KUKE,UŽAD I GREDE KAO ELEMENTI VJEŠANJA TERETA

Seminarski rad

PREKRCAJNA SREDSTVA II

Student:Selimović Almir Mentor:Semir Ogleščević

 SADRŽAJ

UVOD...........................................................................................................................................................3

KOTURI I KOTURAČE....................................................................................................................................4

RUČNA DIZALICA SA ZUPČASTOM POLUGOM.............................................................................................9

RUČNA DIZALICA SA ZAVOJNIM VRETENOM.............................................................................................11

RUČNA HIDRAULIČNA DIZALICA................................................................................................................14

PNEUMATSKE DIZALICE.............................................................................................................................16

ZAKLJUČAK................................................................................................................................................17
1. UVOD

OPŠTI POJMOVI I PODJELA UREĐAJA ZA VJEŠANJE TERETA

Uređaji za vješanje tereta predstavljaju pomoćne elemente kojima se ostvaruje veza između
tereta i transportnog uređaja (savitljivog organa mehanizma za dizanje), ili za zahvat tereta. U
industrijskoj proizvodnji najšire je primijenjen transport komadnih materijala i jediničnih
tereta, te su za isti u primjeni su slijedeći načini zahvatanja:

- ovješenjem,
- pretovarnom pločom,
- prihvatom,
- stezanjem,
- elektromagnetom,
- vakumom

Konstrukciona izvedba elementa za vješanje tereta može da ima karakter univerzalnog tipa (za
dizalice koje prenose različite terete) ili u izvedbi specijalnog pribora za zahvat materijala koji
omogućuju samo transport materijala se određenim osobinama (magnetan, sitnozrnast,
jednaki po svom gabaritu, težini, itd.), čime se omogućava znatno brže, jednostavnije i
efikasnije odvijanje operacija utovara i istovara materijala.

Prema grupama univerzalni uređaji za vješanje materijala mogu se podijeliti na:

 užad (čelična ili kudeljna) i lanci za vezivanje tereta

 sintetičke trake,
 teretne platforme,
 kliješta, hvatači i kuke,
 noseće grede.

U nastavku ovog rada prvenstveno ćemo obraditi sljedeće elemente kao sredstva za vješanje
tereta:
  užad (čelična ili kudeljna)
 kuke
 grede

Slika 1. Razne izvedbe pomoćnih sredstava za vješanje tereta

2. UŽAD KAO ELEMENTI VJEŠANJA

Užadi kao nosivi element tereta dizalica imaju jako veliku konstrukcionu primjenu, razlog u
ovome da su pogodna za vezivanje komadnog materijala, odnosno tereta zbog svoje
elastičnosti i jednostavnog rukovanja sa komadima različitih fizičkih karakteristika. Kod
dizaličnih uređaja užadi imaju dvojaku ulogu te se isti primjenjuju kao elementi za dizanje i
nošenje tereta od strane dizaličnog mehanizma ili kao elementi veze između tereta i uređaja za
ovješanje tereta.
Užadi se prema materijalu izrade mogu podijeliti na:
 kudeljna užad,
 sintetička užad i
 čelična užad.

Nosivost užadi ovisna je, osim o materijalu od koga su izrađena i o uglu kojeg uže zaklapa sa
vertikalom. U tabeli 1. prikazani su podaci nosivosti užadi u zavisnosti od vrste ovješenja i
ugla ovješanja kojeg zauzimaju prilikom podizanja tereta (podaci se odnose na jedan krak
užeta). Sila zatezanja opterećenog užeta može sa odrediti obrascem:

Fu  Q
gdje je:

z
cos
  Q – težina tereta (N);
 z – broj užadi koje nose teret,
  - ugao između užeta i sile težine tereta Q.

VRSTE OVJEŠENJA Ugao [ 0 ]- NOSIVOST

položaj [%]
Zatvorena-beskonačna okomit 75
Dvokraka-podesiva 45 90
Dvokraka-podesiva 60 87
Dvokraka-podesiva 90 70
Dvokraka-podesiva 120 50
Jednokraka okomit položaj 100
Jednokraka-podesiva okomit položaj 75
Tabela 1.Nosivost užadi u ovisnosti od ugla zavješenja

Izbor prečnika užeta za zadatu silu zatezanja vrši se na osnovu obrasca:

Fu max Fu
  Fkid gdje su:

K
 Fu – najveća sila u užetu u toku rada,
 Fumax – računska sila kidanja posmatranog užeta,
 K – stepen sigurnosti,
 Fkid – računska sila kidanja užeta utvrđena standardom izabranog tipa užeta ili
od strane proizvođača.

