart fixities düğmesine tıklayın. Standart deplasman
sabitliklerine ek olarak tünel kaplamasının üst ve alt noktasına sabit dönmeler tanıtılır.
İpucu: Standart fixities seçeneğinde, en az bir doğrultuda sabit olan geometri sınırına kadar uzayan bir
plak sabit dönmeler elde eder, oysa serbest sınıra uzanan bir plak serbest bir dönme elde eder.
Malzeme özellikleri
Dört ayrı zemin tabakası için malzeme özellikleri Tablo 8.1 de listelenmiştir. Bütün tabakalar için
malzeme özellikleri drenajlı olarak ayarlıdır. Çünkü biz uzun süreli deformasyonlarla ilgileniyoruz.
Üst kil tabakası için derinlikle rijitlik artışını sağlamak için gelişmiş seçeneği kullanırız. Bu yüzden
Advanced (Gelişmiş) parametreler penceresince Eincrement değeri girilir. Eref değeri yreference referans
seviyesinde bir referans değeri olur. yreference altında E nin gerçek değeri derinlikle şu formüle göre artar:
E(y) = Eref + Eincrement (yreference – y).
Zemin ve arayüzler için dört veri setine ek olarak, üç plak ve bir ankraj verisi oluşturulmalıdır. Bu
plakların özellikleri Tablo 8.2 de ve Tablo 8.3 de listelenmiştir. Kaplama (Lining) veri setini tünel
kaplamasına ve Kazık ucu (Pile toe) veri setini de iki kazık ucuna atayın. Bina veri seti binayı temsil eden
temel plağına atanır. Ayrıca bu kirişin ağırlığı tüm binanın yükünü temsil eder. Kazık (Pile) veri setini iki
düğümden-düğüme ankraja atayın.
Ağ oluşturma
Bu örnekte temel eleman türü olarak 15-düğümlü eleman kullanılır. Bu da 6-düğümlü elaman
kullanılmasına göre ağın daha hatasız olduğu anlamına gelir. Global kabalık (coarseness) parametresi
varsayılan değerinde (Coarse) kalabilir. Gerilme yığılmalarının tünel ve kazık uçlarında olacağı tahmin
edilebilir. Bu yüzden bu alanlarda ağ iyileştirilmelidir. Tünelin içindeki iki kümeyi seçin ve Mesh
menüsündeki Refine cluster seçeneğini kullanın. Kazık uçlarını temsil eden iki plağı seçin ve Mesh
menüsünden Refine line seçin.
Başlangıç koşulları
Su ağırlığı 10 kN/m3 alınmalıdır. Genel yeraltı suyu seviyesinin y=0.0 m seviyesinde olmasına göre su
basınçları oluşturulabilir.
Başlangıç gerilmelerini oluşturmadan önce bina, kazıklar, kazık uçları ve tünel kaplamasının aktifliğinin
kaldırıldığından emin olun. Uygun K0 değerleri ile başlangıç efektif gerilmelerini oluşturmak için K0
prosedürü kullanılabilir.
İlk hesap aşaması binayı aktifleştirmek için kullanılır. Staged construction (Aşamalı inşaat)
kullanarak bir Plastic hesaplama seçin. Aşamalı inşaat modunda kazık uçlarını, ankrajları ve
temel plağını aktifleştirin. Hesaplama penceresine geri dönmek için Update düğmesine tıklayın.
İkinci hesaplama aşaması bir Aşamalı inşaat, plastik hesaplamadır. Parameters sekmesinde
Reset displacements to zero onay kutusunu seçin. Define düğmesine tıklayın ve tünel
kaplamasını aktifleştirin ve tünel içerisindeki iki zemin kümesinin aktifliğini kaldırın.
Su basınçları moduna ilerlemek için geçiş anahtarına (switch) tıklayın. Selection (Seçim)
düğmesine tıklayın ve tünelin içindeki her iki kümeyi de aynı anda seçin (<Shift> veya <Ctrl>
tuşunu kullanarak). <Shift> tuşunu basılı tutarken kümelerin birine çift tıklayın. Bu işlem Cluster
pore pressure distribution (Küme boşluk basıncı dağılımı) penceresini gösterecektir. Bu
pencerede Cluster dry (Küme kuru) seçin ve su basıncı moduna dönmek için OK düğmesine
tıklayın.
