Człowiek żyje w świecie dźwięków.

Docierają one do niego w pracy, w mieszkaniu, na uli-

cy i miejscach przeznaczonych na odpoczynek, więc zwykle nie pamięta o tym, że:
 słuch jest jednym z najważniejszych zmysłów, pełniącym bardzo ważną funkcję w sze-
roko pojętej komunikacji międzyludzkiej;
 w przypadku uszkodzenia słuchu dostęp do informacji i możliwość korzystania z no-
woczesnych technologii informatycznych mogą być poważnie ograniczone lub wręcz
uniemożliwione.

Otaczają nas dźwięki słyszalne, czyli o zakresie częstotliwości i natężeń, które człowiek
słyszy, oraz dźwięki zbyt ciche bądź zbyt niskie (infradźwięki) i zbyt wysokie (ultradźwię -
ki), by mogły być zarejestrowane przez ucho przeciętnego człowieka.
Jednostką opisującą natężenie dźwięku jest decybel (dB). Decybel nie określa głośności
,dźwięku, gdyż jest on parametrem subiektywnym — zależy od wrażliwości ucha słuchacza.
Zakres pełnej słyszalności człowieka o normalnym słuchu jest zawarty pomiędzy progiem
słyszalności O decybeli (dB) a progiem bólu wynoszącym 130 dB. O dB to idealna cisza
możliwa do osiągnięcia tylko w laboratoriach badawczych, a przy 130 dB dźwięk jest tak
intensywny, ze zamiast go słyszeć, odczuwamy ból.
Dźwięki — w zależności od stopnia natężenia, częstotliwości, barwy, długości trwa nia
— wpływają pozytywnie lub negatywnie na stan psychiczny człowieka. Mogą prze-
szkadzać, wywoływać przykre odczucia słuchowe i oddziaływać szkodliwie na ludzkie
zdrowie. Ta szkodliwość wzrasta wraz ze wzrostem natężenia dźwięku i zwiększeniem
'ego częstotliwości.
ZAPAMIĘTAJ
Hałas to wszelkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe, uciążliwe lub szkodliwe dźwięki
oddziaływujące na narząd słuchu i inne zmysły człowieka, przeszkadzające w wykony waniu
czynności lub utrudniające wypoczynek.
8.2. Skutki oddziaływania hałasu na organizm człowieka
Hałas atakujący ludzkie uszy powszechnie i z różnorodnych źródeł stanowi poważne za-
grożenie dla zdrowia i jest narastającym problemem społecznym. Z danych Ministerstwa
Ochrony Środowiska wynika, że około:
 450 milionów mieszkańców Europy (65% populacji) przez 24 godziny na dobę jest na-
rażonych na oddziaływanie hałasu o natężeniu 55 dB, który wywołuje niepokój i nega-
tywnie wpływa na zdrowie;
 Ponad 113 milionów ludzi (17% populacji) jest narażonych na hałas o natężeniu powyżej
65 dB, to znaczy do poziomu, w którym obserwuje się poważne negatywne skutki
zdrowotne;
 Ponad 10 milionów (1,4% populacji) ludzi żyje w środowisku, w którym hałas przekra-
cza poziom 75 dB przez 24 godziny na dobę, co jest niedopuszczalne;
 30 mln pracowników w Europie jest narażonych na hałas stwarzający ryzyko uszkodze-
nia słuchu (w Polsce ponad 0,5 mln).
Klasyfikacja hałasu w zależności od jego źródła:
 hałas przemysłowy (na stanowiskach pracy i w otoczeniu zakładu),
 hałas komunikacyjny (drogowy, kolejowy i lotniczy),
 hałas osiedlowy (komunalny, mieszkaniowy).
Zagrożenie dla zdrowia człowieka stanowią wszystkie rodzaje dźwięków (słyszalne, ul-
tradźwięki, infradźwięki) i dlatego dla każdego rodzaju hałasu są ustalane i wprowadzane
normatywy higieniczne, określające jego dopuszczalne wartości w środowisku i na stano-
wiskach pracy.
 Dopuszczalna ze względu na ochronę słuchu (kryterium szkodliwości) wartość pozio mu
ekspozycji na hałas, odniesiona do ośmiogodzinnego dobowego wymiaru (LEX, 8 h), to
85 dB.
Dopuszczalny poziom hałasu w środowisku określa Rozporządzenie Ministra Ochrony Śro-
dowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku.
PN-N-01307:1994 — dopuszczalny równoważny poziom dźwięku w czasie pobytu pra-
cownika na stanowisku pracy biurowej:
 55 dB w pomieszczeniach administracyjnych, biurowych i do prac koncepcyjnych,
 65 dB — w sekretariatach i biurach obsługi klienta,
 75 dB — w pomieszczeniach ze źródłami hałasu.

