Osmanlı Devleti Kültür ve Medeniyeti

Devlet Yönetimi

Merkezi Teşkilat

A.Hükümdar

 Sembolleri: Hutbe, sikke (Para), Davul (Nevbet), Sancak, Hilat

(Giysi), Çetr (Saltanat Şemsiyesi), Tuğ, Tuğra, Kılıç Alayı, Otağ,
Taht, Cülus Töreni, Cuma Selamlığı, Ferman, Unvan Alma, Saltanat
Kayığı, Yüzük, Biat, Saray.
 Unvanları: Bey, Gazi, Han, Hakan, Hünkar, Padişah, Sultan, Halife,
Hüdevandigar, Sultanü’l Azam, Emirü’l Müminin, Sultanüs Selatin.

NOT:  Orhan Bey’in kullanmış olduğu unvan Sultanü’l Guzat’tır. (Gazilerin

Sultanı)

B. Hükümdarın Görevleri
 Ferman: Herhangi bir konuda emir verir.
 Hatt-ı Hümayun: Herhangi bir konuda beyan verir.
 Yasakname: Herhangi bir şeyi yasaklama.
 Müsadere: Herhangi bir devlet memurunun malına el koyma.
 Kulluk hakkı: Devşirme çocuğunu öldürme.
 Berat: Devlet memurunu atama.
 Adaletname: Herhangi bir yerdeki haksızlığı giderir.
 Kanunname: Kanun çıkarma.

C. Veraset Değişiklikleri
 Osman Bey: Ülke hanedanın ortak malıdır.
 I. Murat: Ülke hükümdarın ve oğullarının malıdır.
 Fatih Sultan Mehmet: Ülke padişahın malıdır.
 I. Ahmet: Ekber ve Erşed sistemini getirdi.
D. Şehzade Eğitimi
 7 yaşında eğitime başlarlar.
 12 yaşında sancağa gönderilir.
 Çelebi, Sultan unvanını alırlar.
 Önemli sancaklar şunlardır:
o Manisa
o Kütahya
o Amasya
o Bolu
o Çorum
o Çankırı
o Kefe (Kırım)
o Trabzon
o Antalya
 Sancak Sistemi’ni ilk kez başlatan, Orhan Gazi
 Sancak sistemi ile ilk kez tahta çıkan, I.Murat
 Sancak Sistemi’ni ilk kez yasallaştıran, II.Mehmet
 Sancakta son kez yetişerek tahta çıkan, III.Mehmet
 Sancağa çıkmadan ilk kez padişah olan, I.Ahmet

E. Başkentler
 Söğüt
 Karacahisar
 Bilecik
 Bursa
 İznik
 Edirne
 İstanbul

F. Saraylar
 Osmanlı Devleti’nin ilk sarayı Orhan Bey zamanında yapılan “Bey
Sarayı”dır. (Bursa)
  En uzun süre yönetim merkezi olan Fatih zamanı “Topkapı
Sarayı”dır.
 İlk ısıtmalı ve yarıya kadar batı tarzı olan Ağrı Beyazıt “İshak Paşa
Sarayı”dır.
 Tamamı batı tarzı olan ilk saray “Dolmabahçe Sarayı”dır. (Tanzimat
Döneminde açıldı)
 “Yıldız Sarayı” yapımına III. Selim zamanında başlayan ve II.
Abdülhamit döneminde yönetim merkezi olarak kullanıldı.
 Bu saraylar hariç Galata, Beylerbeyi ve Çırağan sarayları bulunur.

G. Divan-ı Hümayun ve Divan Üyeleri

 Bu divanı kuran Orhan Bey’dir. Kaldıran ise II. Mahmut’tur.
 Fatih’e kadar padişahlar, Fatih’ten sonra sadrazamlar başkanlık
etmiştir.
 Alınan kararlara “Hüküm” kaydedildiği deftere ise “Mühimme” denir.
 Kararları Tahvil, Beylikçi, Rüsv ve Amedi kalemleri kaybeder.
 Son söz padişahındır. (Danışma organı)
 Alınan kararları Şeyhülislam dini açıdan kontrol eder.
 Müslim-gayrimüslim haksızlığa uğradığını düşünen herkes davasının
tekrar görülmesi (temyiz) için Divan’a başvurabilir.
 Divan-ı Hümayun ilk Türk-İslam da “Divan-ı Mezalim”dir.

