Archive of SID
1353-1392 ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ در اﯾﺮان ﻃﯽ دوره‬
Study of the Factors Influenced Environment Pollution in Iran
During 1974-2013
Rouhollah Nazari , Mohamad Hosein
Mahdavi Adeli , Yadollah Dadgar 
Received: 20/Nov/2014 Accepted: 14/Feb/2015
Abstract:
In the world movement toward sustainable
development, it is necessary to consider environmental
damages caused by energy sector. Determining the
influence of different factors on the environment
pollution theoretically, practically and politically is
necessary for economic growth, which is in accordance
with sustainable development objectives. Hence, in this
article, we are going to study the factors influenced
Iranian environment pollution (Socio-economic view
and Climatic Parameters view) using the data of the
years 1974-2013. In order to study the relation between
the variables, we have used GMM methodology.
According to the study results, the impact of economic
growth, density, energy consumption and the number of
automobiles on environment pollution is positive and
significant. Nevertheless, the degree of the country
openness, temperature and rainfall have a negative and
significant relation with environment pollution.
Keywords: Pollution, Environment, Economic Growth,
Degree of Openness, Energy Consumption.
JEL: O53, Q54, Q56.
 Ph.D. Student of Economics, Ferdowsi University of
Mashhad, Iran (Corresponding Author).
 Professor of Economics, Ferdowsi University of Mashhad,
Iran.
 Professor of Economics, Shahid Beheshti University of
Mashhad, Iran.
،‫ ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﯿﻦ ﻣﻬﺪوي ﻋﺎدﻟﯽ‬،‫روحاﻟﻪ ﻧﻈﺮي‬

‫ﯾﺪاﻟﻪ دادﮔﺮ‬
1393/11/25 :‫ﭘﺬﯾﺮش‬ 1393/8/11 :‫درﯾﺎﻓﺖ‬
:‫ﭼﮑﯿﺪه‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﺳﯿﺐﻫﺎي ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺘﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي در روﻧـﺪ ﺣﺮﮐـﺖ‬
‫ ﺗﻌﯿـﯿﻦ اﺛﺮﮔـﺬاري‬،‫ ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‬.‫ ﺿﺮوري اﺳـﺖ‬،‫ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار‬
‫ ﻋﻤﻠــﯽ و‬،‫ﻋﻮاﻣــﻞ ﻣﺨﺘﻠــﻒ ﺑــﺮ آﻟــﻮدﮔﯽ ﻣﺤــﯿﻂ زﯾﺴــﺖ از ﻟﺤــﺎظ ﻧﻈــﺮي‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖﮔﺬاري در ﺟﻬﺖ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ اﻫـﺪاف ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﭘﺎﯾـﺪار‬
‫ از اﯾﻦ روي اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﯽ‬.‫اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮاﺳﻨﺞﻫﺎي‬- ‫ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دو دﯾﺪﮔﺎه اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ و ﺑــﻪ روش ﮔﺸــﺘﺎورﻫﺎي‬1353- 1392 ‫اﻗﻠﯿﻤــﯽ و ﺑــﺎ اﺳــﺘﻔﺎده از دادهﻫــﺎي‬
‫ ﻧﺘـﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺣـﺎﮐﯽ از آﻧﺴـﺖ ﮐـﻪ اﺛـﺮ‬.‫( ﻣﯽﭘﺮدازد‬GMM) ‫ﺗﻌﻤﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و ﺗﻌﺪاد ﺧﻮدروﻫﺎ ﺑﺮ‬،‫ درﺟﻪ ﺗﺮاﮐﻢ‬،‫ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‬
،‫ اﻣﺎ درﺟﮥ ﺑﺎزﺑﻮدن اﻗﺘﺼﺎد ﮐﺸﻮر‬.‫آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﺎدار اﺳﺖ‬
‫درﺟﻪ ﺣﺮارت و ﻣﯿﺰان ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ﻣﯿﺰان آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ راﺑﻄﻪ ﻣﻨﻔﯽ و‬
.‫ﻣﻌﻨﯽدار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‬
،‫ درﺟـﻪ ﺑـﺎز ﺑـﻮدن‬،‫ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‬،‫ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ‬،‫ آﻟﻮدﮔﯽ‬:‫ﮐﻠﻤﺎت ﮐﻠﯿﺪي‬
.‫ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‬
.Q56 ،Q54 ،O53 :JEL‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي‬
(‫ داﻧﺸﺠﻮي دﮐﺘﺮاي ﻋﻠﻮم اﻗﺘﺼﺎدي داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﯽ ﻣﺸﻬﺪ )ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻣﺴﺌﻮل‬
Email: rnazari2004@gmail.com
‫ ﻋﻀﻮ ﻫﯿﺌﺖ ﻋﻠﻤﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﯽ ﻣﺸﻬﺪ‬،‫ اﺳﺘﺎد اﻗﺘﺼﺎد‬
Email: mh-mahdavi@um.ac.ir
‫ ﻋﻀﻮ ﻫﯿﺌﺖ ﻋﻠﻤﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﯿﺪ ﺑﻬﺸﺘﯽ‬،‫ اﺳﺘﺎد اﻗﺘﺼﺎد‬
Email: yydadgar@gmail.com
www.SID.ir
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﻧﻈﺮي و ﻫﻤﮑﺎران‪ :‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ در اﯾﺮان ﻃﯽ دوره ‪1353-1392‬‬ ‫‪48‬‬

