PUPN 2015/2016 pytania

Efe Pytanie
Nr
kt
Narysuj schemat prostego układu napędowego z przekładnią zębatą i podaj
zależności pomiędzy prędkościami obrotowymi, momentami i mocą na wałach
silnika i maszyny roboczej.
SN------ ||-----przekładnia zębata -----||-----MR
1. N1 SP u-przełożenie SP N2
M1 η- sprawność(0,98-0,99) M2n
n1 n2
N2=N1·η
u=n1/n2 n2=n1/u M2=M1·u·η
u>1 –reduktor (do 300 (10 000) ) u<1 –Multiplikator (od 1/5)
Podział kół zębatych.
Koła zębate dzielimy na:
2. -walcowe: o zębach:skośnych ,prostych ,daszkowych
-stożkowe: O zębach: prostych ,łukowych
Uzębienie może być wewnętrzne lub zewnętrzne
Rodzaje przekładni zębatych.
W zależności od wzajemnego położenia kół rozróżniamy przekładnie:
3. -równoległe (przekładnia walcowa)
-kątowe (przekładnia stożkowa)
-wichrowate (przekładnia ślimakowa)
Co to jest ewolwenta, rysunek i równanie ewolwenty w układzie współrzędnych
biegunowych.
W geometrii Ewolwentą nazywa się każdą krzywą zakreśloną przez punkt leżą cy na prostej
toczącej się bez poślizgu po dowolnej krzywej zwanej ewolutą.

4.

Z rysunku a, b wynikają zależności między parametrami okręgu zasadniczego i ewolwentą.

Długość tworzącej ANA (rys.a) jest równa łukowi okręgu zasadniczego ZNA opartego na kącie
środkowym ωY.
 y  tg y   y  inv y
rb
ry 
cos  y
Definicja modułu w kołach zębatych.
Moduł m -parametr charakteryzujący wielkość zębów koła zębatego [mm]. Moduły kół
współpracujących muszą być takie same. Moduł zęba jest wielkością znormalizowaną przez
Polską Normę PN/M88502. iloraz p/π jest to moduł zęba – m. Przykładowym szeregiem
5.
modułów jest: 0.06, 0.12, 0.25, 0.5, 1, 2, 4, 8, 16, 32, 60.
Podziałka obwodowa p –długość łuku koła podziałowego zawarta między jednoimiennymi
sąsiednimi bokami zębów.
m= p/π
Luzy w przekładni zębatej.
Luz wierzchołkowy c – najmniejsza odległość w osi O1 O2 między walcem stóp jednego koła a
6.
walcem wierzchołków koła współpracującego
Luz między zębny jn – najkrótsza odległość między niepracującymi bokami zęba przy istnieniu

1
PUPN 2015/2016 pytania

kontaktu boków pracujący

Luz obwodowy jt – długość łuku tocznego o który można obrócić koło, aby doprowadzić boki
niepracujące do styku.
Podstawowe parametry kół o zębach prostych - rysunek i zależności pomiędzy
nimi.

z – liczba zębów
d – średnica podziałowa - średnica okręgu na którym szerokość wrębu jest równa grubości zęba
da– średnica wierzchołkowa - średnica okręgu przechodzącego przez wierzchołki zębów
df– średnica stóp - średnica okręgu przechodzącego przez dna wrębów
p – podziałka obwodowa - odległość jednoimiennych boków zębów mierzona na łuku koła
podziałowego
pb- podziałka zasadnicza - podziałka mierzona wzdłuż łuku koła zasadniczego
m – moduł zęba - parametr charakteryzujący wielkość zębów koła zębatego. Moduły kół
współpracujących muszą być takie same. Moduł zęba jest wielkością znormalizowaną przez
7. Polską Normę PN/M-88502.
h – wysokość zęba - suma wysokości głowy i stopy zęba
ha– wysokość głowy zęba
hf– wysokość stopy zęba
c – luz wierzchołkowy - zwykle 0,2 modułu
s – łukowa grubość zęba na średnicy podziałowej
e – łukowa wielkość wrębu na średnicy podziałowej

Zalety i wady zarysu ewolwentowego.

Zalety:
- nieczułe na zmianę odległości pomiędzy osiami kół współpracujących
- zęby kół można wykonać przy pomocy noża zębatkowego, który daje się łatwo i dokładnie
wykonać,
- może być wykonany metodą obwiedniową, która jest tanią i dokładną metodą wykonania
zębów kół,
8. - koła o różnej ilości zębów i tym samym module można obrabiać tymi samymi narzędziami -
zmiany odległości osi kół nie wpływają na stałość przełożenia,
- kierunek działania siły międzyzębnej jest stały,
- przy pomocy tego samego narzędzia można wykonać zęby korygowane.
Wady:
- wysokie naciski pomiędzy zębami, wynikające z tego, że zęby stykają się wypukłościami.
- wysoka sprawność, ale niższa niż w zarysie cykloidalnym
-znaczne poślizgi na powierzchni zębów (niższa sprawność)
Warunek geometryczny uniknięcia podcinania stopy zęba podczas obróbki (z
9. uwzględnieniem korekcji, i zaokrąglenia krawędzi narzędzia).
Podczas nacinania zębów nożem zębatkowym według metody obwiedniowej może nastąpić

2
PUPN 2015/2016 pytania

zjawisko podcinania stopy zęba koła przez zęby narzędzia. Przy dużej liczbie zębów w kole
przejście ewolwenty w okolicy okręgu zasadniczego w krzywą ograniczającą stopę zęba
następuje w miejscu, gdzie styczne do obu krzywych wzajemnie się pokrywają. Przy małej
liczbie zębów w kole część ewolwenty powyżej okręgu zasadniczego zostanie ścięta.
W przypadku gdy nóż zębatkowy nie ma zaokrąglonych naroży oraz gdy nie zastosowano
korekcji warunkiem koniecznym i dostatecznym uniknięcia podcinania stopy zęba jest spełnienie
zależności:
hao  r  rb  cos 
wzór na graniczną liczbę zębów, by uniknąć podcinania stopy zęba:
2  hao
z gr 
1  cos   m
2

W przypadku korekcji naroża zębatki:

2  [hao  xm  ro  (1  sin  )]
z gr 
m  sin 2 
By uniknąć podcinania stopy zęba należy przyjmować liczbę zębów:
α 15° 20° 25°
zgr 30 17 11
zgr' 25 14 9
Dodatnie odsunięcie narzędzia (korekcja dodatnia) w zazębieniu zewnętrznym w kierunku
promieniowym o wielkość +xm umożliwia wykonanie koła o małej liczbie zębów bez podcinania
stopy zęba,
Dla uniknięcia podcinania zęba współczynnik przesunięcia zarysu:
17  z
x 
min
17
/dla 0=20o, ha0=1/

Warunki geometryczne podcinania stopy zęba: a) kształt zęba przy z=10,b) zależności
geometryczne

Definicja wskaźnika zazębienia czołowego i częściowych wskaźników przyporu.

Graficzny i analityczny sposób określenia odcinka przyporu i wskaźnika zazębienia czołowego.

10.

Współczynnik zazębienia epsilon alfa

3
PUPN 2015/2016 pytania

Graficzny sposób określania odcinka przyporu - rysunek.

11.

Wyjaśnij na czym polega korekcja zazębienia.

W kołach o zazębieniu niekorygowanym linia środkowa narzędzia zębatki toczy się bez
poślizgu po kole podziałowym nacinanego koła zębatego. Wielkość odsunięcia lub dosunięcia
narzędzia wyraża się za pomocą współczynnika przesunięcia zarysu x.
12. Rodzaje korekcji zazębienia:
- bez przesunięcia (zazębienie niekorygowane)
- równej sumie przesunięć (korekcja P-0)
- dodatniej lub ujemnej sumie przesunięć
(korekcja P)
Opisz i zdefiniuj współczynnik korekcji x.
Wielkość odsunięcia lub dosunięcia narzędzia wyrażana za pomocą współczynnika x.
 Korekcja dodatnia x>0 zarys odsuwany od materiału koła.
 Korekcja ujemna x<0 zarys dosuwany do materiału koła.
13.
 np. x>0:
 w zazębieniu zewnętrznym  odsuwamy na zewnątrz koła,
 w zazębieniu wewnętrznym  odsuwamy ku wnętrzu koła.

Zalety stosowania w zazębieniu zewnętrznym dodatniego przesunięcia w

kierunku promieniowym o wartość +xm .
-Korekcja dodatnia x>0 zarys odsuwany od materiału koła.
-Dodatnie odsunięcie narzędzia w zazębieniu zewnętrznym w kierunku promieniowym o
wielkość +xm umożliwia:
-wykonanie koła o małej liczbie zębów bez podcinania stopy zęba,
14. -uzyskanie dowolnej odległości osi kół przy zachowaniu znormalizowanych modułów
i całkowitej liczby zębów,
-poprawienie wytrzymałości zazębienia na złamanie i na naciski (uniknięcie pracy zarysów w
pobliżu koła zasadniczego, gdzie ewolwenta ma mały promień krzywizny, a więc naciski są
duże).
-Wpływ przesunięcia jest tym mniejszy im większa jest liczba zębów.