2.1 Kudeljna užad

Užad izrađena od konoplje vrlo su pogodna za vezivanje tereta, a dobre osobine su

ima: elastičnost, ne oštećuju teret i ne izazivaju povredu rukovaoca. Zadnjih decenija kudeljnu
užad u velikoj mjeri je potisnuta od strane čeličnih užadi, a osnovni nedostaci kudeljnih užadi
su: niska nosivost, osjetljivost na vanjske utjecaje (temperatura, vlaga, hemijski utjecaji itd.),
relativno kratak vijek trajanja i sve veći zahtjevi ka sigurnosti transportnih sredstava i
njihovih elemenata. Čvrstoća kudeljnih vlakana užeta s obzirom na teorijski presjek kreče se
iznad 120 N/mm2, ali vremenom mehaničke osobine kudeljnih užadi opadaju zbog
podložnosti mehaničkim povredama i različitim atmosferskim uticajima. Tako smrznuto uže
od konoplje ne smije se upotrebljavati dok se ne otopi i osuši.

Kudeljna užad se primjenjuju procesu u vezivanju tereta za noseće dijelove dizaličnog

mehanizma ili kao vučni element dizaličnog mehanizma u tu svrhu se obično upotrebljavaju
užadi ispletena od četiri pramena, mada se koriste i transmisijska užadi koja su pletena od tri
pramena ali samo u svrhe tereta za noseće dijelove dizaličnog mehanizma. U eksploataciji se
koriste dvije izvedbe kudeljnih užadi:
 obične izvedbe i
 impregrirane izvedbe.

Za razliku do običnih kudeljnih užadi impregrirana užad imaju nešto manje dopušteno
naprezane od navedenog za 10 % uslijed slabljenja vlakana od strane smole kojom se
premazuju, dok se njihova otpornost prema vlazi znatno povećava. Proces impregniranja vrši
se natapanjem užadi u karbolineum, katran ili tome slično.

Proračun kudeljnih užadi vrši se samo na istezanje obrascem:

d2
F  

4N 

Koeficijent sigurnosti za užad od konoplje nalazi se u dijapazonu od: 8 ÷ 20, zavisno od

prečnika i stepena rastezljivosti. U tabeli 3. prikazane su vrijednosti dozvoljene vučne sile za
užad od konoplje.

Prečnik užeta [mm] 13 16 18 20 35 60

Dozvoljena vučna sila [kN] 1,2 2 2,5 3,25 10 25
Tabela 3. Dozvoljena vučna sila za užad od konoplje

Približna vrijednost nosivosti neimpregniranog užeta od konoplje može se odrediti prema

obrascu:

dnu = 0,7 . d2 ; [mm]

2.2 Sintetička užad

Vrijednosti zatezne čvrstoće čelične užadi i užadi od sintetskih vlakana, prikazane su u tabeli
1.3., Za usporedbu tih vrijednosti uzeto je uže od polipropilena (koeficijent sigurnosti: 9).

Približne vrijednosti zatezne čvrstoće užadi od prirodnih i sintetskih vlakana, prikazane su u

tabeli 1.4. Za poređenje tih vrijednosti uzeta je kvalitetna konoplja sa indeksom 1

Prečnik
užeta Zatezna čvrstoća [kN]
uže od
[mm]
čelično uže polipropilena
12 7,05 2,5
18 15,9 5,5
24 27,4 9,5
30 42,8 14,3
Tabela 4. Zatezna čvrstoća čelične i užadi od propilena

Karakteristike sintetičkih užadi su:

 velika dilatacija (40%);
 mala zapreminska gustina;
 niska sklonost ka starenju;
 niska sklonost ka primanju vode (poliamidna užad od 5 do15%);
 gubljenje čvrstoće uslijed uticaja toplote i trenja;

2.3 Čelična užad

Od svih vrsta elemenata za dizanje i vješanje tereta, a i užadi čelična užadi su u najširoj
primjeni u industriji. Manje su elastična od kudeljne i užadi od sintetskih materijala , ali su
otpornija na vanjske utjecaje (temperaturu, mehanička oštećenja itd.). Ovješenja od čelične
užadi, izrađuju se u kombinacijama: zatvorena-beskonačna, dvokraka-podesiva, jednokraka
itd o čemu će biti kasnije govora. Nosivost čeličnog užeta je u zavisti od konstrukcione
izvedbe istog i ugla vješanja kojeg uže zatvara se vertikalom.

