Συγκέντρωση της προσοχής:

Πώς μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν το παιδί τους

Η ικανότητα συγκέντρωσης σχετίζεται με την αντίληψη σ’ έναν κόσμο γεμάτο

εξωτερικά ερεθίσματα, τους στόχους, την προσπάθεια και την αφοσίωση. Ο
φιλόσοφος Έριχ Φρομ το εξέφρασε ως εξής: «Το να συγκεντρωθεί κανείς γίνεται
ακόμη πιο δύσκολο στη σύγχρονη κουλτούρα, όπου τα πάντα φαίνεται να
λειτουργούν ενάντια στην ικανότητα συγκέντρωσης. Το σημαντικότερο βήμα προς
αυτόν το σκοπό είναι να μάθουμε να μένουμε μόνοι με τον εαυτό μας, χωρίς να
διαβάζουμε ή ν’ ακούμε ραδιόφωνο- πρακτικά, το να μπορούμε να συγκεντρωθούμε
είναι το ίδιο με το να μπορούμε να μένουμε μόνοι με τον εαυτό μας. Μόνο όποιος
μπορεί να επιδείξει αυτοπειθαρχία, υπομονή και συγκέντρωση, μπορεί να αναπτύξει
την ικανότητα να αγαπά και να αφοσιώνεται».
Συγκεντρώνομαι σημαίνει «επικεντρώνω την προσοχή μου». Η επικέντρωση
της προσοχής είναι καθοριστική- κάποιος που συγκεντρώνεται σε λάθος αντικείμενο,
μπορεί να παραβλέψει αυτό που είναι σημαντικό. Όταν, για παράδειγμα, παιδιά που
προσπαθούν να κάνουν τις σχολικές εργασίες στο σπίτι, αποσπώνται από τα αδέρφια
τους που παίζουν εκείνη την ώρα, δεν μπορούν να βρουν την απαιτούμενη ενέργεια
για να συγκεντρωθούν στη δική τους δουλειά.
Κατά την ηλικία των 6 ετών ξεκινά μια νέα φάση πνευματικής ωριμότητας: το
παιδί είναι λιγότερο παρορμητικό, μπορεί να ελέγχει καλύτερα τα συναισθήματά του
κι έχει μάθει να περιμένει. Οι διεργασίες που πραγματοποιούνται στον εγκέφαλο
έχουν ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη της λογικής σκέψης, της κριτικής ικανότητας και
της «συνετής» συμπεριφοράς. Αυτό βοηθά το παιδί να συγκεντρώνεται καλύτερα και
να μαθαίνει με συγκεκριμένο στόχο.
Η αδυναμία στη συγκέντρωση εμφανίζεται με 2 μορφές: ο «ενεργητικός-
παρορμητικός» τύπος θέλει να τα κάνει όλα γρήγορα, έχει λίγη υπομονή κι εργάζεται
επιπόλαια. Μέσα στη σχολική τάξη το παιδί αφαιρείται εύκολα κι ασχολείται με
οτιδήποτε άλλο εκτός από αυτά που συμβαίνουν στον πίνακα. Τα παιδιά αυτά δε
θέλουν να αναλάβουν καμία δέσμευση, ρίχνουν εύκολα τις ευθύνες σε άλλους και
όταν δε γίνεται αυτό που θέλουν ή όταν αποτυγχάνουν σε κάτι, θυμώνουν γρήγορα
και γίνονται επιθετικά. Αντιθέτως, ο «ονειροπόλος» τύπος φαίνεται να χαζεύει και να
είναι χαμένος στις σκέψεις του. Συνήθως κοιτάζει έξω από το παράθυρο την ώρα της
εργασίας και το βλέμμα του χάνεται. Συχνά, αυτά τα παιδιά δεν έχουν καμιά αίσθηση