Według zaleceń normy ISO 9241-6 dotyczącej wymagań ergonomicznych dla stanowisk
łcy z komputerami, w przypadku wykonywania trudnych i złożonych zadań równoważ-
poziom dźwięku nie powinien przekraczać 35-55 dB.
W dużych miastach procent populacji narażonej na oddziaływanie hałasu o natęże i
szkodliwym dla zdrowia jest dwu-, trzykrotnie większy niż w innych rejonach kraju ?dnio
hałaśliwa ulica to 60 dB, bardzo ruchliwa — 80 dB, pociąg pośpieszny w odległo3,5 m —
100 dB).
ZAPAMIĘTAJ
dłuższe oddziaływanie hałasu o dużym natężeniu dźwięku powoduje częściową utratę
słu. a nawet zupełną głuchotę.

Maksymalne natężenie dźwięku odbieranego przez człowieka wynosi 140 dB, powyżej
granicy następuje uszkodzenie mechaniczne uszu powodujące bardzo silny ból.
Na stanowiskach pracy wymagających porozumiewania się między pracownikami lub
-w =sporcie, gdzie duże natężenie dźwięku przeszkadza w odbieraniu sygnałów dźwię -
izwych, hałas może być przyczyną wypadku.
Sk- wyniku procesów związanych z naturalnym starzeniem się organu słuchu powstają
.
.ologiczne ubytki słuchu.
W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że błona bębenkowa ucha, zamieniająca
dźwiękowe w drgania mechaniczne, pod długotrwałym wpływem tych fal zwiększa
.~14 grubość i trzeba coraz to większej siły, aby wprawić ją w drgania. Dwudziesto rii
człowiek ma przeciętnie fizjologiczny ubytek słuchu około 1,3 dB, pięćdziesięcioletni
— :8 dB, a osiemdziesięcioletni — 44 dB.
ZAPAMIĘTAJ
Obecnie coraz większa liczba trzydziestolatków ma słuch osób sześćdziesięcioletnich.
Liczba młodych ludzi i dzieci z ubytkami słuchu systematycznie rośnie. Co trzeci Polak ma
problemy ze słuchem, a co szóste dziecko w wieku szkolnym — zaburzenia słuchu.

Szkodliwe działanie hałasu polega głównie na uszkodzeniu narządu słuchu. Wiel kość i
rodzaj tych uszkodzeń zależy od: natężenia dźwięku, czasu jego działania, ro dzajów
częstotliwości i charakteru dźwięku (ciągły, impulsowy). Ocena, czy dźwięk jest hałasem,
jest zwykle subiektywna i zależy od tego, czy jest to dźwięk pożądany i jaki jest
nasz stosunek do niego. W zasadzie dla narządu słuchu jest obojętne, z jakiego źródła
pochodzi uszkadzające go 100 dB — przebywanie w kuźni, dyskotece czy na rajdzie mo-
tocyklowym powoduje:
 czasowe lub trwałe obniżenie progu słyszalności,
 zmiany patologiczne ucha (przewlekły uraz akustyczny).
 Hałas działa na narząd słuchu i na cały organizm człowieka. Wpływa na szybsze po -
wstawanie zmęczenia, zakłócenie uwagi i orientacji, obniżenie wydajności pracy. Może
być też przyczyną pojawiania się objawów nerwicy u pracowników. Te zjawiska są efektem
pozasłuchowego oddziaływania fal dźwiękowych na organizm.
Hałas powoduje w organizmie ludzkim:
 zmianę rytmu oddychania;
 skurcz drobnych naczyń tętniczych, co wywołuje zmianę ciśnienia tętniczego krwi;
 zakłócenia wzroku: ograniczenie pola widzenia i upośledzenie w odróżnianiu barw;
 odruchowe napięcie mięśni;
 zmniejszenie funkcji wydalniczej ślinianek i błony śluzowej żołądka, co upośledza pro-
cesy trawienne i powoduje brak łaknienia;
 bezsenność, bóle i zawroty głowy;
 zmiany w funkcjonowaniu układu nerwowego: obniżenie precyzji ruchów, wydłużanie
czasu reakcji prostej, przyspieszenie czasu odczuwania zmęczenia;
zakłócenie pracy układu hormonalnego, zwłaszcza nadnerczy i przysadki mózgowej; ■
zaburzenia w przemianie węglowodorów, tłuszczów i białek;
i zwiększenie zawartości cukru we krwi.
Zakłócenie czynności psychicznych spowodowane oddziaływaniem hałasu może być
Tzyczyną odczuwania niepokoju i lęku, wywołujących w niektórych sytuacjach agresję.
Społeczne skutki oddziaływania hałasu to między innymi:
obniżenie sprawności, chęci działania i wydajności pracy;
negatywny wpływ na możliwość komunikowania się;
obniżenie sprawności uczenia się i nauczania;
negatywny wpływ na kształtowanie się i rozwój umysłowy dzieci;
powodowanie lokalnych napięć i kłótni między ludźmi;
zwiększenie negatywnych uwarunkowań w pracy i komunikacji, powodujących wypadki;
rosnąca liczba osób z obniżoną słyszalnością.