H. Divan Üyeleri
 Padişah: Fatih’e kadar divana padişahlar başkanlık etmiştir.
 Sadrazam(Vezir-i azam):
o Padişah mührü taşır.
o Padişah sefere çıkamazsa Serdar-ı Ekrem unvanıyla çıkar.
 Kubbealtı veziri: Günümüz bakanıdır. İlk vezir “Alaaddin Paşa” dır.
 Kazasker(Kadılar):
o Doğuştan Müslüman olmalıdır.
o Medrese çıkışlı olmalıdır.
o Günümüzde MEB ve Adalet Bakanlığının karşılığıdır.
o Tuttuğu deftere “Ruznamçe” denir.
o Ayrıca sayıları iki tanedir. Rumeli ve Anadolu.
 o Kadı ve müderris atamaları yapılır.
 Nişancı:
o Dirlik(tımar) topraklarının dağıtımından sorumludur.
o Tapu ve Kadastro işlemleri ile ilgilenir.
o Herhangi bir bölgenin sosyo-ekonomi yapısı “Tahrir
Defterlerine” kaydedilir.
o Örf-i hukukun divandaki temsilcisidir.
o Bölgelere padişah tuğrası çeker.
 Reisü’l Küttab: 17. yüzyıl da Nişancıdan ayrılıp Dış işlerden sorumlu
hale getirildi.
 Defterdar:
o Günümüzün Maliye Bakanı’dır.
o Hesap tutar, bütçe yapar.
o İki tanedir. Rumeli ve Anadolu.
o Defterdar padişahtan sonra Ferman çıkarma yetkisine
sahiptir.
 Kaptan-ı Derya:
o Denizcilik ile ilgili kanunların çıkmasını hızlandırır.
o 16. yüzyıl da Kanuni zamanında Divana üye olundu.
o Divan’a ilk üye olan Kaptan-ı Derya “Barbaros Paşa”dır.
 Yeniçeri Ağası:
o Rütbesi vezir ise divana katılır.
o İstanbul’un güvenliğinden sorumludur.
 Şeyhülislam (Müftü)
o Atamasını padişah yapar.
o İlk Şeyhülislam “Molla Fenari”dir.
o Protokolde sadrazama denktir.
o Divanda alınan kararların dine uygun olup olmadığı
hakkında “ifta” ya da “fetva” verir.

Divana Sonradan Üye Olanlar

 XVI. Kaptan-ı Derya

 XVII. Reisü’l-Küttab
 XVIII. Şeyhülislam
Defter Tutanlar

 Mühimme: Divanın tüm kararlarını içerir.

 Tahrir: Nişancı.
 Ruznamçe: Kazasker

I. Topkapı Sarayı
 Biruni
o Dışarıdan gelen elçiler kabul edilir.
o Divan toplantıları yapılır. (Babüssade kapısında)
 Enderun
o Okuldur.
o Türk giremez, devşirme alınır.
o Enderun mektebi Edirne de I. Murat tarafından kuruldu.
o Yahudiler devşirilmez.
o Sadrazam, vezir gibi üst makamlara gelir.
o II. Mahmut, buradan memur almamıştır. Maarif-i Adliye’den
almıştır.
o II. Meşrutiyette kalkar.
 Harem (Kız)
o Padişah ve eşlerinin özel hayatlarını geçirdiği yerdir.
o Okuldur.
o Slav ırklarından kızlar toplanır.
o Erkek çocuğu doğuran kadına “Haseki” denir.
o İlk kadın haseki sultan Holofira “Nilüfer Hatun” dur. (Orhan
Bey’in eşi)

İ. İstanbul’un Yönetimi
 Sadrazam: İstanbul’un genel düzeninden sorumludur.
 Taht kadısı: İstanbul’un en yüksek mülki amiridir. Adalet işlerinden
sorumludur.
 Yeniçeri Ağası: Şehrin güvenliğinden sorumludur.
 Muhtesip: Esnafı denetleyerek pahalı, sağlıksız ürün satışını
engellemekle görevlidir.
  Şehremini: 1855’ten itibaren bayındırlık ve belediye işlerinden
sorumlu olmuştur.
 Mimarbaşı: İstanbul’un imar işlerinden sorumludur.

