MATERIKULI

AHKEWARGANEGARAAN

WAWASANNUSANTARASEBAGAIGEOPOLI
TIK
DII
NDONESI
A

DOSENPENGAMPU
SUPAI
JOSH,MH

Di
sus
unol
eh:
NURULPAJ
RIAH(NPM 2151020084)
KELASB

PROGRAM STUDIPERBANKANSYARI AH
FAKULTASFEBI
UNIVERSITASI SLAM NEGERI
RADENI NTANLAMPUNG
2021

1
 KATAPENGANTAR

Puj
isyukurk
amipa
nja
tka
nke
-ha
dir
atTuha
nYa
ngMa
haEs
a,ka
renaa
tasr
ahma
t
da
nhi
day
ah-
Nya
.Ada
punt
ujua
npe
nul
is
anma
kal
ahi
nia
dal
ahunt
ukme
mbe
rika
n
wa
was
an me
nge
naima
takul
iah Pe
ndi
dika
n Ke
war
gane
gar
aan,de
nga
njudul
“WAWASANNUSANTARASEBAGAIGEOPOLI
TIKI
NDONESI
A”.

De
nga
ntul
is
ani
nika
midi
har
apka
nma
has
iswama
mpuunt
ukme
maha
mi
ma
knada
riwa
was
annus
ant
ara
,ge
opol
it
ik,da
njugahubunga
nant
arake
dua
nya
ya
ngme
nja
dis
uat
uke
sat
uanya
ngdi
ter
apka
ndiI
ndone
sia
.De
nga
nde
miki
an,
t
uli
sani
nit
erda
pat
banya
kke
kur
anga
n.Ol
ehka
renai
tu,
kami
mengha
rapka
nada
nya
kr
it
ikda
nsa
ranya
ngbe
rsi
fatme
mba
ngunda
ribe
rba
gaipi
hak,a
garb
isame
nja
di
l
ebi
hba
ikl
agi
.

Ka
mibe
rha
raps
emogat
uli
sani
nida
patme
mbe
rii
nfor
mas
iya
ngbe
rguna
ba
gipe
mba
canya
,te
rut
ama ma
has
iswa
,supa
ya ke
lak me
nja
dipr
iba
diya
ng
be
rwa
was
annus
ant
ara
,ka
renaki
taa
dal
ahpe
ner
usBa
ngs
aIndone
sia
.

Pe
nyus
un

Nur
ulpa
jri
ah

2
 DAFTARI
SI

KATAPENGANTAR. 1
DAFTARI
SI 2
BABI
.PENDAHULUAN

1.
1 La
tarBe
laka
ngMa
sal
ah 4
1.
2 Rumus
anMa
sal
ah 5
1.
3 Tuj
uan 5
1.
4 Fungs
i 5

BABI
I.I
SI

A. La
tarBe
laka
ngKons
eps
iWa
was
anNus
ant
ara 7
B. Pe
nge
rti
anW a
was
anNus
ant
ara 10
C. Ha
kika
tWa
was
anNus
ant
ara 11
D. Aj
ara
nDa
sarWa
was
anNus
ant
ara 11
E. Uns
urDa
sarKons
eps
iWa
was
anNus
ant
ara 11
F. Da
sarHukumW a
was
anNus
ant
ara 12
G. Ke
duduka
nWa
was
anNus
ant
ara 12
H. Fungs
iWa
was
anNus
ant
ara 13
I
. Tuj
uanWa
was
anNus
ant
ara 14
J
. As
asWa
was
anNus
ant
ara 14
K. Pe
rana
nW a
was
anNus
ant
ara 15
L. Wa
jahWa
was
anNus
ant
ara 15
M. Sa
sar
anI
mpl
eme
nta
sida
nPe
rwuj
uda
nWa
was
anNus
ant
ara 23
N. Pe
ner
apa
n/I
mpl
eme
nta
siWa
was
anNus
ant
arada
nOt
onomi
Da
era
h 24
O. Ma
nfa
atWa
was
anNus
ant
ara 27
P. Wa
was
anNus
ant
araSe
baga
iGe
opol
it
ikI
ndone
sia 27
Q. Pe
nge
rti
anGe
opol
it
ik 28
R. Pa
nda
nga
n-Pa
nda
nga
nAhl
iGe
opol
it
ik 30
S. Te
oriKe
kua
saa
nda
nGe
opol
it
ikI
ndon
esi
a 31
T. Wa
was
anKe
kua
tanGe
opol
it
ik 32

3
BABI
V.PENUTUP

A.Ke
simpu
lan

DAFTARPUTAKA

4
 BABI
PENDAHULUAN

1.
1LATARBELAKANGMASALAH

Se
car
akons
eps
iona
l,wa
was
annus
ant
ara(
Wawa
san)me
rupa
kanwa
was
an
na
siona
lnyaba
ngs
aIndone
sia
.Pe
rumus
anwa
was
anna
siona
lba
ngs
aIndone
siaya
ng
s
ela
njut
nyadi
sebutWa
was
anNus
ant
ara
,it
ume
rupa
kans
ala
hsa
tukons
eps
ipol
it
ik
da
lam ke
tat
ane
gar
aanRe
publ
ikI
ndone
sia
.Wa
was
anNus
ant
aras
eba
gaiwa
was
an
na
siona
lnya ba
ngs
aIndone
sia di
bangun a
tasp
anda
nga
n ge
opol
it
ik ba
ngs
a.
Pa
nda
nga
n ba
ngs
aIndone
sia di
das
arka
n pa
da kons
tel
asil
ingkun
gant
empa
t
t
ingga
lnya ya
ng me
ngha
sil
kan kons
eps
iWa
was
an Nus
ant
ara
)adiWa
was
an
Nus
ant
arame
rup
aka
npe
ner
apa
nda
rit
eor
ige
opol
it
ikba
ngs
aIndone
sia
.
Kons
epge
opol
it
ikI
ndone
siabe
rla
nda
ska
npa
dapa
nda
nga
nke
wil
aya
handa
n
ke
hidupa
nba
ngs
a.Se
baga
iNe
gar
aya
ngs
anga
tlua
sde
nga
nbe
rba
gaike
raga
mandi
da
lamnya
,Indone
siame
mil
ikiWa
was
anNus
ant
aras
eba
gaida
sarpe
nge
mba
nga
n
wa
was
an na
sio
nal
. Ta
k ha
nya f
akt
or ge
ogr
afi
, wa
was
an nus
ant
araj
uga
me
ngut
ama
kanke
pent
inga
nma
sya
raka
tda
lama
spe
kla
ins
epe
rtis
osi
albuda
ya,
pol
it
ik,pe
rta
hana
nda
nke
ama
nan,d
ane
konomi
.

Ke
langs
unga
nhi
dupba
ngs
ada
nne
gar
aya
ngbe
rma
rta
batde
nga
nme
wuj
udka
n
c
ita
-ci
tada
ntuj
uanna
siona
l.Pe
mah
ama
nda
npe
laks
ana
anwa
was
annu
sant
araya
ng
l
ebi
hba
ikda
lamr
ana
hke
hidupa
npr
iba
dima
upunkol
ekt
ifs
ert
ada
lam wi
laya
h
publ
iks
anga
tme
nent
uka
nke
langs
unga
nhi
dupb
angs
ada
nne
gar
a.Di
but
uhka
n
ke
sada
ran wa
rga ne
gar
a da
n pe
nye
langga
ra ne
gar
a ya
ng me
mada
idi
dal
am
me
laks
ana
kanke
waj
iba
nda
nta
nggungj
awa
b.Dit
enga
hte
kana
nbe
rba
gaima
sal
ah
ya
ngme
nghi
mpi
tba
ngs
a.

Ha
linime
rupa
kanba
gia
nint
egr
alya
ngme
nja
mine
ksi
tens
iba
ngs
ada
nne
gar
a
da
lamme
wuj
udk
anc
ita
-ci
tana
siona
lse
kal
igusma
nif
est
asic
ita
-ci
tal
elu
hurki
ta,

5
de
nga
nte
tapme
ngha
rga
ike
bhi
neka
ani
tus
eba
gaia
nuge
rahTuha
nda
nas
etba
ngs
a.
Unt
ukme
nge
tahuil
ebi
hja
uhme
nge
naike
ter
kai
tana
nta
rawa
was
annus
ant
ara
da
nge
opol
it
ik,pe
nul
isme
ncobame
mba
has
nyame
lal
uis
ebua
hma
kal
ahya
ng
be
ijudul“
WAWASANNUSANTARASEBAGAIGEOPOLI
TIKI
NDONESI
A”.

1.
2 RUMUSANMASALAH

1. Apape
nge
rti
an,ha
kika
t,da
nke
duduka
nWa
was
anNus
ant
ara
?
2. Apape
nge
rti
anGe
opol
it
ik?
3. Apape
nti
ngnyawi
laya
hse
baga
irua
nghi
dupba
ngs
a?
4. Ba
gai
manape
rwuj
uda
nwa
was
annus
ant
ara
?
5. Ba
gai
manaWa
was
anNus
ant
aras
eba
gaiGe
opol
it
ikI
ndone
sia
?
6. Apas
ajaa
spe
k-a
spe
kda
nuns
ur-
uns
urwa
was
annus
ant
ara?
7. Apas
ajat
ant
anga
nimpl
eme
nta
siwa
was
annus
ant
ara?
8.Apaya
ngdi
maks
udde
nga
nwa
was
annus
ant
aras
eba
gai
geopol
it
ikI
ndone
sia
?

1.
3 Tuj
uan

1.Unt
uk me
nge
tahuipe
nge
rti
an Wa
was
an Nus
ant
aras
ert
a ha
kika
tda
n
ke
duduka
nnya
!
2.Unt
ukme
nge
tahuipe
nge
rti
anGe
opol
it
ik!
3. Unt
ukme
nge
tahuiWa
was
anNus
ant
aras
eba
gaiGe
opol
it
ikI
ndone
sia
!
4. Unt
ukme
nge
tahuipe
nti
ngnyawi
la
yahs
eba
gair
uanghi
dupba
ngs
a!
5. Unt
ukme
nge
tahuiPe
rwuj
uda
nWa
was
anNus
ant
ara
!
6. Unt
ukme
nge
tahuic
ont
ohi
mpl
eme
nta
siwa
was
annus
ant
ara
!

1.
4 Fungs
i
Wa
was
annus
ant
arabe
rfungs
ise
baga
ipe
doma
n,mot
iva
si,dor
onga
n,s
ert
a
r
ambu-
rambuda
lamme
nent
uka
nse
gal
ake
bij
aks
ana
an,
keput
usa
n,t
inda
kan,

6
da
npe
rbua
tanba
gipe
nye
lengga
rane
gar
adit
ingka
tpus
atda
nda
era
h
ma
upunba
gis
elur
uhr
akya
tIndone
siada
lam ke
hidupa
nbe
rma
sya
raka
t,
be
rba
ngs
a,da
nbe
rne
gar
a.

7
 BABI
I
I
SI

A.La
tarBe
lak
angKons
eps
iWa
was
anNus
ant
ara

La
tarbe
laka
ngya
ngme
mpe
nga
ruhit
umbuhny
akons
espiwa
was
annus
ana
tar
a
a
dal
ahs
eba
gaib
eri
kut
:

- Fa
lsa
fahPa
nca
sil
a

Pa
nca
sil
ame
rupa
kanda
sarda
lamt
erj
adi
nyawa
was
annus
ant
arada
rini
lai
-ni
lai
ya
ngt
erda
patda
lamPa
nca
sil
a.Ni
lai
-ni
la
ite
rse
buta
nta
ral
ains
eba
gaib
eri
kut
..

• Pe
ner
apa
nHAM (
HakAs
asiMa
nus
ia)
,mi
sal
nyape
mbe
ria
nke
sempa
tan
da
lamme
nja
lanka
niba
dahs
esua
ide
nga
nag
amaya
ngdi
anut
nya
.
• Me
ngut
ama
kanpa
dake
pent
inga
nma
sya
rak
atda
ripa
dake
pent
inga
nindi
vud
da
ngol
onga
n
• Pe
nga
mbi
lanke
put
usa
nbe
rda
sar
kanda
lammus
yawa
rahmuf
aka
t.