Wyjaśnij jak wpływa przesunięcie zarysu na kształt zęba w zależności od jego

wartości i liczby zębów - opis i rysunki.
15.
Przesunięcie dodatnie powoduje zaostrzenie zęba, przesunięcie ujemne
powoduje podcinanie stopy zęba. Im większa ilość zębów, tym przesunięcie

4
PUPN 2015/2016 pytania

zarysu ma mniejszy wpływ na kształt zęba.

Wyjaśnij dlaczego korekcja dodatnia poprawia wytrzymałość zazębienia na

złamanie.
Korekcja dodatnia poprawia wytrzymałość zazębienia na złamanie i na naciski (uniknięcie pracy
16. zarysów w pobliżu koła zasadniczego, gdzie ewolwenta ma mały promień krzywizny, a więc
naciski są duże). Wpływ przesunięcia jest tym mniejszy im większa jest liczba zębów. Im
większy wsp. X tym ząb jest bardziej ostry, im większa liczba zębów tym bardziej przypominają
„ucięty trójkąt”.
Wyjaśnij dlaczego korekcja dodatnia poprawia wytrzymałość zazębienia na
naciski.
Korekcja dodatnia poprawia wytrzymałość zazębienia na złamanie i na naciski (uniknięcie pracy
17. zarysów w pobliżu koła zasadniczego, gdzie ewolwenta ma mały promień krzywizny, a więc
naciski są duże). Wpływ przesunięcia jest tym mniejszy im większa jest liczba zębów. Im
większy wsp. X tym ząb jest bardziej ostry, im większa liczba zębów tym bardziej przypominają
„ucięty trójkąt”.
Wady i zakres stosowania korekcji ujemnej.
18. -pogarsza warunki pracy,
-używana jest tylko dla uzyskania potrzebnej odległości osi w kołach o dużej liczbie zębów.
19. Ograniczenia korekcji dodatniej.

5
PUPN 2015/2016 pytania

Korekcja dodatnia jest ograniczona zaostrzeniem zęba. Z praktyki wiadomo, że

grubość zęba na kole wierzchołkowym nie może nie może być mniejsza niż 0,4
m, ze względu na wykruszenie wierzchołka.
Rodzaje korekcji zazębienia, ich własności i zastosowanie.
- bez przesunięcia (zazębienie niekorygowane)
20. - równej sumie przesunięć (korekcja P-0)
- dodatniej lub ujemnej sumie przesunięć
(korekcja P)
Minimalna wartość współczynnika korekcji dla uniknięcia podcinania stopy
zęba.
21.
Minimalna wartość współczynnika korekcji dla uniknięcia podcinania stopy zęba
wynosi w przybliżeniu 0,53
Zastosowanie korekcji "P" dla uzyskania założonej odległości osi.
- korekcja ‘P’ jest jednym z rodzajów korekcji zazębienia, stosujemy ją gdy
chcemy uzyskać dodatnią lub ujemną sumę przesunięć, wyrażoną wzorem:
x1 + x2 ≠ 0
- dla korekcji ‘P’ współczynniki x1 oraz x2 dobiera się oddzielnie, aby w
optymalny sposób zostały spełnione warunki wytrzymałościowe kół, korekcja
‘P’ wymaga także zmiany odległości osi, przeciwnie jak w metodzie ‘P-0’, gdzie
zmiana odległości między kołami nie ulega zmianie, stosuje się wzory:
- dla uniknięcia podcinania zęba współczynnik przesunięcia zarysu:
22.
xmin = 17 – z/17 dla α0 = 20° ha0 = 1
- przy obliczeniach przesunięcia osi stosuje się przybliżone metody:
ap = a0 + (1 + Bp)
aw = a0 + (1 + Br) -
a0 = 0,5 ∙ (z1 + z2) ∙ m
inv  inv 20o cos 20o
B  nw B  1
p o r cos 
tg 20 nw
Bp,Br – współczynniki stabelaryzowane

Wyznaczanie sumy współczynników korekcji kół o zębach prostych gdy znamy:

moduł, liczby zębów kół, rzeczywistą odległość osi i nominalny kąt przyporu na
średnicy podziałowej.
• Wyznaczanie sumy współczynników korekcji kół o zębach prostych gdy
znamy: moduł, liczby zębów kół, rzeczywistą odległość osi i nominalny
kąt przyporu na średnicy podziałowej.

Tok postępowania:
• obliczenie a0 a  0,5( z  z )m
0 1 2
23.
• obliczenie Br cos 20o
B  1
r cos  inv  inv 20 o
nw B  nw
p
• odczyt Bp z tablic w funkcji Br, tg 20 o
• określenie tocznego kąta zarysu w z tablic w funkcji Br lub Bp, albo z
zależności: a
cos   0 cos  a  a  ym  a  ( x  x  y)m
w p 0 1 2
w a
w

6
PUPN 2015/2016 pytania

z1  z2 inv w  inv
• obliczenie x1+x2, x1  x2  2 tg
• obliczenie współczynnika y,
ym  a  a  ( x  x )m  (a  a )
p w 1 2 w 0
a  a  (1  B ) z z
p 0 p a  a  ( x  x )m  1 2 m  ( x  x )m
p 0 1 2 2 1 2

a  a  (1  B )
w 0 r
dla 0=20o, ha0=1/ 17  z
xmin 
17

Wyznaczanie rzeczywistej odległości osi kół o zębach prostych gdy znamy:

moduł, liczby zębów kół, sumę współczynników korekcji i nominalny kąt
przyporu na średnicy podziałowej.
24. Bardzo praktyczną wielkością w obliczeniach wytrzymałościowych okazał się wielkość
nazywana obciążeniem jednostkowym Q
P 2M 1 1,91107 N 107 N (u  1) 2
Q   
bd w1 bd w21 bd w21n1 2,1n1ba 2
W obliczeniach nacisków międzyrębnych występuje ona łącznie z funkcją przełożenia w

7
PUPN 2015/2016 pytania

postaci
u 1
Qu  Q
u

Sposób powstawania linii zęba śrubowego na walcu zasadniczym.

25.

Skutki skośnego położenia zęba względem osi walca.

26.

Rodzaje przekrojów w kołach o zębach śrubowych - rysunek i opis.

W kołach o zębach śrubowych rozróżnia się 4 rodzaje przekrojów:
-przekrój czołowy płaszczyzną prostopadłą do osi walca, w którym rozpatrywane były koła o
zębach prostych
27.
-przekrój normalny (oznaczany indeksem n) płaszczyzną prostopadłą do lini zęba, stosowany
głównie w obliczeniach wytrzymałościowych
-przekrój osiowy (oznaczany indeksem x) płaszczyzną przechodzącą przez oś walca
-przekrój (oznaczony indeksem s) płaszczyzną prostopadłą do lini styku zęba.

8
PUPN 2015/2016 pytania

Zależności pomiędzy kątami zarysu w kołach o zębach śrubowych.

28.

Zależności pomiędzy kątami pochylenia linii zęba na różnych średnicach w

kołach o zębach śrubowych.

29.
Zależności kątowe w zębach śrubowych

Zależność kąta pochylenia lini zęba od średnicy walca

Zależności między kątami zarysu:

9
PUPN 2015/2016 pytania

Zależności między kątami pochylenia lini zęba:

Kat wzrostu lini śrubowej owiniętej dookoła walca zalezy od jego śrenicy

analogicznie na okręgu tocznym otrzymuje się:

Zależnośc między średnicami:

db=d cosα

Zastępcza liczba zębów w przekroju normalnym.?????

W pewnych zagadnieniach występujących w walcowych kołach o zębach skośnych celowe jest
zastąpienie tych kół „umownymi” kołami walcowymi o zębach prostych -równoważnymi pod
pewnym względem kołom o zębach śrubowych. Takie równoważne koła walcowe o zębach
prostych nazywamy kołami zastępczymi ,a liczbę zębów tych kół o module równym modułowi
nominalnemu (normalnemu) nazywamy zastępczą liczbą zębów
Liczbę rzast nazywamy zastępczą liczbą zębów. Wyznaczenie zastępczej liczby zębów sprowadza
Się do obliczenia maksymalnego promienia krzywizny elipsy otrzymanej w wyniku przecięcia
walca z którego powstało koło z płaszczyzną ustawioną pod kątem β.
Półosie elipsy wynoszą:

Największy promień elipsy:

Liczba zębów z v o module nominalnym, którą można zmieścić na obwodzie okręgu o promieniu
rzast jest równa ilorazowi obwodu tego okręgu i podziałki normalnej
30.

