Elektron Çiftlerinin Birbirini

İtmesi
Molekül Geometrisi
 Moleküler geometri
• Bir bileşiğin özellikleri moleküllerinin biçimi ve
boyutu ile yakından ilgilidir.

• Moleküler geometri bağ uzunlukları ve bağ

açılarına özgü bir biçimde atomların yerini
belirtir.
Moleküllerin şekilleri neden önemli
Kokularını, tatlarını belirler
İlaç olarak davranışlarını belirler
Vücudun her yerinde oluşan tepkimeleri
yönlendirir
Renklerini belirler
Çözünürlüklerini belirler
Katı-sıvı-gaz oluşumlarını belirlemede yardımcı
olur.
AYNI molekülün uzaydaki farklı konumları

Dichlorodifluoromethane
Moleküler geometri farklı biçimlerde gösterilebilir..

Perspektif çizimi:

Top-çubuk modeli:

Uzay dolgu modeli:

 Lewis Modeli

Bir moleküldeki bağ yapan elektronlar ve

ortaklanmamış elektronların yaklaşık yerini
belirler!
 VSEPR Modeli
(Valence Shell Electron Pair Repulsion)
Değerlik, kabuğu, elektron, çifti, itmesi
Moleküler geometriyi tahmin etmede
kullanılan etkin bir modeldir.
Lewis’in görüşlerini geliştirir.
Bir molekülün geometrisi elektron çiftleri
itmesinin en az olduğu duruma uyar.
 VSEPR’de önemli olan:
1. Atomda bağ yapan ve paylaşılmamış
elektron çifti sayısıdır.
2. Her bir atomun mümkün olan yarı dolu
orbital sayısı «BAĞ SAYISI»’nı verir.
3. Bağ elektron çiftleri ya da paylaşılmamış
elektron çiftleri birbirini iter ve minimum
itmeyi oluşturacak şekilde molekülde
yönlenirler.
4. Bu teori ile molekül geometrisi bulunur.
Merkez atomunda -ortaklanmış ve
ortaklanmamış- toplam elektron
çiftleri sayısı bulunur
• X: Uç atom
• A: Merkez Atom
• E: Paylaşılmamış elektron çifti
 .. ..
Lewis yapısı: : Cl : Be : Cl :
.. ..

O3
O O O
 F
F B F

H
H C H
H
H N H
H

H O H
 Genel olarak merkez atom çevresinde
2-3-4-5-6 elektron grubu dağılır
Elektron
grubu sayısı Molekül şekli Örnek Bağ Açısı

2 AX2 doğrusal Linear BeF2 180°

3 AX3 üçgen düzlem BF3 120°
AX2E V-şekli SnCl2
4 AX4 dörtyüzlü tetrahedral CH4 109.5
AX3E üçgen prizma NH3
AX2E2 V-şekli H2O
Elektron
grubu sayısı Molekül şekli Örnek Bağ Açısı

5 AX5 üçgen piramit PCl5 90/120

AX4E tahteravalli /bozulmuş dörtyüzlü SF4
AX3E2 T-şekli ClF3
AX2E3 doğrusal I3−
6 AX6 sekizyüzlü octahedral SF6 90
AX5E kare piramit BrF5
AX4E2 kare düzlem XeF4
7 AX7 beşgen çift piramit IF7 72/90
8 AX8 kare antiprizma TaF8 70.5/99.6 /109.5
E.Ç.s Geometri 180
2 Lineer

120

3 Düzlemsel
üçgen
109.5

4 Dörtyüzlü
E.Ç.s Geometri
90
Üçgen
5
bipiramit 120

90
90
6 Sekiz yüzlü
 VSEPR
• Lewis yapısını çizin.
• Merkez atomunun etrafındaki elektron
çiftlerini sayın.
• Katlı kovalent bağları bir elektron çifti olarak
kabul edin. Yani: TEK BAĞ!
ÖRNEK: dimetilsülfoksit ve asetonun Lewis yapısını ve
geometrilerini belirleyiniz.
CH3SOCH3 CH3COCH3
dimetilsülfoksit aseton

O O

H3C S CH3 H3C C CH3

S H 3C
H3C O C O
H3C H 3C

AX3E Üçgen piramit AX3 Düzlem üçgen

Birden Fazla Merkez Atomu Olan Moleküller

Her bir merkez atomunun etrafındaki geometri

belirlenmelidir.
Düzlemsel üçgen


H O



HC2H3O2: H C C O 
H
H
Dörtyüzlü
Lewis Modeliyle Açıklanamayan Yapılar
1. Valens Bağı Teorisi
(Hibritleşme)
2. Molekül Orbital Teorisi
 1.Valens (Değerlik) Bağı Teorisi
• Moleküldeki elektronların bireysel atomların
atomik orbitallerini işgal ettiğini ileri sürer.
• Bağ oluşumu yarı dolu atomik orbitallerin
üstüste gelmesiyle açıklanır.
• Paylaşılmamış elektronlar molekülde de aynı
atomdayken oldukları yerde (orbitalde)
kalırlar.
• Atom orbitallerinin örtüşmesiyle kovalent bağ
oluşumuna Değerlik Bağ Kuramı denir.
 H2S
H: 1s1  (1s)