- As
pekHi
st
ori
s

Da
ris
egis
eja
rah,ba
hwaba
ngs
aIndone
siame
ngi
ngi
nka
nme
nja
diba
ngs
a
ya
ngbe
rsa
tude
nga
nwi
laya
hya
ngut
uha
dal
ahka
renaduaha
lya
it
u:

a
.Ki
tape
rna
hme
nga
lamike
hidupa
nse
baga
iba
ngs
aya
ngt
eij
aj
ahda
nte
rpe
cah,
ke
hidupa
nse
baga
iba
ngs
aya
ngt
erj
aja
hada
lahpe
nede
rit
aaa
n,k
ese
ngs
ara
an,
ke
mis
kin
anda
nke
bodoha
n.Pe
nja
jahj
ugame
nci
pta
kanpe
rpe
caha
nda
lam
di
riba
ngs
aIndone
sia
.

b.Pol
it
ikDe
videe
timpe
ra.De
nga
nada
nyap
oli
ti
kinior
ang-
ora
ngI
ndone
sia
j
ust
ru me
lawa
n ba
ngs
anyas
endi
ri
.Da
lam s
eti
ap pe
ijua
nga
n me
lawa
n
pe
nja
jahs
ela
lua
dapa
hla
wan,t
eta
pij
ugaa
dape
ngkhi
ana
tba
ngs
a.

c
.Ki
tape
mahme
mil
ikiwi
lay
ahya
ngt
erpi
sah
-pi
sah,s
eca
rahi
st
ori
swi
laya
h
I
ndone
siaa
dal
ahwi
ala
yahbe
kasj
aja
hanBe
landa.Wi
laya
hHi
ndi
aBe
landa

8
i
nima
siht
erpi
sah-
pis
ahbe
rda
sar
kanke
tent
uanOr
dona
nsi1939di
manal
aut
t
err
it
ori
alHi
ndi
aBe
landaa
dal
ahs
eja
uh 3(
ti
ga)mi
l.De
nga
nada
nya
or
dona
nsit
ers
ebut,l
auta
taupe
rai
ranya
nga
dadi
lua
r3mi
lte
rse
but
me
rupa
kanl
aut
anbe
basda
nbe
rla
kus
eba
gaipe
rai
rani
nte
rna
siona
l.Se
baga
i
ba
ngs
aya
ngt
erpe
cah-
pec
ahda
nte
rja
jah,ha
linij
ela
sme
rupa
kanke
rugi
an
be
sarba
giba
ngs
aIndone
sia
.Ke
ada
ant
ers
ebutt
ida
kme
ndudkungki
tada
lam
me
wuj
udka
nba
ngs
aya
ngme
rde
ka,be
rsa
tuda
nbe
rda
ula
t.
Unt
ukbi
sake
lua
r
da
rike
ada
ant
ers
ebutki
ta me
mbut
uhka
nse
manga
tke
bangs
aan ya
ng
me
lahi
rka
nvi
siba
ngs
aya
ngbe
rsa
tu.Upa
yaunt
ukme
wuj
udka
nwi
laya
h
I
ndone
sias
eba
gaiwi
laya
hya
ngut
uht
ida
kla
git
erpi
sahba
rut
erj
adi12t
ahun
ke
mudi
ans
ete
lahI
ndone
siame
rde
kaya
it
uke
tikaPe
rda
naMe
nte
riDj
uanda
me
nge
lua
rka
n pe
rnya
taa
n ya
ng s
ela
njut
nya di
sebuts
eba
gaiDe
kla
ras
i
Dj
uanda p
ada 13 De
sembe
r1957.I
sipokok da
ride
kla
ras
ite
rse
but
me
nya
taka
n ba
hwal
autt
err
it
ori
alI
ndone
siat
ida
kla
gis
eja
uh 3 mi
li
me
lai
nka
nse
leba
r12mi
lda
nse
car
are
smime
ngga
nti
kamOr
dona
nsi1939.
De
kra
siDj
uandaj
ugadi
kukuhka
nda
lamUUNo.
4/Pr
pTa
hun1960t
ena
tang
pe
rai
ranI
ndone
siaya
ngbe
ris
i:

1. Pe
rai
ranI
ndone
siaa
dal
ahl
autwi
laya
hIndone
siabe
ser
tape
rai
ran
pe
dal
ama
nIndone
sia

2. La
utwi
laya
hIndone
siaa
dal
ahj
alurl
aut12mi
lla
ut

3. Pe
rai
ranpe
dal
ama
nIndone
siaa
dal
ahs
emuape
rai
ranya
ngt
erl
eta
k
pa
das
isida
lamda
riga
risda
sar
.

Ke
lua
rnyaDe
kla
ras
iDj
uandame
lahi
rka
nkons
eps
iwa
was
anNus
ant
ara
di
manal
autt
ida
kla
gis
eba
gaipe
mis
ah,t
eta
pis
eba
gaipe
nghubung.
UU
me
nge
naipe
rai
ranI
ndone
siadi
per
baha
ruide
nga
nUU No.
6Ta
hun1996
t
ent
angPe
rai
ranI
ndone
sia
.

De
kla
ras
iDj
uanda j
uga di
per
jua
ngka
n da
lam f
orum i
nte
rna
siona
l.
Me
lal
uipe
ijua
nga
npa
nja
naga
khi
rnyaKo
nfe
rens
iPBB t
angg
al30Apr
il
me
ner
ima “ The Uni
ted Na
tion Conv
ent
ion On The La
w Oft
he
Se
a”(
UNCLOS).Be
rda
sar
kan Konve
nsiHukum La
ut1982 t
ers
ebut
I
ndone
sia di
akui s
eba
gai ne
gar
a de
nga
n a
sas Ne
gar
a Ke
pul
aua
n

9
 (
Arc
hipe
lagoSt
ate
).

- As
pekGe
ogr
afi
sda
nSos
ialBuda
ya

Da
ris
egige
ogr
afi
sda
nSos
ialBuda
ya,I
ndon
esi
ame
rua
paka
nne
gar
aba
ngs
a
de
nga
nwi
ala
yahda
npos
isiya
nguni
kse
rtaba
ngs
aya
nghe
ter
oge
n.Ke
uni
kan
wi
laya
hda
nda
nhe
ter
oge
nit
asme
nja
dika
nba
ngs
aIndone
siape
rlume
mil
ikuivi
si
me
nja
diba
ngs
aya
ngs
atuda
nut
uh.

Ke
uni
kanwi
laya
hda
nhe
ter
oge
nit
asi
tua
nat
aral
ains
eba
gaibe
rik
ut:

1.I
ndone
siabe
rci
ri
kamne
gar
ake
pul
aua
nat
auma
rit
im

2.I
ndone
siat
erl
eta
kana
taduabe
nuada
nduas
ame
ude
ra(
pos
isis
il
ang)

3.I
ndone
siat
erl
eta
kpa
daga
riskha
tul
is
ti
wa

4.I
ndone
siabe
radapa
dai
kli
mtr
opi
sde
nga
ndu
amus
im

5.I
ndone
siame
nja
dipe
rte
mua
nduaj
alurpe
gununga
nya
itus
irkumpa
sif
ikda
n
Me
dit
era
nia

6.Wi
laya
hsuburda
nda
patdi
huni

7.Ka
yaa
kanf
lor
ada
nfa
unada
nsumbe
rda
yaa
lam

8.Me
mil
ikie
tni
kya
ngba
nya
kse
hinggame
mil
ikike
buda
yaa
nya
ngbe
raga
m

9.Me
mil
ikij
uml
ahpe
ndudukda
lamj
uml
ahya
ngbe
sar
.

- As
pekGe
opol
it
isda
nKe
pent
inga
nNa
siona
l

Pr
ins
ipge
opol
it
ikba
hwaba
ngs
aIndone
siame
mannda
ngwi
kaya
hnyas
eba
gai
r
uanghi
dupnyana
munba
ngs
aInd
one
siat
ida
kad
ase
manga
tunt
ukme
mpe
rlua
s
wi
laya
hse
baga
irua
ng hi
dup (
lebe
nsr
aum)
.Sa
lahs
atu ke
pent
inga
n na
siona
l
I
ndone
siaa
dal
ahba
nga
ima
nanme
nja
dika
nba
ngs
ada
nwi
laya
hne
gar
a

I
ndone
sias
ena
nti
asas
atuda
nut
uh.Ke
pent
inga
nna
siona
lit
ume
rupa
kant
uruna
n
l
anj
utda
ric
ita
-ci
tana
siona
l,t
ujua
nna
siona
lma
upu
nvi
sina
siona
l.

10
 B.Pe
nge
rti
anWa
was
anNus
ant
ara

Se
car
aet
imol
ogi
s, Wa
was
an Nus
ant
ara be
ras
al da
ri ka
ta Wa
was
an
da
nNus
ant
ara
.Wa
was
anbe
ras
alda
rika
taWa
was(
baha
saj
awa
)ya
ngbe
rar
ti
pa
nda
nga
n,t
inj
aua
nda
npe
ngl
iha
tani
ndr
awi
.Ja
diwa
was
ana
dal
ahpa
nda
nga
n,
t
inj
aua
n,pe
ngl
iha
tan,
tangga
pindr
awi
.Wa
was
anb
era
rtipul
aca
rapa
nda
ngda
nca
ra
me
liha
t.Nus
ant
arabe
ras
alda
rika
tanus
ada
nant
ara
.Nus
aar
ti
nyapul
aua
tau
ke
sat
uanke
pul
a n.Ant
ua araa
rti
nyame
nunj
ukka
nle
taka
nta
raduauns
ur.

J
adiNus
ant
araa
dal
ahke
sat
uanke
pul
aua
nya
ngt
erl
eta
kant
araduabe
nua
,ia
n
ya
itube
nuaAs
iada
nAus
tra
lia
,da
nduas
amudr
a,y
ait
usa
mudr
aHi
ndi
ada
nPa
sif
ik.
Be
rda
sar
kanpe
nge
rti
anmode
rn,k
ata“
nus
ant
ara
”di
guna
kans
eba
gaipe
ngga
nti
na
maI
ndone
sia
.

Se
dangka
nte
rmi
nol
ogi
s,Wa
was
an me
nur
utbe
ber
apape
nda
pats
eba
gai
be
rikut
:

a
. Me utpr
nur of.Wa
nUs
man,“
Wawa
sanNus
ant
araa
dal
ahc
arapa
nda
ngba
ngs
a
I
ndone
siame
nge
naidi
rida
nta
naha
irnyas
eba
gaiNe
gar
ake
pul
aua
nde
nga
nse
mua
a
spe
kke
hidupa
nya
ngbe
raga
m.”

b. Me utGBHN 1998,Wa
nur was
anNus
ant
araa
dal
ahc
arapa
nda
ngda
nsi
kap
ba
ngs
aIndone
siame
nge
naidi
rida
nli
ngkunga
nnya
,de
nga
nda
lampe
nye
lengga
raa
n
ke
hidupa
nbe
rma
sya
raka
t,be
rba
ngs
a,da
nbe
rne
gar
a.

c
. Me
nur
utke
lompokke
rjaWa
was
anNus
ant
araunt
ukdi
usul
kanme
nja
dit
ap.
MPR,ya
ngdi
bua
tLe
mha
nna
sta
hun1999,ya
itu“
car
apa
nda
ngda
nsi
kapba
ngs
a
I
ndone
siame
nge
naidi
rida
nli
ngkunga
nnyaya
ngs
erbabe
raga
m da
nbe
rni
lai
s
tra
tegi
sde
nga
nme
ngut
ama
kanpe
rsa
tua
nda
nke
sat
uanba
ngs
ase
rtake
sat
uan
wi
laya
hda
lam pe
nye
lengga
raa
nke
hipa
nbe
rma
sya
raka
t,be
rba
ngs
a,da
nbe
rne
gar
a
unt
ukme
nca
pait
ujua
nna
siona
l”.

Be
rda
sar
kanpe
nda
pat
-pe
nda
patdi
ata
s,s
eca
ras
ede
rha
nawa
was
annus
ant
ara
be
rar
tic
arapa
nda
ngba
ngs
aIndone
siat
erha
dapd
irida
nli
ngkunga
nnya
,de
nga
n
me
ngut
ama
kanpe
rsa
tua
nda
nke
sat
uanwi
laya
hda
lampe
nye
lengga
raa
nke
hidupa
n
be
rma
sya
raka
t,be
rba
ngs
a,da
nbe
rne
gar
a.

11
C. Ha
kika
tWa
was
anNus
ant
ara
Ki
tame
manda
ng ba
ngs
aIndone
siade
nga
n Nus
ant
arame
rupa
kans
atu
ke
sat
uan.J
adi
,ha
kika
tWa
was
anNus
ant
araa
dal
ahke
utuha
nda
nke
sat
uanwi
laya
h
na
siona
l.De
nga
nka
tal
ain,ha
kika
tWa
was
anNus
ant
araa
dal
ah“
per
sat
uanba
ngs
a
da
nke
sat
uanwi
laya
h.
Da
lam GBHNdi
sebut
kanb
ahwaha
kika
tWa
was
anNus
ant
aradi
wuj
udka
n
de
nga
nme
nya
taka
nke
pul
aua
nnus
ant
aras
eba
gais
atuke
sat
uanpol
it
ik,e
konomi
,
s
oci
albuda
ya,da
npe
rta
hana
nke
ama
nan.

D. Aj
ara
nDa
sarWa
was
anNus
ant
ara
Unt
uk me
nja
min pe
rsa
tua
n da
n ke
sat
uan Da
lam ke
bhi
neka
ant
ers
ebut
me
rupa
kanc
arapa
nda
ngba
ngs
aIndone
siat
ent
angdi
rida
nli
ngkunga
nnyaya
ng
di
kena
lde
nga
nis
ti
lahWa
was
anKe
bangs
aanya
ngd
ibe
rina
maWa
was
anNus
ant
ara
.
Adadual
anda
sanya
ngme
nge
naida
sarwa
was
ann
usa
nta
ra:
1. La
nda
sanI
dii
lPa
nca
sil
a
Pa
nca
sil
adi
akuis
eba
gaii
deol
ogyda
nda
sarNe
gar
aya
ngdi
rumus
kanda
lam
pe
mbuka
an UUD 1945.Ya
ng t
ela
h me
nce
rmi
nka
n ni
lai
-ni
laike
sei
mba
nga
n,
ke
ser
asi
an,ke
sel
ara
san,pe
rsa
tua
nda
nke
sat
uan,ke
kel
uar
gaa
,ke
ber
sama
anda
n
ke
ari
fanda
lamme
mbi
nake
hidupa
nna
siona
l.
2. La
nda
sanKons
ti
tus
iona
l:UUD1945
UUD 1945me
rupa
kankons
ti
tus
ida
sarya
ngme
nja
dipe
doma
npokokda
lam
ke
hidupa
nma
sya
raka
t,be
rba
ngs
ada
nbe
rne
gar
a.