Taşra Teşkilatı

1840’a Kadar
Birim Adalet Güvenlik Yönetici

Eyalet Kadı Subaşı Beylerbeyi

Sancak Kadı Subaşı Sancakbeyi

Kaza Naib Subaşı Kadı

Köy Naib Subaşı(tımarlı sipahi/ Yiğitbaşı) Kethüda(arabulucu)

1840 Vilayet Nizamnamesi

Birim Yönetici

Eyalet Müşir (Vali)

Sancak Kaymakam (Mutasarrıf)

Kaza Kaza Müdürü

Köy Muhtar

1871 Vilayet Nizamnamesi

Birim Yönetici

Eyalet Vali

Liva Mutasarrıf (Kaymakam)

Kaza Kaza Müdürü

Nahiye Nahiye Müdürü

Köy Muhtar

Diğer Görevliler
 Kapan Emini: Bir beldede üretilen malların toplandığı yerlere Kapan
denir. Kapan emini, hububat, sebze ve meyvelerden alınacak
vergileri belirlerdi.
 Beytülmal Emini: Bir yerleşim yerinde kamu haklarını koruyan
görevlidir.
 Gümrük ve Bac Emini: Şehir ve kasabalarda ticaret ve sanat ile
ilgili vergileri toplardı.

Eyaletler

Salyaneli Eyaletler

 Direkt maaş verilir.

o Tımar sistemi uygulanmaz.
o Merkeze uzak eyaletlerdir. (Mısır, Trablusgarp, Tunus, Fas,
Bağdat, Habeş/Etiyopya)
o Buradaki vergiler İltizam usulü toplanır. İltizam kazanana
“Mültezim” denir.
o Eğer buranın vergileri toplama işi bir kişiye ömür boyu
verilirse buna “Malikhane” denir.
o 1856 da İltizam sistemi Islahat Fermanı ile
kaldırıldı.Buralarda vergi toplama işi “Muhassıllara”
devredildi.
o Mültezimlerin başta ihaleye girerken verdikleri paraya
“Muaccele” denir.

Salyanesiz Eyaletler

 Direk maaş verilmez, buradaki memurun maaşı için kendisine

toprağın geliri bırakılır.
o Tımar sistemi uygulanır.
o Merkeze yakın eyaletlerdir. (Anadolu, Rumeli, Budin, Musul,
Erzurum, Diyarbakır, Karaman, Dulkadir, Menteşe, Kilikya)
Yurtluk – Ocaklık
 Aşiretlerin yoğun olduğu yerlerdir.
 Kendi içlerinde özerktir.
 Aşiret liderlerinin bulunduğu kazada yönetimsel hakları bulunur.
 Dersim (Tunceli), Çölemerik (Hakkari)

İmtiyazlı Hükümetler
 Ayrıcalıklı bölgelerdir.
 Bazıları vergi vermez veya asker göndermez.
 Hicaz ise ne vergi ne de asker göndermez.
 Eflak, Boğdan, Erdel (Voyvoda yöneticileri)

HUKUK

Osmanlı Devleti Hukuk Sisteminin Oluşturması

 Fethedilen bölgelerdeki uygulamalar
 İslam’ın getirdiği esaslar
 Orta Asya Türk gelenekleri
Sınıfı Adı Bölgeler Atamasını yapan

1 Taht Kadısı İstanbul/Edirne/Bursa Padişah

2 Mevleviyet Diğer Bölgeler Kazasker

NOT: İlk kadı atamasını Osman Bey yapmıştır. İlk kadı “Dursun Fakih”tir.

NOT: Osmanlı Devleti Tanzimat Dönemiyle Hukuk’ta ikilikler yaşamıştır.

NOT: II. Mahmut zamanında “Kanunsuz suç ve ceza olmaz” ilkesi yürürlüğe

girmiştir. Ayrıca II. Mahmut döneminde “Nezaret-i Adevi” (Adalet Bakanlığı)
kurulmuştur.

SOSYAL HAYAT
Osmanlının toplumun din veya mezhepsel şekilde örgütleyerek yönetir. Buna
millet denir.
1.Vakıf
 İkiye ayrılır. Vakıf (Normal Zamanlar), Avarız vakıflar (Olağanüstü
Vakıf)
 İlk vakıf teşkilatını Osmanlı Devleti’nde kuran Orhan Bey’dir.
 Türk tarihinde ilk vakıf sistemini kuran Uygurlardır.
NOT: Vakıf yöneticilerine “Mütevelli” denir.

