Cwiczenie 11.

Pomiar i analiza halasu.

Realizatorzy: Instytut Technologii Maszyn i Automatyzacji
Dr inz. Waclaw SIwczynski
.' Miejsce cwiczenia: B-4, Lab. Dynamiki Obrabiarek, pak. 174a
Opracowanie do cwiczenia w Bibliotece 1-16.
Waclaw Skoczynski

POMIAR I ANALIZA HALASU

l. WPROWADZENIE

Komisja Europejska opublikowala tzw. Zielony Dokument Polityki w zakresie halasu.

Oceniono w nim, ze okolo 20% populacji Unii - prawie 80 mln ludzi - dotyka problem nad-
miernego halasu [1], powodujacego narazenia zdrowia obywateli, zaklócenia snu oraz uciaz-
liwosc zamieszkiwania. Glównymi zródlami halasu sa komunikacja (transport drogowy, szy-
nowy i lotniczy) i przemysl (rys. 1) [2]. Dzialalnosc zmierzajaca do ograniczenia uciazliwosci
halasu srodowiskowego powinna koncentrowac sie zatem na tych dwóch zródlach narazenia,
które obejmuja lacznie 87% ogólnej ekspozycji na halas. Jest wiec to obecnie problem zdro-
wotny i gospodarczy.
8udowf.'~ \4 %
Rozrywka, 3,6 %
Sasiedztwo, 3,5 %

Transport uliczny, sa,o %

Transport lotniczy, 13,0

Rys. 1. Udzialy poszczególnych zródel halasu W ogólnym narazeniu na halas [2]

Halasem przyjeto nazywac dzwiek o dowolnym charakterze akustycznym, niepozadany

w danych warunkach i przez .dana osobe [3]. Jest wiec to nie tylko dzwiek utrudniajacy lub
uniemozliwiajacy prace czy odpoczynek, dzwiek badz dokuczliwy, badz szkodliwy dla zdro-
wia, lecz takze kazdy dzwiek, który jest nieprzyjemny lub niepozadany [4].
Halas oddzialuje na caly organizm w osrodku powietrznym, ale najbardziej jest narazo-
ny na uszkodzenie organ sluchu. Z oddzialywaniem halasu lacza sie równiez szkodliwe dla
czlowieka drgania infra- i ultradzwiekowe dzialajace na czlowieka w osrodku powietrznym
i drgania mechaniczne oddzialywujace przez kontakt bezposredni. Halas slyszalny miesci sie
w tzw. pasmie audio akustycznym od 20 Hz do 20 kHz i dziala glównie na organ sluchu.
Drgania akustyczne, zwlaszcza infradzwieki, lezace poza tym zakresem wplywaja szczególnie
szkodliwie na organy wewnetrzne, tkanki i uklad nerwowy.
Oddzialywanie halasu na organ sluchu powoduje skutki fizjologiczne i patologiczne [4].
Do skutków fizjologicznych nalezy miedzy innymi zjawisko zagluszania przez dzialajacy
halas innych pozadanych bodzców akustycznych oraz ograniczanie onentacji przestrzennej,
zwiazane z opóznieniem reakcji organu sluchu na bodzce akustyczne. W zaleznosci od po-
ziomu, szerokosci widma i przebiegu w czasie dzialajacego halasu moga wystapic chwilowe
ubytki sluchu. Zbyt duzy poziom halasu i zbytnie przedluzenie czasu ekspozycji moga wy-
 wolac zmiany patologiczne, których skutkiem sa nieodwracalne ubytki sluchu, a w skrajnym
przypadku gluchota. Halas oddzialuje równiez na system nerwowy. Poczatkowo jest to od-
dzialywanie pobudzajace, nastepnie zmeczenie objawiajace sie znuzeniem, dekoncentracja
lub depresja. Zmiany w systemie nerwowym, spowodowane halasem, prowadza do zaburzen
w czynnosciach wegetatywnych, takich jak krazenie krwi, praca serca, oddychanie, zmiany w
czynnosciach gruczolów wydzielania wewnetrznego [4].
Obszar, w którym wystepuja drgania akustyczne nosi nazwe pola akustycznego [3, 5].
Pole akttstyczne swobodne opisuje propagacje dzwieku w wyidealizowanej przestrzeni,
w której wplyw ograniczajacych je powierzchni (nie ma odbic) i znajdujacych sie w nim
przedmiotów na rozklad tego pola jest pomijalny [3]. Takie warunki sa spelnione w otwartej
przestrzeni powietrznej (wystarczajaco z dala od powierzchni gruntu) lub w tzw. komorach
bezechowych, w których fal dzwiekowa uderzajaca w sciane jest przez nia pochlaniana.
W pewnych warunkach (po eksperymentalnym sprawdzeniu pola akustycznego, np. [6]), gdy
wplyw powierzchni ograniczajacych ruch fali akustycznej jest nieznaczny, mozna przeprowa-
. dzic pomiary halasu zakladajac, ze pole akustyczne nosi cechy pola swobodnego. Pole aku-
styczne rozproszone to obszar, w którym fala dzwiekowa odbija sie tyle razy, ze porusza sie
we wszystkich kierunkach z taka sama amplituda i prawdopodobienstwem. Takie pole aku-
styczne w przyblizeniu wystepuje w tzw. komorach poglosowych.
Najczesciej mierzona wielkoscia pola akustycznego jest cisnienie akustyczne, które
jest róznica miedzy cisnieniem istniejacym w srodowisku w danej chwili a cisnieniem sta-
tycznym [3]. Na jego podstawie okresla sie m.in. natezenie dzwieku lub moc akustyczna. Po-
miar cisnienia akustycznego w bezwzglednych jednostkach fizycznych jest malo wygodny ze
wzgledu na duza rozpietosc mierzonych wartosci (rys.2) [7]. Z tego wzgledu wprowadzono
jednostki wzgledne, które umozliwiaja podawanie poziomu cisnienia akustycznego lub po-
ziomu natezenia dzwieku w decybelach, które podaja poziom mierzonej wielkosci wzgledem
okreslonej wartosci przyjetej jako odniesienie i wyrazaja go w postaci logarytmicznej.

