Metodologia badan surveyowych

Fieldwork jest sztuka

[Przyciągnij uwagę czytelnika interesującym cytatem z dokumentu lub podaj w tym miejscu kluczową kwestię. Aby umieścić to
pole w dowolnym miejscu strony, wystarczy je przeciągnąć.]

ARANZACJA WYWIADU
aranzacja wywiadu
9.1 Znaczenie i cele aranżacji:
Standardowy wywiad obejmuje aranżację sytuacji wywiadu, realizację wywiadu i aranżację końcową.
> Aranżacja wstępna: wstępna rozmowa, którą odbywa ankieter z respondentem przed rozpoczęciem
realizacji wywiadu. Od jej powodzenia zależy zgoda respondenta na wywiad, jak i wartość
udzielanych przez niego odpowiedzi. Mimo iż często jest ona zestandaryzowana, jej przebieg
powinien być zindywidualizowany w zależności od respondenta.
Podstawowe cele aranżacji:
> Przekazanie respondentowi informacji na temat badania, które pozwolą mu podjąć decyzje o
udzieleniu lub odmówieniu udzielenia wywiadu.
> Zachęcenie go do udziału w badaniach oraz do udzielania przemyślanych odpowiedzi na pytania
kwestionariusza.
> Cele „długofalowe”: wzory wiedzy wśród społeczeństwa odnośnie badań socjologicznych,
przychylne nastawienie, traktowanie ich jako „normalnego” elementu życia społecznego.
Warstwy aranżacji:
> Warstwa informacyjna- celem aranżacji jest dostarczenie respondentowi podstawowych informacji
o badaniu.
> Warstwa perswazyjna- informacje te muszą być podane w taki sposób, aby pobudzić właściwe
motywacje respondenta do udziału w badaniu.
Podczas aranżacji należy mieć świadomość, że:
> Ankieter jest osobą obcą, nieznaną respondentowi, a dla większości spośród nich prośba o
udzielenie wywiadu jest znalezieniem się w nowej, niejasnej sytuacji.
> Respondent zazwyczaj nie zna dokładnie postanowień ustawy o ochronie danych osobowych, choć
istnieje duże prawdopodobieństwo, że o niej słyszał.
> Respondent zazwyczaj nie orientuje się, na czym polega wywiad socjologiczny, a więc czego od
niego oczekujemy.
9.2 Elementy aranżacji
Standardowa aranżacja sytuacji wywiadu powinna zawierać następujące elementy:
> Przedstawienie się: wzbudzenie zaufania od samego początku za pomocą wyglądu oraz sposobu
zachowania. Podczas wywiadu należy posiadać identyfikator/ legitymację/ upoważnienie z
placówki dla której wykonujemy badanie. Istotne jest też podanie całej nazwy instytucji badawczej
i w razie potrzeby krótkie opisanie jej działalności.
Metodologia badan surveyowych

> Podanie celu wizyty: problematykę badania należy przedstawić w taki sposób, aby respondent
rozumiał jej ważność, ale jednocześnie czuł się w niej kompetentny. Ankieter musi mieć wiedzę na
jej temat, w razie pytań.
> Wyjaśnienie doboru osób w badaniu: wyjaśnienie źródła i zasad doboru oraz powodu wylosowania
danej osoby (gospodarstwa domowego). Respondenta można wylosować z rejestru PESEL lub z
danych z GUSu pochodzących ze spisu powszechnego. W tej części należy przekonać rozmówcę,
że jego udział jest niezbędny do uzyskania „prawdziwych” rezultatów badania. Badania
ankietowe są prowadzone po to, abyśmy mogli poznać opinie naszego społeczeństwa. W
badaniach rynkowych producenci chcą poznać nasze oczekiwania wobec produktów, które
kupujemy.
o Błąd: wytworzenie w rozmówcy przekonania, że jest on reprezentantem pewnej kategorii
osób. Wówczas jego odpowiedzi mogą nie odzwierciedlać własnych poglądów, a poglądy,
które według niego ma owa kategoria osób. Należy unikać sformułowań sugerujących.
o Błąd: wywołanie u respondenta przekonania, że dobór losowy jest tożsamy z doborem
przypadkowym i nie ma większego znaczenia z kim wywiad zostanie przeprowadzony.
o Zarzut wobec ankietera: ankieta jest łamaniem postanowień ustawy o ochronie danych
osobowych.