Podwyższenie progu słyszalności o co najmniej 45 dB w uchu lepiej słyszącym jest

kwalifikowane jako choroba zawodowa. Do 1995 r. zawodowe uszkodzenie słuchu było
na pierwszym miejscu wśród orzekanych chorób zawodowych, w 2015 r. uplasowało
się na miejscu czwartym. W grupie podwyższonego ryzyka byli przede wszystkim
pracownicy zakładów przemysłowych (głównie przemysłu ciężkiego), maszyniści,
muzycy. Obecnie do tej grupy dochodzą pracownicy biurowi pracujący w dużych salach
typu open space
Ochrona przed hałasem
Wobec niewątpliwego problemu społecznego, jakim jest zanieczyszczenie środowiska
na-turalnego hałasem, nie można pozostawać obojętnym i należy stosować różne
metody
przed jego niekorzystnym wpływem. Najlepszym rozwiązaniem jest łączenie metody
organizacyjnej (świadome ograniczanie czasu przebywania w niekorzystnym akustycznie
środowisku) i technicznej. Ochrona przed hałasem przemysłowym
 środowisku pracy ograniczenie hałasu uzyskuje się poprzez:
 zmianę technologii,
 ograniczenie hałasu u źródła,
 stosowanie materiałów dźwiękochłonnych
 stosowanie ochron osobistych słuchu.

Najlepszym sposobem jest usuwanie pierwotnych przyczyn hałasu, czyli drgań powsta-jących
podczas pracy urządzeń:
• wyważenie obracających się części,
• sprawdzanie i dokręcanie śrub,
• smarowanie,
• ustawianie maszyn i urządzeń powodujących uciążliwy hałas i drgania na amortyzato-
rach lub fundamentach niezwiązanych z konstrukcją budynku,
• stosowanie mniej hałaśliwych narzędzi.
Korzystne jest zwiększenie odległości między maszynami do 2-3 metrów, zamontowa¬nie
ekranów dźwiękochłonnych między stanowiskami roboczymi i w małych pomieszcze¬niach
oraz zastosowanie tłumiących hałas wykładzin na suficie i ścianach.
Po wyczerpaniu możliwości obniżenia hałasu przedstawionymi powyżej sposobami, ;dy nadal
przekracza on wartości dopuszczalne przez normę, należy okresowo przenosić )racowników
ze stanowisk hałaśliwych do cichych oraz zastosować ochronniki słuchu, w trakcie
ośmiogodzinnego dnia pracy umożliwić pracownikom korzystanie z przerw y cichych
pomieszczeniach.
3chrona przed hałasem komunikacyjnym
'odstawowe sposoby ochrony przed hałasem drogowym:
ekrany akustyczne — zmniejszenie natężenia dźwięku o kilkanaście decybeli, im dalej od
ekranu, tym efektywność wyciszenia maleje (rys. 8.4a),
wały ziemne,
kombinacja ekranu ziemnego z ekranem akustycznym (rys. 8.4b),
pasy zieleni izolacyjnej (spadek hałasu od 0,5 dB do 5 dB na 1 m szerokości żywopłotu).
Podstawowe sposoby ochrony przed hałasem osiedlowym:
zabudowa niemieszkalna mająca na celu ochronę budynków mieszkalnych, np. garaże,
obiekty handlowe (rys. 8.4c),
ekrany, płoty akustyczne,
pasy zieleni,
budynki usytuowane daleko od drogi,
)udynld z zaprojektowanymi ekranami na elewacji (rys. 8.4d).

Podstawowe sposoby ochrony przed hałasem w domu:

 stosowanie materiałów dźwiękochłonnych na ściany, sufity i podłogi,
 stosowanie okien i drzwi dźwiękochłonnych,
 stosowanie instalacji wodno-kanalizacyjnej z tworzyw dźwiękochłonnych,
 ściszanie odbiorników radiowych i telewizyjnych,
 ograniczanie czasu pracy wentylatorów i innych hałaśliwych urządzeń technicznych,
 wymiana urządzeń na pracujące ciszej,
 w skrajnych przypadkach stosowanie (głównie do snu) zatyczek do uszu (stoperów przeciwhałasowych
jedno- lub wielorazowych).