~-14
3050 90 .. "
100~
1000000~
100000000 - 10 t40
pPaGranica , bólu
dB

=-t
2010120Próg slyszalnosci
1000~ .
100000-i 80-~ 130_ ~
'OOOO~
100-
20 ~
,ooooooo~". .~

Rys, 2, Przykladowe poziomy natezenia dzwieku emitowane w srodowisku [7J

 Przyjete w akustyce wartosci odniesienia odpowiadaja progowi slyszalnosci tonu o cze-
stotliwosci 1000 Hz. Próg slyszalnosci jest definiowany jako najmniejszy poziom cisnienia
akustycznego tonu o okreslonej czestotliwosci, wywolujacego u sluchacza wrazenie sluchowe
[3]. Progiem slyszalnosci normalnym nazywa sie próg wyznaczony na podstawie statystycz-
nych badan audiometrycznych u ludzi o prawidlowym sluchu (por. rys. 3) [3]. KrZywa przed-
stawiajaca próg slyszalnosci danego sluchacza w zaleznosci od czestotliwosci okresla sie
mianem dolnej granicy slyszalnosci [3]. Najnizszy poziom dzwieku wykrywany przez ucho
ludzkie wynosi 20 ~a, a odpowiadajace mu odchylenie membrany ucha jest mniejsze niz
srednica pojedynczego atomu [7]. Górna granica slyszalnosci jest krzywa przedstawiajaca
próg slyszenia bolesnego, czyli najmniejszy poziom cisnienia akustycznego tonu o okreslo-
nej czestotliwosci, powodujacego u danego sluchacza wrazenie bólu.

10D 200 '00 1000 200D WOO BOGa 1óDOO

/JtTJ
12000
~
,Rys. 3. Statystyczne rozklady wartosci zmierzonych progów slyszalnosci Zwickera i Heintza (cyt. za [4])

Odczuwane wrazenie sluchowe jest uzaleznione nie tylko od poziomu natezenia dzwie-
ku, lecz takze od czestotliwosci (rysA). Obrazuja to tzw. krzywe izofoniczne, które sa miej-
scem geometrycznym punktów odpowiadajacych tonom o róznych czestotliwosciach, lecz
o jednakowych poziomach glosnosci. Czulosc sluchu jest najwieksza w zakresie od ok. 3 kHz
do ok. 5 kHz [7]. Poziom glosnosci jest porównawcza miara glosnosci dzwieku w odniesieniu
do glosnosci dzwieku wzorcowego za jaki zostal uznany ton o czestotliwosci równej 1000 Hz.
Poziom glosnosci jest wyrazany w fonach, których liczba jest równa poziomowi cisnienia
akustycznego w decybelach, wytwarzanego w punkcie obserwacji przez fale akustyczna bie-
zaca o czestotliwosci 1000 Hz, wywolujacego w scisle okreslonych warunkach odbioru wra-
zenie takiej samej glosnosci, jak dzwiek badany ..
W celu zblizenia wyników fizycznych pomiarów natezenia dzwieku do rzeczywistego
odczucia sluchowego wprowadzono w miernikach poziomu dzwieku odpowiednie korektory
o charakterystykach czestotliwosciowych zwiazanych z krzywymi jednakowego poziomu
glosnosci (por. rysA). Filtry korekcyjne dopasowuja wiec charakterystyke przyrzadu pomia-
rowego do czulosci ucha ludzkiego w taki sposób, aby wskazania tego przyrzadu byly miara
fizjologicznego odczuwania halasu przez czlowieka. Filtry maja charakterystyki czestotliwo-
sciowe odpowiadajace miedzynarodowym normom. Najczesciej jest stosowany filtr korek-
cyjny typu A, który ma charakterystyke czestotliwosciowa odwrotna w stosunku do krzywej
jednakowej glosnosci 40 fonów [4]. Izofona 40 fonów lezy w srodku optymalnego zakresu
poziomów glosnosci, w którym zwykl zyc czlowiek i jest dla nich zaadoptowany przez nature
[4]. Filtry korekcyjne sa stosowane równiez w celu zapewnienia porównywalnych warunków
pomiaru halasu i jego oceny.
 Sf'lSzolrri1:i.

50 m 500 rem 5000 10000

f[Hz]
Rys. 4. Krzywe jednakowego poziomu glosnosci ucha ludzkiego dla tonów prostych (cyt za [8])

Cisnienia akustyczne odbierane przez ucho ludzkie lub mikrofon pomiarowy zalezy od
odleglosci od zródla dzwieku i od srodowiska, w którym sa obecne fale dzwiekowe [5]. To
z kolei zalezy od rozmiarów pomieszczenia i absorbcyjnosci powierzchni. Tak wiec dokonu-
jac poIniaru cisnienia akustycznego niekoniecznie oceniamy jak duzy halas generowany jest
przez sama maszyne. Nalezy natomiast okreslic moc akustyczna dzwieku, poniewaz ta wiel-
kosc jest bardziej lub mniej niezalezna od srodowiska, ale jest charakterystycznym wskazni-
kiem halasliwosci zródla dzwieku.
Kazdy drgajacy element maszyny emituje energie akustyczna. Moc akustyczna jest
szybkoscia emitowania energii (energia emitowana w jednostce czasu). Natezenie dzwieku
opisuje przeplyw energii akustycznej przez jednostke powierzchni. Jest wielkoscia wektoro-
wa, gdyz ma amplitude i okreslony kierunek. Cisnienie akustyczne jest natomiast wielkoscia
skalarna, gdyz opisuje go tylko amplituda. Moc akustyczna moze byc odnoszona do cisnienia
akustycznego tylko z zachowaniem dokladnie kontrolowanych warunków w odniesieniu do
pola akustycznego. Tradycyjne pomiary cisnienia musza byc przeprowadzane w specjalnych
komorach akustycznych (bezechowych lub poglosowych). Natezenie dzwieku mozna mierzyc
w dowolnym polu akustycznym, np. w miejscu zainstalowania maszyny. Pomiar tej wielkosci
umozliwia okreslenie zarówno amplitudy, jak i kierunku propagacji dzwieku, dlatego jest
bardzo przydatny do zlokalizowania zródla halasu ..