1
του χρόνου κι αργοπορούν, ενώ θέλουν τα πάντα να γίνονται την ίδια στιγμή και δε
μπορούν να πάρουν μια απόφαση, να θέσουν προτεραιότητες. Όταν τα παιδιά αυτά
εκτίθενται υπερβολικά σε συναισθηματικό στρες, ή και σε έντονα ερεθίσματα (π.χ.
τηλεόραση, υπολογιστής), τα συμπτώματά τους επιδεινώνονται.
Κάποιοι ειδικοί αποδίδουν την αδυναμία συγκέντρωσης σε έλλειψη
πειθαρχίας, θεωρώντας την αταξία της σύγχρονης κοινωνίας ως βασική αιτία των
προβλημάτων συγκέντρωσης. Η σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία με την πληθώρα
ερεθισμάτων και τις ατέλειωτες επιλογές της- από τα παιχνίδια και τα σνακ, μέχρι τον
μεγάλο αριθμό τηλεοπτικών καναλιών- χαρακτηρίζεται από ένα κλίμα υπερπληθώρας
και ανυπομονησίας: αν κάτι δεν λειτουργεί με την πρώτη, το πετάμε, αφού υπάρχουν
τόσες άλλες επιλογές. Τα παιδιά πλέον δεν μαθαίνουν να καταβάλλουν προσπάθεια
και να μεταθέτουν τις ανάγκες της στιγμής. Αν κάτι δεν γίνεται εύκολα, το
εγκαταλείπουν γρήγορα κι ασχολούνται με κάτι άλλο. Επίσης, πολλά παιδιά
δυσανασχετούν αν τα αναγκάσει κάποιος να κάνουν κάτι μόνα τους, γιατί έτσι
χάνουν τη χαρά της κατανάλωσης. Φοβούνται μήπως δεν προλάβουν κάτι, αν
συγκεντρώσουν την προσοχή τους σε μια και μοναδική εργασία.
Πολλά παιδιά δεν έχουν κανένα πρόβλημα συγκέντρωσης, αλλά αυτό που
τους λείπει είναι το κίνητρο. Ίσως το ερώτημα δεν θα έπρεπε να είναι «γιατί τα παιδιά
μας δεν δείχνουν προσοχή;», αλλά «γιατί δείχνουν ενδιαφέρον για τόσο λίγα
πράγματα;». Αυτό μπορεί να οφείλεται σε μια κρίση αξιών, με την έννοια ότι τα
παιδιά, που βομβαρδίζονται με ερεθίσματα από πολύ μικρή ηλικία, δυσκολεύονται να
επιλέξουν και να θέσουν προτεραιότητες. Ο ενήλικοι, από την άλλη, δεν πιστεύουν
ότι θα μπορούσαν μέσω των δικών τους ενεργειών να προσφέρουν στα παιδιά τους
κάτι με διαχρονική αξία. Λείπουν τα πρότυπα προς τα οποία θα μπορούσε κανείς να
προσανατολιστεί, ή και να τα αμφισβητήσει. Σύμφωνα με έρευνες, ο ψεύτικος
κόσμος των ΜΜΕ προσφέρει σήμερα τα πρότυπα προς τα οποία προσανατολίζονται
τα παιδιά και οι νέοι. Για να αποκτήσουν τα παιδιά κίνητρο για εργασία, πρέπει να
μάθουν από νωρίς ότι αξίζει να κοπιάσουν, να ξεπεράσουν δυσκολίες και να
αποδεχτούν την αποτυχία. Ο έπαινος κινητοποιεί τα παιδιά, τα κάνει να νιώθουν
περήφανα για τον εαυτό τους και αποτελεί πολύ πιο ισχυρό κίνητρο απ’ ό,τι η
υπόσχεση μιας υλικής ανταμοιβής. Οι γονείς πρέπει να επαινούν την προσπάθεια και
να μεταδώσουν στο παιδί την αντίληψη ότι η προσπάθεια μετράει περισσότερο από
το αποτέλεσμα.