‫اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺎزﻫﺎي ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاي ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﺑﺮ ﺳﺮ ﯾﮏ دو راﻫﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬رﺷﺪ ﺳـﺮﯾﻊ اﻗﺘﺼـﺎدي‬ ‫ﻃﯽ دﻫﻪﻫﺎي اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ‬
‫ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻗﺐ ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺘﯽ آن‪ ،‬ﯾﺎ اﺗﺨﺎذ راﻫﺒﺮد ﺗﻮﺳـﻌﻪ‬ ‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از دﻫـﻪ ‪ 1960‬ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺴـﺎﺋﻞ‬
‫ﺻﻨﻌﺘﯽ ﭘﺎﯾﺪار ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﻠﻔﯿﻖ ﻣﻼﺣﻈﺎت اﮐﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ و اﻗﺘﺼـﺎدي‬ ‫ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺘﯽ آﻏﺎز ﺷﺪ و ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻋﻤـﺪه آﻧﻬـﺎ ﺑـﺮ آﻟـﻮدﮔﯽﻫـﺎي‬
‫اﻧﺘﺨﺎب را ﺑﺮاي اﯾـﻦ ﮐﺸـﻮرﻫﺎ دﺷـﻮار ﮐـﺮده اﺳـﺖ )ﯾﻬـﺪﮔﻮ‪،4‬‬ ‫ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ رﺷـﺪ روزاﻓـﺰون اﻗﺘﺼـﺎدﻫﺎي ﺻـﻨﻌﺘﯽ ﺑـﻮد‬
‫‪ .(143 :1995‬ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﺗﺎ‬ ‫)ﻫﻮﻟﯿﻨﮕﺮ‪ .(8 :2008 ،1‬در اواﺧـﺮ دﻫـﻪ ‪ 1970‬ﻣـﯿﻼدي ﻣﺴـﺎﺋﻞ‬
‫ﻓﺮﺿﯿﻪاي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﺮﺿﯿﮥ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮐﻮزﻧﺘﺲ زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ‪ 5‬ﺑﻪ وﺟﻮد‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺠﺎرت و ﻣﺤـﯿﻂزﯾﺴـﺖ‪ 2‬اوج ﮔﺮﻓـﺖ و ﻃﺮﻓـﺪاران‬
‫آﯾﺪ‪ .‬ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺑﺘﺪا اﻓﺰاﯾﺶ‬ ‫ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖ اﺳـﻔﻨﺎك زﯾﺴـﺖﻣﺤﯿﻄـﯽ‬
‫درآﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ ﺳﺒﺐ ِﺗﺨﺮﯾﺐ ﺷﺪﯾﺪ ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌـﺪ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﻮﺳﻌﻪ روزاﻓﺰون ﺗﺠﺎرت‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﻫﺎ و ﻧﺸﺴﺖﻫـﺎي‬
‫از ﻃﯽ ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮدهاي در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن ﺗﺮﺗﯿﺐ دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه آﻧـﺎن‬
‫ﭘﺲ اﮔﺮ اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﻪ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان از رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑـﻪ‬ ‫در اﺛﺮ آزادﺳﺎزي ﺗﺠﺎري و اﻓﺰاﯾﺶ ﺻﺎدرات‪ ،‬ﻣﯿﺰان ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫـﺎي‬
‫ﻋﻨﻮان ﯾﮏ راهﺣﻞ ﺑﺮاي ﻣﺸﮑﻼت زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ ﻧﺎم ﺑﺮد‪ ،‬ﯾـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي و از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي آﻻﯾﻨﺪه ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺘﻪ و اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺗﻌﺒﯿﺮي دﯾﮕﺮ "ﺗﻘﺎﺿـﺎ ﺑـﺮاي ﮐﯿﻔﯿـﺖ ﻣﺤـﯿﻂزﯾﺴـﺖ‪ ،‬در رﺷـﺪ‬ ‫از ﻣﻨﺎﺑﻊ و اﻧﺮژي ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺒﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ )ﺧﻠﯿﻞ و‬
‫‪6‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ" )دﯾﻨﺪا و ﮐﻮﻧﺪو ‪.(168 :2006 ،‬‬ ‫اﻧﺎم‪.(1189 :2006 ،3‬‬
‫ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ ﯾﮑﯽ از ارﮐـﺎن ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﻬـﻢ ﺣﯿـﺎت و ﺗﻮﺳـﻌﻪ‬ ‫در ﺑﯿﺶﺗﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي را ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﺗﻌـﺎدل‬ ‫رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰيﻫﺎ ﻗﻠﻤـﺪاد ﻣـﯽﺷـﻮد‪.‬‬
‫در ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﯿﺎت ﺑﺎزي ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﻫـﻢاﮐﻨـﻮن اﯾـﻦ‬ ‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي ﻧﺎﮔﻮاري ﺑﻪﺧﺼﻮص در زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ﻣﺆﻟﻔﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﻘـﺪان ﻗـﻮاﻧﯿﻦ‪ ،‬ﻣﻘـﺮرات وﯾـﮋه و ﻋـﺪم ﺗﻌﺮﯾـﻒ‬ ‫ﻣﺤـﯿﻂزﯾﺴـﺖ ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬زﯾـﺮا ﺑﺴـﺘﺮ ﺑـﯿﺶﺗـﺮ‬
‫ﻣﺎﻟﮑﯿــﺖ ﺧــﺎص ﺑــﺮاي آن‪ ،‬ﺑــﻪ ﻃــﻮر آزاد و ﻧﺎﻣﺤــﺪود ﻣــﻮرد‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖﻫـﺎي اﻗﺘﺼـﺎدي‪ ،‬ﻣﺤـﯿﻂزﯾﺴـﺖ اﺳـﺖ و در ﺣﻘﯿﻘـﺖ‬
‫ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﮥ آن ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ و‬ ‫ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﺑﺘﺪاﺋﯽﺗﺮﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫اﯾﺠﺎد آﻟﻮدﮔﯽ ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ در اﯾـﻦ ﺣـﻮزه اﺳـﺖ )ﻗﺮﺑـﺎﻧﯽ و‬ ‫واﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬از اﯾـﻦ روي در ﭼﻨـﺪ ﺳـﺎل ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺟﻬـﺎن ﺷـﺎﻫﺪ‬
‫ﻓﯿﺮوززارع‪ .(15 :1387 ،‬ﺗﺠﺮﺑﮥ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﯾﺮان ﻧﺸـﺎن‬ ‫ﺗﻐﯿﯿﺮات زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ ﺑﺰرگ و ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯿﺰان‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ ﮐـﻪ ﻧﻘـﺶ دوﻟـﺖ در اﻣـﻮر ﺗﻮﻟﯿـﺪي و ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪﮔـﺬاري‬
‫ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﮐـﻪ در ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖﻫـﺎي اﻗﺘﺼـﺎدي‬
‫)‪1 . Hollinger (2008‬‬
‫ﻧﻘﺸﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪه اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣـﺮ ﺳـﺒﺐ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫‪ .2‬ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ دﺳﺖ ﮐﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻣﺮوزي آن در ﺑﺴﯿﺎري از زﺑﺎنﻫﺎ ﯾﮏ اﺻﻄﻼح ﻧﻮ‬
‫دوﻟﺖ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺑﺮﻃﺮف ﮐﺮدن ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺎﻻﻫﺎﯾﯽ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﮐﺎرﺑﺮد آن در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﻗﺮن دوازدﻫﻢ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﮐﺎرﺑﺮد اﯾﻦ اﺻﻄﻼح‬
‫از آﻏﺎز دﻫﻪ ‪ 1960‬ﻣﺘﺪاولﺗﺮ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺤـﯿﻂزﯾﺴـﺖ ﺷـﺎﻣﻞ آب‪ ،‬ﻫـﻮا‪ ،‬ﺧـﺎك‪،‬‬
‫ﻣﺒــﺎدرت ورزد ﮐــﻪ در ﻓﺮاﯾﻨــﺪ ﺗﻮﻟﯿــﺪ آﻧﻬــﺎ اﺳــﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﻫﺎي دروﻧﯽ و ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻣﯽﺷـﻮد )ﻣـﻼردي و‬
‫زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و‬ ‫اﺻﻐﺮي‪ (15 :1383 ،‬واﻗﻌﯿﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ و ﻃﺒﯿﻌﺖ در دوران‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﮐـﻪ ﺑﺎﯾﺴـﺘﯽ ﺑـﺎ اﺑﺰارﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﯿﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﯿﺎري ﮐﻪ ﻫـﺮ روز ﺑـﯿﺶ از ﭘـﯿﺶ درﺟﻬـﺎن ﻓﺮاﮔﯿـﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﭼﺸﻢاﻧﺪاز زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ آنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ »ﻣﺎن« )‪ (Munn‬ﻣﻄﺮح ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ آن را ﮐﺎﻫﺶ داد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ اﻫﻤﯿـﺖ آﻟـﻮدﮔﯽ ﻣﺤـﯿﻂ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﭘﺎﯾﺪار اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﺎﻟﻮده اﺻﻮل ﺑﻮمﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار‪ ،‬در‬
‫زﯾﺴﺖ‪ ،‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣـﺆﺛﺮ ﺑـﺮ آن از دو‬ ‫آﺧﺮﯾﻦ ﺳﺎلﻫﺎي ﻫﺰاره دوم ﺑﺎ ﻣﺤﻮر ﻗﺮار دادن اﻧﺴﺎن و ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ آﯾﻨﺪه در ﻣـﻮرد‬
‫دﯾﺪﮔﺎه اﻗﺘﺼـﺎدي‪-‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و ﻓﺮاﺳـﻨﺞﻫـﺎي اﻗﻠﯿﻤـﯽ ﭘﺮداﺧﺘـﻪ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﯾﺎ در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗـﺪاوم‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻧﺴﻞﻫﺎ را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻣﮕـﺮ در ﭘﺮﺗـﻮ ﺑﻘـﺎي‬
‫ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ‪ .‬راز ﻫﻤﻪ اﯾﻦ اﺻﺮارﻫﺎ ﻧﯿﺰ در ﻫﻤﯿﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ )دادﮔﺮ و ﻧﻈـﺮي‪،‬‬
‫)‪4. Yhdego (1995‬‬
‫‪5. Environmental Kuznets Curve‬‬ ‫‪.(82 :1387‬‬
‫)‪6. Dinda & Coondoo (2006‬‬ ‫)‪3. Khalil & Inam (2006‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ‪49 ،1394‬‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮاي ﻧﯿﻞ ﺑﻪ آن ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎﯾـﺪ اﻧﺘﺸـﺎر‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮔﺎزﻫﺎ در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 5‬درﺻﺪ زﯾـﺮ ﻣﯿـﺰان‬ ‫‪ -2‬ﺗﻐﯿﯿﺮات آب و ﻫﻮاﯾﯽ‪ :1‬از ﭘﺮوﺗﮑـﻞ ﮐﯿﻮﺗـﻮ‪ 2‬ﺗـﺎ‬
‫اﻧﺘﺸﺎر ﺳﺎل ‪ ،1990‬در دوره ﺑﯿﻦ ‪ 2008‬ﺗـﺎ ‪ ،2012‬ﺑﺮﺳـﺎﻧﻨﺪ‪ 8.‬از‬
‫ﭘﺎرﯾﺲ‬
‫ﻃﺮﻓــﯽ دﯾﮕــﺮ‪ ،‬ﻫﺮﮐــﺪام از اﯾــﻦ ﮐﺸــﻮرﻫﺎ ﺑﺎﯾــﺪ ﺳﯿﺎﺳــﺖﻫــﺎ و‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ آب و ﻫﻮا ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ وﺟﻮد ﮔﺎزﻫﺎي ﮔﻠﺨﺎﻧـﻪاي در اﺗﻤﺴـﻔﺮ‬
‫اﻗﺪام ﻫﺎﯾﯽ را در اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻣﻠﯽ ﺧﻮد اﺗﺨﺎذ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮه ﺧﻮرده اﺳﺖ )ﯾﺎﻣﯿﻦ و دﭘﻠﯿﺞ‪ .(173 :2004 ،3‬ﻣﺬاﮐﺮات ﺑﺮاي‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺘﯽ از اﻗﺪام ﻫﺎي ﻣﻬﻤﯽ ﮐـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ اﻧﺠـﺎم ﺷـﻮد ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‪:‬‬
‫اﻟﺤﺎق ﭘﺮوﺗﮑﻠـﯽ ﺑـﻪ ﮐﻨﻮاﻧﺴـﯿﻮن ﺗﻐﯿﯿـﺮات آب و ﻫـﻮا در ﺳـﺎل‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻬﺮه وري اﻧﺮژي‪ ،‬ﺣﻔﺎﻇﺖ و اﻓﺰاﯾﺶ ﭼﺎﻫﮏ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﻏﯿـﺐ‬
‫‪ ،1995‬ﭘﺲ از اوﻟﯿﻦ ﮐﻨﻔـﺮاﻧﺲ اﻋﻀـﺎ آﻏـﺎز ﺷـﺪ‪ .‬دﺳـﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ‬
‫اﺷﮑﺎل ﭘﺎﯾﺪار ﮐﺸﺎورزي ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻫـﺎي ﮐﻤ‪‬ـﯽ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻟﯿﻦ در اوﻟﯿﻦ ﻧﺸﺴﺖ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ اﻋﻀﺎ‪ ،‬ﮔﺮوه وﯾﮋه دﺳـﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ‬
‫اﻣﺎ ﺗﻌﻬﺪات ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ ﺿﻤﯿﻤﮥ ‪ 2‬ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﺟﻨﺒـﻪ ﻣـﺎﻟﯽ دارد‬
‫ﺑﺮﻟﯿﻦ‪ 4‬را ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﺗـﺪوﯾﻦ ﭘﺮوﺗﮑـﻞ اﻟﺤـﺎﻗﯽ اﯾﺠـﺎد ﮐـﺮد‪ .‬در‬
‫)ﻋﺒﺪاﻟﻠﻬﯽ‪ (208 :1389 ،‬و اﯾﻦ ﮐﺸـﻮرﻫﺎ ﺑﺎﯾـﺪ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺟﺪﯾـﺪ و‬
‫ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺳﻮم در ﮐﯿﻮﺗﻮي ژاﭘﻦ ﻣﺘﻦ ﭘﺮوﺗﮑـﻞ ﮐﯿﻮﺗـﻮ‪ 5‬در ﺳـﺎل‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎ و اﻧﺘﻘﺎل ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﺑـﻪ ﮐﺸـﻮرﻫﺎي در‬
‫‪ ،1997‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق آرا ﺗﺼﻮﯾﺐ و در ﺳﺎل ‪ ،2005‬ﻗـﺪرت اﺟﺮاﯾـﯽ‬
‫ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪9‬‬
‫ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ .‬در ﭘﺮوﺗﮑﻞ ﮐﯿﻮﺗﻮ ﺗﻌﻬﺪات و روشﻫﺎي اﻧﻌﻄﺎفﭘـﺬﯾﺮ‬
‫ب( روشﻫﺎي اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮ‬
‫ﺟﻬﺖ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺸﺮ آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫روش ﻫﺎي اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﯾﺮ در ﭘﺮوﺗﮑﻞ ﮐﯿﻮﺗﻮ ﺑﻪ روش ﻫﺎﯾﯽ اﻃـﻼق‬
‫اﻟﻒ( ﺗﻌﻬﺪات دوﻟﺖﻫﺎي ﻋﻀﻮ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس آن ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺨﺸـﯽ‬
‫ﭘﺮوﺗﮑﻞ ﮐﯿﻮﺗﻮ ﺗﻌﻬﺪات ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را وﺿﻊ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺴﻤﺖ‬
‫از ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﮐﺎﻫﺶ اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺎزﻫﺎي ﮔﻠﺨﺎﻧـﻪ اي را از‬
‫ﻋﻤﺪة آن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ ﺿﻤﯿﻤﻪ ﯾﮏ‪ 6‬اﺳﺖ‪ .‬دو ﻣﺎده‬
‫ﻃﺮﯾﻖ اﺟﺮاي ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﺑﺮون ﻣﺮزي اﯾﻔﺎ ﮐﻨﻨﺪ )ﺷـﯿﺮوي‪:1390 ،‬‬
‫از ﭘﺮوﺗﮑـﻞ ﻧﯿــﺰ ﺑـﺮاي ﮐﺸــﻮرﻫﺎي ﻋﻀـﻮ ﺿــﻤﯿﻤﻪ دو‪ 7‬و ﮐﻠﯿــﮥ‬
‫‪ .(215‬در ﭘﺮوﺗﮑﻞ ﮐﯿﻮﺗﻮ ﺳﻪ ﺳﺎز و ﮐﺎر ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺑﺎزار ﺑﻪﻋﻨـﻮان ﺳـﺎز و‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ اﻟﺰامآور اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺎدة ‪ 10‬اﻗﺪامﻫـﺎﯾﯽ ﺑـﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﮐﺎرﻫﺎي اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮ ﺟﻬﺖ ﮐﺎﻫﺶ ﮔﺎزﻫﺎي ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاي ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾـﺮ در‬
‫ﺷﺮح در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪-1 :‬ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﻠـﯽ ﯾـﺎ در‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺻﻮرت اﻗﺘﻀﺎ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ ﺑـﺮاي ارﺗﻘـﺎي ﮐﯿﻔﯿـﺖ‬
‫‪-1‬اﺟﺮاي ﻣﺸﺘﺮك‪ :10‬ﭘﺮوژهﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺠﺎرب‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺸﺮ آﻟﻮدﮔﯽ؛ ‪ -2‬ارﺗﻘﺎي اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺆﺛﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ؛ ‪-3‬‬
‫ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺟﺮاي ﺗﻌﻬﺪ ﯾﺎ اﺧـﺬ‬
‫ﻫﻤﮑﺎري ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﻨﯽ در ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻫﺎ و ﺣﻔﻆ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻈﺎم ﻫـﺎي‬
‫ﮔﻮاﻫﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ در ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸـﻮرﻫﺎي‬
‫ﻧﻈـﺎرﺗﯽ؛ ‪ -4‬ﺗﻮﺳـﻌﻪ و اﺟـﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣــﻪﻫـﺎي آﻣﻮزﺷـﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺑﯿــﺖ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪﯾﺎﻓﺘﻪ اﺟﺮا ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺳﺎزي ﻣﻠﯽ و دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت؛‬
‫‪11‬‬
‫‪-2‬ﺗﺠﺎرت اﻧﺘﺸﺎر ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺗﺤﺖ‬
‫‪ -5‬اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺆﺛﺮ ﻓﻨﺎوري ﻫـﺎي ﺑـﯽ ﺧﻄـﺮ از ﻧﻈـﺮ ﻣﺤـﯿﻂ زﯾﺴـﺘﯽ‪.‬‬
‫ﭘﺮوﺗﮑﻞ ﮐﯿﻮﺗـﻮ ﻣﺘﻌﻬـﺪ ﺑـﻪ ﮐـﺎﻫﺶ اﻧﺘﺸـﺎر ﮔﺎزﻫـﺎي ﮔﻠﺨﺎﻧـﻪاي‬
‫دﺳﺘﺎورد ﻋﻤﺪة ﭘﺮوﺗﮑﻞ ﮐﯿﻮﺗﻮ ﺗﻌﻬﺪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ ﺿـﻤﯿﻤﮥ ‪1‬‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در راﺳﺘﺎي اﯾﻦ ﺗﻌﻬﺪات اﮔـﺮ ﮐﺸـﻮري ﻧﺘﻮاﻧـﺪ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﮐﻤ‪‬ﯽ اﻧﺘﺸـﺎر ﮔﺎزﻫـﺎي ﮔﻠﺨﺎﻧـﻪ اي و ﯾـﮏ ﭼـﺎرﭼﻮب‬
‫ﺳﻬﻢ ﺧﻮد از ﺗﻌﻬﺪات ﮐﺎﻫﺶ اﻧﺘﺸﺎر را ﺑﺮآورده ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﺳﻬﻢ ﺗﻌﻬﺪ ﺧﻮد ﮐـﺎﻫﺶ‬
‫‪1. Climate Change‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎر داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻮز اﻧﺘﺸﺎر را ﺧﺮﯾﺪاري ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫‪2. Kyoto Protocol‬‬
‫)‪3. Yamin & Depledge (2004‬‬
‫‪4. AGMB (Ad Hoc Group on the Berlin Mandate).‬‬
‫‪5. http://unfccc.int/resource/docs/convkp/kpeng.pdf‬‬
‫‪ .8‬ﻣﺤﺪوده اﯾﻦ ﮐﺎﻫﺶ از ‪ 8‬درﺻﺪ ﮐﺎﻫﺶ ﺑﺮاي ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺗﺤﺎدﯾﻪ اروﭘﺎ ﺗﺎ ‪ 10‬درﺻﺪ‬ ‫‪ .6‬ﺷﺎﻣﻞ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ ‪ OECD‬در ﺳﺎل ‪ 1992‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺎ اﻗﺘﺼﺎد در ﺣﺎل ﮔـﺬار‬
‫ﮐﺎﻫﺶ ﺑﺮاي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺟﺰﯾﺮهاي ﮐﻮﭼﮏ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ اﻧﺘﺸﺎر ﺳﺎل ‪ 1990‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ روﺳﯿﻪ‪ ،‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺣﻮزه ﺑﺎﻟﺘﯿﮏ و ﭼﻨﺪ ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺮﮐﺰ و ﺷﺮق اروﭘﺎ‪.‬‬
‫‪9. Flexibility Mechanisms‬‬ ‫‪ .7‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ ‪ OECD‬ﺣﺎﺿﺮ در ﺿﻤﯿﻤﻪ ‪ 1‬ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺎ اﻗﺘﺼﺎد در‬
‫‪10. Joint Implementation‬‬
‫‪11. Emissions Trading‬‬ ‫ﺣﺎل ﮔﺬار‪.‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫ﻧﻈﺮي و ﻫﻤﮑﺎران‪ :‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ در اﯾﺮان ﻃﯽ دوره ‪1353-1392‬‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﮐﺸﻮر ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ اﻣﺮ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺎزﻫﺎي ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاي روي ﻧﯿﺎورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﭘﯿﻤﺎن ﮐﯿﻮﺗﻮ از ﺳﺎل ‪ 2020‬ﻣﺸﻤﻮل ﺟﺮﯾﻤﻪﻫﺎﯾﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫ج( اﺑﺰارﻫﺎ و ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﻏﯿﺮاﻟﺰاﻣﯽ‬
‫اﺑﺰارﻫﺎ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻏﯿﺮاﻟﺰاﻣﯽ ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎﯾﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷـﻮد‬
‫ﮐﻪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻀﺮ اﺟﺮاي آن ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ و‬
‫اﻧﮕﯿﺰة ﻣﺎﻟﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي اﺟـﺮاي آن ﻧﺪارﻧـﺪ‪ .‬اﺑـﺰار در‬
‫دﺳﺘﺮس ﺑﺮاي دﻧﺒﺎل ﮐﺮدن ﭼﻨﯿﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎﯾﯽ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﻮﺳﻌﻪ و‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ ،‬ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت‪ ،‬اﺗﯿﮑﺖ‪ ،‬ﺗﺼﺪﯾﻖ و ﮔﻮاﻫﯽ دادن‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤـﻮدن‬
‫ﭘﺮوژهﻫﺎي اﺛﺒﺎﺗﯽ و ﻏﯿﺮه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻋﻤﺎﻟﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺎزارﯾﺎﺑﯽ ﺳﺒﺰ‪،‬‬
‫اﺗﯿﮑﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﯾﺎ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨـﺪهﻫـﺎي ﻣﺨـﺮب‬
‫‪4‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﺟﮑﺎرد و ﻫﻤﮑـﺎران ‪،‬‬
‫‪5‬‬
‫‪ 175-198 :2002‬و رﻫﺎن و ﻧﻬﺪي ‪.(109 :2005 ،‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ ﺗﻐﯿﯿـﺮات آب و‬
‫ﻫﻮاﯾﯽ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات آب و ﻫﻮاﯾﯽ‪ ،‬ﺳﻪ روﯾﮑﺮد را ﺗﻌﻘﯿﺐ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬روﯾﮑﺮد ﻧﺨﺴـﺖ‪ ،‬ﺗﺜﺒﯿـﺖ ﻣﯿـﺰان اﻧﺘﺸـﺎر ﮔﺎزﻫـﺎي‬
‫ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ اي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ اﻧﺘﺸﺎر ﺳـﺎل ‪ 1990‬و روﯾﮑـﺮد دوم‪ ،‬ﺗـﻼش‬
‫ﺑﺮاي ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯿﺰان ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎزﻫﺎي ﮔﻠﺨﺎﻧـﻪاي و روﯾﮑـﺮد ﺳـﻮم‪،‬‬
‫ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي ﻧﺎﺷـﯽ از ﺗﻐﯿﯿـﺮات آب و ﻫـﻮاﯾﯽ اﺳـﺖ‬
‫)ﻧﻮاري‪.(56 :1393 ،‬‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ »اﻓﺰاﯾﺶ آﮔﺎﻫﯽ ﺑﺨﺸﯽ« در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻐﯿﯿـﺮ اﻗﻠـﯿﻢ را‬
‫‪ -3‬ﻣﺮوري ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺠﺮﺑﯽ‬
‫در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ در زﻣﯿﻨـﻪ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫اﯾﮕﻦ و ﻫﻤﮑﺎران‪ 6‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳـﯽ ارﺗﺒـﺎط ﺑـﯿﻦ آﻟـﻮدﮔﯽ ﻫـﻮا و‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺎرش ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از دادهﻫـﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧـﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠـﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺎرش ﺑﻪ ﮐﯿﻔﯿـﺖ ﻫـﻮا ﺑﺴـﺘﮕﯽ‬
‫دارد )اﯾﮕﻦ و ﻫﻤﮑﺎران‪.(95-100 :2003 ،‬‬
‫رﯾﭽﻤﻨﺪ و ﮐﺎﻓﻤﻦ ‪ 7‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اي ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳـﯿﺪﻧﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﺟﺮﯾﻤﻪ ﻫﺎي ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺷـﺪه و ﺑـﺎ دادرﺳـﯽﻫـﺎي ﺣﻘـﻮﻗﯽ ﻣﻮاﺟـﻪ‬
‫)‪4. Jaccard et al. (2002‬‬
‫)‪5. Rehan & Nehdi (2005‬‬
‫)‪6. Eugen et al. (2003‬‬
‫)‪7. Richmond & Kaufmann (2006‬‬
‫‪50‬‬
‫را ﺗﺠﺎرت اﻧﺘﺸﺎر ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪-3‬ﻣﮑﺎﻧﯿﺰم ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎك‪ :1‬ﭘﺮوژهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد در ﮐﺎﻫﺶ اﻧﺘﺸﺎر و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﻤﮏ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار در ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺟﺮا ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫ازاي ﮐـﺎﻫﺶ اﻧﺘﺸـﺎر ﻣﻌـﯿﻦ‪ ،‬ﮔـﻮاﻫﯽ ﮐـﺎﻫﺶ اﻧﺘﺸـﺎر درﯾﺎﻓـﺖ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر در ﺑﯿﺴﺘﻤﯿﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺗﻐﯿﯿﺮ اﻗﻠﯿﻢ در ﻟﯿﻤﺎي‬
‫ﭘﺮو در ﺳﺎل ‪ 196 ،2014‬ﮐﺸﻮر ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺎزﻫﺎي‬
‫ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاي و ﮐﺎﻫﺶ آﺛﺎر ﺗﻐﯿﯿﺮ اﻗﻠﯿﻢ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮاﻓﻘـﺖﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﻗﺮار اﺳـﺖ در ﮐﻨﻔـﺮاﻧﺲ ﺑﯿﺴـﺖ و ﯾﮑـﻢ اﻋﻀـﺎ در ﭘـﺎرﯾﺲ در‬
‫دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 2015‬ﺑﻪ ﺗﺼـﻮﯾﺐ ﺑﺮﺳـﺪ و از ﺳـﺎل ‪ 2020‬ﻻزماﻻﺟـﺮا‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﺳﻨﺪ ﻣﺬﮐﻮر ﺿﻤﻦ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑـﺮ ﻟـﺰوم ﻋـﺪم اﻓـﺰاﯾﺶ دﻣـﺎي‬
‫ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﯿﺶ از ‪ 2‬درﺟﻪ )ﺑﯿﻦ ‪ 1/5‬ﺗﺎ دو درﺻﺪ(‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻘﺮراﺗﯽ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻀﻤﯿﻦ ﮐﺎﻫﺶ اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺎزﻫﺎي ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاي ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﺗـﺎ ﺳـﺎل‬
‫‪2‬‬
‫‪ 2050‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻧﻮآوريﻫﺎي اﯾﻦ ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرت در‬
‫ﻗﺒﺎل ﺿﺮرﻫﺎي وارده ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ اﻗﻠـﯿﻢ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻫﻤـﻮاره‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻮاﻓﻖ ﻟﯿﻤﺎ‬
‫ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﻘﺮراﺗﯽ در ﻣﻮرد ﻣﻮﺿﻮع ﺿـﺮر و ﺧﺴـﺎرت‬
‫ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬از دﯾﮕﺮ ﻧﮑﺎت ﺟﺪﯾﺪ ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪ ﻟﯿﻤـﺎ‪،‬‬
‫ﺗﺸﻮﯾﻖ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ راﻫﺒﺮدﻫـﺎي آﻣﻮزﺷـﯽ ﺑـﺎ ﻣﺤﻮرﯾـﺖ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ اﻗﻠﯿﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺸـﻮرﻫﺎ ﺗﻮﺻـﯿﻪ‬
‫در راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻠﯽ ﺧﻮد ﺑﮕﻨﺠﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺳﻨﺪ ﻟﯿﻤﺎ ﻣﻘﺮر ﮐـﺮده‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي رﺳﻤﯽ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﮐﺎﻫﺶ اﻧﺘﺸـﺎر و‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ اﻗﻠﯿﻢ را ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﻣـﺎه ﻣـﺎرس ‪ 2015‬ﺑـﻪ دﺑﯿﺮﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن اراﺋﻪ دﻫﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻮاﻓﻖ ﮔﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ در ﺟﻬﺖ رﺳﯿﺪن‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺟﺎﻣﻊ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ دﻣـﺎي زﻣـﯿﻦ در ﻧﺸﺴـﺖ‬
‫‪ 2015‬ﭘﺎرﯾﺲ ارزﯾﺎﺑﯽ و ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﺷـﺪه اﺳـﺖ )اﮐﻮﻧﻮﻣﯿﺴـﺖ‪،3‬‬
‫‪ .(2014‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ و ﮐﺎﻫﺶ اﻧﺘﺸـﺎر‬
‫ﺷــﺪهاﻧــﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽــﻪ ﻣﯿــﺰان آن را ﮐــﺎﻫﺶ ﻧﺪﻫﻨــﺪ‪ ،‬ﻣﺸــﻤﻮل‬
‫‪1. CDM (Clean Development Mechanism).‬‬
‫)‪2. Decision -/CP.20, (2014‬‬
‫)‪3. The Economist (2014‬‬
‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ‪51 ،1394‬‬
‫ﺑﺮﯾﮑﺲ‪ 6‬در دوره زﻣﺎﻧﯽ ‪ 1971-2010‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﯾﮏ راﺑﻄﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺑـﯿﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫـﺎي رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي‪ ،‬ﻣﺼـﺮف‬
‫اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‪ ،‬ﺑﺎز ﺑﻮدن ﺗﺠـﺎرت و اﻧﺘﺸـﺎر دي اﮐﺴـﯿﺪ‬
‫ﮐﺮﺑﻦ وﺟﻮد دارد )ﺳﺒﺮي و ﺻﺎﻟﺤﺎ‪.(14-23 :2013 ،‬‬
‫آروﯾﺮي و ﻫﻤﮑﺎران‪ 7‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳـﯽ ﻣﻨﺤﻨـﯽ ﮐـﻮزﻧﺘﺲ زﯾﺴـﺖ‬
‫ﻣﺤﯿﻄــﯽ ﺑــﺮاي ﮐﺸــﻮر ﺗﺎﯾﻠﻨــﺪ در دوره زﻣــﺎﻧﯽ ‪1971-2010‬‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﯾـﮏ راﺑﻄـﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣـﺪت‬
‫ﻣﯿــﺎن رﺷــﺪ اﻗﺘﺼــﺎدي‪ ،‬ﻣﺼــﺮف اﻧــﺮژي‪ ،‬ﺑــﺎز ﺑــﻮدن ﺗﺠــﺎرت‪،‬‬
‫ﺷﻬﺮﻧﺸﯿﻨﯽ و آﻟﻮدﮔﯽ اﻧﺮژي وﺟﻮد دارد و ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮐﻮزﻧﺘﺲ ﻣﻮرد‬
‫ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )آروﯾﺮي و ﻫﻤﮑﺎران‪.(1-34 :2014 ،‬‬
‫آﮐﻔﺎن و آﺑﺎﻧﮓ‪ 8‬ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺤـﯿﻂ زﯾﺴـﺖ و رﺷـﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي را در ‪ 47‬ﮐﺸﻮر ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﺳـﺎﻻﻧﻪ ‪-2008‬‬
‫‪ 1970‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺸـﺎن داد ﮐـﻪ‬
‫رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖ اﻧﺮژي‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺻﺎدرات ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ‬
‫داﺧﻠﯽ و ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺑﺮ اﻧﺘﺸﺎر دي اﮐﺴﯿﺪﮐﺮﺑﻦ اﺛـﺮ ﻣﺜﺒـﺖ و‬
‫ﻣﻌﻨﺎداري دارد اﻣﺎ ﻧﺮخ رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﻧﺴﺒﺖ واردات ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿـﺪ‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ اﺛﺮ ﻣﻨﻔﯽ و ﻣﻌﻨﺎداري ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﯽ دارد )آﮐﻔـﺎن و‬
‫آﺑﺎﻧﮓ‪.(1-22 :2014 ،‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬
‫ﺣﯿﺪري و ﻫﻤﮑﺎران در ﺑﺮرﺳﯽ ﺑـﺮاي ‪ 5‬ﮐﺸـﻮر آﺳـﻪ آن‬
‫ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﺿﯿﻪ زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﻮزﻧﺘﺲ ﺑﺮاي ﮐﺸـﻮرﻫﺎي‬
‫ﻣﺬﮐﻮر ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿـﺪ ﺑـﻮده اﺳـﺖ )ﺣﯿـﺪري و ﻫﻤﮑـﺎران‪:2015 ،‬‬
‫‪.(785-791‬‬
‫‪11‬‬
‫ﺑــﻪ ﺑﺮرﺳــﯽ وﺟــﻮد ﻣﻨﺤﻨــﯽ‬ ‫آلﻣــﻮﻻﻟﯽ و ﻫﻤﮑــﺎران‬
‫زﯾﺴـﺖﻣﺤﯿﻄـﯽ ﮐــﻮزﻧﺘﺲ در دوره زﻣـﺎﻧﯽ ‪ 1981-2011‬ﺑــﺮاي‬
‫ﮐﺸﻮر وﯾﺘﻨﺎم ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ و آﻟﻮدﮔﯽ در ﮐﻮﺗﺎهﻣﺪت و در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت راﺑﻄـﻪ‬
‫ﻣﺜﺒﺖ وﺟﻮد دارد و ﻓﺮﺿﯿﻪ زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﻮزﻧﺘﺲ ﺑﺮاي ﮐﺸـﻮر‬
‫وﯾﺘﻨﺎم ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻧﻤـﯽﮔـﺮدد )آلﻣـﻮﻻﻟﯽ و ﻫﻤﮑـﺎران‪-131 :2015 ،‬‬
‫‪.(123‬‬
‫ﺑﮕﻮم و ﻫﻤﮑﺎران‪ 12‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳـﯽ اﺛـﺮات ﭘﻮﯾـﺎ از رﺷـﺪ ﺗﻮﻟﯿـﺪ‬
‫ﺳــﺒﺮي و ﺻــﺎﻟﺤﺎ‪ 5‬در ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪاي ﺑــﺮاي ﮔــﺮوه ﮐﺸــﻮرﻫﺎي‬
‫‪ :BRICS .6‬ﺷﺎﻣﻞ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺮزﯾﻞ‪ ،‬روﺳﯿﻪ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭼﯿﻦ و آﻓﺮﯾﻘﺎي ﺟﻨﻮﺑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪7. Arouri et al. (2014‬‬
‫)‪8. Akpan & Abang (2014‬‬
‫)‪9. Heidari et al. (2015‬‬
‫)‪10. Association of South East Asian Nations (ASEAN‬‬
‫)‪11. Al-Mulali et al. (2015‬‬
‫)‪12. Begum et al. (2015‬‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﯾﮏ راﺑﻄﻪ ﻋﻠﯿﺖ ﻣﯿﺎن درآﻣﺪ و ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و اﻧﺘﺸﺎر آﻟـﻮدﮔﯽ‬
‫وﺟﻮد دارد )رﯾﭽﻤﻨﺪ و ﮐﺎﻓﻤﻦ‪.(176-189 :2006 ،‬‬
‫ﺧﻠﯿﻞ و ﻫﻤﮑﺎران ‪ 1‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ اﺛﺮات آزادﺳﺎزي ﺗﺠﺎري ﺑﺮ‬
‫ﻣﯿﺰان آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا و آب در ﮐﺸﻮر ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي‬
‫‪ 1972-2001‬ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آﻧﺴﺖ ﮐﻪ اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫درﺟﻪ ﺑﺎز ﺑﻮدن ﺗﺠﺎرت ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا و آب ﺷﺪه‬
‫و اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ‪ ،‬اﺛﺮ ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺮ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ )ﺧﻠﯿﻞ و ﻫﻤﮑﺎران‪:2007 ،‬‬
‫‪.(645-655‬‬
‫ﻧﺼﯿﺮ و رِﺣﻤﺎن‪ 2‬راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ اﻧﺘﺸﺎر دي اﮐﺴﯿﺪ ﮐﺮﺑﻦ‪ ،‬درآﻣـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و ﺗﺠـﺎرت ﺧـﺎرﺟﯽ ﺑـﺮاي دوره زﻣـﺎﻧﯽ ‪-2008‬‬
‫‪ 1972‬در ﮐﺸﻮر ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن را ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺣﺎﮐﯽ از وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺑﯿﻦ اﻧﺘﺸﺎر دي اﮐﺴـﯿﺪ ﮐـﺮﺑﻦ و‬
‫درآﻣﺪ ﺑﻮد و اﺛﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و ﺗﺠﺎرت ﺧﺎرﺟﯽ ﺑـﺮ‬
‫اﻧﺘﺸﺎر دي اﮐﺴﯿﺪ ﮐﺮﺑﻦ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺮآورد ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻧﺼﯿﺮ و‬
‫رِﺣﻤﺎن‪.(1857-1864 :2011 ،‬‬
‫ﻣﮕﺎﺑﻠﻪ‪ 3‬ﺑﻪ ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺗﺎﺑﻊ اﻧﺘﺸﺎر دي اﮐﺴﯿﺪ ﮐـﺮﺑﻦ در‬
‫ﻣﺎﻟﺰي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ و ﻣﺼـﺮف‬
‫اﻧﺮژي ﺑﺮاي دوره زﻣﺎﻧﯽ ‪ 1971-2012‬ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﻧﺘـﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ‬
‫وي ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﯾﮏ راﺑﻄﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺑﯿﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﻣﺪل اﻧﺘﺸﺎر‬
‫‪ CO 2‬وﺟﻮد دارد‪ .‬اﺛﺮ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و ﺗﻮﻟﯿـﺪﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠـﯽ‬
‫ﺑﺮ اﻧﺘﺸﺎر ‪ CO 2‬ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﯽدار ﺑﻮده اﺳـﺖ )ﻣﮕﺎﺑﻠـﻪ‪:2013 ،‬‬
‫‪.(571-580‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ و ﻫﻤﮑﺎران‪ 4‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﺳﺎلﻫـﺎي ‪-2011‬‬
‫‪ 1975‬ﮐﺸﻮر اﻧﺪوﻧﺰي ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑـﯿﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫـﺎي‬
‫رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺑﺎز ﺑﻮدن ﺗﺠﺎرت و‬
