ΕΠΟ 33

Δημιουργία και εξέλιξη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων

1
 ΕΠΟ 33
Δημιουργία και εξέλιξη των Ευρωπαϊκών
Κοινοτήτων

Ευρωπαϊκά Ιδεολογικά ρεύματα β’ μισό 20ου αιώνα

«Δημιουργία των Τριών Ευρωπαϊκών
Κοινοτήτων»

2
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Το γερμανικό Ζήτημα

• Το καθεστώς της ηττημένης Γερμανίας δημιουργούσε τριβές στις σχέσεις των ΗΠΑ
και των συμμάχων τους καθώς και της ΕΣΣΔ.

• Λίγο αργότερα, στα χρόνια μετά την κρίση του Βερολίνου (‘48) και τη διαίρεση της
Γερμανίας, η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (Δυτική Γερμανία) έγινε η
αιτία για ένα άλλο πρόβλημα, αυτή τη φορά μέσα στο δυτικό μπλοκ.

• Στη βάση του το ζήτημα ήταν απλό. Η Δυτική Γερμανία αντιπροσώπευε μια χώρα
δυνητικά ισχυρή από άποψη τόσο οικονομική όσο και στρατιωτική.

3
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Το γερμανικό Ζήτημα

• Μεταξύ του 1949 και του 1955 είχε ωριμάσει η ιδέα ότι οι σύμμαχοι δε θα έπρεπε
να επαναλάβουν τα λάθη του τέλους του Α΄ παγκοσμίου πολέμου, όταν οι
ιδιαίτερα επαχθείς όροι που επιβλήθηκαν στην ηττημένη Γερμανία περιόρισαν
την οικονομική της ανάπτυξη, την ώθησαν στην οικονομική και πολιτική
εσωστρέφεια και συντέλεσαν στην ενίσχυση των αντιδημοκρατικών τάσεων που
κατέληξαν στην κυριαρχία του ναζισμού.

4
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Το γερμανικό Ζήτημα

• Ιδιαίτερα η κυβέρνηση των ΗΠΑ κατέληξε στην άποψη ότι η Γερμανία θα έπρεπε
να βοηθηθεί με τρόπο ο οποίος θα της επέτρεπε να ανοικοδομήσει και να
αναπτύξει την οικονομία της, αλλά και να αποκτήσει μια περιορισμένη αλλά
αξιόμαχη στρατιωτική οντότητα (δεν επιτρεπόταν στη Γερμανία να αναπτύξει
όπλα μαζική καταστροφής) στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ και των εξελισσόμενων θεσμών
ευρωπαϊκής συνεργασίας.

5
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

«Ειδική Σχέση»

• Ο όρος αυτός χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά το 1951 σε μια αναφορά του

Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ.

• Ο όρος συμπυκνώνει τις ποικίλες διπλωματικές, πολιτικές, στρατιωτικές, αλλά και

πολιτισμικές διασυνδέσεις που χαρακτήρισαν την εξέλιξη της συνεργασίας μεταξύ
Βρετανίας και ΗΠΑ.

6
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

«Ειδική Σχέση»

• Η συνεργασία αυτή αποτέλεσε έναν από τους βασικούς όρους για την εσωτερική
σταθερότητα και λειτουργικότητα του ΝΑΤΟ. Αλλά η «ειδική σχέση» εξελίχθηκε
και σε κρίσιμο παράγοντα για την ακύρωση διαφόρων σχεδίων που κατά καιρούς
απέβλεπαν σε μια περισσότερο αυτόνομη ευρωπαϊκή πολιτική και αμυντική
παρουσία στη διεθνή σκηνή.

7
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Η Ίδρυση της ΕΚΑΧ

• Ο Γάλλος Υπουργός Εξωτερικών Robert Schuman, βασίστηκε σε σχέδια που είχε

επεξεργαστεί και προετοιμάσει ο ειδικός και τεχνοκράτης Jean Monnet, και διακήρυξε το
1950, το ομώνυμο σχέδιο που μπορεί να αποδοθεί με τη μορφή τεσσάρων σημείων:

– Βασικός σκοπός είναι η διατήρηση της ειρήνης στην Ευρώπη.

