Moduł Psychologiczny

mgr Dominika Pudełko

dominika.pudelko@wsei.lublin.pl
Ankieta i Kwestionariusz – podobieństwa i różnice, konstrukcja,
zastosowanie, rodzaje pytań w Ankietach i Kwestionariuszach
oraz sposoby udzielania odpowiedzi.

20.12.2022
ANKIETA
• Technika gromadzenia informacji polegająca na wypełnianiu najczęściej
samodzielnie przez badanego specjalnych arkuszy na ogół o wysokim
stopniu standaryzacji;
• Ankietę można inaczej określić jako wywiad pisemny skierowany do
dużej zbiorowości;
• Technika pośredniego zdobywania informacji przez pytania stawiane
wybranym osobom za pośrednictwem drukowanej listy pytań;
• Technika zbierania danych polegająca na planowym wypytywaniu
badanego.
Badania ankietowe
• Badania, które stosuje się w celu możliwie szybkiego przebadania
bardzo licznych zbiorowości.
Polegają na swoistym typie wywiadu – wywiadzie pisemnym.
Podział ankiet
• Jawne
• Anonimowe
Typy ankiet ze względu na sposób
rozprowadzenia:
środowiskowe – bezpośrednio rozprowadzane w danym środowisku, np. wśród uczniów klasy,
wśród pracowników danego zakładu;
audytoryjne – wypełniane jednocześnie przez daną grupę respondentów, audytorium w
obecności badacza, np. po konferencji, szkoleniu;
prasowe – zamieszczane na łamach gazety czy czasopisma; stosuje się gdy badani są
rozproszeni na rozległym terenie;
pocztowe – rozsyłane przez pocztę na adres poszczególnych osób wybranych do badań.
Charakteryzują się niskim wskaźnikiem zwrotów. Powinna do nich być dołączona koperta
zwrotna ze znaczkiem; przy tradycyjnej ankiecie pocztowej występuje e-mailowa – dostarczana
za pośrednictwem poczty elektronicznej;
telefoniczne – polega na dzwonieniu do wybranych respondentów i zaznaczaniu uzyskanych
odpowiedzi na kwestionariuszu pisemnym lub komputerowym;
rozdawane – wręczana osobiście respondentom, a potem zbierana lub składana w danym
miejscu;
ogólnie dostępne – wyłożona w miejscach publicznych np. w muzeum.
Schemat podstawowych elementów ankiety
• Nazwa osoby, instytucji przeprowadzającej badania, adres nr telefonu;
tytuł ankiety (powinien zawierać informację o treści ankiety, określać
problematykę badań; dopuszcza się także umieszczanie zamiast tytułu
samego słowa „ANKIETA”);
• Preambuła (krótka informacja, kto i w jakim celu prowadzi badania;
zapewnienie o anonimowości; prośba o udzielanie prawdziwych
informacji i szczerych wypowiedzi;
• Podziękowanie za wypełnienie ankiety; tu też czasem zamieszczona
jest instrukcja ankiety)
Schemat podstawowych elementów ankiety
cd.
• Pytania (najważniejsza, merytoryczna część ankiety, wg S.Rychlińskiego
– do 20 pytań);
• Instrukcja (sposób udzielania odpowiedzi na konkretne pytanie,
zazwyczaj dołączona do pytania, może być pisana inną czcionką, np.
„wybraną odpowiedź podkreśl”, „zaznacz znakiem X wybrane
odpowiedzi”, „podkreśl 3 odpowiedzi”);
• Metryczka (pytania o dane osobiste i społeczno-demograficzne
badanego)
Ankieta jako samodzielne narzędzie
badawcze? NIE !
• Ankieta, mimo iż jest jedną z bardziej popularnych technik
badawczych, nie może być jedyną techniką użytą przez badacza. Zawsze
należy zastosować kilka technik, gdyż badania ankietowe dają wiedzę
obszerną, lecz nie pogłębioną, informują – nie wyjaśniają, opierają się
głównie na werbalnych zachowaniach osób badanych, które to nie
zawsze ukazują rzeczywisty stan.
Kwestionariusz jako metoda badawcza
• Kwestionariusz jako metoda wykorzystująca samoopis – w odróżnieniu
od obserwacji czy metody laboratoryjnej – pozyskuje informację od
jednego tylko obserwatora, który jednocześnie jest podmiotem
zdarzeń, obserwatorem i interpretatorem – i rejestruje subiektywną
ocenę zachowania. Jest metodą zbliżoną do standaryzowanego
wywiadu, od którego różni go przede wszystkim fakt eksponowania
pytań przez samą osobę badaną oraz standaryzacja odpowiedzi, to jest
ograniczenie możliwości udzielania odpowiedzi do opcji
ujednoliconych dla wszystkich osób badanych.
Kwestionariusz jako metoda badawcza
• Jest metodą badawczą zbudowaną z szeregu pozycji, których wyniki są
łączone wg określonej reguły w wynik ogólny – możliwy jest pomiar
nasilenia danej cechy osobowości;
• Pozycja kwestionariusza jest bodźcem w formie pytania, stwierdzenia
albo jednowyrazowego określenia, na który osoba badana ma
odpowiednio zareagować – udzielić odpowiedzi zgodnie z przyjętą w
kwestionariuszu procedurą odpowiadania;
Co opisują kwestionariusze?
• Pod względem psychologicznym pytania kwestionariuszowe opisują
wyselekcjonowane treściowo formy zachowań diagnostycznych dla
mierzonej cechy i odnoszących się do jednej lub kilku kategorii:
opisów reakcji zewnętrznych lub wewnętrznych, atrybutów osobowych
modyfikowanych bądź niemodyfikowanych przez kontekst sytuacyjny i
częstość występowania, zainteresowań i życzeń, faktów biograficznych,
postaw i przekonań, opisów reakcji innych osób na zachowanie
podmiotu oraz zachowań patologicznych.
Kwestionariusz (inwentarz) a Ankieta