E. Uns
urDa
sarKons
eps
iWa
was
anNus
ant
ara
Te
rda
paTi
gaUns
urDa
sarya
itu:
Wa
dah(
Cont
our
),i
si(Cont
ent
),da
nta
tal
aku(
Con
duc
t)
1. Wa
dah
Se
tel
ahme
nega
rada
lam Ne
gar
aKe
sat
uanRe
pub
likI
ndone
sia
,ba
ngs
aIndone
sia
me
mil
ikior
gani
sas
ike
nega
raa
nya
ngme
rupa
kanwa
dahbe
rba
gaida
lam wuj
ud
s
upr
ast
rukt
urpol
it
ik.Se
ment
arai
tuwa
dahda
lam ke
gia
tanbe
rma
sya
raka
tada
lah
be
rba
gail
emba
gada
lamwuj
udi
nfr
ast
rukt
urpol
it
ik-
supr
ast
rukt
urpol
it
ik.
2. I
si
I
sia
dal
aha
spi
ras
iba
ngs
aya
ngbe
rke
mba
ngdima
sya
raka
tda
nci
ta-
cit
ase
rtat
ujua
n

12
na
siona
lya
nge
trda
patda
lampe
mbuka
anUUD194
5.
3. Ta
taLa
ku
Ta
tal
akume
rupa
kani
nte
raks
iant
arawa
dahda
nis
iya
ngt
erdi
rida
ri,t
atal
aku
ba
tini
ahda
nta
tal
akul
ahi
ri
ah.

F. Da
sarHukumWa
was
anNus
ant
ara

Da
sar hukum wa
was
an nu
sant
ara di
ter
ima s
eba
gai kons
eps
i pol
it
ik
ke
war
gane
gar
aanya
ngt
erc
ant
um da
lam da
sar
-da
sarhukum a
nta
ral
ains
eba
gai
be
rikut
.
Ta
pMPR.No.I
V/MPR/
1973pa
dat
angga
l22ma
ret1973.
- Ta
pMPR.
NoI
V/1978/
22/
Mar
et/
l978/t
ent
angGBHN.
- Ta
pMPR.
No.I
I/
MPR/
1983/
12/
Mar
et/
1983
G. Ke
duduka
nWa
was
anNus
ant
ara
Wa
was
anNus
ant
arabe
rke
duduka
nse
baga
ivi
siba
ngs
a.Wa
was
anna
siona
l
me
rupa
kanvi
siba
ngs
aya
ngbe
rsa
ngkut
anda
lamme
nuj
uma
sade
pan.Vi
siba
ngs
a
I
ndone
sias
esua
ide
nga
nkons
epWa
was
anNus
ant
araa
dal
ahme
nja
diba
ngs
aya
ng
s
atude
nga
nwi
laya
hya
ngs
atuda
nut
uhpul
a.Ke
duduka
nWa
was
anNus
ant
ara
s
eba
gais
ala
hsa
tukons
eps
ike
tat
ane
gar
anRe
publ
ikI
ndone
sia
.Da
lam pa
radi
gma
na
siona
l,ke
duduka
nwa
was
annus
ant
araa
dal
ahs
eba
gaibe
rikut
.

• Pa
nca
sil
ase
baga
ifa
lsa
ah,i
deol
ogiba
ngs
ada
nda
sarne
gar
abe
rke
duduka
n
s
eba
gail
anda
sani
dil
• UUD19
45a
dal
ahl
anda
sankons
ti
tus
ine
gar
aya
ngbe
rke
duduka
nse
baga
i
l
anda
sankons
ti
tus
iona
l.
• Se
baga
ivi
sina
siona
lya
ngbe
rke
duduka
nse
baga
ila
nda
sanvi
si
ona
l

• Ke
taha
nanna
siona
lse
baga
ikons
eps
ina
sio
nalya
ngbe
rke
duduka
nse
baga
i
l
anda
sankons
eps
iona
l
• GBHN(
gar
is-
gar
isbe
sarha
lua
nne
gar
a)s
eba
gaipol
it
ikda
nst
rat
egina
siona
l
a
taus
eba
gaike
bij
aka
nda
sarna
siona
lya
ngbe
rke
duduka
nse
baga
ila
nda
san
ope
ras
ioa
l.

13
H.Fungs
iWa
was
anNus
ant
ara

Wa
was
ann
usa
nta
rabe
rfungs
ise
baga
ipe
doma
n,mot
iva
si,dor
onga
n,s
ert
a
r
ambu-
rambuda
lam me
nent
uka
nse
gal
ake
bij
aks
ana
an,ke
put
usa
n,t
inda
kan,da
n
pe
rbua
tanba
gipe
nye
lengga
rane
gar
adit
ingka
tpus
atda
nda
era
hma
upunba
gi
s
elur
uhr
akya
tIn
done
siada
lamke
hidupa
nbe
rma
sya
raka
t,be
rba
ngs
a,da
nbe
rne
gar
a.

Se
lai
nit
u,t
erd
apa
tbe
rba
gaif
ungs
iwa
was
annus
ant
araya
ngba
iks
eca
raumum,
me
nur
utpe
nda
patpa
raa
hlida
npe
mba
gia
nnyaa
nta
ral
ains
eba
gaibe
rik
ut.

Fungs
iWa
was
anNus
ant
araSe
car
aumum -Wa
was
annus
ant
arabe
rfungs
i
s
eba
gaipe
doma
n,mot
iva
si,dor
onga
nse
rtar
ambu-
rambuda
lamme
nen
tuka
nse
gal
a
ke
bij
aks
ana
an,ke
put
usa
n,t
inda
kan,da
npe
rbua
tanba
gipe
nye
lengga
raa
nNe
gar
adi
pus
atda
n da
era
h ma
upun ba
gis
elur
uh r
akya
tIndone
sia da
lam ke
hidupa
n
ma
sya
raka
t,be
rba
ngs
ada
nbe
rne
gar
a.

Fungs
iWa
was
anNus
ant
araMe
nur
utCr
ist
ineS.
T.Ka
nsi
l,S.
H.,MHDKK-
ya
ngme
ngut
ara
kanpe
nda
pat
nyada
lam bukunyape
ndi
dika
nke
war
gane
gar
aandi
pe
rgur
uant
inggia
nta
ral
ai
nse
baga
ibe
rikut
.

a
. Me
mbe
ntuk da
n me
mbi
nape
rsa
tua
n da
n ke
sat
uan ba
ngs
ada
n ne
gar
a
I
ndone
sia

b. Me
rupa
kana
jar
anda
sarna
siona
lya
ngme
landa
sike
bij
aka
nda
nst
rat
egi
pe
mba
guna
nna
siona
l.

Fungs
iWa
was
anNus
ant
aradi
beda
kanda
lam be
ber
apapa
nda
nga
nant
ara
l
ains
eba
gaibe
rikut
.

- Fungs
iwa
was
annus
ant
aras
eba
gaikons
eps
ike
taha
nanna
siona
lada
lah
s
eba
gai kons
ep da
lam pe
mba
nguna
n, pe
rta
hana
n ke
ama
nan da
n
ke
wil
aha
yan
- Fungs
iwa
was
annus
ant
aras
eba
gaipe
mba
nguna
nna
siona
lada
lahme
nca
kup
ke
sat
uanpol
it
ik,s
osi
alda
nekonomi
,so
sia
lda
npol
it
ik,da
nke
sat
uan
pe
rta
hana
nda
nke
ama
nan.
- Fungs
iwa
was
an nus
ant
aras
eba
gaipe
rta
hana
n da
n ke
ama
nana
dal
ah
pa
nda
nga
nge
opol
it
ikI
ndone
sias
eba
gais
atuke
sat
uanpa
das
elu
ruhwi
laya
h
da
nse
gena
pke
kua
tanne
gar
a.

14
 - Fungs
i wa
was
an nus
ant
ara s
eba
gai wa
was
an ke
wil
aya
han a
dal
ah
pe
mba
tas
an ne
gar
a unt
uk me
nghi
nda
ria
danya s
engke
taa
nta
rne
gar
a
t
eta
ngga
.

I
. Tuj
uanWa
was
anNus
ant
ara

Wa
was
annus
ant
arabe
rtuj
uanme
wuj
udka
nna
siona
lis
meya
ngt
inggidis
ega
la
a
spe
kke
hidupa
nra
kya
tIndone
siaya
ngl
ebi
hme
ngut
ama
kanke
pent
inga
nna
siona
l
da
ripa
dake
pent
inga
nindi
vidu,ke
lompok,gol
onga
n,s
ukuba
ngs
aat
aupunda
era
h.
Ha
lte
rse
butb
uka
nbe
rar
time
nghi
langka
nke
pent
inga
n-ke
pent
inga
nindi
vidu,
ke
lompok,s
ukuba
ngs
a,a
taupunda
era
h.Ke
pent
inga
n-ke
pent
inga
nte
rse
butt
et
ap
di
hor
mat
i,di
akuida
ndi
penuhis
ela
mat
ida
kbe
rte
nta
nga
nde
nga
nke
pent
inga
n
na
siona
lat
auke
pent
inga
nma
sya
raka
tba
nya
k.

J
. As
asWa
was
anNus
ant
ara

As
asWa
was
an Nus
ant
ara me
rupa
kan ke
tent
uan-
ket
ent
uana
tau ka
ida
h-
ka
ida
hda
sarya
ngha
rusdi
pat
uhi
,di
taa
ti,di
pel
iha
ra,da
ndi
cipt
aka
nde
mit
eta
pta
at
da
nse
ti
anyakompone
npe
mbe
ntukba
ngs
aIndone
sia(
sukuba
ngs
aat
augol
onga
n)
t
erha
dapke
sepa
kat
anbe
rsa
ma.Ha
rusdi
sada
riba
hwaj
ikaa
saswa
was
annus
ant
ara
di
aba
ika
n,kompone
npe
mbe
ntukke
sepa
kat
anbe
rsa
maa
kanme
langga
rke
sepa
kat
an
be
rsa
mat
ers
ebu
t,ya
ngbe
rar
tiba
hwat
erc
era
i-be
rai
nyaba
ngs
ada
nne
gar
aIndone
sia
.

As
aswa
was
annus
ant
arat
erdi
ria
tas
:ke
pent
inga
nya
ngbe
rsa
ma,t
ujua
nya
ng
s
ama
,ke
adi
lan,ke
juj
ura
n,s
oli
dar
it
as,ke
rja
sama
,da
nke
set
ia
ant
erha
dapi
kra
rat
au
ke
sepa
kat
an be
rsa
ma de
mi t
erpe
li
har
anya pe
rsa
tua
n da
n ke
sat
uan da
lam
ke
bhi
neka
an.

K.Pe
rana
nWa
was
anNus
ant
ara

Da
lam ke
hidupa
nna
siona
l,Wa
was
anNus
ant
aradi
kemba
ngka
npe
rana
nnya
unt
uk:

15
 - Me
wuj
udka
nse
rtame
mel
iha
rape
rsa
tua
nda
nke
sat
uanya
ngs
era
sida
n
s
ela
ras
,se
gena
pas
pekke
hidupa
nna
siona
l.
- Me
numbuhka
nra
sat
anggungj
awa
bat
aupe
manf
aat
anl
ingkunga
n-nya
.
Pe
rana
ninibe
rka
ita
nde
nga
nada
nyahubun
ganya
nge
ratda
nsa
li
ngt
erka
it
da
nke
ter
gant
unga
nant
araba
ngs
ade
nga
nrua
nghi
-dupnya
.Ol
ehka
renai
tu
pe
manf
aat
anl
ingkunga
nha
rusbe
rta
nggungj
awa
b.Bi
lat
ida
k,ma
kaa
kan
me
nimbul
kanke
rus
aka
nli
ngkunga
nya
ngpa
daa
khi
rnyaa
kanme
rugi
kan
ba
ngs
ait
use
ndi
ri
.
- Me
nega
kka
n ke
kua
saa
n guna me
lindungi ke
pent
inga
n na
siona
l.
Ke
pent
inga
nna
siona
lme
nja
dida
sarhubun
gana
nta
raba
ngs
a.Apa
bil
asa
tu
ba
ngs
ake
pent
inga
nna
sion
alnyas
eja
lana
taupa
ral
elde
nga
nke
pent
inga
n
na
siona
lba
ngs
ala
in,ma
kake
duaba
ngs
ait
uaka
nmu-
daht
eij
ali
nhubunga
n
pe
rsa
hab
ata
n.Me
rent
ang hubunga
n i
nte
rna
siona
l da
lam upa
ya i
kut
me
nega
kka
npe
rda
mai
an.