– Η διατήρηση της ειρήνης μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη σταδιακή ενοποίηση της

Ευρώπης και η ενοποίηση αυτή δεν μπορεί παρά να ξεκινήσει με τη γαλλογερμανική
συμφιλίωση.

– Χρειάζεται για όλα αυτά σταδιακή προσέγγιση

– Ειδικότερα, προτείνει τη συγχώνευση των τομέων Άνθρακα και Χάλυβα της γερμανική,
της γαλλικής και γενικότερα της ευρωπαϊκής οικονομίας.

8
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Η Ίδρυση της ΕΚΑΧ

• Ο Jean Monnet τόνισε ότι το Σχέδιο Schuman για την ίδρυση της ΕΚΑΧ θέτει τη
βάση για την οικοδόμηση μιας νέας Ευρώπης μέσω της συγκεκριμένης επιτυχίας
ενός υπερεθνικου καθεστώτος σε ένα περιορισμένο αλλά κρίσιμο πεδίο της
οικονομικής ζωής.

• Ο Δυτικογερμανός καγκελάριος Adenauer συμφώνησε ότι το Σχέδιο Shuman,

παρόλο που ξεκινούσε από το οικονομικό πεδίο, θα είχε τελικά προπαντός
«πολιτική σημασία».

9
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Η Ίδρυση της ΕΚΑΧ

• Πέρα από τη ρητορική, υπάρχουν δύο σημεία της διακήρυξης που έχουν ιδιαίτερη
σημασία:

 H γάλλο-γερμανική σχέση θεωρείται το κλειδί της ευρωπαϊκής ενότητας. Στην

τελευταία παράγραφο ο Schuman υπονοεί ότι οι κοινές ρυθμίσεις είναι δυνατόν
να ξεκινήσουν μόνο με αυτές τις δύο χώρες, αλλά σαφώς υπονοείται ότι θα
ακολουθήσουν κι άλλες. Στην πραγματικότητα, η διακήρυξη του Schuman
σηματοδοτεί την αρχή αυτού που θα αποτελούσε τον γαλλογερμανικό άξονα στις
ευρωπαϊκές υποθέσεις. Δεν είναι υπερβολή να ισχυριστούμε ότι στο εξής η
πορεία της ευρωπαϊκής ιστορίας, και μαζί της οι προοπτικές της ενοποίησης,
περιστράφηκαν γύρω από την πορεία αυτής της σχέσης.

10
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Η Ίδρυση της ΕΚΑΧ

• Πέρα από τη ρητορική, υπάρχουν δύο σημεία της διακήρυξης που έχουν ιδιαίτερη
σημασία:

 Ο Schuman έμμεσα απέρριψε κάθε πρόταση ενός άμεσου «συντάγματος» για

την Ευρώπη. Η απόρριψη ενός ενιαίου συνταγματικού πλαισίου και η
συγκέντρωση στο «περιορισμένο, αλλά αποφασιστικής σημασίας σημείο» θα
γινόταν το σήμα κατατεθέν αυτού που έγινε γνωστό ως «λειτουργισμός».

11
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Η Ίδρυση της ΕΚΑΧ

• Η ΕΚΑΧ ιδρύθηκε λοιπόν, το 1951 με τη Συνθήκη των Παρισίων. Έξι κράτη ήταν τα
ιδρυτικά: Be. Ne. Lux, Γαλλία, Δ. Γερμανία, Ιταλία.

 Κύριος σκοπός της Κοινότητας ήταν η δημιουργία μιας ευρωπαϊκής κοινής

αγοράς στους τομείς του άνθρακα, του σιδήρου και του χάλυβα.