Minimalna liczba zębów ze względu na podcinanie w kołach o zębach

31.
śrubowych.

10
PUPN 2015/2016 pytania

Zób koła śrubowego w przekroju normalnym do linii eba ma taki kształt jak ząb prosty majązy z n
zebów. Gdy kąt β dązy do 0, to zastępcz liczbazębów zn dąrzy do rzeczywistej liczby zebów z. w
nietórych metodach obliczeń rozpatruje sie przekrój normaly do linii zęba na okręgu
podziałowym. W tym przyadku otrzymuje sie następującą postać wzoru na zastępczą liczbe
zębów

Poskokowy wskaźnik przyporu.

Długość odcinka przyporu w przekroju czołowym może być wyznaczony tak jak dla zębów
prostych, zakładając odpowiednie wartości przekroju czołowego, między innymi α w. Z uwagi na
śrubowe położenie zęba rzeczywista droga i czas zazębienia jednego zęba przedłuża się o wielość

Stąd całkowita długość odcinka przyporu wynosi

gdzie:

32.

Położenie linii zęba na płaszczyźnie przyporu kół o zębach śrubowych - rysunek

dla epsilon alfa > 1,2 i epsilon beta =1.
33.
Położenie linii zęba na płaszczyźnie przyporu kół o zębach śrubowych

11
PUPN 2015/2016 pytania

Wyznaczanie podstawowych wymiarów koła o zębach śrubowych.

Podstawowe wymiary koła o zębach śrubowych wylicza sie następująco:
-średnica okręgu podzialowego:

-śr. koła zasadniczego

gdzie α określa się ze wzoru1.214 ?
-podziałowa odległość osi
?
-śr. okręgu tocznego

34.

-śr. podstaw

-grubość zęba na średnicy podziałowej w przekroju czolowym

Zależności pomiędzy: modułami, kątami przyporu, współczynnikami wysokości

głowy zęba, współczynnikami luzu wierzchołkowego, współczynnikami korekcji
35. w przekrojach czołowym i normalnym koła o zębach śrubowych.
Zależności między podziałkami i modułami:

12
PUPN 2015/2016 pytania

zależności między średnicami

db=d cosα
w przekroju normalnym do lini zeba wieniec zębaty ma kształt elipsy, której oś mała jest równa
odpowiednio średnicy okręgu zasadniczego, okręgu działowego, tocznego itd.
Promień krzywizny koła ściśle stycznego w punkcie przeciecia się małej z obwodem elipsy
wynosi

W przekroju walca zasadniczego otrzymuje się

w tym samym przekroju zachodzi zależność

przy czym

z powyższego (?) równania wynika wzór na zaspępczą liczbę zębów w przekroju nosmalnym z n

Zób koła śrubowego w przekroju normalnym do linii eba ma taki kształt jak ząb prosty majązy zn
zebów. Gdy kąt β dązy do 0, to zastępcz liczbazębów z n dąrzy do rzeczywistej liczby zebów z. w
nietórych metodach obliczeń rozpatruje sie przekrój normaly do linii zęba na okręgu
podziałowym. W tym przyadku otrzymuje sie następującą postać wzoru na zastępczą liczbe
zębów

analogicznie okresśla się minimalna l. zebów z uwagi na podcinanie

gdzie indeks zp dotyczy zębów prostych.

Korekcja zazębienia śrubowego - wskazania dotyczące doboru współczynników

przesunięcia zarysu.
Po uwzględnieniu kąta pochylenia linii zęba na średnicy podziałowej fi otrzymuje się na
podstawie poprzednio podanych zależności: w przekroju czołowym
- moduł m = m/cosB
- kąt zarysu tga =tgam0/cosB
- współczynnik wysokości głowy h‘a 0 = h'an 0 cos B
36. - współczynnik luzu wierzchołkowego c'0 — c‘n0cosB
- współczynnik przesunięcia zarysu x = xncosB
Wszystkie wskazania dotyczące doboru współczynników przesunięcia zarysu, w tym także
wykresy konturowe można wykorzystać w przypadku zębów śrubowych, jeżeli:
- za liczbę zębów uważać się będzie z„ określone równaniem (1.193),
- otrzymane wskazania dla współczynników uważać się będzie za dotyczące przekroju
normalnego (x„ - we wzorze 1.217),
- szerokość głowy zęba s„ jest odnoszona do modułu normalnego.
Wyznaczanie sumy współczynników korekcji kół o zębach skośnych przy
znanych liczbach zębów kół, nominalnym kącie przyporu w przekroju
37. normalnym, kącie pochylenia linii zęba, module i rzeczywistej odległości osi.
Kolejność liczenia współczynników przesunięcie zarysu jest następująca:
1) W przypadku gdy dane są z1, z2, αn0, β, mn, oraz aw, oblicza się w przekroju

13
PUPN 2015/2016 pytania

czołowym:
 Podziałową odległość osi
 Kąt zarysu w przekroju czołowym
 Kąt zarysu na średnicy tocznej
 Sumaryczną wartość współczynników przesunięcia zarysu w przekroju
czołowym

 Sumaryczną wartość współczynników w przekroju normalnym

 Kąt zarysu na średnicy tocznej w przekroju normalnym

 Kąt pochylenia linii zęba na średnicy tocznej
 Skrócenie głowy zęba w przekroju czołowym
 Kąt zarysu na średnicy tocznej w przekroju nominalnym
 Sumaryczna wartość współczynników przesunięcia zarysu

 Skrócenie głowy zęba w przekroju normalnym

2) W przypadku gdy dane są z1, z2, αn0, β, mn (x1n + x2n), oblicza się wielkości w
przekroju czołowym:
 Kąt α
 Kąt αw
 Zerową odległość osi
 Wymaganą odległość osi
 Pozostałe wielkości tak jak w przypadku 1)

Wyznaczanie rzeczywistej odległości osi kół o zębach skośnych gdy znamy:

moduł normalny, liczby zębów kół, sumę współczynników korekcji, nominalny
kąt przyporu na średnicy podziałowej, kąt pochylenia linii zęba.
38.

Rozkład sił w zazębieniu kół śrubowych - rysunek i zależności.

39.

14
PUPN 2015/2016 pytania

Definicja obciążenia jednostkowego w obliczeniach na złamanie i na naciski.

Bardzo praktyczną wielkością w obliczeniach wytrzymałościowych okazał się wielkość
nazywana obciążeniem jednostkowym Q
P 2M 1 1,91107 N 107 N (u  1) 2
Q   
40. bd w1 bd w21 bd w21n1 2,1n1ba 2
W obliczeniach nacisków międzyrębnych występuje ona łącznie z funkcją przełożenia w
postaci
u 1
Qu  Q
u
Przeciążenia zewnętrzne w przekładni zębatej - przyczyny i definicja
współczynnika Kp
Współczynnik Kp jest liczbą, przez którą należy pomnożyć moment nominalny, aby
otrzymać moment obliczeniowy, który działając stale, daje taki sam stopień
niezawodności działania przekładni jak rzeczywiście działający, zmienny w czasie
moment obrotowy.
W wielu przypadkach zmienia się w czasie nie tylko moment obrotowy, ale także
41. prędkość obrotowa.

Metoda A obliczania zastępczych wartości uwzględniających zmienność

42. momentu obrotowego i prędkości obrotowej w przypadku wyznaczania
współczynnika Kp do obliczeń wytrzymałości zęba na złamanie.

15
PUPN 2015/2016 pytania

Metoda A obliczania zastępczych wartości uwzględniających zmienność

momentu obrotowego i prędkości obrotowej w przypadku wyznaczania
współczynnika Kp do obliczeń wytrzymałości zęba na naciski.

43.

Metoda B wyznaczania Kp.

Z wykresu

44.

Lub

16
PUPN 2015/2016 pytania

Wewnętrzne przyczyny nadwyżek dynamicznych w przekładni zębatej.

45.

17
PUPN 2015/2016 pytania

Narysuj i opisz model dynamiczny przekładni zębatej autorstwa L. Mullera.

46.
Bryła ograniczona od dołu poziomym odcinkiem ma z obu stron ograniczenia w
kształcie paraboli, które imitują przedwczesne wchodzenie zębów w zazębienie.
Sprężystość zazębienia jest imitowana za pomocą sprężyn o jednakowej wysokości,
rozstawionych w równych odstępach odpowiadających długości podziałki na okręgu
zasadniczym. Bryła jest dociskana do sprężyn siłą P, co wywołuje ich ugięcie, którego
wielkość zależy od liczby sprężyn (zębów) przenoszących obciążenie. W przypadku,
gdy bryła wspiera się na jednej sprężynie, ugięcie jest dwa razy większe niż w
przypadku, gdy współpracują dwie sprężyny. Podczas ruchu palisady sprężyn w
kierunku osi x bryła ulega ruchowi w kierunku osi y.