2. HALAS W BUDOWIE MASZVN

Halas emitowany przez maszyny jest jednym z wielu parametrów, które umozliwiaja
ocene ich stanu technicznego. Sygnal halasu wykorzystywany jest procedurach odbiorczych
maszyn, które sa znormalizowane dla wielu maszyn i urzadzen, jak na przyklad dla maszyn
elektrycznych [9-11], wentylatorów [12, 13], pomp [14, 15], turbin [16], pojazdów samocho-
dowych [17, 18], taboru kolejowego [19], obrabiarek [6, 20] lub przekladni zebatych [21].
Dobrze zaprojektowana i dobrze wykonana maszyna charakteryzuje sie niskim poziomem
wibracji [22], a tym samym i halasu. Jezeli poziom halasu nie przekracza wartosci dopusz-
czalnych, to nasze zainteresowanie tym parametrem na ogól slabnie.
Pomiary halasu maszyn i urzadzen realizowane w warunkach badan odbiorczych prze-
prowadza sie przy uzyciu najprostszych urzadzen pomiarowych. Powinny one umozliwiac
pomiar poziomu cisnienia akustycznego i byc wyposazone w filtry korekcyjne i pasmowe.
 Celem badan odbiorczych jest sprawdzenie czy poziom zmierzonego halasu nie przekracza
ujetych w normie wartosci dopuszczalnych.
W ostatnich latach halas bywa równiez wykorzystywany w celach diagnostycznych ma-
szyn. W trakcie eksploatacji elementy maszyny ulegaja zuzyciu i deformacji, osiadaja tez
fundamenty co prowadzi do zmian jej wlasciwosci dynamicznych. Pojawia sie niewspólosio-
wosc walów, zuzycie czesci, niewyrównowazenie elementów wirujacych i zwiekszenie lu-
zów. Wszystkie te czynniki znajduja swoje odzwierciedlenie we wzroscie energii wibracji i
halasu [22]. Monitorowanie charakterystyk widma halasu umozliwia okreslenie zmian po-
ziomu halasu oraz zmian ksztaltu tego widma. Regularne pomiary poziomu drgan i halasu
stwarzaja mozliwosc przewidywania trendów zmian stanu technicznego maszyny i wskazy-
wania potrzeby remontu uwarunkowanego stanem tej maszyny [22]. Dzialania takie przyno-
sza duze korzysci ekonomiczne, gdyz remonty poawaryjne sa znacznie kosztowniejsze.
Jezeli halas przekracza wartosci dopuszczalne nalezy podjac dzialania zmierzajace do
identyfIkacji zródel emisji dzwieków o nadmiernym poziomie. Sam pomiar halasu ma cha-
rakter globalny i nie dostarcza z reguly wskazówek odnosnie do glównych przyczyn halasu
oraz sposobów jego ograniczenia. Uzyskanie tych danych wymaga identyfikacji wymuszen
oraz ustalenia dróg przenoszenia energii drgan poprzez elementy do otoczenia. Analiza drgan
materialowych (mierzonych na powierzchniach emitujacych energie dzwieku do otoczenia)
pozwala równiez na wyeliminowanie z widma halasu w otoczeniu obrabiarki zaklócen nie
zwiazanych z jej praca. Przed rozpoczeciem jakichkolwiek pomiarów trzeba ustalic wszystkie
zródla halasu w maszynie i okreslic zakres spodziewanych czestotliwosci jakie znajduja swoje
odzwierciedlenie w widmie halasu. Do tego celu wykorzystac mozna np. karte wibracyjnej
identyfIkacji usterek (rys.S) [22]. Czestotliwosci generowanych drgan maszyny znajda praw-
dopodobnie równiez swoje odzwierciedlenie w widmie emitowanego halasu.
Do identyfikacji zródla halasu konieczny jest waskopasmowy analizator widma, który
umozliwia ustalenie z duza rozdzielczoscia dominujacych prazków, odpowiadajacych czesto-
tliwosciom emitowanych dzwieków o najwiekszym poziomie glosnosci. Analizatory sa wy-
posazone w filtry korekcyjne i dlatego z ich uzyciem mozna bezposrednio oceniac poziom
glosnosci. Po ustaleniu czestotliwosci tych prazków nalezy podjac próbe ich "dopasowania"
do czestotliwosci generowanych przez poszczególne zespoly maszyny, uwzgledniajac rze-
czywiste parametry ruchowe odpowiednich zespolów. Mozna do tego wykorzystac wspo-
mniana karte wibracyjnej identyfikacji usterek (por. rys. S).
Czasem moze okazac sie, ze zadna z obliczonych czestotliwosci drgan generowanych
przez zespoly maszyny nie znajduje odzwierciedlenia w widmie halasu. W takich sytuacjach
mozna podjac próbe równoczesnego pomiaru halasu i drgan maszyny i sprawdzic wzajemna
korelacje obu sygnalów. Metoda taka jest przydatna, gdy przyczyna halasu sa np. elementy
obudowy maszyny, które pobudzane sa do drgan przeplywem fal drgan materialowych wy_
wolanych innymi czynnikami. Inna, znacznie prostsza metoda identyfIkacji zródla halasu jest
jego wytypowanie droga' eliminacji innych zródel. Praktycznie mozna to zrealizowac przez
wlaczanie kolejnych elementów ukladu kinematycznego maszyny i przez obserwacje zmian
poziomu halasu. Postepowanie takie moze przyniesc dobre efekty na przyklad w sytuacji, gdy
przyczyna zwiekszonego halasu jest zbyt podatny walek, na którym osadzone jest kolo zeba-
te. Zdarzaja sie sytuacje, ze przekrój walka spelnia warunki wytrzymalosciowe oraz dopusz-
czalnego ugiecia statycznego i pozornie jest dobrany poprawnie, ale osadzenie na nim kól
zebatych zmienia niekorzystnie jego wlasnosci dynamiczne.
Przy planowaniu badan maszyny nalezy wskazac na niezbedny osprzet i wyposazenie
oraz rozstrzygnac stosowanie urzadzen pomocniczych, niezbednych do pracy maszyny (np.
napedów pomocniczych, ukladu hamulcowego, ukladu chlodzenia), które moga wplywac na
mierzony halas lub dzwieki zaklócajace [23]. Zaleca sie przeprowadzanie pomiaru halasu
w ustalonych, typowych warunkach eksploatacyjnych maszyny [23]:
 • podczas normalnego obciazenia i normalnej predkQsci, odpowiadajacych np. najczesciej
stosowanemu procesowi technologicznemu,
• podczas obciazenie calkowitego,
• bez obciazenia,
• w róznych warunkach, np. podczas realizacji róznych typowych czynnosci maszyny.

w (BO) :..
: ;~~:'.:
l,~lUlterkl
..