• Η Συνθήκη των Παρισίων εγκαθίδρυσε ορισμένους κοινούς ευρωπαϊκούς

(Κοινοτικούς) θεσμούς για τη διαχείριση της κοινής αγοράς στους συγκεκριμένους
αυτούς τομείς. Η Ύπατη Αρχή (ο πλέον σημαντικός θεσμός) είχε ένα προχωρημένο
βαθμό αυτονομίας απέναντι στα κράτη-μέλη και διέθετε εκτενείς αρμοδιότητες.
12
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Η Ίδρυση της ΕΚΑΧ

• Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε πραγματικά τη σημασία του

Σχεδίου Schuman, αλλά και το πόσο τολμηρό και καινοτόμο ήταν για την
εποχή του, πρέπει να θυμηθούμε την ένταση, τις διαστάσεις και τη μακρά
προϊστορία που χαρακτήριζαν τη γαλλογερμανική αντιπαλότητα.

• Ο γαλλογερμανικός ανταγωνισμός είχε καταλήξει σε μεγάλης κλίμακας

πολεμικές αναμετρήσεις στον 19ο και στον 20ο αιώνα και αποτελούσε
μια από τις παραμέτρους που είχαν καταστήσει την Ευρώπη πριν από το
1945 πεδίο αλλεπάλληλων κρίσεων.

13
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Η Ίδρυση της ΕΚΑΧ

• Ταυτόχρονα, η δημιουργία της ΕΚΑΧ αντιπροσώπευε και μια εξαιρετική

επιβεβαίωση της λειτουργικής προσέγγισης.

• Η ΕΚΑΧ βασιζόταν στην οικονομική συνεργασία, περιοριζόταν σε έναν τομέα ο

οποίος όμως είχε μεγάλη σημασία για τις χώρες που συμμετείχαν και χωρίς να
ξεκινά από το καθαρά πολιτικό πεδίο, έκανε τεράστια άλματα οικονομικής
συνεργασίας και ολοκλήρωσης τα οποία, στη συνέχεια, είχαν σημαντικές
πολιτικές επιπτώσεις και προεκτάσεις.

14
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Η Ίδρυση της ΕΥΡΑΤΟΜ και της ΕΟΚ

• Η εμπειρία των πρώτων χρόνων λειτουργίας της ΕΚΑΧ είχε αποδειχτεί ιδιαίτερα
επιτυχημένη και ενθαρρυντική.

• Οι προτάσεις της επιτροπής Spaak (στη Συνδιάσκεψη της Μεσσίνα) αφορούσαν

σχέδια για την περαιτέρω πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

15
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Η Ίδρυση της ΕΥΡΑΤΟΜ και της ΕΟΚ

• Αυτές οι προτάσεις αποτέλεσαν τη βάση για τη συμφωνία των έξι κυβερνήσεων

για την ίδρυση της ΕΥΡΑΤΟΜ και της ΕΟΚ.

• Οι δύο αυτές Κοινότητες ιδρύθηκαν με τις Συνθήκες της Ρώμης (1957).

16
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Η Ίδρυση της ΕΥΡΑΤΟΜ και της ΕΟΚ

Χαρακτηριστικά ΕΥΡΑΤΟΜ

• Κύριος σκοπός της νέας Κοινότητας: η δημιουργία «των απαραίτητων συνθηκών

για την ταχεία διαμόρφωση και ανάπτυξη» της βιομηχανίας της βασισμένης στην
ατομική ενέργεια.

• Για την επίτευξη του σκοπού αυτού, η ΕΥΡΑΤΟΜ επικέντρωσε τις δραστηριότητες
της στην έρευνα στο πεδίο της ατομικής ενέργειας, στο συντονισμό των
κατάλληλων επενδύσεων, σε ζητήματα ασφαλείας και προστασίας της δημόσιας
υγείας κ.α

17
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Η Ίδρυση της ΕΥΡΑΤΟΜ και της ΕΟΚ

Χαρακτηριστικά ΕΥΡΑΤΟΜ

• Όπως και η ΕΚΑΧ, έτσι και η ΕΥΡΑΤΟΜ αφορούσε ενοποίηση σε συγκεκριμένους

τομείς της ευρωπαϊκής οικονομίας. Μόνο που τώρα επρόκειτο για μια νέα μορφή
ενέργειας (την ατομική), συμβάλλοντας παράλληλα στη μείωση της εξάρτησης
της δυτικής Ευρώπης από τις πετρελαιοπαραγωγικές χώρες.