Jak są uwzględniane w modelu L. Mullera błędy podziału, błędy kinematyczne

oraz przedwczesne wchodzenie zębów w przypór.
W modelu błędy podziału przedstawione są w postaci zależnej od ich
charakteru. Błędy cykliczne powtarzające się jak np. błąd promienia koła
zasadniczego wywołujący błąd podziałki zasadniczej jest modelowany wprost na
47.
bryle. Dolna jej krawędź tworzy z osią odciętych pewien kąt, którego wielkość i
kierunek zależą od błędu promienia koła zasadniczego. Błędy niejednostajnego
podziału o losowym rozkładzie są imitowane w postaci zróżnicowanych
wysokości sprężyn. Przedwczesne wchodzenie zębów w przepóruwzględnia się
przez ograniczenie bryły z dwóch stron liniami w kształcie paraboli.

18
PUPN 2015/2016 pytania

Z czego wynika i jak zmienia się sztywność pary zębów wzdłuż odcinka przyporu.

48.

Przedstaw zmiany wypadkowej sztywności zazębienia pary kół o zębach

49.
prostych wzdłuż odcinak przyporu.

19
PUPN 2015/2016 pytania

Przedstaw przykładowe zmiany sztywności zazębienia pary kół o zębach

skośnych w funkcji poskokowego wskaźnika przyporu.
50.
Przedstaw przykładowe zmiany sztywności zazębienia pary kół o zębach
skośnych w funkcji poskokowego wskaźnika przyporu.

20
PUPN 2015/2016 pytania

Jak zmienia się współczynnik tłumienia w modelu L. Mullera w funkcji prędkości

obwodowej kół.

Tłumienie charakteryzuje się przez podanie współczynnika k, który jako wielkość

mianowana o wymiarze ilorazu siły i prędkości zależy od wielkości kół. Stąd w
obliczeniach wygodniej jest zastosować bezwymiarowy współczynnik tłumienia
obliczany z zależności:
51.

Definicja współczynnika nadwyżek dynamicznych Kd

współczynnik nadwyżek dynamicznych Kd, za pomocą którego przelicza się
nominalne obciążenie statyczne na rzeczywiste obciążenie dynamiczne.
Współczynnik Kv można wyznaczyć analitycznie wg obliczeniowych metod B, C
przedstawionych w normie ISO 6336 [1] lub przez analizę modelu dynamicznego
przekładni wg wymagań metody A.
Współczynnik dynamiczny Kv oblicza się wg zależności:
52.

Od czego zależy wartość współczynnika nadwyżek dynamicznych K d.

Współczynnik sił dynamicznych k d da się przedstawić jako funkcja następujących
bezwymiarowych kombinacji parametrów zazębienia
53.

gdzie:
QKp – obciążenie jednostkowe w chwili przeciążenia

21
PUPN 2015/2016 pytania

c – sztywność zazębienia
ρ – gęstość tworzywa kół
v – prędkość obwodowa kół
Fp – wypadkowa odchyłka podziałki
dw1 – średnica toczna zębnika
u = z2 : z1 – przełożenie
z1 – liczba zębów w żebniku

Przedstaw zmiany współczynnika Kd w funkcji prędkości względnej v/v0.

54.

Przyczyny nierównomiernego rozkładu obciążenia na szerokości koła.

Kr-wadliwa obróbka mechaniczna prowadzi do powstania odchyłek mających wpływ na ślad
przylegania: nierównoległość osi, wichrowatość osi i błąd kierunku linii zęba. Skutkiem tego
zęby nie stykają się ze sobą na całej szerokości koła, ale z jednej tylko strony.
Kr0- koła wykazujące prawidłowy ślad przylegania zębów podczas technicznego odbioru bez
55. obciążenia, wykazują w okresie normalnej pracy ślad nieprawidłowy, również najczęściej
jednostronny. Wynika to z wpływu odkształceń głownie wałów i korpusów kół powstałych pod
działaniem przenoszonego obciążenia.
Ks- wspływ skośnego położenia zębów na nierównomierność rozkładu, którego wartość w
przypadku zębów prostych wynosi 1.

Definicja współczynników (Kr, Kr0, Ks) nierównomiernego rozkładu obciążenia na

56. szerokości koła.
Kr – Obciążenie nie rozkłada się równomiernie na całej szerokości zęba, dlatego

22
PUPN 2015/2016 pytania

też stosuje się współczynnik Kr, uwzgledniający błędy wykonania (Wichrowatość

osi)
Kr0 – Wpływ odkształceń sprężystych, wywołuje nierównomierny rozkład
obciążeń na szerokości koła co uwzględnia współczynnik Kr0
Ks- zmienną sztywność zęba wzdłuż linii styku zębów (w zębach śrubowych)
uwzględnia współczynnik Ks.

Zależności pomiędzy obciążeniem i odkształceniem na szerokości koła.

Stosunek maksymalnego lokalnego obciążenia zęba przypadającego na jednostkę długości do
wartości średniej wyliczonej przy założeniu równomiernego rozkładu.

57.
pmax - maksymalna wartość obciążenia przypadającego na jednostkę szerokości koła, p m - średnia
wartość obciążenia przypadającego na jednostkę szerokości koła, fmax - maksymalne lokalne
odkształcenie zęba, fm - średnie odkształcenie zęba na szerokości koła.

Współczynnik Kr – definicja i od czego zależy.

Współczynnik rozkładu obciążenia Kr.

58.

Współczynnik Kr0 – definicja i od czego zależy.

Jest to stosunek maksymalnego lokalnego obciążenia zęba przypadającego na
jednostkę długości do wartości średniej wyliczonej przy założeniu
59.
równomiernego rozkładu. Zależy od obciążenia działającego na wały i korpusy
kół, które powoduje odkszatcenie i tworzenie nieprawidłowego śladu
przylegania zębów.
Współczynnik Ks – definicja i od czego zależy.
Współczynnik ks możemy zdefiniować jako stosunek maksymalnego lokalnego
obciążenia zęba przypadającego na jednostkę długości do wartości średniej
60. wyliczonej przy założeniu równomiernego rozkładu. Biorąc pod uwagę
proporcjonalność odkształceń i obciążeń, powyższe twierdzenie można zapisać
w postaci K = pmax/pm (max i m – w indeksie dolnym). Współczynnik ks zależny
jest od własności materiału i charakteru obciążeń.
Wpływ mimośrodowego osadzenia łożysk na nierównomierność rozkładu
61.
obciążenia na szerokości koła.

23
PUPN 2015/2016 pytania

Wyznaczanie współczynnika trwałego rozkładu obciążenia (Krt) i wypadkowego

62.
współczynnika rozkładu obciążenia (Krw) na szerokości koła.

24
PUPN 2015/2016 pytania

Podstawa obliczeń wytrzymałości na naciski – wzory Hertza.

Wzory Hertza dla jednego z najprostszych (i najczęstszych ) przypadków, ściskania wzajemnego

dwóch kul, określają promień powierzchni zetknięcia się kul oraz największe naprężenie
ściskające występujące na tej powierzchni w środkowym punkcie H styku.
63.

Oczywiście z powyższych wzorów możemy otrzymać przypadki szczególne, np. ściskanie

dwóch kul wykonanych z tego samego materiału E1 = E2 = E , ściskanie dwóch kul o tej samej
średnicy 2r = 2R = d, wykonanych z tego samego materiału. Inne przypadki to docisk kuli do
płaszczyzny R = lub docisk kuli o średnicy d do wklęsłej powierzchni kulistej ( ).
Gdy dokonamy podstawienia danych okaże się, że naprężenie jest wyjątkowo duże, ale
trzeba wziąć pod uwagę charakter stanu naprężenia w rozpatrzonym punkcie powierzchni styku.
Okazuje się mianowicie, że (z powodu ograniczenia swobody poprzecznego odkształcenia
środkowej części powierzchni styku) naprężeniu głównemu , z uwagi na osiową
symetrię układu towarzyszą pozostałe dwa naprężenia

25
PUPN 2015/2016 pytania

główne . Zatem naprężenia zredukowane według

hipotezy wynoszą .
Dla materiału o liczbie Poissona (stal) v = 0,3 otrzymamy , czyli naprężenie
zredukowane występujące w punkcie Hertza stanowi zaledwie 20% naprężenia nominalnego
(obliczonego wg wzoru (2.45) Hertza). Z otrzymanej zależności wynika, że naprężenie bez
szkody dla trwałości dociskanych kul może być znacznie większe od naprężeń dopuszczalnych
przy zwykłym rozciąganiu lub ściskaniu.
Norma PN-62/B-03200 podaje wartości naprężeń dopuszczalnych na docisk powierzchniowy
kdH obliczanych według wzorów Hertza (np. dla stali StOS kdH=450MPa, St3S k dh=540MPa) ,
czyli musi być spełniony warunek:

Wprowadzona ostatnio norma PN-90/B-03200 wprowadza zamiast kdH wytrzymałość

obliczeniową na docisk skupiony fdbH liczony według wzorów Hertza.
W jakich punktach odcinak przyporu prowadzimy obliczenia na naciski w
przypadku zębnika i koła - uzasadnij dlaczego.
Z doświadczenia wynika, że zęby koła nalezy przeliczać w punkcie tocznym C, natomiast zęy w
zębniku w punkcie B1

64.