8.4. Drgania mechaniczne

Drgania mechaniczne (wibracje) to niskoczęstotliwościowe drgania rozprzestrzeniające się w ośrodkach
stałych, przekazywane do organizmu człowieka przez bezpośredni kon takt z drgającym ośrodkiem. Drgania
mechaniczne są elementem procesów technologicznych wykorzystujących wibracje np. do zdrabniania,
separacji, zagęszczania materiałów, oczyszczania, mielenia, kruszenia materiałów oraz do wiercenia, drążenia
i szlifowania, bądź są czynnikiem ubocznym towarzyszącym pracy różnego rodzaju maszyn i urządzeń. W
obu przypadkach mogą one stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia oraz być przyczyną uszkodzeń
konstrukcji budowlanych, maszyn i urządzeń oraz zakłóceń procesów technologicznych, a także przyczyną
hałasu.
Podstawowe źródła drgań o działaniu ogólnym oraz działaniu przez kończyny górne występujące w
środowisku pracy przedstawiono w tabeli 8.4.
Oddziaływanie wibracji na organizm człowieka
Efekt oddziaływania wibracji na organizm człowieka zależy od częstotliwości drgań, ze względu na
różną zdolność poszczególnych tkanek do tłumienia drgań (tabela 8.5). Przy częstotliwościach poniżej 10 Hz
występują zaburzenia błędnika oraz zjawisko rezonansu narządów. Przy częstotliwościach 10-30 Hz
zachodzą niekorzystne zmiany w układzie kostno-stawowym, a przy większych częstotliwościach występuje
zespół zmian chorobowych nazywany zespołem wibracyjnym. Zespół wibracyjny, objawiający się
zmianami w obwodowym krążeniu krwi w palcach rąk, zaburzeniami układu nerwowego i zmianami kostno-
stawowymi rąk, został uznany za chorobę zawodową (z tego względu są konieczne 3omiary drgań
mechanicznych w środowisku i na stanowiskach pracy).
Niekorzystne skutki oddziaływania drgań mechanicznych, a szczególnie drgań miejscowych, na organizm
człowieka potęgują się w niskiej temperaturze i zwiększonej wilgotności środowiska pracy.

Skutki funkcjonalne oddziaływania drgań mechanicznych (wibracji) na człowieka:

 wydłużenie czasu reakcji ruchowej,
 wydłużenie czasu reakcji wzrokowej,
 zakłócenia w koordynacji ruchów,
 nadmierne zmęczenie,
 bezsenność,
 rozdrażnienie i osłabienie pamięci.

Jeżeli częstotliwość wibracji jest zbliżona do częstotliwości drgań własnych tkanki lub narządu, wskutek
rezonansu może nastąpić niebezpieczne zwiększenia energii ich drgań, prowadzące do zaburzeń
czynnościowych organizmu (tabela 8.6).
Ponieważ wszystkie pracujące urządzenia i maszyny wytwarzające wibracje są źródłem hałasu, to działanie
obu tych szkodliwości jest zwykle rozpatrywane łącznie. W szczególnych wypadkach ekspozycji na
infradźwięki i hałas niskoczęstotliwościowy (do 500 Hz), np. u pracowników obsługi samolotów, występuje
choroba wibroakustyczna, objawiająca się zaburzeniami nastroju — irytacją, agresją przechodząca w depresję
oraz przewlekłymi infekcjami dróg oddechowych.
Metody ograniczenia narażenia na wibracje
Metody ograniczania narażenia na wibracje stosuje się, jeśli drgania są czynnikiem to-
warzyszącym procesom technologicznym. Jeżeli drgania mechaniczne są czynnikiem
niezbędnym do realizacji procesów technologicznych, ich eliminacja jest praktycznie niemożliwa.
Metody ograniczania narażenia na wibracje można podzielić na techniczne i organizacyjno-
administracyjne. W praktyce najlepsze rezultaty osiąga się po zastosowaniu kilku metod jednocześnie.
Rozwiązania techniczne ograniczające narażenia na wibracje:
 ograniczanie emisji hałasu u źródła jego powstawania:
— minimalizacja luzów, poprawa wyrównoważenia, eliminacja wzajemnych uderzeń elementów
współpracujących maszyny;
—podczas fundamentowania maszyny zastosowanie materiałów izolacyjnych, podkła dek, mat,
wibroizolatorów, wprowadzenie fundamentów dynamicznych, mogących zmieniać wartości
częstotliwości rezonansowej;
—stosowanie aktywnych metod redukcji drgań (zewnętrzne źródła energii do tłumienia drgań, np. w
układach aktywnego zawieszenia foteli operatorów maszyn i pojazdów, elementów konstrukcyjnych
samolotów, wirników);
 automatyzacja procesów technologicznych;
 zdalne sterowanie źródłami drgań;
 stosowanie ochron przeciwwibracyjnych (rękawic antywibracyjnych, pasów, poduszek, rękawów, klęczników
i specjalistycznego obuwia);
 zakładanie na uchwyty maszyn i narzędzi pracujących w niskiej temperaturze materiałów
termoizolacyjnych.