Su basınçlarını oluşturmak için Generate water pressures düğmesine tıklayın. Sonuç çiziminde
gerçekten tünelin içerisinde su basıncı olmadığı görülebilir. Su basınçları moduna geri dönmek
için Update düğmesine tıklayın.
Su basınçları modunda, Calculations (Hesaplamalar) penceresine dönmek için Update
düğmesine tıklayın.
Tünel kaplamasının girilmesine ek olarak, zeminin kazılması ve suyun tünelden atılması, hacim kaybı,
tünel kaplamasına bir büzülme uygulayarak simüle edilir. Bu büzülme bir kademeli inşaat hesaplama
aşamasında tanımlanacaktır:
İpucu: Tünel kaplamasının kendisinin büzülmesi tünel kaplamasındaki kuvvetleri meydan getirmez.
Büzülme prosedürünün bir sonucu olarak kaplama kuvvetlerindeki nihai değişikliklerin sebebi,
çevreleyen zemindeki gerilmelerin yeniden dağılımı veya değişen dış kuvvetlerdir.
Üçüncü hesaplama aşaması hacim kaybının simülasyonunun sebep olduğu sonuçları gösterir. Deforme
olan ağ, zemin yüzeyinde binanın varlığından etkilenen bir oturma kanalını gösterir (bak Şekil 8.4). Efektif
gerilmelerin çizimi, Şekil 8.5, tünel etrafında kemerleşme olduğunu gösterir. Bu kemerleşme tünel
kaplamasına etkiyen gerilmeleri azaltır. Bunun sonucu olarak, bu aşamadaki eksenel kuvvet ikinci
hesaplama aşamasından sonraki göre daha düşüktür. Fakat eğilme momentleri daha büyüktür (bak Şekil
8.6). Tünel büzülmesinin temel üzerindeki etkisi göreli kayma gerilmelerinin çiziminde veya kazık
uçlarının deplasmanlarının çiziminde görülebilir.
Şekil 8.6 Üçüncü aşamadan sonra kaplamadaki eksenel kuvvetler ve eğilme momentleri
PLAXIS Input programında dah önce hesaplanan tünel projesini açın ve farklı bir isim altında
saklayın.
Malzeme seti veritabanını açın ve Tablo 8.4 de verilen parametreleri kullanarak dört zemin
malzemesi ayarlarını Mohr-Coulomb dan Hardening soil e değiştirin.
Başlangıç koşullarına (Initial conditions) gidin ve tüm kümeler için OCR=1 ve POP=0 alarak
başlangıç gerilmelerini oluşturun.
Projeyi saklayın ve PLAXIS Calculations programına ilerleyin. Bütün aşamaların hesaplama için
seçilidiğinden emin olun ve projeyi yeniden hesaplatın.
SZ durumunda tünel daha rijit zemin davranışı sebebiyle daha az deforme oldu; bu ise SZ
durumunda eksenel kuvvetler aynı kalırken yaklaşık olarak %20 daha küçük eğilme momentlerini
sonuç verir.
SZ durumunda tünelin altındaki daha rijit zemin davranışı sebebiyle, tünel önemli ölçüde daha az
yükselir. Bu ise zemin yüzeyi seviyesinde Mohr-Coulomb modeliyle kıyaslandığında daha derin
bir oturma kanalını sonuç verir.
Tünel büzülmesi aşaması süresince tünel etrafında her iki durum benzer deplasmanlar gösterir fakat
tünelden uzaktaki deplasmanlarda belirgin bir fark vardır.
Sertleşen Zemin modeliyle tünel etrafındaki zemin daha düşük şekil değiştirme seviyelerine
maruzdur, böylece zemin daha çok rijit bir blok gibi davranır ve büzülme sebebiyle tünel
etrafındaki deplasmanlar bu yüzden hala zemin seviyesinde tamamıyla göze çarpmaktadır. Bu
ise daha derin bir oturma kanalına ve ayrıca mevcut binanın temel plağındaki yapısal kuvvetlerin
%10 daha yüksek olmasına sebep olur.
Son olarak, Sertleşen Zemin durumunda, kaplamanın azalan deformasyonu sebebiyle, kaplamanın
tepesindeki eğilme momentlerinin Mohr-Coulomb ile kıyaslandığında oldukça azaldığına dikkat
edilmelidir.