Professional Documents
Culture Documents
Đề cương chi tiết bài giảng TT HCM 15 - 8 - 2020
Đề cương chi tiết bài giảng TT HCM 15 - 8 - 2020
- Sinh viên trình bày lại được một số vấn đề về khái niệm tư tưởng Hồ
Chí Minh, đối tượng, phương pháp nghiên cứu và ý nghĩa của môn học.
- Biết vận dụng một số vấn đề có tính phương pháp luận của môn học vào
việc học tập, nghiên cứu bộ môn và rèn luyện trong thực tiễn.
Tài liệu học tập
1. Giáo trình
TL1. Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh do Bộ Giáo dục và Đào tạo chỉ đạo biên
soạn, Nxb Chính trị quốc gia, 2020
TL2. Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh do Bộ Giáo dục và Đào tạo chỉ đạo biên
soạn, Nxb Chính trị quốc gia, 2009 (Được tái bản các năm 2010 – 2015)
TL3. Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh do Hội đồng Trung ương chỉ đạo biên
soạn giáo trình Quốc gia các môn khoa học Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh, Nxb Chính trị quốc gia, 2004.
2. Tài liệu tham khảo.
TK1. Hồ Chí Minh, Toàn tập, 15 tập, Nxb Chính trị quốc gia, HN, 2011;
TK2. Đĩa CDROM HCM;
TK3. Tư tưởng HCM và con đường cách mạng Việt Nam, Võ Nguyên Giáp,
Nxb Chính trị Quốc gia, HN, 1997.
TK4. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc Đảng
Cộng sản Việt Nam lần thứ VII, IX, XII, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1991,
2011, 2016.
TK5. Trần Văn Giàu: Sự hình thành về cơ bản tư tuởng Hồ Chí Minh, Nxb
Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1991.
TK6. Hoàng Chí Bảo: Phương pháp tiếp cận và quan niệm về tư tưởng Hồ Chí
Minh, Sinh hoạt lý luận, 4/1998.
TK7. Song Thành: Tư tưởng Hồ Chí Minh, khái niệm và hệ thống, Cộng sản,
1/1993
NỘI DUNG
- Khái niệm tư tưởng được hiểu là toàn bộ những quan điểm, quan niệm
đã phát triển thành hệ thống, được xây dựng trên một nền tảng triết học nhất
định, nhằm lý giải các vấn đề tự nhiên, xã hội và con người.
Các khái niệm “chủ nghĩa”, “tư tưởng”, “học thuyết” tuy nội hàm có
những điểm khác nhau, nhưng có ý nghĩa gần tương đồng nhau, nên trong
những trường hợp cụ thể, chúng có thể được dùng để thay thế cho nhau.
- Khái niệm nhà tư tưởng (quan niệm của chủ nghĩa Mác – Lênin): Một
người sẽ trở thành nhà tư tưởng khi người đó đi trước phong trào tự phát của
quần chúng, chỉ đường cho quần chúng, vạch ra đường lối chiến lược, sách lược
của cách mạng và xây dựng cho quần chúng một tổ chức cách mạng (Lênin).
Như vậy: Hồ Chí Minh là một nhà tư tưởng điển hình theo truyền thống
lý luận phương Đông và theo quan điểm của Lênin
- Khái niệm Tư tưởng Hồ Chí Minh chính thức được nêu ra tại Đại hội
VII, ĐCSVN, năm 1991: Đảng lấy CNMLN và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền
tảng và kim chỉ nam hành động…
Sau đại hội VII của Đảng, việc nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh đã
được triển khai sâu rộng ở trong và ngoài nước
- Cho đến nay, đã có nhiều định nghĩa khác nhau về tư tưởng Hồ Chí Minh được công bố, ta có thể khái quát thành 3 loại ý kiến
sau:
+ Tư tưởng Hồ Chí Minh là kết quả của sự vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện nước ta.
Loại ý kiến này nhấn mạnh vai trò của chủ nghĩa Mác - Lênin, song như giáo sư Trần Văn Giàu đánh giá: Nếu chỉ có chủ nghĩa
Mác - Lênin, chúng ta khó, thậm chí không thể làm cách mạng thành công.
+ Tư tưởng Hồ Chí Minh, trước hết là sức mạnh nội lực Việt Nam đã dung hóa, Việt hóa tư tưởng văn hóa của nhân loại để thăng
hoa lên thành những sáng tạo mới mẻ. (loại ý kiến này nhấn mạnh yếu tố bản địa).
+ Tư tưởng Hồ Chí Minh là sự kết hợp nhuần nhuyễn truyền thống dân
tộc, tinh hoa văn hóa nhân loại, mà nội dung cốt lõi là chủ nghĩa Mác - Lênin.
Chúng ta thống nhất định nghĩa được nêu tại Đại hội lần thứ IX Đảng Cộng sản Việt Nam:
“Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống quan điểm toàn diện và sâu săc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, từ cách
mạng dân tộc dân chủ nhân dân đến cách mạng xã hội chủ nghĩa; là kết quả của sự vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào
điều kiện cụ thể nước ta, đồng thời là sự kết tinh tinh hoa dân tộc và trí tuệ thời đại nhằm giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp và giải phóng
con người."
Tư tưởng Hồ Chí Minh là hệ thống các luận điểm về cách mạng Việt
Nam, từ cách mạng dân tộc dân chủ tiến lên CNXH nhằm giải phóng dân tộc,
giải phóng xã hội, giải phóng con người, xây dựng một nước Việt Nam hòa bình
thống nhất độc lập, dân chủ, giàu mạnh góp phần vào sự nghiệp cách mạng thế
giới.
- Cốt lõi của tư tưởng Hồ Chí Minh là độc lập dân tộc gắn liền với CNXH.
+ Bản chất cách mạng, khoa học của tư tưởng Hồ Chí Minh: đó là hệ thống các luận điểm phản ánh những vấn đề mang tính quy
+ Nguồn gốc tư tưởng – lý luận của tư tưởng Hồ Chí Minh: chủ nghĩa Mác - Lênin, giá trị văn hoá dân tộc và tinh hoa văn hoá
nhân loại.
+ Nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh: Bao gồm những vấn đề liên quan trực tiếp của cách mạng Việt Nam.
- Giá trị, ý nghĩa, sức hấp dẫn, sức sống lâu bền của tư tưởng Hồ Chí Minh: soi đường thắng lợi cho cách mạng Việt Nam; là tài sản
+ Tư tưởng giải phóng dân tộc theo con đường cách mạng vô sản.
+ Tư tưởng về xây dựng một chế độ mới theo con đường XHCN.
+ Tư tưởng kết hợp chủ nghĩa yêu nước với chủ nghĩa quốc tế vô sản, sức mạnh của dân tộc với sức mạnh thời đại để giải phóng
+…
Là hệ thống các quan điểm lý luận được thể hiện trong các di sản của Hồ Chí Minh và quá trình vận động hiện thực hoá các quan
- Để nắm vững các vấn đề cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh, chúng ta
cần tìm hiểu thông qua:
+ Các “công trình” (tác phẩm, bài nói, bài viết) do Hồ Chí Minh để lại đã
được tập hợp trong bộ sách: Hồ Chí Minh, Toàn tập, 15 tập
+ Tìm hiểu thông qua đường lối chính sách của Đảng ta được thể hiện
trong các văn kiện Đảng.
+ Tìm hiểu thông qua việc làm và cách làm của Hồ Chí Minh.
+ Tìm hiểu thông qua lời kể, những kỷ vật... của những người đã từng
sống, làm việc, sinh hoạt gần gũi với Hồ Chí Minh...
+ Tư tưởng Hồ Chí Minh là kết quả của một quá trình tìm tòi, kế thừa có
chọn lọc tinh hoa văn hóa của dân tộc và nhân loại. Vì vậy, phải nắm vững
truyền thống dân tộc, tinh hoa văn hóa nhân loại, phải tự nâng trình độ của mình
lên thì mới có thể nhận thức đúng và đầy đủ về tư tưởng của người.
- Cần lưu ý tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống “mở’’, nó đòi hỏi
chúng ta phải thường xuyên nghiên cứu, bổ sung và phát triển tư tưởng của
người, làm cho tư tưởng của Người đã và mãi mãi tỏa sáng.
b. Nhiệm vụ nghiên cứu.
- Các giai đoạn hình thành và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh.
- Nội dung, bản chất cách mạng, khoa học, đặc điểm của các quan điểm trong toàn bộ hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh.
- Vai trò nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động của tư tưởng Hồ Chí Minh đối với cách mạng Việt Nam.
- Quá trình quán triệt và vận dụng, phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh qua các giai đoạn cách mạng của Đảng và Nhà nước ta.
- Các giá trị tư tưởng lý luận của Hồ Chí Minh đối với kho tàng tư tưởng,
lý luận cách mạng thế giới.
Với đối tượng và nhiệm vụ đã xác định ở trên, bộ môn tư tưởng Hồ Chí
Minh có quan hệ chặt chẽ với Hồ Chí Minh học, các khoa học xã hội và nhân
văn, và đặc biệt là với các môn học lý luận chính trị.
- Tư tưởng Hồ Chí Minh thuộc hệ tư tưởng Mác – Lênin, là sự vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện thực tiễn
Việt Nam. Vì vậy, môn tư tưởng Hồ Chí Minh và các môn khoa học của chủ nghĩa Mác – Lê Nin và Lịch sử Đảng cộng sản Việt Nam, có mối
quan hệ chặt chẽ, thống nhất, muốn nghiên cứu, học tập tốt môn này cần nắm vững các nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin và Lịch
- Hồ Chí Minh là người sáng lập, rèn luyện, lãnh đạo Đảng ta. Tư tưởng Hồ Chí Minh là một bộ phận tư tưởng nền tảng, kim chỉ
nam cho hành động của Đảng ta. Nghiên cứu, học tập tư tưởng Hồ Chí Minh trang bị cơ sở thế giới quan, phương pháp luận khoa học để nắm
vững kiến thức về đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh chúng ta cần quán triệt các nguyên tắc
có tính phương pháp luận sau:
- Cơ sở phương pháp luận chung nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh là thế giới quan và phương pháp luận của chủ nghĩa Mác -
lênin mà chủ yếu thế giới quan và phương pháp luậnduy vật biện chứng và duy vật lịch sử, voeis các quan điểm:
- Là cơ sở để nhận thức sâu sắc hơn chủ nghĩa Mác- lênin và đường lối, chủ trương, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam.
- Nâng cao năng lực tư duy lý luận và phương pháp công tác.
- Bồi dưỡng phẩm chất đạo đức cách mạng và rèn luyện bản lĩnh chính trị
Chương 2
CƠ SỞ, QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH
- Sinh viên trình bày lại được các vấn đề về điều kiện lịch sử - xã hội, các
nhân ố khách quan và chủ quan tác động đến sự hình thành tư tưởng Hồ Chí
Minh, Các giai đoạn cơ bản hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh..
- Có khả năng thuyết trình được vai trò của các nhân tố khách quan đối
với sự hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh
- Phân tích được các vấn đề: Vai trò của tư tưởng văn hóa truyền thống
dân tộc và của chủ nghĩa Mác – Lênin đối với sự hình thành tư tưởng Hồ Chí
Minh
Tài liệu tham khảo.
1. Trần Văn Giàu: Sự hình thành về cơ bản tư tuởng Hồ Chí Minh, Nxb Chính
trị Quốc gia, Hà Nội, 1991
2. Đặng Xuân Kỳ: Tư tưởng Hồ Chí Minh, Cộng sản, 3/1992.
3. Song Thành: Tư tưởng Hồ Chí Minh, cơ sở khoa học và thực tiễn, Cộng sản,
3/1992.
NỘI DUNG
Các yếu tố con người, dân tộc, thời đại và sự nghiệp gắn bó chặt chẽ với nhau. Con người, dân tộc, thời đại chi phối sự nghiệp của
cá nhân. Sự nghiệp cá nhân vừa là kết quả hoạt động của cá nhân, đồng thời là kết quả hoạt động của cả dân tộc, của thời đại. Tư tưởng Hồ Chí
1. Cơ sở khách quan
a) Cơ sở thực tiễn
- Xã hội Việt Nam thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX.
Nghiên cứu lịch sử xã hội Việt Nam trong thời gian hơn một thế kỷ có rất
nhiều vấn đề cần được xem xét kỹ. Trong giới hạn của phần này, chúng ta cần
nắm vững hai kết luận cơ bản sau:
Thứ nhất, cuối thế kỷ XIX, Việt nam bị thực dân Pháp xâm lược (1858 -
1884), Việt Nam trở thành xứ thuộc địa nửa phong kiến với sự biến đổi căn bản
về giai cấp và tầng lớp xã hội.
Thứ hai, do sự bóc lột nặng nề của cả đế quốc và phong kiến, các phong
trào kháng chiến chống Pháp nổ ra ở khắp nơi, song do không nhận thức đúng
bản chất của kẻ thù, do bế tắc về đường lối nên tất cả các phong trào đấu tranh
của nhân dân ta đều thất bại
Các phong trào đấu tranh dưới sự lãnh đạo của tư tưởng phong kiến
(Phong trào Cần Vương, khởi nghĩa Yên Thế…) lần lượt thất bại chứng tỏ sự
bất lực của hệ tư tưởng phong kiến trước yêu cầu của thời đại mới.
Các phong trào đấu tranh dưới ảnh hưởng của hệ tư tưởng tư sản và tiểu
tư sản (Phong trào của cụ Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh, Nguyễn Thái
Học…) cũng lần lượt bị thất bại chứng tỏ cha ông ta vẫn chưa nhận thức đúng
bản chất của kẻ thù nên chưa thể xác định đúng con đường đi cho dân tộc.
Phong trào giải phóng dân tộc Việt Nam lâm vào cuộc khủng hoảng
đường lối cứu nước. Thực tiễn đặt ra vấn đề muốn cứu nước và giải phóng dân
tộc, cách mạng Việt Nam phải tìm ra một con đường mới.
- Quê hương và gia đình Hồ Chí Minh.
+ Quê hương (nghĩa hẹp), vùng Nghệ Tĩnh là vùng rất giàu truyền thống yêu nước, cách mạng, truyền thống hiếu học. Điều này đã
sớm hình thành tình yêu quê hương đất nước, tinh thần ham hiểu biết, ý chí phấn đấu vươn lên ở Hồ Chí Minh.
(Hương ước của xã Kim liên quy định hai nhóm người được kính trọng nhất là người cao tuổi và người có học. Trong 56 kỳ thi
Hương, xã có 82 vị khoa bảng, trong đó làng Kim Liên có 53, làng Hoàng Trù có 29 (tính từ 1635-1890).
cường, tư tưởng thương dân, chủ trương lấy dân làm hậu thuẫn cho mọi cải cách chính trị xã hội của cụ Bảng Sắc đã có ảnh hưởng sâu sắc đến
tiếp vào phía Nam). Người đã có dịp chứng kiến nhiều cảnh đau lòng, thấu hiểu nỗi thống khổ của đồng bào mình... Trong đó, thời kỳ sống ở
Huế (1895-1901;1906-1909) là thời kỳ có ý nghĩa đặc biệt nhất, giúp Hồ Chí Minh hình thành cơ bản nhân cách của mình.
+ Hồ Chí Minh có may mắn được học với những người thày giáo yêu nước thương dân, có trình độ uyên bác (Bác học chữ Nho với
các cụ Vương Thúc Quý, Vương Thúc Oánh; học tiếng Pháp với ông Phạm Ngọc Thọ). Chính từ những người thầy này mà trình độ hiểu biết,
lòng yêu nước của Hồ Chí Minh được nhân lên. Có thể khẳng định trước khi sang Pháp, trình độ học vấn, hiểu biết xã hội của Hồ Chí Minh đã
Những nhân tố trên đã tác động mạnh đến Hồ Chí Minh, để khi xuống tàu
sang Pháp là khác với cha, ông ta (dựa vào các tầng lớp trên của xã hội). Hồ Chí
Minh đã bắt đầu sự nghiệp của mình từ một người thợ (mặc dù Người xuất thân
trong một gia đình Phó bảng, bản thân là thầy giáo), điều này chứng tỏ ngay từ
đầu, con đường, phương pháp ra đi tìm đường cứu nước của Hồ Chí Minh đã rất
khác so với những gì mà ông cha ta đã làm trước đó.
- Thời đại
Nguyễn Ái Quốc bước lên vũ đài chính trị trong bối cảnh thế giới:
+ Chủ nghĩa MLN đã thâm nhập sâu rộng vào phong trào công nhân và
bước đầu có xu hướng thâm nhập vào các nước thuộc địa
+ CNTB tự do cạnh tranh chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa.
Chính sách xâm chiếm thuộc địa của các nước đế quốc đã khiến cho cuộc đấu
tranh giải phóng dân tộc không còn là hành động riêng rẽ của nước này chống
lại sư xâm lược của nước khác, mà đã trở thành cuộc đấu tranh chung của các
dân tộc thuộc địa chống chủ nghĩa đế quốc.
Khi còn ở trong nước, Nguyễn Tất Thành dù chưa nhận thức được đặc
điểm của thời đại, song Anh đã thấy rõ được con đường cứu nước của các bậc
tiền bối là không phù hợp. Nguyễn Tất Thành đã vượt 3 đại dương, 4 châu lục,
đến khoảng gần 30 nước, làm nhiều nghề, trở thành đảng viên Đảng Xã hội
Pháp, Người cùng những người Việt Nam yêu nước ở Pháp gửi Bản Yêu sách
đến Hội nghị hòa bình tại Vécxây..., để rồi rút ra kết luận: Muốn được giải
phóng, các dân tộc chỉ có thể trông cậy vào bản thân mình và chủ nghĩa tư bản,
đế quốc ở đâu cũng cũng tàn bạo, độc ác, bất công; người lao động ở đâu cũng
bị áp bức, bóc lột, đầy đọa, Người khẳng định: “Dù màu da có khác nhau, trên
đời này chỉ có hai giống người: giống người bóc lột và giống người bị bóc lột.