• badania indywidualne, jednostkowe

• najczęściej nie anonimowe
• pytania alternatywne
• większa ilość pytań
• pytania kontrolne
• klucz rozwiązań
• skala ocen
Początki Kwestionariusza
• Pierwszy inwentarz osobowości został opublikowany w 1906 roku przez Gerarda
Heymansa i Enno Wiersmę – psychologów holenderskich, których uważa się za
prekursorów badań nad temperamentem.
• Tradycja łączy metodę kwestionariuszy osobowości z nazwiskiem Roberta
Woodwortha, który w 1917 przedstawił Personal Data Sheet – skalę racjonalną,
wykorzystującą samoopis, do diagnozy objawów nerwicowych u poborowych do
armii amerykańskiej.
• Rozkwit kwestionariuszy rozpoczął się w latach 30., doprowadzając do powstania w
następnej dekadzie tak znaczących narzędzi, jak MMPI Starke Hathawaya i Johna
McKinleya – inwentarza, na którego podstawie stworzono całą generację
kwestionariuszy kryterialnych.
Początki Kwestionariusza w Polsce
W Polsce głównym popularyzatorem inwentarzy osobowości był
Mieczysław Choynowski. Do końca lat 60. podejmowano próby adaptacji
inwentarzy zagranicznych, między innymi MMPI, 16PF, TTS czy
Inwentarza Osobowości Eysencka (MPI).
Proces ten został zahamowany wraz z rozwiązaniem Pracowni
Psychometrii PAN, czemu towarzyszyła ostra krytyka testów. Wydarzenia
te zapoczątkowały też okres zastoju w opracowywaniu kwestionariuszy.
Do początku lat 80 powstały nieliczne inwentarze, jak Kwestionariusz
Temperamentu Strelaua (KTS) czy Kwestionariusz Kontroli Emocjonalnej
(KKE) Brzezińskiego.
Początki Kwestionariusza w Polsce
Ponowny wzrost zainteresowania metodą kwestionariuszy można było
zaobserwować w latach 80. Głównie za sprawą trzech ośrodków:
lubelskiego, poznańskiego i warszawskiego.
W Lublinie powstało wiele oryginalnych opracowań i adaptacji, których
autorami są: Piotr Brzozowski, Radosław Drwal i Piotr Oleś.

W Warszawie kwestionariusze tworzyli i adaptowali Jan Strelau,

Kazimierz Wrześniewski i Bogdan Zawadzki
W Poznaniu powstawały psychometryczne podstawy tych metod
diagnostycznych, jak i adaptacje konkretnych narzędzi. Prace te należy
wiązać z nazwiskami takich badaczy, jak Jerzy Brzeziński, Elżbieta
Hornowska, Marek Matkowski, Władysław Paluchowski.