L. Wa
jahWa
was
anNus
ant
ara

Pe
nge
rti
ani
st
il
ahwa
jaha
dal
ahr
oma
nmuka
.Wa
jahma
nus
iaha
nyas
atu,
t
eta
piwa
jahi
tume
mil
ikibe
ber
apar
oma
nmukada
nti
apr
oma
nmukabe
rbe
das
atu
de
nga
nya
ngl
ains
esua
ide
nga
nsi
tua
sida
nkondi
siya
ngdi
hada
pi.
Da
lamhu
bunga
nit
uda
patdi
kat
aka
nba
hwage
opol
it
ikI
ndone
siaha
nyas
atu
ya
ituWa
was
anNus
ant
ara(
Was
ant
ara
).Te
tapiwa
jahnyal
ebi
hda
ris
atuya
itua
da4
wa
jahme
liput
i:
1. Wa
jah Wa
sant
aras
eba
gaiwa
was
an na
siona
lya
ng me
landa
sikons
eps
i
Ke
taha
nanNa
siona
l.
2. Wa
jahWa
san
tar
ase
baga
iwa
was
anpe
mba
nguna
nna
siona
l.
3. Wa
jahWa
san
tar
ase
baga
iwa
was
anpe
rta
hana
nda
nke
ama
nan.
4. Wa
jahWa
san
tar
ase
baga
iwa
was
anke
wil
aya
han.
Wa
sant
aras
eba
gaiLa
nda
sanKons
eps
iKe
taha
nanNa
siona
l
Wa
jahWa
was
anNus
ant
arada
lam pe
nge
mba
nga
nnyadi
panda
ngs
eba
gai
kons
eps
ipol
it
ikke
tat
ane
gar
aanda
lamupa
yame
wuj
udka
ntuj
uanna
siona
l.Se
baga
i
s
uat
ukons
eps
ipol
it
ikya
ngdi
das
arka
npa
dape
rti
m-ba
nga
nkons
tel
asige
ogr
afi
s,
wa
was
annus
ant
arada
patdi
kat
aka
nme
ru-
paka
npe
ner
apa
nte
orige
opol
it
ikda
ri

16
ba
ngs
aIndone
sia
.
De
nga
n de
miki
an wa
was
an nus
ant
aras
ela
njut
nya me
nja
di l
an-
das
an
pe
nent
uan ke
bij
aks
ana
an pol
it
ik ne
gar
a.Da
lam pe
ijua
nga
n me
nca
-pa
ituj
uan
na
siona
laka
nba
nya
kme
ngha
dapit
ant
anga
n,a
nca
man,ha
mba
tanda
nga
nggua
n,
ba
ikya
ngda
tangda
ril
uarne
ger
ima
upunda
rida
lam ne
ger
ise
ndi
ri
.Unt
uk
me
nanggul
angi
nyadi
but
uhka
nsua
tuke
ku-
ata
n,ba
ikf
isi
kma
upunme
nta
l.Se
maki
n
t
inggike
kua
tant
ers
ebutma
kas
ema
kint
inggipul
ake
mampua
nnya
.Ke
kua
tanda
n
ke
mampua
nini
lahya
ngdi
is
ti
lahka
nke
taha
nanna
siona
l.Se
maki
nti
ngg
ike
taha
nan
na
si-
ona
lya
ngda
patdi
capa
ima
kas
ema
kinma
nta
ppul
ake
sat
uanda
npe
rsa
-tua
n
na
siona
l.Se
maki
nma
nta
pnyape
rsa
tua
nda
nke
sat
uanna
siona
lbe
rar
tis
ema
kinde
kat
ki
tada
lam me
nca
pait
ujua
nna
siona
l.Be
rda
sar
kanr
angka
ianpe
miki
ranya
ng
de
miki
ani
tu,ma
kake
taha
nanna
siona
ldi
ar-
ti
kans
eba
gaikons
eps
ipe
nga
tur
anda
n
pe
nye
lengga
raa
nda
lam me
nca
paipe
rsa
tua
nda
nke
sat
uanna
siona
lda
lamr
angka
ke
sel
uruha
n me
nca
paike
sej
aht
era
an da
n ke
ama
nan na
siona
l.Be
rtol
ak da
ri
pa
nda
nga
ninima
kake
taha
nanna
siona
lme
rupa
kange
ost
rat
egina
siona
l,unt
uk
me
nca
pais
asa
ran-
sas
ara
nya
ngt
ela
hdi
tega
ska
nda
lamwa
was
annus
ant
ara
.
Ke
taha
nanna
siona
linipe
rludi
bina
,di
pel
iha
rada
ndi
ti
ngka
tka
nde
nga
n
be
rpe
doma
n pa
dawa
was
an nus
ant
araya
ng j
ugas
ere
nta
k unt
uk me
mbe
rii
si
ke
pada
nya
.
Wa
sant
aras
eba
gaiWa
was
anPe
mba
nguna
nNa
siona
l
Me
nur
utUUD 1945,MPRwa
jibme
mbua
tGBHN.GBHN —ma
sa
Or
ba—me
nega
ska
n ba
hwa wa
was
an da
lam p
enye
lengga
raa
n pe
m-ba
nguna
n
na
siona
lada
lah Wa
was
an Nus
ant
ara
,ya
ng be
rsumbe
rpa
da Pa
nca
sil
a da
n
be
rda
sar
kanUUD’
45.Wa
was
anNus
ant
araa
dal
ahc
arapa
nda
ngda
nsi
kapba
ngs
a
I
ndone
siame
nge
naidi
rida
nli
ng-
kunga
nnyade
nga
nme
ngut
ama
kanpe
rsa
tua
nda
n
ke
sat
uan ba
ngs
ase
rta ke
sat
uan wi
laya
h da
lam pe
nye
lengga
raa
n ke
hidupa
n
be
rma
sya
raka
t,be
rba
ngs
ada
nbe
rne
gar
aya
ngme
nca
kup:
Pe
rwuj
uda
nke
pul
aua
nnus
ant
aras
eba
gais
atuke
sat
uanpol
it
ikda
lam
a
rti:
a
.Ba
hwake
bul
ata
nwi
la
yahna
siona
lde
nga
nse
gal
ais
ida
nke
kaya
annya
me
rupa
kans
atuke
sat
uanwi
laya
h,wa
dah,r
uanghi
dupda
nke
sat
uanma
tra
s
elur
uhba
ngs
a,s
ert
ame
nja
dimoda
lda
nmi
li
kbe
rsa
maba
ngs
a.
b.Ba
hwaba
ngs
aIndone
siaya
ngt
erdi
rida
ribe
rba
gai
sukuda
nbe
rbi
car
ada
lam

17
 be
rba
gaiba
has
ada
era
hse
rtame
mel
ukda
nme
yaki
nibe
rba
gaia
gamada
n
ke
per
caya
ant
erha
dapTuha
nYa
ngMa
haEs
aha
rusme
rupa
kanke
sat
uan
ba
ngs
aya
ngbul
atda
lama
rtiya
ngs
elua
s-l
uas
nya
.
c
.Ba
hwas
eca
raps
ikol
ogi
s,ba
ngs
aIndone
siaha
rusme
ras
asa
tu,s
ena
sib
s
epe
nanggunga
n,s
eba
ngs
ada
nse
tana
hai
r,s
ert
ame
mpunya
isa
tut
eka
d
da
lamme
nca
paic
ita
-ci
taba
ngs
a.
d.Ba
hwaPa
nca
sil
aada
lahs
atu-
sat
unyaf
als
afa
hse
rtai
deol
ogiba
ngs
ada
n
ne
gar
aya
ngme
landa
si,me
mbi
mbi
ngda
nme
ng-
ara
hka
nba
ngs
ame
nuj
u
t
ujua
nnnya
.
e
.Ba
hwake
hidupa
npol
it
ikdi
sel
uruhwi
la
yahNus
ant
arame
ru-
paka
nsa
tu
ke
sat
uanpol
it
ikya
ngdi
sel
engga
raka
nbe
rda
sar
kanPa
nca
sil
ada
nUUD‘
45.
f
. Ba
hwas
elur
uh ke
pul
aua
n Nus
ant
arame
rupa
kans
atu ke
sat
uans
ist
em
hukum da
lama
rtiba
hwaha
nyaa
das
atuhukum na
siona
lya
ngme
nga
bdi
ke
pent
inga
nna
siona
l.
g.Ba
hwaba
ngs
aIndone
siaya
nghi
dupbe
rda
mpi
nga
nde
nga
nba
ngs
ala
ini
kut
me
nci
pta
kanke
ter
ti
banduni
aya
ngbe
rda
sar
kanke
mer
deka
an,pe
rda
mai
an
a
badida
nke
adi
la
nsos
ialme
lal
uipol
it
ikl
uarne
ger
ibe
basda
nakt
ifs
ert
a
di
aba
dik
anpa
dake
pent
inga
nna
siona
l.
Pe
rwuj
uda
nKe
pul
aua
nNus
ant
aras
eba
gais
atuke
sat
uane
konomi
,da
lama
rti:
a
. Ba
hwake
kaya
anwi
laya
hNus
ant
araba
ikpot
ens
ialma
upune
fekt
ifa
dal
ah
moda
lda
nmi
li
kbe
rsa
mab
angs
ada
nba
hwake
-pe
rlua
nhi
dups
eha
ri-
har
i
ha
rust
ers
edi
ame
rat
adis
elur
uhwi
laya
hta
naha
ir.
b.Ti
ngka
tpe
rke
mba
nga
nekonomiha
russ
era
sida
nse
imba
ngdis
elur
uh
da
era
h,t
anpame
ningga
lka
nke
hidupa
neko
nomi
nya
.
c
. Ke
hidupa
npe
rekonomi
andis
elur
uhwi
laya
hNus
ant
arame
ru-
paka
nsa
tu
ke
sat
uane
konomiya
ngdi
sel
engga
raka
nse
baga
ius
ahabe
rsa
mabe
rda
sar
a
tasa
saske
kel
uar
gaa
nda
ndi
tuj
uka
nba
gis
ebe
sar
-be
sarke
makmur
anr
akya
t.
Pe
rwuj
uda
nKe
pul
aua
nNus
ant
aras
eba
gais
atuke
sat
uans
osi
alda
nbuda
ya
da
lama
rti:
a
. Ba
hwama
sya
raka
tIndone
siaa
dal
ahs
atu,pe
rike
hidupa
nba
ngs
aha
rus
me
rupa
kanke
hidupa
nya
ngs
era
side
nga
nte
rda
pat
nyat
ingka
tke
maj
uan
ma
sya
raka
tya
ngs
ama
,me
rat
ada
nse
imba
ngs
ert
aada
nyake
sel
ara
san
ke
hidupa
nya
ngs
esua
ide
nga
nti
ngka
tke
maj
uanba
ngs
a.

18
 b.Ba
hwabuda
yaba
ngs
aIndo
nes
iapa
daha
keka
tnyaa
dal
ahs
atu
,se
dangka
n
c
ora
kra
gam buda
yaya
nga
dame
ngga
mba
rka
nke
ka-
yaa
nbuda
yaba
ngs
a
ya
ng me
nja
dimoda
lda
nla
nda
san pe
nge
m-ba
nga
n buda
ya ba
ngs
a
s
elur
uhn
ya de
nga
nti
dak me
nol
ak ni
lai
-ni
laibuda
ya l
ain ya
ng t
ida
k
be
rte
nta
nga
n de
nga
n ni
laibuda
ya ba
ngs
a ya
ng ha
sil
-ha
sil
nya da
pat
di
nikma
tiol
ehba
ngs
a.
Pe
rwuj
uda
n Ke
pul
aua
n Nus
ant
aras
eba
gais
atu ke
sat
uan Pe
rta
hana
n da
n
Ke
ama
nan,da
lama
rti:
a
.Ba
hwaa
nca
mant
erha
daps
atupul
aua
taus
atuda
era
hpa
daha
kika
tnya
me
rupa
kana
nca
mant
erha
daps
elur
uhba
ngs
ada
nne
gar
a.
b.Ba
hwat
iap-
ti
apwa
rgane
gar
ame
mpunya
iha
kda
nke
waj
iba
nya
ngs
ama
da
lamr
angkape
mbe
laa
nne
gar
ada
nba
ngs
a.
Da
rir
angka
ianur
aia
ndia
tasda
patdi
si
mpu
lka
nba
hwa:
1.Wa
was
an Nus
ant
ara me
rupa
kan pe
nja
bar
ant
ujua
n na
siona
lya
ng t
ela
h
di
sel
ara
ska
nde
nga
nkondi
si
,pos
isida
npot
ens
ige
ogr
afis
ert
ake
bhi
neka
an
ba
ngs
ada
lamr
angkame
wuj
udka
npe
rsa
tua
nda
nke
sat
uan.
2.Wa
was
anNus
ant
arame
rupa
kanpol
ati
nda
kda
npol
api
kirda
lamme
laks
ana
kan
pe
mba
nguna
nna
siona
l.
Wa
sant
aras
eba
gaiWa
was
anPe
rta
hana
nda
n
Ke
ama
nanNe
gar
a
Wa
was
an Nus
ant
ara a
dal
ah pa
nda
nga
n ge
opol
it
ik I
ndone
sia da
lam
me
nga
rti
kant
ana
hai
rIndone
sias
eba
gais
atuke
sat
uanya
ngme
-li
put
ise
lur
uh
wi
laya
hda
nse
gena
pke
kua
tanne
gar
a.
Me
ngi
nga
tbe
ntukda
nle
takge
ogr
afi
sInd
one
siaya
ngme
rupa
kans
uat
u
wi
laya
hla
uta
nde
nga
npul
au-
pul
audida
lamnyad
anme
mpunya
ile
take
qua
tor
ial
be
ser
tas
ega
las
ifa
tda
ncor
akkha
snya
,ma
kai
mpl
eme
nta
sinya
tada
riWa
was
an
Nus
ant
araya
ngme
nja
dike
pent
inga
n-ke
pent
inga
npe
rta
hana
nke
ama
nanne
gar
a
ha
rusdi
tega
kka
n.Re
ali
sas
ipe
ngha
yat
anda
npe
ngi
-si
anWa
was
anNus
ant
aradi
sat
u
pi
hak me
nja
min ke
utuha
n wi
lay
ah na
siona
lda
n me
lindungis
umbe
r-s
umbe
r
ke
kaya
an a
lam be
ser
ta pe
nye
-la
ras
annya
,se
dangka
n di
lai
n pi
hak da
pat
me
nunj
ukka
nke
daul
ata
nne
gar
aRe
publ
ikI
ndone
sia
.
Unt
ukda
patme
menuhit
unt
uta
nit
uda
lampe
rke
mba
nga
nduni
a,ma
kas
elur
uh
pot
ens
ipe
rta
hana
nke
ama
nanne
gar
aha
rus
lahs
edi
nimungki
ndi
tat
ada
ndi
atur