> Poinformowanie o sposobie wykorzystywania danych: nie ma w tej sprawie uniwersalnych, zawsze
sprawdzających się schematów. Ankieter ma obowiązek przystępnego wyjaśnienia tych spraw,
gdyż respondent powinien widzieć celowość badania w którym uczestniczy. Można odwołać się
do kwestii iż badania te służą całemu społeczeństwu. W kwestii wyników- należy zaakcentować,
że są one przedstawiane wyłącznie w zbiorczych zestawach zestawieniach, które mają
obrazować czy i na ile opinie ludzi w różnych sprawach zmieniają się w zależności od
konkretnych czynników.
> Zapewnienie o tajemnicy treści rozmowy: nie należy mówić o anonimowości (z uwagi na dane,
które możemy uzyskać z GUSu lub numer PESEL), trzeba jednak pokreślić, że ani nazwiska, ani
inne dane umożliwiające identyfikację naszych rozmówców nie będą nigdzie publikowane ani też
nikomu udostępniane.
> Bezpośrednie nawiązanie do ustawy o ochronie danych osobowych ze wskazaniem wynikających
z niej uprawnień: prowadzenie badań ankietowych jest zgodne z Ustawą o ochronie danych
osobowych z dnia 29.08.1997r. z późniejszymi zmianami, a losowanie osób i adresów do badań
prowadzone jest zgodnie za wiedzą i zgodą Generalnego Inspektora Danych Osobowych. Każda
osoba, którą prosimy o udział w naszych badaniach, może się na to nie zgodzić!
> Wyjaśnienie respondentowi jego roli w badaniu: chodzi o to, aby dowiedzieć się co ludzie myślą
na różne tematy i każda szczera odpowiedź jest dobra.
> Dodatkowe obowiązki ankietera podczas aranżacji: powinny zostać wykonane zaraz po
zakończeniu aranżacji. W przypadku nagrywania wywiadu należy uzyskać zgodę respondenta na
nagrywanie; w przypadku prowadzenia wywiadu z wykorzystaniem komputera należy uprzedzić o
tym respondenta.
o Nawet jeśli respondent od razu zgadza się na udział w badaniu, istotne jest aby wciąż
„wykonać” całą aranżację, aby mieć pewność, że wszystko jest jasne.
o Wszystkie podane przez ankietera informacje o badaniu muszą być zgodne z treścią listu
zapowiedniego czy też kartki zapowiedniej (jeśli takowa była).
9.3 Fazy aranżacji
1) Ma miejsce w drzwiach lub przez domofon, kiedy ankieter nawiązuje swój pierwszy kontakt z
rozmówcą. Jej głównym celem jest skłonienie rozmówcy, aby zaprosił ankietera do wejścia do
mieszkania. Istotną rolę mają tu aspekty perswazyjne, wygląd, sposób zachowania, słownictwo itp.
Należy zrobić na rozmówcy jak najlepsze wrażenie, wzbudzić jego zaufanie.
Metodologia badan surveyowych
2) Pełni funkcje przede wszystkim informacyjne. Niekiedy wskazane jest powtórne przedstawienie i
podanie celu wizyty. Wszelkie wyjaśnienia i odpowiedzi powinny być krótkie, ale wyczerpujące.
Należy wspomnieć o dobrowolności udziału w badaniu.
a. Jeśli okaże się, że nasz rozmówca w fazie aranżacji nie jest respondentem, przed
przeprowadzeniem wywiadu należy powtórzyć wszystkie elementy aranżacji i
odpowiedzieć na ewentualne pytania.
b. Jeśli okaże się, że nasz respondent jest nieobecny, należy zdobyć zaufanie i przychylność
do badań osoby z którą rozmawiamy. Za pośrednictwem tej osoby należy umówić się na
wywiad z respondentem; można również zostawić swój numer telefonu w razie gdyby
trzeba było zmienić termin.
c. Aranżacja wywiadu wykracza niekiedy poza wstępne wyjaśnienia do niektórych jej
elementów należy wracać w późniejszych etapach wywiadu- należy mieć
zindywidualizowane podejście do respondenta.
