Wyznaczanie współczynnika intensywności naprężenia metodą kaustyk

oprac. dr inż. Ludomir J. Jankowski

1. Wprowadzenie

Wśród wielu metod mechaniki eksperymentalnej, umożliwiających badanie pól

naprężenia lub/i odkształcenia, metoda kaustyk jest szczególnie przydatna w obszarach
tzw. sprężystych lub plastycznych osobliwości pola naprężenia. Pola takie powstają w
rejonach charakteryzujących się dużymi wartościami gradientu naprężenia (często
dążącego do nieskończoności) i przemieszczenia. Przykłady takich obszarów pokazano
na rys. 1.
a) b) c) d)

Rys. 1. Przykłady osobliwości pola naprężenia: a) wierzchołek szczeliny zewnętrznej

lub wewnętrznej, b) dno karbu, c) styk dwóch ciał, d) punktowe obciążenie krawędzi ciała

Typowym problemem pomiarowym w tych rejonach są: ich niewielki rozmiar

oraz występowanie zaburzeń pola naprężenia wywołane przez zastosowane czujników
o skończonych wymiarach i określonych właściwościach mechanicznych. Z tego
powodu szczególną rolę pełnią metody bezdotykowe – przede wszystkim optyczne - np.
interferometria holograficzna, elektroniczna interferencja obrazów plamkowych ESPI,
fotografia plamkowa, metoda mory, a także metoda kaustyk.
Celem niniejszego ćwiczenia jest zastosowanie metody kaustyk do wyznaczenia
parametru charakteryzującego spiętrzenie naprężenia wokół wierzchołka szczeliny, tj.
współczynnika intensywności naprężenia (WIN).
2. Współczynnik intensywności naprężenia

W ogólnym przypadku, w płaskim stanie naprężenia, pole naprężenia przed

wierzchołkiem szczeliny opisuje równanie (we współrzędnych biegunowych):

(1)

(𝑛)𝛼
gdzie: 𝑓𝑖𝑗 – funkcja kąta (niezależna od sposobu obciążenia i geometrii elementu,
(𝑛)
𝐾𝛼 , 𝐶𝛼 – współczynniki zależne od sposobu obciążenia elementu i jego geometrii

kierunek szczeliny

Rys. 2. Układ współrzędnych (początek zlokalizowany w wierzchołku szczeliny)

 Występujący w równaniu indeks α określa sposób obciążenia brzegów szczeliny, czyli
tzw. mody:
𝛼 = I – rozwieranie brzegów szczeliny,
𝛼 = II – ścinanie brzegów szczeliny,
𝛼 = III – antypłaskie obciążenie brzegów szczeliny.
W równaniu (1) podstawową rolę pełni pierwszy człon, opisujący osobliwość pola
naprężenia, gdy promień r → 0. Człon drugi (dla n = 2) nie zależy od r, a kolejne maleją do
zera, gdy r → 0 (przyjmuje się je jako niefizyczne!). Tak więc, występujący w pierwszym
członie równania (1) współczynnik 𝐾𝛼 – współczynnik intensywności naprężenia – definiuje
osobliwość pola naprężenia dla danego przypadku obciążenia brzegów szczeliny.

Moda I Moda II Moda III

Rys. 3. Podstawowe przypadki obciążenia brzegów szczeliny

W praktyce często sposób obciążenia brzegów szczeliny jest superpozycją (w różnych
proporcjach) podstawowych przypadków. Wówczas taki stan określa się jako modę mieszaną.
Przykładem takiej sytuacji jest np. belka zginana czteropunktowo, ze szczelinami
krawędziowymi, jak na rys. 4. Na odcinku BC występuje czyste zginanie, a więc brzegi
szczeliny będą rozwierane (moda I, KI), natomiast na odcinkach AB i CD, oprócz momentu
zginającego występują siły poprzeczne powodujące ścinanie brzegów szczeliny. Superpozycję
tych dwóch rodzajów obciążenia brzegów szczeliny określa się jako przypadek obciążenia
mieszanego (moda mieszana, KI+II). Analogiczna sytuacja wystąpi także w przypadku
jednoosiowego stanu obciążenia, jeśli kierunek szczeliny nie jest prostopadły do kierunku
działania tego obciążenia.
F F
B C
KI+II KI