.'.il
Czasem
. (Hz= Qbr/mln/80)
obrotowej
temperaturze
Pospolita
maszynach.
Poluzowanie
przy
Powszechny
Wystepuje
• liczba Obr/s
N-~iaW~iNiestabilny
bletnl
DelekI
1x
3~iwOic
(np.
Nieco
wewn.
Defel<1 blotnl
x
Srednica
Pod
polowa
(np.
wysokich
usterka
elach
walumoze
eksploatacyjnej
powód
Równiez
obr/mindominu~eej
i 4maszynach
Glównie
Promie-
CZtftctllwck
Czesto
dokladnie
1/3
Zwykle
w
(42%
obr/min
xGlównie
maszynach
zewn. _Kierunek
kulkl/(Hz) f(Hz)
:
poziom wibracji.
T
I
harmoniczne
njowy
promIe-
I60
nizsza
promie-
(21 xx1/2
2obr/mln
maszyn
niowy
nlowy
osiowy do I
niz
predkosci
obr/min
nlowy
I,w [
do
turbinowych).
czestotllwos-
uwidaczniBc
nadmiernego
wibracje n• .Czestotliwosc
turbinowych).
kHz)
udlIrów
48%)
obr/mln
olub
obr/min
Defel<1
1-( ~g ~gII)'
sie
•Uwagi
of Raba
bletni
duzej
1Hz)
I
Promle-
tylko
kulek
wewn.
l, ( , - Ces Cos;1)
czesto z udarami
t
lubudarów:
Srednica
(PD)
• poziomu
podzialu
I(Hz)
predkosci
styku li -
Promie-
rolek
wibracji
1 ~gwzgledem biezni zewn •
I, ( + w Cos ,i)

-I"

Czeitotliwojó ClolllinuMcej
.• k!:adolrej wibl'a!:ii I Kierunek Uwag;
~.,(ta.. •.Obr/ril"'lIOf

Glównie Wibracje wzbudzone przy przekraczaniu predkosci krytycznej

Krytyczna predkosc
Wir hlllere:zowy walu promie- watu utrzymuja sie przy wyzszych predkosciach walu. Mozna
niowy czasem usunac przez dociagniecie srub elementów wirnika.

ZniazCZOM lub CzestotliwosCi zaze- Promie- Wstegi boczne wokól czestotliwosci zazebiania wskazuja na mo-
biania (obr/min walu x dulacje (np. mimosród) z czestotliwoscia równa "odstepowi"
"zutyte kol. liczba zebów) oraz har-
niowy i
Wsteg bocznych. Zwykle wykrywalne tylko przy pomocy bardzo
.~b8t. moniczne osiowy
wasko pasmowej analizy cepstrum. l
Luzy' 2x obr/min Równiez pod-Ilnterharmoniczne. jak przy luzach lozyska Slizgo-
mechaniczne wego

Uszitodzoriy pas 1.2.3 I 4 x obr/mln Promie- Problem moze byc zwykle dokladnie zidentyfikowany wizualnie
nepedowy. pasa niowy za pomoca stroboskopu.

Niezr6Wnowazone 1 x obr/mln l/lub

wielokrotnosc przy Glównie
ally poStepowo-
zwrotne plIry
ail
I niezrównowazeniu
wyzszego
promie-
niowy
stopnia
Czestotliwosc Promie-
Wzrost "mijania" lopatek
niowy I Wzrastanie poziomu oznacza wzrost turbulencji
turbulencji (liczba lopatek x
obr/min) I harmoniczne osiowy

1 x obr/mln wzglednie Promie-

WlbrllCje
"wzbudzane 1 lub 2 x czestotliwosc
niowy j Powinny zaniknac po wylaczeniu pradu
synchronizacji
elektrycznie osiowy

Rys. 5. Karta 'Wibracyjnej identyfikacji usterek [22]

 Przed przystapieniem do pomiarów halasu nalezy dokladnie zapoznac sie z istniejacymi
normami krajowymi i miedzynarodowymi dotyczacymi konkretnej maszyny lub urzadzenia
[7]. Normy te omawiaja zarówno technike pomiarowa, jak i dane techniczne przyrzadów po-
miarowych. Zawieraja takze opisy szczególowo zdefiniowanych metod pomiarowych. Ich
znajomosc jest niezbedna do przeprowadzenia dokladnych i powtarzalnych pomiarów.

3. PODSTAWOWE POJECIA ZWIAZANE Z POMIARAMI HALASU

Poziom cisnienia akustycznego Lp jest definiowany
Lp = 20 lOglO (pipo) [dB] (1)
przy czym: p - s.~~ec~e cisnienie akus!yc.zn~ w danym p~nkcie pola.5akus~cznego,
po -Clsmeme akustyczne odnieslema (po = 2 10 Pa = 2 10 N/m).
Poziom mocy akustycznej Lw
Lw = 10 lOglO (PIPo) [dE] (2)
przy czym: P - zmierzona moc akustyczna,
p o -wzorcowa moc akustyczna wyrazona w tych samych jednostkach co P
(Po= 1 pW).
Poziom natezenia dzwieku LI (natezenia akustycznego)
LI=lOloglO(I/IoJ [dB] (3)
.. przy czym: I- wartosc zmierzonego natezenia dzwieku,
..• l" wartosc natezema
0- .. o dni eSlema
.. ('T = 10-12WI m2) .
J.O
Przyjmuje sie, ze w osrodku powietrznym poziom cisnienia akustycznego Lp równa sie
liczbowo poziomowi natezenia dzwieku LI [4].
. Skorygowany poziom cisnienia akustycznego A LpA jest poziomem cisnienia aku-
stycznego uwzgledniajacym korekcje czestotliwosciowa z uzyciem filtra typu A
Poziom cisnienia akustycznego w pasmie czestotliwosci jest poziomem cisnienia aku-
stycznego zmierzonym z uzyciem filtru pasmowego.
Oktawa - zakres czestotliwosc~ dla których stosunek czestotliwosci granicznych wy-
nosi 2. Tercja - zakres czestotliwosc~ dla których stosunek czestotliwosci granicznych wy- .
nosi 1,26.
Filtr oktawowy - filtr srodkowo - przepustowy o pasmie przenoszenia równym okta-
wie. Filtr tercjowy - filtr o pasmie przenoszenia równym 1/3 oktawy.
Widmo halasu - wartosci poziomu cisnienia akustycznego w pasmach czestotliwosci
..o okreslonej czestotliwosci przenoszenia.
Miernik poziomu dzwieku jest przyrzadem pomiarowym skladajacym sie z mikrofonu
pomiarowego, cechowanego wzmacniacza i przyrzadu wskaznikowego, umozliwiajacy okre-
slenie poziomu cisnienia akustycznego w decybelach oraz skorygowanego poziomu cisnienia
akustycznego w dB(A). :Miernik powinien spelniac wymagania ujete w normie [23].
Punkt pomiar.owy - punkt, w którym znajduje sie mikrofon podczas pomiaru. Po-
wierzchnia pomiarowa - umowna powierzchnia, na której rozmieszczone sa punkty pomia-
rowe.