Organizacyjnym przejawem rozwoju psychometrii w Polsce było

powstanie w roku 1990 Pracowni Testów Psychologicznych przy Polskim
Towarzystwie Psychologicznym – placówki koordynującej rynek
wydawniczy testów.
KWESTIONARIUSZ (INWENTARZ)
• Kwestionariusz zawiera od kilkudziesięciu do kilkuset pytań, co pozwala
na zebranie bogatszych materiałów. Pytania w kwestionariuszach
zawierają pytania zamknięte, które zawierają kilka możliwych
odpowiedzi. Czas na udzielenie odpowiedzi w kwestionariuszach
psychologicznych zwykle wynosi kilka sekund na jedno pytanie.
• W kwestionariuszach występują pytania kontrolne, które pozwalają
zweryfikować prawdomówność osoby na dane pytanie i jej motywację.
Podczas wypełniania kwestionariusza osoba badana jest obserwowana
przez badacza. Podczas walidacji odpowiedzi kwestionariusza
psychologicznego korzystamy z klucza pytań, który pozwala analizować
i oceniać odpowiedzi.
KWESTIONARIUSZ (INWENTARZ)
• Kwestionariusz zawiera również arkusz odpowiedzi, na który osoba
badana przenosi odpowiedzi.
• Badania za pomocą kwestionariusza mogą być prowadzone tylko przez
osobę z dyplomem ukończenia studiów psychologii, ponieważ
wymagają one odpowiedniej wiedzy i przygotowania merytorycznego.
Rodzaje pytań w kwestionariuszach
osobowości
• Półotwarte
• Otwarte
• Zamknięte (w tym):
• Koniunktywne
• Alternatywne
• Dysjunktywne oraz
• Filtrujące
• Kontrolne
• Projekcyjne
• Z szeregowaniem
• Metryczkowe
Rodzaje pytań w kwestionariuszach
osobowości
• pytania otwarte – badany odpowiada własnymi słowami;

• pytania zamknięte – gdzie respondent wybiera odpowiedź wśród

zestawu możliwych odpowiedzi (kafeteria);