19
me
nja
dis
uat
uke
kua
tanya
ngut
uhda
nme
nye
lur
uh.Ke
sat
uanPe
rta
hana
nda
n
Ke
ama
nanne
gar
ame
nga
ndunga
rtiba
hwaa
nca
mant
erha
daps
eba
gia
nwi
laya
h
ma
napunpa
daha
keka
tnyame
rupa
kana
nca
mant
erh
ada
pse
lur
uhba
ngs
ada
nne
gar
a.
Wa
sant
aras
eba
gaiWa
was
anKe
wil
aya
han
Se
baga
ifa
ktore
ksi
st
ens
isua
tune
gar
awi
laya
hna
siona
lpe
rludi
tent
uka
n
ba
tas
-ba
tas
nyaa
gart
ida
kte
rja
dis
engke
tade
nga
nne
gar
ate
tangga
.Ol
ehka
renai
tu
pa
daumumnyaba
tas
-ba
taswi
laya
hsua
tune
gar
adi
rumus
kanda
lam kons
ti
tus
i
ne
gar
a(ba
ikt
ert
uli
sma
upunt
ida
kte
rtul
is
).Na
munUUD’
45t
ida
kme
mua
tse
car
a
j
ela
ske
tent
uanwi
la
yahne
gar
aRe
publ
ikI
ndone
sia
,ba
ikda
lamPe
mbuk
aanma
upun
da
lampa
sal
-pa
sal
nyame
nye
butwi
laya
h/da
era
hya
itu:
1. Pa
daPe
mbuka
anUUD’
45,a
line
aIVdi
sebut
kan“ s
elur
uh t
umpa
h da
rah
I
ndone
sia ”
2. Pa
sal18,
UUD’
45:“
Pemba
ginda
a era
hIndone
siaa
tasda
era
hbe
sarda
nke
cil”
Unt
ukda
patme
maha
mima
naka
hya
ngdi
maks
udka
nde
nga
nwi
laya
hat
au
t
umpa
hda
rahI
ndone
siai
tu,ma
kape
rludi
tel
usur
ipe
mba
-ha
san-
pemba
has
anya
ng
t
erj
adipa
da s
ida
ng-
sida
ng Ba
dan Pe
nye
li
dik Us
aha Pe
rsi
apa
n Ke
mer
deka
an
I
ndone
sia(
BPUPKI
),pa
dabul
anMe
i-J
uni194
5,ya
ngdi
tet
apka
nol
ehPa
nit
ia
Pe
rsi
apa
nKe
mer
deka
anI
ndone
-si
a(PPKI
),s
eha
ris
ete
lahPr
okl
ama
siKe
mer
deka
an
t
angga
l17Agus
tus1945,a
dal
ahbe
rsumbe
rka
npa
daRa
nca
nga
nUUDda
nPi
aga
m
J
aka
rtaya
ngdi
has
il
kanol
ehBPUPKI
.Da
lamr
angka
ians
ida
ng-
sida
ngBPUPKI
bul
anMe
i-J
uni1945,t
ela
hdi
baha
sma
sal
ahwi
laya
hNe
gar
aIndone
siame
rde
ka
ya
ngl
ebi
hpopul
erdi
sebutt
ana
hai
rat
auj
uga“
tumpa
hda
rah”I
ndone
sia
.
Da
lams
ida
ng-
sida
ngi
niya
ngpa
tutdi
cat
ata
dal
ahpe
nda
pat:Dr
.Supomo,
SH
da
nMuh.
Yami
n,SHpa
dat
angga
l31Me
i1945s
ert
aIr
.Suka
rnot
angga
l1J
uni
1945.
Supomome
nnya
taka
n:
“
Tent
angs
yar
atmut
lakl
ain-
lai
nya
,pe
rta
mat
ent
angda
era
h,s
aya
muf
aka
tde
nga
npe
nda
patya
ngme
nga
-ta
kan:pa
dada
sar
nya
I
ndone
siaya
ngha
rusme
li
put
iba
tasHi
ndi
aBe
landa
..
.”Muh
Ya
minme
nghe
nda
ki:
“ ba
hwaNus
ant
arat
era
ngme
liput
iSuma
ter
a,J
awa
-Ma
dur
a,Sunda
Ke
cil
,Bor
neo,Se
lebe
s,Ma
luku-
Ambon
,da
nse
mena
njungMa
laya
,
Ti
morda
nPa
pua Da
era
hke
daul
ata
nne
gar
a
Re
publ
ikI
ndone
siai
ala
hda
era
hya
ngd
ela
panya
ngme
nja
diwi
laya
h

20
 pus
akaba
ngs
aIndone
sia
”.
Suka
rnoda
lampi
dat
onya:
“ Or
angda
nte
mpa
tti
dakda
patdi
pis
ahka
n.Ti
dakda
pat
di
pis
ahka
nra
kya
tda
ribumiya
nga
dadiba
wahka
kinya
...
.Te
mpa
t
i
tuya
itut
ana
h-a
ir.Ta
nah-
airi
tua
dal
ahs
atuke
sat
uan.Al
lahSWT
me
mbua
tpe
taduni
a,me
nyus
unpe
tadu
nia
.Ka
lauki
tame
liha
tpe
ta
duni
a,ki
tada
patme
nunj
ukka
ndi
mana“
kes
atua
n-ke
-sa
tua
n”di
si
tu.
Se
ora
ng a
nak ke
cil
pun,j
ika
laui
a me
liha
tduni
a,i
a da
pat
me
nunj
ukka
n ba
hwa ke
pul
aua
n I
ndone
sia me
rupa
kan s
atu
ke
sat
uan ”
Ya
ngdi
sepa
kat
ise
baga
iwi
laya
hne
gar
aIn
done
siaa
dal
ahbe
kaswi
laya
h
Hi
ndi
aBe
landa
.Na
munde
miki
anda
lamr
anc
anga
nUUDma
upunda
lamke
put
usa
n
PPKIt
ent
angUUD1945,
ket
ent
uant
ent
angma
nawi
laya
hne
gar
aIndon
esi
ait
uti
dak
di
cant
umka
n.Ha
linidi
jel
aska
nol
ehke
tuaPPKI
—Ir
.Suka
rno—ba
hwa:da
lam
UUDya
ngmode
m,da
era
h(=wi
laya
h)t
ida
kpe
rluma
sukda
lamUUD(
Set
negRI
,tt
:347)
.Be
rda
sar
kanpe
nje
las
anda
riKe
tuaPPKIt
ers
ebut
,je
las
lahba
hwawi
laya
h
a
taut
ana
hai
rat
aut
umpa
hda
rahI
ndone
siame
liput
iba
tasbe
kasWi
laya
hHi
ndi
a
Be
landa
.
Unt
ukme
nja
minpe
les
tar
ianke
daul
ata
n,s
ert
ame
lindungiuns
urwi
laya
hda
n
ke
pent
inga
nna
siona
ldi
but
uhka
nke
tega
sant
ent
angba
taswi
laya
h.Ke
tega
sanba
tas
wi
laya
hti
daks
ajaunt
ukme
mpe
rta
hanka
nwi
laya
hte
tapij
ugaunt
ukme
nega
ska
n
ha
k ba
ngs
ada
n ne
gar
a da
lam pe
rga
ula
nint
erna
siona
l.Wuj
ud g
eomor
fol
ogi
I
ndone
siabe
rda
sar
kanPa
nca
sil
a—da
lama
rtipe
rsa
tua
nda
nke
sat
uan
—me
nunt
ut
s
uat
ukons
epke
wil
aya
hanya
ngme
manda
ngda
rat
an/
pul
au,l
aut
ans
ert
auda
ra
a
ngka
sadi
ata
sny
a,s
eba
gais
atuke
sat
uanwi
laya
h.Da
rida
sari
nil
ahl
autbuka
nla
gi
s
eba
gaia
latpe
mis
ahwi
laya
h.
Da
lam me
nent
uka
nba
taswi
laya
hne
gar
a,Pe
mer
int
ahRIme
ng-
acupa
da
At
ura
npe
ral
iha
nUUD-
45,pa
salI
I—“
Sega
laba
danne
gar
ada
npe
rat
ura
nya
nga
da
ma
sihl
angs
ungbe
rla
ku,s
ela
mabe
lum di
ada
kanya
ngba
rume
nur
utUnda
ng-
unda
ngda
sari
ni”
—ya
ngme
mbe
rla
kuka
nunda
ng-
unda
ngs
ebe
lumnya
.Pe
mer
int
ah
Hi
ndi
aBe
landat
el
ahme
nge
-lua
rka
npe
rat
ura
npe
runda
ng-
unda
nga
nwi
laya
hda
n
t
ermua
tda
lam Or
doma
nti
eta
hun1
939ya
ngdi
unda
ngka
npa
da26Agus
tus1939
ya
ngdi
mua
tda
lam St
aat
bla
dNo.422t
ahun193
9,t
ent
ang“
Ter
ri
tor
ial
eZe
een

21
Ma
rit
iemeKr
inge
nOr
dona
nti
e”.
Be
rda
sar
kanke
tent
uanor
dona
nsii
ni,pe
nent
uanl
eba
rla
utwi
laya
hse
panj
ang
3mi
lla
utde
nga
nca
rape
nar
ika
nga
rispa
ngka
lbe
rda
sarga
risa
irpa
sangs
urut
,ya
ng
di
kena
lpul
ame
ngi
kut
icont
ourpul
au/
dar
at.Ke
ten
tua
nde
miki
ani
tume
mpunya
i
kons
ekwe
nsiba
hwas
eca
rahi
pot
eti
sse
tia
ppul
auya
ngme
rupa
kanba
gia
nwi
la
yah
ne
gar
aRe
publ
ikI
ndone
siame
mpunya
ila
utt
eri
tor
ials
endi
ri
-se
ndi
ri
.Se
dangka
n
di
si
sil
uara
taus
isil
aut(
out
erl
imi
ts
)da
rit
iap-
ti
apl
autt
eri
tor
ialdi
jumpa
ila
utbe
bas
.
J
ara
kant
aras
atupul
aude
nga
npul
aul
ainya
ngme
nja
diba
gia
nwi
la
yahne
gar
a
Re
publ
ikI
ndone
sia“
dipi
-sa
hka
n”ol
eha
danyaka
ntong-
kant
ongl
autya
ngbe
rst
atus
s
eba
gail
autbe
basya
ngbe
radadi
lua
ryur
idi
ksin
asi
ona
lki
ta.De
nga
nde
miki
an
da
lamka
ntong-
kant
ongl
autna
siona
lti
dakbe
rla
kuhukumna
siona
l.
Be
rda
sari
tul
ahpa
dat
angga
l13De
sembe
r1957di
kel
uar
kanp
engumuma
n
Pe
mer
int
ahRe
publ
ikI
ndone
siat
ent
angwi
laya
hpe
rai
ranNe
gar
aRe
publ
ikI
ndone
sia
ya
ngdi
kena
lse
baga
i“De
kla
ras
iJua
nda
”—I
r.J
uandapa
dape
riodei
tus
eba
gai
Pe
rda
na Me
nte
ri Re
publ
ik I
ndo-
nes
ia—ya
ng pa
da ha
keka
tnya me
lakuka
n
pe
ruba
hant
erha
dapke
tent
uanor
dona
nsipa
dal
emba
ranne
gar
a(s
taa
tbl
ad)no.422
t
ahun1939s
eba
gaibe
rikut
:
1.Ca
rape
nar
ika
nba
tasl
autwi
laya
hti
dakl
agidi
das
arka
npa
daga
rispa
sangs
urut
(
lowwa
terl
ine
),t
et
apidi
das
arka
npa
das
ist
empe
-na
rika
nga
risl
urus(
str
aight
ba
sel
ine
)ya
ngdi
ukurda
riga
risya
ngme
nghubungka
nti
ti
k-t
it
ikuj
ungya
ng
t
erl
uarda
ripa
dapul
au-
pul
aua
tauba
gia
npul
auya
ngt
erma
sukke
dal
amwi
laya
h
ne
gar
aRe
publ
ikI
ndone
sia(
=poi
ntt
opoi
ntt
heor
y).
2.Pe
nent
uanl
eba
rla
utwi
laya
hda
ri3mi
lla
utme
nja
di12mi
lla
ut.De
kla
ras
i
J
uandapa
daha
kika
tnyaa
dal
ahme
ner
apka
nas
asa
rchi
pel
agoa
taua
sasnus
ant
ara
.
Di
dal
amde
kla
ras
iini
ter
kandungke
pent
inga
nda
ntuj
uanba
ngs
aIndone
siai
ala
h
ke
utuha
nwi
laya
hne
gar
adil
aut
an.
De
kla
ras
iini s
ela
njut
nya di
akomoda
sika
n da
lam r
angka
ian pe
rat
ura
n
pe
runda
ng-
unda
nga
n,s
eba
gaibe
rikut
:
1.Unda
ng-
unda
ngno.
4PRPt
ahun1960t
ent
angpe
rai
ranI
ndone
sia
.Da
lamUUi
ni
di
ber
ika
npe
nje
las
anda
nke
jel
asa
nte
nta
ng:
a
.al
asa
nat
aua
rgume
nta
sip
erl
unyame
nin
jauke
mba
lipe
rat
ura
nte
nta
ng
pe
nent
uanba
tasl
autwi
laya
h.
b.Ma
knada
npe
nge
rti
an:
per
air
anI
ndone
sia
,la
utwi
laya
hIndo-
nes
ia,
per
air
an

22
 pe
dal
ama
nIndone
sia
.
2. Pe
rat
ura
nPe
mer
int
ahno.8t
ahun1960t
ent
angl
alu-
li
nta
sla
utda
maipe
rai
ran
I
ndone
sia
.Pe
rat
ura
ninime
nent
uka
nat
ura
n-a
tur
an,a
nta
ral
aint
ent
ang:l
alu
l
int
asl
autda
maike
nda
raa
nai
ras
ingdipe
rai
ranpe
dal
ama
n,pe
nge
rti
anda
n
ma
knal
alul
int
asda
maike
nda
raa
nas
ing,be
ntukda
nlua
ske
daul
at
anwi
laya
h
Nus
ant
aras
eja
k“De
kla
ras
iJua
nda1957”
.