4. :METODY WYZNACZANIA HALASU MASnrN

Halas maszyn moze byc wyznaczany z uzyciem róznych metod [24], których zestawie-
nie przedstawia tabela l.Wybór najwlasciwszej metody pomiaru nalezy przeprowadzic w za-
leznosci od warunków najwiekszej dokladnosci pomiaru, rodzaju i rozmiarów przestrzeni
pomiarowej, rozmiarów maszyn, sposobu ich montazu, warunków eksploatacyjnych itp.
Przedstawione metody pomiaru halasu emitowanego przez maszyny nalezy stosowac w usta-
lonych warunkach doswiadczalnych i eksploatacyjnych [24]. Nie nadaja sie one do pomiarów
 halasu wytwarzanego przez srodki transportu, w czasie ich ruchu oraz do pomiarów halasu w
kanalach wentylacyjnych, przewodach powietrznych itp. Dotycza one pomiarów halasu roz-
przestrzeniajacego sie w powietrzu i ustalaja wymagania o charakterze akustycznym wywie-
rajace wplyw na dokladnosc pomiarów. Zmierzone parametry akustyczne mozna wykorzy-
stywac do [24]:
• okreslania poziomu dzwieku A lub poziomu cisnienia akustycznego w pasmach czestotli-
wosci F okreslonej odleglosci od zródla,
• porównywania poziomów halasu emitowanego przez maszyny jednego lub róznych ty-
pów,
• porównywania poziomów halasu z ustalonymi wartosciami granicznymi,
• projektowania, realizacji i oceny przedsiewziec podejmowanych dla zmniejszenia halasu.

Tabela l.

Nazwa meto- halasu wosci

Do
zródla Poziom
halasu
halasu
Halas
Poziom
halasu
.Dokladnosc
Charakter
Wielkosci
celów
Halas
przestrzeni
scikomory
do celów
Docelów
docelów
rodzajehalasu
rozmiarami
technolo-
docelów
czone
technicznych
narzedzie,
Wieksza
Wszystkie
Maszyna,
poziom
Ograniczone
Wszystkie
NieMaszyna,
Wszystkie
Poziom
nej
technicznych
mniejsza
poziom
rodzaje
Objetosc
Brak:
Mniejsza
technicznych
Rozmiary
zródlo
cisnienia
niz
urzadzenie
lpomiarowej
technicznych
0,5%%
Wieksza Poziom
zespoly
objetosci
przestrzeni
technolog.,
giczne
pomiaruobjeto-
ustalony,
danych
maszyny
sowy
stycznego
urzadzenie
maszyny
nieimpuI-
w
Poziom nej
rodzaje
zespolynizdzwieku
nej
pasmach
mocy mocy
cisnienia
ograni-
w pasmach
oddzwieku
poziom
cisnienia
poziom
akustycznego
niz w A
aku-
cisnienia
Wielkosci
wmierzone
A
tliwosci
halasu A A
Aobliczane
akustycznej
czesto-
mocy
aku-
mocy
Skorygowany
Skorygowany
poziom
mocy
w ustalony
pasmach
pasmach
pasmach
Skorygowany
dzwieku A czestotliwosci
akustycz-
akustycz-
akustycznej
mocy
czestotli-
akustyczriej
aku-
stycznego w poziom
czesto-
poziom
czesto-
akustycz-
poziom
pasmach dzwieku
czestotliwosci A (specj.
czestotliwosci, tliwosci
tliwosci,
czestotliwosci regul
poziom tliwosci,
wskaznik
czasu tliwosci
poglosu)wskaznik
kierunkowosci
pomiaru
Metoda tech-

Podczas pomiarów halasu poszczególnych maszyn w zadanych warunkach eksploata-

cyjnych nalezy wyznaczyc nastepujace parametry akustyczne [24]:
• skorygowany poziom mocy akustycznej A (obowiazkowo),
• poziom dzwieku A na stanowisku pracy (obowiazkowo dla maszyn ze stalym stanowi-
skiem pracy),
• poziom mocy akustycznej w pasmach czestotliwosci,
• poziom cisnienia akustycznego w pasmach czestotliwosci na stanowisku pracy (dla ma-
szyn ze stalym stanowiskiem pracy,
• wskaznik kierunkowosci zródla halasu (w razie koniecznosci),
• poziom cisnienia akustycznego w pasmach czestotliwosci i poziom dzwieku A mierzone
w okreslonych punktach pomiarowych (np. w razie niemoznosci okreslenia poziomu mo-
cyakustycznej).
 Protokól badan halasu maszyn powinien zawierac nastepujace dane [24):
~ nazwe pomiaru i dane ogólne (miejsce przeprowadzenia pomiarów, date, nazwe instytucji,
wymagania dotyczace pomiarów),
~ dane o badanej maszynie (nazwa, rodzaj, typ, numer fabryczny, producent, rok produkcji,
wymiary maszyny, sposób obslugi, osprzet i wyposazenie, urzadzenia pomocnicze wla-
czone podczas pomiarów),
~ . sposób ustawienia maszyny (wysokosc nad powierzchnia odbijajaca, odleglosc od innych
powierzchni),
~ sposób zamontowania maszyny na stanowisku pomiarowym (obecnosc lub brak amorty-
zatorów, posadowienie na oddzielnym fundamencie, plycie, stole itp.),
~ warunki pracy maszyny w czasie badan (moc, predkosc obrotowa, proces technologiczny,
material obrabiany itd.),
~ dane o przestrzeni pomiarowej (rodzaj, oznaczenie, rozmiary, objetosc, wykonczenie po-
wierzchni, obecnosc wykladzin dzwiekochlonnych, warunki atmosferyczne w czasie po-
miarów),
~ dane o przyrzadach pomiarowych, rodzaj, typ, producent, numer fabryczny, wykorzysty-
wane charakterystyki, pasma czestotliwosci, data ostatniej legalizacji, Polska Norma
i metoda kalibracji,
~ oznaczenie Polskiej Normy i metoda pomiaru halasu, rodzaj powierzchni pomiarowej,
odleglosc pomiarowa, polozenie i liczba punktów pomiarowych,
~ poziomy dzwieków zaklócajacych w pasmach czestotliwosci, zmiany ich w czasie, przy-
jete poprawki,
~ sprawdzenie pola akustycznego, (metody badan, wyniki badan, przyjete poprawki),
~ zmierzone poziomy cisnienia akustycznego w pasmach czestotliwosci i poziom dzwieku
A w punktach pomiarowych, skorygowane poziomy,
~ srednie poziomy cisnienia akustycznego w pasmach czestotliwosci, sredni poziom dzwie-
kuA
~ wartosci wynikowe (skorygowany poziom mocy akustycznej A, poziom mocy w pasmach
czestotliwosci, wskaznik kierunkowosci, blad pomiaru),
~ uwagi i uzupelnienia (np. dane o halasie na stanowisku pracy).

