20.

KAIŠNI I REMENSKI PAROVI

VRSTE, OSOBINE, PRIMJENA

Kaišni i remenski parovi prenose snagu pomoću otpora klizanja između elastičnih elemenata
pravougaonih presjeka – kaiša ili trapeznog presjeka – remena i točkova – kaišnika odnosno
remenica. Posebnu vrstu čine zupčani kaišni parovi. Remeni parovi se primjenjuju za vratila
sa paralelnim osama, dok se kaišni parovi mogu primjenjivati ne samo za paralelna vratila,
kao otvoreni parovi ako su smjerovi obrtanja na oba vratila isti, već i kao ukršteni parovi ako
su potrebni suprotni smjerovi obrtanja vratila, ili ako su vratila mimoilazno(sl.2.1. i 2.2.).
Pomoću kaišnih ili remenskih parova može se prenositi snaga i na više vratila(sl.2.2.a).

Slika 2.1. Otvoreni kaišni ili remenski par

Slika 2.2. Kaišni parovi: a – složeni, b – ukršteni, c – mimoilazni

U odnosu na druge prijenosne parove osnovne prednosti kaišnih i remenih parova čine
jednostavnost oblika točkova, kaiša i remena, mali troškovi proizvodnje i održavanja,
mogućnost prijenosa snage između vratila većih osnih rastojanja, velika elastičnost kaiša i
remena, odnosno moć prigušivanja promjenljivih opterećenjima i udara, sposobnost
proklizavanja pri preoptrerećenjima.

Nedostaci su velike mjere, izazivaju velike radijalne sile na vratilima, prijenosni odnos nije
konstantan, postoji određena mogućnost proklizavanja ako nastanu veća istezanja kaiševa i
remenova. Kaišni i remeni parovi se stoga primjenjuju za prijenos manjih snaga, pri manjim
ugaonim brzinama, ako uslovi i zahtjevi prijenosa snage daju veću težinu navedenim
prednostima.

333
 OBLICI I MATERIJALI KAIŠA I REMENA

Kaiši pravougaonog presjeka, male debljine u odnosu na širinu, imaju standardne mjere,
mogu biti od jednog materijala, od kože ili, rjeđe, od tekstilne tkanine ili od više materijala:
od gume ili balata mase (koja se dobije od soka jednog tropskog drveta) armirane tkaninom,
pletenicama ili užadima (kordima) od pamuka, poliamida ili poliestera koji su velike
izdržljivosti (sl.2.3.).

Slika 2.3. Presjeci kaiša

a – od jednog materijala, b – sa armaturom, c – višeslojni sa vučnom trakom,
d – višeslojni sa vučnim pletenicama

Slika 2.4. Spajanje krajeva kaiša

a – lijepljenjem ili prošivanjem,
b – zavrtnjima, c i d – posebnim spojnicama

Svojstva materijala za kaiše, kao i za remene, koji određuju njihovu primjenu predstavljaju
dinamičku izdržljivost, otpor klizanja po kaišniku, savitljivost, odnosno modul elastičnosti pri
savijanju, veličina trajnog izduženja kaiša u toku rada, čvrstoća materijala na spoljna dejstva
(vlaga, ulja, prašine i dr.) i proizvodni troškovi.

Koža, kao prvi primjenjivani materijal za kaiše ima malu izdržljivost i savitljivost, koja se
može povećati posebnim načinom obrade, kao i relativno mali otpor klizanja.

Veće su izdržljivosti gumeni ili balata kaiševa višeslojno armirani, a manje tekstilni pamučni
kaiševi. Višeslojni kaiši imaju veliku čvrstoću i dobar koeficijent otpora protiv klizanja i veće
module elastičnosti.

Remeni imaju presjek oblika trapeza i izrađeni su od gume sa armaturom u jednom ili više
redova od tekstilnih tkanina ili pletenica (korda) od vještačkih, sintetičkih vlakana. Armatura
se nalazi u spoljnom dijelu remena (sl.2.5.)

334
 Slika 2.5. Presjeci remena

Oblici i mjere profila i dužine remena određeni su standardom. Razlikuju se široki (normalni)
remeni označeni slovima od Y, Z, A, B, C, D i E sa odnosom ap/h ≈ 1,6 i uzani označeni sa
SPZ, SPA, SPB i SPC sa odnosom ap/h ≈ 1,2.

Široki remeni su robusni, manje osjetljivi na udare, i savitljiviji od uzanih, koji pri istoj širini
ap prenose veću snagu, ali zahtjevaju veće prečnike remenica.

OBLICI KAIŠNIKA I REMENICA

Kaišnici i remenice se sastoje iz vijenca, glavčine i ploče ili paoka pomoću koji se spaja
vijenac sa glavčinom. Vijenac kaišnika ima spoljnu ispupčenu površinu potpuno ili sa
cilindričnim srenjim dijelom (koji ne treba da je veći od 0,4 B). Debljina vijenca uzima se
prema prečniku u granicama S=(0,003...0,005) d, (d je u mm).