Mà cũng chỉ có một mối tình hữu ái là thật mà thôi: tình hữu ái vô sản” (T1,
266)
+ Cách mạng Tháng Mười Nga (1917) thành công mở đầu thời đại mới, thời đại quá độ từ CNTB lên CNXH.
+ Quốc tế III được thành lập (3/1919). Đặc biệt, đến 7/1920, khi Báo L`
humanitê đăng Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về các vấn đề dân tộc và
vấn đề thuộc địa của Lênin đã giúp Hồ Chí Minh tìm ra con đường cứu nước
cho dân tộc Việt Nam.
Đêm kết thúc Đại hội Tua (30/12/1920) đánh dấu bước ngoặt trong cuộc
đời hoạt động cách mạng của Nguyễn Ái Quốc: từ chủ nghĩa yêu nước đến với
chủ nghĩa Mác - Lênin, đồng thời cũng mở ra bước chuyển biến cho bao thế hệ
người Việt Nam: từ người yêu nước trở thành người cộng sản
b. Cơ sở lý luận
- Tư tưởng và văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam.
Lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước đã tạo lập cho dân tộc ta một nền văn hóa riêng, phong phú và bền vững. Cụ thể:
+ Truyền thống yêu nước, ý chí bất khuất đấu tranh để dựng nước và giữ nước. Chủ nghĩa yêu nước đã trở thành hạt nhân của
truyền thống dân tộc và là giá trị cao nhất chi phối mọi giá trị khác của dân tộc Việt Nam.
Đánh giá rất cao tinh thần yêu nước của người Việt Nam, Hồ Chí Minh
viết: “Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước. Đó là một truyền thống quý báu
của ta. Từ xưa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng thì tinh thần ấy lại sôi nổi,
nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy
hiểm, khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp nước” (T6, 171).
Giải thích về lý do Hồ Chí Minh tin và đi theo Quốc tế III, Người viết: “Lúc đầu, chính là chủ nghĩa yêu nước, chứ chưa phải
CNCS đã đưa tôi tin theo Lênin, tin theo Quốc tế thứ III”(T10, 128)
+ Tinh thần nhân nghĩa, truyền thống đoàn kết, tương thân, tương ái trong hoạn nạn, khó khăn.
Tinh hoa văn hóa dân tộc là cội nguồn của tư tưởng Hồ Chí Minh bởi vì chính xuất phát từ truyền thống văn hóa của dân tộc, đặc
biệt là khát vọng cứu nước, giải phóng dân tộc, Hồ CHí Minh đã đi ra nước ngoài tìm đường cứu nước; cũng trên cơ sở văn hóa truyền thống
mà Hồ Chí Minh đã bắt gặp và tiếp nhận chủ nghĩa Mác - Lênin và khi vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam, Người luôn xuất phát
từ điều kiện thực tiễn, từ văn hóa Việt Nam để kế thừa và sáng tạo chủ nghĩa Mác Lênin
Bên cạnh mặt tiêu cực như thủ tiêu đấu tranh, chịu khuất phục trước kẻ
thù... Hồ Chí Minh nhận thấy Phật giáo cũng có những mặt tích cực, như tư
tưởng vị tha, từ bi hỉ xả, cứu khổ cứu nạn, thương người như thể thương thân;
tinh thần dân chủ bình đẳng chất phác chống phân chia xã hội thành đẳng cấp
“Ta là Phật đã thành, chúng sinh là Phật sẽ thành”; chủ trương sống có đạo đức,
trong sạch, giản dị chăm làm điều thiện; đề cao lao động, chống lười biếng; chủ
trương sống gắn bó với dân với nước...Hồ Chí Minh rất coi trọng những giá trị
tích cực của Phật giáo, đặc biệt là những quan niệm về thiện – ác; chân, thiện,
mỹ và nhận rõ Phật giáo vào Việt Nam rất sớm, đồng hành với lịch sử dân tộc,
đã có thời kỳ trở thành quốc giáo.
* Lão giáo:
Lão giáo cũng có ít nhiều ảnh hưởng đến tư tưởng, nhân cách Hồ Chí
Minh. Những mặt tích cực của Lão giáo như con người cần phải biết sống hòa
hợp với tự nhiên, không tham lam vượt quá khả năng của mình... được Hồ Chí
Minh rất coi trọng. Tuy nhiên, Hồ Chí Minh cũng phê phán quan điểm không
cần biết, không quan tâm, không dạy cho dân biết nhiều của Lão giáo.
Nếu tư tưởng Nho giáo và Phật giáo có ảnh hưởng khá lớn đế sự hình
thành tư tưởng Hồ Chí Minh, thì tư tưởng Lão giáo lại có ảnh hưởng rất nhiều
đến sự hình thành lối sống của Người.
* Tư tưởng phương Đông cận đại: Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm nghiên cứu
chủ nghĩa Tam dân và các chính sách của Tôn Trung Sơn. Hồ Chí Minh đánh
giá: chủ nghĩa Tam dân của Tôn Trung Sơn đã tiếp cận đến con đường cách
mạng vô sản, tán thành mục tiêu của chủ nghĩa tam dân: dân tộc độc lập, dân
quyền tự do, dân sinh hạnh phúc, nhưng chủ trương phải gắn chúng với cách
mạng vô sản và chủ nghĩa xã hội dựa trên hệ tư tưởng của chủ nghĩa Mác -
Lênin.
+ Về văn hóa phương Tây:
Trước khi đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, Hồ Chí Minh quan tâm nhiều đến tư tưởng “tự do bình đẳng bác ái”, trong cách mạng tư
sản Pháp và tư tưởng tư sản nói chung. Người nói: khi tôi 13 tuổi, tôi đã nghe thấy các từ tự do, bình đẳng, bác ái. Từ khi nghe, tôi luôn nghĩ và
tìm cách ra đi xem ở nước ngoài, người ta làm như thế nào. Tư tưởng tự do bình đẳng bác ái có sức hấp dẫn rất lớn đối với Hồ Chí Minh.
Chính tư tưởng văn hóa tiến bộ của phương Tây đã chi phối sự lựa chọn chí hướng cứu nước của Hồ Chí Minh (tìm đường cứu nước phải đi
Tuy nhiên khi sang Pháp, Hồ Chí Minh phát hiện những từ ngữ mỹ miều
đó cũng chỉ là những khẩu hiệu không hơn không kém.
Sau nhiều năm tìm đường cứu nước, Người cũng đã hấp thu được những tư tưởng dân chủ và hình thành được phong cách dân chủ,
cách làm việc dân chủ trong cuộc sống thực tiễn.
Có thể khẳng định rằng tinh hoa văn hóa nhân loại có ảnh hưởng rất lớn đề sự hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh. Đặc điểm ở Hồ
Chí Minh là khi tiếp thu văn hóa nhân loại, Người luôn nhận thúc được cả hai mặt ưu và nhược điểm, luôn nâng niu, quý trọng và kế thừa ưu
- Chủ nghĩa Mác - Lênin - Cơ sở thế giới quan và phương pháp luận của tư tưởng Hồ Chí Minh.
+ Từ chủ nghĩa yêu nước, Hồ Chí Minh tiếp thu văn hóa nhân loại, song tư tưởng Hồ Chí Minh chỉ có được sự chuyển biến về chất,
khi Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin. Chủ nghĩa Mác - Lênin giữ vai trò quyết định sự hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh bởi vì:
Nhờ có thế giới quan và phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin,
Nguyễn Ái Quốc đã hấp thụ và chuyển hóa được những nhân tố tích cực và tiến
bộ của truyền thống dân tộc, tư tưởng và văn hóa nhân loại để tạo nên hệ thống
tư tưởng của mình.
Chủ nghĩa Mác - Lênin giúp Hồ Chí Minh nhận diện chính xác bản chất
của kẻ thù từ đó giúp Người vạch ra được đường lối cứu nước đúng đắn
Chủ nghĩa Mác - Lênin giúp Hồ Chí Minh nhận thức được quy luật vận
động của lịch sử và hàng loạt các vấn đề về phương pháp cách mạng.
+ Con đường Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin có đặc điểm:
Khi ra đi tìm đường cứu nước, Hồ Chí Minh đã có một vốn học vấn chắc chắn, một năng lực trí tuệ sắc sảo. Trong mười năm đầu
bôn ba tìm đường cứu nước, Người đã hoàn thiện cho mình một vốn văn hóa, vốn chính trị và vốn thực tiễn phong phú mà không một nhà
Cái bản lĩnh đó đã giúp Hồ Chí Minh nâng cao khả năng độc lập, tự chủ,
sáng tạo khi tiếp thu, vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin để không rơi vào sao
chép, giáo điều, mà biết tiếp thu, vận dụng có chọn lọc những nguyên lý của chủ
nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể của Việt Nam.
Nguyễn Ái Quốc đến với chủ nghĩa Mác - Lênin là để tìm kim chỉ nam
cho sự nghiệp cứu nước, giải phóng dân tộc, từ nhu cầu thực tiễn của cách mạng
Việt Nam.
Phương pháp tiếp nhận chủ nghĩa Mác - Lênin của Hồ Chí Minh là nắm
cái tinh thần, cái bản chất của chủ nghĩa Mác - Lênin, sử dụng lập trường, quan
điểm, phương pháp của chủ nghĩa Mác - Lênin để tự tìm ra những chủ trương,
giải pháp, đối sách phù hợp với từng điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của cách mạng
Việt Nam.
Đối với Hồ Chí Minh, chủ nghĩa Mác - Lênin là cơ sở chủ yếu nhất, chủ
nghĩa yêu nước là cội nguồn sâu xa. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ nghĩa
Mác - Lênin và chủ nghĩa yêu nước có quan hệ mật thiết với nhau. Yêu nước
chân chính như Hồ Chí Minh, chắc chắn sẽ đưa Người đến với chủ nghĩa Mác -
Lênin, và khi Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, thì Người là người
yêu nước chân chính nhất và chủ nghĩa yêu nước đã được nâng tầm về chất. Vì
vậy, ai phủ nhận chủ nghĩa Mác - Lênin, cũng là phủ nhận tư tưởng Hồ Chí
Minh từ gốc.
Mặc dù Hồ Chí Minh không nói cụ thể về nguồn gốc hình thành tư tưởng của mình, song ta có thể tham khảo một số nhận xét của
chính Người, cũng như của những người đã từng sống và làm việc với Hồ Chí Minh:
Học thuyết Khổng Tử có ưu điểm là tu dưỡng đạo đức cá nhân, Cơ đốc giáo có ưu điểm là lòng nhân ái, chủ nghĩa Mác - Lênin có
ưu điểm là phép biện chứng trong công việc, chủ nghĩa Tôn Dật Tiên có ưu điểm là chính sách của nó phù hợp với Việt Nam. Khổng Tử,
Jesuis, Mác, Tôn Dật Tiên có ưu điểm chung là nghĩ về nhân loại, mưu cầu hạnh phúc cho mọi người. Nếu như hôm nay còn sống trên đời này,
họ sẽ họp lại với nhau... Tôi, Hồ Chí Minh nguyện làm học trò nhỏ của họ.
Một học giả Pháp, chuyên gia nghiên cứu Hồ Chí Minh đã viết: Ở Hồ Chí Minh, mỗi người đều tìm thấy ở Người biểu hiện của một nhân
vật cao quý nhất, bình dị nhất và được kính yêu nhất... Hình ảnh của Hồ Chí Minh đã hoàn chỉnh, với sự kết hợp đức khôn ngoan của Phật,
lòng bác ái của Chúa, triết học của Mác và nhiệt tình cách mạng của Lênin.
- Các nhân tố khách quan tác động đến mọi người sống trong cùng một thời đại, nhưng mỗi người có thái độ, cách lý giải, biểu hiện
+ Sự hiểu biết, tầm văn hóa và trình độ nhận thức của mỗi người
+ Cái tâm của người đó với dân với nước.
- Các nhân tố chủ quan của Hồ Chí Minh được thể hiện:
+ Tư duy độc lập, tự chủ, sáng tạo khả năng phê phán tinh tường sáng suốt không để bị đánh lừa bởi cái vỏ hào nhoáng bên ngoài
của bản thân phù hợp với cốt cách người Á Đông, người Việt Nam, không thỏa hiệp vô nguyên tắc, không làm biến chất tư tưởng gốc.
+ Sự khổ công học tập và khả năng đưa những tri thức thu nhận được vào trong quần chúng nhân dân, trước hết là vào những lớp
người tiên tiến nhất trong dân tộc, thực hiện bước chuyển từ người đi tìm đường cứu nước trở thành người dẫn đường. Ở Việt Nam có nhiều
người đi tìm đường cứu nước, song chỉ có Hồ Chí Minh sớm tìm ra con đường cứu nước đúng đắn nhất và trở thành người dẫn đường cho dân
tộc ta.
+ Vốn sống và năng lực hoạt động thực tiễn vô cùng phong phú
+ Tâm hồn của một nhà yêu nước chân chính, một chiến sỹ cộng sản nhiệt tình cách mạng, thương dân, tin tưởng vào nhân dân, sẵn
sàng chịu đựng những hi sinh cao nhất vì độc lập của Tổ quốc, hạnh phúc của nhân dân.
Tóm lại, tư tưởng Hồ Chí Minh là sự “vượt gộp” tư tưởng văn hóa cổ
kim đông tây. Trước hết, Hồ Chí Minh phải “gộp”, tức là tiếp thu lý luận của
C.Mác, Ph.Ăngghen và V.I. Lênin, tinh hoa văn hóa Đông - Tây, nhưng nếu chỉ
“gộp” thôi thì chưa đủ, chưa có gì là của mình cả. Vấn đề là sau gộp, phải vượt
lên, nghĩa là phải vận dụng sáng tạo, bổ sung, phát triển lên.
II. QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH.
Quá trình hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh được chia làm 5 giai đoạn:
1. Thời kỳ hình thành tư tưởng yêu nước và chí hướng cứu nước. ( trước 5/6/1911)
Đây là thời kỳ đặc biệt quan trọng, có ảnh hưởng mang tính quyết định đối với việc hình thành tư tưởng yêu nước, chí hướng cách mạng
của Hồ Chí Minh. Trong thời kỳ này, Hồ Chí Minh có điều kiện tiếp thu và hình thành cho mình một vốn văn hóa Quốc học, Hán học và bước
đầu tiếp xúc với văn hóa phương Tây, đồng thời chứng kiến nỗi thống khổ, tinh thần đấu tranh bất khuất của đồng bào mình, nhờ đó Nguyễn
Ái Quốc đã tìm ra cho mình một hướng đi, cách đi đúng, vì vậy đã sớm thành công.
2. Thời kỳ xác định con đường cứu nước, giải phóng dân tộc. (1911 - 30/12/1920)
- Tháng 7 năm 1911, Hồ Chí Minh đến Pháp. Người có điều kiện đi
nhiều nước làm nhiều nghề khác nhau..., những điều đó đã giúp Người nhận
thức được rằng, các khẩu hiệu tự do dân chủ do CNĐQ nêu ra chỉ là những
khẩu hiệu giả tạo, đồng thời khẳng định ở đâu cũng có hai hạng người, và
nguồn gốc của mọi khổ đau của nhân loại là ở các nước chính quốc. Các dân
tộc muốn được giải phóng, chỉ có thể dựa vào chính sức lực của mình.
Cuối năm 1917, từ nước Anh, Hồ Chí Minh trở lại Pháp. Người ủng hộ nhiệt tình cách mạng Tháng Mười. Năm 1919, cùng một số
người thuộc các dân tộc thuộc địa, Hồ Chí Minh cùng một số người Việt Nam yêu nước ở Pháp soạn thảo và gửi Bản Yêu sách đòi tự do dân
chủ tới Hội nghị Vécxây, song các nước thắng trận thế chiến thứ nhất đã hoàn toàn phớt lờ các đề nghị chính đáng của Nguyễn Ái Quốc. 1
Đầu năm 1919, Hồ Chí Minh gia nhập Đảng Xã hội Pháp với lý do là đảng duy nhất lúc đó ủng hộ thuộc địa.
- Hồ Chí Minh tiếp nhận Luận cương của Lênin (đăng trên báo “Nhân
đạo” số ra các ngày 16, 17/71920) và kể từ đây, con đường cứu nước của Hồ
Chí Minh đã được xác định: “Muốn cứu nước và giải phóng dân tộc không có
con đường nào khác con đường cách mạng vô sản”.
3. Thời kỳ hình thành cơ bản tư tưởng Hồ Chí Minh về cách mạng Việt Nam.
(1921 - 1930)
Một người sẽ trở thành nhà tư tưởng khi người đó đi trước phong trào tự
phát của quần chúng, chỉ đường cho quần chúng, vạch ra đường lối chiến lược,
sách lược của cách mạng và xây dựng cho quần chúng một tổ chức cách mạng
(Lênin).