9.4 Co jeszcze należy mieć na uwadze podczas aranżacji
Przedstawione wyżej elementy stanowią pewien ogólny schemat, jakie informacje powinny zostać
przekazane respondentowi.
Wszystkie zabiegi aranżacyjne mają na celu skłonienie respondenta do uczestnictwa w wywiadzie, jednak
udział w badaniu jest dobrowolny; w żadnym przypadku nie jest on obowiązkiem.
1) W pierwszej fazie niedopuszczalne jest:
a. Rozpoczynanie aranżacji od pytania, czy respondent otrzymał list lub kartkę zapowiednią.
b. W przypadku gdy wejście na teren budynków wymaga wykorzystania domofonu,
niedopuszczalne jest podawanie się za listonosza lub kogokolwiek innego niż ankieter.
2) W drugiej fazie niewskazane jest:
a. Robienie długich i skomplikowanych wykładów na temat zasad doboru respondentów,
sposobu opracowania wyników itp.
b. Wprowadzanie nowych wątków, których rozmówca nie poruszył.
c. Dokładne precyzowanie, ile czasu będzie trwał wywiad.
d. Umawianie się z respondentem na inny termin, gdyż często jest to pretekst do odmowy
udziału w badaniu.
e. Pozostawienie swojego numeru telefonu z prośbą, aby respondent do nas zadzwonił w celu
umówienia się na wywiad. Szansa, że zadzwoni jest niewielka.
3) Ani podczas aranżacji, ani podczas prowadzenia wywiadu absolutnie niedopuszczalne jest:
a. Podawanie respondentom jakichkolwiek nieprawdziwych informacji lub też obiecywanie
czegokolwiek.
b. Dystansowanie się od badań, czyli przedstawienie siebie jako wykonawcy zadania, który
nie wie, jaki jest jego sens i cel.
c. Pokazywanie respondentom jakichkolwiek adresów, pod którymi zrealizował lub ma
zrealizować wywiady, ani też, tym bardziej, relacjonowanie im opinii wygłaszanych przez
inne, konkretne osoby. Jest to naruszenie konfidencyjności danych.
9.5 Aranżacja w badaniach, w których rozsyłane są listy (karty) zapowiednie
Uprzednie wysłanie listów (kartek) zapowiednich przez instytut badawczy bądź ankietera jest oczywistym
udogodnieniem. Powinien on zawierać m.in. informacje wyjaśniające cel badania, sposób doboru próby
itp. Ich podstawowym celem jest rozwianie wątpliwości respondenta wynikających z zagrożenia poczucia
bezpieczeństwa i uwiarygodnienie ankietera.
Aranżację można ograniczyć do skrótowego podania informacji i oczywiście odpowiedzieć na wszystkie
pytania respondenta.
Metodologia badan surveyowych

9.6 Aranżacja w domach wyposażonych w domofon

Domofony są pewnym utrudnieniem. Respondentowi łatwiej jest odmówić udział w badaniu w sytuacji
braku bezpośredniego, osobistego kontaktu z ankieterem. Stanowią mniejszy problem, jeśli wcześniej
została wysłana informacja zapowiadająca badanie. Jeśli nie została jednak taka informacja wysłana,
ankieter ma za zadanie uwolnienie respondenta od obaw o własne bezpieczeństwo.
9.7 Umawianie się z respondentem przez telefon
Nawiązywanie z respondentem pierwszego kontaktu przez telefon jest niewskazane- znacznie łatwiej jest
wówczas odmówić udziału w badaniu.
Można wykorzystać telefon w celu umówienia się na konkretny termin, gdy pierwszy kontakt został
nawiązany osobiście/ respondenta nie było w domu/ zmienił miejsce zamieszkania. Jednak czynność tą
powinno poprzedzić zostawienie informacji pisemnej informującej o próbie kontaktu i zawierającej imię i
nazwisko ankietera, nazwę instytutu badawczego, tytuł badania oraz numer telefonu ankietera.
Czasem wykonanie telefonu przed badaniem jest dobrą opcją jeśli badania dotyczą np. posiadaczy
konkretnych dóbr (np. samochodów konkretnej marki).