Broj paoka z može se odrediti prema prečniku (d u mm); z = 0,15 d > 4. Ukoliko se
procijeni da je potrebna provjera veličine presjeka paoka, može se izvršiti na osnovu napona
na savijanje σ = M/W, u presjeku pored glavčine, (W = π a2 b/4).

Prečnik dg i dužina bg glavčine usvaja se prema prečniku otvora dv;

dg=(1,6...1,8) dv, ; bg=(1,1...2) dv..................................................................................................................(2.1.)

Kaišnici i remenice se najjednostavnije izrađuju livenjem, a najpogodniji materijal je sivi lim

(SL.20).

335
 Sl 2.6 Zatezanje kaiša i remena
a- pomjereanje elektromotora, d,e- pomoću spoljnog odnosno unutrašnjeg kotura zatezača,
b,c – pomoću reaktivnog obrtnog momenta.

ZATEZANJE KAIŠA I REMENA

Zatezanje se najjednostavnije ostvaruje, naročito ako se jedan točak nalazi na vratilu

elektromotora, povremenim međusobnim udaljavanjem vratila točkova. Takvo uobičajeno
konstrukcijsko riješenje pokretnog motora duž šina i njegovo učvršćivanje pomoću zavrtnja
(dato je na slici 2.6).

Stalna sila pritezanja može se ostvariti pomoću kotura zatezača kojim se pritiskuju kaiši i
remeni sa spoljne ili unutrašnje strane, sl.2.6. d i e. Sa momentom T, težinom G i rastojanjem
od osa obrtanja prikazanih na sl. 2.6. d sila na vratilu koja zateže kaiš odnosno remene
iznosila bi:

=( + ∙ )/ ......................................................................(2.2)

DINAMIKA KAIŠNIH I REMENIH PAROVA

Elastično klizanje

U toku rada sile u vučnom F1 i slobodnom ogranku F2 su nejednake i pri prelazu kaiša,
odnosno remena, preko točkova nastaju postepene promjene veličine sila u presjecima
elastičnih elemenata od F1 na F2 i obrnuto, koje za posljedicu imaju klizanje. Usljed ovog
klizanja obimna brzina na gonjenom točku vg je manja nego na pogonskom vp:

= ∙

Gdje je: ξk=0,98...0,995 faktor klizanja.

336
 Slika 2.7. Provjera ostvarenih sila zatezanja Fp

Sile u kaišima i remenima

Radna sila Ft mora biti manja od kritičnog otpora klizanja [Fμ] zavisno od stepena sigurnosti
protiv proklizavanja Sμ:Sμ Ft=[Fμ], te bi maksimalne sile slobodnom i vučnom ogranku na
osnovu gornjih odnosa iznosile:

F2 = Sμ CA Ft/(eμβ - 1);

F1 = Sμ CA Ft/(1 – e-μβ) μ ≈ 0,3, za remene ...............................................(2.3.)

Na osnovu uslova ravnoteže centrifugalnih i ovih sila dobije se veličina Fc u funkciji površine
presjeka A, gustine mase ρ i obimne brzine, ili u funkciji mase jedinice dužine q(kg/m)

Fc = Aρv2 ; Fc = q·v2 ...............................................................................................(2.4.)

Sila predhodnog zatezanja ima zbir ravan zbiru sila pritezanja i iznosi:

Fp = Sμ CA P/2 ϕ v ..................................................................................................(2.5.)

Stepen sigurnosti Sμ se usvaja u granicama 1,1...1,2, faktor udara CA prema vrsti pogonskog i
radnog dijela mašine, a ϕ prema koeficijentu otpora klizanja μ (tablice).

Slika 2.8. Radne sile u kaišima i remenima Slika 2.9. Vrijednosti koeficijenta zatezanja

337
 RADNI NAPONI U KAIŠIMA I REMENIMA

U toku rada kaiši i remeni su izloženi istezanju razmatranim silama F1, F2 i Fc, i savijanju
usljed deformacija kaiša odnosno remena pri prelaženju preko točkova. Nominalni naponi u
vučnom i slobodnom ogranku kaiša presjeka A, ili presjeka jednog remena A1 izazvana
silama F1 i F2 iznose: u kaišima

σ1 = F1/A ; σ2 = F2/A,

u remenima:
σ1 = F1/z A1 ; σ2 = F2/z A1 ...........................................................................(2.6.)

Naponi usljed centrifugalne sile koristeći jednačinu za silu Fc iznosi:

σc=ρ v2 .....(2.7.)

Sl.1.12. pokazuje da se najveće vrijednosti napona dostižu prilikom prelaska vučnog ogranka
preko manjeg točka i da iznosi:

σmax = σ1 + σC + σS,
σ max = (Fp/A) + (CA Ft/2A) + ρ v2 + Es h/d1. (1.8.)