5. WARUNKI PRZEPROWADZANIA POMIARU HALASU OBRABIAREK

Do przeprowadzenia w ramach cwiczenia pomiarów testowych halasu wybrano jako

obiekt obrabiarke i zastosowano procedure pomiarowa wraz z kryterium oceny i wartosciami
dopuszczalnymi halasu zaczerpnietymi z polskiej normy [6]. Parametry akustyczne obrabia-
rek okresla sie w odleglosci 1 m od obrysu obrabiarki. W pomieszczeniu, w którym przepro-
wadza sie pomiary powinno wystepowac swobodne pole akustyczne. Wlasnosci akustyczne
podloza powinny byc jednakowe na powierzchni ograniczonej polozeniem punktów pomia-
rowych i pozwalajace traktowac je jako odbijajace halas [3]. Badana obrabiarka powinna byc
ustawiona zgodnie z dokumentacja techniczno-ruchowa. Punkty pomiarowe nalezy rozmie-
scic na powierzchniach prostopadloscianu, którego sciany otaczaja obrabiarke (lub te jej
czesc, która mozna uznac za glówne zródlo halasu) w odleglosci 1±O,l m od obrysu w plasz-
czyznach oddalonych o 1,5 m oraz /z + 1 m od powierzchni podloza, na którym ustawiona jest
obrabiarka (rys. 6).
Liczba punktów pomiarowych nie powinna byc mniejsza niz 16. W pewnych przypadka
dopuszcza sie jednak zmniejszenie liczby punktów pomiarowych [6):
• jezeli spelniona jest zaleznosc /z + 1 m < 3 m, wówczas dopuszcza sie pomiar w osmiu
punktach pomiarowych lezacych na plaszczyznie odleglej od powierzchni podstawy obra-
biarki o 1,5 m (punkty 1 - 8 wedlug rys. 6),
 • jezeli w niektórych punktach poziom dzwieku jest dla wszystkich obrabiarek tego samego
typu zawsze znacznie wiekszy (> 3 dE(A)) niz w punktach pozostalych, dopuszcza sie w

-
badaniach odbiorczych wykonywanie pomiaru wylacznie w miejscach podwyzszonego,
halasu.
3I.-----
. /1-8
l/ ~/
1:/ .. I
7' c:
punkty zasadnicze 9.10, 16
"- ~,
fUS "'-
,/i3,7

~/
--, f4 f11
,S
, TI --, p
x8/ 7
215p,8 ---:--x
12.13,

I ,
q:
I F--t
'
••...
lr')
16 .:JlRnx
',,-
diy
i fO
4,5,6
RlJx
lx'
n-
lO ,,I RlJl

6
e:
!~
5
z
~
I
J lfl- I
'-..J
! -

2,'8'

5'

Rys. 6 Schemat rozmieszczenia punktów pomiarowych podczas pomiaru halasu obrabiarki [6]

Przed przeprowadzeniem pomiarów nalezy sprawdzic pole akustyczne w pomieszcze-

niu. Do pomiaru wykorzystuje sie badana obrabiarke i wielokierunkowe, szerokopasmowe
zródlo dzwieku (40 - 12500 Hz). Pomiary przeprowadza sie zgodnie z norma [6].
Podczas pomiarów halasu emitowanego przez obrabiarke mikrofon powinien byc usta-
wiony kolejno w przyjetych punktach pomiarowych i skierowany w strone zródla dzwieku. W
kazdym punkcie nalezy wykonac pomiar halasu emitowanego przez maszyne i halasu zakló-
cajacego, pochodzacego od innych zródel. Poziom halasu tla powinien byc mniejszy co naj-
mniej o 10 dB(A) od halasu emitowanego przez obrabiarke. Jezeli róznica jest mniejsza i za-
wiera sie w przedziale od 4 do 9 dE(A) to od zmierzonego poziomu halasu obrabiarki nalezy
odjac poprawke. Pomiarów poziomu dzwieku nie nalezy wykonywac w przypadku, gdy róz-
nica pomiarów jest mniejsza niz 4 dE (A).
Róznica pomiarów: 4 - 5 dE(A) ~ Poprawka: 2 dE(A)
6 - 9 dE(A) ~ 1 dE(A)
 Pomiary przeprowadza sie na biegu jalowym obrabiarki, w ustalonych warunkach ru-
chowych i cieplnych, bez zamocowanych przedmiotów obrabianych i narzedzi. Parametry
ruchowe obrabiarki nalezy okreslic na podstawie \\,stepnych pomiarów. Nalezy przyjac para-
metry, przy których poziom halasu jest najwiekszy. Parametry te powinny byc ujete w warun-
kach odbioru technicznego obrabiarki. W punkcie pomiarowym, w którym stwierdzono naj-
wyzszy poziom dzwieku dla okreslonych parametrów ruchowych obrabiarki, nalezy wyzna-
czyc poziomy cisnien akustycznych w pasmach oktawowych lub tercjowych [6].
Halas obrabiarki uznaje sie za dopuszczalny, jezeli w zadnym z punktów pomiarowych
wartosci poziomu dzwieku w dB(A) nie przekraczaja wartosci dopuszczalnych podanych w
normie [6] lub nie przekraczaja wartosci dopuszczalnych (tabela 2 [6]) mierzonych w pa-
smach oktawowych lub tercjowych (oznaczonych symbolem OSO (rys. 7) - ograniczenie

"
szumów obrabiarek). Wartosci dopuszczalnych poziomów dzwieku obrabiarek i okreslony
typ krzywej OSO uzaleznione sa od rodzaju obrabiarki i jej rozmiarów, wyrazonych z uzy-
ciem wielkosci charakterystycznej dla danej obrabiarki.