žica

jezgro
 pramen
prame
n

Slika 2. Konstrukcija čeličnog užeta

Žice čeličnih užadi se izrađuju hladnim vučenjem (prečnika 0,2...4,2 mm) uz

naknadnu termičku obradu tako da se ostvaruje jačina žice na kidanje od R m= 1570, 1770,
1960 N/mm2. Konstrukcija čeličnih užadi koncipirana je tako da se na specijalnim mašinama
pojedine žice pletu u strukove od 7,19 ili 37 žica, a strukovi se naknadno pletu u uže oko
jezgra (osnovnog vlakna) koje se izrađuje od kudelje, azbesta ili meke čelične žice. Izbor
materijala jezgra vrši se u zavisnosti od radnih uslova u kojima se primjenjuje uže, pri čemu
jezgro u osnovi služi za potporu strukova u nošenju opterećenja, a ujedno unutar istog se
talože podmazujuća stedstva (maziva). Prilikom opterećenja užeta strukovi vrše pritisak na
uže i istiskuju malu količinu maziva, čime se unutrašnje trenje između jezgra i strukova
znatno smanjuje. Osim toga prisustvo maziva u užetu nedozvoljava pojavu korozije u

unutrašnjosti užeta. Ukoliko se desi da se podmazujući materijal u unutrašnjosti užeta potroši

li zbog toplotnih uticaja ispari čvrstoća užeta ostaje nepromjenjena, ali se životni vijek užeta
smanjuje. Zbog toga je potrebno čelična užad s vremena na vrijeme naknadno premazati
podmazujućim materijalom sa vanjske strane, kako bi se unutrašnje trenje i habanje svelo na
minimalnu mjeru.

U zavisnosti od radnih okolnosti u kojima se upotrebljava uređaj sa čeličnim užetom

ovisi i izbor osnovnog jezgra, tako za uređaja koji rade u blizini toplotnih izvora primjenjuju
se jezgra užeta od azbesta (u skorije vrijeme se gotovo i ne izrađuju ????? ili ?????) ili od
meke čelične žice.
Čelična užad se primjenjuju za različite svrhe u svim granama industrije, a najčešće se
koriste kao:
- sredstva za vezivanje i dizanje tereta (razne vrste dizaličnih postrojenja),
- sredstva za povlačenje tereta (konvejeri, žičare itd.),
- kao vozna sredstva (žičare, kabl kranovi itd),
- kao nosiva sredstva (skele, viseći mostovi i sl.).

Zavisno od oblasti primjene razlikujemo nekoliko vrsta čeličnih užadi i to užadi sa

spiralnim upredanjem, duplog upredanja i sa oblogom, te ista se mogu podijeliti na nosiva
(nepokretna) i pokretna užad.

Nosiva (nepokretna) užad predstavljaju specifičnu konstrukcionu izvedbu čeličnih užadi

koja se koriste nošenje tereta pri čemu ista miruju i opterećena su samo na istezanje. Trenutno
se koriste vrste u ove svrhe i to:
 spiralna užad i
 zatvorena užad.

Spiralno uže se oblikuje tako što se oko jezgra namotava nekoliko redova čelične žice
tako na iste čine zavojnicu u odnosu na jezgro. Najčešće se primjenjuju kao noseći element
kod žičara i kablovskih dizalica.

Zatvorena užad predstavljaju modificiranu verziju spiralnog užeta pri čemu oko
spiralnog užeta se postavlja nekoliko slojeva profilnih žica (najčešće jedan ili dva sloja, mada
ima izvedbi i do 5 slojeva). Ovakvim konstrukcinim rješenjem smanjuje se prodiranje vlage
unutar užeta i sila trenja između dodirnih površina i užeta usled glatkosti površine užeta.