A D
Rys. 4. Wpływ stanu obciążenia na sposób obciążenia brzegów szczeliny (przykład)
Równanie (1) dotyczy przypadku, gdy promień ρ w dnie karbu, którym jest szczelina,
jest równy zero. Dla podstawowych sposobów obciążenia brzegów szczeliny, pomijając człony
wyższych rzędów występujące w równaniu (1), i jednoosiowego stanu obciążenia, składowe
stanu naprężenia przed wierzchołkiem szczeliny (wyrażone we współrzędnych kartezjańskich)
opisują wzory:
- moda I
𝐾𝐼 Θ Θ 3Θ
𝜎𝑥𝑥 = [cos (1 − sin sin ] (2)
√2𝜋𝑟 2 2 2
𝐾𝐼 Θ Θ 3Θ
𝜎𝑦𝑦 = [cos (1 + sin sin ] (3)
√2𝜋𝑟 2 2 2
 𝐾𝐼 Θ Θ 3Θ
𝜏𝑥𝑦 = [cos sin cos ] (4)
√2𝜋𝑟 2 2 2
- moda II
𝐾𝐼𝐼 Θ Θ 3Θ
𝜎𝑥𝑥 = 𝑠𝑖𝑛 [2 + cos cos ] (5)
√2𝜋𝑟 2 2 2
𝐾𝐼𝐼 Θ Θ 3Θ
𝜎𝑦𝑦 = 𝑠𝑖𝑛 cos cos (6)
√2𝜋𝑟 2 2 2
𝐾𝐼𝐼 Θ Θ 3Θ
𝜏𝑥𝑦 = cos [1 − sin cos ] (7)
√2𝜋𝑟 2 2 2
- moda III
𝐾𝐼𝐼𝐼 Θ
𝜏𝑥𝑧 = sin (8)
√2𝜋𝑟 2
𝐾𝐼𝐼𝐼 Θ
𝜏𝑦𝑧 = cos (9)
√2𝜋𝑟 2

W przypadku, gdy np. dla mody I w wierzchołku szczeliny jest 𝜚 ≠ 0 (rys. 5a), to
równania (2) - (4) powinny być uzupełnione członem uwzględniającym wartość promienia dna
karbu.

y
y

r
Θ
x 2α x
ρ Θ β
r

Rys. 5. Schemat: a) szczelina z wierzchołkiem o promieniu 𝜚 > 0, b) karb 𝜋/2 < 𝛽 < 𝜋