2.Sosyal Kuruluşlar
 Darülaceze: Huzur evi / Düşkünler evi
 Darüleytam: Yetimler yurdu (Doğu da açtıran komutan Kazım
Karabekir)
 Darülbedayi: Konservatuar olarak açıldı, tiyatroya çevrildi.
 Darüşşafaka: Eğitim kurumları
 Donanma Cemiyeti: Yardım kuruluşu
 Darülmesai: Dikimevi
 Hamidiye Etfal: Çocuk Hastanesi (İlk çocuk hastanesi II. Abdülhamit
açtırdı)
 Darülelhan: İlk resmi müzik okulu.
NOT: Kadılar ikinci eşliğin neden yapıldığı veya ikinci eşten doğan çocukların
mirasçılık durumlarını “Tereke Defterleri”ne kaydedilir.

ORDU

Özellikleri
 Orduyu kuran Orhan Bey’dir.
 Yaya ve müsellim ordusu fetih hareketlerine yetişmemesinden dolayı
I.Murat “Kapıkulu Ocağı”(Yeniçeri Ocağı) kurmuştur.
o Kuran I.Murat’tır.
o Merkez ordusudur.
o Devşirme çocuklarından oluşur.
o Önceleri “Ocak devlet içindir” anlayışı ile hareket etti.
o III.Murat’tan itibaren bozulmaya başlamıştır.
o Kapıkulu Ocağına bağlı askerler her üç ayda bir “Ulufe”, taht
değişikliğinde ise “Cülus Bahşişi” alırlar.
 o Yeniçerinin sefere çıkmadan önce okuduğu duaya “Gülbank”
denir.
NOT: Kapıkulu Ocağı önceleri Mevlana(molla) Rüstem’in önerisiyle “Pençik
Sistemi” daha sonra ise “Devşirme Sistemi”ne geçilmiştir.

1.Kara Kuvvetleri

a.Kapıkulu Ocağı

 Garipler: Savaş sırasında her gece Otağı ve hazineleri korumakla

görevli olan Sağ Garipler bunun yanı sıra savaşta saltanat
sancaklarını da korumakla görevliydiler.
 Sipahiler: Savaşta ordunun ağırlıklarını ve hazineyi korurlardı.
 Ulufeciler: Sancağı korur.
 Acemioğulları Ocağı
o Devşirme çocukları önce acemioğulları Ocağına giderler.
Daha sonra yeteneklerine göre diğer birliklerine
gönderilirler.
o Birliğine gitmesine “kapıya çıkma” “Bedergah” denir.
o Acemoğullarının dağıldığı birlikler:
 Yeniçeri Ocağı: İyi bir savaşçı isen bu ocağa
gönderilir.
 Topçu Ocağı: İyi top yapıyorsa bu ocağa gidilir.
 Top arabacıları Ocağı: topları taşıyan ocaktır.
 Bostancı: Boy 2m kilo 130 üstü ise vezirlerin v.b
sadrazamların yalılarını korur.
 Lağımcı Ocağı: Tünel kazıcı ocak.
 Cebeci Ocağı: Silahın bakımı, onarımını yapan
ocaktır.
 Humbaracı Ocağı: Ateşli el bombası yapılır.

b.Eyalet Askerleri

 Osmanlı Devletinin en kalabalık kısmıdır.

 Tımar topraklarıyla geçimini sağlarlar.
 17. yüzyıla kadar yetişen askere “Tımarlı Sipahi” denir.
 17. yüzyıl da tımar sisteminin bozulmasıyla devletin aldığı ücretli
askere “Sekban” veya “Soruca” denir.
  19. yüzyılda tımar sistemi kaldırılınca bölgelerin güvenliğinin
sağlanması için “Redif Birlikleri” kuruldu.

c.Yardımcı Kuvvetler

 Beşliler: Savaş sırasında her beş kapıdan birinden kesinlikle erkek

alır.
 Azaplar: Bekar erkek
 Turnalar: Habercidir.
 Deliler: Cesaretli, savaşa önde giderler.
 Yörükler: Yol açarlar, gösterirler.
 Akıncılar: En önde giden birlik, sınırda oturur.
 Yaya ve Müsellem: Yaya ve atlı askerler.
 Sakalar: Sucular.

2.Deniz Kuvvetleri

 Karesioğulları’nın alınmasıyla denizcilik faaliyetleri başladı.