9.8 Aranżacja wywiadu w badaniach realizowanych na próbach udziałowych (kwotowych) oraz
doboru respondentów metodą ustalonej ścieżki
Przedstawione powyżej zasady aranżacji odnosiły się do badań prowadzonych na próbach imiennych i
adresowych.
1) Aranżacja w przypadku doboru respondenta metodą ustalonej ścieżki (prostsza)
a. Wyjaśniając zasady doboru osób do badania, należy powiedzieć, że najpierw wylosowano
miejscowości, w których jest prowadzone badanie, a następnie powiedzieć, że w każdej z
nich wylosowano konkretne adresy od których ankieter rozpoczyna prowadzenie ankiet.
Dalsze ankiety przeprowadza się w co którymś domu/ mieszkaniu.
b. Nie można jednak udzielić dokładnego punktu startu, gdyż respondent będzie mógł
zidentyfikować osoby, z którymi został przeprowadzony wywiad, a to narusza prywatność
innych respondentów.
c. Bardziej dociekliwym respondentom można powiedzieć, że w każdej miejscowości losuje
się kilka/ kilkanaście adresów statkowych aby dotrzeć do każdej warstwy społecznej.
2) Aranżacja w przypadku próby udziałowej (trudniejsza)
a. W trakcie aranżacji ankieter musi ustalić czy respondent spełnia założone kryteria doboru.
b. Niezależnie od miejsca poszukiwania respondentów, aranżacje należy rozpocząć w sposób
klasyczny- od przedstawienia się i podania celu badania. Informacje powinny zostać
podane zwięźle, aby nie odstraszyć potencjalnego respondenta.
c. Następnie prosimy o wyrażenie zgody na udział w badaniu oraz upewniamy się czy dana
osoba spełnia założone kryteria doboru. Ważne jest aby te pytania (np. o wiek, zarobki,
miejsce zamieszkania…) nie przypominały przesłuchania.
d. Zamiast pytania o „udział w badaniu ankietowym” lepiej jest użyć sformułowania
„udzielenie odpowiedzi na pytania ankiety na ten (wymieniony wcześniej) temat.
9.9 Odmowy
Mogą wynikać z różnych przyczyn- ujmując najogólniej, odmowy mogą być pochodną sytuacji stanu
psychicznego respondenta, ukształtowanych wcześniej przekonań oraz wyobrażeń o badaniach
ankietowych bądź też z błędami aranżacji.
Metodologia badan surveyowych

O ile reakcją nie jest kategoryczna odmowa, po której następuje zatrzaśnięcie drzwi lub odłożenie
słuchawki domofonu, należy podejmować próby nakłonienia respondenta do udzielenia wywiadu.
Sposoby radzenia sobie z odmowami:
> Deklarowany brak czasu- należy zapytać respondenta o innym termin; my dostosujemy się do jego
planów.
> Często wystarczy uświadomić respondentowi, że udział każdej wylosowanej osoby jest niezbędny
do trafności wyników.
> Występują tendencję na argumentację – zindywidualizowane podejście do respondenta!
> Użycie argumentów „pozamerytorycznych”.
> Uświadomienie respondenta o wysiłku organizacyjnym, który wiąże się z badaniami.
> Prośba do respondenta o pomoc w wykonaniu zadania, którego się podjęliśmy.
Jeśli respondent jest bliski kategorycznej odmowy należy wycofać się, prosząc aby zechciał zastanowić
się jeszcze nad swoim udziałem w badaniu. Następnie należy poinformować koordynatora o sytuacji, a
dalszym rozwojem on będzie się zajmował- zadzwoni do niego, wyśle innego ankietera itp.
9.10 Przykładowego sposoby przekonywania respondenta do udziału w badaniu
9.11 Czy prawdziwe są niektóre wyobrażenia o pracy ankietera?
Wyniki z badania „Europejski Sondaż Społeczny- runda 1” z 2002roku.

OGÓLNE ZASADY
ogólne zasady
PROWADZENIA
prowadzenia
WYWIADU wywiadu
Przeprowadzanie wywiadów nie jest prostym zadaniem, m.in. z powodu:
> Brak istnienia „idealnego respondenta”, który wie na czym polega wywiad kwestionariuszowy, ma
silną motywację do udziału w badaniu, udziela odpowiedzi dokładnie takich, jakie przewidziano w
kwestionariuszu, nie ma żadnych wątpliwości, nie zadaje ankieterowi żadnych pytań, ani też nie
nastręcza innych problemów.