𝐾𝐼 Θ Θ 3Θ 𝐾𝐼 𝜌 3Θ
𝜎𝑥𝑥 = [cos (1 − sin sin ]− ( ) cos (10)
√2𝜋𝑟 2 2 2 √ 2𝜋𝑟 2𝑟 2

𝐾𝐼 Θ Θ 3Θ 𝐾𝐼 𝜌 3Θ
𝜎𝑦𝑦 = [cos (1 + sin sin ]+ ( ) cos (11)
√2𝜋𝑟 2 2 2 √ 2𝜋𝑟 2𝑟 2

𝐾𝐼 Θ Θ 3Θ 𝐾𝐼 𝜌 3Θ
𝜏𝑥𝑦 = [cos sin cos ]− ( ) sin (12)
√2𝜋𝑟 2 2 2 √ 2𝜋𝑟 2𝑟 2

Jeśli kąt β (rys. 5b) przyjmuje wartość z zakresu 𝜋/2 < 𝛽 < 𝜋, to efekt osobliwości pola
naprężenia zmniejsza się, a składowe stanu naprężenia przed dnem karbu opisują wzory (we
współrzędnych biegunowych):
𝐶 sin((𝜆 − 1)𝛽)
𝜎𝑟 = 1−𝜆 [(−𝜆2 + 3𝜆) cos((𝜆 − 1)Θ) + (𝜆2 − 𝜆) cos((𝜆 + 1)Θ)]
𝑟 sin((𝜆 + 1)𝛽)
𝐶 (1 − 𝜆)sin((𝜆 − 1)𝛽)
𝜎𝑟 = 1−𝜆 (𝜆2 + 𝜆) [cos((𝜆 − 1)Θ) + cos((𝜆 + 1)Θ)]
𝑟 (1 + 𝜆) sin((𝜆 + 1)𝛽)
𝐶 sin((𝜆 − 1)𝛽)
𝜏𝑟Θ = 1−𝜆 (𝜆2 + 𝜆) [sin((𝜆 − 1)Θ) − sin((𝜆 + 1)Θ)]
𝑟 sin((𝜆 + 1)𝛽)
 Jak widać, w powyższych zależnościach kluczową rolę pełni współczynnik λ
(wykładnik potęgowy, charakteryzujący osobliwość pola naprężenia), który jest funkcją kąta β
(kąta rozwarcia karbu); jego wartość można obliczyć na podstawie wzoru przybliżonego:
𝜆 ≈ 1,247 cos 𝛽 − 1,312𝑐𝑜𝑠 2 𝛽 + 0,8532𝑐𝑜𝑠 3 𝛽 − 0.2882𝑐𝑜𝑠 4 𝛽
Wraz ze wzrostem wartości kąta rozwarcia β, współczynnik λ dąży do wartości λ = 0,5.
Wielkość C to tzw. uogólniony współczynnik intensywności naprężenia.
Doświadczenia wykazują, że tzw. krytyczna wartość współczynnika intensywności
naprężenia (Kαc), jest charakterystyką danego materiału (stałą materiałową). Krytyczna wartość
WIN, zwana również odpornością materiału na pękanie, pozwala określić:
- krytyczną długość szczeliny, przy której może ona przejść ze stanu stacjonarnego do stanu
niestacjonarnego (propagować) bez wzrostu obciążenia,
- wartość naprężenia wywołanego obciążeniem zewnętrznym, przy którym szczelina o danej
długości rozpocznie propagację.
Tak więc, znana wartość WINkryt. pozwala wyznaczyć naprężenia niszczące w
zależności od kształtu i wymiaru szczeliny lub ustalić krytyczny rozmiar szczeliny, przy
znanych warunkach obciążenia danego elementu, powodujący jego zniszczenie.
W trakcie propagacji szczeliny uwalniana jest energia sprężysta, stąd w mechanice
pękania stosowany jest parametr ściśle powiązany z krytyczną wartością WIN. Jest to
współczynnik uwalniania energii sprężystej G, który w płaskim stanie naprężenia opisuje wzór
(dla jednostkowej grubości próbki):

𝐾𝐼𝑐2 = 𝐸𝐺𝐼𝑐 (13)

natomiast w płaskim stanie odkształcenia:

𝐸𝐺𝐼𝑐
𝐾𝐼𝑐2 = (14)
1−𝜈2

gdzie: E – moduł Younga,

𝜈 – współczynnik Poissona.

W ramach liniowo-sprężystej mechaniki pękania, rozmiary strefy odkształceń

plastycznych rozwijającej się wokół wierzchołka szczeliny przed jej propagacją, powinny być
małe w porównaniu z długością szczeliny i rozmiarami obiektu, w której występuje. Wpływa
to na konieczność stosowania próbek o określonej grubości i szerokości próbki (rys. 6),
spełniających poniższe warunki:
𝐾 2 𝐾 2
𝐵 ≥ 2,5 ( 𝑅𝐼𝑐) , 𝑊 ≥ 5 ( 𝑅𝐼𝑐) (15)
𝑒 𝑒

Rys. 6. Wymiary B i W - schemat

Wpływ granicy plastyczności Re na grubość próbki (krytyczną, tzn. zapewniającą miarodajne
wyniki pomiaru współczynnika intensywności naprężenia) przedstawia poniższa tabela.

Tab. 1. Wpływ granicy plastyczności na krytyczną grubość próbki

Re stali Re aluminium B
[MPa] [MPa] [mm]
690 275 >76
1030 345 76
1380 448 45
1720 550 19
2060 620 6

Jeśli uzyskana wartość 𝐾𝐼𝑐 nie spełnia warunku:

𝐾𝐼𝑐 ≤ 𝑅𝑒 √0,4𝐵 (16)

to założenia liniowo-sprężystej mechaniki pękania nie są spełnione.

3. Metoda kaustyk - podstawy

Metoda kaustyk to bezdotykowa, optyczna metoda pomiarów, wykorzystująca efekt
optyczny powstający w wyniku odbicia lub transmisji światła (rys. 7).