‫اﻧﺘﺸﺎر ‪ CO 2‬ﯾﮏ راﺑﻄﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ رﺷـﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﮐﻮﺗـﺎهﻣـﺪت و در ﺑﻠﻨﺪﻣـﺪت اﺛـﺮ‬
‫ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﺎداري ﺑﺮ اﻧﺘﺸـﺎر ‪ CO 2‬دارد )ﻣﺤﻤـﺪ و ﻫﻤﮑـﺎران‪،‬‬
‫‪.(109-121 :2013‬‬
‫)‪1. Khalil et al. (2007‬‬
‫)‪2. Nasir & Rehman (2011‬‬
‫)‪3. Mugableh (2013‬‬
‫)‪4. Muhammad et al. (2013‬‬
‫)‪5. Sebri & Salha (2013‬‬
‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫ﻧﻈﺮي و ﻫﻤﮑﺎران‪ :‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ در اﯾﺮان ﻃﯽ دوره ‪1353-1392‬‬
‫ﻫﻮا در اﯾﺮان در دوره زﻣﺎﻧﯽ ‪ 1350-1386‬ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از روش‬
‫ﺧﻮدرﮔﺮﺳﯿﻮن ﺑﺮداري ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﻧـﺮخ ﺑـﺎﻻي‬
‫رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ و رﺷﺪ ﺑﺎﻻي ﺷﻬﺮ و ﺷﻬﺮﻧﺸﯿﻨﯽ و اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻌـﺪاد‬
‫وﺳﺎﯾﻞ ﻧﻘﻠﯿﻪ از ﻣﻮارد اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و در ﻧﺘﯿﺠﻪ آﻟﻮدﮔﯽ‬
‫ﻫﻮا ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ )ﻓﻄﺮس و ﻓﺘﺤﯽ‪.(1-16 :1390 ،‬‬
‫ﻓﻄﺮس و ﺑﺮزﮔﺮ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي اﺛﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي‪ ،‬ﺟﻤﻌﯿـﺖ‬
‫ﺷﻬﺮي‪ ،‬درﺟﻪ ﺑﺎز ﺑﻮدن اﻗﺘﺼﺎد و ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي درآﻣـﺪ را ﺑـﺮ اﻧﺘﺸـﺎر‬
‫ﮔﺎز دياﮐﺴﯿﺪﮐﺮﺑﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎي آﺳـﯿﺎي ﻣﺮﮐـﺰي )ﺷـﺎﻣﻞ اﯾـﺮان(‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺸـﺎن داد ﮐـﻪ رﺷـﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي اﺛﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﯽداري ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﯽ ﻫـﻮا در ﮐﺸـﻮرﻫﺎي‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ دارد )ﻓﻄﺮس و ﺑﺮزﮔﺮ‪.(141-158 :1392 ،‬‬
‫ﺑﻬﺒﻮدي و ﻫﻤﮑﺎران ﺑـﻪ ﺑﺮرﺳـﯽ ﺗـﺄﺛﯿﺮ رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي ﺑـﺮ‬
‫آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ ﺑﺮاي ‪ 21‬ﮐﺸﻮر ﻧﻔﺘـﯽ از ﺟﻤﻠـﻪ اﯾـﺮان در‬
‫دوره زﻣﺎﻧﯽ ‪ 1980-2004‬ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از دو ﻣﺪل ﺧﻄـﯽ و ﻟﮕـﺎرﯾﺘﻤﯽ ﻧﺸـﺎن داد ﮐـﻪ ﻓﺮﺿـﯿﻪ زﯾﺴـﺖ‬
‫ﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﻮزﻧﺘﺲ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺤﺖ ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺄﯾﯿـﺪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‬
‫)ﺑﻬﺒﻮدي و ﻫﻤﮑﺎران‪.(37-52 :1393 ،‬‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘـﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ آﻧﻬـﺎ ﻧﺸـﺎن داد ﮐـﻪ‬
‫‪ -4‬ادﺑﯿﺎت ﻧﻈﺮي و ﻣﺪلﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺳﻌﯽ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ از‬
‫دو دﯾﺪﮔﺎه اﻗﺘﺼﺎدي‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮاﺳﻨﺞﻫﺎي اﻗﻠﯿﻤﯽ ﺑﻪ ﻣﺴـﺌﻠﻪ‬
‫آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮاي اﯾﺮان ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر در اداﻣـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﻣﺮﺗﺒﻂ و ﻫﻤﯿﻦ ﻃﻮر ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﺪلﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﯽ‬
‫ﺑﺮ دو دﯾﺪﮔﺎه ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄـﯽ و رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﯽ ﻗـﺮار دادﻧـﺪ‪.‬‬
‫‪ -1-4‬ﻣﺪل ﺑﺎ دﯾﺪﮔﺎه اﻗﺘﺼﺎدي‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫در ﺣﺪود ‪ 60‬درﺻﺪ از آﺛﺎر ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاي ﻧﺎﺷﯽ از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺑﺸﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺘﺸﺎرﮔﺎز ‪ CO2‬اﺳﺖ )ﺗﺮﻧﺮ و ﻫﻤﮑﺎران‪.(359 :1374 ،‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﯽ اﻧﺘﺸﺎر اﯾﻦ ﮔﺎز‪ ،‬ﺳﻮزاﻧﺪن ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻠﺰوﻣﺎت اﺻﻠﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژي ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژي‪،‬‬
‫از ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺎﺳﯽ در دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑـﻪ ﺗﻮﺳـﻌﻪ اﻗﺘﺼـﺎدي ﺑـﻮده و در‬
‫ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﮐﺸﻮرﻫﺎ از ﻧﻬﺎدهﻫﺎي اﺻﻠﯽ و ﻣﻬﻢ ﺑﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻧﺘﺸﺎر ﮐﺮﺑﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳـﻮﺧﺖﻫـﺎي ﻓﺴـﯿﻠﯽ‬
‫ﻧﺒﻮده ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻌﻠﻮل ﻋﻠﻠﯽ دﯾﮕﺮ از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﻄـﻊ درﺧﺘـﺎن ﺟﻨﮕﻠـﯽ‬
‫‪52‬‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺘﺸﺎر‬
‫‪ CO2‬ﺑﺮاي ﮐﺸﻮر ﻣﺎﻟﺰي ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺸـﺎن داد‬
‫ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺘﯽ ﮐﻮزﻧﺘﺲ ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿـﺪ ﻗـﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻬﻢ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺛﺮات ﻣﺨﺮب رﺷﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي ﺑـﺮ‬
‫اﻧﺘﺸﺎر ‪ CO2‬در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺑﻮده اﺳﺖ )ﺑﮕﻮم و ﻫﻤﮑﺎران‪:2015 ،‬‬
‫‪.(594-601‬‬
‫در اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺪﮐﯽ در ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣـﺆﺛﺮ ﺑـﺮ‬
‫آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ اﯾـﻦ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﯽ ﭘﺮدازﯾﻢ‪ :‬ﭘﻮراﺣﻤﺪ در ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻗﻠﯿﻢ‬
‫و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ در آﻟﻮدﮔﯽ ﻫـﻮاي ﺷـﻬﺮ ﺗﻬـﺮان ﭘﺮداﺧﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎﯾﯽ ﺷـﻬﺮ‬
‫ﺗﻬﺮان و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﻘﺶ ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﯿﻤﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺎد‪ ،‬ﺑﺎران‪ ،‬ﻣـﻪ و‬
‫واروﻧﮕﯽ را ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮار داده اﺳﺖ )ﭘﻮراﺣﻤﺪ‪:1377 ،‬‬
‫‪.(38-53‬‬
‫ﺻــﻔﻮي و ﻋﻠﯿﺠــﺎﻧﯽ در ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪاي ﺑــﻪ ﺑﺮرﺳــﯽ ﻋﻮاﻣــﻞ‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ در آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮاي ﺗﻬﺮان ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ‬
‫ﮐــﻪ ﻋﻮاﻣــﻞ ﻣﺘﻌــﺪدي در آﻟــﻮدﮔﯽ ﻧﻘــﺶ دارد‪ .‬اﻣــﺎ اﺛــﺮ ﻋﻮاﻣــﻞ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﺑـﺎد‪ ،‬واروﻧﮕـﯽ دﻣـﺎ‪ ،‬ﺷـﺪت و ﻓﺮاواﻧـﯽ‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ اﺛﺮ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدي ﺑﺮ آﻟـﻮدﮔﯽ ﻫـﻮاي ﺷـﻬﺮ ﺗﻬـﺮان دارد‬
‫)ﺻﻔﻮي و ﻋﻠﯿﺠﺎﻧﯽ‪.(99-112 :1385 ،‬‬
‫زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﺷﯿﺦ زﯾﻦاﻟﺪﯾﻦ در ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪاي راﺑﻄـﮥ ﻣﯿـﺎن ﺗﻨـﻮع‬
‫زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي را ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﺷـﺎﺧﺺﻫـﺎي‬
‫ﺗﻨـﻮع ﮔﻮﻧـﻪﻫـﺎ و درآﻣـﺪ ﺳـﺮاﻧﻪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪه ﺗﻨـﻮع‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ آﺛﺎر ارزش اﻓﺰوده ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزي ﺑﻪ ﺻﻮرت درﺻﺪي‬
‫از ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﺷﺎﺧﺺ آزادي ﺗﺠﺎرت‪ ،‬ﻧﺮخ ﻣﺒﺎدﻟـﻪ‪،‬‬
‫ﺟﻤﻌﯿﺖ‪ ،‬درﺻﺪ اراﺿﯽ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑـﻪ ﺑﺨـﺶ ﮐﺸـﺎورزي‪،‬‬
‫اراﺿﯽ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺷﺪه و ﻣﺘﻐﯿﺮ اﻗﻠﯿﻢ ﺑﺮ ﺗﻨـﻮع زﯾﺴـﺖﻣﺤﯿﻄـﯽ را‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘـﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ آﻧﻬـﺎ ﻧﺸـﺎن داد ﮐـﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫـﺎي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻈﯿﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ارزش اﻓﺰوده ﺑﺨـﺶ ﮐﺸـﺎورزي‪،‬‬
‫ﺷﺎﺧﺺ آزادي ﺗﺠﺎرت و ﻧﺮخ ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﺛﺮ ﻣﻨﻔﯽ ﻣﻌﻨﯽدار ﺑﺮ ﺗﻨﻮع‬
‫زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ دارﻧﺪ )زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﺷﯿﺦ زﯾﻦاﻟﺪﯾﻦ‪.(61-72 :1388 ،‬‬
‫ﻓﻄﺮس و ﻓﺘﺤﯽ در ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﻬﺮﻧﺸﯿﻨﯽ و آﻟﻮدﮔﯽ‬
‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ‪53 ،1394‬‬
‫ﻣﺼﺮف( ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﻧﺮژي و ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮي اﺳـﺖ و در ﻧﺘﯿﺠـﻪ‬
‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮي از ﻣﻮاد زاﺋﺪ ﻓﺮﻋﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﺳـﺘﺨﺮاج رو‬
‫ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺗﺠﻤﻊ ﻣﻮاد زاﺋﺪ و ﺗﻤﺮﮐﺰ آﻻﯾﻨـﺪهﻫـﺎ از‬
‫ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﺤﻤﻞ زﯾﺴـﺖ ﮐـﺮه ﺑـﺎﻻﺗﺮ رﻓﺘـﻪ و ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ ﺗﺨﺮﯾـﺐ‬
‫ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺗﺨﺮﯾـﺐ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌـﯽ‬
‫ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﻗﺘﺼﺎدي را ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﻣﻮاﺟـﻪ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬از اﯾـﻦ رو‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻣﺤـﯿﻂ زﯾﺴـﺖ و ﺣﺘـﯽ ﺣﻔـﻆ ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖﻫـﺎي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎﯾﺪ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪه و اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ وﺿـﻌﯿﺖ‬
‫ﭘﺎﯾﺪار ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ )ﭘﺎﻧﺎﯾﻮﺗﻮ‪ .(1 :2000 ،1‬دﯾـﺪﮔﺎه دوم ﺑﯿـﺎﻧﮕﺮ‬
‫آﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﯾﻊ ﺗﺮﯾﻦ راه ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺤـﯿﻂ زﯾﺴـﺖ در‬
‫اﻣﺘــﺪاد ﻣﺴــﯿﺮ رﺷــﺪ اﻗﺘﺼــﺎدي ﻗــﺮار دارد و ﺑــﻪ ﻣﻨﻈــﻮر ﺑﻬﺒــﻮد‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ ﺑﺎﯾﺪ در ﺟﺮﯾﺎن رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﮔـﺎم‬
‫ﻧﻬﺎد‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ اﺻـﻮﻻً ﺳـﻄﺢ ﺑـﺎﻻﺗﺮي از درآﻣـﺪ ﺑﺎﻋـﺚ اﻓـﺰاﯾﺶ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﮐﺎﻻﯾﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ از ﺳﻄﺢ ﮐﻢﺗـﺮي از ﻣـﻮاد اوﻟﯿـﻪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻓﺰاﯾﺶ درآﻣﺪ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺬﯾﺮش ﻣﻌﯿﺎرﻫـﺎ و‬
‫ﺿــﻮاﺑﻂ ﺣﻔــﺎﻇﺘﯽ زﯾﺴــﺖ ﻣﺤﯿﻄــﯽ ﺑــﻮده اﺳــﺖ )ﭘﮋوﯾــﺎن و‬
‫ﻣﺮادﺣﺎﺻﻞ‪ .(143 :1386 ،‬اﻣﺎ دﯾﺪﮔﺎه ﺳﻮم ﮐﻪ از اواﯾﻞ دﻫـﻪ ‪90‬‬
‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮐـﻮزﻧﺘﺲ زﯾﺴـﺖﻣﺤﯿﻄـﯽ ﻣﺸـﻬﻮر ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن درآﻣﺪ ﺳـﺮاﻧﻪ و ﻣﻌﯿﺎرﻫـﺎي‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ راﺑﻄﻪ ‪ U‬ﺑﺮﻋﮑﺲ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﻪ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺤﯿﻂ‬
‫زﯾﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﺜﺒﺖ و ﭼﻪ ﻣﻨﻔﯽ‪ ،‬در ﻃﻮل ﻣﺴﯿﺮ ﺗﻮﺳﻌﮥ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﺳﻄﺤﯽ از درآﻣـﺪ‬
‫ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﺮدم ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﭘـﺎﮐﯿﺰهﺗـﺮ و‬
‫ﺗﻼش آﻧﺎن ﺑﺮاي زﯾﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎي ﮐﺎرآﺗﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻋﻼﻣـﺖ‬
‫اﯾـﻦ راﺑﻄـﻪ از ﻣﺜﺒـﺖ ﺑـﻪ ﻣﻨﻔـﯽ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﻣـﯽﯾﺎﺑـﺪ )ﻧﺼـﺮاﻟﻠﻬﯽ و‬
‫ﻏﻔﺎريﮔﻮﻟﮏ‪.(79 :1389 ،‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ از ﻧﻤﻮدار )‪ (1‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮐﺸـﻮرﻫﺎي در‬
‫ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﺷﯿﺐ اﻓﺰاﯾﺸﯽ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺸـﻮرﻫﺎ‬
‫از اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﮐﺸﺎورزي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﯾﮏ اﻗﺘﺼـﺎد ﺻـﻨﻌﺘﯽ در‬
‫ﺣﺎل اﻧﺘﻘﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺮخ ﺑﺎﻻي رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ‪ ،‬رﺷﺪ ﺳﺮﯾﻊ ﺻﻨﻌﺘﯽ‬
‫ﺷﺪن‪ ،‬ﻣﺒﺎدﻻت ﺻﻨﻌﺘﯽ و اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻌﺪاد وﺳﺎﯾﻞ ﻧﻘﻠﯿﻪ‪ ،‬ﻫﻤﮕـﯽ از‬
‫ﻋﻠﻮم ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺳﻄﻮح ﺑـﺎﻻﺗﺮي از ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ اﻗﺘﺼـﺎدي )ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﯾـﺎ‬
‫)‪1. Panayotou (2000‬‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﺎزﻫﺎي آﻟﻮدهﮐﻨﻨـﺪه از ﺟﻤﻠـﻪ ﺿـﺎﯾﻌﺎﺗﯽ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ در ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﺷﺪه و ﻣﻨﺠﺮ‬
‫ﺑﻪ آﺳﯿﺐ رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﮔﯿﺎﻫﺎن و ﺣﯿﻮاﻧﺎت و اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﯾـﻦ ﺧﺴـﺎرات زﯾﺴـﺖﻣﺤﯿﻄـﯽ ﺑـﻪ ﺳـﻼﻣﺖ و‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺖ اﻧﺴﺎن آﺳﯿﺐ رﺳﺎﻧﻨﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺎﻫﺶ رﻓﺎه ﺑﺸـﺮ ﮔﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﻟﻮدﮔﯽ اﻗﺘﺼﺎدي ﯾﺎد ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﺘﺼﺎدي‪-‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آﻟـﻮدﮔﯽ‬
‫ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ اﯾﺮان از ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺠﺮﺑﯽ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﺑﺎ ﺗﻌﺪﯾﻼﺗﯽ از ﺟﻤﻠﻪ وارد ﮐﺮدن ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﻣﺠﺎزي‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﺪل زﯾﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺪل ﻧﻬـﺎﯾﯽ‬
‫اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدﯾﺪ‪:‬‬
‫) ‪CO 2  f (GDP , PD ,OPEN , EC , D 7778‬‬
‫ﮐﻪ در آن‪ ( CO 2 ) ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از ﺷﺎﺧﺺ‬
‫ﻣﯿﺰان ﺳﺮاﻧﻪ اﻧﺘﺸﺎر دي اﮐﺴﯿﺪ ﮐﺮﺑﻦ )ﻫـﺰار ﺗـﻦ( اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ؛ ‪ GDP ‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ ﺣﻘﯿﻘـﯽ ﺑـﻪ ﻗﯿﻤـﺖ ﭘﺎﯾـﻪ‬
‫ﺳﺎل ‪  PD  ،1383‬درﺟﻪ ﺗﺮاﮐﻢ‪ OPEN  ،‬درﺟﻪ ﺑﺎز ﺑـﻮدن‬
‫اﻗﺘﺼﺎد )ﺳﻬﻢ ﻣﺠﻤـﻮع ﺻـﺎدرات و واردات از ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﻧﺎﺧـﺎﻟﺺ‬
‫داﺧﻠــﯽ(‪  EC  ،‬ﻣﺼــﺮف اﻧــﺮژي‪ D 77  78 ،‬ﻣﺘﻐﯿــﺮ ﻣﺠــﺎزي‬
‫ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1377‬و ‪ 1378‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﺗﺨﻤﯿﻦ ﻣﺪل ﺑﻪ ﻧﮑﺎت زﯾﺮ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬دوره زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﺳـﺎل ﻫـﺎي ‪ 1353-1392‬ﺑـﻮده و‬
‫دادهﻫﺎ و اﻃﻼﻋﺎت آﻣﺎري ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي ﺑـﺮآورد ﻣـﺪل از ﻟـﻮح‬
‫ﻓﺸــﺮده اﻃﻼﻋــﺎت ﺑﺎﻧــﮏ ﺟﻬــﺎﻧﯽ )‪ (2014‬و ﺑﺎﻧــﮏ ﻣﺮﮐــﺰي‬
‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺ اﻧﺘﺸﺎر ‪ CO2‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺷﺎﺧﺺ زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺤـﯿﻂزﯾﺴـﺖ در دوره‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪ ،‬ﻣﻌﮑﻮس ﯾﺎ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ‬
‫از ﻫﺮ دو ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺟﺮﯾﺎن ﺷﮑﻞﮔﯿـﺮي راﺑﻄـﻪ ﻣﯿـﺎن رﺷـﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴـﺖ ﺣﮑﺎﯾـﺖ از آن دارد ﮐـﻪ ﻃـﯽ‬
‫ﭼﻨﺪ دﻫﻪ اﺧﯿﺮ دو ﺟﺮﯾﺎن ﻓﮑـﺮي ﮐﻠـﯽ در اﯾـﻦ ﺣـﻮزه وﺟـﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ روﯾﮑﺮد ﺳﻮم ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪ .‬در‬
‫دﯾﺪﮔﺎه اول‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺑﺴـﯿﺎري از داﻧﺸـﻤﻨﺪان ﻋﻠـﻮم اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و‬
‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫ﻧﻈﺮي و ﻫﻤﮑﺎران‪ :‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ در اﯾﺮان ﻃﯽ دوره ‪1353-1392‬‬
‫از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺣﺠﻢ ﺗﺠﺎرت‪،‬‬
‫ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي را در ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﮐﺎﻻ ﺗﺸﺪﯾﺪ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬از‬
‫ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬روﯾﮑﺮد ﺧﻮشﺑﯿﻨﺎﻧﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﺗﺠﺎرت و ﻣﺤﯿﻂ‬
‫زﯾﺴﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﺠﺎرت‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ را‬
‫در ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ارﺗﻘﺎ ﻣﯽﺑﺨﺸـﺪ‪ .‬ﻃﺮﻓـﺪاران اﯾـﻦ‬
‫دﯾﺪﮔﺎه ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ ﺗﺠـﺎرت آزاد از ﻃﺮﯾـﻖ ﺗﺨﺼـﯿﺺ و‬
‫ﻣﺼﺮف ﮐﺎرآﻣﺪﺗﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎ اﺟﺎزه ﻣﯽدﻫﻨﺪ در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺎﻻ‬
‫و ﺧﺪﻣﺎﺗﯽ ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ داراي ﻣﺰﯾﺖ ﻧﺴﺒﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺨﺼﺺ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫و از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﻣﯿﺰان ﺗﻮﻟﯿﺪ را ﺑﻪ ازاي ﺳﻄﻮح ﻣﺸـﺨﺺ اﻧـﺮژي و‬
‫ﻣﻮاد ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﺑـﺮ ﺗﻮاﻧـﺎﯾﯽ ﺗﺠـﺎرت آزاد در‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ در دﺳﺘﺮس ﺑﺮاي ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ارﺗﻘﺎي ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﺄﮐﯿﺪ دارد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻮﺟﯿﻬﯽ ﺑﺮاي‬
‫ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﻮزﻧﺘﺲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﻪ در ﮐﺸـﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ در ﺳـﻄﺢ ﺑـﺎﻻﺗﺮ از ﺳـﻄﺢ‬
‫ﺑﺤﺮاﻧﯽ درآﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺖ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ اﻓـﺰاﯾﺶ ﻣـﯽﯾﺎﺑـﺪ‬
‫‪2‬‬
‫)ﺗﺎﺳﮑﯿﻦ و زﻋﯿﻢ ‪.(2 :2001 ،‬‬
‫‪ -5‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ دﯾﮕﺮ ﺑﺮ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‬
‫اﺳـﺖ‪ .‬ﭼﮕـﻮﻧﮕﯽ ﺗﻮﻟﯿـﺪ و اﺳـﺘﻔﺎده از ﺣﺎﻣـﻞ ﻫـﺎي اﻧــﺮژي در‬
‫ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ آﻟﻮدﮔﯽ در ﻣﻘﯿﺎس ﻣﺤﻠﯽ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪاي‬
‫و ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺠﺎرت از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺰﯾـﺖ ﻧﺴـﺒﯽ‬
‫دو ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄـﯽ و آﺛـﺎر رﻓـﺎﻫﯽ ﺑـﺮ ﻣﺤـﯿﻂ‬
‫زﯾﺴﺖ اﺛﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﯾﮑـﯽ دﯾﮕـﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫـﺎي ﻣـﺆﺛﺮ ﺑـﺮ‬
‫آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﺗﺮاﮐﻢ ﺟﻤﻌﯿﺖ )ﺗﻌـﺪاد ﺟﻤﻌﯿـﺖ در ﻫـﺮ‬
‫ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ( ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﻣﺪل ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺮخ رﺷﺪ ‪ dLog‬اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫)آﻻﯾﻨﺪه( ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ در‬
‫‪ -2-4‬ﻣﺪل ﺑﺎ دﯾﺪﮔﺎه ﻓﺮاﺳﻨﺞﻫﺎي اﻗﻠﯿﻤﯽ‬
‫اﻗﻠﯿﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ آن ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺎرش‪ ،‬ﻓﺸﺎر و ﺑﺎد ﺑـﺮ‬
‫ﻣﯿﺰان آﻟﻮدﮔﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔﺬارد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ از ﻋﻨﺼﺮ ﺑـﺎرش و‬
‫درﺟﻪ ﺣﺮارت و ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﯽ اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪه ﮐـﻪ در‬
‫اداﻣﻪ ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﺗﺄﺛﯿﺮ آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﺑﺎرش‪ :‬از ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺟﻮي در ﭘﺎك ﻧﻤـﻮدن ﻫـﻮا از‬
‫)‪2. Taskin & Zaim (2001‬‬
‫‪54‬‬
‫ﻣﻮاردي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي ﻋﻠـﯽرﻏـﻢ ﻧﻘـﺶ اﺳﺎﺳـﯽ در ﻓﺮاﯾﻨـﺪ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻼت زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪ ،‬ﺑﻪﻃـﻮري‬
‫ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﯾﮑﯽ از ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي اﺻﻠﯽ و ﺿﺮوري در ﺑﻌﺪ ﺟﻬـﺎﻧﯽ‬
‫از ﺑﺤﺚ اﻧﺮژي ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا‬
‫و ﺗﻐﯿﯿﺮ آب و ﻫﻮا ﻧﺸﺄت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدار )‪ :(1‬راﺑﻄﻪ رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ‬
‫ﻣﺎﺧﺬ‪ :‬ﭼﺎﯾﺘﺎﻧﯿﺎ‪2007 ،1‬‬
‫‪ -4‬ﺑﺤﺚ درﺑﺎره اﺛﺮ ﺗﺠﺎرت و درﺟﻪ ﺑﺎز ﺑﻮدن ﺗﺠﺎرت ﺑﺮ ﻣﺤﯿﻂ‬
‫زﯾﺴﺖ در دو دﯾﺪﮔﺎه ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ دﯾـﺪﮔﺎه ادﻋـﺎ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻓﺰاﯾﺶ و آزادﺳﺎزي ﺗﺠﺎرت اﺛﺮات زﯾﺎﻧﺒﺎر ﺑﺮ ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺬاﺷـﺖ‪ .‬اوﻟـﯿﻦ ﻧﮕﺮاﻧـﯽ ﻃﺮﻓـﺪاران اﯾـﻦ‬
‫دﯾﺪﮔﺎه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺠﺎرت آزاد ﺑـﻪدﻟﯿـﻞ ﮐـﺎﻫﺶ ﻫﺰﯾﻨـﻪﻫـﺎي‬
‫ﻣﻘﺮرات زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ و ﻣﻘﺮراتزداﯾﯽ رﻗـﺎﺑﺘﯽ ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺖ ﮐﻠﯽ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻘﺮرات زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﻢﺗﺮ ﺳﺨﺖ ﮔﯿﺮاﻧـﻪ در‬
‫ﯾﮏ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﺴﺒﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ را در ﺑﯿﻦ ﺳـﺎﯾﺮ ﺷـﺮﮐﺎي ﺗﺠـﺎري‬
‫ﻣﺨﺘﻞ ﮐﺮده و در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺎﻻﻫـﺎي آﻻﯾﻨـﺪه‪ ،‬ﻣﺰﯾـﺖ ﻧﺴـﺒﯽ اﯾﺠـﺎد‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺨﺼـﺺ در ﺻـﺎدرات آن‬
‫ﮐﺎﻻﻫﺎ ﮔﺮدد‪ .‬ﯾﮑـﯽ دﯾﮕـﺮ از ﻧﮕﺮاﻧـﯽﻫـﺎ‪ ،‬اﻧﺘﻘـﺎل ﺻـﻨﺎﯾﻊ ﻧﺎﭘـﺎك‬
‫آﻧﻬﺎ ﺳﻬﻞ و آﺳﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﮑﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺷﺎره‬
‫دارد ﮐﻪ ﻣﻘﺮرات زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳـﺖ اﺛـﺮات ﭘﻮﯾـﺎ ﺑـﺮ‬
‫ﺟﺮﯾﺎن ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ داﺷﺘﻪ و ﺻﻨﺎﯾﻊ آﻻﯾﻨـﺪه را ﺑـﻪ اﻧﺘﻘـﺎل ﺑـﻪ ﺳـﻮي‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﻘﺮرات زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ آﺳﺎن ﺗﺸﻮﯾﻖ ﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫روﯾﮑﺮد‪ ،‬رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺘﮑﯽ ﺑﺮ ﺻﺎدرات ﮐﻪ از ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪﻫﺎي‬
‫ﺗﺠﺎرت آزاد ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺸﻮق اﺳﺘﺨﺮاج ﺳﺮﯾﻊ و ﻧﺎﭘﺎﯾـﺪار‬
‫)‪1 Chaitanya (2007‬‬
‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ‪55 ،1394‬‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑـﺮاي زﯾﺮﺳـﺎﺧﺖﻫـﺎي‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ آﻟﻮدهﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎزﻫﺎي آﻻﯾﻨﺪهاي ﮐﻪ در ﻫﻮا‬
‫ﺷﻬﺮي‪ ،‬ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ و ﻣﺼﺮف ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺮدي اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ‪ .‬در‬ ‫وﺟﻮد دارد اﮔﺮ در آب ﺑﺎران ﺣﻞ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟـﺬب ﮔـﺎز‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺼـﺮف اﻧـﺮژي و اﻧﺘﺸـﺎر‬ ‫در ﻣﺎﯾﻊ درآﻣﺪه و ﺷﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ذرات ﻣﻌﻠﻖ ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮا‬
‫آﻟﻮدﮔﯽ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮ ﻣﯽﮔﺮدﻧـﺪ‪ .‬اﻓـﺰاﯾﺶ ﺷـﺪت ﺷﻬﺮﻧﺸـﯿﻨﯽ ﺑـﻪ‬ ‫را ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻣﯿـﺰان ﺣـﺬف آﻻﯾﻨـﺪهﻫـﺎ‬
‫ﺗﺮاﻓﯿﮏ ﻣﺘﺮاﮐﻢﺗﺮ‪ ،‬ازدﺣﺎم ﺑـﯿﺶ از ﺣـﺪ و آﻟـﻮدﮔﯽ ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﻫـﻮا‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺰوﻻت ﺑﻪ وﯾﮋه ﺑﺎران ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﺪت ﺑﺎرﻧـﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺷـﺪت‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﺮاﮐﻢ ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎي‬ ‫آﻟﻮدﮔﯽ و اﻧﺪازه ﻗﻄﺮات ﺑﺎران ﺑﺴـﺘﮕﯽ دارد )ﭘﻮراﺣﻤـﺪ‪:1377 ،‬‬
‫ﺟﺪﯾﺪي را ﺑﺮاي ﺧﺪﻣﺎت ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ و ﻣﻨﺎﺑﻊ اﯾﺠـﺎد ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪.‬‬ ‫‪ ،43-44‬ﺗﺮﯾﻮدي‪.(158 :1389 ،‬‬
‫‪1‬‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﺮاﮐﻢ ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﻧﯿﺮوي ﮐﺎر در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي ﻧﯿﺎزﻫـﺎي‬ ‫ب( درﺟﻪ ﺣﺮارت‪ :‬در ﺣﺎﻟـﺖ وﻗـﻮع واروﻧﮕـﯽ ﯾـﺎ اﯾـﻦورژن‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ را اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ )ﻓﻄﺮس و ﻓﺘﺤﯽ‪:1390،‬‬ ‫دﻣﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻫﻮا ﭘﺎﯾـﺪار ﺷـﺪه و ذرات در ﻣﺤـﺪوده ﻻﯾـﻪ واروﻧﮕـﯽ‬
‫‪.(6‬‬ ‫ﺗﺠﻤﻊ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده و ﺑﺮ ﺷـﺪت آﻟـﻮدﮔﯽ ﻫـﻮا ﻣـﯽاﻓﺰاﯾـﺪ‪ .‬وﺟـﻮد‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه ﻣﺪل زﯾﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺪل ﻧﻬﺎﯾﯽ اﯾـﻦ‬ ‫واروﻧﮕﯽ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﺎﯾﺪاري ﺷﺪﯾﺪ ﻫﻮاﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﻫﻮاي‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﮐﻪ در ﺑﺮﮔﯿﺮﻧﺪه ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﻓﺮاﺳﻨﺞ ﻫﺎي اﻗﻠﯿﻤـﯽ اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﺳﺮد و ﺳﻨﮕﯿﻦ در ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﻫـﻮاي ﮔـﺮم و ﺳـﺒﮏ در ﺑـﺎﻻ ﻗـﺮار‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدﯾﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ وﺿﻊ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﻮاي آﻟﻮده در ﻣﺠـﺎورت‬
‫)‪CO2=f (CAR, Weather, Rain, D59‬‬ ‫زﻣﯿﻦ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ در ﻻﯾﻪ واروﻧﮕـﯽ‪ ،‬دﻣـﺎ ﺑﯿﺸـﺘﺮ از‬
‫ﮐﻪ در آن ﻣﻨﻈﻮر از‪ ( CO 2 ) ،‬ﻣﺘﻐﯿﺮ آﻟـﻮدﮔﯽ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﺑـﺮاي‬
‫ﻻﯾﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ اﺳﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﻤﯽﮔﺬارد ﻫﻮاي ﺳـﺮدﺗﺮ زﯾـﺮﯾﻦ‬
‫ﻧﺸﺎن دادن آن از ﺷﺎﺧﺺ ﻣﯿﺰان ﺳـﺮاﻧﻪ اﻧﺘﺸـﺎر دياﮐﺴـﯿﺪﮐﺮﺑﻦ‬
‫ﺻﻌﻮد ﮐﻨﺪ و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﻣﻮاد آﻟﻮده در زﯾﺮ آن ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﻣﯽﮔـﺮدد‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫)ﻫﺰار ﺗﻦ( اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﺪل ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻋﻤﻮﻣﺎً در ﺷﺐﻫﺎي ﺻﺎف و ﺑﺪون اﺑﺮ زﻣﺴﺘﺎن ﺑـﻪوﺟـﻮد‬
‫‪ CA R ‬ﺗﻌـﺪاد ﺧﻮدروﻫـﺎي ﺳــﻮاري‪ (Weather) ،‬ﻣﺘﻮﺳــﻂ‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﺷﺪت واروﻧﮕﯽﻫﺎ در دوره ﺳﺮد ﺳﺎل ﺑﯿﺸﺘﺮ از‬
‫ﺣﺮارت )ﺳﺎﻧﺘﯿﮕﺮاد(‪  Rain  ،‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ )ﻣﯿﻠﯿﻤﺘﺮ(‪ D59 ،‬ﻣﺘﻐﯿﺮ‬
‫دوره ﮔﺮم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻋﮑﺲ در ﻫﻮاي ﮔﺮم‪ ،‬ﮔﺮﻣـﺎ ﺑـﻪ ﻫـﻮاي‬
‫ﻣﺠﺎزي ﺳﺎل ‪) 1359‬آﻏﺎز ﺟﻨﮓ( ﻣﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬دوره زﻣـﺎﻧﯽ ﻣـﻮرد‬
‫ﻣﺠﺎور اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻫـﻮا ﺑـﻪﺧـﻮﺑﯽ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ‪ 1353-1392‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و آﻣﺎر ﻣﻮرد ﻧﻈـﺮ از ﭘﺎﯾﮕـﺎهﻫـﺎي‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد و آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا ﺑﻪ ﺣـﺪاﻗﻞ ﻣـﯽرﺳـﺪ )ﭘﻮراﺣﻤـﺪ‪،‬‬
‫آﻣﺎري ﺑﺎﻧﮏ ﺟﻬﺎﻧﯽ )‪ (2014‬و ﻣﺮﮐﺰ آﻣﺎر اﯾﺮان اﺳـﺘﺨﺮاج ﺷـﺪه‬
‫‪ ،46 :1377‬ﺻﻔﻮي و ﻋﻠﯿﺠﺎﻧﯽ‪.(105 :1385 ،‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ dLog‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺠﻤـﻮع‬
‫ج( ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‪ :‬ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪه ﺑﺨـﺶ ﺣﻤـﻞ و ﻧﻘـﻞ در ﺗـﺄﺛﯿﺮات‬
‫اراﺋﻪ و ﺑﺮازش دو ﻣﺪل ﻓﻮق ﺑﺎ در ﻧﻈـﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﺷـﺮاﯾﻂ اﯾـﺮان‪،‬‬
‫زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ از ﻣﻨﻈﺮ اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺎزﻫﺎي ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاي و آﻻﯾﻨﺪهﻫـﺎي‬
‫دوره زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و در ﻧﻈـﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫـﺎي اﻗﻠﯿﻤـﯽ‬
‫ﻫﻮا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ )ﭘﺮﮐﯿﻨﺰ‪ .(4 :2011 ،2‬ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﺳﺮﯾﻊﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻧﺸﺎن از ﻧﻮآوري ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ دارد‪.‬‬
‫رﺷﺪ را در ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻧﺮژي داﺷﺘﻪ و اﯾﻦ اﻣﺮ ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫و ﭼﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا ﻣﺸﮑﻼت زﯾﺎدي را ﺑﺮاي ﮐﺸﻮرﻫﺎي‬
‫‪ -5‬ﺑﺮآورد ﻣﺪل و ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ آن‬ ‫ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ اﯾﺠﺎد ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬آﻟـﻮدﮔﯽ‬
‫ﻗﺒﻞ از ﺑﺮآورد ﻣﺪل‪ ،‬دادهﻫﺎ از ﻟﺤﺎظ ﻣﺎﻧﺎﯾﯽ ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﯽ ﻗـﺮار‬ ‫ﻧﺎﺷﯽ از ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ وﺳﺎﯾﻞ ﻧﻘﻠﯿﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺎزﻫﺎي ﺧﺮوﺟﯽ از‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺟﻬﺖ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﺎﻧـﺎﯾﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫـﺎ از آزﻣـﻮن دﯾﮑـﯽ ‪-‬‬ ‫اﮔﺰوز‪ ،‬ذرات ﻣﻌﻠﻖ‪ ،‬ﺻﺪا و ﻏﯿﺮه ﻣـﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬آﻟـﻮدﮔﯽ ﻧﺎﺷـﯽ از‬
‫ﻓﻮﻟﺮ ﺗﻌﻤﯿﻢﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه و ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ در‬ ‫ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﺑـﯽروﯾـﻪ و ﺳـﺮﯾﻊ ﺑـﻪ اﻧـﺪازه‬
‫ﺳـﻄﺢ ﻣﺎﻧـﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺣﺎﺿـﺮ از روش ﮔﺸـﺘﺎورﻫﺎي‬ ‫آﻟﻮدﮔﯽ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻣﻬﻢ و از اﻫﻤﯿﺖ زﯾﺎدي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻤﯿﻢﯾﺎﻓﺘﻪ ) ‪ (GMM‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ روش ﺑﻪ ﻣﺤﻘـﻖ‬
‫اﺟﺎزه ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﻮرش ﻫﻤﺰﻣﺎﻧﯽ را ﮐﻨﺘﺮل ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫‪1. Inversion‬‬
‫)‪2. Perkins (2011‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬

‫ﻧﻈﺮي و ﻫﻤﮑﺎران‪ :‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ در اﯾﺮان ﻃﯽ دوره ‪1353-1392‬‬ ‫‪56‬‬

‫ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﺒـﺎﻧﯽ ﻧﻈـﺮي و ﻣﻌﻨـﯽ دار ﻣـﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘـﺎﯾﺞ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از آزﻣﻮن‪ J  statistic‬ﮐﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه درﺳﺖ ﺑـﻮدن‬
‫ﯾﺎ ﻧﺒﻮدن ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي اﺑﺰاري ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺳـﺘﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫـﺎي اﺑـﺰاري‬
‫ﺑﻪﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺛﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﯽدار‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﮐﻨﻮﻧﯽ و ﺷﺮاﯾﻂ رﺷﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي‬
‫ﮐﺸﻮر ﻫﻨﻮز در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐـﻪ رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي و اﻓـﺰاﯾﺶ‬
‫از اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﺸﮑﻞ درونزاﯾـﯽ را ﺑـﺮاي ﺗﻤـﺎم ﻣﺘﻐﯿﺮﻫـﺎي‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ ﺑﺮﻃـﺮف ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬اﺳـﺘﻔﺎده از اﯾـﻦ ﺗﮑﻨﯿـﮏ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺨﻤﯿﻦﻫﺎي ﮐﺎرا و ﺳﺎزﮔﺎر ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ دﻟﯿـﻞ اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫روش ﮔﺸــﺘﺎورﻫﺎي ﺗﻌﻤــﯿﻢﯾﺎﻓﺘــﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺗــﺮي ﻧﺴــﺒﯽ آن ﺑــﻪ ﺳــﺎﯾﺮ‬
‫روشﻫﺎي ﺑﺮآورد از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﻣﻌﻤـﻮﻟﯽ و ﺣـﺪاﮐﺜﺮ‬
‫راﺳﺘﻨﻤﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺪول )‪ :(1‬ﻧﺘﺎﯾﺞ آزﻣﻮن رﯾﺸﻪ واﺣﺪ ﺑﺮاي ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ‬