2
 Τι είναι σημαντικό για καλή συγκέντρωση;
Ένας βασικός κανόνας στον οποίο συμφωνούν όλοι οι ειδικοί είναι ότι οι
γονείς πρέπει να ασχολούνται, να περνούν αρκετό χρόνο με τα παιδιά τους, επειδή
μέσα στην οικογένεια μαθαίνουν αρχικά τα παιδιά να συγκεντρώνονται για
μεγαλύτερα διαστήματα- την ώρα του γεύματος, όταν τους διαβάζουν κάποιο βιβλίο,
ή παίζουν μαζί επιτραπέζια παιχνίδια. Τα παιδιά μαθαίνουν τις σημαντικότερες
δεξιότητες τους στο σπίτι, και όχι στο σχολείο. Η διαδικασία ξεκινά όταν τα παιδιά
μαθαίνουν να κάθονται στο τραπέζι την ώρα του γεύματος, μέχρι να τελειώσουν όλοι
το φαγητό τους. Τα γεύματα αποτελούν βασικό σημείο αναφοράς για όλη την
οικογένεια.
Κάτι εξίσου σημαντικό είναι η ανατροφή μέσα σε ατμόσφαιρα ηρεμίας. Δεν
υπάρχει έστω και ένας γονέας που να μην έχει παραδεχτεί ότι, παρά τις καλές του
προθέσεις, πολλές φορές δεν μπορεί να συγκρατήσει τα νεύρα του σε θέματα που
αφορούν την ανατροφή των παιδιών. Το συναισθηματικό στρες προκαλεί αρνητικές
συνέπειες και στη λειτουργία του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα να έχει άμεσες
επιπτώσεις και στην ικανότητα συγκέντρωσης. Οι γονείς δεν πρέπει να πιέζουν το
παιδί να κάνει οτιδήποτε το φοβίζει, αλλά αντιθέτως να του εξηγήσουν ότι δεν
υπάρχει λόγος να νιώθει άγχος μήπως αποτύχει σε κάτι, γιατί οι ίδιοι το δέχονται με
όλες τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του. Επίσης, καλό είναι να δημιουργούν για το
παιδί χώρο, όπου θα μπορεί να παίζει. Τέλος, να θεσπίζουν σαφείς κανονισμούς που
θα ισχύουν για όλη την οικογένεια.
Ένα κλίμα σταθερότητας με «τελετουργικές» συνήθειες, όπως το πρόγευμα
για όλη την οικογένεια τις Κυριακές, ή το διάβασμα κάποιου παραμυθιού πριν από
τον ύπνο, αποτελούν μια συναισθηματική άγκυρα για τα παιδιά, ακόμα και σε
περιόδους ανασφάλειας. Ένα δομημένο ημερήσιο πρόγραμμα δίνει στα παιδιά έναν
σημαντικό προσανατολισμό, δηλαδή αν το παιδί γνωρίζει τις υποχρεώσεις του, θα τις
εκτελέσει πιο εύκολα. Για παράδειγμα, οι σχολικές εργασίες στο σπίτι πρέπει να
γίνονται μια προκαθορισμένη ώρα. Οι γονείς μπορούν να διαπιστώσουν πότε το παιδί
λειτουργεί καλύτερα και μπορεί ν΄ απορροφήσει πιο εύκολα πληροφορίες. Επίσης, τα
σταθερά πρόσωπα αναφοράς είναι πολύ σημαντικά για τη ρουτίνα του παιδιού - καλό
είναι να μην εναλλάσσονται συχνά τα πρόσωπα που το φροντίζουν.
Ο επαρκής και ποιοτικός ύπνος αποτελεί έναν παράγοντα που συσχετίζεται
άμεσα με τη συγκέντρωση. Είναι επιθυμητό να υπάρχει μια σταθερή ώρα που θα
πέφτει το παιδί για ύπνο. Ένα περιθώριο μιας, δύο ωρών θα βοηθούσε, ώστε το παιδί