Rys. 7. Przykłady efektów kaustycznych

Kaustyka to powierzchnia o zwiększonym natężeniu światła, utworzona w przestrzeni

przez punkty przecięcia się promieni świetlnych pochodzących z jednego, punktowego źródła
światła (np. położonego nieskończenie daleko), ugiętych przez ośrodek transmisyjny
(diakaustyka) lub odbitych (katakaustyka) przez inną powierzchnię. Metoda kaustyk jest
wykorzystywana z powodzeniem do pomiaru parametrów osobliwości pól naprężenia (rys. 1),
w tym charakteryzujących zjawiska występujące wokół wierzchołka szczeliny.
Próbka ze ekran
wiązka szczeliną matówka
światła
t

Rys. 8. Schemat powstawania diakaustyki

 Schemat na rys. 8 przedstawia ugięte, w rejonie wierzchołka szczeliny promienie, które
następnie tworzą w przestrzeni hiperpowierzchnię, charakterystyczną dla danej osobliwości.
Jej przekrój (nazywany również kaustyką), np. płaszczyzną matówki, pokazano na zdjęciu
obok. Cechą charakterystyczną tego obrazu jest znaczny spadek natężenia światła w rejonach
sąsiadujących z jasnym pasmem, stanowiącym krzywą kaustyki. Jej parametry geometryczne
są bezpośrednio związane z powierzchniami uginającymi promienie światła transmitowane
przez ośrodek o współczynniku załamania światła n. Ich postać to efekt lokalnej deformacji
powierzchni próbki, a te z kolei są spowodowane przemieszczeniami w kierunku prostopadłym
do niej. Wartość tego przemieszczenia określa wzór, który wiąże pole naprężenia ze stałymi
materiałowymi:
𝜈𝑡
∆𝑡 = − (𝜎1 + 𝜎2 ) (17)
𝐸
W przypadku obiektu dyfuzyjnego występuje analogiczny mechanizm powstawania
kaustyki z tym, że tworzą ją na ekranie promienie światła odbite od niepłaskiej (np.
odkształconej) powierzchni obiektu. Na ekranie jest wówczas obserwowany pozorny obraz
kaustyki, a współczynnik załamania światła wynosi 𝑛 = −1.

Rys. 9. Układ współrzędnych

Na powyższym rysunku pokazano schemat ugięcia promienia światła przechodzącego

przez obszar „soczewkowania” wokół wierzchołka szczeliny. Promień przechodzący przez
punkt Ps położony w płaszczyźnie πs próbki tworzy jego obraz Pi w płaszczyźnie obrazowania
πi (ekranu) położonej w odległości z0. Położenie tego punktu na πi opisuje wektor r:

ri = rs + g (18)

Wektor g to przemieszczenie obrazu punktu P na ekranie względem jego położenia w

płaszczyźnie próbki, a jego moduł zależy od postaci lokalnej deformacji powierzchni próbki
oraz odległości z0:
𝒈 = −𝑧0 𝜟(Δ𝑠) (19)

gdzie: 𝜟 – operator o postaci: 𝚫 = 𝒊(𝜕⁄𝜕𝑥) + 𝒋(𝜕⁄𝜕𝑦) + 𝒌(𝜕⁄𝜕𝑧)

Δ𝑠 – dodatkowa droga optyczna promienia będąca skutkiem działania
pola naprężenia i zmiany współczynnika załamania światła n.
W przypadku, gdy grubość próbki jest stała, przyrost drogi optycznej wynosi:
 Δ𝑠 = (𝑛 − 1)Δ𝑡 + 𝑡Δ𝑛 (20)

przy czym zmiany wartości współczynnika załamania światła również są funkcją pola
naprężenia. Ostatecznie, Δ𝑠 można przedstawić za pomocą wzoru (dla izotropowego optycznie
materiału próbki):

Δ𝑠 = 𝐶1 𝑡(𝜎1 + 𝜎2 ) (21)

gdzie: 𝐶1 – stała optyczno-mechaniczna charakteryzująca dany materiał próbki.