> Celem wywiadu nie jest uzyskanie jakichkolwiek odpowiedzi na pytania kwestionariusza, ale
uzyskanie odpowiedzi prawdziwych, zgodnych z rzeczywistymi przekonaniami lub wiedzą osoby
badanej.
Podstawowe zasady, które należy mieć na uwadze podczas realizacji wywiadu:
1) Wywiad kwestionariuszowy stwarza sytuację sztuczną, która najczęściej nie jest znana osobom
badanym.
a. Ankieter powinien zadbać o to, aby atmosfera sprzyjała uzyskiwaniu odpowiedzi
„prawdziwych”, tzn. zgodnych z przekonaniami respondenta.
b. Kluczowe jest zachowanie właściwych proporcji między jego wymiarem „zadaniowym”, a
wymiarem „społecznym”, wynikającym z faktu, że wywiad jest rozmową. Przy zachowaniu
życzliwości i akceptującej postawy wobec respondenta, zawsze powinien zdecydowanie
dominować wymiar zadaniowy, choć w przypadku wywiadu długiego, trudnego lub też
dotyczącego spraw drażliwych, większy nacisk należy położyć na nawiązanie z nim
dobrego kontaktu.
Metodologia badan surveyowych

2) Nie tylko respondent, ale również ankieter podatny jest na oddziaływanie społecznych aspektów
wywiadu, które mogą wpływać na wypaczenie notowanych przez niego odpowiedzi.
a. Każdy ma wyobrażenia i stereotypy dotyczące opinii poszczególnych kategorii społecznych
w niektórych sprawach.
b. Na podstawie wyglądy respondenta, jego mieszkania czy wcześniej udzielonych przez
niego odpowiedzi na pytania, wyrabiamy sobie opinię na temat poglądów osoby badanej w
innych sprawach.
c. Pozbycie się tego rodzaju wyobrażeń nie jest możliwe, jednak zdając sobie sprawę z ich
istnienia, można zminimalizować ich wpływ na przebieg wywiadu i zanotowanie w
kwestionariuszu odpowiedzi.
d. Należy uważnie słuchać odpowiedzi respondenta i zwrócić uwagę, aby na zanotowaną ich
treść nie rzutowały własne wyobrażenia ankietera.
3) Podstawową sprawą dla prawidłowej realizacji wywiadu jest odpowiednio silna motywacja
respondenta do udzielania odpowiedzi.
a. Motywacja umożliwia uzyskanie przemyślanych odpowiedzi na wszystkie pytania.
Motywacja respondenta jest pochodną motywacji ankietera i jego stosunku do wywiadu.
Okazywanie zaangażowania przez ankietera jest istotne.
b. Absolutnie niedopuszczalne jest dystansowanie się ankietera od swojej pracy, od ankiety i
od pytań.
4) Ankieter nie przychodzi do respondenta z wizytą prywatną, lecz reprezentuje wobec niego instytut
badawczy.
a. Musi zachowywać się profesjonalnie, wskazując dobrą znajomość wykonywanego zajęcia
oraz poruszanej w wywiadzie problematyki i nie może okazywać wahania ani niepewności.
Musi umieć odpowiedzieć na wszystkie pytania.
b. Dobra orientacja w problematyce wywiadu jest istotna.
c. Jeśli w kwestionariuszu jest błąd, który respondent wychwycił, ankieter powinien
odpowiedzialność wziąć na siebie, aby instytucja badawcza nie została uznana za
niekompetentną.
5) Podczas wywiadu należy dążyć do partnerskiego układu między ankieterem, a respondentem.
a. Kiedy respondentem jest osoba o niższym poziomie wykształcenia nie można jej
zdominować. Okazywanie szacunku respondentowi jest istotne. Należy wzbogacać
wymiar społeczny wywiadu, zachęcając do wygłaszania opinii i uważnie ich wysłuchiwać.
b. Kiedy respondentem jest osoba o wyższym wykształceniu ankieter nie może zostać
zdominowany przez respondenta. Ankieter powinien pokazać, że w swojej dziedzinie
również jest profesjonalistą. Inaczej respondent przejmie inicjatywę w wywiadzie i może
sam decydować, które pytania należy mu zadać, a które pominąć.
c. Nie można dopuścić do niepożądanego układu ról [np. kobieta-mężczyzna; mieszkaniec
wsi-mieszkaniec miasta; osoba starsza-osoba młodsza].