• pytania półotwarte – to pytania z otwartą kafeterią, czyli oprócz

wymienionych możliwych odpowiedzi, zostawia się miejsce na
dodatkową możliwość oznaczoną najczęściej terminem “inne”,
pozwalającej na zaprezentowanie własnej odpowiedzi;
Rodzaje pytań
• Zamknięte - pytania zaopatrzone w listę przygotowanych, z góry
przewidzianych odpowiedzi przedstawionych respondentowi do
wyboru. Zestaw takich wszelkich możliwych do wyboru odpowiedzi to
tzw. kafeteria. Pytania zamknięte są dość często wykorzystywane w
kwestionariuszach, gdyż skracają czas realizacji badań, przynoszą
materiały w znacznym stopniu ujednolicone i zestandaryzowane, są
łatwiejsze w późniejszym opracowaniu danych; Głównym problemem
dla osoby badanej jest, by nie pominąć żadnych istotnych możliwości
odpowiedzi. Kafeteria musi być wyczerpująca. Wśród pytań
zamkniętych wyróżniamy:
Wśród pytań zamkniętych wyróżniamy:
• alternatywne – zakładają alternatywne możliwości odpowiedzi „tak”
„nie” „nie wiem” czy „jestem za” „jestem przeciw” itp.
• dysjunktywne – wymagają wyboru tylko jednej odpowiedzi spośród
więcej niż dwóch odpowiedzi.
• koniunktywne – umożliwiają dokonanie wyboru więcej niż jednej z
podanych na nie możliwych odpowiedzi.
Rodzaje pytań
• Otwarte - pytania, w których prosi się badanego o sformułowanie
własnej odpowiedzi; odpowiadający nie jest skrępowany podanymi
odpowiedziami, ma całkowitą swobodę w formułowanej własnymi
słowami wypowiedzi. Są to trudniejsze pytania, wymagają od
respondenta większego wysiłku intelektualnego, wydłuża się czas
wypełniania kwestionariusza. Z drugiej strony umożliwiają bardziej
osobiste i pogłębione wyznania, często zwracają badanemu uwagę na
nowe aspekty badanych zagadnień, dostarczają bogatego materiału,
jednak nie są łatwe do analizy. Prowadzone badania dowodzą, że
szansa uzyskania odpowiedzi na pytanie otwarte w ankiecie jest
wielokrotnie niższa niż na pytanie zamknięte.
Rodzaje pytań
• Półotwarte - pytania zawierające kafeterię gotowych odpowiedzi, a
jednocześnie umożliwiające swobodę wypowiedzi osób na badany
temat, poprzez dołączenie odpowiedzi „Inne...”
Rodzaje pytań
• Filtrujące - pytania stosowane, gdy chcemy spośród badanych dokonać
eliminacji tych osób, które nie mają nic do powiedzenia na dany temat.
Odpowiedź na pytanie filtrujące rozstrzyga o tym, kogo dotyczyć
będzie następne pytanie w kwestionariuszu, np. „Czy w ostatnim
miesiącu przeczytał Pan(i) jakąś książkę?”, „Jeśli tak, to jaką?.......”.
Pytania te są bardzo użyteczne, pozwalają uniknąć błędów logicznych i
merytorycznych związanych z zadawaniem pytań osobom, których nie
dotyczą.
Rodzaje pytań
• Kontrolne - pytania służące do weryfikowania odpowiedzi udzielanych
przez badanych, w celu ukazania ich prawdziwości. Pytania te
pozwalają w jakimś stopniu wykluczyć osoby odpowiadające
kłamliwie. Są to pytania zbieżne z treścią innych pytań, lecz różne pod
względem formy i wyrażania.
Sprzeczność w odpowiedzi na nie wskazuje nieszczerość respondenta,
co dyskwalifikuje także jego pozostałe odpowiedzi.
Rodzaje pytań
• Projekcyjne - pytania stosowane w sytuacji, kiedy chcąc się czegoś
dowiedzieć od badanego, nie pytamy go wprost lecz pośrednio np.
chcąc się dowiedzieć, co respondenci sądzą o swoich nauczycielach,
nie pytamy wprost ucznia, jak on ocenia nauczycieli, lecz jak uczniowie
według niego oceniają nauczycieli (zapytany w ten sposób wyrazi
głównie swoją opinię, bo jest mu najbliższa)
Rodzaje pytań
• Z szeregowaniem (rangowanie) - pytania, w których prosi się badanego
o ponumerowanie odpowiedzi według pewnego przedstawionego mu
kryterium, wybranych wariantów odpowiedzi.
• Metryczkowe - pytania dotyczące badanego. Zawierają zestaw pytań o
wszystkie ważne dla badań cechy demograficzno-społeczne badanego,
jak: wiek, płeć, klasę, wykształcenie, staż małżeński, liczbę
dzieci, pochodzenie, zarobki, zawód.
Jak i jakie zadawać pytania?
• Wybór właściwej formy pytania (zamknięte, otwarte, półotwarte);
• Pytania jasne i zrozumiałe, pozbawione dwuznaczności (komunikatywność,
przystępność pytań);
• Dostosowanie słownictwa do słownictwa osób badanych(dostosowane do wieku,
języka, wykształcenia);
• Precyzyjność pytań (tak, by badany wiedział dokładnie, o co jest pytany;
• Unikanie pytań zbyt ogólnych, obejmujących kilka zagadnień (trudne dla
badanego);
• Unikanie pytań podwójnych (zdania złożone, w których może być zawartych kilka
pytań; tzw. pytanie w pytaniu);
• Najlepsze są krótkie pytania i proste składniowo (łatwość zrozumienia);
Jak i jakie zadawać pytania?
• Unikanie obciążonych pytań i pojęć, tzw. pytań sugerujących daną
odpowiedź (np. „Na czym polega negatywny wpływ telewizji na
młodzież?”- zakłada się, że jest on NEGATYWNY);
• Neutralność słownictwa (unikanie słów z silnym ładunkiem