W zakresie sprężystym zmiany ∆𝑡 są niewielkie w stosunku do t, dlatego wektor w,

określający bieg wektora promienia światła odbitego lub biegnącego przez ośrodek (rys. 9),
opisuje wzór:
𝒘 = 𝜆𝑚 𝒓 + 𝐶𝑔𝑟𝑎𝑑(𝜎1 + 𝜎2 ) (22)

gdzie: 𝜆𝑚 – powiększenie układu optycznego,

C – stała zależna od przypadku biegu promieni
tworzących kaustykę.

𝐶𝑓 = 𝑧0 𝑡𝜈/𝐸 – odbicie od zewnętrznej powierzchni obiektu

(19) C⇒ 𝐶𝑟 = −2𝑧0 𝑡𝑐𝑟 – odbicie od wewnętrznej powierzchni obiektu

𝐶𝑡 = −𝑧0 𝑡𝑐𝑡 – transmisja przez ośrodek

a) b)

Rys. 10. Kaustyki: a) katakaustyka, b) diakaustyka

Stałe 𝑐𝑟 i 𝑐𝑡 są stałymi materiałowo-optycznymi zależnymi m. in. od współczynnika

załamania światła n, współczynnika Poissona 𝜈, dwójłomności ośrodka, i mają wymiar [m2/N].
Powstawanie kaustyk jest wywołane przede wszystkim wysokim gradientem naprężenia
wokół wierzchołka szczeliny. Rozpatrując przypadek rozwierania brzegów szczeliny
krawędziowej (moda I) istotnym jest określenie kształtu krzywej obserwowanej w przekroju
powierzchni kaustycznej (rys. 8) w funkcji pola naprężenia. Związek między KI
(charakteryzującym właściwości materiału) i składowymi (biegunowymi) pola naprężenia mają
postać:
𝜎𝑟𝑟 = 𝐾𝐼 [5 cos(Θ⁄2) − cos(3Θ⁄2)]/4√2𝜋𝑟
𝜎ΘΘ = 𝐾𝐼 [3 cos(Θ⁄2) − cos(3Θ⁄2)]/4√2𝜋𝑟 (23)
Θ 3Θ
𝜏rΘ = 𝐾𝐼 [sin( ⁄2) + sin( ⁄2)]/4√2𝜋𝑟

Korzystając z przytoczonych powyżej równań ((18) – (23)) można wyznaczyć

współrzędne punktu leżącego w płaszczyźnie obrazowej:
 −3⁄
𝑥𝑖 = 𝑟 cos Θ + 𝐾𝐼 𝑧0 𝐶1 𝑡𝑟 2 cos(3Θ⁄
2)/√2𝜋
−3
𝑦𝑖 = 𝑟 sin Θ + 𝐾𝐼 𝑧0 𝐶1 𝑡𝑟 ⁄2 sin(3Θ⁄ 2)/√2𝜋 (24)

W tym przypadku kaustyka jest krzywą otaczającą ciemne pole, przy czym definiowana jest
jako granica między jasnym prążkiem a ciemnym polem, która spełnia warunek:

𝜕𝑥𝑖 𝜕𝑦𝑖⁄ 𝜕𝑥𝑖 𝜕𝑦𝑖⁄

( 𝜕𝑟𝜕Θ) − ( 𝜕Θ𝜕r) = 0 (25)

Na podstawie wzoru (24) i powyższego warunku otrzymuje się zależność między promieniem
𝑟0 , określającym położenie zbioru punktów Ps na próbce, oraz krzywą kaustyki (utworzoną
przez zbiór punktów Pi) obserwowaną w płaszczyźnie obrazowej:
2⁄
5
𝑟 = [3𝐾𝐼 𝑧0 𝐶1 𝑡/2√2𝜋] ≡ 𝑟0 (26)
Równanie (26) wskazuje, że krzywą początkową kaustyki jest okrąg o promieniu 𝑟0 . Dla danych
𝐾𝐼 i 𝑧0 okrąg ten jest zlokalizowany zgodnie z równaniem (26), a kaustyka jest jego obrazem
tworzonym przez punkty o współrzędnych:

𝑥 ′ = 𝑟0 [cos Θ + (2⁄3)𝑠𝑔𝑛(𝑧0 𝐶1 ) cos(3Θ⁄2)]

𝑦 ′ = 𝑟0 [sin Θ + (2⁄3)𝑠𝑔𝑛(𝑧0 𝐶1 ) sin(3Θ⁄2)] (27)

przy czym: 𝑠𝑔𝑛(𝑧0 𝐶1 ) = 1, 𝑗𝑒ś𝑙𝑖 (𝑧0 𝐶1 ) > 0; 𝑠𝑔𝑛(𝑧0 𝐶1 ) = 0, 𝑗𝑒ś𝑙𝑖 (𝑧0 𝐶1 ) = 0;

𝑠𝑔𝑛(𝑧0 𝐶1 ) = −1, 𝑗𝑒ś𝑙𝑖 (𝑧0 𝐶1 ) < 0.