Thông qua một loạt các cuộc tiếp xúc, các hoạt động xã hội phong phú
các cuộc hội thảo nghiên cứu sâu về chủ nghĩa Mác - Lênin, Hồ Chí Minh đã
tích lũy cho mình một số vốn tri thức cách mạng hết sức phong phú. Từng bước
hình thành ở Người tư tưởng đúng đắn: giải phóng dân tộc gắn liền với giải
phóng giai cấp vô sản và các dân tộc thuộc địa, giải phóng nhân loại. Cũng từ
đó, lý luận chiến lược, sách lược của cách mạng vô sản ở một nước thuộc địa,
nửa phong kiến đã từng bước được hình thành.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về con đường cách mạng Việt Nam được thể hiện
thông qua hàng loạt các bài viết, các tác phẩm và đặc biệt là thông qua các văn
kiện Chính cương vắn tắt, Sách lược vắn tắt... do Hồ Chí Minh soạn thảo và
1 “Bản yêu sách của nhân dân An Nam”: Trong khi chờ đợi nguyên tắc dân tộc sẽ từ lĩnh vực lý tưởng chuyển thành hiện thực do chỗ quyền tự quyết thiêng lêng của
các dân tộc được thừa nhận thực sự, nhân dân nước An Nam trước kia, nay là xứ Đông – Pháp xin trình bày với quý chính phủ đồng minh nói chung và với Chính phủ
Pháp đang kính nói riêng những yêu sách nhỏ sau đây:
1. Ân xá tất cả chính trị phạm người bản xứ. 2. Cải cách nền công lý Đông Dương bằng cách ban cho người bản xứ cũng được hưởng những đảm bảo về mặt pháp luật
như người Âu châu, bãi bỏ hoàn toàn và triệt để các tòa án đặc biệt dùng làm công cụ để khủng bố và áp bức bộ phận trung thực nhất trong nhân dân An Nam. 3.
Quyền tự do báo chí và tự do ngôn luận. 4. Quyền tự do lập hội và hội họp. 5. Quyền tự do xuất ngoại và đi du lịch nước ngoài. 6. Quyền tự do giáo dục thành lập các
trường kỹ thuật và chuyên nghiệp ở tất cả các tỉnh cho người bản xứ. 7. Thay chế độ ra sắc lệnh bằng chế độ ra các đạo luật. 8. Đoàn đại biểu thường trực của người
bản xứ bầu ra tại nghị viện Pháp để giúp cho nghị viện biết được nguyện vọng của người bản xứ”
được Hội nghị hợp nhất 3 Đảng Cộng sản ở Việt Nam thông qua ngày 3 tháng 2
năm 1930.
Từ khi trở thành đảng viên cộng sản, Người đã tích cực truyền bá chủ
nghĩa Mác - Lênin về nước, chuẩn bị tích cực cho việc thành lập chính đảng vô
sản ở Việt Nam như cho xuất bản Báo “Người cùng khổ” (1921), “Bản án chế
độ thực dân Pháp” (1925), “Tạp chí Thanh niên”(1925-1927), “Đường Kách
mệnh” (1927)... Từ ngày 3-7/2/1930, Hồ Chí Minh trực tiếp chủ trì Hội nghị
Thành lập Đảng, thống nhất các tổ chức cộng sản ở Việt Nam.
4. Thời kỳ Hồ Chí Minh vượt qua thử thách, kiên định con đường đã xác định, tiến tới giành thắng lợi đầu tiên cho cách mạng Việt Nam.
(1930-1945).
- Những khó khăn thử thách đối với Hồ Chí Minh trong thời kỳ này:
+ Ngày 6/6/1931, Hồ Chí Minh bị bắt ở Hương Cảng (số 186 phố Tam
Lung), thực dân Pháp rất mừng vì trước đó chúng đã kết án tử hình vắng mặt
Hồ Chí Minh. Đượ sự giúp đỡ của Quốc tế Cộng sản và các cá nhân yêu chuộng
hoà bình, công lý, Hồ Chí Minh đã được tuyên bố vô tôi và Người đã đến
Mátxcơva an toàn.
+ Do bất đồng về quan điểm với khuynh hướng “tả” khuynh của Quốc tế
Cộng sản về đường lối cách mạng Việt Nam và cách mạng ở các nước thuộc địa
nói chung, sau khi đến Liên xô, Hồ Chí Minh được Quốc tế Cộng sản cử đi học
tại trường Quốc tế Lênin. Tốt nghiệp, Người được cử đi học tiếp lớp nghiên cứu
sinh về khoa học kinh tế và lịch sử.
Ngày 6/6/1938, Hồ Chí Minh viết thư gửi Quốc tế Cộng sản xin về nước.
29/9/1938, Quốc tế Cộng sản quyết định Hồ Chí Minh thôi làm nghiên cứu sinh
và chuẩn bị cho Người về nước.
Vì sao có sự thay đổi này? vì hai nguyên nhân: qua thực tế ở Việt Nam (Xô viết Nghệ Tĩnh) và phong trào quần chúng trên thế giới,
chứng tỏ quan điểm của Hồ Chí Minh là đúng. Hơn nữa, lúc này, phong trào cộng sản quốc tế phải lựa chọn không phải là giữa dân chủ vô sản
hay dân chủ tư sản mà là giữa chiến tranh và hòa bình. Đường lối của Quốc tế Cộng sản thời kỳ này là đoàn kết tất cả các lực lượng yêu
- Tháng 5/1941, Hồ Chí Minh chủ trì Hội nghị Trung ương 8, đặt mục
tiêu độc lập dân tộc lên trên hết.
- Ngày 2/9/1945, thay mặt quốc dân đồng bào, Hồ Chí Minh đọc bản
Tuyên ngôn độc lập. Người được quốc dân đồng bào bầu làm Chủ tịch nước đầu
tiên của nước Việt Nam dân chủ cộng hoà. Tư tưởng cách mạng và khoa học
của Người đã từng bước được thể chế hóa thành Hiến pháp và pháp luật.
- Xây dựng đường lối kháng chiến kiến quốc (1945-1954). Hàng loạt
những tư tưởng về xây dựng Nhà nước của dân, do dân và vì dân, tư tưởng quân
sự, tư tưởng về Đảng cầm quyền... đã hình thành và phát triển.
- Lãnh đạo nhân dân ta thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược xây CNXH ở miền Bắc và đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất
đất nước.
- Ngày 2/9/1969, Hồ Chí Minh từ trần và để lại cho dân tộc ta bản Di
Chúc lịch sử cùng toàn bộ hệ thống tư tưởng của Người.
III. GIÁ TRỊ TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH.
1. Tư tưởng Hồ Chí Minh soi sáng con đường giải phóng và phát triển dân tộc.
a. Tư tưởng Hồ Chí Minh là tài sản tinh thần vô giá của dân tộc Việt Nam.
- Tư tưởng của Người không chỉ tiếp thu những giá trị văn hoá vĩnh cửu của nhân loại, đề xuất những vấn đề mới do thực tiễn đặt ra
và giải quyết một cách linh hoạt, khoa học hiệu quả, mà còn đáp ứng nhiều vấn đề của thời đại, của cách mạng Việt Nam và của thế giới hiện
nay.
- Tư tưởng của Người đã được thực tiễn kiểm nghiệm trong quá khứ và hiện nay nó đã trở thành hệ thống những quan điểm lý luận,
tư tưởng về chiến lược và sách lược của cách mạng Việt Nam.
b. Tư tưởng Hồ Chí Minh là nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam cho hành động của cách mạng Việt Nam.
Một cuộc cách mạng chỉ có thể thành công triệt để khi nó có một hệ thống lý luận đúng đắn soi đường. Từ năm 1930, tư tưởng Hồ
Chí Minh chính là hệ thống lý luận soi đường cho cách mạng Việt Nam.
Hồ Chí Minh đã vận dụng sáng tạo và phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể nước ta, phù hợp với lịch sử và văn
hóa, đất nước và con người Việt Nam, giải đáp những yêu cầu lý luận và thực tiễn Việt Nam. Do đó, tư tưởng của Người đã thấm sâu vào quần
chúng nhân dân, chỉ đạo có hiệu quả đối với việc thực hiện những nhiệm vụ của thời đại.
Tư tưởng Hồ Chí Minh là nền tảng vững chắc để Đảng ta vạch ra đường lối cách mạng đúng đắn dẫn đường cho cách mạng Việt
Nam đi tới thắng lợi. Chính vì vậy, có nắm được tư tưởng Hồ Chí Minh mới hiểu được đường lối cách mạng Việt Nam. Thắng lợi của cách
mạng Việt Nam trước hết nhờ có chủ nghĩa Mác - Lênin, đồng thời cũng là nhờ có tư tưởng Hồ Chí Minh.
Việc học tập, nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh giúp chúng ta kiên định mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với CNXH, nâng cao
nhận thức- tư tưởng, cải tiến phương pháp và phong cách công tác... góp phần đưa công cuộc đổi mới đi tới thắng lợi ngày càng to lớn hơn.
- Tư tưởng Hồ Chí Minh phản ánh khát vọng của thời đại là hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ và chủ nghĩa xã hôi.
Người đã có những cống hiến xuất sắc trên hàng loạt các vấn đề lý luận cách mạng giải phóng dân tộc, vấn đề quan hệ dân tộc và
giai cấp trong cách mạng giải phóng dân tộc, về tính tự thân vận động của công cuộc đấu tranh giải phóng…góp phần làm phong phú thêm lý
- Tìm ra các giải pháp đấu tranh giải phóng loài người khỏi ách thống trị của chủ nghĩa thực dân.
Cống hiến lớn nhất của Hồ Chí Minh đối với thời đại là từ xác định con đường cứu nước đúng đắn cho dân tộc đến việc xác định
con đường cách mạng, một hướng đi, một phương pháp thức tỉnh người dân các nước thuộc địa.
Giá trị của tư tưởng Hồ Chí Minh đối với thế giới còn ở chỗ từ rất sớm, Người đã nhận thức đúng sự biến chuyển của thời đại, trên
cơ sở đó, Người đã hoạt động không mệt mỏi nhằm gắn cách mạng Việt Nam với cách mạng thế giới, đặt cách mạng giải phóng dân tộc vào
phạm trù cách mạng vô sản. Rồi chính từ kinh nghiệm của cách mạng Việt Nam, Người khẳng định: “…trong thời đại đế quốc chủ nghĩa ở một
nước thuộc địa nhỏ, với sự lãnh đạo của giai cấp vô sản và đảng của nó, dựa vào quần chúng nhân dân rộng rãi trước hết là nông dân và đoàn
kết được mọi tầng lớp nhân dân yêu nước trong một mặt trận dân tộc thống nhất, với sự đồng tình ủng hộ của phong trào cách mạng thế giới,
trước hết là của phe xã hội chủ nghĩa hùng mạnh, nhân dân đó nhất định thắng lợi” (T9 – 315, 316)
- Cổ vũ các dân tộc đấu tranh vì những mục tiêu cao cả.
Trong lòng nhân dân thế giới, Hồ Chủ tịch là “lãnh tụ của thế giới thứ ba”; “cuộc chiến đấu của Người là kim chỉ nam cho tất cả
các cuộc đấu tranh”, (Bumêđiên - Thủ tướng Angiêri), “Cuộc đời Chủ tịch Hồ Chí Minh là nguồn cổ vũ đối với tất cả các chiến sĩ đấu tranh
cho tự do” (Chủ tịch Ăng-go-la). Tuy Người đã mất, nhưng “Tư tưởng chỉ đạo của Người vẫn mãi mãi soi sáng cuộc đấu tranh cho tới khi tất
cả bọn xâm lược và bọn áp bức bị đánh bại hoàn toàn” (Tổng thống Tan-da-ni-a)…
1. Phân tích bối cảnh lịch sử trong nước và quốc tế dẫn đến ra đời Tư
tưởng Hồ Chí Minh?
2. Trình bày các giai đoạn hình thành và phát triển tư tưởng Hồ Chí
Minh. Trong những giai đoạn đó, giai đoạn nào tư tưởng Hồ Chí Minh có ý
nghĩa vạch đường đi cho cách mạng Việt Nam? Hãy chứng minh.
3. Phân tích vai trò của tư tưởng văn hóa truyền thống Việt Nam đối với
sự hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh?
4. Tại sao nói văn hóa tiến bộ phương Tây có ảnh hưởng chi phối đến
việc lựa chọn con đường cứu nước của Hồ Chí Minh?
5. Phân tích các nhân tố góp phần hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh.
Nhân tố nào là quan trọng nhất, quyết định bản chất tư tưởng của Người? tại
sao?
6. Thuyết trình lý do Hồ Chí Minh ra nước ngoài và các mục tiêu mà Hồ
Chí Minh đã đạt được ở mỗi giai đoạn cụ thể (trong 5 giai đoạn hình thành tư
tưởng của Người)
Chương 3
TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐỘC LẬP DÂN TỘC VÀ
CHỦ NGHĨA XÃ HỘI
Mục tiêu cầu đạt.
- TRÌNH BÀY lại được các luận điểm của Hồ Chí Minh về vấn đề dân
tộc, cách mạng giải phóng dân tộc, về CNXH và về thời kỳ quá độ lên CNXH ở
Việt Nam.
- THUYẾT TRÌNH được một số luận điểm của Hồ Chí Minh về vấn đề
dân tộc, cách mạng giải phóng dân tộc và về quan hệ giữa độc lập dân tộc với
CNXH
- PHÂN TÍCH được các vấn đề: sáng tạo của Hồ Chí Minh về vấn đề dân
tộc, cách mạng giải phóng dân tộc và về các động lực cơ bản của CNXH Việt
Nam, bước đi, biện pháp tiến hành xây dựng CNXH trong thời kỳ quá độ ở Việt
Nam.
- Có khả năng VẬN DỤNG một số quan điểm của Hồ Chí Minh về
CNXH và thời kỳ quá độ trong thực tiễn học tập và công tác.
Tài liệu tham khảo.
1. V.I. Lênin: Toàn tập, tập 41, Nhà xuất bản Tiến bộ, Matxcơva, 1977.
(Các bài: Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân tộc và vấn đề
thuộc địa, Điều kiện kết nạp vào Quốc tế Cộng sản, Báo cáo của tiểu ban về
vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa.
2. Nguyễn Duy Quý: Những vấn đề lý luận về CNXH và con đường đi
lên CNXH, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1998.
NỘI DUNG
a. Quá trình khảo nghiệm, lựa chọn đường lối giải phóng dân tộc
- Thời kỳ trước 1911, Hồ Chí Minh đã tìm hiểu kỹ về các phong trào đấu
tranh cứu nước giải phóng dân tộc. Hồ Chí Minh rất khâm phục tinh thần yêu
nước, ý chí đấu tranh đòi độc lập của các nhà yêu nước tiền bối. Song, theo Hồ
Chí Minh, bằng những con đường đó, không thể đi đến thành công được. Hồ
Chí Minh nhận xét: Phan Bội Châu hy vọng vào sự giúp đỡ của đế quốc Nhật để
đánh Pháp là “đuổi hổ cửa trước rước beo cửa sau”; Phan Chu Trinh “xin sỏ
thực dân Pháp rủ lòng thương” cũng không đòi được độc lập dân tộc; cụ Hoàng
Hoa Thám, thực tế hơn hai cụ Phan, song cụ còn “nặng cốt cách phong kiến” vì
vậy cũng không đòi độc lập được.
- Trong thời gian tìm đường cứu nước, Hồ Chí Minh đã nghiên cứu khá
kỹ các cuộc cách mạng tư sản ở Mỹ, Pháp và đi đến kết luận cách mạng tư sản
không triệt để, không giải phóng được nhân dân lao động, cách mạng Việt Nam
không thể đi theo con đường cách mạng tư sản. (Về Cách mạng giải phóng dân
tộc của nhân dân Bắc Mỹ, Hồ Chí Minh: người An Nam cần phải học tập nhân
dân Bắc Mỹ đứng lên giành độc lập. Song, Hồ Chí Minh cũng chỉ ra rằng, cách
mạng Bắc Mỹ thành công đã 150 năm, mà đời sống nhân dân lao động vẫn cực
khổ, vẫn phải lo làm cách mạng lần thứ hai. Bởi vì, theo Hồ Chí Minh, cách
mạng Mỹ là cách mạng tư sản, đã là cách mạng tư sản thì đó là cách mạng
không triệt để, cách mạng không đến nơi. Về cách mạng tư sản Pháp 1789,
giống như cách mạng Mỹ, là cuộc cách mạng không đến nơi, mang danh là
cộng hòa, dân chủ kỳ thực thì trong là bóc lột công nông, ngoài thì áp bức thuộc
địa... cách mạng Việt Nam nên nhớ lấy điều ấy.)
- Cuối 1920, Hồ Chí Minh bắt gặp chủ nghĩa Mác – Lênin tìm được con
đường cứu nước đúng đắn – con đường của cách mạng vô sản. Người nhận thấy
trong thế giới bây giờ chỉ cách mạng Nga là thành công và thành công đến nơi,
nghĩa là người dân được hưởng tự do, hạnh phúc, bình đẳng thực sự. Cách mạng
Nga đã xóa bỏ xã hội phong kiến, bóc lột đồng thời giúp đỡ các dt thuộc địa giải
phóng mình. Từ đó đi đến kết luận: muốn cứu nước và giải phóng dân tộc
không có con đường nào khác con đường của cách mạng vô sản.
b. Quan điểm Hồ Chí Minh về con đường cách mạng giải phóng dân
tộc Việt Nam
- Chỉ có cách mạng vô sản mới giải phóng được các dân tộc bị áp bức.
Cách mạng Việt Nam phải đi theo con đường cách mạng vô sản, phải trở thành
bộ phận của cách mạng thế giới.