M.Sa
sar
anI
mpl
eme
nta
sida
nPe
rwuj
uda
nWa
was
anNus
ant
ara

Ta
nta
nga
nda
lam Me
ngi
mpl
eme
nta
sika
nWa
was
anNus
ant
araya
itu:Si
kap
me
nta
lya
ngbe
rar
tike
sukua
n,keda
era
han,me
ment
ingka
ngol
onga
n/pa
rta
i.da
n
Gl
oba
lis
asiya
ngbe
rar
ti
,Duni
ata
npaba
tas
,Ka
pit
ali
smeba
ru,Pa
sarbe
bas
/pa
sar
duni
a.

Se
baga
ica
rapa
nda
ngda
nvi
sina
siona
lIndon
esi
a,Wa
was
anNus
ant
araha
rus
di
jadi
kana
raha
n,pe
doma
n,a
cua
n,da
ntunt
uta
n ba
gis
eti
api
ndi
vidu ba
ngs
a
I
ndone
siada
lamme
mba
ngunda
nme
mel
iha
rat
unt
uta
nba
ngs
ada
nne
gar
ake
sat
uan
Re
publ
ikI
ndone
sia
.Ka
renai
tui
mpl
eme
nta
sia
taup
ene
rapa
nWa
was
anNus
ant
ara
ha
rust
erc
ermi
npa
dapol
api
kir
,pol
asi
kapda
npol
ati
nda
kya
ngs
ena
nti
asa
me
nda
hul
uka
n ke
pent
inga
n ba
ngs
a da
n ne
gar
a Ke
sat
uan Re
publ
ikI
ndone
sia
da
ripa
dake
pen
tinga
npr
iba
dia
tauke
lompoks
end
iri
.De
nga
nka
tal
ainWa
was
an
Nus
ant
arame
nja
dipol
aya
ngme
nda
sar
ica
rabe
rpi
kir
,be
rsi
kap,
danbe
rti
nda
kda
lam
r
angkame
ngha
dapi
,me
nyi
kapia
taume
nanga
nibe
rba
gaipe
rma
sal
aha
nme
nya
ngkut
ke
hidupa
nbe
rma
sya
raka
t,be
rba
ngs
ada
nbe
rne
gar
a.

-Pe
rwuj
uda
nWa
was
anNus
ant
ara
Kons
eps
i Wa
was
an Nus
ant
ara di
tua
ngka
n da
lam pe
rat
ura
n pe
runda
ng-
unda
nga
n,ya
ituda
lam ke
tet
apa
nMPR me
nge
naiGBHN.Se
car
abe
rtur
ut-
tur
ut
ke
tent
uant
ers
ebuta
dal
ah:

1.Ta
pMPRNo.I
V\MPR\1973
2.Ta
pMPRNo.I
V\MPR\1978
3.Ta
pMPRNo.I
I\MPR\1983

4.Ta
pMPRNo.I
I\MPR\1988

23
 5.Ta
pMPRNo.I
I\MPR\1993
6.Ta
pMPRNo.I
I\MPR\1998

Da
lamke
tet
apa
nte
rse
butdi
nya
taka
nba
hwaWa
was
anda
lampe
nye
lengga
raa
n
pe
mba
nguna
nna
siona
lda
lam me
nca
paiTuj
uanPe
mba
nguna
nNa
siona
lada
lah
Wa
was
anNus
ant
ara
.Wa
was
anNus
ant
araa
dal
ahwa
was
anna
siona
lya
ngbe
rsumbe
r
da
ripa
nca
sil
ada
nUUD1945.
Ha
kika
tda
riwa
was
annus
ant
araa
dal
ahke
sat
uanba
ngs
ada
nke
utu
hanwi
laya
h
I
ndone
sia
.Ca
rapa
nda
ngba
ngs
aIndone
siat
ers
ebutme
nca
kup:

1.Pe
rwuj
uda
nke
pul
aua
nNus
ant
aras
eba
gaiSa
tuKe
sat
uanPol
it
ik
2.Pe
rwuj
uda
nke
pul
aua
nNus
ant
aras
eba
gaiSa
tuKe
sat
uanEkonomi
3.Pe
rwuj
uda
nke
pul
aua
nNus
ant
aras
eba
gaiSa
tuKe
sat
uanSos
ialBuda
ya
4.Pe
rwuj
uda
n ke
pul
aua
n Nus
ant
aras
eba
gaiSa
tu Ke
sat
uan Pe
rta
hana
n
Ke
ama
nan.

Ma
sing-
mas
ingc
akupa
nar
tida
riPe
rwuj
uda
nke
pul
aua
nNus
ant
aras
eba
gaiSa
tu
Ke
sat
uan Pol
it
ik, Ekonomi
, Sos
ial Buda
ya, Pe
rta
hana
n Ke
ama
nan
(
POLEKSOSBUDHANKAM)t
ers
ebutt
erc
ant
umda
lamGBHN.

GBHNt
era
khi
rya
ngme
mua
trumus
anme
nge
naiWa
was
anNus
ant
araa
dal
ah
GBHN1998ya
ituda
lamKe
tet
apa
nMPRNo.I
I\MPR\1998.Pa
daGBHN1999
s
eba
gai
manat
ert
uangda
lam Ke
tet
apa
nMPR No
.IV \MPR \1999t
ida
kla
gi
di
temuka
nrumus
anme
nge
naiWa
was
anNus
ant
ara
.

Pa
dama
sas
eka
rangi
ni,de
nga
nti
daka
danyal
agiGBHN,r
umus
anWa
was
an
Nus
ant
ara me
nja
di t
ida
k a
da. Me
ski de
miki
an s
eba
gai kons
eps
i pol
it
ik
ke
tat
ane
gar
aan Re
publ
ikI
ndone
sia
,wi
laya
hInd
one
siaya
ng be
rci
rinus
ant
ara
ki
ranyat
et
apdi
per
taha
nka
n.
Ha
linit
ert
uangda
lamPa
sal25AUUD1945Ama
nde
menI
Vya
ngbe
rbunyi
“
Nega
raKe
sat
uanRe
publ
ikI
ndone
siaa
dal
ahs
ebua
hNe
gar
ake
pul
aua
nya
ngbe
rci
ri
Nus
ant
arade
nga
nwi
la
yahya
ngba
tas
-ba
tasda
nha
k-ha
knyadi
tet
apka
nda
nga
n
Unda
ng-
Unda
ng”
.Unda
ng-
Unda
ngya
ngme
nga
turha
linia
dal
ahUnda
ng-Unda
ng
Nomor6Ta
hun1996t
ent
angPe
rai
ranI
ndone
sia
.

24
N. Pe
ner
apa
n/I
mpl
eme
nta
siWa
was
anNus
ant
arada
nOt
onomiDa
era
h
Da
lami
mpl
eme
nta
siwa
was
an nus
ant
ara
,pe
rlunyame
mpe
rha
tika
nha
l-ha
l
be
rikut
.
a
.Ke
hidupa
nPol
it
ik

• Pe
laks
ana
anpol
it
ikdi
aturda
lam UU pa
rta
ipol
it
ik,pe
mil
iha
numum,
pe
mil
iha
n pr
esi
den di
mana pe
laks
ana
annya s
esua
i hukum da
n
me
ment
ingka
npe
rsa
tua
nba
ngs
a.Mi
sal
nyad
ala
mpe
mil
iha
npr
esi
den,
DPR,
da
nke
pal
ada
era
hha
rusme
nja
lanka
npr
ins
ipde
mokr
ati
sda
nke
adi
lan,a
gar
t
ida
kme
ngha
ncur
kanpe
rsa
tua
nda
nke
sat
uanba
ngs
aindone
sia
.
• Pe
laks
ana
anke
hidupabe
rma
sya
raka
tda
nbe
rne
gar
aha
russ
esua
ide
nga
n
hukumy
angbe
rla
kudiI
ndone
siat
anpape
nge
cua
lia
n.
• Me
nge
mba
ngka
nsi
kapHAM da
npl
ura
lis
meda
lam me
mpe
rsa
tuka
nda
n
me
mpe
rta
hanka
nbe
rba
gais
uku,a
gama
,da
nba
has
a,s
ehi
nggat
erc
ipt
anya
da
nme
numbuhka
nra
sat
ole
rans
i.
• Me
mpe
rkua
tkomi
tme
npol
it
ikda
lam pa
rta
ipol
it
ikda
npa
dal
emba
ga
pe
mer
int
aha
nunt
ukme
ningka
tka
nke
bangs
aan,pe
rsa
tua
nda
nke
sat
uan.
• Me
ningka
tka
npe
rani
ndone
siada
lam duni
aint
erna
siona
lda
nme
mpe
rkua
t
kor
psdi
ploma
tikda
lam upa
yape
nja
gaa
nwi
laya
hIndone
siakhus
usnya
pul
aut
erl
uarda
npul
aukos
ong.
b.Ke
hidu
panEkonomi

• Ha
russ
esua
ibe
ror
ient
asipa
das
ekt
orpe
mer
int
aha
n,pe
rind
ust
ri
an,da
n
pe
rta
nia
n
• Pe
mba
nguna
nekonomiha
rusme
mpe
rha
tik
anke
adi
landa
nke
sei
mba
nga
n
a
nta
rad
aer
ah,s
ehi
nggada
ria
danyaot
ono
mida
era
hda
patme
nci
pta
kan
upa
yada
lamke
adi
lane
konomi
.

• Pe
mba
nguna
nekonomiha
rusme
liba
tka
npa
rti
si
pas
ira
kya
t,s
epe
rtide
nga
n
me
mbe
rika
nfa
sil
it
askr
edi
tmi
kroda
lampe
nge
mba
nga
nus
ahake
cil
.

c
.Ke
hidupa
nSos
ial

• Me
nge
mba
ngka
nke
hidupa
nba
ngs
aya
ngs
era
sia
nta
rama
sya
raka
tya
ng
be
rbe
da,
dar
ise
gibuda
ya,s
tat
uss
osi
al,ma
upunda
era
h.

25
 • Pe
nge
mba
nga
nbuda
yaI
ndo
nes
iaunt
ukme
les
tar
ika
nke
kaya
anI
ndone
sia
,
s
ert
a da
patdi
jadi
kan ke
gia
tan pa
riwi
sat
a ya
ng me
mbe
rika
nsumbe
r
pe
nda
pat
anna
siona
lma
upunda
era
h.

d.Ke
hidupa
nPe
rta
hana
nda
nKe
ama
nan

• Me
mbe
rika
nke
sempa
tanke
padas
eti
apwa
rgane
gar
aunt
ukbe
per
ana
kti
f
ka
rename
rupa
kanke
waj
iba
nse
tia
pwa
rgane
gar
ase
per
time
ningka
tka
n
ke
mampua
ndi
si
pli
n,me
mel
iha
ral
ingkunga
n,da
nme
lapor
kanha
l-ha
lya
ng
me
ngga
ngguke
padaa
par
atda
nbe
laj
arke
mil
it
era
n.
• Me
mba
ngun r
asa pe
rsa
tua
n de
nga
n me
mba
ngun r
asas
oli
dar
it
as da
n
hubunga
ner
ata
nta
rawa
rgane
gar
abe
rbe
dada
era
h de
nga
n ke
kua
tan
ke
ama
nana
gara
nca
mans
uat
uda
era
hat
aupul
aume
nja
dia
nca
manba
gi
da
era
hla
inunt
ukme
mba
ntuda
era
hya
ngdi
anc
amt
ers
ebut
.
• Me
mba
ngunTNIpr
ofe
siona
lda
nme
nye
dia
kans
ara
nada
npr
asa
ranaba
gi
ke
gia
tanpe
nga
mana
nwi
laya
hindone
sia
,khus
usnyapul
auda
nwi
laya
h
t
erl
uarI
ndone
sia
.

Ot
onomiDa
era
hdiI
ndone
sia
Wa
was
an Nus
ant
ara me
nghe
nda
kia
danya pe
rsa
tua
n ba
ngs
a da
n
ke
utuha
nwi
lay
ahna
siona
ljugame
nga
jar
kanpe
rlunyake
sat
uans
ist
em pol
it
ik,
s
ist
eme
konomi
,si
st
ems
osi
al
,si
st
em buda
ya,da
nsi
st
em pe
rta
hana
n-ke
ama
nan
da
laml
ingkupNe
gar
aIndone
sia
.
Ke
sat
uan Re
publ
ik I
ndone
sia me
mil
ih c
ara De
sent
ral
is
asi da
lam
pe
nye
lengga
raa
npe
mer
int
aha
nnyabuka
nse
ntr
ali
sas
i.Ha
linidi
seba
bka
nwi
laya
h
I
ndone
siaya
ngs
anga
tlua
sda
nme
mil
ikikondi
sig
eogr
afi
sse
rtame
mil
ikibuda
ya
ya
ngbe
rla
ina
n.

26
 Ne
ger
aIndone
siame
laks
ana
kanot
onomida
era
hka
rename
laks
ana
kana
mana
t
UUD1945Pa
sal18ya
ngbe
rbunyis
eba
gaibe
rikut
.
• Ne
gar
aKe
sat
uanRe
publ
ikI
ndone
siadi
bagia
tasbe
ber
apapr
ovi
nsida
n
da
era
hpr
ovi
nsii
tudi
bagia
taska
bupa
tend
ankot
a.
• Pe
mer
int
aha
npr
ovi
nsi
,ka
bupa
ten,da
nkot
ame
nga
tur
sse
ndi
riur
usa
n
pe
mer
int
aha
nme
nur
uta
sasot
onomi
.
• Se
tia
pda
era
hka
bupa
tenda
nkot
ame
mil
ikide
wanPe
rwa
kil
anRa
kya
t
ya
nga
nggot
a-a
nggot
anyadi
pil
ihme
lal
uip
emi
li
hanumum.
• Gube
rnur
,Bupa
ti,da
nWa
li
kot
ama
sing-
mas
ings
eba
gaike
pal
a
pe
mer
int
aha
n.
• Pe
mer
int
aha
nda
era
hme
nja
lanka
not
onomis
elua
s-l
uas
nya
.
• Pe
mer
int
aha
nda
era
hbe
rha
kme
net
apka
npe
rat
ura
nda
era
hunt
uk
me
laks
ana
kanot
onomi
.
• Sus
una
nda
nta
tac
arape
nye
lengga
rape
mer
int
aha
ndi
aturda
lamUUD.