Pokretna užad se koriste kao nosivi elementi mehanizama za dizanje dizaličnih

postrojenja i ista su opterećena nazatezanje, savijanje i uvijanje. Opterećenje na savijanje
nastaje prilikom prelaza užeta preko koturača i obavijanjem oko doboša i kao dopunsko
opterećenje usled savijanja užeta žice, zbog zavojnog konstrukcionog oblika oblika užeta, se
opterećuju na uvijanje. U ovu svrhu se najčešće primjenjuju pramena užad odnosno užad
dobivena pletenjem žica prvo u strukove oko jezgra, pa pletenjem strukova u užad oko jezgra
(proces je dataljno već opisan u poglavlju 1.2.3).
Natezanje nepokretnih užadi se obično vrši sa protu tegovima (npr. kod žičara), izuzeća se
dozvoljavaju samo u specijalnim slučajevima.
Prema vrsti upredanja strukova oko jezgra razlikujemo unakrsno, istosmjerno i
kombinovano upredenu užad, a prema smjeru zavojnice oko koje se motaju na desnohodna ili
lijevohodna užadi. Na slici 1.3., prikazano je unakrsno (a) i istosmjerno pleteno uže (b).
 smjer struka
smjer struka

smjer žice
smjer žice

a) unakrsno b) istosmjerno

Slika 3. Vrste pletenja užadi

Kod jako opterećenih dizalica primjenjuju se paralelno pletena užad, kod kojih se dva
susjedna sloja oslanjaju po cijeloj dužini čime su smanjeni površinski pritisci i povećan vijek
trajanja užeta. Ovakva konstrukcija dozvoljava primjenu žica različitih prečnika, tako da su
unutrašnji slojevi strukova pleteni od tanjih, a vanjski od debljih žica, te su užadi savitljivija i
tanja.

NORMALNO PLETENA UŽAD

67 f=0.47 619 f=0.455 637 f=0.455 837 f=0.431
d=2,...,40 (mm) d=3,...,56 (mm) d=6,...,64 (mm) d=12,...,58 (mm)

PARALELNO PLETENA UŽAD

Saele Warrington
619 f=0.49 819 f=0.435 637 f=0.50 619 f=0.49
d=6,...,36 (mm) d=10,...,44 (mm) d=10,...,54 (mm) d=6,...,36 (mm)

Warrington Sa žicama za popunu Warrington - Saele

819 f=0.435 619 f=0.50 819 f=0.445 631 f=0.50
d=10,...,44 (mm) d=8,...,44 (mm) d=10,...,56 (mm) d=10,...,56 (mm)

Warrington – Saele Slabo odvrtljivo Neodvrtljivo

636 f=0.50 836 f=0.445 187 f=0.52 367 f=0.53
d=12,...,56 (mm) d=16,...,68 (mm) d=4,...,28 (mm) d=12,...,40 (mm)

Tabela 5. Pramena čelična užad

Stvarna čvrstoća pokretnog užeta (užeta za dizanje tereta) u trenutku puštanja u rad
mora da bude minimalno 4,5 puta veća od maksimalne radne sile zatezanje užeta, dok kod
nosećih užadi minimalni stepen sigurnosti iznosi 3,5. U zavisnosti od pogonske grupe
koeficijent sigurnosti poprima druge vrijednosti, za pokretne užadi vrijednosti stepena
sigurnosti dati su u tabeli 1.6.
Uže se obično proračunava samo na zatezanje, u slučajevima gdje se očekuje brzo
zamaranje materijala užeta potrebno je i provjeriti naprezanje užeta na savijanje (savijanje).
Izbor prečnika užeta vrši se na osnovu zadovoljenja slijedećeg obrasca,:
d2  
Fkid  A  Rm  f   R m  Fu max  Fu  K gdje je:
4
Fkid – računska sila kidanja izabranog užeta (N),
Rm – jačina materijala užeta na kidanje (N/mm2),
A 4
f  - faktor odnosa teorijskog i stvarnog poprečnog presjeka užeta, tabela 1.5.
2
Ad
At

Fu max – računska maksimalna sila užeta uzimajući u obzir pogonsku klasi dizaličnog
mehanizma unutar kojeg djeluje uže (N),
Fu – maksimalna sila u užetu (N),
K – stepen sigurnosti, tabela 1.6.