Sl. 2.10. Naponi u kaišima (remenima)

KRITIČNI NAPONI

Naponi koji dovode do ovih razaranja poslije određenog broja ciklusa promjena predstavljaju
kritične napone, odnosno konačnu dinamičku izdržljivost. Veza između dinamičke
izdržljivosti σN i broja promjena napona pri savijanju N ima isti oblik kao i kod drugih
elemenata, te poznavajući određenu izdržljivost σNo za broj promjena napona pri savijanju No.
σmax je određen (jed. 2.8.)

Broj ciklusa savijanja: N=No (σNo/σmax)m .......................................................(2.9)

Ukupan broj ciklusa do razaranja bio bi Cs CRN No, učestalošću savijanja u fs u S-1, vrijeme t u
s, vijek kaiša, remena je

t = (σNo/σmax)m No Cs CRN/ fs , s ; th = t/3600, h......................................................(2.10)

338
 NOSIVOST KAIŠA I REMENA

S obzirom da su svi drugi naponi u kaišu, odnosno remenu, posljedica principa prijenosa
snage, jedino napon izazvan tangentnom silom ima karakter korisnog napona, σK = Ft/A.
Najveća moguća vrijednost korisnog napona nastaje kada najveći naponi u kaišu ili remenu
σmax dostignu vrijednost dinamičke izdržljivosti σN.

Sila u vučnom ogranku Ft = Fteμβ/(eμβ - 1), kritična vrijednost korisnog napona bi iznosila

[σK ] = [(eμβ - 1)/ eμβ ] (σN - ρ V2 – Es h/d1)............................................(2.11.)

Nosivost kaiševa za radne uslove ima oblik:

[σK ]m = [σK ] G Cβ Cv Co Cμ CRσ

[σK ]m = [σK ] Cβ Cv CoCμ CRσ...............................................................(2.12.)

Gdje je:
cβ - faktor obvojnog ugla,
cv - faktor obimne brzine,
co - faktor uticaja načina zatezanja,
cμ - faktor smanjenja trenja,
cRσ - faktor uticaja promjenljivosti obrtnog momenta.

Nosivost remena se može izraziti silom, snagom koju jedan remen određenog presjeka može
prenositi, koja je na osnovu ISO preporuka prihvačena za nosivost.

Nosivost za radne uslove jednog remena iznosi:

[P]M = Po Cβ Cu Cf Ch CRσ

Gdje je:
cu - faktor povećanja nosivosti remena,
cf - faktor učestalosti,
ch - faktor vremena rada.

Ukupna snaga koju treba da se prenese treba da je manja od nosivosti remenova:

Broj potrebnih remena se određuje iz: = .

σ

339
 ZUPČANI KAIŠNI PAROVI

Oblici i materijali kaiševa

Zupčani kaišni parovi odlikuju se kaiševima posebnog oblika, odnosno posjeduju kaiševe sa
zupcima. Zupci su trapeznog ili približno polukružnog presjeka, sl.2.11. a i b, pri čemu ovi
drugi se primjenjuju za veće snage.

Glavni parametar oblika zubaca je korak p ili modul m = p/π, dok su ostale veličine
definisane standardom proizvođača.

Osnovni materijal kaiša čini sintetički kaučuk, vulkaniziran, ili poliuretan, armiran
pletenicama od čeličnih žica ili od drugih vlakana i obložen sa unutrašnje strane tkaninom od
najlona.

Svojstva zupčanih kaiša

Glavna prednost ovih parova leži u činjenici da zupčani oblik kaiša eliminiše posljedice
elastičnog klizanja odnosno obezbjeđuje nepromjenjiv prijenosni odnos.
Imaju male mase i dozvoljavaju primjenu kaišnika malih prečnika i primjenjuju se za prijenos
snage do 100 kW i relativno velike obimne brzine.

Sl 2.11. Vijenac kišnika sa kaišem

Vijenci kaišnika se predviđaju sa jednim ili eventualno sa dva čeona prstena radi spriječavanja
spadanja kaiša sa kaišnika.

Mjerodavnu radnu silu u kaišu predstavlja takođe najveća obimna sila CACdFt, nominalna
uvećana i za unutrašnju dinamičku silu koja nastaje u procesu sprezanja zubaca Cd=1,3...1,4.
Predhodna sila pritezanja u kaišu usvaja se u granicama:

Fp = ξp CA Cd Ft /cosγ, gdje je ξp = 0,25...0,4............................................(2.14.)

Opterečenje vratila prema jednačini sa pretodnim silama iznosi:

FR = 2 ξp CA Cd Ft.......................................................................................(2.15.)

Određivanje mjera zupčanih kaišnih parova

Mjere zupčanih parova određuju se na osnovu izabranog tipa i veličine kaiša koristeći podatke
date u literaturi.
Oznake zupčasti kaiša su: T2,5; T5; XL; 8M; L; T10; H; 14M; T20; XH; XXH.

340