OCHRONA PRZYRODY

Temat:Czym jest różnorodność biologiczna?

❏ Ekologia - nauka o zależnościach, które występują w środowisku; między organizmami

(symbioza, mutualizm, drapieżnictwo, konkurencja, pasożytnictwo) i między środowiskiem
a organizmami.
❏ Ochrona przyrody - ochrona zagrożonych gatunków, ochrona siedlisk - parki narodowe,
❏ Ochrona środowiska - segregacja śmieci, alternatywne źródła energii, zapobieganie
i niwelowanie efektowi cieplarnianemu, dziurze ozonowej,
❏ życie na Ziemi pojawiło się ponad 4 mld lat temu; dotychczas opisano ponad 1,7 gatunków -
najwięcej zwierząt - owadów, w Polsce występuje 60 tys. opisanych.

1) Poziomy różnorodności:
a) genetyczna(wewnątrzgatunkowa) - dotyczy materiału genetycznego jednego gatunku
(rozmnażanie płciowe, mejoza- crossing over, 4 komórki, losowość chromosomów);
b) gatunkowa(międzygatunkowa) - w każdym z królestw jest duża różnorodność
gatunków (najliczniejsze królestwo - bakterie, a eukariotyczne - zwierzęta), klimat ma
największy wpływ na różnorodność gatunkową, największą różnorodność ma strefa
równikowa;
c) ekosystemowa - zróżnicowanie siedlisk i zamieszkujących je organizmów;
ekosystem: biocenoza - organizmy, biotop - nieożywione (woda, nasłonecznienie,
gleba, kamienie, martwe drzewa, (wodne, koralowe), wpływa klimat.

2) Zmiany różnorodności biologicznej - okresy spadku (np. po katastrofach, zmianach

środowiskowych) i wzrostu przeplatają się ze sobą.

3) Różnice w rozmieszczeniu gatunków na Ziemi

- obszary tropikalne - największa różnorodność,
- zmienność warunków środowiska - stabilne warunki środowiskowe - organizmy o
niskiej tolerancji, wysoko wyspecjalizowane; zmienne warunki środowiska - gatunki o
wysokiej tolerancji, silna konkurencja = mniej gatunków,
- dopływ energii słonecznej,
- niewielkie zmiany warunków środowiskowych na małych obszarach.

Temat: Zagrożenia różnorodności biologicznej.

❏ głównie z powodu działalności człowieka, wymieranie gatunków nasiliło się kilkanaście tys. lat
temu,

1) Przyczyny wymierania gatunków:

- niszczenie siedlisk i ekosystemów - rolnictwo (przekształcanie terenu pod uprawę,
wprowadzenie obcych związków chemicznych, substancji toksycznych, antybiotyków,
hormonów, fragmentacja ekosystemów - wycinka lasu),
- gatunki inwazyjne, wprowadzanie do ekosystemów gatunków, które wcześniej w nich
nie występowały,
- bezpośrednia eksploatacja zasobów przyrody (łowiectwo - dront, dodo, moa, alka
olbrzymia, krowa morska, rybołówstwo - jesiotr bałtycki, kolekcjonerstwo - zagraża
głównie roślinom egzotycznym, np. storczyki; mięczaki, motyle, gade i ptaki),
- konkurencja człowieka z innymi gatunkami (zmniejszenie populacji drapieżników -
wilki, rysie; tępienie szkodników środkami chemicznymi).
 2) Gatunki inwazyjne - gatunki obce, które stanowią zagrożenie dla rodzimych organizmów (np.
nie mają naturalnych wrogów; zmieniają charakter siedlisk, mogą przenosić bakterie i wirusy)
- biedronka azjatycka,
- szrotówek kasztanowcowiaczek,
- ślimak ślinik luzytański,
- barszcz Sosnowskiego,
- w USA - szpak.

3) Gatunki zwornikowe - gatunki kluczowe dla funkcjonowania ekosystemu, ich wyginięcie

powoduje zakłócenia w łańcuchach pokarmowych.

4) Jaki jest efekt zaniku gatunku danej populacji:

- zachwianie równowagi w ekosystemie, spadek różnorodności,
- efekt kaskadowy.

5) Efekt kaskadowy:
wyginięcie gatunków zwornikowych(np. wydra morska), spowodowane przez człowieka→zakłócenia
w łańcuchach pokarmowych→wyginięcie kolejnych gatunków

6) Gatunki, które wyginęły:

● Polska:
- dropie,
- tury,
- perłoródka rzeczna (małża),
- suseł moręgowany,
- storczyk trójzębny;
● świat:
- grubowarg dwubarwny,
- gołąb wędrowny,
- ropucha Kihansi,
- wilk workowaty,
- drzewo oliwne z Wyspy Świętej Heleny.

7) Czerwona księga - od 1963 r., 19 tys. gatunków zagrożonych wyginięciem.

8) Formy ochrony przyrody:

- rezerwaty przyrody,
- pomniki przyrody,
- parki narodowe.

Temat: Motywy i koncepcje ochrony przyrody.

❏ motywy egzystencjalne - otrzymywanie niezbędnych do życia zasobów,
❏ powody zdrowotne - pożywienie i substancje lecznicze,
❏ motywy ekonomiczne - rolnictwo, medycyna i farmacja, przemysł,
❏ etyczne - przekonania religijne, nurty filozoficzne,
❏ estetyczne,
❏ strategiczne,
❏ patriotyczne,
❏ naukowe,
❏ społeczno-etniczne.
1) Koncepcje ochrony przyrody:
 - hipoteza Gai - Ziemia przypomina żywą istotę, maksymalne ograniczenie wpływu
człowieka;
- hipoteza Medei - organizmy nieświadomie powodują zanieczyszczenie środowiska
naturalnego - konieczna jest aktywna postawa człowieka,
- łączenie obu hipotez.