‫ﺗﻮﻟﯿﺪات ﺑﺎﻋـﺚ ﮐـﺎﻫﺶ اﻧﺘﺸـﺎر آﻻﯾﻨـﺪهﻫـﺎي زﯾﺴـﺖ ﻣﺤﯿﻄـﯽ‬ ‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﺤﺮاﻧﯽ در ﺳﻄﻮح‬
‫آﻣﺎره‬
‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﺑﻪﺧﺼﻮص دي اﮐﺴﯿﺪ ﮐﺮﺑﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺘﻐﯿﺮ درﺟﻪ ﺗﺮاﮐﻢ ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﯽ‬ ‫‪ADF‬‬ ‫ﻣﺘﻐﯿﺮ‬
‫درﺻﺪ‬ ‫درﺻﺪ‬ ‫درﺻﺪ‬
‫اﺛﺮ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻌﻨﺎدار دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﻫﺮﭼﻪ ﺗﺮاﮐﻢ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﯿﺸـﺘﺮ‬
‫‪- 4.56‬‬ ‫‪- 1.61‬‬ ‫‪- 1.95‬‬ ‫‪- 2.63‬‬ ‫‪dLog CO 2 ‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯿﺰان آﻟﻮدﮔﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬درﺟﮥ ﺑﺎزﺑﻮدن اﻗﺘﺼﺎد ﮐﺸﻮر‬
‫‪- 4.19‬‬ ‫‪- 1.61‬‬ ‫‪- 1.95‬‬ ‫‪- 2.63‬‬ ‫‪dLog GDP ‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﯿﺰان آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ راﺑﻄﻪ ﻣﻨﻔﯽ و ﻣﻌﻨﯽدار دارد‪ .‬اﯾﻦ اﻣـﺮ‬ ‫‪- 2.08‬‬ ‫‪- 1.61‬‬ ‫‪- 1.95‬‬ ‫‪- 2.64‬‬ ‫‪dLog  PD ‬‬
‫ﻣﺒﯿﻦ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ اﯾﻦ درﺟﻪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل اﻧﺘﺸﺎر اﯾﻦ ﮔﺎز و‬ ‫‪- 4.56‬‬ ‫‪- 1.61‬‬ ‫‪- 1.95‬‬ ‫‪- 2.63‬‬ ‫‪dLog OPEN‬‬ ‫‪‬‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ آﻟﻮدﮔﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي اﺛﺮ ﻣﺜﺒﺖ و‬ ‫‪- 8.95‬‬ ‫‪- 2.61‬‬ ‫‪- 2.94‬‬ ‫‪- 3.62‬‬ ‫‪dLog  EC ‬‬