18
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Η Ίδρυση της ΕΥΡΑΤΟΜ και της ΕΟΚ

Χαρακτηριστικά ΕΟΚ

• Δημιουργία μιας Κοινής Αγοράς που θα αφορά το σύνολο και όχι επιμέρους
τομείς της οικονομίας των κρατών-μελών. Κατά συνέπεια, βλέπουμε ότι η ΕΟΚ
ξεφεύγει από την τομεακή επικέντρωση τόσο της ΕΚΑΧ όσο και της ΕΥΡΑΤΟΜ.

• Σκοποί της ΕΟΚ:

– η σύγκλιση των οικονομικών πολιτικών των κρατών μελών,

– στενότερες σχέσεις μεταξύ τους, ισόρροπη και αρμονική οικονομική ανάπτυξη και

– βελτίωση του βιοτικού επιπέδου.

19
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Η Ίδρυση της ΕΥΡΑΤΟΜ και της ΕΟΚ

Χαρακτηριστικά ΕΟΚ
• Σύμφωνα με το προοίμιο της, η Συνθήκη έθετε τις βάσεις για την επίτευξη μιας
«ολοένα και στενότερης ένωσης ανάμεσα στους λαούς της Ευρώπης.»

• Ορίζονται μια σειρά προϋποθέσεων (για την επίτευξη των στόχων) όπως:
– ανόρθωση ορισμένων κοινών εξωτερικών δασμών,
– κατάργηση όλων των εσωτερικών (στην ΕΟΚ) φραγμών στο εμπόριο και στην
οικονομική ζωή και
– την κατάργηση όλων εκείνων των πρακτικών που θα μπορούσαν να ευνοήσουν μια
εθνική βιομηχανία σε ένα κράτος μέλος σε βάρος της αντίστοιχης σε ένα άλλο μέρος.

20
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Πόλεμος Κορέας (1950-53)

• Το καλοκαίρι του 1950, λίγες εβδομάδες μετά τη διακήρυξη Schuman, η Βόρειος
Κορέα εισέβαλε στη Νότιο Κορέα.

• Αυτή ήταν η μοναδική περίπτωση κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, που
ένα κομμουνιστικό κράτος θα εξαπέλυε μια ευθεία στρατιωτική επίθεση εναντίον
μιας μη κομμουνιστικής χώρας.

• Ήταν ίσως μια καθοριστική στιγμή στη μεταπολεμική ιστορία διότι οι ΗΠΑ
ανέλαβαν το ρόλο του βασικού χωροφύλακα του κόσμου, μπαίνοντας στον
πόλεμο στο πλευρό της Νοτίου Κορέας, αν και αυτό έγινε στο όνομα των
Ηνωμένων Εθνών.

21
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Πόλεμος Κορέας (1950-53)

• Οι ΗΠΑ αντέδρασαν στον πόλεμο της Κορέας αναζητώντας βοήθεια, ώστε να

ανταποκριθούν στις διάφορες δεσμεύσεις τους.

• Στην Ευρώπη, αυτό κατέστησε αναγκαία μια μεγαλύτερη αμυντική συμβολή και
αυτό με τη σειρά του σήμανε τον επανεξοπλισμό της Γερμανίας.

22
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Πόλεμος Κορέας (1950-53)

• Ο πόλεμος της Κορέας επηρέασε αρνητικά τις σχέσεις των Ηνωμένων Πολιτειών
με τις χώρες της Άπω Ανατολής.

• Αν και η Ιαπωνία είχε επικροτήσει την αμερικανική επέμβαση ως ένδειξη

αποφασιστικότητας των ΗΠΑ να σταματήσουν την εξάπλωση του κομμουνισμού,
άλλες χώρες είδαν το ρόλο της Αμερικής με καχυποψία.

