YERYÜZÜNDEKİ SULAR
Yeryüzündeki sular sürekli yer değiştirir. Bu yer
değiştirmeyi sağlayan unsur ise su döngüsüdür.
Dünya yüzeyinin yaklaşık %71’ini sular oluşturur.
Yeryüzündeki suların %97’i tuzlu %3’ü tatlı sulardan
oluşmaktadır.
Tatlı suların yarısından fazlası buzullar halindedir. Yer altı
sularının tatlı sulara oranı ise %31’dir. Yüzeysel tatlı
sularını ise %0,3’tür.
GÖLLER
Karalar üzerinde çeşitli nedenlerle oluşmuş
çukurluklardaki durgun su kütlelerine ‘’Göl’’ denir.
A) Tektonik Göller: Tektonik hareketler
sonucunda meydana gelen çanaklardır. Baykal (Rusya),
Aral(Özbekistan-Kazakistan),Hazar gölü, Afrika’nın
doğusundaki göller gibi.
B) Buzul Göller: Buzul aşındırması sonucunda
oluşmuş çanaklarda meydana gelen göllerdir. Norveç,
İsveç, Finlandiya ve Kuzey Amerika’da yaygındır.
C) Volkanik Göller: volkanik faaliyetlerde sonucu
oluşmuş çanaklarda meydana gelen göllerdir. ABD,
Japonya, Endonezya’da yaygındır.
D) Karstik Göl: Kalker gibi bazı kayaçların
çözünmesiyle oluşan çanaklarda meydana gelen
göllerdir. Hırvatistan’da yaygındır.
E) Doğal Set Gölleri
1. Alüvyal Set Gölü: Akarsuların taşıdığı
malzemelerin bir dere ya da bir koyun önünü
kapatmasıyla oluşur. Örnek; Ankara’daki
Mogan Gölü.
2. Heyelan Set Gölü: Heyelan sonucu ortaya çıkan
malzemelerin bir akarsu vadisini kapatmasıyla
oluşur. Örnek; Bolu’daki Sülüklü Gölü
3. Kıyı Set Gölü: Kıyı kordonlarının bir koy ya da
körfezin önünü kapatmasıyla oluşur. Bu tür
göllere lagün ya da deniz kulağı denir.
4. Volkanik Set Gölü: Volkanik patlamalar sonucu
ortaya çıkan materyallerin bir çanağın önünde
set oluşturmasıyla oluşur.
5. Moren Set Gölü: Buzul biriktirmesiyle oluşan
morenlerin gerisinde suların birikmesiyle
oluşur.
F) Karma Göller: Oluşumunda birden fazla
faktörün etkili olduğu göllerdir. Örneğin Van Gölü’nün
oluşmasında hem tektonik hem de volkanik faaliyetler
etkilidir.
G) Yapay Göller: Tarım alanlarını sulamak,
taşkınları önlemek, elektrik enerjisi elde etmek, içme ve
kullanma suyu sağlamak için insanlar tarafından inşa
edilen barajlardır.
AKARSULAR
Belirli bir yatak boyunca belirli zamanlarda ya da sürekli
akan sulara ‘’Akarsu’’ denir.
 1. Tabaların geçirimliliği ve uzanış
doğrultusu
2. Arazinin engebesi
3. Bitki örtüsü

Yer altı sularını barındıran tabakalara ‘’Akifer’’ adı verilir.

Bazı yer altı suları kendiliğinden yeryüzüne çıkarken
bazıları ise insanlar tarafından çıkarılmaktadır. Yeryüzüne
kendiliğinden çıkan sulara ‘’Kaynak’’ denir.

a) Fay Kaynağı: Yer kabuğunda kırıkların

bulunduğu yerlerde yer altı suları bu kırıkları
takip ederek yeryüzüne çıkar. Suları sıcaktır.
Hem magmadan hem yüzey sularından
A) Döküldüğü Yere Göre Akarsular: beslenir.

 Akarsuyun kollarıyla birlikte sularını topladığı

alana ‘’Akarsu Havzası’’ denir.
 Sularını denize ulaştırabilen akarsulara ‘’Açık
Havza’’ ulaştıramayanlara ise ‘’Kapalı Havza’’ denir.
 Bazı akarsular, büyük akarsulara dökülür. Bu
tür akarsulara ‘’Kol Akarsu’’ denir.
b) Gayzer Kaynağı: Yer altı sularının belirli
aralıklarla ve büyük tazyikle fışkırarak
yeryüzüne çıktığı kaynaklardır. Aktif volkanların
bulunduğu bölgelerde görülür. Örnek; İzlanda.

B) Rejimlerine Göre Akarsular

 Akarsuyun taşıdığı su miktarının
yıllara göre dağılımına ‘’Akarsu
Rejimi’’ ya da ‘’Akım Düzeni’’ denir.
c) Karstik Kaynak: Kayaçların suda kolay
 Yıl boyu taşıdığı su miktarı çok az
çözüldüğü alanlarda yer altına sızan sular,
değişen akarsulara ‘’Düzenli Rejime
kayaçların çatlaklarında ya da yer altındaki
Sahip Akarsu’’ denir. Örnek; Amazon.
boşluklarda toplanır. Belirli alanlardan
 Yıl boyu taşıdığı su miktarı çok fazla
yeryüzüne ulaşan bu suların içerinde bol
değişen akarsulara ‘’Düzensiz Rejime
miktarda kireç bulunur.
Sahip Akarsu’’ denir. Örnek; Ganj.

C) Beslendiği Kaynağa Göre Akarsular

 Yağmur sularıyla beslenen akarsular;
özellikle her mevsim yağışlı geçen
iklim bölgelerinde görülür. Bu d) Yamaç Kaynağı: Yer altına sızan sular geçirimsiz
akarsuların rejimi yağış rejimine bir tabakanın üzerinde birikir. Bu tabakanın bir
bağlıdır. yamaç tarafından kesilmesi sonucundan oluşan
 Göl sularıyla beslenen akarsular; kaynaklara ‘’Yamaç Kaynağı’’ denir.
örneğin Nil Nehri kaynaklarından
birini Victoria Gölü’nden alır.
 Kar ve buz sularıyla beslenen
akarsular; daha çok yüksek
enlemlerde ve yüksek dağlık
alanlardan doğan akarsularda
görülür. e) Artezyen Kaynak: İki geçirimsiz tabaka arasında
 Yer altı sularından kaynağını alan bir geçirimli tabakada sıkışan suyun yeryüzüne
akarsular sondaj yardımıyla çıkarılmasıyla oluşan
kaynaklarımızdır.
YER ALTI SULARI

Yağışlarla düşen suların bir kısmı yer altına sızmaktadır.

Yüzeysel suların yer altına sızması için üstteki tabakaların
geçirimli ya da çatlak yapıda olması gerekir. Yer altına
sızmayı kolaylaştıran faktörler;

ENES ÖZTÜRK-Coğrafya Öğretmeni