- Tính chất của cách mạng giải phóng dân tộc Việt Nam là cuộc đấu tranh
tự giải phóng theo tinh thần “đem sức ta giải phóng cho ta”
- Mục tiêu của Cách mạng giải phóng dân tộc là đánh đổ chủ nghĩa thực
dân, giành độc lập dân tộc, thành lập chính quyền của nhân dân.
- Nhiệm vụ của cách mạng giải phóng dân tộc là phản đế và phản phong
trong đó phản đế là nhiệm vụ chủ yếu, phản phong phải phục tùng nhiệm vụ
phản đế.
- Cách mạng Việt Nam phải trải qua 2 giai đoạn: Cách mạng giải phóng
dân tộc có tính dân chủ nhân dân và cách mạng xã hội chủ nghĩa đưa đất nước
quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa.
2. Cách mạng giải phóng dân tộc trong thời đại mới phải do Đảng
Cộng sản của giai cấp công nhân lãnh đạo.
- Theo Hồ Chí Minh muốn giải phóng dân tộc trước hết cần phải có Đảng
cách mạng, Đảng có vững, cách mạng mới thành công
- Sự thất bại của các phong trào yêu nước Việt Nam chứng tỏ chúng ta
vừa thiếu một đường lối cách mạng đúng đắn vừa thiếu một chính Đảng cách
mạng chân chính
- Yêu cầu khách quan, cấp thiết của cách mạng Việt Nam là phải thành
lập được một đảng cách mạng chân chính của giai cấp cách mạng tiên tiến có tổ
chức chặt chẽ, có đường lối và phương pháp cách mạng đúng đắn, có mối liên
hệ mật thiết với quần chúng nhân dân.
- Chỉ có Đảng của giai cấp công nhân Việt Nam mới có đủ điều kiện lãnh
đạo cách mạng đi đến thành công vì giai cấp công nhân là giai cấp tiên tiến,
cách mạng triệt để, đại biểu cho phương thức sản xuất tiến bộ.
- Giai cấp công nhân Việt Nam có những đặc điểm riêng thuận lợi cho
quá trình lãnh đạo cách mạng. Thực tế đã chứng minh, Đảng Cộng sản Việt
Nam ra đời đã nắm giữa độc quyền lãnh đạo cách mạng và đã dẫn dắt cách
mạng Việt Nam đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác.
3. Lực lượng của cách mạng giải phóng dân tộc bao gồm toàn dân tộc
- Quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lê Nin: Quần chúng nhân dân là người
sáng tạo ra lịch sử
- Hồ Chí Minh: cách mạng là sự nghiệp của quần chúng nhân dân, không
có gì lớn mạnh bằng lực lượng đoàn kết của nhân dân, có dân là có tất cả.
- Cách mạng là "việc chung của cả dân chúng”, vì vậy lực lượng của
cách mạng giải phóng dân tộc phải là toàn dân tộc.
- Để huy động sức mạnh của toàn dân, phải đánh giá đúng vị trí của các
giai cấp các tầng lớp xã hội:
+ Trong thời đại mới, giai cấp công nhân Việt Nam là giai cấp duy nhất
lãnh đạo cách mạng, Hồ Chí Minh hoàn toàn đặt niềm tin vào giai cấp công
nhân Việt Nam.
(Trước các ý kiến cho rằng giai cấp công nhân số lượng còn nhỏ bé, trình
độ còn thấp kém, không thể lãnh đạo được, Hồ Chí Minh khẳng định: “lãnh
đạo được cách mạng hay không là do đặc tính cách mạng, chứ không phải do
số lượng nhiều hay ít”, “Đặc tính của giai cấp công nhân là kiên quyết, triệt để,
tập thể và có tính kỷ luật” và Người kết luận: về mọi mặt chính trị, tư tưởng, tổ
chức, hành động giai cấp công nhân đều giữ vai trò lãnh đạo. Để giai cấp công
nhân đảm đương được sứ mệnh của mình, cần không ngừng giáo dục chủ nghĩa
Mác – Lê Nin và tinh thần yêu nước cho họ)
+ Hồ Chí Minh đánh giá rất cao vai trò của giai cấp nông dân trong cách
mạng Việt Nam, coi đó là lực lượng to lớn nhất. (họ là lực lượng chiếm đa số,
tiềm tàng nhiều khả năng cách mạng. Vì vậy, “Giải phóng dân tộc thực chất là
giải phóng giai cấp nông dân”, Nếu giai cấp công nhân không “thu phục” được
giai cấp nông dân thì không thể nắm quyền lãnh đạo cách mạngvà không thể
đưa sự nghiệp cách mạng đến thắng lợi được. Nếu giai cấp công nhân thu phục,
lôi kéo được nông dân thì nông dân sẽ làm xoay chuyển trời đất, bao nhiêu thực
dân cũng bị đánh bại.)
+ Giai cấp công nhân và giai cấp nông dân là “gốc”, là “quân chủ lực của
cách mạng” và sự liên minh của 2 giai cấp này là “nền”, là “gốc”, là “cơ sở” chủ
yếu của mặt trận dân tộc thống nhất.
+ Đối với giai cấp địa chủ và giai cấp tư sản:
Theo Hồ Chí Minh, tính chất cách mạng nước ta là cách mạng dân chủ tư
sản kiểu mới. Vì vậy, tư sản dân tộc là lực lượng của cách mạng.
Với địa chủ vừa và nhỏ cũng phải lôi kéo hoặc trung lập họ
Chỉ tập trung đánh đại địa chủ phản động và tư sản mại bản có lợi ích gắn
bó với đế quốc thực dân. Chủ nghĩa xã hội
- Kết luận: Hồ Chí Minh chủ trương tập hợp mọi lực lượng có thể tập
hợp được nhằm mở rộng đến mức cao nhất trận tuyến cách mạng, đồng thời
phân hóa kẻ thù, cô lập và tập trung lực lượng đấu tranh vào kẻ thù chủ yếu.
4. Cách mạng giải phóng dân tộc cần được tiến hành chủ động, sáng
tạo và có khả năng giành thắng lợi trước cách mạng vô sản ở chính quốc
- C.Mác và Ph. Ăngghen chưa đề cập đến cách mạng giải phóng dân tộc
nhưng cho rằng giải phóng giai cấp là tiền đề giải phóng dân tộc.
- V.I Lênin phát triển các quan điểm của Mác trong điều kiện chủ nghĩa đế
quốc, đã nhận thức rõ hơn về vai trò của thuộc địa đối với sự tồn tại của chủ
nghĩa đế quốc, về quan hệ giữa cách mạng thuộc địa với cách mạng chính quốc.
Tuy nhiên, V.I.Lênin chưa thấy được tính chủ động, sáng tạo của các dân tộc
thuộc địa. Người cho rằng cách mạng thuộc địa phụ thuộc hoàn toàn, trực tiếp
vào cách mạng vô sản ở chính quốc, cách mạng giải phóng dân tộc chỉ thắng
lợi, khi cách mạng vô sản ở chính quốc thắng lợi. (Thực ra, cả Mác, Ăngghen
và Lênin đều không coi thường vấn đề giải phóng dân tộc, song do các ông
phải tập trung giải quyết các vấn đề lý luận và thực tiễn của cuộc đấu tranh
giai cấp ở châu Âu nên chưa có điều kiện đi sâu nghiên cứu về các phong trào
dân tộc thuộc địa.)
- Quốc tế cộng sản trong những năm 20 - 30, tiếp tục phát triển các quan
điểm của Lênin theo khuynh hướng “tả” khuynh, đặc biệt chú trọng đến cách
mạng chính quốc, đặt cách mạng giải phóng dân tộc phụ thuộc vào cách mạng
chính quốc, là hậu bị quân của cách mạng chính quốc, đặt lợi ích của dấu tranh
giải phóng dân tộc dưới lợi ích của cuộc đấu tranh giai cấp. (Đại hội VI Quốc tế
cộng sản - 1928: "Chỉ có thể thực hiện hoàn toàn công cuộc giải phóng các
thuộc địa khi giai cấp vô sản giành được thắng lợi ở các nước tư bản tiên tiến”)
- Tư tưởng Hồ Chí Minh về khả năng thắng lợi của cách mạng giải phóng
dân tộc:
+ Nội dung
Thứ nhất, cách mạng thuộc địa và cách mạng vô sản chính quốc quan hệ
bình đẳng, phải được coi trọng ngang nhau và phối hợp nhịp nhàng với nhau.
Người viết:
"Chủ nghĩa tư bản là một con đỉa có một cái vòi bám vào giai cấp vô sản
chính quốc và một cái vòi khác bám vào giai cấp vô sản ở các thuộc địa. Nếu
người ta muốn giết con vật ấy, người ta phải đồng thời cắt cả hai vòi. Nếu
người ta chỉ cắt một vòi thôi, thì cái vòi kia vẫn tiếp tục hút máu của giai cấp vô
sản; con vật vẫn tiếp tục sống và cái vòi bị cắt đi lại sẽ mọc ra"
Thứ hai, cách mạng giải phóng dân tộc cần được tiến hành chủ động sáng
tạo, vì xét về tính chất đây là cuộc đấu tranh tự giải phóng, nên không thể phụ
thuộc máy móc vào cách mạng vô sản chính quốc.
Thứ ba, cách mạng giải phóng dân tộc có thể giành thắng lợi trước cách
mạng vô sản chính quốc.
Thứ tư, luận điểm này của Hồ Chí Minh đã được cách mạng Việt Nam
chứng minh và làm bùng nổ phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới.
+ Cơ sở khách quan của luận điểm Hồ Chí Minh:
Một là, cách mạng giải phóng dân tộc có sức mạnh của chủ nghĩa dân tộc.
Hai là, cách mạng giải phóng dân tộc là bộ phận của cách mạng thế giới.
Ba là, sự tàn bạo của chủ nghĩa tư bản thuộc địa làm tăng thêm tinh thần
phản kháng và cách mạng của các dân tộc thuộc địa... Hồ Chí Minh: “Người
Đông Dương không được học, đúng thế, bằng sách vở và bằng diễn văn, nhưng
người Đông Dương nhận sự giáo dục bằng cách khác. Đau khổ, nghèo đói và
sự đàn áp tàn bạo là những người thày duy nhất của họ... Đằng sau sự phục
tùng tiêu cực, người Đông Dương giấu một cái gì đang sôi sục, đang gào thét
và sẽ bùng nổ một cách ghê gớm, khi thời cơ đến... Sự tàn bạo của chủ nghĩa tư
bản đã chuẩn bị đất rồi: chủ nghĩa xã hội chỉ còn phải làm cái việc là gieo hạt
giống của công cuộc giải phóng nữa thôi” (T.1, tr.28)
Bốn là, thuộc địa là mắt khâu yếu trong hệ thống chủ nghĩa tư bản thế
giới.
+ Ý nghĩa lý luận và thực tiễn quan điểm của Hồ Chí Minh:
Thứ nhất, luận điểm của Hồ Chí Minh là một sự sáng tạo to lớn, bổ xung
và phát triển lý luận của chủ nghĩa Mác – Lê Nin về cách mạng thế giới.
Thứ hai, có ý nghĩa chỉ đạo thực tiễn làm tăng thêm tính chủ động, sáng
tạo của cách mạng Việt Nam, dẫn đến thắng lợi của cách mạng giải phóng dt ở
Việt Nam và ở nhiều nước trên thế giới.
5. Cách mạng giải phóng dân tộc cần được tiến hành bằng con đường
cách mạng bạo lực
- Quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin: việc giành chính quyền bằng
bạo lực cách mạng là tất yếu và phổ biến. Trong tư tưởng của chủ nghĩa Mác –
Lênin, bạo lực được coi là “bà đỡ” cho một xã hội cũ đang thai nghén một xã
hội mới trong lòng. Tuy nhiên, chủ nghĩa Mác chỉ rõ vai trò của bạo lực chỉ là
phương tiện chứ không phải nguyên nhân hay mục đích của cách mạng.
- Hồ Chí Minh khẳng định cách mạng ở các nước thuộc địa, phụ thuộc
không thể thành công triệt để nếu không sử dụng tới bạo lực. Bởi vì ở đây sự
tàn bạo của Chủ nghĩa đế quốc đã đạt tới mức cao nhất, chúng không từ bỏ một
thủ đoạn nào, kể cả việc dìm các phong trào đấu tranh tay không của nhân dân
thuộc địa trong biển máu. Tư tưởng cách mạng bạo lực của Hồ Chí Minh là bạo
lực cách mạng của quần chúng nhân dân cũng khác với tư tưởng khủng bố cá
nhân, tư tưởng say mê bạo lực vũ trang...
- Quan điểm sáng tạo của Hồ Chí Minh cho rằng bạo lực cách mạng là
sức mạnh tổng hợp của hai yếu tố là lực lượng chính trị của quần chúng và lực
lượng vũ trang nhân dân
- Tư tưởng bạo lực cách mạng gắn bó và thống nhất với tư tưởng nhân
đạo và hòa bình. Cơ sở của sự thống nhất này là lòng yêu thương con người, coi
con người là vốn quý nhất và phải ra sức bảo vệ con người.
- Hồ Chí Minh coi chiến tranh chỉ là giải pháp bắt buộc cuối cùng và khi
phải tiến hành chiến tranh chính nghĩa, một mặt phải kiên quyết dùng bạo lực
cách mạng với mọi phương tiên có thể có “… Bất kể đàn ông, đàn bà, bất kể
người già người trẻ, không chia đảng phái, tôn giáo, dân tộc. Hễ là người Việt
Nam thì phải đồng lòng đánh thực dân Pháp để cứu Tổ quốc. Ai có súng dùng
súng, ai có gươm dùng gươm, không có súng có gươm thì dùng cuốc, thuỗng,
gậy, gộc. Ai cũng phải ra sức chống thực dân Pháp cứu nước”
- Mặt khác phải tranh thủ mọi khả năng hòa bình đề giải quyết xung đột,
kết thúc chiến tranh, nhằm giảm thiểu hy sinh xương máu cho con người.
III. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ CHỦ NGHĨA XÃ HỘI VÀ XÂY
DỰNG CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở VIỆT NAM
1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
a. Con đường hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về chủ nghĩa xã hội
- Hồ Chí Minh tiếp cận chủ nghĩa xã hội trên cơ sở học thuyết hình thái
kinh tế - xã hội và quan điểm duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin . Học
thuyết hình thái kinh tế - xã hội của Mác đã chỉ rõ lịch sử phát triển của loài
người là một quá trình lịch sử tự nhiên của các phương thức sản xuất nối tiếp
nhau, từ cộng sản nguyên thủy đến chủ nghĩa cộng sản. C.Mác và Ph. Ăngghen
viết: “Đối với chúng ta – chủ nghĩa cộng sản không phải là một trạng thái cần
phải sáng tạo ra, không phải là một lý tưởng mà hiện thực cần phải tuân theo.
Chúng ta coi chủ nghĩa cộng sản là một phong trào hiện thực, nó xóa bỏ mọi
trạng thái hiện nay. Những điều kiện của phong trào ấy là kết quả của những
tiền đề hiện đang tồn tại” (Mác, Ăngghen: Tuyển tập, tập 1, ST, 1980, tr.297)
- Hồ Chí Minh tiếp cận chủ nghĩa xã hội xuất phát từ yêu cầu thực tiễn
của cách mạng Việt Nam để kế thừa các tư tưởng xã hội chủ nghĩa, Hồ Chí
Minh đã luôn vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác và không rơi vào
chủ nghĩa giáo điều, máy móc. Xuất phát từ thực tiễn nước ta để tiếp thu chủ
nghĩa Mác – Lênin, Hồ Chí Minh đã chỉ ra một luận điểm rất quan trọng: Mỗi
dân tộc đi lên chủ nghĩa xã hội có những nét đặc thù riêng, không thể máy móc
thực hiện như nhau với các quốc gia có trình độ phát triển khác nhau
- Hồ Chí Minh tiếp cận chủ nghĩa xã hội từ truyền thống lịch sử , văn hóa
của phương Đông và Việt Nam. Nhờ đó phát hiện những nét khá tương đồng …
với chủ nghĩa xã hội, và đi đến nhận định hết sức mới mẻ và táo bạo: “Chế độ
cộng sản có áp dụng được ở châu Á nói chung và ở Đông Dương nói riêng
không? Đấy là vấn đề mà chúng ta đang quan tâm hiện nay... Bây giờ hãy xét
những lý do lịch sử cho phép chủ nghĩa cộng sản thâm nhập dễ dàng vào châu
Á, dễ dàng hơn là ở châu Âu” (T1, tr.33-35).
- Hồ Chí Minh tiếp cận chủ nghĩa xã hội từ phương diện văn hóa , đạo
đức (cách tiếp cận mới) – chủ nghĩa xã hội phải là xã hội tiêu biểu về văn hóa,
đạo đức, phát triển cao về văn hóa đạo đức.
b. Tính tất yếu ra đời của chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
- Sự ra đời của chủ nghĩa xã hội xuất phát từ quy luật vận động, phát triển
khách quan của lịch sử xã hội loài người, từ tính chất và xu thế vận động tất yếu
của thời đại
- Chủ nghĩa xã hội ra đời từ “sự tàn bạo của Chủ nghĩa tư bản”. Chính sự
bóc lột nặng nề của chủ nghĩa thực dân đã bộc lộ những khuyết tật phi nhân tính
bẩm sinh không thể khắc phục được của chủ nghĩa tư bản, và đó chính là cơ sở
để người lao động ý thức, giác ngộ sứ mệnh của mình đối với quốc gia dân tộc,
chờ thời cơ để vùng dậy, thủ tiêu xiềng xích thực dân, thực hiện giải phóng dân
tộc, giải phóng chính họ thoát khỏi bất kỳ một hình thức áp bức bóc lột nào, và
đây chính là điều kiện quan trọng nhất để nhân dân thuộc địa giác ngộ về chủ
nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản.“Sự tàn bạo của chủ nghĩa tư bản đã chuẩn bị
đất rồi: chủ nghĩa xã hội chỉ còn phải làm cái việc là gieo hạt giống của công
cuộc giải phóng nữa thôi” (T1,tr.28)
- Dưới góc độ giải phóng: độc lập dân tộc chỉ mới là cấp độ đầu tiên, đi
lên chủ nghĩa xã hội mới giải phóng được giai cấp, giải phóng con người.