23
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Πόλεμος Κορέας (1950-53)

• Οι Ηνωμένες Πολιτείες ισχυρίστηκαν ότι ενεργούσαν με βάση τις αρχές του ΟΗΕ.
Κράτη όμως όπως η Ινδία, η Βιρμανία, και η Ινδονησία, είδαν τον πόλεμο σαν μια
νεοαποικία ή επέμβαση της Αμερικής προς όφελος του δορυφόρου τους, της
Νότιας Κορέας.

• Η αποφασιστικότητα της Κίνας να κατανοήσει τον πόλεμο από τη σκοπιά αυτή,

συνέβαλε πολύ στη βαθιά εχθρότητα που χαρακτήρισε τις σινοαμερικανικές
σχέσεις την επόμενη εικοσαετία.

24
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Πόλεμος Σουέζ (1956)

• Το 1956 η αιγυπτιακή κυβέρνηση εθνικοποίησε τη Διώρυγα του Σουέζ, η οποία

ανήκε στην πραγματικότητα από κοινού στη Βρετανία και στη Γαλλία.

• Εκείνο το φθινόπωρο η Βρετανία και οι Γαλλία ανέλαβαν στρατιωτική δράση κατά

της Αιγύπτου, για να αναγκαστούν σε μια ατιμωτική υποχώρηση όταν
αντιμετώπισαν τη μομφή των Ηνωμένων Εθνών και την πιθανή κατάρρευση της
υπερατλαντικής συμμαχίας.

• Η περιπέτεια του Σουέζ και η κατάληξή της σήμαναν το τέλος του μύθου ότι
κάποια Ευρωπαϊκή δύναμη ήταν ακόμα της ίδιας δυναμικότητας με τις ΗΠΑ και
την ΕΣΣΔ.

25
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

Πόλεμος Σουέζ (1956)

• Όμως είναι σαφές, ότι οι δύο Ευρωπαίοι εταίροι έβγαλαν αντίθετα

συμπεράσματα από την καταστροφή.

• Η Βρετανία δε θα αναλάμβανε ποτέ ξανά «ανεξάρτητη δράση» στην

εξωτερική πολιτική, αν δεν είχε πρώτα ξεκαθαρίσει την κατάσταση με τις
ΗΠΑ.
• Η Γαλλία έβγαλε το ακριβώς αντίθετο συμπέρασμα, δηλαδή ότι δεν
μπορούσε να στηρίζεται αυτόματα στις ΗΠΑ.

26
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

ΕΖΕΣ

• Στα τέλη της δεκαετίας του ’50 από όλες τις μεγάλες χώρες της δυτικής Ευρώπης,
μόνο η Βρετανία βρισκόταν έξω από τις Κοινότητες. (Στις διαπραγματεύσεις για
την ΕΚΑΧ απουσίαζε πλήρως, ενώ για τις ΕΥΡΑΤΟΜ και ΕΟΚ, ενώ αρχικά
συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις, κατόπιν αποχώρησε, το 1955).

27
 Η Δημιουργία των Τριών Κοινοτήτων

ΕΖΕΣ

• Η Βρετανία προτίμησε στη δεκαετία του ’50 να τηρήσει επιφυλακτική στάση

απέναντι στις ενοποιητικές πρωτοβουλίες αμφιβάλλοντας για την επιτυχία τους
και στη συνέχεια να πρωτοστατήσει στην ίδρυση μιας εναλλακτικής και
χαλαρότερης ευρωπαϊκής ομαδοποίησης της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων
Συναλλαγών (ΕΖΕΣ).

• Η ΕΖΕΣ ιδρύθηκε το 1960 με τη Συνθήκη της Στοκχόλμης. Είχε ως μέλη εφτά

χώρες: Βρετανία, Αυστρία, Ελβετία, Δανία Νορβηγία, Σουηδία, Πορτογαλία.

28