 Komutan Kaptan-ı Derya asker ise Levent’tir.
 İlk tersane Karamürsel (Orhan Bey) açıldı.
 Ayrıca Edincik, İzmit, İznik, Kete(Kırım), Trabzon, Samsun, Antalya,
Muğla gibi yerlerde tersaneler açıldı.
 Ece Halil, Hacı İlbeyi, Evrenos Gazi gibi denizciler Karesioğulları’ndan
geldiler.
 Çalı Beyi, Piyale Paşa, Seydi Ali Reis, Piri Reis, Kemal Reis, Murat
Reis, Baltaoğlu Süleyman, Kılıç Ali Paşa, Salih Reis, Turgut Reis
Osmanlı Devleti’nin önemli denizcilerindendir.
 Divanda ki ilk Kaptan-ı Derya Barbaros Hayrettin Paşa’dır.
 Sultan Abdülaziz Döneminde dünyanın 4. büyük donanması
olmuştur.

TOPRAK YÖNETİMİ

Miri Topraklar
 Paşmaklık: Padişahın eşi, annesi ve kızlarına geliri ayrılan topraktır.
 Mukataa: Geliri doğrudan devlet hazinesine aktarılan topraklardır.
 Malikane: Devlet yararlılık gösterenlere yaşamları boyunca verilir.
  Yurtluk: Geliri sınır boylarında oturanlara verilir.
 Ocaklık: Kale muhafızlarına ve tersanecilere verilir.
 Metruk: Ortak yaşam alanıdır. (otlak ve yaylak)
 Vakıf: Geliri kamu yararı için ayrılan topraklardır.
 Dirlik: Geliri devlet memuru veya askerlerine ayrılan topraklardır.
o Dirlik topraklar 3’e ayrılır:
 Has: 100.000 akçeden fazladır.
 Padişah ve divan üyelerine ayrılır.
 Zeamet: 20.000-100.000 akçe arasındadır.
o Müderris, Muid, Tabip, Kadı.
 Tımar: 3000-20.000 akçe arasındadır.
o Memurluğa ilk başlayanlar veya en alt düzeydeki memurlara
verilir.

EĞİTİM

1.Örgün Eğitim
 Saray
o Enderun
o Harem
o Şehzadegah Mektebi: 7 yaşına gelen şehzadeler dönemin
ünlü alimlerinden ilk derse başlarlar. Bu derse “Bed-i
Besmele” denir.
 Sıbyan Mektebi
 Medrese
o Osmanlı Devletinde ilk medrese Orhan Bey döneminde
İznik’te açılan “İznik Medresesi” veya “İznik Orhaniyesi”
diye geçer.
o Not: Süleyman Paşa Medresesi ise Osmanlı Devletinden
günümüze kadar kalan en eski medresedir.
o Medreseye atanan ilk müderris “Davud-u Kayser”dir.
o Fatih zamanında günümüz İslam enstitüleri veya İlahiyat
fakültesi ayarınca “Sahn-ı Seman” medreseleri açılmıştır. Bu
medreselerde öğrenci yetiştirmek amacıyla “Tetimme
Medreseleri” açılmıştır.
o Kanuni zamanında açılanlara ise “Süleymaniye Medreseleri”
denilmiştir.
2.Yaygın Eğitim
Camiler, Mescitler, Dergahlar, Tekke ve Zaviye, Esnaf Teşkilatı

Akademik Kariyer Basamakları

 Softa(sufte)——(Bilgisiz, bir şey bilmeyen öğrenci)

 Danişment——-(Bilgili öğrenci)
 Muid ————-(Medreseyi bitiren öğrenci/stajyer öğretmen)
 Öğretmen olmak istemeyenler için;
o Darüttıp: Doktor
o Darülhadis: Hadis Öğretici
o Darülhendese: Mühendis
o Darülkurra: Kuran Öğreticisi
 Mülazım—-(Atama bekleyen öğretmen)

 Müderris—-(Öğretmen)

 Osmanlı Dönemi Ünlü Bilim Adamları

Bilim Adamı Yaşadığı Dönem Alanı/Eseri

Kadızade-i
Kuruluş/Yükseliş Astronomi ve matematik .
Rumi

Davud-u Kayser Kuruluş Osmanlının ilk müderrisidir.

Molla Fenari II. Murat Osmanlının ilk Şeyhülislamıdır.