Oznaka pogonske klase Broj radnih Stepen

Naziv Broj ciklusa na sat sigurnosti
Laka 1 do 16 4,5
Srednja 2 od 16 do 32 5,5
Teška 3 od 32 do63 7
Vrlo teška 3 preko 63 8,5
Tabela 6. Stepen sigurnosti za čelična užad
Standardi prečnici d (mm) za čeličnu pramenu užad iznose:
2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 16, 18, 20, 22, 24, 26, 28, 32, 36, 40, 44, 48, 52, 56, 60,
64, 68.

Na vijek trajanja užeta najveći uticaj ima zamaranje materijala, na što najveći uticaj ima
savijanje. Tako uže kada pređe izvjestan broj savijanja sklono je kidanju. Eksperimentalnim
putem došlo je se do spoznaje da dužina vijeka u zavisnosti od savijanja zavisi od
odnosanajmanjeg prečnika kotura (doboša) i prečnika užeta odnosno D min/du i odnosa
najmanjeg prečnika kotura (doboša) i prečnika žice užeta odnosno Dmin/δ.

Broj
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
savijanja
Dmin
16 20 23 25 26,5 28 30 31 32 33 34 35 36 37 37,5 38
d
Tabela 7. Kompezacioni faktor

U svrhu ovješenja tereta najčešće se koriste užad i lanci. Čelična užad za vezivanje su
lakša od lanaca, ali imaju veću osjetljivost pri povećanim temperaturama i zbog svoje veće
krutosti. Na slici 1.4., dat je prikaz nekoliko načina zahvatanja materijala ovješenjem,
primjenom čelične užadi.
 a) b) c) d) c)

Slika 4. Vrste ovješenja od užadi; a) zatvorena-beskonačna, b) dvokraka-podesiva, c) jednokraka,

d) jednokraka-podesiva.

Za terete manjih veličina često se koriste kudeljna i sintetička užadi, koja su često
pogodnija od čeličnih, zbog svoje velike savitljivosti i lakše manipulacije.
3.KUKE KAO ELEMENTI VJEŠANJA

Kuke su direktni elementi koji učestvuju u procesu vješanja tereta ili se koriste kao
noseći elementi pomoćnih sredstava za prenos tereta (traverze, noseće ploče , elektromagneti,
grabilice, ...). Oblik i dimenzija im zavisi od mase tereta i uslova u kojima rade, pri čemu se
teži da dimenzije budu što manje uz zadovoljenje sigurnosnih aspekata, što se naročito odnosi
na težinu i visinu kuke. Izrađuju se kovanjem, livenjem ili u sklopu od nekoliko lamela od
materijala Č.1330, Č.1331 i Č.1205. Kovane kuke su znatno jače i sigurnije od livenih kuka.
Kuke se mogu podijeliti u tri konstrukcione grupe:
 jednokrake kuke (nosivosti do 50 t, mada postoje i izvedbe do 250 t),
 dvokrake kuke (za nosivosti preko 20 t),
 lamelaste kuke (za nosivosti preko 100 t i za radna okruženja u kojima djeluju visoke
temperature).

Jednokrake kuke

Jednokrake kuke imaju široku primjenu u procesu vješanja komadnog terete i najčešći
su element koji sa kojim se susrećemo u praksi. Na gornjem dijelu kuke nalazi se vrat
kružnog presjeka kojim se ostvaruje vijčana veza sa traverzom, dok zakrivljeni dio kuke ima
trapezni poprečni presjek pri čemu je unutrašnja stana šira. Preimućstvo trapeznog presjeka
nad okruglim ili eliptičnim je u boljem iskorištenju materijala, kao i u lakšoj izradi. Za manje
veličine tereta koriste se i modifikovane konstrukcije na slici .1.14. prikazana je izvedba kuke
sa uškom.

Slika 1.14.

Kuke su standardizovane po DIN 687, tabela..... Njihov odabir se vrši na osnovu

veličine nosivog tereta i podataka koji su dati od strane proizvođača, te se provjeravaju
naprezanja u karakterističnim presjecima kuke, slika .1..15. Kuka je napregnuta na istezanje
na vratu i na složeno naprezanje od strane savijanja i istezanja na savijenom dijelu kuke.

Naponi u jezgru zavojnice:

 
Q  zdoz N / mm 2
gdje je:

z
A 
  d2
A o - površina poprečnog presjeka jezgra zavojnice,
4
Q – nosivost tereta,
zdoz - dozvoljeni napon na istezanje.