Równania (27) są uogólnionymi równaniami epicykloidy1, której maksymalna średnica

(rys. 11) w funkcji promienia okręgu podstawowego 𝑟0 ma wartość:

𝐷 = 3,17𝑟0 (28)

Jeśli uwzględnić tę zależność, to wartość WIN dla pierwszej mody może być obliczona
ze wzoru:
5
0,0934𝐷 ⁄2
𝐾𝐼 = (29)
𝑧0 𝐶1 𝑡

Rys. 11. Epicykloida (kardioida) diakaustyki – moda I

1
Krzywa tworzona przez punkt położony na okręgu toczącym się bez poślizgu na zewnątrz innego,
nieruchomego okręgu. Kształt epicykloidy zależy od stosunku promieni tych okręgów. W omawianym
przypadku stosunek ten jest równy 1, a kształt krzywej nosi też nazwę kardioidy.
4. Układy pomiarowe
Rejestracja efektów kaustycznych w celach pomiarowych odbywa się w jednym z
układów, pokazanych na rysunku poniżej (rys. 12).
Układ optyczny formujący Ekran
Próbka (3)
a) równoległą wiązkę światła (2) (płaszczyzna obrazowa) (4)

Układ rejestrujący
obraz kaustyki (5)
(płaszczyzna
Źródło światła
(spójnego lub zwykłego)
(1)

(3)
b) (4)

(2)
Układ rejestrujący
(1)
obraz kaustyki
(płaszczyzna

c) (2)
(3)
(4)
(1) (5)

(3)
d) (2)

(1)

(5)

Rys. 12. Schematy układów do rejestracji kaustyk: a) z równoległą wiązką światła,

b) z wiązką rozbieżną, c) z wiązką zbieżną, d) z równoległą wiązką światła – rejestracja
katakaustyk

Należy podkreślić, że zastosowanie schematów z wiązkami nierównoległymi (rys. 12b, c) wiąże

się z koniecznością uwzględnienia powiększenia obrazu w analizie zarejestrowanych krzywych.
Odpowiednio, w przypadku b) powiększenie wynosi:
(𝑧1 −𝑧0 )
𝜆𝑚 = (30)
𝑧1

a w układzie pokazanym na rys. 12c:

(𝑧2 −𝑧0 )
𝜆𝑚 = 𝑧2
(31)
 W celu uzyskania obrazu kaustyki o dużym kontraście między jasnym prążkiem, a
ciemnym polem, stosowane są koherentne źródła światła (lasery), np. He-Ne lub Ar – rys. 13.
a) b)

kaustyka kaustyka

Rys. 13. Obraz kaustyki (moda I): a) wiązka światła lasera helowo-neonowego,
b) wiązka światła argonowego

Jak widać, właściwości światła koherentnego powodują uwidocznienie się

charakterystycznej struktury (szumu) w obrazie, będącej wynikiem interferencji promieni tej
samej wiązki transmitowanej przez badaną próbkę lub odbitej od jej powierzchni. Jednak
uzyskiwany kontrast ułatwia dokładne określenie rozmiarów (średnic) kaustyk.

KI KI+II KI+II KI+II

Rys. 14. Obraz kaustyk w świetle koherentnym – moda mieszana w rozciąganej

próbce ze szczelinami usytuowanymi nieprostopadle do linii
działania obciążenia

5. Próbki
W celu wyznaczenia wartości WIN stosowane są próbki testowe ze szczelinami w dnie
ostrego karbu, inicjowanymi zmęczeniowo. Najczęściej stosowane są próbki ogólnego
przeznaczenia: CT (compact tension specimen) – tzw. kompaktowa do próby rozciągania, oraz
SENB (single edge notched bend specimen) do próby zginania trójpunktowego próbki z karbem
jednostronnym (rzadko dwustronnym). W przypadku rur i walców stosowane są próbki typu C
(C-shape specimen). W celu spełnienia warunków (15), próbki powinny mieć określone
wymiary, które norma E-399 podaje w funkcji W. Tak więc, ostateczne wymiary próbek
musiałyby być ustalane w warunkach nieznanej jeszcze wartości KIc dla badanego materiału. Z
tego powodu norma zaleca ustalanie grubości próbki w funkcji f(Re/E), pokazano w tabeli 1.