Przedstaw wpływ oleju na wielkość i rozkład nacisków pomiędzy zębami

współpracujących kół.

65.

66. Zadania oleju w strefie zazębienia. (wyżej?)

26
PUPN 2015/2016 pytania

W jaki sposób uwzględniamy w obliczeniach na naciski położenie punktów B 1

oraz C.

67.

W jaki sposób uwzględniamy w obliczeniach na naciski specyfikę zębów

śrubowych.

68.

27
PUPN 2015/2016 pytania

Jak wyznaczamy naciski dopuszczalne kz w zależności od rzeczywistej twardości

powierzchni roboczych zębów kół.

69.

Obliczanie współczynnika bezpieczeństwa na naciski dla zębnika i koła – wzory.

70.

28
PUPN 2015/2016 pytania

Jak uwzględniamy wpływ oleju smarującego powierzchnie robocze zębów w

obliczeniach wytrzymałości na naciski.

71.

Jak uwzględniamy wpływ wielkości przedmiotu w obliczeniach wytrzymałości

zmęczeniowej na naciski.
Wpływ wymiarów elementu na wartość wytrzymałości zmęczeniowej wyznacza się przy pomocy
współczynnika wielkości przedmiotu = Zd/ZD 1, gdzie Zd jest wytrzymałością
zmęczeniową próbki o średnicy od 7 do 10mm, zaś ZD wytrzymałością zmęczeniową próbki o
większych wymiarach poprzecznych. Wartość współczynnika = f(D) można odczytać z
72. wykresów
Naprężenia dopuszczalne na docisk na powierzchni styku zębów σ HP

gdzie σH lim- wytrzymałość smęczeniowa na naciski stykowe; SH- współczynnik bezpieczeństwa

=1-1,3; ZNT- współczynnik twardości dla zmęczenia powierzchniowego; ZL- wspł. lepkości oleju;
ZR- wspł. chropowatości powierzchni; ZV- wspł. prędkości obrotowej; ZW- wspł. zgniotu
powierzchni; ZX- wspł. wielkości.

Od czego zależą i ile wynoszą wymagane wartości współczynnika

bezpieczeństwa na naciski.

73.

29
PUPN 2015/2016 pytania

W jakim punkcie odcinka przyporu i dlaczego prowadzimy obliczenia

wytrzymałości na złamanie.
Z doświadczenia wynika, że zęby koła nalezy przeliczać w punkcie tocznym C, natomiast zęy w
zębniku w punkcie B1

74.

Jak w obliczeniach wytrzymałości na złamanie uwzględniamy parametry punktu

B2 i od jakich czynników zależą.
75. Badania eksperymentalny wykazują, że w przypadku dokładnego wykonania
zazębienia, kiedy rzeczywisty wskaźnik zazębienia jest równy wskaźnikowi
geometrycznemu, największe naprężenia u podstawy występują w

30
PUPN 2015/2016 pytania

zewnętrznym punkcie jednoparowego zazębienia, tj. w punkcie B2 (rys.

poniżej). Od tego bowiem miejsca rozpoczyna współpracę następna para
zębów.

Parametry punktu B2 zależą od parametrów zębnika i koła (z1, x1, z2, x2), co
uniemożliwia proste przedstawienie zależności za pomocą jednego wykresu.
Stąd naczęściej stosuje się następujący sposób. Siłę międzyzębną przykłada się
do wierzchołka zęba, a współpracę drugiej pary zębów uwzględnia się za
pomocą współczynnika qe, tak dobranego, aby naprężenia u podstawy były
takie same jak dla punktu B2. W ten sposób udaje sięrozdzielić zmienne i w
prosty sposób wykreślnie przedstawić zredukowane naprężenia.

Wymień i porównaj metody numeryczne służce do wyznaczania naprężeń u

podstawy zęba.

-metoda MES
76.
-metoda MEB

-metody odwzorowań wiernokątnych

31
PUPN 2015/2016 pytania

32
PUPN 2015/2016 pytania

Sposoby wyznaczania naprężeń maksymalnych u podstawy zęba.

Badania eksperymentalne wykazują, że w przypadku dokładnego wykonania
zazębienia, kiedy rzeczywisty wskaźnik zazębienia jest równy wskaźnikowi
geometrycznemu, największe naprężenia u podstawy występują w zewnętrznym
punkcie jednoparowego zazębienia, od tego bowiem miejsca rozpoczyna
współpracę następna para zębów.

Naprężenia u podstawy zęba

Najogólniejszym rozwiązaniem problemu obliczeń wytrzymałościowych jest
wyznaczenie skutecznej wartości naprężeń np. za pomocą wzoru g

gdzie: - współczynniki koncentracji naprężeń odpowiednio: gnących, ściskających

(+) lub rozciągających(-) i tnących ( można odczytać z wykresu)
77. i przeprowadzenie pozostałych obliczeń klasycznymi
metodami wytrzymałości zmęczeniowej, wymagającymi
między innymi znajomości wytrzymałości zmęczeniowej
materiału przy zginaniu jednostronnym (gdy zęby są
jednostronnie zginane) albo wytrzymałości
zmęczeniowej materiału przy zginaniu obustronnym (gdy
zęby są obustronnie zginane), jak to ma miejsce w
przypadku kół pośredniczących.
Wartość skuteczna naprężenia

gdzie B – współczynniki działania karbu.

Metody numeryczne:
1. Metoda elementów skończonych MES wymaga podziału zęba na przynajmniej
250 elementów i rozwiązania od 500 do 1500 równań liniowych.

2. Metoda elementów brzegowych MEB wymaga wyznaczenia, na obrysie zęba,

przynajmniej 50 punktów i rozwiązania 100 równań liniowych
3. Metoda odwzorowań wiernokątnych daje zadowalające rezultaty już przy
założeniu tylko 4 punktów na zarysie stopy zęba i rozwiązania 8 równań, tym razem
jednak nieliniowych, co stwarza nowe problemy obliczeniowe.

78. Ogólna podstawa obliczeń wytrzymałości zęba na złamanie.

33
PUPN 2015/2016 pytania

Za podstawę obliczeń wytrzymałościowych należy przyjmować naprężenia po

rozciąganej stronie zęba ,ponieważ właśnie tam zwykle rozpoczyna się pękanie
zmęczeniowe ,pomimo ze wartości liczbowe po stronie sciskającej są wyższe
W zależności od autorów wzorów obliczeniowych istnieją różnice przy wzorach
określających obliczeniowe naprężenie i dopuszczalne lub graniczne naprężenie
Jednak wszystkie metody można sprowadzić do wzorów (równoważne ,używane
zamiennie)

Najogólniejsze rozwiązanie problemu zmęczeniowych obliczeń

wytrzymałościowych zęba na złamanie.
Najogólniejszym rozwiązaniem problemu obliczeń wytrzymałości byłoby
wyznaczenie skutecznej wartości naprężeń – np. za pomocą wzoru:

I przeprowadzenie pozostałych obliczeń klasycznymi metodami wytrzymałości

79. zmęczeniowej , wymagającymi miedzy innymi znajomości wytrzymałości
zmęczeniowej materiału przy zginaniu jednostronnym (gdy zęby są
jednostronnie zginane) albo wytrzymałości zmęczeniowej materiału przy
zginaniu obustronnym (gdy zęby są obustronnie zginane), jak to ma miejsce w
przypadku kół pośredniczących
Trudność wykorzystania tej metody wynika między innymi dlatego, że
wartości ekstremalne poszczególnych składowych nie leżą dokładnie w tym
samym punkcie podstawy zęba, stąd ekstremalna wartość sumy nie równa się
sumie wartości ekstremalnych poszczególnych składowych

Metoda A obliczania wytrzymałości zęba na złamanie.