Visina navrtke navrke određuje se na osnovu dozvoljenog pritiska obrascem:

H
 2 2
  d
 4  Q  t
 mm gdje je:
o

t – korak zavojnice navoja,

d – spoljašnji prečnik zavojnice,
do – unutrašnji prečnik zavojnice,
p=30÷35 N/mm2-dozvoljeni pritisak dodira za čelik o čelik.

Navoj vrata kuke se u zavisnosti od opterećenja i prečnika zavojnice izrađuje kao metrički,
testerasti ili trapezni.

Slika 1.15.

Trenutno u literaturi se mogu naći nekoliko vidova proračuna zakrivljenog dijela kuke,
koji su koncipirani na slijedeći način:
 pretpostavkom da je kuka ravan štap ekscentrično opterećen;
 analizom kuke kao zakrivljenog nosača (rezultati imaju realne vrijednosti).

Pri približnom proraćunu pretpostavlja se da je kuka ravan nosač opterećen

ekscentrično, pri čemu rezultati odudaraju od stvarnih vrijednosti za 20...30%. Složeno
naprezanje, odnosno naprezanje na istezanje uslijed sile tereta Q i na naprezanje na savijanje
uslijed momenta Ms  Q  R , provjeravaju se u karakterističnim presjecima kuke A-B.

Naprezanje kuke u presjecima A-B provjerava se obrascem:

iI II M
 zI II  sI  II  Q  s1 N/mm2    idoz N/mm  gdje je:
2

A1 W1 / 
2

 A1

b1  b2
h mm 2
- površina presjeka poprečnog presjeka za približno trapezni


1
2
 2 1 1
⎛a ⎞
 M Q e  Q  R kNm - moment savijanja u krivom dijelu kuke,
s1 ⎜ 1 ⎟1
⎝2 ⎠
a
 R   e mm - poluprečnik krivine neutralne ose.
1 1
2
Dopunska provjera može se i provjeriti i u presjeku C-D u zavisnosti od ugla  pri tome
moment savijanja iznosi:
Ms3  Q  tg  X kNm
2

Proračun kuke uzimajući u obzir da je ista zakrivljeni nosač daje gotovo tačan uvid u
veličinuQstvarnih naprezanja u kritičnim presjecima, koja se određuju na osnovu izraza:
   Ms1  r1 / 2  rn1   N/mm2 gdje je: 

A1  e
iI II idoz
A1 r1 /
2

Q – sila tereta koja opterećuje kuku;

A – površina trapeznog presjeka;
r – radijus zakrivljenosti nosača;
χ – pomočni koeficijent koji zavisi o obliku presjeka i zakrivljenosti nosača;
y – udaljenost napregnutih vlakana od ose kroz težište presjeka.

Do maksimalnog naprezanja na zatezanje u krajnjoj tačci presjeka dolazi se ako se u

predhodni izraz uvrsti y=-e1. budući da je R=a+e1.
Q Qa  e1  Q  a  e1  1 y
     


A
A Ar Ar yr
Q ⎡ a  e1 ⎛ 1 y ⎞⎤ Q ⎡ a  e1 ⎛ ⎜1 1  e1 ⎞⎤
  ⎢1
 

  ⎜1  
 

⎟⎥   ⎢1 re


 r  ⎟⎥ 
A
Q ⎣ r ⎝  y  r⎠ ⎦ A ⎣ ⎝ 1 ⎠⎦
⎡  a  e1 1 e1 ⎞⎤ Q ⎡ ⎛ ⎤
1 e1 ⎞
⎛  

⎢1 ae  ⎜1   ⎟⎥   ⎢1  ⎜1   ⎟⎥
A ⎣ 1⎝  a ⎠⎦ A ⎣ ⎝  a⎠⎦
Q 1 e
    1
A
Aa
Istim načinom dolazi se i do maksimalnog naprezanja u tačci B, ukoliko se u osnovni obrasac
uvrsti da je y2=e2.