O. Ma
nfa
atWa
was
anNus
ant
ara
Ma
nfa
atWa
was
anNus
ant
araa
dal
ahs
eba
gaibe
riku
t:
1. Di
ter
imada
ndi
akui
nyakons
eps
iNus
ant
aradif
orumi
nte
rna
siona
l.
2. Pe
rta
mba
hanl
uaswi
la
yaht
eri
tor
ialI
ndone
sia
.
3. Pe
rta
mba
hanl
uaswi
la
yahs
eba
gair
uanghi
dupme
mbe
rika
npot
ens
isumbe
r
da
yaya
ngbe
sarba
gipe
ningka
tanke
sej
aht
era
anr
akya
t.
4. Pe
ner
apa
nwa
was
annus
ant
arame
ngha
sil
kanc
arapa
nda
ngt
ent
angke
utuha
n
wi
laya
hnus
ant
araya
ngpe
rludi
per
taha
nka
nol
ehba
ngs
aIndone
sia
.
5. Wa
was
anNus
ant
arame
nja
dis
ala
hsa
tus
ara
nai
nte
gra
sina
siona
l.

P. Wa
was
anNus
ant
araSe
baga
iGe
opol
it
ikI
ndon
esi
a
Ca
rapa
nda
ngs
uat
uba
ngs
ame
manda
ngt
ana
hai
rda
nbe
ser
tal
ingkunga
nnya
me
ngha
sil
kan wa
was
an na
siona
l.Wa
was
an na
siona
lit
use
lanj
utn
ya me
nja
di
pa
nda
nga
nat
auvi
siba
ngs
ada
lam me
nuj
utua
nnya
.Na
munt
ida
kse
muaba
ngs
a
me
mil
ikiwa
was
anna
siona
lInggr
isa
dal
ahs
ala
hsa
tuc
ont
ohba
ngs
aya
ngme
mil
iki
wa
was
anna
siona
lya
ngbe
rbunyi
”Br
it
ai
nrul
est
hewa
ves
”.

T1
I
nibe
rar
tit
ana
hinggr
isbuka
nha
nyas
eba
taspul
aunya
,te
tapij
ugal
aut
nya
.Ada
pun
ba
ngs
aIndone
siame
mil
ikiwa
was
anna
siona
lya
ituwa
was
annus
ant
ara
.
Se
baga
iWa
was
anna
siona
lda
riba
ngs
aIndone
siana
kawi
laya
hInd
one
siaya
ng
t
erdi
rida
rida
rat
an,l
autda
nuda
radi
ata
snyad
ipa
nda
ngs
eba
gair
uanghi
dup
(
lebe
nsr
aum)ya
ngs
atua
tauut
uh.
Wawa
sannus
ant
aras
eba
gai
wawa
sanna
siona
lnya
ba
ngs
aIndone
siadi
banguna
taspa
nda
nga
nge
opol
it
ikba
ngs
a.Pa
nda
nga
nba
ngs
a
I
ndone
sia di
das
arka
n ke
pada kons
tel
asil
ingku
nga
nte
mpa
tti
ngga
lnya ya
ng
me
ngha
sil
aka
nkons
eps
iwa
was
anNus
ant
ara
.Ja
diwa
was
annus
ant
arame
rupa
kan
pe
ner
apa
nda
rit
eor
ige
opol
it
ikba
ngs
aIndone
sia
.
Wa
was
anNus
ant
arabe
ras
alda
rika
taWa
was
anda
nNus
ant
ara
.Wa
was
an
be
ras
alda
rika
tawa
was(
baha
saJ
awa
)ya
ngbe
rar
tipa
nda
nga
n,t
inj
aua
nat
au
pe
ngl
iha
tani
ndr
awi
.Se
lanj
utnyamunc
ulka
tama
wasya
ngbe
rar
time
manda
ng,
me
ninj
aua
taume
liha
t.Wa
was
ana
rti
nyapa
nda
nga
n,t
ujua
n,pe
ngl
iha
tan,t
angga
p
i
ndr
awi
.Wa
was
anbe
rar
tipul
aca
rapa
nda
ng,c
arame
liha
t.
Ke
duduka
nwa
was
annus
ant
araa
dal
ahs
eba
gaivi
siba
ngs
a.Vi
sia
dal
ahke
ada
an
a
taur
umus
an umum mnge
naike
ada
an ya
ng di
ngi
nka
n.Wa
was
an na
siona
l
me
rupa
kanvi
siba
ngs
aya
ngbe
rsa
ngkut
anda
lamme
nuj
uma
sade
pan.Vi
siba
ngs
a
I
ndone
sias
esua
ide
nga
nkons
epwa
was
anNus
ant
araa
dal
ahme
nja
diba
ngs
aya
ng
s
atude
nga
nwi
laya
hya
ngs
atuda
nut
uhpul
a.

Q.Pe
nge
rti
anGe
opol
it
ik

Ka
tage
opol
it
ikbe
ras
alda
rika
tage
oda
npol
it
ik.
“Ge
o”be
rar
tibumida
n
“
Pol
it
ik”be
ras
alda
riba
has
aYuna
nipol
it
eia
,be
rar
tike
sat
uanma
sya
raka
tya
ng
be
rdi
ris
endi
ri(
nega
ra)da
nte
iaya
ngbe
rar
tiur
usa
n.Se
ment
arada
lamba
has
aInggr
is,
pol
it
icsa
dal
ahs
uat
ura
ngka
iana
sas(
pri
nsi
p),
kea
daa
n,c
ara
,da
nal
atya
ngdi
guna
kan
unt
ukme
nca
paic
it
a-c
itaa
taut
ujua
nte
rte
ntu.
Dal
amba
has
aIndone
sia
,pol
it
ikda
lam
a
rtipol
it
icsme
mpunya
ima
knake
pent
inga
numu
m wa
rgane
gar
asua
tuba
ngs
a.
Pol
it
ikme
rupa
kans
uat
ura
ngka
iana
sas
,pr
ins
ip,ke
ada
an,j
ala
n,c
ara
,da
nal
atya
ng
di
guna
kanunt
ukme
nca
pait
ujua
nte
rte
ntuya
ngki
take
henda
ki.
Seda
ngka
nme
nur
ut
pa
raa
hli
,Ge
opo
lit
ika
dal
ah:

1.Me
nur
utRudol
fKj
ell
en,s
eor
angi
lmuwa
npol
it
ikSwe
dia
,pa
daa
wala
bad
ke
-20Ge
opol
it
ika
dal
ahs
enida
npr
akt
ekpe
ngguna
anke
kua
saa
npol
it
ika
tas

28
 s
uat
uwi
laya
hte
rte
ntu.
Sec
arat
radi
si
ona
l,i
st
il
ahi
nidi
ter
apka
nte
rut
ama
t
erha
dap da
mpa
k ge
ogr
afipa
da pol
it
ik,t
eta
pipe
ngguna
annya t
el
ah
be
rke
mba
ngs
ela
maa
badkea
badya
ngme
nca
kupkonot
asiya
ngl
ebi
hlua
s.

2.Me
nur
utHa
gge
t,Ge
ogr
afiPol
it
ikme
rupa
kanc
aba
ngge
ogr
afima
nus
iaya
ng
bi
dangka
jia
nnyaa
dal
aha
spe
kke
rua
nga
npe
mer
int
aha
nat
auke
nega
raa
n
ya
ngme
liput
ihubunga
nre
giona
lda
nin
ter
nas
iona
l,pe
mer
int
aha
nat
au
ke
nega
raa
ndi
per
muka
anbu
mi.Da
lamge
ogr
afipol
it
ik,
li
ngkunga
nge
ogr
afi
di
jadi
kans
eba
gai
nda
sarpe
rke
mba
nga
nda
nhubunga
nke
nega
raa
n.Bi
dang
ka
jia
nge
ogr
afipol
it
ikr
ela
tifl
uas
,se
per
tia
spe
kke
rua
nga
n,a
spe
kpol
it
ik,
a
spe
khubunga
nre
giona
l,da
nint
erna
siona
l.
3.Fr
ede
ric
h Ra
tze
l(1844-
1904)be
rpe
nda
patba
hwa ne
gar
ait
use
per
ti
or
gani
smeya
nghi
dup.Ne
gar
aide
nti
kde
nga
nrua
ngya
ngdi
tempa
tiol
eh
s
eke
lompok ma
sya
raka
t(ba
ngs
a).Pe
rtumbuha
n ne
gar
a mi
ri
p de
nga
n
pe
rtumbuha
nor
gani
sme
ya
ngme
mer
luka
nrua
nghi
dup(
lebe
nsr
aum)ya
ngc
ukupa
garda
patt
umbuh
de
nga
nsubur
.Ma
kinl
uasr
uanghi
dupma
kane
gar
aaka
nse
maki
nbe
rta
han,
kua
t,da
nma
ju.
4.Ka
riHa
ushof
er(
1896-
1946)me
lanj
utka
nduapa
nda
nga
nse
bel
umnya
.Ji
ka
j
uml
ahp
enduduks
uat
uwi
laya
hne
gar
ase
maki
nba
nya
kse
hinggat
ida
k
s
eba
dingl
agide
nga
nlua
swi
laya
h,ma
kane
gar
ate
rse
butha
rusbe
rupa
ya
me
mpe
rlua
swi
laya
hnyas
eba
gair
uanghi
dupba
giwa
rgane
gar
a.
5.Ha
lfor
dMa
cki
nde
r(1861-
1947)me
mpunya
ikons
eps
ige
opol
it
ikya
ngl
ebi
h
s
tra
tegi
k,ya
itude
nga
npe
ngua
saa
nda
era
h-da
era
h‘j
ant
ug’du
nia
,se
hingga
pe
nda
pat
nyadi
kena
lde
nga
nte
oriDa
era
hJa
ntung.
6.Al
fr
edTha
yerMa
han(
1840-
1914)me
nge
mba
ngka
nle
bihl
anj
utkons
eps
i
ge
opol
it
ik de
nga
n me
mpe
rha
tika
n pe
rlunya me
manf
aat
kan s
ert
a
me
mpe
rta
hanka
nsumbe
rda
yal
aut
,te
rma
uka
kse
skel
aut
.Mun
culkons
ep

29
 Wa
was
anBa
har
iat
aukons
epke
kua
tand
ila
ut.Ba
rangs
iapame
ngua
sai
l
aut
ana
kanme
ngua
saike
kaya
anduni
a.
7.Gui
li
oDouhe
t(1869-
1930)da
nWi
ll
ia
m Mi
tc
hel(
1878-
1939)me
mpunya
i
pe
nda
patl
aindi
bandi
ngka
nde
nga
npa
rap
enda
hul
unya
.Ke
dua
nyame
liha
t
ke
kua
tan di
rga
nta
ral
ebi
h be
rpe
ran da
lam me
mena
ngka
n pe
per
anga
n
me
lawa
nmus
uh.Unt
uki
tume
rekabe
rke
simpul
anba
hwame
mba
ngun
a
rma
daa
taua
ngkut
anuda
ral
ebi
hme
ngu
ntungka
nse
baba
ngka
tanuda
ra
me
mungki
nka
nbe
ropr
asis
endr
ita
npadi
ban
tua
ngka
tanl
ain.
Secar
aumum geopol
i
tikadal
ah car
apandang dan si
kap bangsaI
ndonesi
a
mengenaidi
ri
,l
ingkungan,y
angber
wuj
udNegar
akepul
auanber
landaskanPancasi
l
a
danUUD1945.

R.Pa
nda
nga
n-Pa
nda
nga
nAhl
iGe
opol
it
ik
Be
rikutbe
ber
apapa
nda
nga
n-pa
nda
nga
nge
opol
it
ikda
ria
hlige
opol
it
ik:
1.Pa
nda
nga
nat
auAja
ranFr
ede
ric
hRa
tze
l
Pa
daa
badke-
19,f
rede
ric
hra
tze
lme
rumus
kanunt
ukpe
rta
maka
linyai
lmubumi
pol
it
iks
eba
gaiha
silpe
nel
it
ia
annyaya
ngi
lmi
ahda
nuni
ver
sal
.Pokok-pokoka
jar
an
f
rede
ric
hse
baga
ibe
rikut
.
Da
lam ha
l-ha
lte
rte
ntupe
rtumbuha
nNe
gar
ada
patdi
ana
logi
kande
nga
n
pe
rtumbuha
nor
gani
smeya
ngme
mer
luka
nrua
ngl
ingkup,me
lal
uipr
ose
s
l
ahi
r,t
umbuh,be
rke
mba
ng,me
mpe
rta
hanka
nhi
dup,me
nyus
utda
nma
ti.
- Ne
gar
aide
nti
kde
nga
nsua
tur
uangya
ngd
ite
mpa
tiol
ehke
lompokpol
it
ik
da
lama
rtike
kua
tan.
Maki
nlua
spot
ens
ite
rse
but
,ma
kinbe
sarke
mungki
nan
ke
lompokpol
it
iki
tut
umbuh.
Sua
tuba
ngs
ada
lam me
mpe
rta
hanka
nke
langs
unga
nhi
dupnyat
ida
kle
pas
da
rihokuma
lam.
3. Pa
nda
nga
nat
auAja
ranRudol
fkje
lle
n
Kj
ell
enme
lanj
utka
naj
ara
nra
the
lte
nta
ngt
eor
ior
gani
sm.
- Ne
gar
ame
rupa
kans
atua
nbi
ologi
s,s
uat
uor
gani
smehi
dup,ya
ngme
mil
iki
i
nte
lekt
ual
.Ne
gar
adi
mingki
nka
nunt
ukme
mpe
rol
ehr
uangya
ngc
ukup
l
uas
aga
rke
mampua
nda
nke
kua
tanr
akya
tnyada
patbe
rke
mba
ngs
eca
ra
be
bas
.