Fatih Sultan
Altunizade Bevliye (idrar yolları) hastaları ile uğraşmıştır.
Mehmet

Fatih Sultan Fatih Sultan Mehmet’in hocasıdır. Mikrobu ilk bulan

Akşemsettin
Mehmet kişidir.

Sabuncuoğlu Fatih Sultan Osmanlının ilk ve ünlü cerrahıdır. Fatih’e Kitabü’l

Şerafettin Mehmet Cerrah eserini sundu.

Fatih Sultan Astronot ve Matematikçidir. Ayasofya medresesinin

Ali Kuşçu
Mehmet müderrisliğini yapmış, İstanbul’un enlem ve boylamını
hesaplamıştır.
 Kitab-ı Bahriye adlı eseri vardır. İlk dünya haritasını
Kanuni Sultan
Piri Reis Yavuz Sultan Selime sunmuştur. ABD kıtasından
Süleyman
bahsetmiştir.

Kanuni Sultan
Seydi Ali Reis Miratü’l Memalik, Kitabü’l Muhit adlı eserleri ünlüdür.
Süleyman

Ebu Suud Kanuni Sultan

Ünlü fıkıhçı ve İstanbul taht kadısıdır.
Efendi Süleyman

Takiyüddin Osmanlının ilk rasathanesini kurmuştur. Osmanlı da

III. Murat
Efendi otomatik makine üzerine ilk eser veren kişidir.

“Seyahat ya Resulullah” diyerek yola çıktı.

Evliya Çelebi 17. Yüzyıl
Seyahatname en önemli eseridir.

Bibliyograf ve seyyahtır. Cihannüma ve Keşfü’z Zünun

Katip Çelebi 17. Yüzyıl (merak edilen şey) eseri vardır. Avrupa da Hoca kalfa
veya halife olarak tanınır.

Hezarfen Ahmet
IV. Murat İnsanlık tarihinin ilk başarılı uçuşunu yaptı.
Çelebi

Lagari Hasan
IV. Murat İnsanlık tarihinin ilk roketle uçanıdır.
Çelebi

Koçi Bey IV. Mehmet IV. Murat’a ünlü risalesini sunmuştur.

Humbaracı Gerçek ismi Comte de Bonneval’dır. Humbaracı

I. Mahmut
Ahmet Paşa Ocağını batı tarzında ıslah etmiştir.

Osmanlı Devleti’nin ilk vakanüvistidir.(Tarihçi)

Naima 18. Yüzyıl Sonuncusu ise Abdurrahman Şeref Efendi’dir.
(Fatih’ten itibaren ise Şehnameci denirdi)

Molla Lütfi ve Fatih Sultan

Matematik ile uğraşmışlardır.
Sinan Paşa Mehmet

Ayaşlı Şifai 18. Yüzyıl Önemli bir hekimdir.

Marco Paşa 19. Yüzyıl Sabrından dolayı ve hastalara çok fazla ilgili olduğu
için “git derdini Marco paşa’ya anlat” deyimine sahip
olan kişidir.
Mehmet Fatih
19. Yüzyıl Takvim çalışmaları ile ünlüdür.
Gökmen

Mustafa Behçet
19. Yüzyıl Tıbbıyeyi Şahanenin başhekimliğini yapan adamdır.
Efendi

Kısas-ı Enbiya, Mecelle ve Tarih-i Cevdet adıyla

Ahmet Cevdet
Sultan Abdülmecid eserleri bulunur. Tarih-i Cevdet eserini Sultan
Efendi
Abdülmecid’e sundu.(Vakanüst)

İbn-i Batuta 14. Yüzyıl Orhan Bey hakkında bilgi verir.