Temat: Sposoby ochrony przyrody.

1) Sposoby ochrony przyrody:

- ochrona gatunkowa (dotyczy wszystkich osobników tego gatunku, niezależnie od
miejsca),
- ochrona obszarowa - ochrona terenu ze wszystkimi elementami (przyroda ożywiona
i nieożywiona); pomaga zachować naturalne procesy przyrodnicze, np. sukcesję
ekologiczną (ewolucję biologiczną),
- ochrona indywidualna - pojedyncze osobniki danego gatunku, obiekty przyrody
nieożywionej, małe fragmenty ekosystemów.

2) Sposoby ochrony przyrody z podziałem na ingerencję człowieka:

- ochrona bierna (konserwatorska) - brak ingerencji
- ochrona czynna.

3) Ochrona ścisła - brak ingerencji człowieka, ochrona przez cały rok.

4) Ochrona częściowa - dopuszcza działalność człowieka (kontrolowana wycinka, szlaki

turystyczne, ścieżki dydaktyczne), ochrona tylko w określonym czasie (najczęściej okres
godowy).

5) Ochrona in situ - ochrona w miejscu naturalnego występowania.

6) Ochrona ex situ - ochrona poza miejscem naturalnego występowania (zoo, ogrody
botaniczne, palmiarnia, bank genów - miejsce, gdzie przechowuje się materiał genetycznych
roślin, czasem zwierząt, żeby w razie potrzeby móc wspomóc rozwój, odrodzenie tych
gatunków).

7) Restytucja - odbudowa gatunku,np żubry w Polsce.

8) Reintrodukcja - ponowne wprowadzenie odbudowanego gatunku w miejsce pierwotnego

występowania, np bobry w Polsce.

Temat: Formy ochrony przyrody w Polsce.

1) Warunki tworzenia form ochrony przyrody:

a) rzadkie gatunku, obszar cenny przyrodniczo,
b) brak znaczącej ingerencji człowieka.

2) Parki narodowe:
a) 23 PN w Polsce,
b) najstarszy - Białowieski PN i Pieniński,
c) największy Biebrzański PN,
d) najmłodszy Ujście Warty,
e) wokół PN otulina- obszar, gdzie jest częściowa ochrona, nie tak ścisła jak w samym
parku.
 3) Rezerwaty przyrody:
a) ochrona konkretnego ekosystemu,
b) mogą być częścią parków narodowych.

4) Obszar chronionego krajobrazu (park krajobrazowy) - ochrona nie jest taka ścisła, najmniej
restrykcyjna forma.

5) Gatunki chronione:
● rośliny:
- pióropusznik strusi,
- dziewięćsił bezłodygowy,
- wrzosiec bagienny,
- rosiczka okrągłolistna,
- mikołajek nadmorski,
- sosna limba,
- obuwik pospolity,
- widłak jałowcowaty;
● zwierzęta:
- jelonek rogacz,
- tygrzyk paskowany,
- żółw błotny,
- salamandra plamista,
- jeż zachodni,
- kania ruda,
- modliszka zwyczajna,
- wąż Eskulapa,
- ryś;
● grzyby i porosty:
- brodaczka kępkowa, soplówka bukowa,
- płucnica islandzka,
- czarka szkarłatna,
- purchawica olbrzymia,
- pięknoróg lepki,
- chrobotek strzępiasty,
- podgrzybek (borowik) pasożytniczy.

6) Formy ochrony indywidualnej:

- pomnik przyrody,
- stanowisko dokumentalne,
- użytek ekologiczny,
- zespół przyrodniczo krajobrazowy.

Temat: Międzynarodowe formy ochrony przyrody.

1) Idea zrównoważonego rozwoju (Agenda 21):

- wzrost gospodarczy,
- ochrona środowiska,
- odpowiedzialność społeczna.

2) Międzynarodowe inicjatywy w zakresie ochrony przyrody:

- rządowe → konwencja ramsarska, konwencja CITES, konwencja bońska,
- pozarządowe→ organizacje.
3) Międzynarodowe obszary chronione:
Ia - ścisły rezerwat przyrody,
Ib - obszar dzikiej przyrody,
II - park narodowy,
III - pomnik przyrody,
IV - obszar ochrony siedliskowej i gatunkowej,
V - obszar chronionego krajobrazu,
VI - obszar chroniony o użytkowanych zasobach.

4) Rezerwaty biosfery - zrównoważone relacje między człowiekiem a przyrodą:

- Białowieski Rezerwat Biosfery,
- Rezerwat Biosfery “Puszcza Kampinoska”,
- Rezerwat Biosfery “Jezioro Łuknajno”,
- Słowiński Rezerwat Biosfery.

5) Sieci ekologiczne - ułatwiają zwierzętom przemieszczanie się, znalezienie schronienia i

pokarmu:
- Europejska Sieć Ekologiczna (EECONET),
- Bałtycki System Obszarów Chronionych (BSPA),
- Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 (obszary specjalnej ochrony ptaków,
specjalne obszary ochrony siedlisk).

6) Organizacje pozarządowe:
- Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN),
- Światowy Fundusz na rzecz Przyrody (WWF),
- Greenpeace.