30
 - Ne
gar
ame
rupa
kans
uat
usys
tempol
it
ik/pe
mer
int
aha
nya
ngme
liput
ibi
dang
-bi
dang
:ge
opol
it
ik,e
konomipol
it
ik,de
mopol
it
ik,s
oci
alpol
it
ik,da
nkr
ato
pol
it
ik.
- Ne
gar
ati
dakha
rusbe
rga
ntungpa
das
umbe
rpe
mbe
kal
anl
uar
.
4. Pa
nda
nga
naj
ara
nKa
riHa
ushof
er
Pa
nda
nga
nka
riHa
ushof
erbe
rke
mba
ngdij
erma
nke
tikaNe
gar
ainibe
rada
di
bawa
hke
kua
saa
nadol
fthi
lt
er.
Haus
hof
erme
nga
nutt
eor
i/pa
nda
nga
nkl
ell
enya
itu:
Ke
haus
ani
mpe
riumda
rat
anya
ngkompa
kaka
nda
patme
nge
jarke
kua
saa
n
i
mpe
riumma
rit
imeunt
ukme
ngua
saipe
ngu
asa
anl
aut
.
Be
ber
apaNe
gar
abe
sardiduni
aaka
nti
mbulda
naka
nme
ngua
saie
ropa
,
a
fri
ka,a
siaba
rat
,se
rtaj
epa
ngdia
siat
imur
.
5. Pa
nda
nga
nat
aua
jar
anSi
rHa
lfor
dMa
cki
nde
r
Te
oria
hlig
eopol
it
iki
nipa
dada
sar
nyame
nga
nut“kons
epke
kua
tan”da
n
me
nce
tus
kanwa
was
anbe
nuaya
itukons
epke
kua
tandi
dar
at.
Aja
rannyame
nga
taka
n:
ba
rangs
iapada
patme
ngua
sai“da
era
hja
ntung”y
ait
uEur
asi
a(e
ropaa
sia
),i
aaka
n
da
patme
ngua
saipul
auduni
a.
5. Pa
nda
nga
nat
auAj
ara
nSi
rWa
lte
rRa
lei
ghda
nAl
fr
edThye
rMa
han
Ke
duaa
hlii
nime
mpunya
iga
gas
an“
wawa
sanba
har
i”ya
ituke
kua
tanl
aut
an.
Aj
ara
nnyame
nga
taka
nba
hwaba
rangs
iapame
ngua
sail
aut
ana
kanme
ngua
sai
“
per
daga
nga
n” me
ngua
saipe
rda
ganga
n be
rar
tme
ngua
sai“ ke
kay
aan duni
a”
Se
hinggaa
khi
rnyame
ngua
saiduni
a.
6.Pa
nda
nga
nat
auAj
ara
nWmi
the
l,aSa
ves
ky,Gi
uli
o,da
nJhonFr
ede
rikCha
rle
s
Ful
ler
Ke
empa
tahl
ige
opol
it
iki
nibe
rpe
nda
patba
hwake
kua
tanj
ust
ruya
ngpa
ling
me
nent
uka
n.Me
rekame
lahi
rka
nte
ori“wa
was
and
irga
nta
ra”ya
itukons
epke
kua
tan
diuda
ra.Ke
kua
tandiuda
rahe
nda
knyame
mpunya
ida
yaya
ngda
patdia
nda
lka
n.
7. Aja
ranNi
chol
asj
.Spykma
n
Aj
ara
ninime
ngha
sil
kant
eor
yya
ngdi
nama
kant
eor
yda
era
hba
tas(
ri
mla
nd)
,
ya
ituwa
was
ank
ombi
nas
iya
ngme
ngga
bunga
kank
ekua
tanda
rat
,la
ut,d
anuda
ra.

31
S. Te
oriKe
kua
saa
nda
nGe
opol
it
ikI
ndone
sia
Aj
ara
n Wa
was
an Na
siona
lindone
siadi
kemba
ngka
n be
rda
sar
kant
eor
i
wa
was
anna
siona
lse
car
auni
ver
sal
.Wa
was
ant
ers
ebutdi
bent
ukda
ndi
ji
waiol
eh
Pa
hamKe
kua
saa
nba
ngs
aIndone
siada
nGe
opol
it
ikI
ndone
sia
.
1. Pa
hamKe
kua
saa
nba
ngs
aIndone
sia
Me
nga
nutpa
hamt
ent
ang“
per
angda
nda
mai
”ya
itu:“
Bangs
aIndone
sia
c
int
ada
mai
,te
tapil
ebi
hci
ntake
mer
deka
anda
nke
daul
ata
nnya
”.Ar
ti
nyaba
hwa
hi
dupdia
nta
ras
esa
mawa
rgaba
ngs
ada
nbe
rsa
maba
ngs
ala
indiduni
ame
rupa
kan
kondi
siya
ngt
erusme
ner
uspe
rludi
upa
yaka
n.Se
dangka
npe
ngguna
anke
kua
tan
na
siona
lda
lam wuj
ud pe
rang ha
nya
lah di
guna
kan unt
uk me
mpe
rta
hanka
n
ke
mer
deka
an,k
eda
ula
tan,ma
rta
batba
ngs
ada
nin
tegr
it
asna
siona
l,s
ert
ase
dapa
t
mungki
n di
usa
haka
naga
r wi
lay
ah na
siona
lti
dak me
nja
di a
jang pe
rang.
Kons
ekue
nsi
nya
,ba
ngs
aIndone
siaha
rusme
renc
ana
kan,me
mpe
rsi
apka
n,da
n
me
nda
yaguna
kans
umbe
rda
yana
siona
lse
car
ate
patda
nte
rusme
ner
uss
esua
i
de
nga
npe
rke
mba
nga
nza
man.
2. Pa
hamGe
opol
it
ikI
ndone
sia
Pe
maha
mant
ent
angne
gar
aIndone
siame
nga
nutpa
ham ne
gar
ake
pul
aua
n,
ya
itupa
ham ya
ngdi
kemba
ngka
nda
ria
sasa
rch
ipe
lagoya
ngme
mangbe
rbe
da
de
nga
npe
maha
mana
rchi
pel
agodine
gar
a-ne
gar
aBa
ratpa
daumumnya
.Me
nur
ut
pa
ham Ba
rat
,la
utbe
rpe
rans
eba
gai‘
pemi
sah”pu
lau.Se
dangka
nme
nur
utpa
ham
I
ndone
sial
auta
dal
ah“
penghubung”s
ehi
nggawi
lay
ahne
gar
ame
nja
dis
atuke
sat
uan
ya
ngut
uhs
eba
gai“
Tana
hAi
r”da
ndi
sebut“
Nega
raKe
pul
aua
n”.

T. Wa
was
anKe
kua
tanGe
opol
it
ik

Se
hubunga
nde
nga
nkons
epge
opol
it
iks
eba
gais
uat
uwa
was
an,
yangbe
rint
ika
npa
da
ke
kua
tan,ma
kape
luj
ugadi
ket
ahu
ibe
ber
apakon
sept
ent
angke
kua
tan.Ke
kua
tan
s
eba
gais
uat
uwa
was
anda
patdi
beda
kanme
nja
die
mpa
tma
cam,ya
itu(
1)wa
was
an
be
nua
,(2)wa
was
anba
har
i,(
3)wa
was
andi
rga
nta
ra,
(4)wa
was
ankomb
ina
si.

Wa
was
ankombi
nas
iya
ngme
menga
ruhij
ugawa
was
anNus
ant
aras
eba
gai
wa
was
anke
kua
tan.

32
1)Wa
was
anBe
nua
.

Wa
was
anbe
nuame
nda
sar
kanpa
dakons
epke
kua
tandida
rat
,ya
ng
di
kemuka
kanol
ehSi
rHa
lfor
dMa
cki
nde
r(1861-
1947)da
nKa
rlHa
ushof
er.
Me
nur
utpe
nda
patme
reka
,ne
gar
aya
ngme
ngua
saida
era
hEr
opaTi
mur
ma
ka a
kan me
ngua
saij
ant
ung ya
ng b
era
rtime
ngua
saipul
au duni
a
(
Eur
asi
a-Af
ri
ka)
,da
nya
ngda
patme
ngua
saipul
auduni
aada
laha
kan
me
ngua
saiduni
a.

2)Wa
was
anBa
har
i.

Wa
was
anba
har
ime
nda
sar
kanpa
dakons
epke
kua
tandil
aut
an.
Tokohnyaa
dal
ahSi
rWa
lte
rRa
lei
gh(
1554
-1618)ya
ngme
nya
taka
n“s
iapa
ya
ngme
ngua
sail
aut
ana
kanme
ngua
saipe
rda
ganga
n,da
nsi
apaya
ng
me
ngua
saipe
rda
ganga
nbe
rar
tia
kanme
ngua
saiduni
a”.Tokohl
ainnya
Al
fr
edTha
yerMa
han(
1840-
1914)
,ya
ngme
nge
muka
kanba
hwake
kua
tan
l
auts
anga
tvi
talba
gipe
rtumbuha
n,ke
makmur
an,da
nke
ama
nanna
siona
l.

3)Wa
was
aDi
rga
nta
ra.

Wa
was
andi
rga
nta
rame
nda
sar
kanpa
dakons
epke
kua
tandiuda
ra
ya
ngdi
kemuka
kanol
ehGui
li
oDouc
het(
1869-
1930)
,J.
F.Cha
rle
sFul
ler
(
1878- )
,Wi
ll
iamBi
ll
yMi
tche
ll(
1877-
1946)
,A.Sa
ves
nsky(
1894)
.
me
nur
utkons
epi
ni,
kekua
tandiuda
rame
rupa
kanda
yat
angki
sya
nga
mpuh
t
erha
daps
ega
laa
nca
man,da
nda
patme
lumpuhka
nke
kua
tanl
awa
nde
nga
n
pe
ngha
ncur
ans
ehi
nggat
ida
kma
mpul
agib
erge
rakme
nye
rang.
4)Wa
was
anKombi
nas
i.
Wa
was
ankombi
nas
ime
rupa
kani
nte
gra
sike
tigawa
was
an,ya
it
u
wa
was
anbe
nua
,wa
was
anba
har
i,da
nwa
was
andi
rga
nta
ra,ya
ngme
nca
kup
pul
ate
orida
era
hba
tas(
Riml
and)da
riNi
chol
asJ
.Spykma
n(1893-
1943)
.
Te
oriSpykma
nini
lahpa
dada
sar
nyaya
ngme
landa
siwa
was
ankombi
nas
i,
da
nba
nya
kme
mbe
rika
nin
spi
ras
ike
padane
gar
awa
n,a
hli
-ahl
ige
opol
it
ik
da
nst
rat
egiunt
ukme
nyus
unke
kua
tanne
gar
ade
was
aini
.

33
 BABI
II

PENUTUP

A.Ke
simpul
an

Wa
was
anNus
ant
araa
dal
ahpa
nda
nga
nunt
ukme
nja
diba
ngs
aya
ngs
atuda
n
ut
uhda
lams
atuke
sat
uanr
epubl
ikI
ndone
sia
.Un
tukme
nca
pait
ujua
nna
siona
l
ma
kadi
per
luka
nsua
tupa
ham ge
opol
it
ikda
ndi
kemba
ngka
nme
nja
diwa
was
an
nus
ant
arada
ndi
wuj
udka
nse
baga
isa
tuke
sat
uanp
oli
ti
k,e
konomi
,sos
ialbuda
ya,
pe
rta
hana
nke
ama
nan.
Kes
atua
nwa
was
annus
ant
arai
nidi
lakuka
nde
nga
nca
ra
de
sent
ral
is
asida
lampe
nye
lengga
raa
npe
mer
int
aha
n.

B.Sa
ran

Pe
rwuj
uda
nke
pul
aua
nnus
ant
aras
eba
gais
atuk
esa
tua
npe
rta
hana
nda
nke
ama
nan
di
per
luka
nti
nda
kanya
ngt
ega
sji
kat
erj
adis
uat
uanc
ama
nda
era
h,mi
salda
riya
ng
t
erke
cil
,ya
itume
nga
daka
npe
nja
gaa
nde
sas
eca
rabe
rgi
li
r,me
lakuka
nke
rja
sama
a
nta
rne
gar
ade
nga
nca
ral
ati
hanga
bunga
n.Se
hinggaa
kant
erc
ipt
anyas
uat
u
wi
laya
hsa
tuke
sat
uanI
ndone
siaya
ngut
uh.

34
 DAFTARPUSTAKA
ht
tp:
//
www.
aca
demi
a.
edu/
30165952
/ma
kal
ah_wa
was
annus
ant
aras
eba
gaige
op
ol
it
iki
ndone
sia
ht
tp:
//
tof
aca
nchu
jit
suna
.bl
ogs
pot
.c
o.i
d/2015/
09/
maka
lah-
wawa
san-
nus
ant
ara
-
s
eba
gai
.ht
ml
ht
tp:
//
xcont
ohma
kal
ah.
blogs
pot
.c
o.i
d/2013/
10/
wawa
san-
nus
ant
ara
-se
baga
i-
ge
opol
it
ik.
html

35