EKONOMİ

Kavramlar
 İaşecilik: Bir malı ülkede kaliteli ve uygun fiyata bulundurma
durumu.
 Hacegi (Tacir-i Seffari): Bir bölgeden aldığı malı başka yere taşıyan
sınıfa verilen ad.
 Yiğitbaşı: Loncaların güvenlik amirine verilen ad.
 Kahya-Kethüda: Lonca ile hükümet arasındaki işleri yürüten kişilere
verilen ad.
 Tağşiş Uygulaması: Osmanlı Devleti’nde paranın altından, gümüşten
yapıldığı zamanlarda paranın içindeki değerli maden oranını düşürme
işlemine verilen ad.
 İhtisap Kanunları: Mal üretiminde uyulması gereken standartları
belirleyen kanunlar.
 İhtisap Ağası: Üretilen malların standartlara uygunluğunu denetleyen
görevliye verilen ad.
 Reftiyye: Osmanlı ülkesi dahillinde veya başka bir ülkeye nakledilen
maldan alınan gümrük vergisi.
 Amediyye: Osmanlı hudutları içinde herhangi iki yer arasında
naklolunan eşyadan alınan vergi.
 Yed-i Vahit: Devlet tekeline verilen ad.
 Muhassıl: XIX. yüzyıldan itibaren liva ve kazalara gönderilen vergi
tahsilatlarına verilen ad.
 Gelenekçilik: Malın yeteri derece ülkede bulunması. Arz-talep
dengesi.
  Fiskalizm: Devletin gelirleri en üstte, giderleri ise en altta indirmeye
çalıştığı ekonomi anlayışıdır.
 Merkantilizm: 15. ve 16. yüzyıl da Avrupa da ortaya çıkan gümüş ve
altının zenginlik aracı sayıldığı anlayışıdır.
 Narh Sistemi: Eksik rekabet şartlarından dolayı devletin fiyatlara
müdahale etmesidir.
 Lonca Teşkilatı: Orta ve büyük dereceli esnaf kuruluşlarının birliğidir.
Başındakilere “şeyh veya pir” denir. Devlet veya halk ile
arabuluculuk yapanlara ise “kahya veya kethüda” denir.
 Derbent Teşkilatı: Geçitlerin bakımı, onarımı, vergisini toplayan
teşkilattır. Bu bölgede güvenliği de sağlamıştır.
 Hir(f)et Teşkilatı: Kuyumcu, kunduracı, berber, bakkal,
marangozluk(neccar). duvarcı gibi küçük işletmelerin bulunduğu
teşkilattır.
 Menzil Teşkilatı: Kervanlar arası haberleşmeyi sağlar.
 Mekkari Taifesi: Günümüzün kargo veya nakliye şirketleridir. Canlı
hayvan bulundururlar.
 Gedik: İş yeri açma ruhsatıdır.
 Kapan: Bir çeşit mal satılan yerdir. Kapan Emiri malı eşit olarak
dağıtır.

Şer’i Vergiler
 Öşür: Müslümanların ürünlerinden genellikle peşin olarak alınan 1/10
vergidir.
 Haraç: Gayrimüslimlerin ürünlerinden genellikle peşin olarak alınan
2/10 vergidir.
 Cizye: Gayrimüslimler askerlik yapmadıkları için ödedikleri can
vergisidir.
 Ağıl: Küçükbaş hayvan barınakları için alınan vergidir.
 Ağnam: Küçükbaş hayvanlar için 1/40 oranında alınan vergidir.
 Çifthane (Çiftresmi / ispeç): Bir çift öküz ile devlete ait tarlayı
sürdüğü kadar ödediği vergidir.
 Çiftbozan Vergisi: iki yıl üst üste mazeretsiz olarak tarlayı
ekmeyenlerden alınan vergi.
 Geçit: Sürü sahiplerinden özellikle İstanbul içinden geçerken aldıkları
vergidir.
 İhtisab: Panayır vergisidir.
 İltizam: Muaccele bedelinin ismidir.
  Maden: Devletin herhangi bir madenden aldığı vergidir.

Örfi Vergiler
 İmdadiye Seferiye: Savaş sırasında alınır.
 İmdadiye Hazariye: Barış sırasında alınır.
 İane-i Cihadiye: Cihat zamanında alınır.
 Derbend: Geçitlerden alınan vergi.
 Kürekçi: Kürekçiler ve aileleri için toplanır.
 İzni Sefine: Boğazlardan geçen gemiler için alınan vergi.
 Avarız: Olağanüstü durumlarda alınan vergi.

Paralar
 Akçe: Bakır——Osman Bey Dönemi
 Akçe: Gümüş——–Orhan Bey Dönemi
 Sikke-i Hasene: Altın——Fatih Sultan Mehmet
 Kaime: Kağıt——Sultan Abdülmecit
 Mecidiye (guruş): Metal——Abdülmecit

Bankalar
 Bank-ı Dersaadet: İlk açılan Osmanlı bankasıdır. Galatalı bankerler
tarafından kurulmuştur.
 Bank-ı Osmani: Osmanlı paralarını basmaya yetkili olan İngiliz
bankasıdır.
 Memleket Sandıkları:Çiftçiye ucuz kredi verebilmek için kuruldu.
(1863)
 Ziraat Bankası: Memleket sandıkları ismini değiştirdi.Kapasitesi
genişleyen bankanın kurucusu Mithat Paşadır.
 İtibar-ı Milli Osmani Bankası: İttihatçıların bankasıdır. 1924
senesinde İş Bankası ile birleşmiştir.