6) Podobnie jak na etapie aranżacji, tak i podczas wywiadu nie należy używać terminologii
socjologicznej, gdyż nieznane lub znane z innego kontekstu terminy mogą wywołać u
respondenta niepożądane skojarzenia.
7) Podczas wywiadu należy bezwzględnie przestrzegać zasady, że respondent ma prawo do
odmowy odpowiedzi na dowolne z pytań, a także ma prawo wycofać się z każdej wcześniejszej
odpowiedzi.
a. Ankieter ma obowiązek zamazać odpowiedź w taki sposób, aby stała się ona
nieczytelna.
8) Każdy ankieter wypracowuje własny styl wywiadu, zgodny z jego osobowością.
a. W ramach tego stylu muszą pomieścić się jednak wszystkie zasady opisane powyżej.
Metodologia badan surveyowych

b. Każdy ankieter powinien zastanowić się jakiego rodzaju błędy w wywiadzie są w jego
przypadku najbardziej prawdopodobne i w związku z tym jakiego rodzaju własne
zachowania podczas pracy w terenie powinien szczególnie kontrolować.
c. Wskazane jest również zastanowienie się po każdym wywiadzie, co, jakie zachowania
ankietera były w nim właściwe i skuteczne oraz jakie błędy wystąpiły na czym one
polegały.

WARUNKI
warunki prowadzenia
PROWADZENIA
wywiadu
WYWIADU
Jednym z warunków standaryzacji techniki wywiadu kwestionariuszowego jest ujednolicenie warunków
jego prowadzenia. Te same pytania zadane respondentowi w różnych warunkach mogą prowadzić do
uzyskania różnych odpowiedzi.
W każdych badaniach zakłada się realizacje wywiadów w określonych warunkach.
W zależności od stworzonej sytuacji Ci sami respondenci mogą w większym lub mniejszym stopniu
przykładać się do udzielania odpowiedzi.
Zadaniem ankietera nie jest więc jedynie odczytanie pytań z kwestionariusza i zanotowanie odpowiedzi,
ale również stworzenie odpowiednich, założonych przez badacza warunków realizacji badania.
11.1 Miejsce wywiadu
a. Mieszkanie respondenta jest zazwyczaj najlepszym miejscem realizacji wywiadu, gdyż jest on
„u siebie”, co daje mu poczucie bezpieczeństwa psychicznego w nowej sytuacji, jaką stwarza
uczestnictwo w badaniu, sam dysponuje swoim czasem i, poza nielicznymi przypadkami, nie
ma zajęć, które mogą odrywać go od uczestnictwa w wywiadzie.
b. Respondent udzielający wywiadu w domu czuje się w pewnym stopniu „zidentyfikowany”.
Choć dążymy do zapewnienia mu poczucia anonimowości zarówno gdy chodzi o fakt
uczestnictwa w badaniu jak i udzielane przez niego odpowiedzi, to jednak pewne niewielkie
poczucie „zidentyfikowania” sprzyja udzielaniu bardziej przemyślanych odpowiedzi i, ogólnie
biorąc większemu zaangażowaniu w uczestnictwo w wywiadzie.
c. Jeśli badanie dotyczy problematyki bardzo drażliwej i istnieje ryzyko, że w mieszkaniu
respondenta nie będzie warunków do uzyskiwania wiarygodnych odpowiedzi, zaleca się
realizację wywiadu w innym, „neutralnym” miejscu.
d. Należy zakładać, że realizacja wywiadu wymaga zarówno od ankietera, jak i od respondenta,
pewnej koncentracji i uwagi.
11.2 Osoby trzecie podczas wywiadu
Celem wywiadu kwestionariuszowego jest uzyskanie wniosków dotyczących opinii badanej zbiorowości
na podstawie indywidualnych, osobistych opinii respondentów. Należy zadbać, aby uzyskiwane
odpowiedzi wyrażały osobiste opinie badanych osób, nie opinie uzgodnione w gronie rodziny lub innych
osób. Dlatego też wywiad powinien być prowadzony sam na sam z respondentem, bez obecności innych
osób. Respondenci udzielający wywiadu w obecności osób trzecich modyfikują swoje odpowiedzi w taki
sposób, aby były zgodne z przekonaniami tych osób.