- Hồ Chí Minh đã kế thừa tư tưởng cách mạng không ngừng của chủ
nghia Mác - Lênin để luận chứng một cách toàn diện khả năng đi tới chủ nghĩa
xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa của nước ta.
- Tính tất yếu của chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam xuất phát từ tương quan
so sánh lực lượng giữa giai cấp tư sản và giai cấp vô sản trong cách mạng giải
phóng dân tộc.
c. Quan niệm của Hồ Chí Minh về những đặc trưng của chủ nghĩa xã
hội ở Việt Nam
* Quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin: Chủ nghĩa Mác – Lênin đưa
ra những đặc trưng cơ bản như:
- Xóa bỏ từng bước chế độ tư hữu tư bản chủ nghĩa, thiết lập chế độ công
hữu xã hội chủ nghĩa để giải phóng sức sản xuất.
- Có một nền đại công nghiệp cơ khí, một nền khoa học công nghệ hiện
đại có khả năng cải tạo nông nghiệp.
- Thực hiện sản xuất có kế hoạch
- Phân phối theo lao động, thực hiện công bằng trong lao động và hưởng
thụ.
- Khắc phục sự khác biệt về giai cấp, tiến tới xóa bỏ sự khác biệt giữa
nông thôn với thành thị, lao động trí óc và lao động chân tay, xây dựng một xã
hội thuần nhất về giai cấp.
- Giải phóng con người khỏi áp bức, bất công, nâng cao trình độ văn hóa
của nhân dân tạo điều kiện cho mọi người tận lực phát triển năng lực sẵn có.
* Quan điểm của Hồ Chí Minh về bản chất, đặc trưng của chủ nghĩa
xã hội ở Việt Nam
Sáng tạo của Hồ Chí Minh là xuất phát từ thực tiễn đất nước, Người đã
đưa ra những quan niệm về của chủ nghĩa xã hội một cách thiết thực, cụ thể, với
những nội dung chủ yếu sau:
- Bản chất của chủ nghĩa xã hội là giải phóng con người (cộng đồng và cá
nhân). Chủ nghĩa xã hội là chế độ xã hội mà mọi thiết chế, cơ cấu xã hội đều
hướng tới mục tiêu giải phóng con người, đảm bảo cho con người được phát
triển tự do, toàn diện.
- Chủ nghĩa xã hội có những đặc trưng bản chất như sau:
Thứ nhất, đó là một chế độ chính trị dân chủ, do nhân dân là chủ, làm
chủ, mọi quyền hành, mọi lực lượng đều ở nơi dân, có nhà nước của dân, do
dân, vì dân, dựa trên khối đại đoàn kết toàn dân.
Thứ hai, Chủ nghĩa xã hội có nền kinh tế phát triển cao, dân giàu nước
mạnh, có khoa học, kỹ thuật tiên tiến, hiện đại
Thứ ba, Chủ nghĩa xã hội là chế độ không còn áp bức, bóc lột, bất công
dựa trên chế độ sở hữu xã hội về tư liệu sản xuất và thực hiện phân phối theo
lao động
Thứ tư, Chủ nghĩa xã hội là một xã hội phát triển cao về văn hóa, đạo
đức, có hệ thống quan hệ xã hội dân chủ, bính đẳng, công bằng, con người được
giải phóng, phát triển tự do, toàn diện trong sự hài hòa giữa xã hội với tự nhiên.
Thứ năm, Chủ nghĩa xã hội là công trình tập thể của nhân dân, do nhân
dân tự xây dựng lấy dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản. Đó là một chủ nghĩa
xã hội của dân, do dân, vì dân, là hiện thân đỉnh cao của tiến trình tiến hóa lịch
sử nhân loại.
Tóm lại, quan điểm của Hồ Chí Minh về Chủ nghĩa xã hội là một quan
niệm hoàn chỉnh, bao quát các mặt kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, con
người...trong đó nổi bật nhất là quyền làm chủ của nhân dân, và phát huy năng
lực sáng tạo vô cùng to lớn của nhân dân nhằm thực hiện Chủ nghĩa xã hội của
dân, do dân, vì dân dựa trên hệ thống giá trị nền tảng là độc lập, tự do, dân chủ,
bình đẳng, công bằng, đoàn kết, hữu nghị và tôn trọng quyền con người.
Trên cơ sở những quan điểm cơ bản của Tư tưởng Hồ Chí Minh về Chủ
nghĩa xã hội, Cương lĩnh của Đảng (năm 1991) đã khẳng định những đặc trưng
cơ bản của Chủ nghĩa xã hội ở nước ta: nhân dân lao động làm chủ; có một nền
kinh tế phát triển cao dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và chế độ công hữu
về các tư liệu sản xuất chủ yếu; có nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân
tộc; con người được giải phóng khỏí áp bức, bóc lột, bất công, làm theo năng
lực, hưởng theo lao động, có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện
phát triển toàn diện cá nhân; các dân tộc trong nước bình đẳng, đoàn kết giúp đỡ
nhau cùng tiến bộ; có quan hệ hữu nghị, hợp tác với nhân dân tất cả các nước
trên thế giới. Cương lĩnh sửa đổi (Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI- 2011) đưa
thêm đặc trưng: dân giàu nước mạng, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh và
có nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân.
d. Tư tưởng Hồ Chí Minh về mục tiêu, động lực của chủ nghĩa xã hội
Việt Nam
* Mục tiêu:
- Mục tiêu chung của chủ nghĩa xã hội: Độc lập, tự do cho dân tộc,
hạnh phúc cho nhân dân, là không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh
thần của nhân dân, trước hết là nhân dân lao động. (Hồ Chí Minh quan niệm
nâng cao đời sống toàn dân là tiêu chí tổng quát để khẳng định và kiểm nghiệm
tính chất xã hội chủ nghĩa của lý luận và chính sách thực tiễn)
- Mục tiêu về các lĩnh vực chủ yếu:
+ Mục tiêu về chính trị của chủ nghĩa xã hội là xây dựng chế độ chính trị
dân chủ, do nhân dân làm chủ, xây dựng nhà nước của dân do dân và vì dân,
quyền làm chủ của nhân dân được thực hiện và không ngừng phát huy. Dân là
chủ và làm chủ nên phải coi việc nước như việc nhà, phải có trách nhiệm lo toan
gánh vác việc chung, phải tôn trọng pháp luật, bảo vệ của công, không ngừng
học tập nâng cao trình độ mọi mặt để xứng đáng với địa vị người làm chủ.
+ Mục tiêu về kinh tế, “Phải biến nước ta từ một nước nông nghiệp lạc
hậu thành nước có công nghiệp hiện đại, nông nghiệp hiện đại, khoa học tiên
tiến”. Điều quan trọng nhất mà Hồ Chí Minh quan tâm đến là vấn đề năng suất
lao động, mà muốn nâng cao năng suất lao động thì phải tiến hành công nghiệp
hóa xã hội chủ nghĩa, tuy nhiên theo Hồ Chí Minh, công nghiệp hóa có thể được
tiến hành bằng nhiều con đường khác nhau, chứ không nhất thiết là phải bắt đầu
từ sự phát triển công nghiệp nặng.
+ Mục tiêu về văn hóa, theo Hồ Chí Minh, Chủ nghĩa xã hội phải là một
xã hội cao hơn hẳn chủ nghĩa tư bản về văn hóa và giải phóng con người, văn
hóa phải “soi đường cho quốc dân đi”, phải lấy hạnh phúc của đồng bào, của
dân tộc làm cơ sở. Khi được hỏi bằng nhân tố nào phát triển Chủ nghĩa xã hội,
Hồ Chí Minh trả lời: bằng văn hóa (T10, 392). Phải xây dưng nền văn hóa xã
hội chủ nghĩa kế thừa truyền thống dân tộc. Văn hóa không phụ thuộc máy móc
vào kinh tế cho nên có thể đi trước một bước để mở đường cho cách mạng
công nghiệp.
+ Mục tiêu về xây dựng con người: muốn có chủ nghĩa xã hội trước hết
phải có con người xã hội chủ nghĩa. Con người xã hội chủ nghĩa phải là con
người có năng lực cách mạng, có lý tưởng và phẩm chất đạo đức cách mạng, có
tinh thần và năng lực làm chủ dám nghĩ, dám nói dám làm…Phải đặt lên hàng
đầu mục tiêu xây dựng con người và giải phóng con người mà trước hết là giải
phóng sức lao động và tiềm năng sáng tạo của con người, phải đặc biệt quan
tâm đến sự nghiệp giải phóng phụ nữ.
* Động lực của chủ nghĩa xã hội
- Tất cả các nguồn lực, như: nguồn lực về vốn, khoa học kỹ thuật, con
người... Trong đó nguồn lực con người là bao trùm và quyết định nhất. Vì tất
cả đều phải thông qua con người; nguồn lực này là vô tận, trong đó trí tuệ con
người càng khai thác càng tăng trưởng.
Hồ Chí Minh yêu cầu phải đặc biệt chú trọng, phát huy động lực con
người trên cả phương diện cộng đồng và cá nhân:
+ Phát huy sức mạnh cộng đồng, thực hiện đại đoàn kết dân tộc và có
chính sách đúng đắn về giai cấp, dân tộc, tôn giáo…
+ Phát huy sức mạnh đoàn kết của cộng đồng dân tộc là động lực chủ yếu
để phát triển đất nước. Cần phải:
Thứ nhất, đảm bảo lợi ích của dân, thực hành dân chủ và đặt quyền lợi
của dân lên trên hết.
Thứ hai, phát huy tính năng động, sáng tạo của cá nhân người lao động.
Hồ Chí Minh yêu cầu phải coi trọng các giải pháp:
1) Các giải pháp tác động vào nhu cầu và lợi ích, trước hết là lợi ích vật
chất của người lao động (khoán, khen thưởng, xử phạt về vật chất).
2) Các giải pháp kích thích về chính trị, tinh thần (thi đua, phát huy tinh
thần yêu nước.)
3) Thực hiện công bằng xã hội
Kết luận: Theo Hồ Chí Minh, lợi ích của dân, dân chủ của dân, đoàn kết
toàn dân gắn bó hữu cơ với nhau, là cơ sở là tiền đề của nhau tạo nên động lực
mạnh mẽ nhất trong hệ thống động lực cuả chủ nghĩa xã hội.
- Chú trọng khai thác các nguồn ngoại lực: Hợp tác, đặc biệt là với các
nước xã hội chủ nghĩa anh em, tranh thủ sự ủng hộ của nhân loại tiến bộ, các
thành tựu của cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật, ...
- Đi đôi với động lực cần nhận diện và khắc phục các lực cản của chủ
nghĩa xã hội.
+ Hồ Chí Minh đã chỉ ra những lực cản chủ yêu nhất:
Thứ nhất là chủ nghĩa cá nhân - căn bệnh “mẹ”, “bệnh gốc”, “kẻ thù hung
ác nhất của chủ nghĩa xã hội” từ đó “đẻ ra trăm thứ bệnh nguy hiểm”.
Hồ Chí Minh vạch rõ: “Chủ nghĩa cá nhân là một thứ rất gian giảo, xảo
quyệt, nó khéo dỗ dành người ta đi xuống dốc. Nó là một thứ vi trùng rất độc,
đẻ ra hàng trăm thứ bệnh: tham ô, hủ hóa, lãng phí, xa hoa, tham danh trục lợi,
thích địa vị quyền hành, tự cao tự đại, coi thường tập thể, xem khinh quần
chúng, độc đoán, độc quyền, quan liêu, mệnh lệnh,v.v.”, Người khẳng định:
“Chủ nghĩa cá nhân là một trở ngại lớn cho việc xây dựng Chủ nghĩa xã hội.
Cho nên thắng lợi của chủ nghĩa xã hội không thể tách rời thắng lợi của cuộc
đấu tranh trừ bỏ chủ nghĩa cá nhân” (T.9, 291).
Chú ý là Hồ Chí Minh chống chủ nghĩa cá nhân, nhưng không chống lợi
ích cá nhân. Người chú trọng đảm bảo lợi ích cá nhân chính đáng, song phải
chống chủ nghĩa cá nhân „chỉ vì mình, quê mình mà kết thành phe cánh“, “đó là
những điều rất nguy hại cho chủ nghĩa xã hội ”.
Thứ hai là “Giặc nội xâm”: tham nhũng, lãng phí, quan liêu (bệnh gốc).
Thứ ba là tệ chia rẽ, bè phái, mất đoàn kết làm giảm sút uy tín và sức
mạnh của Đảng, của cách mạng.
Thứ tư là tệ chủ quan, bảo thủ lười biếng không chịu học tập lý luận, học
tập cái mới.
Việc phát huy động lực, khắc phục được các lực cản trong xây dựng Chủ
nghĩa xã hội phụ thuộc vào vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản và hiệu quả
quản lý của nhà nước xã hội chủ nghĩa.
2. Tư tưởng Hồ Chí Minh về thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở
Việt Nam.
a. Quan điểm của Chủ nghĩa Mác-Lênin về thời kỳ quá độ
* Đặc điểm của con đường quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam:
- Hồ Chí Minh khẳng định con đường cách mạng Việt Nam là tiến hành
giải phóng dân tộc, hoàn thành cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân, quá độ lên
chủ nghĩa xã hội, bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa
- Đặc điểm của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam: Đặc
điểm “to nhất” của nước ta trong thời kỳ quá độ là từ một nước nông nghiệp lạc
hậu, tiến thẳng lên chủ nghĩa xã hội không phải kinh qua giai đoạn phát triển tư
bản chủ nghĩa. Đây là đặc điểm cơ bản, bao trùm, chi phối các đặc điểm khác…
của thời kỳ quá độ
- Khó khăn cơ bản: xuất phát điểm thấp kém về kinh tế, xã hội và sự
phá hoại của các thế lực thù địch ở trong và ngoài nước. Vì vậy thời kỳ quá độ
phải kéo dài, đầy khó khăn, phức tạp…
(Thời Hồ Chí Minh, chúng ta xây dựng chủ nghĩa trong điều kiện vừa có
hòa bình vừa có chiến tranh, đồng thời thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược xây
dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh thống nhất đất nước.)
* Bản chất của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam:
- Thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội là quá trình cải biến cách mạng
toàn diện sâu sắc, triệt để toàn bộ đời sống xã hội trong đó trọng tâm là cải biến
nền sản xuất nhỏ, lạc hậu thành nền sản xuất lớn hiện đại xã hội chủ nghĩa. Đây
là một cuộc đấu tranh giai cấp gay go phức tạp trong điều kiện mới, so sánh lực
lượng trong nước và quốc tế có nhiều thay đổi, đòi hỏi chúng ta phải áp dụng
toàn diện các hình thức đấu tranh cả về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội nhằm
xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội.
- Mâu thuẫn của thời kỳ quá độ là mâu thuẫn giữa yêu cầu phát triển cao
của đất nước theo con đường tiến bộ (Chủ nghĩa xã hội) với thực trạng kinh tế 0
xã hội thấp kém, lạc hậu của đất nước cùng với các thế lực cản trở phá hoại sự
nghiệp xây dựng Chủ nghĩa xã hội. Biện chứng của mâu thuẫn: cái hôm nay
không phải là lạc hậu thấp kém thì ngày mai sẽ trở thành cái lạc hậu, thấp kém
đòi hỏi phải tiếp tục cải biến...
* Tính chất thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
- Quá độ lên chủ nghĩa xã hội là một quá trình dần dần, khó khăn phức
tạp và lâu dài, vừa phải cải tạo xã hội cũ, vừa xây dựng xã hội mới. (Hồ Chí
Minh đặc biệt nhấn mạnh tính chất tuần tự, lâu dài của thời kỳ này). Tính chất
phức tạp và khó khăn, lâu dài của thời kỳ quá độ được Hồ Chí Minh lý giải trên
các cơ sở sau:
+ Thứ nhất, đây là một cuộc cách mạng làm đảo lộn mọi mặt đời sống xã
hội, đòi hỏi phải giải quyết hàng loạt các mâu thuẫn khác nhau và luôn gặp phải
sự chống đối của các thế lực thù địch trong và ngoài nước.
+ Thứ hai, hình thức quá độ gián tiếp từ một nước lạc hậu tiền tư bản chủ
nghĩa trong khi xuất phát điểm kinh tế xã hội của ta rất lạc hậu thấp kém.
+ Thứ ba, xây dựng chủ nghĩa xã hội là công việc hoàn toàn mới mẻ,
chúng ta chưa có kinh nghiệm phải vừa làm vừa học và không thể tránh được
thiếu sót, sai lầm, thậm chí thất bại tạm thời, cục bộ... (Lênin: chúng ta phải trả
học phí cho việc xây dựng chủ nghĩa xã hội)
c. Quan điểm của Hồ Chí Minh về nội dung, nhiệm vụ xây dựng chủ
nghĩa xã hội trong thời kỳ quá độ ở Việt Nam.