S: [Ne] 3s23p4    
3s 3p
• H atamunun 1s orbitalinde değerlik elektronu
var
• S atamunun 3p orbitalinde değerlik elektronu
var.
• H’nin 1s orbitali ile S’ün 3p orbitalleri üstüste
• S’de 2 yarı dolu orbital var 2 BAĞ oluşur.
 SF4 ve SF6
S: [Ne] 3s23p4    
3s 3p

• SF4: [Ne] 3s2 3px1 3py1 3pz1 3d1 (4 bağ)

• SF6:[Ne] 3s1 3px1 3py1 3pz1 3d2 (6 bağ)

Bir atomun yapabileceği kovalent bağ sayısı atomun yarı dolu orbital sayısı ile
sınırlı olmayıp; atomun sahip olabileceği yarı dolu atom orbitallerinin değişebilen
sayısıyla ilgilidir.
 Hibritleşme
• Yarı dolu orbitallerle açıklanamayan durumlar
• Merkez atomu orbitallerinin hibritleşmesi
• Hibrit orbital sayısı kaynaşan atom orbital
sayısına eşittir.
• Hibritleşme enerjisi gerçek değildir
• Gerçekte hibritleşmiş C atomu yoktur!
 Hibritleşme
• Bir atomun yapabileceği kovalent bağ sayısı
taşıdığı ya da az bir enerjiyle taşıyabileceği
(hibritleşme) yarı dolu orbital sayısına eşittir.
• Farklı enerji düzeylerinde bulunan atom
orbitallerinin etkileşerek aynı enerji düzeyine
sahip özdeş orbitallere dönüşmesine
hibritleşme, bu yeni orbitallere de hibrit
orbitaller denir.
• Elektron sıçraması için gerekli enerji bağ
oluşumu sırasında açığa çıkan fazla enerjiden
denkleştirilir.
 Hibrit orbitaller (sp, BeF2)

Be atomunun elektronik konfigürasyonu

1s 2s 2p

Be atomunun bir elektronu

p orbitallerine yükseltilir
1s 2s 2p

Hibrit orbitalleri
Enerji

px py pz
n=2 1s sp 2p
sp
s BeF2 orbital diyagramında Be atomu
n=1
hibritleşme
F Be F
s orbitali p orbitali
iki sp hibrit orbitalleri sp hibrit orbitallerinin
Beraber gösterimi
CH4 4 bağ
 CH4
• 3 tane C-H bağı;
C’nun 3 tane 2p yörüngesiyle H’nin 1s
yörüngesinin üstüste çakışmasından
• 4. C-H ise farklı
• Gerçekte bütün C-H bağı ayndır.
• 2s ve 2p yörüngelerinin dört tane aynı C-H
bağını oluşturması Hibritleşme ile açıklanır.
C2H4 molekülünün yapısı (eten)
 C2H4
• Eten (etilen)in Lewis formülünde merkez atom
C’un 3 sigma bağı yaptığı ve hibritleşmeye
katılmayan her iki karbondaki p orbitalleri
karbon atomları arasındaki pi bağını oluşturur.

• Bu durum ancak sp2 hibritleşmesiyle açıklanır

C2H2 molekülünün yapısı
 C2H2 asetilen
• Etin (asetilen) molekülünde Lewis formülünde
merkez atom C’un 2 sigma bağı yaptığı ve
hibritleşmeye katılmayan her iki karbondaki p
orbitalleri karbon atomları arasındaki 2 adet pi
bağını oluşturur.

• Bu durum ancak sp hibritleşmesiyle açıklanır

H atomları arasındaki bağ üç molekülde de
birbirinden farklıdır:

H C H H N H O
H
H H H
109.5O 107O 104.5O
NH3
 NH3
• N’un 3 tane sp3 hibrit yörüngesiyle
• 3 tane H’in 1s atom yörüngelerinin
kaynaşmasıyla oluşmuştur.
• Bağ açısından sapma nedeni ortaklanmamış
elektron çifti
• Bağ elektronunu iter (107,3)
• AX3E
 H2O

• 2’si dolu 2’si yarı dolu.

• 2s ve 2p orbitalleri hibritleşerek sp3 hibrit orbitallerini
oluşturur.
• Her bir sp3 hibrit orbitali H’nin 1s orbitaliyle girişim
yaparak s-sp3 kuvvetli kovalent bağlarını oluşturur.
• Bağlar arasındaki açı 109,5   104,5 düşer.
Harmanlanan Hibrit Orbitalin Hibritleşme Şekli Merkez Atom
atomik orbital Şekli Çevresindeki Hibrit
sayısı Orbital Sayısı

2 Çizgisel sp 2 (HgCl2)

3 Üçgen Düzlemsel sp2 3 (BF3)

4 Tetrahedral sp3 4 (CH4)

5 Üçgen bipiramidal sp3d 5 (PF5)

6 Oktahedral sp3d2 6 (SF6)

 C 2H4

 İki C atomu sigma () bağı oluşturmak üzere yanyana geldiği

zaman

 P yörüngeleri de yanyana çakışarak C-C bağ ekseni etrafında iki

tane pi () bağı oluşturulur.