emocjonalnym, czy to dodatnim, czy ujemnym);
• Unikanie rozpoczynania pytań od zwrotów „Wszyscy wiedzą, że...”, „Jak
wiadomo...”,„Zawsze..”, „Żaden”, „Nigdy” itp.;
• Ważna jest kolejność stawianych pytań;
Jak i jakie zadawać pytania?
• Unikanie pytań z podwójnym zaprzeczeniem (otwierają drogę do
błędnych interpretacji);
• Pytanie wyrażone w formie grzecznościowej (Pan, Pani, Państwo – dla
dorosłych; Ty, Wy – dla dzieci, młodzieży);
• Unikanie bezosobowego zwracania się do badanych;
• Ograniczenie pytań mogących wprawić respondenta w zakłopotanie
(intymnych, drażliwych).
Definicja Kwestionariusza (Inwentarza)
osobowości
Kwestionariusz (inwentarz) osobowości jest metodą badania osobowości,
wykorzystującą samoopis w postaci odpowiedzi osoby badanej na zbiór
standardowych pytań, stwierdzeń lub jednorazowych określeń.
W rezultacie zobiektywizowanej oceny odpowiedzi inwentarz dostarcza
wyników ilościowych, charakteryzujących się pożądanymi
właściwościami psychometrycznymi – rzetelnych i trafnych oraz
podlegających normalizacji.
Dyskusja wokół metody badawczej -
Kwestionariusza Osobowości
a) Rozumienie i interpretowanie treści pytań kwestionariuszowych
Są one wyrażone w języku naturalnym, w którym pojęcia są mało precyzyjne – słabo
zdefiniowane, fragmentaryczne, zależne od kontekstu ich użycia;
Liczne pojęcia nie są w równym stopniu zrozumiałe dla osoby badanej np. z racji ich małej
kompetencji językowej, co z kolei wywołało zarzut o stronniczość demograficzną pozycji;
Wymaga się, żeby pytania były nieskomplikowane językowo i zrozumiałe – krótkie, nie
zawierały negacji i podwójnej negacji, trudnych słów, rzadko używanych lub specyficznych
dla podkultur oraz skomplikowanych konstrukcji gramatycznych;
Pytania powinny być jednoznaczne – dotyczyć specyficznych, konkretnych zachowań i
sytuacji życiowych osoby badanej, a nie operować uogólnieniami czy pojęciami
abstrakcyjnymi.
Dyskusja wokół metody badawczej -
Kwestionariusza Osobowości
b) Ocena zachowania przy odpowiadaniu na pytania kwestionariuszowe
Pozycje rejestrują subiektywną ocenę zachowania, ponieważ osoba badana sama
selekcjonuje fakty biograficzne, porównuje je z niespecyficznymi standardami i dokonuje ich
interpretacji;
Relacja o własnym zachowaniu może być obciążona szeregiem zniekształceń poznawczych:
wadliwą oceną zachowania w kategoriach ilościowych i czasowych, zapominaniem czy
pomijaniem pewnych
faktów z biografii, stereotypizacją i powierzchownością sądów, rzutowaniem emocji na
ocenę zachowania czy nadmiernym wpływem obecnego zachowania na ocenę zachowania
typowego;
Zaleca się sformułowanie instrukcji kwestionariusza, aby podkreślała ona konieczność
zastanowienia
się nad odpowiedzią i dokonania pogłębionej oceny zachowania.
Dyskusja wokół metody badawczej -
Kwestionariusza Osobowości
c) Dopasowanie formatu odpowiedzi do treści pytań i do preferencji osób
badanych.
Uwagi krytyczne formułowano zwłaszcza w odniesieniu do formatów dwukategorialnych, które nie
gwarantują osobom badanym możliwości dokonywania bardziej precyzyjnej oceny zachowania.
Formaty te zmuszają osoby badane do udzielania zdecydowanych odpowiedzi, podczas gdy osoby
badane nie mają zdania lub akceptują jednocześnie obie wersje odpowiedzi.
Osoby mniej wykształcone preferują raczej formaty proste. Mimo to trudno wskazać optymalną liczbę
opcji odpowiedzi – zależy ona nie tylko od wykształcenia osoby badanej, ale przykładowo także od
wieku.
Można sformułować tezę, że formaty powinny być prostsze – dostępne OB niezależnie od ich wieku,
wykształcenia itp. Nie należy wprowadzać skal ciągłych, czy kilkudziesięciostopniowych, OB bowiem
prawdopodobnie nie są zdolne do tak precyzyjnego różnicowania zachowania
Dyskusja wokół metody badawczej -
Kwestionariusza Osobowości
d) Pozatreściowe wyznaczniki odpowiedzi – style odpowiadania, symulacja i
dysymulacja.
Nieadekwatność formatu odpowiedzi może prowokować wystąpienie stylu
odpowiadania – tendencji osoby badanej do wybierania określonej odpowiedzi
niezależnie od treści pytania kwestionariuszowego.
Style odpowiadania:
• tendencja do zgadzania się albo zaprzeczania;
• tendencja do udzielania odpowiedzi ekstremalnych albo centralnych (pośrednich);
• tendencja do udzielania odpowiedzi nieuważnych, losowych, niezdecydowanych
(opuszczenia), produktywnych, impulsywnych, pozornie oryginalnych,
konwencjonalnych oraz zgadywania i lateralizacji (style graficzne)
Dyskusja wokół metody badawczej -
Kwestionariusza Osobowości
Zjawisko dysymulacji występuje w badaniach kwestionariuszowych jest nieświadomą
tendencją osoby badanej do przedstawienia się w nieprawdziwym a w korzystnym świetle;
Dysymulacja najczęściej związana jest ze zmienną aprobaty społecznej, traktowanej jako styl
odpowiadania lub cecha osobowości;