- wyznacza się za pomocą rysunki współczynnik oraz

80. - oblicza się nominalne naprężenie
- obrawszy rodzaj materiału określa się współczynnik (wytrzymałość
zmęczeniowa materiału na zginanie) oraz współczynnik wrażliwości na działanie
karbu η
- określa się wymaganą wartość współczynnika bezpieczeństwa

34
PUPN 2015/2016 pytania

metodami wytrzymałości zmęczeniowej

- sprawdza się warunek wytrzymałości zęba σ
- oblicza sie wielkość pomocniczą
- oblicza sie drugą wielkość pomocniczą φ
- oblicza sie grubość zęba u podstawy 2s
- oblicza się promień karbu

Metoda B obliczania wytrzymałości zęba na złamanie.

a) W przypadku obliczeń na zmęczeniowe złamanie zęba:

W przypadku potrzeby przeprowadzenia dokładniejszych obliczeń postępuje

się następująco:
81.
- określa się Mmaxoraz zastępcza liczbę cykli na złamanie oraz na naciski

- następnie redukuje się Mmaxdo wartości obliczeniowej Mobl

Mobl= Mmaxf(L)

- funkcja f(L) przyjmuje następujące wartości:

w przypadku obliczeń na złamanie zęba, gdy L ez>4*106 wtedy f(Lez)=1

gdzyLez<4*106 to

Obliczanie wytrzymałości zęba na złamanie metodą L. Mullera – równanie

ogólne.
Większość autorów uważa że za podstawę obliczeń wytrzymałościowych należy przyjmować
naprężenia po rozciąganej stronie zęba, ponieważ tam zwykle rozpoczyna sie pękanie
zmęczeniowe, mimo że liczbowe wart. po stronie ściskającej są, jak to wynika ze wzorów 2.103 i
2.104?, wyższe. Istotne różnice między poszczególnymi autorami wzorów obliczeniowych
występują przy określaniu obliczeniowego naprężenia i dopuszczalnych albo granicznych
naprężeń. Wszystkie metody obliczeń dadzą się sprowadzić do wspólnej postaci

82.
lub do równoważnej formy

gdzie
σobl- obliczeniowe naprężenie u podstaw zęba; σdop- dopuszczalne naprężenie; σgr- graniczne
naprężenie; Xz- współczynnik bezpieczeństwa na złamanie zęba; Xzwym- wymagana wart.
współczynnika bezpieczeństwa na złamanie; P- siła obwodowa; b- szer. koła; m- moduł zęba; q-
współczynnik kształtu zęba, zależny od liczby zębów i współczynnika przesunięcia zarysu a
ponadto od sposobu sumowania naprężeń, czyli od metody obliczeń.

35
PUPN 2015/2016 pytania

Istotne wiec różnice polegają na def. współczynnika q, którego wart zależy od sposobu
obliczania naprężeń oraz na doborze σdop lub Xzwym.

Wytrzymałość zęba na złamanie – metoda Mullera.

Badania wytrzymałości zęba na złamanie prowadzi się zwykle na specjalnych

stanowiskach mocy krążącej. Zęby mają zwykle moduł m=3mm, wykonane są w
6 klasie dokładności, a promień krzywizny u podstawy zęba rr wynosi ok. 0,2m.
Ustalenie wartości Zz wymaga przyjęcia konkretnej metody obliczania,
ponieważ konieczne jest ustalenie szeregu współczynników. M.in. trzeba ustalić:

- współczynnik Kp, który zwykle przyjmuje się równy 1,

- współczynnik Kd, kórego wartość zależy od przyjętej formuły obliczeniowej,

- współczynnik Kr, który w przypadku wąskich kół stosowanych w badaniach

stanowiskowych można przyjąć jako równy 1,

- współczynnik Ks- dla zębów prostych jest równy 1,

83.
- współczynnik qe,

- współczynnik q, którego wartość zależy od sposobu sumowania naprężeń u

podstawy zęba.

Bez względna na sposób prowadzenia badań, ustala się pewne parametry

zazębienia, stąd uzyskane wyniki wymagają uogólnienia. Tak np. badania
prowadzi się zwykle na kołach o małym module. Większe elementy wykazują
stosunkowo niższą wytrzymałość niż elementy drobne. Stąd zachodzi potrzeba
wprowadzenia współczynnika wielkości. Badania prowadzi się przy ustalonym
stosunku promienia karbu do modułu. Promień karbu zależny od wielu
czynników zmienia swoją wartość w szerokich granicach, co znajduje odbicie za
pomocą odpowiedniego współczynnika karbu. Stopa zęba jest wykonywana o
Ra» 0,63 w modelach kół dla badań zmęczeniowych.

84. Wpływ wielkości zęba na wytrzymałość na złamanie (y m).

36
PUPN 2015/2016 pytania

Wpływ karbu u podstawy zęba na wytrzymałość na złamanie (yk).

w kołach modelowych istnieje określony karb; zwykle dobiera sie tak narzędzia, aby uzyskać
wartość ρ/m=0,2. w ten sposób określona na podstawie badań wytrzymałość zęba uwzględnia w
znacznym już stopniu spiętrzenie naprężeń wywołane działaniem karbu. W przypadkach, gdy
projektowane koła będą miały istotnie różny zredukowany promień karbu ρ/m wprowadza się
85. poprawkę w postaci współczynnika yk którego wartość dla przypadku ρ0/m0=0,2 można odczytac
z rys 151 albo z dobrym przybliżeniem obliczyć za pomocą równania

Wpływ stanu powierzchni stopy zęba na wytrzymałość na złamanie.

86.

wpływ chropowatości stopy zęba

Mikronierówności stopy zęba powstałe w procesie nacinania zębów są powodem dodatkowych
naprężeń. W badaniach stanowiskowych uzyskuje sie zwykle chropowatość powierzchni zęba o
Ra=0,63. w przypadku, gdy projektowane koło będzie wykonane z wyższą chropowatością

37
PUPN 2015/2016 pytania

wprowadza sie następujące poprawki:

dla Ra≈10-yp=13
dla Ra≈2,5-yp=1,15
dla Ra≈0,63 ( tak jak wykonywane są badane próbki) współczynnik stanu powierzchni yp=1,0

Obliczanie współczynnika bezpieczeństwa na złamanie.

a) zębnik

b) koło

87. Qz1 wynika bezpośrednio z definicji jednostkowego obciążenia (w obu wzorach)

Z – liczba zębów
Q – współczynnik kształtu
Yp – stan powierzchni stopy zęba
X z wym – wymagana wartość współczynnika bezpieczeństwa na złamanie
Yk – współczynnik karbu
Ym – współczynnik wielokrotności zęba
Q – współczynnik kształtu zęba

Wymagane wartości współczynnika bezpieczeństwa na złamanie.

Wymagane wartości współczynnika bezpieczeństwa
W tradycyjnych metodach obliczeń, opartych na wzorze

dopuszczalne naprężenia są najczęściej ustalane przez autorów wzorów.

W metodzie posługującej się postacią wzorów

88. wymaganą wartość współczynnika bezpieczeństwa dobiera konstruktor

każdorazowo sam, kierując się następującymi przesłankami:
1. Dokładnością oceny współczynników występujących we wzorach:

2. Skutkami ewentualnej awarii

38
PUPN 2015/2016 pytania

Najwygodniej jest rozpocząć analizę od przeliczenia (wzory z punktu 1.)

istniejących przekładni, pracujących w analogicznych warunkach i mających
podobne cechy konstrukcyjne. W ten sposób ustala się wartości współczynników
Xz dla przyjętych założeń. W nowo projektowanej przekładni przyjmuje się
analogicznie założenia i oblicza poszczególne współczynniki bezwymiarowe,
które wobec znacznego podobieństwa obu przekładni będą prawie jednakowe.
Następnie dobiera się tak parametry nowej przekładni, w szczególności cechy
materiałowe Zz, oraz wymiary wpływające na wielkości obciążenia Q, aby
uzyskać wymaganą wartość współczynnika bezpieczeństwa, który w zależności
od właściwości prototypu może być większy lub mniejszy.
W przekładniach samochodowych mogą wystąpić trudności przy obliczaniu
obciążenia przenoszonego przez tylny bieg, zwykle bowiem jest ono znacznie
mniejsze od nominalnego, a dodatkowo bieg ten, jako rzadko używany, doznaje
małej liczby zmian obciążenia, Stosując wyżej podany sposób oblicza się
współczynnik bezpieczeństwa w kilku analogicznych przekładniach, zakładając
zawsze nominale, a więc pełne obciążenia. Wtedy najczęściej otrzyma się
wartości mniejsze od 1, co należy rozumieć w ten sposób, że dla tylnego biegu
obliczanego pod pełnym obciążeniem można dopuścić małe wartości
współczynnika bezpieczeństwa. Projektując nową przekładnię o podobnym
zastosowaniu, przyjmuje się do obliczeń również pełne nominalne obciążenie, a
wymiary tak się dobiera, aby uzyskać wartość współczynnika bezpieczeństwa
odpowiednią do poprzednio wyznaczonej.
Ze wzorów punkt 1 wynika, że przy założonym momencie obrotowym i
przyjętych rozmiarach zębnika, tj. wartości obciążenia Q ustalonej zgodnie z
wzorem , można zwiększyć współczynnik bezpieczeństwa zmniejszając
występującą w mianowniku liczbę zębów z1 . Pozwala to w większości
przypadków uzyskać wystarczający współczynnik bezpieczeństwa na złamanie.
Towarzyszy temu jednak zmniejszenie współczynnika na naciski i zatarcie i
dlatego tej możliwości nie wykorzystuje się w sposób ekstremalny, tj. stosując
zawsze najmniejszą dopuszczalną liczbę zębów.
W przypadku, gdy brak jest dostatecznych danych statystycznych, a występujące
we wzorze