Rys. 15. Widok próbki CT

a)

b)

Rys. 16. Wymiary próbki CT: a) prostokątnej, b) tarczowej

Rys. 17. Wymiary próbki SENB

 Rys. 18. Sposób przygotowania karbu inicjującego rozwój szczeliny.

Rys. 19. Podstawowe wymiary próbki C

6. Cel i przebieg ćwiczenia

Celem ćwiczenia jest wyznaczenie wartości współczynnika intensywności naprężenia 𝐾𝐼

materiału próbki CT lub SENB, wykonanej z żywicy epoksydowej Epidian 5, z dodatkiem
ftalanu, sieciowanej na zimno za pomocą środka aminowego Z-1. Wymiary badanych próbek
podano na rys. 20.

t = 8 mm

Rys. 20. Geometria badanej próbki CT

 t = 4 mm 30,5
a = 15,5

122

142
Rys. 21. Geometria próbki SENB

Rozwieranie brzegów szczeliny jest realizowane za pomocą układu wyposażonego w

mechanizm śrubowy, a wartość siły mierzona za pomocą pierścieniowego dynamometru
sprężynowego. Schemat układu obciążającego pokazano na rys. 22, natomiast widok próbek
(zamocowanych w uchwytach układu obciążającego), pokazano na rys. 23 i 24.

Rys. 22. Schemat układu obciążającego badaną próbkę

 laser He-Ne

próbka
luneta
autokolimacyjna

Rys. 23. Widok badanej próbki CT wraz z układem obciążającym

(w tle widoczna luneta autokolimacyjna formująca równoległą wiązkę światła)
Obrazy kaustyk, zlokalizowane na matówce położonej w odległości 𝑧0 od próbki,
należy zarejestrować za pomocą cyfrowego aparatu fotograficznego. Przykład
zarejestrowanego obrazu pokazano na rys. 24.

s = 10 mm

Rys. 24. Zarejestrowana kaustyka - moda I (CT)

W przypadku zastosowania równoległej wiązki światła do prześwietlania próbki (𝜆𝑚 =

1), podczas ustalania średnicy kaustyki należy uwzględnić powiększenie obrazu związane z
jego przetwarzaniem. Ułatwia to znana szerokość, np. czarnego prostokąta przed
wierzchołkiem szczeliny w próbce CT, wynosząca s = 10 mm.
 Rys. 25. Widok próbki SENB na podporach układu obciążającego

W przypadku próbki zginanej SENB powiększenie obrazu pozwala ustalić rzeczywista

wysokość próbki, wynosząca 𝑊 = 30,5 𝑚𝑚 – rys. 26.

Rys. 26. Zarejestrowana kaustyka – moda I (SENB)

Dane niezbędne do obliczenia 𝐾𝐼 (wzór (29)) będą ustalone podczas ćwiczenia lub
podane przez prowadzącego zajęcia.
Literatura

[1] Kłysz S., Podstawy mechaniki pękania, (https://www.researchgate.net/publication/311065779)

[2] German J., Wprowadzenie do mechaniki pękania, Polit. Krakowska, Kraków, 2018
[3] Neimitz A., Mechanika pękania, PWN, Warszawa, 1998
[4] Srinivasan M., Seetharamu, Fracture Toughness of Metal Castings, http://dx.doi.org/10.5772/50297
[5] Mytych-Kumańska E., Kossakowski P., Odporność na pękanie starej stali mostowej, Budownictwo
i Architektura 12(1) (2013) 251-258
[6] Lin H-Q., Lin G-Y., Ganesh B., Shetty D.K., Investigation of the compact-tension-shear (CTS)
specimen by the method of caustics Inter. J. of Fracture, 88: L47-L52, 1998