Metodologia badan surveyowych

Ankieter powinien skupić swoją uwagę na respondencie ignorując to, co mówią osoby trzecie.
Wskazujemy w ten sposób, że interesuje nas tylko zdanie respondenta, zaś wszystkie inne osoby są nam
zbędne.
Niedopuszczalne jest zanotowanie w kwestionariuszu odpowiedzi innej osoby jako odpowiedzi
respondenta. Od tej zasady są jednak wyjątki:
a. W przypadku pytań, których celem jest ustalenie pewnych faktów, jeśli okaże się, że respondent
nie jest kompetentnym informatorem, celowe jest poproszenie go, aby skonsultował się z osobą
zorientowaną w tych sprawach, np. współmałżonkiem lub matką, a nawet zaproszenie takiej osoby
do udziału w pewnym fragmencie wywiadu.
a. Nie jest to jednak zasada generalna. Jeśli naszym celem jest sprawdzenie kompetencji
respondenta jako informatora, wówczas taka „pomoc” jest niedopuszczalna.
b. Drugim wyjątkiem jest przeprowadzanie wywiadów z małymi dziećmi. Należy zadbać aby w
trakcie wywiadu obecna była matka lub ojciec (bądź inny opiekun). Jego obecność ma jednak na
celu zachęcić dziecko do udzielenia odpowiedzi, a nie odpowiadanie za nie.
Wprowadzenie osoby trzeciej przez ankietera również jest niedopuszczalne.
a. Może utrudnić uzyskanie zgody na wywiad, gdyż niektórzy respondenci, którzy bez większych
obaw wpuszczą do mieszkania jedną osobę, mogą odczuwać obawy przed wpuszczeniem dwóch
osób.
b. Trudno jest respondentowi w sposób przekonujący uzasadnić obecność „osoby towarzyszącej”.
c. Podobnie jak osoby trzecie „wprowadzane” przez respondenta, tak samo osoba trzecia
„wprowadzona” przez ankietera zmienia sytuację społeczną wywiadu i utrudnia nawiązanie
bliższego kontaktu między ankieterem, a respondentem – obecność milczącego „świadka”.
d. Obecność „osoby towarzyszącej” będzie wpływa na sposób prowadzenia wywiadu przez ankietera,
ponieważ jego zachowanie- świadomie lub nieświadomie- będzie zorientowane nie tylko na
respondenta, ale także na „świadka” rozmowy. Może wystąpić skłonność do zachowań społecznie
akceptowanych ze względu na „osobę towarzyszącą”, które często pozostają w sprzeczności z
zasadami wywiadu.
e. Wprowadzenie przez ankietera „osoby towarzyszącej” zachęca również respondenta do
zapewnienia sobie „towarzystwa” innej osoby i w rezultacie istnieje ryzyko, że wywiad przerodzi
się w towarzyską pogawędkę w szerszym gronie.
Innym rodzajem wywiadów są „wywiady tandemowe”. Są one prowadzone przez dwie osoby, gdzie jedna
notuje, a druga zadaje pytania. Realizując taki wywiad należy wyjaśnić respondentowi, że udział dwóch
ankieterów i wspominany podział ról umożliwia usprawnienie przebiegu wywiadu i zapewnia wierny zapis
udzielanych odpowiedzi. Najczęściej taki typ wywiadu stosuje się w badaniach realizowanych w firmach.
11.3 Uwagi dodatkowe
Wywiad kwestionariuszowy, podobnie jak każda inna technika badawcza, zakłada realizację badania w
określnych warunkach. Niedopuszczalne jest przeprowadzanie wywiadu kwestionariuszowego przez
telefon, gdyż wywiad telefoniczny jest odrębną techniką badawczą.
Niedopuszczalne jest również pozostawienie respondentowi kwestionariusza do samodzielnego
wypełnienia- tu również mamy do czynienia z odrębną techniką jaką jest ankieta wypełniania przez
respondenta.