wielkości dają się z dużą dokładnością lub z pewnym nadmiarem określić, nie
stosuje się niższych wartości współczynnika Xzwym niż 1,5. Przeważnie jednak z
uwagi na ewentualne skutki złamania zęba, wyłączającego natychmiast
przekładnię z pracy spotyka się wyższe wartości. Szczególnie duże wartości
spotyka się w przypadku trudności oceny przeciążenia, stosowania konstrukcji
złożonych, gdzie stan naprężeń jest trudny do określenia. Do takich przypadków
należą m.in.połączenia skurczowe wieńców zębatych itp.

Kryteria rozkładu przełożenia na stopnie w wielostopniowej przekładni

89.
walcowej.

39
PUPN 2015/2016 pytania

Podaj zależności opisujące objętość elementów wirujących przekładni

dwustopniowej o przełożeniu uc w funkcji przełożenia pierwszego stopnia u1
przy założeniu, że podstawą obliczeń jest wytrzymałość na naciski.

90.

Podaj zależności opisujące objętość elementów wirujących przekładni

91. dwustopniowej o przełożeniu uc w funkcji przełożenia pierwszego stopnia u1
przy założeniu, że podstawą obliczeń jest wytrzymałość na złamanie.

40
PUPN 2015/2016 pytania

Dobór liczby zębów zębnika.

92.

Dobór liczby zębów koła.

93.

41
PUPN 2015/2016 pytania

Dobór kąta pochylenia linii zęba.

Kąt pochylenia linii zęba, mierzony na kole podziałowym, dobiera się dla kół o
zębach śrubowych, w granicach 8°-15°, a dla kół daszkowych 25°-45°. Korzystnie
jest tak dobierać kąt pochylenia, aby poskokowy wskaźnik zazębienia) był liczbą
całkowitą:

94.

Ze wzrostem kąta pochylenia linii zęba rośnie siła osiowa, a tym samym rośnie
dodatkowe obciążenie. W przypadku zębów daszkowych siły osiowe wzajemnie
się znoszą, stąd można stosować znacznie większe kąty. Wpływa to korzystnie
na wytrzymałość zęba i poprawia także poskokowy wskaźnik zazębienia.

Dobór względnej szerokości zębnika.

95.

96. Dobór współczynników korekcji.

42
PUPN 2015/2016 pytania

Dobór lepkości oleju.

97.

Dobór klasy dokładności wykonania kół.

98.Dobór klasy dokładności wykonania kół :
Koła zębate mogą być wykonane z różną dokładnością w zależności od przeznaczenia. Według
PN/M.-88521 rozróżnia się 12 klas dokładności wykonania, przy czym:
a. klasy 1 i 3 są przewidziane dla przyszłego rozwoju techniki
b. klasy nieparzyste ujęte w nawiasy nie są zalecane.

98.

43
PUPN 2015/2016 pytania

Dobór odpowiedniej klasy dokładności może być dokonany na podstawie:

1. obwiedniowej prędkości kół – w miarę wzrostu prędkości jest wymagana większa
dokładność wykonania
2. przeznaczenia koła – z dokładnością koła wiąże się gładkość powierzchni i leprze
doleganie zębów. Stawiamy większe wymagania przy bardziej odpowiedzialnej roli kół
zębatych.

3. możliwości wykonania kół zębatych – im większa dokładność, tym staranniejsze musi

być wykończenie kół zębatych, za czym rosną koszty wykonania.
Poza starannym wykonaniem samych kół zębatych, o dobrym stanie przekładni zębatej
decyduje jeszcze dokładność wykonania otworów w skrzynkach, w których koła mają
być wbudowane, oraz staranny ich montaż.

By uzyskać przy obróbce kół

zębatych odpowiednią dokładność wykonania, musimy również wymagać tej dokładności od
narzędzi, służących do nacinania zębów, odpowiedniego zamocowania przedmiotu na obrabiarce
a wreszcie i obrabiarki muszą wykazywać dostateczna
dokładność.

Wstępne obliczanie wymiarów przekładni.

I etap: obliczenie wstępne wymiaru kół na poszczególnych stopniach, w w
szczególności ich średnice i szerokości, a tym samym odległości osi kół.

II etap: przeprowadza się częściowe obliczenia geometryczne w celu spełnienia

podstawowych zależności dotyczących liczby zębów, modułów, odległości osi,
współczynników przesunięcia zarysu.
99.
III etap: przeprowadza się obliczenia wytrzymałościowe, a więć sprawdza się
współczynniki bezpieczeństwa na zlamanie, naciski oraz zatarcie.

IV etap: przeprowadza się ostateczne obliczenia geometryczne, potrzebne do celów

wykonawczych oraz w uzasadnionych przypadkach warunki nieinterferencji

100. Omów zastosowanie modyfikacji zarysu zęba i linii zęba.

44
PUPN 2015/2016 pytania

101. Porównaj przekładnie obiegowe i walcowe.

45
PUPN 2015/2016 pytania

Podstawowe określenia wykorzystywane w analizie pracy przekładni

obiegowych.

102.

103. Znaki momentów obrotowych w przypadku przekładni obiegowych.

46
PUPN 2015/2016 pytania

Budowa (schemat) prostej przekładni obiegowej.

104.

Warianty pracy prostej przekładni obiegowej.

105.

106. Definicja przełożenia bazowego i sprawności bazowej w przekładni obiegowej.

47
PUPN 2015/2016 pytania

Przedstaw przykładowy schemat przekładni obiegowej o dodatniej wartości

przełożenia bazowego.

107.

Przedstaw przykładowy schemat przekładni obiegowej o ujemnej wartości

przełożenia bazowego.

108.

Przedstaw przykładowe schematy przekładni obiegowych o tej samej wartości

109.
bezwzględnej ale o różnych znakach przełożenia bazowego.

48
PUPN 2015/2016 pytania

Opisz analityczną metodę (Willisa) wyznaczania prędkości obrotowych

elementów przekładni obiegowych.

110.

Wyprowadź wzory na przełożenie na wybranej drodze w prostej przekładni

111.
obiegowej o dwóch wałach ruchomych.

49
PUPN 2015/2016 pytania

Wyprowadź wzory na wybrane związki pomiędzy przełożeniami w prostej

przekładni obiegowej o trzech wałach ruchomych.

112.

113. Równanie momentów w prostej przekładni obiegowej.

50
PUPN 2015/2016 pytania

Zależności pomiędzy momentami obrotowymi w prostej przekładni obiegowej z

uwzględnieniem strat tarcia.

114.

Obliczanie mocy w przekładni obiegowej w różnych sytuacjach ruchowych.

W przekładniach obiegowych rozróżnia się kilka rodzajów mocy. Nie występują
one jednocześnie we wszystkich przypadkach konstrukcyjnych i
kinematycznych, dlatego omawiane będą kolejno, w trakcie opisu każdego
115.
rodzaju przekładni.
Na rysunku przedstawiono przekładnię 2K-H z ujemnym przełożeniem bazowym
w czterech sytuacjach ruchowych.

51
PUPN 2015/2016 pytania

Przekładnia typu 2K-H w czterech sytuacjach ruchowych:

a) unieruchomione jarzmo (nh = 0),
b) unieruchomione koło wewnętrznie uzębione (n 2 = 0),
c) zrównanie prędkości wszystkich elementów przekładni -działanie sprzęgła
zębatego,
d) ruchome trzy wały -prędkość obrotowa jarzma jest większa od prędkości
obrotowej wału 1

1. W przypadku nieruchomego jarzma (nh= 0) (a) przekładnia działa jak zwykła

przekładnia o stałych osiach kół. Moc doprowadzona do koła 1 jest przenoszona
poprzez zazębienie na koło pośredniczące, a stąd na koło wewnętrznie uzębione
2. Ten sposób przenoszenia mocy oznaczany będzie indeksem z (zazębienie).
2. W przypadku nieruchomego koła 2 (b) ruch koła 1 wywołuje przemieszczanie
się w tym samym kierunku jarzma h, co oznacza, że maleje względna prędkość
koła 1 względem jarzma h. W stosunku do przypadku 1 zmniejsza się więc moc
przenoszona przez zazębienie, natomiast pojawia się inny sposób przenoszenia
mocy. Odpowiada on przenoszeniu mocy za pomocą sprzęgła zębatego, w
którym zęby nie zmieniają swojego wzajemnego położenia. Moc tę określa się
mianem mocy sprzężenia lub unoszenia. Zachodzi więc zależność
N = Nz+Ns
gdzie N jest całkowitą mocą przenoszoną przez przekładnię, Nz - częścią
przenoszoną przez zazębienie, Ns - częścią przenoszoną przez sprzężenie
(unoszenie), przy czym
Nz1 = M1(n1-nh) > 0, Ns1 = M1nh> 0.
Oba rodzaje mocy mają znak dodatni, albowiem kierunek działania momentu
pokrywa się z kierunkiem względnej prędkości.