.".
,
,
-I
~, 'l?82 30:'0
~jl .1l~
t 73
68
iOOO

1(10 ~I)(J
I
~"
63
.~'
1000 LUlJU

f{Hz] ~

Rys. 7. Krzywe OSO dopuszczalnych poziomów dzwieku obrabiarek

Tabela 2.

Czestotliwosc
63
1000
75
80
4000
67
77
125
80
40
70
50 500
69
7973
83
5000
82
2000
250
7278
74
81 dB(A)
800
1250
74
1600
68
73
78
160
400
315
3150
2500
1000
630
72
77
12500
71
76
64
69
8000
200
100
6300
75,5
31,5
74,5
84,5
65,5
70,5
79,5 dB[Hz]
(A) 68
73
63 7687
86
8177
82
tercjowego
terciowego
srodkowa
OSO 70
jete gruba linia
 6. OBIEKT I CEL BADAN ORAZ SPOSÓB REALIZACJI POMIARÓW

Obiektem badan jest frezarka wspornikowa FWD-32J fIrmy JAFO. Schemat kinema-
tyczny jej riapedu glównego przedstawia rysunek 8. Celem badan jest okreslenie czy fre-
zarka spelnia wymagania odbiorcze odnoszace sie do dopuszczalnego poziomu halasu
oraz identyfikacja gló~nego zródla. ha~asu w napedzie glównym frezarki.
~;Z.r/3!.={]63

1%~:: I,SB
2Jh~;: 0,92
35"/1; =.{,29

.2%.2 ::: ~?5"

'J~$=qbS

Z;tb = 0S

2>7f~::{PV

Rys. 8. Schemat kinematyczny napedu glównego frezarki FWD-32J

Przeprowadzane pomiary powinny miec nastepujacy przebieg:

1. Naszkicowanie rzutu frezerki i zaznaczenie punktów pomiarowych (por. rozdz. 5).
2. Wyznaczenie poziomu cisnienia akustycznego tla (przy wylaczonej obrabiarce).
3. Wyznaczenie na biegu jalowym parametrów ruchowych frezarki (rózne predkosci obro-
towe wrzeciona), przy których obrabiarka emituje najwiekszy halas.
4. Wybór punktu pomiarowego, w którym dla wybranych parametrów ruchowych wystepuje
najwiekszy poziom halasu.
5. Pomiar skorygowanego poziomu cisnienia akustycznego A i poziomów cisnienia aku-
stycznego w oktawowych pasmach czestotliwosci (sporzadzenie wykresu) - wedlug wzo-
ru przedstawionego na rysunku 9.
90 - -....,
....a-
-o --..
--o
1\
- -
V
~
iii
:!!.
80 I \",
-c- ktzywa 0$0-75
~
dopuszczalnego poziomu halasu
1-<>- wyznaczony poziom halasu

'"o

i~

'":.•r
.!!
70

60
"c:
'E
:!!l
u
g
N 50
t?

Czestotiiwosc [Hz]

Rys. 9. Przykladowy wykres widmowy halasu obrabiarki wraz z krzywa OSO-75

 6. Dobór na podstawie normy [6] odpowiedniej krzywej OSO dla badanej frezarki i porów-
nanie zmierzonych wartosci z wartosciami dopuszczalnymi (naniesc krzywa OSO na spo-
rzadzony wykres) (por. rys. 9); ocena badanej frezarki ze wzgledu na emisje halasu.
7. Pomiar skorygowanego poziomu cisnienia akustycznego A dla wszystkich predkosci ob-
rotowych wrzeciona (sporzadzenie wykresu) i na tej podstawie znalezienie w lancuchu ki-
nematy~znym frezarki (rys. 10) elementów emitujacych najwiekszy halas.
B8

g84

r1\ /
ID

V/ f'
:!1.
«o
iil' BO r\ -..l
I I/ .\ li
\
!i
~
l,.-

~ 76
a'
\t
~
..,
~o 72
llQ.
~68
~
~
~ 64
40 BO BO 100 300 500 700 900
50 70 90 200 400 600 eoo 1000
Predkosc obrotowa WIZeclona n [obr/mln]