‫ﻣﻌﻨﺎداري ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴـﺖ در اﯾـﺮان دارد‪ .‬ﻫﺮﭼـﻪ ﻧـﺮخ‬ ‫‪- 3.91‬‬ ‫‪- 1.61‬‬ ‫‪- 1.95‬‬ ‫‪- 2.63‬‬ ‫) ‪dLog (CAR‬‬
‫‪- 9.49‬‬ ‫‪- 1.61‬‬ ‫‪- 1.94‬‬ ‫‪- 2.62‬‬ ‫) ‪dLog (Weather‬‬
‫رﺷﺪ ﻣﺼـﺮف اﻧـﺮژي ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻧـﺮخ رﺷـﺪ ﻣﯿـﺰان ﺗﻮﻟﯿـﺪ‬
‫‪- 4.53‬‬ ‫‪- 1.61‬‬ ‫‪- 1.95‬‬ ‫‪- 2.64‬‬ ‫) ‪dLog (Rain‬‬
‫آﻻﯾﻨﺪه ﻫﺎي زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﻧﺘﯿﺠـﻪ‬
‫ﻣﺄﺧﺬ‪ :‬ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻣﺪل ﺑﺎ واﻗﻌﯿﺎت اﻗﺘﺼﺎد اﯾﺮان ﺳﺎزﮔﺎر اﺳـﺖ‪ .‬در ﻧﻬﺎﯾـﺖ‬
‫ﺷــﺎﯾﺎن ذﮐــﺮ اﺳــﺖ ﺗﮑﻨﯿــﮏ ‪ GMM‬ﺑــﻪ ﻣﻨﻈــﻮر ﺗﺨﻤــﯿﻦ‬
‫ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺠﺎزي ﺳﺎل ﻫـﺎي ‪ 77‬و ‪ 78‬ﺑـﺎ آﻟـﻮدﮔﯽ راﺑﻄـﻪ ﻣﺜﺒـﺖ و‬
‫ﻣﻌﺎدﻻت رﻓﺘﺎري ﭘﻮﯾﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻـﻞ از‬
‫ﻣﻌﻨﯽدار را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮآورد اﻟﮕﻮي ﻣﺪﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي‪-‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ روش ﮔﺸـﺘﺎورﻫﺎي‬
‫ﺟﺪول )‪ :(3‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﺪل آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻌﻤﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ در ﺟﺪول )‪ (2‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي اﻗﻠﯿﻤﯽ‬
‫ﺟﺪول )‪ :(2‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﺪل آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫آﻣﺎره ‪t‬‬ ‫ﺿﺮﯾﺐ‬ ‫ﻣﺘﻐﯿﺮ‬
‫ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫‪3.3049‬‬ ‫‪0.037‬‬ ‫‪c‬‬
‫آﻣﺎره ‪t‬‬ ‫ﺿﺮﯾﺐ‬ ‫ﻣﺘﻐﯿﺮ‬
‫‪0.0087‬‬ ‫‪0.001‬‬ ‫‪dLog CO 2  1 ‬‬
‫‪1.44‬‬ ‫‪- 0.019‬‬ ‫‪c‬‬
‫‪2.2033‬‬ ‫‪0.05‬‬ ‫) ‪dLog (CAR‬‬
‫‪3.37‬‬ ‫‪0.18‬‬ ‫‪dLog CO2  1 ‬‬
‫‪- 2.2356‬‬ ‫‪- 0.78‬‬ ‫) ‪dLog (Weather‬‬
‫‪9.31‬‬ ‫‪0.72‬‬ ‫‪dLog GDP ‬‬
‫‪- 2.4697‬‬ ‫‪- 0.17‬‬ ‫) ‪dLog (Rain‬‬
‫‪1.86‬‬ ‫‪0.73‬‬ ‫‪dLog  PD ‬‬
‫‪- 3.5317‬‬ ‫‪- 0.28‬‬ ‫‪D59‬‬ ‫‪- 1.95‬‬ ‫‪- 0.08‬‬ ‫‪dLog OPEN‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0.52‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪4.04‬‬ ‫‪0.27‬‬ ‫‪dLog  EC ‬‬
‫‪2.2‬‬ ‫‪D-W‬‬ ‫‪3.88‬‬ ‫‪0.22‬‬ ‫‪D7778‬‬
‫‪(06134) 5.3821‬‬ ‫آﻣﺎره ‪ J‬ﻫﺎﻧﺴﻦ‬
‫‪0.58‬‬ ‫‪R2‬‬
‫ﻣﺄﺧﺬ‪ :‬ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﯿﻖ‬ ‫‪1.63‬‬ ‫‪D-W‬‬
‫ﺟﺪول )‪ (3‬ﺿﺮاﯾﺐ ﺗﺨﻤﯿﻨﯽ ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﯿﻤﯽ ﺑﺮ ﻣﯿﺰان آﻟﻮدﮔﯽ‬ ‫‪(0.7354) 6.89‬‬ ‫آﻣﺎره ‪ J‬ﻫﺎﻧﺴﻦ‬
‫ﻫﻮاي ﮐﺸﻮر را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃـﻮر ﮐـﻪ از ﻧﺘـﺎﯾﺞ ﺑـﺮآورد‬ ‫ﻣﺄﺧﺬ‪ :‬ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮔﺮدد ﻣﯿﺰان آﻣﺎره ‪ J‬ﻫﺎﻧﺴﻦ ﮔﻮﯾﺎي اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻨﺎﺳﺐ‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﺟﺪول )‪ (2‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻋﻼﺋـﻢ‬

‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ‪57 ،1394‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ اﯾﺮان ﺑﺎ ﻧﮕﺎه وﯾـﮋه ﺑـﺮ دو‬
‫دﯾﺪﮔﺎه اﻗﺘﺼـﺎدي‪-‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و ﻓﺮاﺳـﻨﺞﻫـﺎي اﻗﻠﯿﻤـﯽ را ﻣـﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار داد‪ .‬دوره زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳـﺎلﻫـﺎي ‪ 1353-1392‬و‬
‫ﻣﺪل ﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده روش ‪ GMM‬ﺑﺮآورد ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ‪ -1 :‬اﺛﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي‪ ،‬درﺟـﻪ ﺗـﺮاﮐﻢ‪،‬‬
‫ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و ﺗﻌﺪاد ﺧﻮدروﻫﺎ ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﻣﺜﺒﺖ‬
‫و ﻣﻌﻨﺎدار ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ؛‪ -2‬درﺟـﮥ ﺑـﺎزﺑﻮدن اﻗﺘﺼـﺎد ﮐﺸـﻮر‪ ،‬درﺟـﻪ‬
‫ﺣﺮارت و ﻣﯿﺰان ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ﻣﯿﺰان آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ راﺑﻄـﻪ‬
‫ﻣﻨﻔﯽ و ﻣﻌﻨﯽدار داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﻓﺰاﯾﺶ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﺸﻮر ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از اﻫﺪاف ﻣﻬﻢ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻫﺮ ﻣﻘﻄﻌﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺗﻤﻬﯿﺪاﺗﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺳﯿﺎﺳـﺖﮔـﺬاران اﺗﺨـﺎذ‬
‫ﮔﺮدد ﮐﻪ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﻢﺗﺮﯾﻦ ﺻﺪﻣﻪ را ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ وارد‬
‫آورده و اﻫﺪاف ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﻣﺤﻘﻖ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ‬
‫اﻫﻤﯿﺖ ﺣﻔﻆ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ و ﺗﺪاوم روﻧﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار‪ ،‬ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﮐﻨﺎر ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧـﺎﻟﺺ داﺧﻠـﯽ اﻣـﺮي‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺣﺎﯾﺰ اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ آﻟﻮدﮔﯽ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽﮔﺮدد ﮐـﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﺻـﺮﻓﻪﺟـﻮﯾﯽ در‬
‫ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در رأس اﻫﺪاف دوﻟﺖ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰيﻫﺎ و ﻋﻤﻠﯿﺎت اﺟﺮاﯾﯽ ﮔﺴـﺘﺮده و ﻓﺮاﮔﯿـﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﺮژيﻫﺎي ﻧﻮ و ﺗﺠﺪﯾﺪﭘـﺬﯾﺮ ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﻧـﺮژي‬
‫ﺧﻮرﺷﯿﺪي‪ ،‬اﻧﺮژي ﺑﺎد و اﻧﺮژي ﺟﺬر و ﻣـﺪ و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ اﻧـﺮژي‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﯿﺮوﮔﺎه ﻫﺎي آﺑﯽ در ﻣﻨﺎﻃﻖ وﺳﯿﻌﯽ از ﮐﺸﻮر ﺻـﻮرت‬
‫ﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺟﺎﻣﻊ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي )ﮐﻮﺗﺎهﻣﺪت‪،‬‬
‫ﻣﯿﺎن ﻣﺪت و ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت( ﺑﺎ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻫﺎي ﻗﺎﺑـﻞ ﺣﺼـﻮل ﺗـﺪوﯾﻦ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻮدروﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ آﻻﯾﻨـﺪﮔﯽ ﮐﻤﺘـﺮي‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﯿﺰ در دﺳﺘﻮر ﮐﺎر ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺛﺮ ﻣﻨﻔﯽ و ﻣﻌﻨﯽدار درﺟﻪ ﺑﺎز ﺑﻮدن ﺑـﺮ آﻟـﻮدﮔﯽ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ واردات و ﺻﺎدرات در ﮐﺸﻮر ﺑﺎ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي اﻧﺠـﺎم‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان اﻣﯿﺪوار ﺑﻮد ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﺑﺎﻻ‬
‫و ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﮔﺰاف اﻗﺘﺼﺎدي‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪات داﺧﻠﯽ آﺳﯿﺐ ﻧﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬وارد ﮐﺸﻮر ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪ‬
‫ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ از آﻟـﻮدﮔﯽ ﻫـﺎي ﻧﺎﺷـﯽ از ﺗﻮﻟﯿـﺪ اﯾـﻦ ﻣﺤﺼـﻮﻻت‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي اﺑﺰاري اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮﯾﯽ دﯾﮕﺮ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﺑﻪﮐـﺎر‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه از ﻣﻨﻈﺮ آﻣﺎري ﻣﻌﻨﯽدار ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻌﺪاد ﺧﻮدروﻫﺎي ﺳﻮاري‬
‫در ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﯿﺰان آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا اﻓﺰوده ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻧﺘـﺎﯾﺞ ﺗﺨﻤـﯿﻦ‬
‫ﺑﻪدرﺳﺘﯽ ﻓﺮﺿﯿﻪ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒـﺎرﺗﯽ‪ ،‬ﺑـﺎ ﯾـﮏ درﺻـﺪ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ در ﻧﺮخ رﺷﺪ ﺗﻌﺪاد ﺧﻮدروﻫﺎي ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﻣﯿـﺰان آﻟـﻮدﮔﯽ‬
‫ﻫﻮا ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ‪ 0/05‬درﺻﺪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬از ﺳـﻮﯾﯽ دﯾﮕـﺮ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ درﺟـﻪ ﺣـﺮارت ﻫـﻮا‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ )ﻫﻮا ﮔﺮمﺗﺮ ﺷﻮد( ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﺟﺮﯾﺎن ﻫـﻮاﯾﯽ ﺑـﯿﻦ‬
‫زﻣﯿﻦ و اﺗﻤﺴﻔﺮ ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﯾـﻦ ﻣـﯽﮔـﺮدد ﮐـﻪ‬
‫آﻻﯾﻨﺪهﻫﺎ ﺟﻤﻊ ﻧﺸﻮﻧﺪ و ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ در دﻣـﺎي ﻫـﻮاي ﮐـﻢ )درﺟـﻪ‬
‫ﺣﺮارت ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﺑﺪ( ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﻮدن ﻫﻮاي ﺳﺮد‪ ،‬واروﻧﮕﯽ‬
‫ﻫﻮا ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﺪﯾﺪ آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮ‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﻣﺘﻐﯿﺮ درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺑـﺎ آﻟـﻮدﮔﯽ ﻫـﻮا راﺑﻄـﻪ ﻋﮑـﺲ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ در ﻣﺪل ﺑﺮآوردي ﻧﺸﺎن داده ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺿﺮاﯾﺐ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿـﺰان اﺛﺮﮔـﺬاري‬
‫را ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﯿﻤـﯽ ﮐـﻪ‬
‫در ﻣﺪل ﺑﺮآوردي اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﯿـﺰان ﺑﺎرﻧـﺪﮔﯽ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه راﺑﻄﻪ ﻋﮑﺲ اﯾﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﺎ آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺑﺤﺚ و ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي‬
‫ﻃﯽ دو دﻫﻪ اﺧﯿﺮ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن ﺳﻄﺢ ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﯾـﺎﻓﺘﮕﯽ ﺟﻮاﻣـﻊ و‬
‫ﻣﯿﺰان دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي زﯾﺴـﺖ ﻣﺤﯿﻄـﯽ و ﺑـﻪ ﺗﻌﺒﯿـﺮي‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﻣﻼﺣﻈﺎت زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ در ﮐﺎﻧﻮن ﺗﻮﺟﻪ ﭘﮋوﻫﺶﮔـﺮان‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﺣﻮزه اﻗﺘﺼﺎد ﻧﯿﺰ ﺑﺎ روﯾﮑﺮدي‬
‫ﺧﺎص ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎﺗﯽ ﮐـﻪ در اﯾـﻦ‬
‫ﺣﻮزه ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﻣﯿـﺎن‬
‫آﻟـﻮدﮔﯽ و رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي اﺳـﺖ‪ .‬در ﺑـﯿﺶﺗـﺮ ﮐﺸـﻮرﻫﺎ و ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺼﻮص ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰيﻫﺎ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺘﺄﺳـﻔﺎﻧﻪ رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي‬
‫ﻣﺬﮐﻮر ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي ﻧﺎﮔﻮاري ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در زﻣﯿﻨﮥ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴـﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺴﺘﺮ ﺑﯿﺶﺗﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫـﺎي اﻗﺘﺼـﺎدي‪،‬‬
‫ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ اﺳﺖ و در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫در اﺑﺘﺪاﺋﯽﺗﺮﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ واﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾـﻦ ﻣﻘﺎﻟـﻪ‬
‫‪www.SID.ir‬‬
‫‪Archive of SID‬‬
‫ﻧﻈﺮي و ﻫﻤﮑﺎران‪ :‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ در اﯾﺮان ﻃﯽ دوره ‪1353-1392‬‬
‫از ﺧﻮدرو ﺷﺨﺼﯽ و ﺑﺎﻻﺑﺮدن ﻣﻄﻠﻮﺑﯿﺖ ﺳﻔﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺎوﮔﺎن‬
‫ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻘﺶ زﯾـﺎدي در ﭘﯿﺸـﺒﺮد اﻫـﺪاف ﺗﻮﺳـﻌﻪ‬
‫ﭘﺎﯾﺪار ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺟﺎﻣﻊ آﻟﻮدﮔﯽ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﻮم اﺛﺮ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮ ﮐﺎﻫﺶ اﺛﺮ‬
‫اﻓﺰاﯾﺸﯽ آﻟﻮدﮔﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اداﻣـﻪ اﯾـﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ در‬
‫ﺳﺎلﻫﺎي آﺗﯽ و ﮔﺴﺘﺮش آن در ﺗﻤﺎم ﮐﺸﻮر ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻘﻠﯿﻞ اﺛﺮ آﻟﻮدﮔﯽ و اﻓﺰاﯾﺶ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺷـﻮد و در ﻣﺠﻤـﻮع‬
‫اﯾﻦ روﻧﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﻫﺪاف ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺑﯿﺴﺖ ﺳـﺎﻟﻪ و ﺑـﻪﻣﻨﻈـﻮر‬
‫دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺧﻮدروﻫﺎ‪ ،‬ﮐﻨﺘﺮل ﻣﻮﺗﻮر ﺳﯿﮑﻠﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﺪم اﺳﺘﻔﺎده‬
‫‪ ،35‬ﺷﻤﺎره ‪.61-72 ،49‬‬
‫ﺷﯿﺮوي‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﯿﻦ )‪ .(1390‬ﭘﺮوﺗﮑـﻞ ﮐﯿﻮﺗـﻮ و ﺗـﺄﻣﯿﻦ ﻣـﺎﻟﯽ‬
‫ﻃﺮحﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي در ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ .‬ﻓﺼـﻠﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﻘﻮق و ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،13‬ﺷﻤﺎره ‪.205-230 ،32‬‬
‫ﺻﻔﻮي‪ ،‬ﺳﯿﺪﯾﺤﯿﯽ و ﻋﻠﯿﺠﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻬﻠﻮل )‪ .(1385‬ﺑﺮرﺳـﯽ ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﯿــﺎﯾﯽ در آﻟــﻮدﮔﯽ ﻫــﻮاي ﺗﻬــﺮان‪ .‬ﭘــﮋوﻫﺶﻫــﺎي‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬دوره ‪ ،38‬ﺷﻤﺎره ‪.99-112 ،58‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻬﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺴﻦ )‪ .(1389‬ﺗﻐﯿﯿـﺮات آب و ﻫـﻮاﯾﯽ‪ :‬ﺗـﺄﻣﻠﯽ ﺑـﺮ‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎ و ﺗﺪاﺑﯿﺮ ﺣﻘـﻮﻗﯽ ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﻠـﻞ ﻣﺘﺤـﺪ‪ .‬ﻓﺼـﻠﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸـﮑﺪه ﺣﻘـﻮق و ﻋﻠـﻮم ﺳﯿﺎﺳـﯽ داﻧﺸـﮕﺎه‬
‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬دوره ‪ ،40‬ﺷﻤﺎره ‪.193-214 ،1‬‬
‫ﻓﻄﺮس‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻦ و ﺑﺮزﮔﺮ‪ ،‬ﺣﻤﯿـﺪه )‪ .(1392‬اﺛـﺮات ﺑﺮﺧـﯽ‬
‫ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﮐﻼن اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮ اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺎز دي اﮐﺴـﯿﺪﮐﺮﺑﻦ در‬
‫آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي و اﯾـﺮان ‪ ،1995-2007‬ﭘﮋوﻫﺸـﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼـﺎد‬
‫ﮐﻼن‪ ،‬دوره ‪ ،8‬ﺷﻤﺎره ‪.141-158 ،16‬‬
‫ﻓﻄﺮس‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺣﺴـﻦ و ﻓﺘﺤـﯽ‪ ،‬اﺑـﻮذر )‪ .(1390‬ﺷﻬﺮﻧﺸـﯿﻨﯽ و‬
‫آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا در اﯾﺮان‪ .‬اوﻟﯿﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ اﻗﺘﺼﺎد ﺷﻬﺮي اﯾـﺮان‪،‬‬
‫‪.1-16‬‬
‫ﻗﺮﺑــﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤــﺪ و ﻓﯿــﺮوززارع‪ ،‬ﻋﻠــﯽ )‪ .(1387‬ﻣﻘﺪﻣــﻪاي ﺑــﺮ‬
‫ارزشﮔﺬاري ﻣﺤـﯿﻂ زﯾﺴـﺖ‪ .‬ﻣﺆﺳﺴـﻪ ﭼـﺎپ و اﻧﺘﺸـﺎرات‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﯽ ﻣﺸﻬﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻼردي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ و اﺻﻐﺮي‪ ،‬ﺳﻮﺳﻦ )‪ .(1383‬ﺷﯿﻤﯽ ﻣﺤـﯿﻂ‬
‫‪58‬‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﮐﻢﺗﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﺷﺪه و ﮐﺸﻮر در ﺗﻮﻟﯿﺪ آﻧﻬـﺎ ﻣﺰﯾـﺖ ﻧﺴـﺒﯽ دارد‪ ،‬ﺻـﺎدر ﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺷﺎﯾﺎن ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻌﺪاد ﺧﻮدروﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪاﺗﯽ‬
‫و وارداﺗﯽ ﮐﺸﻮر ﮐﻨﺘﺮل ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ آﻟﻮدﮔﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺤـﯿﻂ‬
‫زﯾﺴﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﮔﺮدد‪ .‬در اﯾـﻦ راﺳـﺘﺎ ﻋـﻼوه ﺑـﺮ ﮐﻨﺘـﺮل ﺗﻮﻟﯿـﺪ و‬
‫واردات ﺧﻮدروﻫﺎ‪ ،‬ﮐﺎﻫﺶ ﻣﺼﺮف ﺳﻮﺧﺖﻫﺎ ﺑﺎ آﻻﯾﻨﺪﮔﯽ زﯾـﺎد‪،‬‬
‫اﺻﻼح ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮرات در ﺷـﻬﺮﻫﺎي ﺑـﺰرگ‪ ،‬ارﺗﻘـﺎء ﮐﯿﻔﯿـﺖ‬
‫ﺳﻮﺧﺖ و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘـﯽ‪ ،‬ﺟﻤـﻊآوري ﺧﻮدروﻫـﺎي‬
‫ﻓﺮﺳـﻮده و ﺧـﺎرج از اﺳـﺘﺎﻧﺪارد‪ ،‬ﺟـﺪي ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻣﻌﺎﯾﻨـﻪ ﻓﻨـﯽ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﺑﻬﺒﻮدي‪ ،‬داود؛ ﺑﺮﻗـﯽﮔﻠﻌـﺬاﻧﯽ‪ ،‬اﺳـﻤﺎﻋﯿﻞ و ﻣﻤـﯽﭘـﻮر‪ ،‬ﺳـﯿﺎب‬
‫)‪ .(1393‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ رﺷـﺪ اﻗﺘﺼـﺎدي ﺑـﺮ آﻟـﻮدﮔﯽ ﻣﺤـﯿﻂ‬
‫زﯾﺴﺖ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼـﺎد ﮐـﻼن‪ ،‬دوره‬
‫‪ ،9‬ﺷﻤﺎره ‪.37-52 ،17‬‬
‫ﭘﮋوﯾﺎن‪ ،‬ﺟﻤﺸﯿﺪ و ﻣﺮادﺣﺎﺻﻞ‪ ،‬ﻧﯿﻠﻮﻓﺮ )‪ .(1386‬ﺑﺮرﺳﯽ اﺛﺮ رﺷﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﯽ ﻫـﻮا‪ .‬ﻓﺼـﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸـﻬﺎي اﻗﺘﺼـﺎدي‪،‬‬
‫ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪.141-160 ،4‬‬
‫ﭘﻮراﺣﻤﺪ‪ ،‬اﺣﻤﺪ )‪ .(1377‬ﻧﻘﺶ اﻗﻠﯿﻢ و ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎﯾﯽ در‬
‫آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮاي ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺷـﻤﺎره‬
‫‪.38-53 ،34‬‬
‫ﺗﺮﻧــﺮ‪ ،‬آر‪.‬ك؛ ﭘﯿــﺮس‪ ،‬دي و ﺑــﺎﺗﻤﻦ‪ ،‬اي )‪ .(1374‬اﻗﺘﺼــﺎد‬
‫ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺳﯿﺎوش دﻫﻘﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ ﮐـﻮﭼﮑﯽ‪،‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﮐﻼﻫﯽ اﻫﺮي‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﯽ ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬ﭼﺎپ‬
‫اول‪.‬‬
‫ﺗﺮﯾﻮدي‪ ،‬آر‪ .‬ﮐﯽ )‪ .(1389‬ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑـﺮ آﻟـﻮدﮔﯽ ﻫـﻮا‪ .‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ‪:‬‬
‫ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻟﯿﻠﯽ‪ ،‬ﻧﻔﯿﺴﻪ ﻧﻮرﯾﻪ‪ ،‬زﻫﺮا ﻋﻄﺎﻓﺮ‪ ،‬ﺗﺤﺖﻧﻈـﺮ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﻫﺎدي دﻫﻘﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻧﺪﯾﺸﻪ رﻓﯿﻊ‪.‬‬
‫دادﮔﺮ‪ ،‬ﯾﺪاﻟﻪ و ﻧﻈـﺮي‪ ،‬روحاﻟـﻪ )‪ .(1387‬آب‪ ،‬ﻣﺤـﯿﻂزﯾﺴـﺖ و‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار‪ .‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻬﻨﺪس اﺳﻮه‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪.80-88 ،13‬‬
‫زﯾﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺼﻮر و ﺷﯿﺦزﯾـﻦاﻟـﺪﯾﻦ‪ ،‬آذر )‪ .(1388‬ﺗﻨـﻮع زﯾﺴـﺖ‬
‫ﻣﺤﯿﻄﯽ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ :‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﻘﻄﻌﯽ ﮐﺸﻮري )ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿـﺪ‬
‫ﺑﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ(‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﻣﺤـﯿﻂ ﺷﻨﺎﺳـﯽ‪ ،‬دوره‬
‫‪www.SID.ir‬‬
Archive of SID