3
να μπορεί ν΄ αποφασίζει μόνο του την ακριβή ώρα του ύπνου. Το παιδί, μια ώρα πριν
πάει για ύπνο, δεν θα πρέπει να βλέπει τηλεόραση, να παίζει με τον υπολογιστή ή να
κάνει κάποια εργασία, καθώς όλα τα παραπάνω προκαλούν υπερδιέγερση και
παρεμποδίζουν τη λειτουργία του ύπνου. Το διάβασμα ενός βιβλίου πριν από τον
ύπνο βοηθάει το παιδί να χαλαρώσει και βοηθάει επίσης τον εγκέφαλο να
δημιουργήσει νέες διασυνδέσεις, σημαντικές για τη συγκέντρωση. Η κίνηση και η
υγιεινή διατροφή αποτελούν παράγοντες που επίσης σχετίζονται με την ικανότητα
συγκέντρωσης.
Η έλλειψη προκλήσεων, όπως και η υπερβολική επιβάρυνση δεν βοηθούν την
ικανότητα συγκέντρωσης. Σημαντική είναι η σωστή δόση προκλήσεων: οι
υπερβολικά απλές εργασίες εξαντλούν το σύστημα προσοχής του εγκεφάλου, όσο και
οι υπερβολικά δύσκολες. Δάσκαλοι αναφέρουν πως «η Δευτέρα είναι μια εξαιρετική
δύσκολη μέρα. Τα παιδιά είναι υπερβολικά ανήσυχα, επειδή όλο το Σαββατοκύριακο
κάθονταν άπρακτα ή έβλεπαν συνεχώς τηλεόραση. Σε μια τέτοια κατάσταση
απάθειας είναι δύσκολο να τα παρακινήσεις να κάνουν κάτι». Από νευρολογικής
άποψης, όταν ο εγκέφαλος δέχεται ελάχιστα ερεθίσματα, ή όταν πρέπει να
επεξεργαστεί πολλά ερεθίσματα συγχρόνως, δεν λειτουργεί καλά. Επομένως
λειτουργεί καλύτερα όταν δέχεται, εναλλάξ, θετικά ερεθίσματα και φάσεις ηρεμίας,
κατά τις οποίες τα παιδιά έχουν περιθώριο να σκεφτούν.
Η υπέρμετρη χρήση των ΜΜΕ επηρεάζει αρνητικά τη δημιουργικότητα και
την ικανότητα συγκέντρωσης του παιδιού. Ειδικά τα έντονα οπτικο-ακουστικά
ερεθίσματα από τα ψηφιακά ΜΜΕ μπορούν να υπερκαλύψουν στον εγκέφαλο τη
σχολική ύλη. Η χρήση της τηλεόρασης ή του υπολογιστή ασκεί έντονη επίδραση στα
παιδιά, καθώς μαθαίνουν να λειτουργούν μέσα από ένα μοτίβο συγκέντρωσης που
δεν γνωρίζει καμία οργάνωση ή αναμονή, ενώ πηδάει από το ένα ερέθισμα στο άλλο.
Παιδιά που ασχολούνται με πολλά ηλεκτρονικά μέσα δεν ανέχονται εικόνες ή λογικές
αλληλουχίες που διαρκούν πάνω από 8 δευτερόλεπτα- χρόνος πολύ μικρότερος από
τον απαραίτητο για την κατανόηση μιας πολύπλοκης πρότασης. Επιπλέον, τα οπτικο-
ακουστικά ΜΜΕ μεταφέρουν πολύ ισχυρά συναισθήματα, ενώ οι πληροφορίες που
μεταδίδουν μπορούν να σβήσουν άλλες γνώσεις από τη μνήμη, ή και να προκαλέσουν
διαταραχές στον ύπνο.
Οι γονείς πρέπει να θεσπίζουν σαφείς κανονισμούς και χρονικά όρια
αναφορικά με τη χρήση των μέσων αυτών και ταυτόχρονα να παρέχουν οι ίδιοι
πρότυπα στα παιδιά όσον αφορά τη χρήση της τηλεόρασης. Να επιβλέπουν τη χρήση