1.4.1. Lamelaste kuke

Lamelaste kuke najčešće se primjenjuju unutar dizaličnih postrojenja za dizanje
livaoničkih lonaca u livnicama i čeličanama. Imaju sličan geometrijski izgled kako i kovane
kuke pri čemu su sastavljene od nekolicine lamela. Između pojedinih lamela ostavljen je
razmak ili materijal sa lošom temperaturnom provodljivošću kako bi se onemogućilo
rasprostiranje toplote među susjednim lamelama. Glavni razlog primjene ovog tipa kuka u
temperaturski otežanim uslovima je dobivanje zadovoljavajuće sigurnosti unutar procesa rada.
Tako u slučaju pojave naprsline jedne lamele ostale mogu da prenesu teret dok se kuka ne
zamjeni.

1.4.2. Vješanje kuke

Konstrukciona izvedba veze kuke sa savitljivim užetom generalno zavisi o broju
krakova užeta sa kojim se želi ostvariti veza. Pa se stoga veze mogu podijeliti u dvije
konstrukcione grupe:
 veza kuke o jedno uže – veza spajalicama, veza konusom itd.,
 veza kuke sa nekolicinom krakova užeta – veza donjom koturačom.

Kod dizalica nosivosti od 3 t teret se veže o jedan krak užeta pa se kuka veže direktno
za noseći element, dok se kod većih nosivosti od 3 t primjenjuje donja koturača koja je vezana
za nekolicinu krakova nosećeg užeta.

Slika 1.16.
1.4.4.1 Veza spajalicama
Najjednostavniji način ostvarenja veze između kuke i užeta je spajanje pomoću
spajalice, pri čemu se u cilju zaštite užeta od habanja na nosećem dijelu postavlja specijalna
karika profilisanog presjeka. Potreban broj spajalica određuje se, na osnovu sile zatezanja svih
zavrtnjeva, obrascem: 
c Fu c
Fw F gdje je:
Fu

2 2w
Fu – sila u užetu (N);
F – potrebna sila zatezanja svih zavrtnjeva (N);
w  0,35 - koeficijent specifičnog otpora proklizavanja užadi;
c=1,25 – koeficijent sigurnosti;

a.) b.)
slika

Na osnovu poznate sile zatezanja potrebno je provjeriti napone u presjecima zavrtnja:

z  1,3  F
  d2  zdoz gdje je:

z 1
4
1,3 – koeficijent kojim se u obzir uzima dodatni napon zavrtnja na uvijanje koji nastaje
prilikom zatezanja navrtke;
z – broj zavrtnja (po dva na svaku spajalicu);
d1 – unutrašnji prečnik zavojnice zavrtnja;
zdoz  80...90 N / mm2  - dozvoljeni napon na istezanje zavrtnja od materijala Č.0345.

Tabela 1.10. Dimenzije karika

Prečnik Dimenzije karike u

užeta nm
mm D L R B L1 r s s1
3,6 ... 3,9 10 15 13 7 24 2,5 2 2,5
3,9 ... 4,7 14 20 16 8 31 3 3 3
4,7 ... 5,5 18 25 20 9 38 3 3 3
5,5 ... 6,6 22 30 24 10 45 4 4 4
6,6 ... 7,8 26 35 26 12 52 5 4 5
7,8 ... 9,5 30 45 38 14 65 6 4 6
9,5 ... 11 35 50 39 16 73 6 5 6
11 ... 13 40 55 40 20 82 7 6 7
13 ... 15 45 65 52 23 98 8 7 8
15 ... 17 50 70 54 25 106 9 8 9
17 ... 18,5 55 80 65 27 122 10 9 10
18,5 ... 20,5 60 90 76 29 137 11 10 12
20,5 ... 22,5 65 100 87 32 152 12 10 13
22,5 ... 24,5 70 110 99 34 166 13 11 14
24,5 ... 26,5 80 120 .102 36 177 14 11 15
26,5 ... 28 90 130 103 40 190 15 12 16
28 ... 30,5 95 140 115 42 205 16 12 18
 Tabela 1.11. dimenzije spajalica
Prečnik Dimenzije spajalice (mm) Dimenzije spajalice (mm)
Prečnik
užeta du
užeta du
(mm)
(mm)
d1 C H A B H1 b d1 C H A B H1 b
4,8 6 15 30 28 15 10 5 19.5 16 35 90 70 55 30 16
6,2 6 15 30 28 15 12 6 24 20 40 125 90 65 34 20
8,7 10 22 50 45 25 16 8 28 24 55 140 110 75 40 20
11 10 22 50 45 25 20 10 34,5 24 65 150 125 90 40 20
13 17 30 60 60 35 24 12 39 30 65 160 125 90 40 20
15 12 30 75 60 45 28 14

1.4.4.2 Veza konusom

Provlačenjem užeta kroz uži dio konusnog priključka i raspletanjem žica užeta te
njihovim povijanjem naviše ostvaruje se veza užeta sa kukom pomoću konusnog dijela
prikazanog na slici...... Naknadno se uže zalije olovom ili bronzom kako bi se dodatno
osigurala veza.