Rys. 10. Przykladowa zaleznosc skorygowanego poziomu cisnienia akustycznego A

od predkosci obrotowej wrzeciona frezarki

8. Wyznaczenie waskopasmowego widma halasu dla wybranych parametrów ruchowych,

przy których wystepuje najwiekszy poziom halasu i okreslenie czestotliwosci dzwieków,
przy których wystepuja najwieksze wartosci amplitudy prazków w widmie.
9. Pomiar wrzeciona frezarki z uzyciem analizatora drgan.
10. Obliczenie czestotliwosci wymuszen pochodzacych od ukladu kinematycznego dla rze-
czywistej predkosci obrotowej wrzeciona
11. Sprawdzenie czy obliczeniowe czestotliwosci wymuszen znajduja odzwierciedlenie
w zmierzonym waskopasmowym widmie halasu i czy czestotliwosci odpowiadajace naj-
wiekszym amplitudom prazków w widmie sa zwiazane z wczesniej zlokalizowanym miej-
scu ukladu kinematycznego, w którym wystepuje najwiekszy poziom halasu.
Do realizacji pomiarów beda wykorzystane: analizator dzwieku i drgan SVAN 912AE
[25] firmy SVANTEK i dwukanalowy analizator waskopasmowy 2034 [26] firmy Brue1. &
Kjaer. W obu przyrzadach pomiarowych ich sterowanie odbywa sie na zasadzie konwersacyj-
nej. Uzytkownik moze je zaprogramowac wybierajac odpowiednia opcje z MENU. Analizator
SVAN 912AE jest nowoczesnym przyrzadem przenosnym, przeznaczonym dla szerokiego
grona uzytkowników do wykonywania pomiarów akustycznych, monitorowania halasu w
srodowisku, pomiaru zagrozen w miejscu pracy, oceny wplywu drgan na czlowieka oraz mo-
nitorowania stanu maszyn. Analizator 2034 jest nieprzenosnym przyrzadem profesjonalnym,
przeznaczonym do realizacji zaawansowanych analiz sygnalów halasu i drgan.
Przyrzad SVAN 912AE umozliwia pomiar poziomu dzwieku w zakresie od 15 dB do
136 dB dla czestotliwosci od 0,1 Hz do 45,2 kHz. Charakterystyka zamontowanego mikrofo-
nu pojemnosciowego typu SV02-04 umozliwia poniiar cisnienia akustycznego w zakresie od
·0,1 Hz do 10000 Hz. Przyrzad jest wyposazony w filtry korekcyjne A, C, G, Lin, HP, a takze
w cyfrowe fIltry pasmowe: oktawowe i tercjowo - oktawowe. Posiada on dwa wbudowane
procesory sygnalowe umozliwiajace przeprowadzanie w czasie rzeczywistym analizy wasko-
pasmowej FFT i analizy statystycznej. Wyniki pomiarów moga byc zapamietywane w 1 MB
pamieci przyrzadu lub przesylane laczem RS 232 do komputera, na którym mozliwe jest wy-
korzystanie innych systemów obróbki sygnalów.
 Analizator 2034 jest bardzo przydatny do identyfIkacji zródel halasu. Umozliwia on
wyznaczenie z bardzo duza rozdzielczoscia widm czestotliwosciowych halasu i drgan w za-
kresie czestotliwosci od O,lHz do 25,6 kHz. Charakterystyki uzywanych do analizy halasu
mikrofonów pojemnosciowych typu 4183 umozliwiaja pomiar cisnienia akustycznego w za-
kresie od 0,1 Hz do 10000 Hz. Analizator ze wzgledu na dostepne dwa synchroniczne kanaly
pomiarowe stwarza mozliwosc pomiaru poziomu natezenia dzwieku przy uzyciu specjalnej
dwumiIq,ofonowej sondy pomiarowej oraz równoczesnego pomiaru poziomu dzwieku i drgan
(w celu ustalenia ich korelacji). Przyrzad posiada procesor realizujacy funkcje przetwarzania
sygnalów, miedzy innymi analizy autokorelacji i wzajemnej korelacji, wyznaczania cepstrum,
calkowania i rózniczkowania sygnalów. Jest wyposazony w lacze pomiarowe IEEE 488
umozliwiajace komunikowanie sie z komputerem.
Funkcj e obu przyrzadów, które beda wykorzystywane do wykonania pomiarów oraz
sposób obslugi beda omówione w trakcie cwiczenia.

LITERATURA

[1] EnviroTour a polityka legislacyjna Unii Europejskiej w dziedzinie halasu. Miedzynarodowy magazyn aktu-
alnosci firmy Briiel&Kjaer Nr 2,2001,6-9.
[2] Weck M.: Akustisches Verhalten von Werkzeugmaschinen. W: Seminar Steigenmg der Genauigkeit von
Werkzeugmaschinen. Messung - Beurteilung - Optimierung. 23. - 24. November 1995, ADITEC, Aachen
1995.
[3] PNrr~1009 Slownictwo telekomunikacyjne. Elektroakustyka. Nazwy i okreslenia. (Projekt normy)
[4] Renowski J.: Halasy i wibracje. Wskazniki i kryteria wyboru. Wyd. PWr., Wroclaw 1976
[5] Soundlntensity. Briiel & KjaerBooklet BR 0476-11. Naenun 1986
i
[6] PN-77/M-55725 Obrabiarki do metali. Metoda badania dopuszczalne poziomy halasu.
[7] Pomiary dzwieków. Broszura BIiiel & Kjaer, Naenun
[8] Cyrek M: Pomiar glosnosci pracy obrabiarek W: Maszyny i urzadzenia wytwórcze. Konstruowanie obra-
biarek. Cwiczenia laboratoryjne. Skrypt Politechniki Wroclawskiej. Wyd. PWr., Wroclaw 1980
[9] PN-EN 60034-9: 2000 Maszyrry elektryczne wirujace. Dopuszczalny poziom halasu.
[10] PN-93/E~4257.01 Maszyrry elektryczne wirujace. Metody pomiaru halasu. Metoda techniczna do stosowa-
nia w swobodnym polu akustycznym nad powierzchnia odbijajaca dzwiek.
[11] PN-93/E~4257.02Maszyny elektryczne wirujace. Metody pomiaru halasu. Metoda orientacyjna.
[12] PN-72/M-43120 Wentylatory. Metody pomiaru halasu.
[13] PN-80/M-43122 Wentylatory. Halas. Wartosci dopuszczalne.
[14] PN-ISO 4412-1: 1996 Napedy i sterowania hydrauliczne. Metody badan do wyznaczania poziomu halasu
rozprzestrzeniajacego sie w powietrzu. Arkusz 1: Pompy.
i
[15] PN-86/M-44011 Pompy wirowe. Dopuszczalne wartosci parametrów akustycznych metody pomiarów.
[16] PN-EC 1063: 1996 Pomiar halasu powietrznego emitowanego przez turbiny i maszyny napedowe.
[17] PN-92/S~4051 Pojazdy samochodowe i motorowery. Dopuszczalny poziom halasu zewnetrznego. Wyma-
i
gania badania ..
[18] PN-90/S~4052 Samochody. Dopuszczalny poziom halasu wewnatrz pojazdu. Wymagania i badania.
[19] PN-92/K-ll000 Tabor kolejowy. Halas. Ogólne wymagania i badania.
[20] PN-ISO 7960: 2000 Halas obrabiarek. Warunki pomiarów dotyczace obrabiarek do drewna.
[21] PN-ISO 8579-1: 1996 Przepisy odbioru przekladni zebatych. Okreslanie poziomu mocy akustycznej halasu
emitowanego przez przekladnie zebate przenoszonego przez osrodek powietrzny.
[22] Monitorowanie stanu maszyn. Briiel & Kjaer Booklet BR 0446-11.
[23] PN-811N~1306 Halas. Metody pomiaru. Wymagania ogólne.
[24] PN-79rr~6460Mierniki i
poziomu dzwieku. Ogólne wymagania badania.
[25] SVAN912AElnstrukcja obslugi. SVANTEK Warszawa 2001.
[26] Dual Channel Signal Analyzers Types 2032 and 2034. A World of Applications. BIiiel & Kjaer Booklet
BA 0079-11. Naenun