* Nội dung:
- Nội dung tổng quát:
“Tiến lên chủ nghĩa xã hội không phải một sớm, một chiều cứ muốn là
được…phải thiết thực từng bước vững chắc…chớ đem cái chủ quan thay cho
thực tế. Đem tài dân, sức dân, của dân làm lợi cho dân. Làm cho người nghèo
thì đủ ăn; người đủ ăn trở nên khá, giàu; người khá, giàu thì giàu thêm”.
- Các nội dung cụ thể:
Về chính trị: Nội dung quan trọng nhất là giữ vững và phát huy vai trò
lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam
Về kinh tế:
+ Tăng gia sản xuất gắn liền với thực hành tiết kiệm, nâng cao năng xuất
lao động trên cơ sở tiến hành công nghệp hóa xã hội chủ nghĩa.
+ Xác định cơ cấu kinh tế nông – công nghiệp, coi trọng thương nghiệp
+ Phát triển kinh tế nhiều thành phần
+ Thực hiện phân phối theo lao động.
Về văn hóa: Xây dựng nền văn hóa xã hội chủ nghĩa mang tính dân tộc,
khoa học, đại chúng.
Về xây dựng quan hệ xã hội: dân chủ, công bằng, văn minh, tôn trọng con
người
* Nhiệm vụ lịch sử của thời kỳ quá độ:
+ Xây dựng nền tảng vật chất và kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội; Xây dựng
các tiền đề kinh tế, chính trị, văn hóa, tư tưởng cho chủ nghĩa xã hội.
+ Kết hợp cải tạo xã hội cũ và xây dựng xã hội mới trong đó xây dựng là
chủ yếu và lâu dài.
* Những nhân tố đảm bảo thắng lợi cho nhiệm vụ xây dựng chủ nghĩa
xã hội ở Việt Nam gồm:
+ Giữ vững và tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng.
+ Nâng cao vai trò quản lý của Nhà nước.
+ Phát huy tính tính cực chủ động của các tổ chức quần chúng, tổ chức
chính trị xã hội.
+ Xây dựng đội ngũ cán bộ đủ đức và tài, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp
cách mạng xã hội chủ nghĩa.
d. Một số nguyên tắc, bước đi, biện pháp xây dựng chủ nghĩa xã hội
trong thời kỳ quá độ.
- Trong điều kiện chiến tranh, Hồ Chí Minh chủ trương thực hiện đồng
thời 2 nhiệm vụ chiến lược: xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh
giải phóng miền Nam; vừa sản xuất vừa chiến đấu, vừa xây dựng chủ nghĩa xã
hội vừa bảo vệ chủ nghĩa xã hội
- Biện pháp cơ bản xây dựng chủ nghĩa xã hội trong thời kỳ quá độ gồm:
+ Kết hợp cải tạo với xây dựng, trong đó xây dựng là chủ yếu và lâu dài
+ Thực hiện đường lối phát triển kinh tế xã hội hài hòa đảm bảo cho các
thành phần kinh tế, thành phần xã hội đều có điều kiện phát triển
+ Phương thức chủ yếu để xây dựng chủ nghĩa xã hội là “đem tài dân, sức
dân, của dân mà làm lợi cho dân”; “đó là chủ nghĩa xã hội nhân dân'', không
phải là chủ nghĩa xã hội Nhà nước“; xây dựng chủ nghĩa xã hội không thể bằng
mệnh lệnh từ trên xuống.
+ Coi trọng vai trò quyết định của biện pháp tổ chức thực hiện và phát
huy nỗ lực chủ quan trong việc thực hiện kế hoạch kinh tế xã hội. Hồ Chí Minh
chủ trương: chỉ tiêu một, biện pháp mười, quyết tâm hai mươi,...có như thế kế
hoạch mới hoàn thành tốt được
IV. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ MỐI QUAN HỆ BIỆN CHỨNG
GIỮA ĐỘC LẬP DÂN TỘC VÀ CHỦ NGHĨA XÃ HỘI
1. Độc lập dân tộc là cơ sở, tiền đề để tiến lên chủ nghĩa xã hội
- Độc lập dân tộc là giá trị tinh thần, là ước mơ, hoài bão bao đời nay của
dân tộc Việt Nam.
- Độc lập dân tộc tạo ra nguồn sức mạnh to lớn cho cách mạng xã hội chủ
nghĩa
2. Chủ nghĩa xã hội là điều kiện vững chắc để đảm bảo nền độc lập
dân tộc
- Cách mạng giải phóng dân tộc phải phát triển thành cách mạng xã hội
chủ nghĩa thì mới giành được thắng lợi hoàn toàn
- Chủ nghĩa xã hội với chế độ công hữu về tư liệu sản xuất sẽ dẫn đến xoá
bỏ hoàn toàn, tận gốc mọi sự áp bức, bóc lột, bất công về giai cấp, dân tộc.
V. VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐỘC LẬP DÂN TỘC VÀ
CHỦ NGHĨA XÃ HỘI TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY
1 Trình bày các vấn đề cơ bản về vấn đề dân tộc, cách mạng giải phóng dân tộc,
chủ nghĩa xã hội và thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam theo tư
tưởng Hồ Chí Minh.
2. Thuyết trình vấn đề: “Mối quan hệ biện chứng giữa tư tưởng nhân đạo hòa
bình với tư tưởng bạo lực cách mạng trong tư tưởng Hồ Chí Minh” và “Mối
quan hệ biện chứng giữa vần đề độc lập dân tộc với chủ nghĩa xã hội trong tư
tưởng Hồ Chí Minh”
3. Phân tích các luận điểm sáng tạo cơ bản của Hồ Chí Minh về vấn đề dân tộc,
cách mạng giải phóng dân tộc, về chủ nghĩa xã hội và con đường quá độ lên chủ
nghĩa xã hội ở Việt Nam.
4. Thuyết trình: Phân tích con đường cách mạng mà Hồ Chí Minh lựa chọn cho
dân tộc Việt Nam? Các giai đoạn tiến hành, kết quả trong thực tiễn cách mạng
Việt Nam, ý nghĩa và liên hệ trong giai đoạn hiện nay?
Chương 4
- Sinh viên TRÌNH BÀY được những quan điểm cơ bản của Hồ Chí
Minh về Đảng Cộng sản Việt Nam, về nhà nước kiểu mới.
- PHÂN TÍCH được những sáng tạo của Hồ Chí Minh trên lĩnh vực xây
dựng Đảng, xây dựng nhà nước và mối quan hệ giữa đạo đức và pháp luật trong
xây dựng nhà nước theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
- BIẾT VẬN DỤNG để có thể tham gia công tác xây dựng và chỉnh đốn
Đảng, xây dựng và hoàn thiện Nhà nước ta hiện nay.
Tài liệu tham khảo.
1. Nguyễn Trọng Phúc, Đổi mới, chỉnh đốn Đảng theo tư tưởng Hồ Chí
Minh, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
2. Trương Minh Dục, Hồ Chí Minh bàn về đảng cầm quyền qua cuốn
sách “Sửa đổi lối làm việc”, Lịch sử Đảng, số 5, 1992.
3. Phạm Văn Đồng, Một số vấn đề về Nhà nước, Nxb ST, Hà Nội, 1980.
4. Nguyễn Duy Quý, Xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì
dân dưới sự lãnh đạo của Đảng trong điều kiện nước ta hiện nay, Triết học, số
10, 2002.
5. Đoàn Trọng tuyến, Quán triệt những quan điểm cơ bản về nhà nước
vào việc cải cách nền hành chính nhà nước, Quản lý Nhà nước, số 4, 1995.
6. Nguyễn Ngọc Thanh, Về xây dựng một chính phủ - điện tử ở Việt Nam, Giáo dục lý luận, số 1, 2003.
NỘI DUNG
- Dân chủ là giá trị chung, là sản phẩm của văn minh nhân loại, là lý
tưởng phấn đấu của các dân tộc. Dân chủ và bình đẳng là nguyên tắc hoạt động
của các tổ chức quốc tế
* Quan niệm của Hồ Chí Minh về thực hành dân chủ
- Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm đến việc thực hành dân chủ, bởi thực
chất của vấn đề dân chủ là thực hành dân chủ và đây là vấn đề khó nhất của lĩnh
vực dân chủ.
- Dân chủ cần được thực hành trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn
hóa, xã hội... trong đó dân chủ trong lĩnh vực chính trị là quan trọng nhất vì nó
là biểu hiện tập trung của thiết chế dân chủ và hiệu quả hoạt động nhà nước.
- Biện pháp cơ bản để thực hành dân chủ :
+ Xây dựng và hoàn thiện chế độ dân chủ rộng rãi mà trước hết là phải
mở rộng dân chủ trong nội bộ Đảng, làm cơ sở cho việc mở rộng dân chủ ngoài
xã hộ.
+ Xây dựng nhà nước thật sự là nhà nước của dân, do dân, vì dân, thực thi
quyền lực của dân
+ Xây dựng các đoàn thể chính trị xã hội vững mạnh, thật sự là tổ chức
thể hiện quyền làm chủ của nhân dân.
b. Quan điểm của Hồ Chí Minh về bản chất giai cấp của nhà nước
- Quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lenin, nhà nước là một phạm trù lịch
sử. Nhà nước là thành tố cơ bản nhất của hệ thống chính trị. Nhà nước luôn
mang bản chất giai cấp, không có nhà nước phi giai cấp hay nhà nước chung
của tất cả giai cấp.
- Quan điểm Hồ Chí Minh:
+ Nhà nước ta là nhà nước xã hội chủ nghĩa, nhà nước của giai cấp công
nhân, mang bản chất giai cấp công nhân. Bản chất giai cấp công nhân của Nhà
nước ta thể hiện:
Thứ nhất, Nhà nước ta là nhà nước do Đảng Cộng sản lãnh đạo.
Thứ hai, nhà nước được tổ chức và hoạt động theo các nguyên tắc cơ bản
dựa trên hệ tư tưởng của giai cấp công nhân (tập trung dân chủ, Đảng lãnh đạo,
thống nhất quyền lực...)
Thứ ba, hoạt động tổ chức, quản lý của Nhà nước hướng đến mục tiêu
đưa đất nước quá độ lên chủ nghĩa xã hội
+ Bản chất giai cấp công nhân của Nhà nước ta thống nhất với tính nhân
dân, tính dân tộc. Đó là nhà nước của khối đại đoàn kết dân tộc. Nói nhà nước ta
là “nhà nước của dân, do dân, vì dân”, không phải là nhà nước “toàn dân”, nhà
nước phi giai cấp, mà là nói tới tính chất dân chủ nhân dân của nhà nước. Nhà
nước đó xét về bản chất vẫn là nhà nước của giai cấp công nhân, nhưng xét về
đại diện và bảo vệ lợi ích thì đó là “nhà nước của dân, do dân, vì dân”, dựa trên
cơ sở của khối đại đoàn kết toàn dân.
- Cơ sở lý luận và thực tiễn của vấn đề:
+ Về lý luận, theo tư tưởng Hồ Chí Minh, giai cấp và dân tộc là thống
nhất, lợi ích cơ bản của giai cấp công nhân thống nhất với lợi ích của nhân dân
lao động, vì vậy nhà nước của giai cấp công nhân cũng đồng thời là nhà nước có
tính dân tộc, “nhà nước của dân, do dân, vì dân”.
+ Về thực tiễn, nhà nước ta là kết quả của cuộc đấu tranh lâu dài, gian
khổ của toàn dân tộc với sự phấn đấu hy sinh của nhiều thế hệ cách mạng. Nhà
nước ta luôn bảo vệ lợi ích của nhân dân, lấy lợi ích của dân tộc làm nền tảng và
từ khi ra đời cho đến nay Nhà nước ta đã phải đảm nhiệm nhiệm vụ lịch sử với
dân tộc là tổ chức, lãnh đạo các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm thắng lợi,
giải phóng hoàn toàn đất nước, giữ vững độc lập dân tộc, đưa cả nước tiến lên
chủ nghĩa xã hội, góp phần xứng đáng vào sự phát triển tiến bộ của thế giới..
2. Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng nhà nước kiểu mới ở Việt Nam
a. Quan niệm của Hồ Chí Minh về nhà nước của dân, do dân, vì dân
* Quá trình hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về một nhà nước kiểu mới
ở Việt Nam.
- Thứ nhất, thời kỳ từ 1911 trở về trước, tư tưởng xây dựng một nhà nước
trọng dân, thân dân, khoan dân, dựa vào dân của nền văn hóa chính trị phương
Đông đã được Hồ Chí Minh lĩnh hội và coi đó như hành trang trên con đường
tìm đường cứu nước
- Thứ hai, từ năm 1911 -1920, Hồ Chí Minh đã có điều kiện tìm hiểu về
các cuộc cách mạng lớn trên thế giới, cũng như các hình thức tổ chức nhà nước
của nó. Nhận thức của Hồ Chí Minh về nhà nước của giai cấp tư sản: Người
đánh giá cao tư tưởng tự do bình đẳng bác ái của cách mạng Pháp, tư tưởng đề
cao quyền lực tối cao của nhân dân trong cách mạng Mỹ, nhưng nhận rõ hạn
chế cơ bản của nhà nước tư sả – đó vẫn là nhà nước của giai cấp bóc lột, vẫn áp
bức, bóc lột nhân dân lao động. Hồ Chí Minh khẳng định rằng sau khi cách
mạng thành công, phải thiết lập một chính quyền của số đông người: “Chúng ta
đã hy sinh làm cách mệnh, thì nên làm cho đến nơi, nghĩa là làm sao cách mệnh
rồi thì quyền giao cho dân chúng số nhiều, chớ để trong tay một bọn ít người”.
- Thứ ba, một bước tiến của Hồ Chí Minh là sau khi giác ngộ chủ nghĩa
Mác – Lênin là Người chọn kiểu nhà nước công nông binh (nhà nước xô viết) là
hình thức Nhà nước đầu tiên của cách mạng Việt Nam. Trong Chính cương vắn
tắt của Đảng, Người viết: “Đánh đổ đế quốc chủ nghĩa Pháp và bọn phong kiến;
làm cho nước Nam hoàn toàn độc lập và dựng ra chính phủ công nông binh”
(T3,1)
- Thứ tư, trên cơ sở đúc rút kinh nghiệm cách mạng thế giới và thực tiễn
phong trào cách mạng Việt Nam (xô viết Nghệ Tĩnh) nhận thấy, nhà nước xô
viết không thích hợp lắm với Việt Nam và đi đến lựa chọn xây dựng một nhà
nước dân chủ nhân dân ở nước ta - Nhà nước kiểu mới trong lịch sử dân tộc:
Nhà nước của dân, do dân và vì dân.
* Quan niệm về nhà nước của dân, do dân, vì dân
- Sợi chỉ đỏ xuyên suốt tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề nhà nước là chủ
trương xây dựng một nhà nước do Nnhân dân lao động làm chủ... Đây cũng là
điểm sáng tạo của Hồ Chí Minh so với quan điểm của các nhà kinh điển Mác -
Lênin và cũng là điểm cơ bản nhất để phân biệt nhà nước ta với nhà nước trước
đó.
- Nhà nước của dân:
+ Là nhà nước mà tất cả mọi quyền bính trong nước là của toàn thể nhân
dân Việt Nam. Việc nước là việc chung, mỗi một con Rồng cháu Tiên, bất kỳ
già trẻ, gái trai, giàu nghèo, nòi giống, tôn giáo... đều phải ghé vai gánh vác một
phần.
+ Dân là chủ nhà nước, mọi quyền lực đều thuộc về nhân dân.... Quyền
bính của cán bộ, công chức nhà nước là do dân ủy nhiệm, giao phó.
+ Dân có quyền bầu (ủy nhiệm) và bãi miễn người thay mặt mình vào
Quốc hội và các cơ quan quyền lực nhà nước; kiểm soát các công việc của NN;
giám sát hoạt động của các đại biểu do mình bầu ra thông qua các thiết chế dân
chủ.
- Nhà nước do dân:
+ Nhà nước do dân lập ra - Dân cử ra các đại diện của mình tham gia
quản lý nhà nước và xã hội;
+ Nhà nước do dân xây dựng, ủng hộ và bảo vệ; nhà nước được dân phê
bình, giám sát, tạo điều kiện để nhà nước ngày càng hoàn thiện hơn.
+ Các cơ quan nhà nước, cán bộ công chức phải lắng nghe ý kiến nhân
dân, liên hệ chặt chẽ với nhân dân, chịu sự kiểm soát của nhân dân. Nhân dân có
quyền bãi miễn các cơ quan nhà nước nếu tỏ ra không xứng đáng với tín nhiệm
của dân: "Nếu Chính phủ làm hại dân thì dân có quyền đuổi Chính phủ" (T5,
60)
- Nhà nước vì dân:
+ Mọi hoạt động của nhà nước đều phải vì nhân dân, hướng vào việc
phục vụ nhân dân. Đem lại quyền lợi chonhân dân là mục tiêu cơ bản của nhà
nước ta.
+ Mọi công chức nhà nước từ Chủ tịch nước trở xuống đều là công bộc
(người phục vụ chung của xã hội) của dân: “Việc gì lợi cho dân, ta phải hết sức
làm. Việc gì hại đến dân, ta phải hết sức tránh. Chúng ta phải yêu dân, kính
dân thì dân mới yêu ta, kính ta” (T4, 56).