Tabela 1.12. Dimenzije konusnih vezača

Prečnik užeta Dimenzije konusnih vezača (mm)
du (mm) a b c d e f g h i k l m
6 ... 7 50 18 11 26 17 18 16 4 4 12 9 9
8 60 20 13 30 20 21 19 5 5 13 10 10
10 75 25 16 35 24 25 23 6 6 16 12 12
12 90 30 19 42 28 32 27 7 7 20 14 14
14 105 33 21 50 32 35 31 7 7 22 16 16
16 120 40 25 60 38 43 37 9 9 25 18 18
18 ... 20 150 50 30 70 46 54 46 11 11 32 22 22
22 ... 24 180 60 38 82 55 64 54 13 13 38 26 28
26 ... 30 210 73 42 102 70 72 66 16 16 46 30 32

Radi lakšeg sklapanja i rasklapanja češće se primjenjuje konstrukciona izvedba,

prikazana na slici....., gdje se unutar konusnog dijela uvlači uže omotano o klin.

1.4.4.3 Donja koturača

Pri teretima većim od 3 t i pri vješanju o više krakova užeta kuka je u sklopu sa
donjom koturačom, pri čemu postoje dvije izvedbe odnosno duge i kratke. Osnovna razlika
ove dvije konstrukcije je u položaju kuke u odnosu na osu koturova. Pri dugoj izvedbi kuka se
nalazi ispod koturova, dok pri kratkoj veza je ostvarena u osi koturova, slika.......
Opterećenje tereta se sa vrata kuke koji prolazi kroz otvor traverze, te na osnovu navrtke i
aksijalnog ležaja prenosi opterećenje na donju koturaču. Donji prsten aksijalnog ležaja može
da bude ravan ili sferičan, čime se u malim granicama omogućava otklanjanje ose kuke u
vertikalnoj ravni a da se pritom vrat kuke nenapreže savijanje.
Kod duge izvedbe koturače poprečni nosač, traverza koja ostvaruje vezu između kuke i
koturova, oslonjen na bočne limove

a.) b.)

Slika 1.17.-a.) traverza donje koturače, b.) donja koturača

(ispraviti zadatak)
Napon na savijanje na sredini traverze određuje na osnovu momenta savijanja M  F  lo , te
s 1
4
je dat izrazom: l0
F

 
1
sI   MsI I  4
 sdoz N / mm2
I W B  2
d h
II 2 o

6
Na krajevima traverze nalazi se ležište čije se dimenzioniranje vrši na osnovu napona na
savijanje i dozvoljenog površinskog pritiska. Moment savijanja na kraju traverze ima
vrijednost M  F1  s1  s , odnosno napon savijanja je dat izrazom:
s
2 2
 s1  s
F

II  II 
MsII II

1

2
4  sdoz N / mm 2

W d
II  II 5

32
Površinski pritisak između nosećih limova i rukavca traverze određuje se obrascem:
F1
p 
2
F1

 pdoz  80...120 N / mm2 
A  s)
d5 
(s1

Normalni napon koji se javlja pri istezanju bočnih limova u presjeku...........

N / mm N / mm
Q Q
  2
B B  2

A A 2 b  
2b
 
 VISOKA ŠKOLA „CEPS- CENTAR ZA POSLOVNE STUDIJE“ KISELJAK

Studijski program Promet

LITERATURA

1. Wikipedia ručne dizalice : https://hr.wikipedia.org/wiki/Dizalica

2. Scribd: https://www.scribd.com/doc/183020095/Maturski-rad-
kranovi-i-dizalice-pdf

3. Web link: https://repozitorij.vuka.hr/islandora/object/vuka

%3A845/datastream/PDF/view

U Kiseljaku 2021.godine