4
της τηλεόρασης και να συζητούν μαζί για τα τηλεοπτικά προγράμματα. Μια ώρα πριν
από τον ύπνο να μην αφήνουν το παιδί να ασχολείται με οποιοδήποτε οπτικο-
ακουστικό μέσο και η χρήση των μέσων αυτών να εξισορροπείται με δραστηριότητες
που ενεργοποιούν τις αισθήσεις, και ιδιαίτερα την αφή (χειροτεχνίες, παιχνίδι,
αθλήματα).
Τα διαλείμματα για ξεκούραση και χαλάρωση είναι πολύ σημαντικά σε
οποιαδήποτε δραστηριότητα εκτελεί το παιδί. Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν το
παιδί να κατανείμει σωστά το χρόνο του, φροντίζοντας να κάνει αρκετά διαλείμματα
από το παιχνίδι ή τις σχολικές εργασίες. Μπορείτε να παίξετε στην οικογένεια το
παιχνίδι «ακίνητος», δηλαδή όποιος αντέξει περισσότερη ώρα, χωρίς να μιλήσει και
χωρίς να κάνει θόρυβο, θα είναι ο νικητής. Ή να καθίσετε αγκαλιά στον καναπέ και
να διηγηθείτε ιστορίες ο ένας στον άλλον, για να εκτιμήσει το παιδί πόσο ωραία είναι
η ηρεμία και το διάλειμμα.

Πώς μπορούν οι γονείς να διδάξουν στα παιδιά τη συγκέντρωση;

Μια βασική αρχή είναι οι γονείς να μην πιέζουν το παιδί με πολύ υψηλές
προσδοκίες, οι οποίες αυξάνουν την πιθανότητα αποτυχίας, αλλά να ορίσουν από
κοινού κάποιους ρεαλιστικούς στόχους.
Η βελτίωση της ικανότητας συγκέντρωσης βασίζεται στην οργάνωση της
καθημερινής ρουτίνας του παιδιού. Μπορείτε να φτιάξετε ένα χρονοδιάγραμμα με τα
πράγματα που έχει να κάνει το παιδί μέσα σε μια εβδομάδα. Ποιες ώρες βρίσκεται το
παιδί στο σχολείο; Πότε έχει εξωσχολικές δραστηριότητες; Πότε τρώει; Πόσος
χρόνος του απομένει για ύπνο και για παιχνίδι; Σε ένα δεύτερο στάδιο μαρκάρετε με
κόκκινο τους τομείς στους οποίους αντιμετωπίζει επανειλημμένα πρόβλημα χρόνου,
π.χ. μήπως το παιδί δεν έχει αρκετό χρόνο για το πρόγευμα επειδή αργεί πολύ στο
μπάνιο; Πηγαίνει συχνά καθυστερημένα στο σχολείο; Μπορείτε να θέσετε κατόπιν 3
ρεαλιστικούς στόχους, τους οποίους έχετε αποφασίσει μαζί με το παιδί: τι πρέπει ν’
αλλάξει στη ζωή του παιδιού; Ξεκινήστε από μικρά, βασικά πράγματα, γιατί αν
θέσετε από την αρχή πολύ υψηλούς στόχους, υπάρχει ο κίνδυνος της αποτυχίας.
Ρεαλιστικοί στόχοι είναι π.χ. ο αρκετός χρόνος για το πρόγευμα, η τακτοποίηση του
δωματίου πριν αρχίσει τις σχολικές εργασίες, ένα χρονικό όριο για την τηλεόραση.
Το παιχνίδι αποτελεί την πρώτη μορφή συγκέντρωσης που μαθαίνουν τα
παιδιά από μόνα τους. Όταν παίζουν, είναι συνήθως τόσο απορροφημένα που δεν
αντιλαμβάνονται καθόλου τον εξωτερικό κόσμο. Μ’ αυτόν τον τρόπο τα παιδιά