59 ،1394 ‫ زﻣﺴﺘﺎن‬،‫ ﺷﻤﺎره ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ‬،‫ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‬ ‫ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‬،‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬

.75-95 ،‫ ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‬،‫دﻫﻢ‬ .‫ ﻣﺒﺘﮑﺮان‬.‫ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ‬:‫زﯾﺴﺖ‬

‫ ﺗﺄﻣﻠﯽ ﺑﺮ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠـﯽ در‬.(1393) ‫ ﻋﻠﯽ‬،‫ﻧﻮاري‬ ‫ آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا و‬.(1389) ‫ ﻣﺮﺿﯿﻪ‬،‫ زﻫﺮا و ﻏﻔﺎريﮔﻮﻟﮏ‬،‫ﻧﺼﺮاﻟﻠﻬﯽ‬
‫ ﺳﺎل‬،‫ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ‬.‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮات آب و ﻫﻮاﯾﯽ‬ ‫ در‬SO2 ‫ و‬SPM ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آن )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي اﻧﺘﺸـﺎر‬
.47-58 ،9 ‫ ﺷﻤﺎره‬،5 ‫ ﺳﺎل‬،‫ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬.(‫ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺗﻮﻟﯿﺪي اﯾﺮان‬
Akpan, U. F., & Abang, D. E. (2014). Jaccard, M., Nyboer, J., & Sandownik, B. (2002),
Environmental Quality and Economic Growth: Domestic Policy Options: The Cost of Climate
A Panel Analysis of the "U" in Kuznets. Policy. UBC Press, Vancouver, BC, 175–198.
MPRA Paper No, 54461, 1-22, posted 20.
Khalil, S., & Inam, Z. (2006), Is Trade Good for
March: http://mpra.ub.uni-
Environment? A Unit Root Co-integration
muenchen.de/54461/
Analysis. Journal of Pakistan Development
Al-Mulali, U., Saboori, B., & Ozturk, I. (2015). Review, 45(4), 1187-1196.
Investigating the Environmental Kuznets
Khalil, S., Azhar. U., & Hasnain, A. (2007).
Curve Hypothesis in Vietnam. Energy Policy,
Environmental Effects of Trade Liberalization:
76, 123–131.
A Case Study of Pakistan, Journal of Pakistan
Arouri, M., Shahbaz, M., Onchang, R., Islam, F., Development Review, 46(4), 645-655.
& Teulon, F. (2014). Environmental Kuznets
Mugableh, M. I. (2013). Analysing the CO2
Curve in Thailand: Cointegration and
Emissions Function in Malaysia:
Causality Analysis. Working Paper Series,
Autoregressive Distributed Lag Approach.
IPAG Business School, 1-34:
Procedia Economics and Finance, 5, 571 -580.
Begum, R. A., Sohag, K., Mastura Syed
Muhammad, S., Muhammad Adnan, H. Q., &
Abdullah, S., & Jaafar, M. (2015). CO2
Kumar, T. A. (2013), Economic Growth,
Emissions, Energy Consumption, Economic
Energy Consumption, Financial Development,
and Population Growth in Malaysia.
International Trade and CO2 emissions in
Renewable and Sustainable Energy Reviews,
Indonesia. Renewable and Sustainable Energy
41, 594–601.
Reviews, 25, 109-121.
Chaitanya, K. (2007). Rapid Economic Growth
Nasir, M., & Rehman, F. U. (2011).
and Industrialization in India, China and
Environmental Kuznets Curve for Carbon
Brazil: At What Cost?. William Davidson
Emissions in Pakistan: An empirical
Institute Working Paper, No. 897.
investigation. Energy Policy, 39(3), 1857–
Dinda, S., & Coondoo, D. (2006). Income and 1864.
Emission: A Panel-data based Cointegration
Panayotou, T. (2000). Economic Growth and the
Analysis. Ecological Economics, 57(2), 167–
Environment. CID Working Paper, No. 56,
181.
Environment and Development Paper, 4,
Eugen, T., Madalina, I., Vlad, C., & Ovidiu, B. Center for International Development at
(2003), Correlations between the Air Pollution Harvard University.
and the Rainfall Composition in Jiului Valley
Perkins, S. (2011). Green Growth and Transport.
Area. Studia Universitatis Babes-Bolyai,
International Transport Forum at the OECD,
Geologia, 2, 95-100.
Paris.
Heidari, H., Katircioğlu, S. T., & Saeidpour, L.
Rehan, R., & Nehdi, M. (2005). Carbon Dioxide
(2015), Economic Growth, CO2 Emissions,
Emissions and Climate Change: Policy
and Energy Consumption in the Five Asean
Implications for the Cement Industry.
Countries. International Journal of Electrical
Environmental Science and Policy, 8, 105–
Power & Energy Systems, 64, 785–791.
114.
Hollinger, Keith H. (2008). Trade Liberalization
Richmond, A. K., & Kaufmann, R. K. (2006). Is
and the Environment: A Study of NAFTA's
There a Turning Point in The Relationship
Impact in El Paso, Texas and Juarez, Mexico.
between Income And Energy Use and/or
Virginia Polytechnic Institute and State
Carbon Emissions?. Ecological Economics,
University, 1-79.
56, 176–189.

www.SID.ir
Archive of SID

1353-1392 ‫ ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ در اﯾﺮان ﻃﯽ دوره‬:‫ﻧﻈﺮي و ﻫﻤﮑﺎران‬ 60

Sebri, M., & Salha, O. B. (2013). On the Causal /application/pdf/auv_cop20_lima_call_for_cli

Dynamics between Economic Growth, mate_action.pdf
Renewable Energy Consumption, CO2
UNFCCC. (1995). Report of the Conference of
Emissions and Trade Openness: Fresh
the Parties on its First Session, Berlin, 28
Evidence from BRICS Countries. Renewable
March -7 April 1995. (Decision -COP 1).
and Sustainable Energy Reviews, 39, 14-23.
UNFCCC. (1997), Kyoto Protocol to the Unite d
Taskin, F., & Zaim, O. (2001). The Role of
Nations Framework Convention on Climate
International Trade on Environmental
Change, Kyoto.
Efficiency: A DEA Approach. Journal of
Economic Modeling, 18(1), 1-17. World Bank (2014). World Development
Indicators (WDI). CD-ROM. Washington.
The Economist (2014). Climate Diplomacy:
Flexible or Toothless? Turning Promises to Yamin, F., & Depledge, J. (2004). The
Cut Emissions into a Binding Global Deal. International Climate Change Regime: A
http://www.economist.com. Guide to Rules, Institutions and Procedures.
Cambridge University Press.
UNFCCC. (United Nations Framework
Convention on Climate Change), Lima call for Yhdego, M. (1995). Environmental Pollution
climate action, Advance unedited version, Management for Tanzania: Towards Pollution
(Decision -COP 20). available at: Prevention. Journal of Cleaner Production,
http://unfccc.int/files/meetings/lima_dec_2014 3(3), 143-151.

www.SID.ir