MİMARİ VE SANAT

Camiler
  Osmanlı Devletinin ilk camisi İznik’te yapılan “Hacı Özbek Cami”dir.
 Mimar Sinan’ın yaptığı camiler;
o Çıraklık: Şehzade cami
o Kalfalık: Süleymaniye cami
o Ustalık: Selimiye cami
 İlk altı minareli cami “Sedefkar Mehmet Ağa” tarafından yapılan
“Sultan Ahmet Cami”dir.(I. Ahmet döneminde yapıldı. (Avrupalılar
Mavi cami olarak adlandırırlar)
 İlk batı tarzı yapılan cami “Nuru Osmaniye Camisi”dir.

Sanat
 Hat: Güzel yazı sanatıdır.
o En büyük Osmanlı hattatı Şeyh Hamdullah’tır. (Kıbletül’l
Hattatin—Hattatların Kıblesi)
o Ayrıca Ahmet Karahisari
o Hafız Osman
o Mustafa Rakım Efendi
o Hatları günümüze ulaşan tek padişah II. Mustafa’dır.
 Minyatür (Tasvir): ışık, gölge ve oylum duygusu yansıtılmayan,
küçük ve çok renkli resim sanatı.
o Bu sanat dalıyla uğraşanlara “Musavver” veya “Nakkaş”
denir.
o Surname, Hünername ve Süleymanname, Falname eserleri
önemli minyatürleri barındıran kitaplardır.
o Levni, Matrakçı Nasuh ve Nakkaş Sinan Bey (Gül koklayan
Fatih), Nigari, Nakkaş Osman, Şiblizade Ahmet, Mustafa
Sai, Seyyid Lokman ünlüdür.
 Tezhip: Tezhip, resim sanatının bir kolu olup, altın ve çeşitli
renklerle, din, edebiyat ve bilimle ilgili el yazmalarını, hat (yazı)
levha ve albümlerini, ferman, tuğra ve cilt kapaklarını süsleme
sanatıdır.
o Bu sanat dalıyla uğraşana “Müzehhip” denir.
o Kara Mehmet en önemli temsilcisidir.
 Resim: İlk resmini yaptıran Osmanlı padişahı Fatih’tir. (İtalyan
ressam Bellini’ye yaptırır.)
o İlk kez resim öğrenimi için Fatih tarafından İtalya’ya Sinan
Bey göndermiştir.
 o Resmini devlet dairelerine astıran II. Mahmut’tur.
o İlk resim sergisini açan “Şeker Ahmet Paşa”dır.
o Kaplumbağa Terbiyecisi ve Silah tacirleri tablolarıyla
ünlenen ise Osman Hamdi Bey’dir. (Arkeoloji müzesini
kurdu.)
 Müzik: Itri (müzik ilminin şahı, Hacı Arif Bey, Tanburi Cemil Bey,
Dede Efendi önemli bestekarlardır.
o II. Mahmut zamanında İtalyan Donizetti Kardeşler “Mızıka-
yı Hümayun”u kurdular.
o Osmanlı Devleti’nin ilk marşı “Mahmudiye Marşı”dır.
o Osmanlı tarihinde batı tarzı ilk müzik dersi alan padişah
Abdülmecit’tir. (piyano)
o Osmanlı tarihinde “Suzi Dilara” makamını bulan III.
Selim’dir.
 Kalemişi: Duvar süslemelerinde kullanılır.
 Çinicilik: İstanbul, İznik, Kütahya ve Diyarbakır da gelişmiştir.
 Halıcılık: Uşak, Kayseri, Hereke, Isparta halıcılığın merkezidir.
 Telkari: Gümüş işçiliği
 Vitray: Cam süsleme sanatı.
 Malakari: Duvar süsleme sanatı.
 Ciltçilik ile uğraşana mücellit denilmiştir.
 Osmanlı tiyatrosunun kurucusu Güllü Agop kabul edilir.