Aprobata społeczna rozumiana jest jako tendencja osoby badanej do kierowania się przy
odpowiadaniu społecznym wartościowaniem zachowania i przejawia się w zaprzeczaniu
posiadanych cech społecznie niepożądanych oraz w przypisywania sobie cech społecznie
pożądanych;

Aprobata społeczna przyjmuje dwa wymiary – sprawianie wrażenia i samooszukiwanie;

Sprawianie wrażenia jest świadomą dysymulacją osoby badanej, przeznaczoną do
wytworzenia pozytywnego wrażenia na innych, w tym na psychologu prowadzącym badanie.
Samooszukiwanie to pozytywne zniekształcenie obrazu samego siebie, w którego
prawdziwość wierzy osoba badana
Dyskusja wokół metody badawczej -
Kwestionariusza Osobowości
Symulacja – świadoma lub nieświadoma tendencja osoby badanej do
bezpodstawnego przedstawiania się w niekorzystnym świetle;
Tendencja do symulowania może być traktowana jako styl odpowiadania lub jako
zmienna uwarunkowana osobowościowo.
Dyskusja wokół metody badawczej -
Kwestionariusza Osobowości
e) Wartość wskaźnikowa odpowiedzi kwestionariuszowych
Odpowiedź może być wyznaczana nie tylko przez treść pytania, ale także przez czynniki
pozatreściowe. W tym znaczeniu więc samoopis może być nie w pełni trafny.
Czynnik ten różni zachowanie rejestrowane w kwestionariuszu od zachowania
rejestrowanego w eksperymencie laboratoryjnym.
To samo zachowanie w warunkach naturalnych może być sterowane różnymi
mechanizmami, podczas gdy w eksperymencie laboratoryjnym uwidoczniony jest wpływ
jednego określonego mechanizmu. Z powodu niejasności przyczyn zachowania
występującego w warunkach naturalnych – niejasności kontekstu sytuacyjnego i niejasności
mechanizmów zachowania – odpowiedzi kwestionariuszowych nie można traktować jako w
pełni jednoznacznych.
Zalety Kwestionariusza (Inwentarza) jako
metody badawczej
• Metoda ekonomiczna i prosta w stosowaniu;
• Ocena zebranych wyników – zobiektywizowana;
• Metoda nieinwazyjna – groźba potencjalnej szkody dla osoby badanej
wynika z niewłaściwej interpretacji wyników, a nie z procedury zbierania
wyników;
• Inwentarz jest podstawową metodą badania cech osobowości – jako jedyny
spełnia wszystkie kryteria wymagane do trafnego pomiaru cechy;
• Kwestionariusz dostarczając ogólnego opisu osobowości, wydaje się
niezastąpiony, gdy psycholog dąży do uzyskania wstępnej informacji o
człowieku;
• Metoda ta stanowi dobry punkt wyjścia do dalszych, pogłębionych badań,
realizowanych już za pomocą innych metod badawczych;
Wady Kwestionariusza (Inwentarza) jako
metody badawczej
• Specyficzność metody – zbieranie informacji o osobowości człowieka
poprzez wykorzystanie samoopisu zachowania;
• Za krytykę w większym stopniu odpowiedzialne jest nierozsądne
stosowanie inwentarzy niż inwentarze same w sobie;
• Znajomość ich ograniczeń może przeciwdziałać popełnianiu błędów
oraz powstawaniu fałszywych nadziei czy nieuzasadnionego
krytycyzmu;
Zastosowanie kwestionariuszy
• Badania naukowe
W badaniach naukowych kwestionariusze traktuje się jako metodę umożliwiającą
weryfikację twierdzeń określonych koncepcji psychologicznych;
• Diagnostyka psychologiczna – badania kliniczne
diagnoza nozologiczna (wstępna diagnoza objawowa, diagnoza różnicowa itp.) –