+ Chính quyền các cấp phải chăm lo cho dân từ việc lớn đến việc nhỏ,
các cơ quan nhà nước quản lý xã hội là để lo cho dân: Nếu để cho dân đói,
chính phủ có lỗi, nếu để cho dân giét, chính phủ có lỗi, nếu để cho dân không
được học hành, chính phủ có lỗi... “Làm cho dân có ăn. Làm cho dân có mặc.
Làm cho dân có chỗ ở. Làm cho dân có học hành”
+ Cán bộ nhà nước là người phục vụ, đồng thời còn là người lãnh đạo,
người hướng dẫn của nhân dân, phải "xứng đáng vừa là người lãnh đạo, vừa là
người đày tớ thật trung thành của nhân dân”.
b. Quan niệm của Hồ Chí Minh về xây dựng nhà nước pháp quyền
* Những biện pháp cơ bản để xây dựng nhà nước pháp quyền:
+ Hoàn thiện hệ thống pháp luật (hệ thống pháp luật đầy đủ và phù hợp
với đời sống xã hội)
+ Ra sức tuyên truyền giáo dục pháp luật trong cán bộ và nhân dân
+ Xây dựng cơ chế kiểm tra giám sát hữu hiệu, đảm bảo cho pháp luật thi
hành nghiêm minh trong cán bộ và nhân dân
+ Tích cực nâng cao dân trí, nâng cao văn hóa chính trị, làm cho người
dân biết hưởng quyền dân chủ, biết dùng quyền dân chủ, dám nghĩ, dám nói,
dám làm, dám phê bình các cơ quan nhà nước.
+ Xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức nhà nước có đủ đức tài với những
phẩm chất cơ bản:
Trung thành với cách mạng và tổ quốc; nhiệt tình, thành thạo công việc
hành chính, giỏi chuyên môn, nghiệp vụ;
Dám phụ trách, dám quyết đoán, dám chịu trách nhiệm, liên hệ mật thiết
với nhân dân, tự phê binh và phê bình, có ý thức xây dựng nhà nước trong sạch,
vững mạnh.
* Pháp quyền nhân nghĩa
- Với Hồ Chí Minh, pháp luật là vì con người, do con người vì vậy trong
xây dựng hệ thống pháp luật, cần phải đặc biệt chú trọng tính nhân văn, đảm
bảo việc giải quyết mối quan hệ giữa người với người, giữa người với công việc
trên cơ sở có lý, có tình.
- Nhà nước phải tôn trọng, bảo đảm thực đầy đủ các quyền con người,
chăm lo đến lợi ích của mọi người. Đó là quyền sống, quyền tự do, quyền mưu
cầu hạnh phúc.
- Đó là quyền chính trị, dân sự, quyền kinh tế, văn hóa, xã hội. Đó là
quyền của các nhóm người như phụ nữ, trẻ em, dân tộc thiểu số, tín ngưỡng tôn
giáo…
- Pháp quyền nhân nghĩa thể hiện pháp luật có tính nhân văn, khuyến
thiện, lấy mục đích giáo dục, cảm hoá, thức tỉnh con người làm căn bản.
- Đó là pháp luật vì con người, nghiêm minh nhưng khách quan, công
bằng và chống lại việc đối xử với con người một cách dã man.
lối, chính sách đúng và giúp Đảng ta tổ chức thực hiện tốt chủ trương chính sách đó trong thực tiễn.
- Vận dụng quan điểm của Hồ Chí Minh về tổ chức thực hiện chỉnh đốn Đảng nhằm giúp Đảng ta luôn trong sạch vững mạnh giữ
vững vai trò tiên phong lãnh đạo sự nghiệp cách mạng của dân tộc
2. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong xây dựng Nhà nước
Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về xây dựng nhà nước mới có ý nghĩa rất lớn đối với việc xây dụng nhà nước ta hiện nay.
Việc vận dụng tư tưởng của Người về vấn đề này có thể được xem xét dưới nhiều khía cạnh khac nhau. Sinh viên có thể khai thác kỹ hơn một
số gợi ý sau:
- Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng một Nhà nước do nhân dân lao động là chủ, làm chủ.
- Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng một Nhà nước pháp quyền thống nhất.
- Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về tăng cường pháp luật phải đi đôi với đẩy mạnh giáo dục đạo đức.
- Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về chống tham ô lãng phí, quan liêu trong xây dựng nhà nước
- Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề kiểm soát quyền lực trong xây dựng nhà nước...
1. Trình bày nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng Cộng sản Việt Nam, về
xây dựng nhà nước của dân, do dân, vì dân.
2. Phân tích các sáng tạo của Hồ Chí Minh về Đảng Cộng sản Việt Nam
3. Phân tích các luận điểm cơ bản của Hồ Chí Minh về xây dựng nhà nước kiểu
mới ở Việt Nam.
4. Thuyết trình mối quan hệ giữa đạo đức và pháp luật trong xây dựng nhà nước
theo tư tưởng Hồ Chí Minh
Chương 5
- TRÌNH BÀY được những nội dung cơ bản của tư tưởng đại đoàn kết
dân tộc, đoàn kết quốc tế của Hồ Chí Minh, vai trò, vị trí và các yêu cầu cụ thể
của việc xây dựng khối đoàn kết dân tộc, đoàn kết quốc tế.
- PHÂN TÍCH ĐƯỢC tầm quan trọng của đại đoàn kết dân tộc trong tư
tưởng Hồ Chí Minh; nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết quốc tế; vấn
đề kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại?
- Biết VẬN DỤNG trong xây dựng, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân,
đoàn kết quốc tế, thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở
nước ta hiện nay.
Tài liệu tham khảo.
1. Văn tạo, Phát huy sức mạnh của liên minh công nhân, nông dân, trí
thức trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, Nghiên cứu lịch
sử, số 10, 2005.
2. Vũ Quang Vinh, Tư tưởng Hồ Chí Minh về chủ nghĩa quốc tế vô sản,
Lý luận chính trị, số 7, 2005.
3. Đặng Văn Thái, Vấn đề đoàn kết trong tư tưởng Hồ Chí Minh, Nxb
Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2004.
NỘI DUNG
1. Khái niệm, vai trò của đại đoàn kết dân tộc trong sự nghiệp cách mạng.
a. Khái niệm đại đoàn kết trong tư tưởng Hồ Chí Minh.
- Vị trí của vấn đề đại đoàn kết trong hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh.
Trong bộ sách Hồ Chí Minh toàn tập có đến 839 bài Hồ Chí Minh đề cập
đến vấn đề đại đoàn kết (chiếm tỷ lệ 43,6%). Trong các bài đó, Bác đã 1809 lần
nhắc đến cụm từ “đoàn kết”, “đại đoàn kết”, có bài, cụm từ này được nhắc đến
16 lần (Sửa đổi lề lối làm việc), trong Diễn văn kỷ niệm ngày Quốc khánh
2/9/1957, Người nhắc đến 19 lần... Điều này chứng tỏ vấn đề tập hợp, tổ chức
lực lượng, đoàn kết, đại đoàn kết là một vấn đề hết sức nổi bật, trọng tâm trong
suy nghĩ, hành động của Hồ Chí Minh.
- Khái niệm đoàn kết, nhìn chung, được sử dụng tương đối thống nhất
trong các tài liệu ở trong nước và trên thế giới. Đoàn kết được hiểu là sự thống
nhất ý chí, hành động của các giai cấp, các lực lượng xã hội nhằm thực hiện một
mục tiêu xác định.
- Đại đoàn kết trong tư tưởng Hồ Chí Minh là một phạm trù có ngoại diên
rất rộng bao gồm nhiều tầng nấc, nhiều quan hệ trên - dưới, trong - ngoài..., ta
có thể tiếp cận phạm trù đại đoàn kết từ nhiều góc độ:
+ Về cơ cấu xã hội: đoàn kết các giới, các ngành nghề, các thành phần xã
hội, các lứa tuổi...
+ Về địa bàn: đoàn kết nông thôn - thành thị, miền ngược - miền xuôi,
trong nước - ngoài nước.. .
+ Về phạm vi: đoàn kết trong gia đình, tập thể, cộng đồng, xã hội, khu
vực - quốc tế.. .
Có thể nhận định khái quát tư tưởng Hồ Chí Minh: đại đoàn kết là một hệ
thống các luận điểm, các nguyên tắc, các phương pháp và biện pháp để giáo
dục, tổ chức, hướng dẫn hành động của các lực lượng cách mạng nhằm phát
huy đến mức cao nhất sức mạnh dân tộc, sức mạnh quốc tế trong cuộc đấu
tranh vì độc lập dân tộc, dân chủ và chủ nghĩa xã hội.
Có thể diễn đạt gọn hơn: Tư tưởng đại đoàn kết Hồ Chí Minh là tư tưởng
xây dựng, củng cố, tăng cường, mở rộng lực lượng cách mạng trong cuộc đấu
tranh giải phóng dân tộc, giải phóng xã hội, giải phóng con người
- Trên cơ sở quan điểm đoàn kết, Hồ Chí Minh đã đi sâu lý giải hàng loạt
các vấn đề lý luận như vì sao phải đoàn kết, làm thế nào để đoàn kết, điều kiện
thực hiện đoàn kết thành công...
+ Phải thực hiện đoàn kết vì đoàn kết là sức mạnh, là lực lượng và hơn
thế, đoàn kết còn là nhu cầu nguyện vọng của tất cả các tầng lớp nhân dân.
+ Để xây dựng thành công khối đại đoàn kết cần phải tìm ra điểm tương
đồng, thống nhất và dùng điểm tương đồng thống nhất để chế ngự sự khác biệt.
+ Điều kiện để thực hiện đại đoàn kết là phải phân biệt rõ bạn và thù, phải
làm tăng bầu bạn, bớt kẻ thù.
Với quan điểm đoàn kết là “sức mạnh, là “lực lượng, là nhu cầu sống của
mỗi người, Hồ Chí Minh đã nâng vấn đề đại đoàn kết trở thành một vấn đề
chiến lược, lâu dài, có ý nghĩa sống còn, quyết định sự thành bại của cách mạng.
Người chỉ rõ: Đoàn kết càng chặt chẽ, càng rộng khắp thì thành công càng to
lớn. “Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết. Thành công, thành công, đại thành
công”.
b. Vai trò của đại đoàn kết dân tộc trong sự nghiệp cách mạng.
* Đại đoàn kết dân tộc là vấn đề có ý nghĩa chiến lược, quyết định thành
công của cách mạng.
- Đoàn kết là chiến lược của cách mạng Việt Nam. Trong tư tưởng Hồ
Chí Minh, đoàn kết không phải là một thủ đoạn chính trị, cũng không đơn thuần
là một phương pháp tập hợp lực lượng, mà mục tiêu của cách mạng còn là đoàn
kết,
+ Đoàn kết là chiến lược cách mạng vì những lý do sau đây:
Thứ nhất, từ khi thực dân Pháp xâm lược Việt Nam đã có nhiều phong
trào nổ ra, song đều thất bại, một trong những nguyên nhân gây ra sự thất bại là
do chưa tập hợp, đoàn kết, chưa tạo được sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn
dân tộc. Từ khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời xác định xây dựng khối đại
đoàn kết dân tộc là một chiến lược của cách mạng Việt Nam.
Thứ hai, cách mạng muốn thành công phải có lực lượng tham gia, lực
lượng đó phải là khối đại đoàn kết toàn dân tộc, mới phát huy được sức mạnh
tổng hợp toàn dân tộc.
Thứ ba, mỗi một giai đoạn có nhiệm vụ khác nhau, song giai đoạn nào
của cách mạng cũng cần phải đoàn kết.
Thứ tư, đoàn kết là điểm mẹ, điểm mẹ có thành công, các điểm khác mới
thành công
Chính vì những lý do đó, Hồ Chí Minh luôn khẳng định đại đoàn kết dân
tộc là vấn đề chiến lược cơ bản, nhất quán, lâu dài, xuyên suốt tiến trình đấu
tranh cách mạng.
+ Chính sách mặt trận của Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt ra là để
thực hiện đoàn kết dân tộc, tạo ra sức mạnh giải quyết các nhiệm vụ của cách
mạng Việt Nam. Nhiều lần Người nhấn mạnh “Đoàn kết là sức mạnh của chúng
ta” (T7, tr.392), “Đoàn kết là một lực lượng vô địch của chúng ta” (T7, tr.397),
“Đoàn kết là sức mạnh, là then chốt của thành công” (T11, tr.22), và “Đoàn kết
là điểm mẹ. Điểm này mà thực hiện tốt thì đẻ ra con cháu đều tốt” (T11, tr.154)
…
- Đoàn kết là nhân tố đảm bảo cho sự thắng lợi của cách mạng Việt Nam
Khẳng định vai trò của việc thực hiện khối đoàn kết dân tộc trong cách
mạng Việt Nam, Hồ Chí Minh viết: “Đoàn kết trong Mặt trận Việt Minh, nhân
dân ta đã làm cách mạng Tháng Tám thành công, lập nên nước Việt Nam dân
chủ cộng hoà. Đoàn kết trong Mặt trân Liên Việt, nhân dân ta đã kháng chiến
thắng lợi, lập lại hoà bình ở Đông Dương, hoàn toàn giải phóng miền Bắc. Đoàn
kết trong Mặt trân Tổ quốc Việt Nam, nhân dân ta đã giành thắng lợi trong công
cuộc khôi phục kinh tế, cải tạo xã hội chủ nghĩa và trong sự nghiệp xây dựng
chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc” (T10, tr.604)
* Đại đoàn kết dân tộc là mục tiêu, nhiệm vụ hàng đầu của cách mạng
Việt Nam.
- Đoàn kết là mục tiêu của cách mạng Việt Nam.
Trong buổi ra mắt của Đảng Cộng sản Việt Nam ngày 3/3/1951, Hồ Chí
Minh tuyên bố: “Mục đích của Đảng Lao động Việt Nam có thể gồm trong 8
chữ ĐOÀN KẾT TOÀN DÂN, PHỤNG SỰ TỔ QUỐC” (T6, tr. 183).
- Đại đoàn kết dân tộc là nhiệm vụ hàng đầu của Đảng, đồng thời cũng là
nhiệm vụ hàng đầu của mỗi giai đoạn cách mạng, là nhiệm vụ của toàn dân tộc
+ Bởi cách mạng muốn thành công phải có thực lực, thực lực đó chính là
khối đại đoàn kết dân tộc. Năm 1963, khi nói chuyện với cán bộ tuyên truyền và
huấn luyện miền núi về cách mạng xã hội chủ nghĩa, Hồ Chí Minh chỉ rõ:
“Trước cách mạng Tháng Tám, và trong kháng chiến, thì nhiệm vụ tuyên huấn
là làm sao cho đồng bào các dân tộc hiểu được mấy việc. Một là đoàn kết. Hai
là làm cách mạng hay kháng chiến để đòi độc lập. Chỉ đơn giản thế thôi. Bây
giờ mục đích của tuyên truyền huấn luyện là: Một là đoàn kết, Hai là xây dựng
chủ nghĩa xã hội. Ba là đấu tranh thống nhất nước nhà” (T11, tr.130)
+ Đại đoàn kết dân tộc còn là nhiệm vụ hàng đầu của cả dân tộc vì cách
mạng là sự nghiệp của quần chúng, do quần chúng, vì quần chúng. Từ trong
phong trào đấu tranh để tự giải phóng và xây dựng xã hội mới tốt đẹp, quần
chúng nảy sinh nhu cầu đoàn kết và tinh thần hợp tác. Đảng cộng sản phải có
nhiệm vụ thức tỉnh, chuyển các nhu cầu tự phát thành những đòi hỏi tự giác,
thành hiện thực được tổ chức trong khối đoàn kết tạo thành sức mạnh tổng hợp
trong cuộc đấu tranh thực hiện các nhiệm vụ của công cuộc giải phóng.
2. Lực lượng của khối đại đoàn kết toàn dân tộc
a. Chủ thể của khối đại đoàn kết toàn dân tộc
- Chủ thể của khối đại đoàn kết toàn dân tộc, theo Hồ Chí Minh bao gồm
toàn thể nhân dân (Trong một số bài viết, HCM còn nói đến chủ thể cụ thể là
các dân tộc, các tôn giáo, những người đứng đầu các tôn giáo, và chủ thể của
đoàn kết cũng là vấn đề đoàn kết nội bộ Đảng).
Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, khái niệm DÂN có nội hàm rất rộng:
+ Dân trong tư tưởng Hồ Chí Minh là những người cùng chung một
nước, chung một cộng đồng, chung một lãnh thổ thống nhất, Người thường gọi
nhân dân là “quốc dân”, là “đồng bào”, là “người trong một nước”.
+ Dân là các tầng lớp, các thế hệ, các giới tính, các đoàn thể. Đó là toàn
thể chiến sĩ trong quân đội, toàn thể công nhân trong công xưởng, toàn thể nhân
viên trong cơ quan, … rồi đến toàn thể nông dân.
+ Dân là những người có chung một cội nguồn. Tất cả đều sinh ra trong
cùng “một bọc”, là “con Lạc cháu Hồng”, là “con Rồng cháu Tiên”, “đều là con
cháu Việt Nam, đều là anh em ruột thịt”.