5
δημιουργούν ένα φανταστικό κόσμο και βυθίζονται μέσα του- μια μορφή
συγκέντρωσης. Σε αυτήν την ηλικία τα παιδιά επικεντρώνουν την προσοχή τους μόνο
σε ό,τι τα ευχαριστεί και τα ικανοποιεί. Έτσι, παιδιά με διαταραχές στη συγκέντρωση
καταφέρνουν μέσω του παιχνιδιού να βρουν την ηρεμία που τους λείπει.
Τα παιδιά πρέπει να μάθουν να περιμένουν και να αναβάλλουν τις ανάγκες
τους, π.χ. με τα παιδιά προσχολικής ηλικίας, μπορείτε να διαλέξετε το «παιχνίδι της
εβδομάδας» και να βάλετε στην άκρη όλα τα υπόλοιπα παιχνίδια.
Το διάβασμα ενισχύει την ικανότητα συγκέντρωσης όσο καμιά άλλη
γνωστική δραστηριότητα. Μέσα από το διάβασμα η φαντασία του παιδιού δημιουργεί
εσωτερικές εικόνες και ταυτόχρονα ενισχύεται η γλωσσική ανάπτυξη. Οι γονείς είναι
καλό να διαβάζουν στα παιδιά τους τακτικά, ακολουθώντας ένα τελετουργικό που να
το αγαπήσουν τα παιδιά, και κρατώντας τη συνήθεια αυτή μέχρι την ηλικία που θα
μάθουν να διαβάζουν μόνα τους.

Δραστηριότητες και παιχνίδια που βοηθούν την ικανότητα συγκέντρωσης

 Μάθετε κείμενα από μνήμης μαζί με το παιδί σας. Ανάλογα με την
ηλικία του παιδιού τα παιδικά τραγούδια μπορούν ν΄ αντικατασταθούν
από ποιήματα ή στίχους τραγουδιών.
 Πολύ δημοφιλές είναι το παιχνίδι με τις λεξοσειρές, π.χ. «φτιάχνω τη
βαλίτσα μου και παίρνω ….. μαζί μου». Ο κάθε παίκτης πρέπει να
πάρει μαζί του ένα νέο αντικείμενο, χωρίς να παραλείπει τις λέξεις που
έχουν προηγηθεί.
 Διηγηθείτε στο παιδί σας μια ιστορία και ύστερα πείτε του να σας τη
διηγηθεί και εκείνο.
 Παίξτε μαζί το ομαδικό παιχνίδι «συμπληρώνω την ιστορία», όπου
πρέπει ο καθένας να προσθέτει ένα καινούριο στοιχείο στην ιστορία,
στο σημείο που σταμάτησε ο προηγούμενος παίκτης, προσπαθώντας
να την κάνει όσο πιο πολύπλοκη γίνεται χωρίς να χαθεί το νόημα της
ιστορίας.
 Παίξτε επιτραπέζια παιχνίδια μαζί με το παιδί, π.χ. Scrabble με τα
μεγαλύτερα παιδιά.
 Σχεδιάστε με το παιδί τα δικά σας σταυρόλεξα συλλαβών και εικόνων.

6
  Τα παιχνίδια- λαβύρινθοι, τα κρυπτόλεξα ή οι ασκήσεις συνδυασμού
αριθμών και εικόνων είναι καλές για τα μικρότερα παιδιά
 Επίσης, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε εικόνες-οφθαλμαπάτες, εικόνες
Magic Eye, στις οποίες είναι κρυμμένη μια φιγούρα, οι οποίες
απαιτούν πολύ μεγάλη συγκέντρωση και καλλιεργούν τη φαντασία.
 Δώστε στα παιδιά να αντιγράψουν σχέδια «μάνταλα» ή να τα
χρωματίσουν. Αυτές οι ασιατικές εικόνες για εξάσκηση της
αυτοσυγκέντρωσης χρησιμοποιούνται με μεγάλη επιτυχία στα σχολεία
από εκπαιδευτικούς, ως ασκήσεις συγκέντρωσης.

Πηγή σημειώσεων:
Συγκέντρωση - Πώς μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν το παιδί τους: Με τεστ και
ασκήσεις: Μάθε ευκολότερα με το "Focus-Schule"
Συγγραφέας: Petra Thorbrietz Εκδόσεις: Αερόστατο