diagnoza zaburzeń psychicznych, diagnoza przesiewowa – postawienie wstępnej
oceny stanu zdrowia, za pomocą inwentarzy często podejmuje się także próby
doboru najwłaściwszej terapii oraz przewidywania jej skuteczności;
diagnoza wzorów zachowania, będących czynnikami ryzyka chorób
psychosomatycznych. Inwentarze stosowane są zarówno w celach teoretycznych
(do identyfikacji syndromów osobowości, stanowiących
czynniki ryzyka, do badania ich behawioralnych i fizjologicznych korelatów), jak i
diagnozy indywidualnej oraz do rejestracji zmian w efekcie terapii.
Zastosowanie kwestionariuszy
• Diagnostyka psychologiczna – badania zawodowe
Kwestionariusze stosowane są do badania osób zdrowych i oceny ich
możliwości adaptacji do wymagań określonego zawodu czy sfery
osiągnięć zawodowych czy sportowych, do diagnozy problemów
adaptacyjnych – również w kontekście interwencji psychologicznej;
Główne zastosowania praktyczne kwestionariuszy w tej dziedzinie wiążą
się z doborem oraz poradnictwem zawodowym;
Niekiedy są one włączone w całe baterie testów, umożliwiających ocenę
nie tylko cech osobowości, ale także zdolności, zainteresowań.
Kwestionariusz czy test osobowości
• Kwestionariusze mają dużo zalet - ekonomiczność, szybkość diagnozy,
niskie koszty, łatwość zastosowania, standaryzacja, możliwość badania
dużych grup, obiektywizm czy dobre parametry psychometryczne.
• Kwestionariusz (inwentarz) osobowości często nazywany jest testem
osobowości. Nazewnictwo takie jest błędne. Testy to narzędzia, dzięki
którym możemy określić poprawność lub jakość udzielonej
odpowiedzi, inwentarze z kolei mierzą postawy, zainteresowania czy
też dyspozycji
Kwestionariusz czy test osobowości
• Każdy test ma odpowiedzi poprawne oraz błędne. Pytania, które
zawarte są w kwestionariuszach osobowości nie mają jednego
poprawnego rozwiązania - odpowiedzi można traktować jako
diagnostyczne i nie diagnostyczne (Baczyńska, Kosy, 2009).
• Trudno bowiem stwierdzić jaka odpowiedź jest prawidłowa np. na
pytanie "Czy lubisz przebywać w gwarnym tłumie?".
Klasyczna postać Kwestionariusza
Metoda typu „papier-ołówek”
Zawiera: instrukcję – precyzuje cel badania, sposób dokonywania oceny
własnego zachowania i wyjaśnia sposób udzielania odpowiedzi oraz
metryczkę;
Podręcznik testowy – opis skali pomiarowej (lub skal w przypadku
inwentarzy wielowymiarowych), jej teoretyczne podstawy w postaci
określonej koncepcji/wiedzy psychologicznej, dokumentację
psychometryczną właściwości pomiaru kwestionariuszem (trafność i
rzetelność), tabele norm, zasady obliczania wyników surowych (klucz
odpowiedzi), przekształcania ich na wyniki znormalizowane oraz
zasady interpretacji psychometrycznej i psychologicznej wyników.
Co dalej z Kwestionariuszem?

Przyszłość inwentarzy będą zapewne stanowić kwestionariusze

komputerowe.
Pod względem treściowym rozwoju inwentarzy do oceny struktury
osobowości można upatrywać w narzędziach badających cechy, które
odwołują się do pojęć naturalnych.
W przypadku inwentarzy klinicznych można sądzić, że powinny być to
narzędzia diagnozujące raczej objawy niż jednostki nozologiczne oraz
kwestionariusze nawiązujące raczej do współczesnych klasyfikacji
psychiatrycznych.