3. Przy założeniu ruchomych wszystkich trzech wałów przekładni (c) może

wystąpić szczególny przypadek zrównania się prędkości obrotowych wszystkich

52
PUPN 2015/2016 pytania

wałów. Wtedy zęby nie wykonują wzajemnych ruchów, lecz cała przekładnia
zachowuje się jak sprzęgło zębate, przenosząc moc wyłącznie przez sprzężenie,
tzn.
N=Ns=M1nh ,Nz1=0.
4. Przy założeniu ruchomych trzech wałów (d) może zaistnieć przypadek, w
którym prędkość obrotowa jarzma jest większa od prędkości obrotowej wału 1.
Wtedy, zgodnie z poprzednim tokiem rozumowania, moc przenoszenia przez
zazębienie będzie ujemna, podczas gdy moc sprzężenia pozostanie nadal
dodatnia, tzn.
Nz1 = M1(n1-nh) < 0, Ns = M1nh> 0,
przy czym nadal obowiązuje ogólna zależność:
N1 = Nz1+Ns = M1n1-M1nh+M1nh = M1n1.

Straty mocy i sprawność przekładni obiegowej.

116.

Dobór podstawowych cech przekładni obiegowej.

117. Większość parametrów przekładni można sprowadzić do postaci
bezwymiarowej. Zależą od nich stosunki średnic, przełożenia, liczby zębów,

53
PUPN 2015/2016 pytania

szerokości koła do jego średnicy, współczynniki przesunięcia zarysu itp. Należy

wzorować się na sprawdzonych konstrukcjach wprowadzając ew. zmiany
wielkości bezwymiarowych współczynników i obliczając jeden charakterystyczny
wymiar, np. moduł lub średnicę, co ustali proporcjonalnie resztę elementów.
Niektóre elementy dobiera się na podstawie wstępnych wyników obliczeń.
Dobór liczby zębów: W zwykłej przekładni dobór liczby zębów wynika z
wzgledów wytrzymałościowych, dolna granica wynika z warunku uniknięcia
podcinania zęba. Nie zawsze najmniejsza ilość zębów jest optymalna.
W przekładniach obiegowych muszą być spełnione wymagania:
- liczba zębów w kołach powinna być bliska optymalnej, zapewniając
odpowiedni stosunek współczynników bezpieczeństwa na złamanie i naciski
- spełniony musi być warunek współosiowości poszczególnych par kół, wiążący
w pewien określony sposób liczbę zębów i kąty przyporu
- koła obiegowe nie mogą dotykać się obwodami, co ogranicza ich maksymalną
średnicę a tym samym i ekstremalną wartość przełożenia
- montaż musi umożliwić usytuowanie koła centralnego między kołami
obiegowymi o ustalonym już wzajemnym położeniu, warunek ten wyznacza
związek między liczbą zębów a liczbą kół obiegowych.

Warunek współosiowości w przekładni obiegowej.

Warunek współosiowości sprowadza się, po wykorzystaniu znanej zależności:

do następującej postaci:

lub jej równoważnej:

118.

gdzie a - rzeczywista odległość osi, a0 - zerowa odległość osi, z1 - liczba zębów

w kole centralnym 1, z2 - liczba zębów w kole wewnętrznie uzębionym (z2 < 0),
zp -liczba zębów w kole obiegowym, 1 -kąt przyporu na średnicy tocznej kół z1,
zp, 2 -kąt przyporu na średnicy tocznej kół z2, zp, o-nominalna wartość kąta
przyporu.
W szczególnym przypadku, gdy 1 = 2(zęby niekorygowane), powyższe wzory
sprowadzają się do postaci

119. Warunek sąsiedztwa kół obiegowych w przekładni planetarnej.

54
PUPN 2015/2016 pytania

Warunek montażu w przekładni obiegowej.

Warunkiem montażu kół przy założeniu równomiernego rozmieszczenia kół
obiegowych na obwodzie jest spełnienie następującego równania:

gdzie k jest dowolną liczbą całkowitą.

Oznacza to, że warunek montażu jest zrealizowany, gdy suma bezwzględnych
wartości liczb zębów kół centralnych przekładni jest bez reszty podzielna przez
liczbę kół obiegowych.
120. Zazwyczaj przystępując do obliczeń zakłada się wstępnie następujące wartości:
• liczbę kół obiegowych p,
• liczbę zębów w kole centralnym z1
• pożądaną wartość przełożenia bazowego i0; w omawianym przykładzie
jest to wartość ujemna.
Dla tych założeń został opracowany algorytm i program wyznaczania liczby
zębów kół prostej przekładni obiegowej uwzględniający rozpatrywane
poprzednio wymagania.

Klasyfikacja przekładni obiegowych według liczby kół centralnych.

Przekładnia 2K_H –dwa wały połączone są z kolami centralnymi, trzeci wal z jarzmem
przekł. 3K –wszystkie trzy wały połączone są z kołami centralnymi, jest to szczególny typ przekł.
121. sprzężonych
przekładnia KHV –zastosowany wal przegubowy dla wprowadzenia momentu obrotowego
przekł. typu c-I -z jednym stopniem swobody dzięki dodatkowemu sprzężeniu pomiędzy dwoma
wałami
Sposób oznaczania złożonych przekładni obiegowych zaproponowany przez
122.
Wolfa.

55
PUPN 2015/2016 pytania

a-zwykła przekładnia o stałych osiach i stałym przełożeniu zawierająca dwa wały;

b-przekładnia o stałych osiach z ciągłą regulacją przełożenia;
c-przekładnia obiegowa o trzech wałach i stałym przełożeniu;
d-przekładnia obiegowa o trzech wałach i płynnej regulacji przełożenia
Zalety i wady przekładni falowych.
Zalety:
-Możliwość uzyskania dużego przełożenia na jednym stopniu (imax=350)
-Duża liczba zębów będących jednocześnie w zazębieniu (do 60 do 80 par zębów)
-Sprawność zbliżona do sprawności wielostopniowych zwykłych i planetarnych reduktorów
(8095%)
-Zmniejszony błąd kinematyczny przekładni na skutek wieloparowego zazębienia i więcej niż
123. jednego obszaru zazębienia
-Mniejszy hałas
-Mniejsza liczba części i zespołów niż w przekładniach klasycznych o tym samy przełożeniu
wady:
-Stosunkowo duże przełożenie minimalne(imin=5080)
-Znaczna trudność wykonania koła podatnego i generatora falowego ze względu na konieczność
stosowania specjalnego oprzyrządowania
-Wysoki koszt wytwarzania,
-Trudności technologiczne w zapewnieniu odpowiedniej trwałości
Budowa i zasada działania przekładni falowej.
Przekładnia falowa – jest to przekładnia mechaniczna, w której przekazywanie
napędu odbywa się przez przesuwanie się fali odkształcenia podatnego wieńca.
Ruch współpracujących ze sobą kół to wynik sprężystych odkształceń koła
podatnego. Sprężyste fale koła wytwarza generator fali, który obraca się i
powoduje przemieszczanie fal odkształceń po obwodzie koła. Rozchodzące się
odkształcenia koła podatnego powodują zazębianie się elementów z tego koła z
elementami koła sztywnego o kształcie okrągłym. Dzięki takiemu rozwiązaniu
zazębionych może być jednocześnie nawet kilkanaście par zębów.
Przekładnia składa się z trzech podstawowych elementów:
- generatora fali – mający eliptyczny kształt element przekładni połączony z
wałem wejściowym przekładni
- elementu (koła) podatnego – odkształcanego przy pomocy generatora
- elementu (koła) sztywnego – połączonego z wałem wyjściowym przekładni
Schemat przekładni:
124.

56
PUPN 2015/2016 pytania

Kolor żółty – generator fali

Kolor czerwony – koło podatne
Kolor niebieski – koło sztywne

Przełożenie (wzór) i zakresy podstawowych parametrów przekładni falowej.

125.

57