+ Dân là tất cả những ai thừa nhận mình là “con dân nước Việt”. Đó là
toàn bộ đồng bào trong đại gia đình các dân tộc Việt Nam, kể cả những người
Việt Nam ở nước ngoài, “không phân biệt nòi giống, gái trai, giàu nghèo, giai
cấp, tôn giáo”, chỉ trừ bọn tay sai cho đế quốc thực dân, bọn Việt gian, bọn phản
bội lại lợi ích của Tổ quốc, đi ngược lại con đường độc lập tự do và chủ nghĩa
xã hội.
“Nhân dân là: bốn giai cấp công, nông, tiểu tư sản và tư sản dân tộc. Dưới
sự lãnh đạo của giai cấp công nhân và của Đảng, các giai cấp ấy đoàn kết lại,
bầu ra chính phủ của mình”. Vì vậy, “chúng ta sống chết có nhau, sướng khổ
cùng nhau, no đói giúp nhau” (T4, 217). Với việc mở rộng nội hàm quan niệm
về Dân của Hồ Chí Minh đã tạo nên sự thuyết phục mạnh mẽ, tập hợp lực lượng
tạo nên sức mạnh to lớn trong sự nghiệp cách mạng.
b. Nền tảng của khối đại đoàn kết toàn dân tộc
- Đại đoàn kết phải dựa trên cơ sở lấy liên minh công nông và trí thức
làm cơ sở, làm trụ cột để đoàn kết toàn dân trong Mặt trận dân tộc thống nhất.
+ Cơ sở để Hồ Chí Minh khẳng định quan điểm trên chính là ở chỗ công
nhân và nông dân là hai lực lượng đông đảo nhất, cách mạng nhất ở nước ta.
Tầng lớp trí thức Việt Nam cũng rất yêu nước, trung thành với dân tộc và Tổ
quốc cùng chịu cảnh mất nước, cùng có một nguyện vọng chung là độc lập cho
dân tộc tự do, hạnh phúc cho tất cả mọi người.
+ Mối quan hệ giữa Mặt trận dân tộc thống nhất với liên minh công, nông
và trí thức là sự phản ánh về mặt tổ chức xã hội, thể hiện mối quan hệ biện
chứng giữa dân tộc và giai cấp vì vậy mà không thể tuyệt đối hóa một mặt nào.
Tuyệt đôi hóa vai trò của công nông và trí thức hạ thấp vai trò của Mặt trận sẽ
dẫn đến cực đoan “tả” khuynh, cô lập, hẹp hòi; ngược lại hạ thấp vai trò của liên
minh công nông và trí thức sẽ dẫn đến hữu khuynh, vô nguyên tắc, vô chính
phủ. Thực tiễn chỉ ra rằng Mặt trận càng rộng rãi bao nhiêu thì sức mạnh của
liên minh công nông và trí thức càng to lớn bấy nhiêu và ngược lại khi liên
minh công nông và trí thức càng được củng cố, tăng cường thì Mặt trận càng
vững chắc, càng có sức mạnh.
- Trong khối đại đoàn kết, Đảng không chỉ là một bộ phận bình đẳng, mà
còn là lực lượng lãnh đạo, là linh hồn của khối đại đoàn kết dân tộc
Để làm tròn sứ mệnh của mình, một mặt, Đảng phải phấn đấu xứng đáng
là đội tiên phong của giai cấp công nhân, đại diện xứng đáng cho lợi ích của dân
tộc. Muốn vậy, Đảng phải tuyên truyền, giáo dục, tập hợp, hướng dẫn cả dân tộc
đấu tranh vì lợi ích của Tổ quốc, lợi ích của các tầng lớp nhân dân lao động.
Mặt khác, Đảng phải dựa vào giai cấp công nhân, lấy liên minh công nông và trí
thức làm nền tảng vững chắc để đoàn kết các tầng lớp khác trong xã hội.
3. Điều kiện để xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc
Để xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc, quy tụ, đoàn kết được mọi giai
cấp, tầng lớp cần phải đảm bảo các điều kiện sau đây:
- Một là, phải kế thừa truyền thống yêu nước, nhân nghĩa, đoàn kết của
dân tộc. Truyền thống này được hình thành, củng cố và phát triển trong suốt quá
trình dựng nước và giữ nước hàng ngàn năm của dân tộc và đã trở thành giá trị
bền vững, thấm sâu vào tư tưởng, tình cảm, tâm hồn của mỗi con người Việt
Nam, được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Truyền thống đó là cội nguồn sức mạnh
vô địch để cả dân tộc chiến đấu và chiến thắng thiên tai địch họa, làm cho đất
nước được trường tồn, bản sắc dân tộc được giữ vững.
- Hai là, phải có tấm lòng khoan dung, độ lượng với con người.
+ Xã hội luôn phải đối diện với nhiều vấn đề phức tạp do lịch sử để lại, nếu không có lòng khoan dung độ lượng đối với con người
thì không thể khép lại quá khứ, hướng đến tương lai. Cần phải khoan dung độ lượng thì mới xóa bỏ được thành kiến, định kiến, chân thành
+ Điểm nổi bật trong tư tưởng Hồ Chí Minh là lòng khoan dung rộng lớn trước tính đa dạng của con người.
Hồ Chí Minh nhìn con người trong tính đa dạng của nó: đa dạng trong
quan hệ xã hội, trong tính cách, khát vọng, phẩm chất và khả năng... Theo
Người mỗi cá nhân cũng như mỗi cộng đồng người đều có ưu điểm, khuyết
điểm, mặt tốt, mặt xấu, mặt được, mặt chưa được... nhưng tấm lòng của Người
bao dung tất cả.
Người từng viết: “Sông to, biển rộng thì bao nhiêu nước cũng chứa được,
vì độ lượng nó rộng và sâu. Cái chén nhỏ, cái đĩa cạn, thì một chút nước cũng
đầy tràn, vì độ lượng nó hẹp và nhỏ. Người mà tự kiêu tự mãn, cũng như cái
chén cái đĩa cạn” (T5, 644).
Với độ lượng sâu như biển rộng, Hồ Chí Minh đã tập hợp quanh mình và
phát huy tác dụng của cả những vị vốn là đại thần của Nam triều cũ, dung nạp
cả cựu hoàng Bảo Đaị, kẻ đã từng kết án tử hình Người.
Đối với những cán bộ, đảng viên có lỗi, Người mong muốn và tạo điều
kiện sửa chữa lỗi lầm, Người nâng niu mặt tốt, mặt thiện trong con người, lấy
đó làm biện pháp giúp đỡ con người.
- Ba là, phải có niềm tin vào nhân dân, tin vào con người.
+ Để thực hiện đoàn kết rộng rãi, theo Hồ Chí Minh cần phải tin dân, yêu
dân và dựa vào dân, sống đấu tranh vì hạnh phúc của nhân dân là nguyên tắc tối
cao. Theo Người: DÂN là chỗ dựa vững chắc của Đảng, là nguồn sức mạnh của
khối đại đoàn kết, quyết định mọi thắng lợi của cách mạng.
+ Tin dân, dựa vào dân trong tư tưởng đại đoàn kết Hồ Chí Minh là sự kế
thừa và nâng cao tư duy chính trị truyền thống của dân tộc: “Nước lấy dân làm
gốc”, “Chở thuyền là dân, lật thuyền cũng là dân”; Người rất tâm đắc với câu
nói của nhân dân Quảng Bình thời chống Mỹ: “Dễ mười lần không dân cũng
chịu. Khó vạn lần dân liệu cũng xong” (T12, 212); đồng thời là sự quán triệt sâu
sắc nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin: “Cách mạng là sự nghiệp của của
quần chúng”(T10, 197). Người nhấn mạnh: “Trong bầu trời không gì quý bằng
nhân dân. Trong thế giới không gì mạnh bằng lực lượng đoàn kết của nhân
dân”(T8, 276). “Nước lấy dân làm gốc. Gốc có vững cây mới bền, xây lầu thắng
lợi trên nền nhân dân”(T5, 410). Với Hồ Chí Minh, yêu dân, tin dân, dựa vào
nhân dân, sống, đấu tranh vì hạnh phúc của nhân dân là nguyên tắc tối cao chi
phối mọi suy nghĩ và hành động của Người.
4. Hình thức tổ chức khối đại đoàn kết dân tộc.
a. Hình thức tổ chức khối đại đoàn kết dân tộc là Mặt trận dân tộc thống nhất.
- Ngay sau khi tìm thấy con đường cứu nước, Hồ Chí Minh đã rất chú ý đưa quần chúng nhân dân vào các tổ chức yêu nước phù
hợp với từng giai cấp, từng ngành nghề, từng giới, từng lứa tuổi, từng tôn giáo phù hợp với yêu cầu của từng giai đoạn cách mạng: “công hội”,
“nông hội”, “Phật giáo cứu quốc”, “Công giáo yêu nước”…Trong đó, bao trùm nhất là Mặt trận dân tộc thống nhất.
- Tuỳ tình hình cụ thể, cương lĩnh và điều lệ của Mặt trận dân tộc thống nhất phù hợp với tình hình cách mạng, mặc dù tên gọi khác
nhau: “Hội phản đế đồng minh (1930), “Mặt trận dân chủ” (1936), “Mặt trận Việt Minh” (1941), “Mặt trận Liên Việt” (1946) “Mặt trận dân tộc
giải phóng miền Nam Việt Nam” (1960), “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam” (1955, 1976)- song thực chất chỉ là một: Đó là tổ chức chính trị - xã
hội rộng lớn của nhân dân Việt Nam, nơi quy tụ tất cả các đảng phái, giai cấp tầng lớp, cá nhân yêu nước phấn đấu vì mục tiêu độc lập dân tộc,
b. Các nguyên tắc cơ bản xây dựng và hoạt động của Mặt trận Dân tộc thống nhất
Hồ Chí Minh yêu cầu Mặt trận phải được xây dựng trên cơ sở các nguyên
tắc sau:
- Một là, Mặt trận phải được xây dựng trên nền tảng của khối liên minh công - nông, đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng.
+ Mặt trận dân tộc thống nhất phải xây dựng trên nền tảng liên minh công nông: Hồ Chí Minh viết “Lực lượng chủ yếu trong khối
đoàn kết dân tộc là công nông, cho nên liên minh công nông là nền tảng của Mặt trận dân tộc thống nhất” (T10, tr.18). Hồ Chí Minh giải thích:
“Vì họ là người sản xuất tất cả mọi tài phú làm làm cho xã hội sống. Vì họ đông hơn hết mà cũng bị áp bức bóc lột nặng nề hơn hết. Vì chí khí
cách mạng của họ chắc chắn, bền bỉ hơn của mọi tầng lớp khác”. (T8, tr.214)
+ Mặt trận dân tộc thống nhất chỉ được củng cố và phát triển khi được
Đảng lãnh đạo. Phải đặc biệt quan tâm tới công tác xây dựng đảng, làm cho
Đảng ta thật trong sạch, vững mạnh; Đảng phải thực sự là đảng của trí tuệ, dân
chủ, cách mạng, thống nhất. Người xác định Đảng lãnh đạo Mặt trận, nhưng
Đảng không thể lãnh đạo Mặt trận bằng mệnh lệnh, mà phải dùng phương pháp
giáo dục, vận động, thuyết phục, nêu gương, lấy lòng chân thành để đối xử, cảm
hoá, khơi dậy tính tự giác, tự nguyện.
- Hai là, Mặt trận phải hoạt động trên cơ sở đảm bảo lợi ích tối cao của
dân tộc, quyền lợi cơ bản của các tầng lớp nhân dân.
Ngay từ 1925, khi nói về chiến lược đại đoàn kết, Hồ Chí Minh đã khẳng
định chỉ có thể thực hiện đoàn kết khi có chung một mục đích, một số phận.
Mục đích chung của Mặt trận dân tộc thống nhất được Hồ Chí Minh xác định cụ
thể phù hợp với từng giai đoạn của cách mạng, trong đó độc lập, tự do và hạnh
phúc của nhân dân là nguyên tắc bất di bất dịch, là mẫu số chung để quy tụ tất
cả các giai cấp, các tầng lớp nhân dân vào trong Mặt trận.
- Ba là, Mặt trận hoạt động theo nguyên tắc hiệp thương dân chủ, đảm
bảo đoàn kết ngày càng rộng rãi và bền vững.
Nguyên tắc hiệp thương dân chủ đòi hỏi tất cả các vấn đề của Mặt trận đều phải được đem ra để tất cả các thành viên bàn bạc công
khai để đi đến nhất trí. Đảng là người lãnh đạo Mặt trận nhưng cũng là một thành viên của Mặt trận, do vậy tất cả mọi chủ trương chính sách
của Đảng phải được trình bày trước Mặt trận để các thành viên khác cùng bàn bạc dân chủ để tìm kiếm các giải pháp tích cực và thống nhất
hành động.
Để thực hiện nguyên tắc này, Đảng cần đứng vững trên lập trường giai cấp công nhân, giải quyết hài hoà quan hệ giai cấp và dân
tộc, lợi ích chung và lợi ích riêng, lợi ích trước mắt và lợi ích lâu dài, song phải đặt lợi ích chung lên trên hết, trước hết.
- Bốn là, Mặt trận dân tộc thống nhất là khối đoàn kết chặt chẽ, lâu dài, đoàn kết thật sự, chân thành, thân ái giúp đỡ nhau cùng
tiến bộ.
Mặt trận dân tộc thống nhất là tập hợp của nhiều giai cấp, tầng lớp, dân
tộc, tôn giáo, đảng phái…nên bên cạnh những điểm tương đồng, giữa các thành
viên của Mặt trận vẫn có nhiều điểm khác nhau, cần phải bàn bạc, hiệp thương
dân chủ để thu hẹp những nhân tố khác nhau, cục bộ, nhân lên những nhân tố tích
cực, những nhân tố chung, đi đến thống nhất đoàn kết.
- Năm là, Đảng Cộng sản vừa là thành viên của Mặt trận Dân tộc thống
nhất, vừa là linh hồn là lực lượng lãnh đạo Mặt trận.
Với tư cách là thành viên mặt trận, Đảng phải tôn trọng các thành viên
khác trong mặt trận, tôn trọng nguyên tắc hoạt động của mặt trận, nhất là
nguyên tắc hiệp thương dân chủ. Với tư cách là người lãnh đạo mặt trận, Đảng
phải có tầm nhìn xa, trông rộng, phải “vừa đạo đức, vừa văn minh”. Để làm tròn
sứ mệnh của mình, một mặt, Đảng không chỉ phấn đấu xứng đáng là đội tiên
phong của giai cấp công nhân, mà còn phải là đại diện xứng đáng cho dân tộc.
5. Phương pháp xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc
- Phương pháp tuyên truyền, giáo dục, vận động quần chúng.
+ Mục đích tuyên truyền: để người dân hiểu, tin và đi theo Đảng, từ đó
tham gia vào trận tuyến cách mạng.
+ Nội dung tuyên truyền giáo dục phải phản ánh đúng quyền lợi cơ bản
nhất của dân tộc, phù hợp với tâm lí nguyện vọng của các giai cấp tầng lớp
trong xã hội, chỉ rõ lợi ích chung, lợi ích riêng của từng giai cấp, tầng lớp (công
nhân, nông dân, trí thức, phụ nữ, thanh niên, đồng bào dân tộc ít người, đồng
bào tôn giáo, quan lại, nhân sĩ yêu nước, những người bị ép buộc lầm đường lạc
lối…).
+ Phương pháp tuyên truyền: phải ngắn gọn, dễ hiểu “nói ai cũng hiểu
được, hiểu được thì nhớ được, nhớ được thì làm được”
+ Hình thức tuyên truyền: phải sử dụng có hiệu quả các hình thức tuyên
truyền, giáo dục, vận động quần chúng
+ Cán bộ tuyên truyền: phải là tấm gương sáng về đạo đức, đoàn kết, mẫu
mực từ lời nói đến việc làm. Người nói, cán bộ tuyên truyền phải có “óc nghĩ,
mắt thấy, chân đi, tai nghe, miệng nói, tay làm”
- Phương pháp tổ chức.
+Phương pháp tổ chức: Đó là phương pháp xây dựng, kiện toàn, không
ngừng phát triển hệ thống chính trị cách mạng, từ Đảng, Nhà nước đến các đoàn
thể quần chúng. Sự thống nhất và bền vững của hệ thống chính trị cách mạng,
theo Hồ Chí Minh, chính là nhân tố quyết định sự tồn tại và sức mạnh của đại
đoàn kết dân tộc.
Đảng Cộng sản phải được xây dựng thật sự trong sạch, vững mạnh, trí
tuệ, cách mạng và thống nhất. Đảng Cộng sản phải là Đảng trí tuệ, đại diện cao
nhất cho trí tuệ dân tộc, đủ sức nhận thức, nắm bắt những nhu cầu khách quan
của lịch sử dân tộc; có năng lực tiếp thu, vận dụng trào lưu tư tưởng tiên tiến
nhất của thời đại – chủ nghĩa Mác – Lênin và tri thức nhân loại, kết hợp với
tổng kết, phát triển kinh nghiệm của các dân tộc để đề ra đường lối đúng đắn,
dẫn dắt cả dân tộc đi từ thắng lợi này đến thắng khác. Đảng Cộng sản phải là
Đảng cách mạng, tức là phải theo đuổi đến cùng, phấn đấu đến cùng cho lý
tưởng giải phóng dân tộc, giải phóng xã hội và giải phóng con người. Đảng phải
kiên quyết và triệt để thực hiện thắng lợi các mục tiêu, nhiệm vụ cách mạng,
không dao động, nửa vời; đảng viên phải dám xả thân vì lý tưởng của Đảng.
Đảng phải thống nhất trong tư tưởng, hành động, từ trên xuống dưới. Đảng phải
là một tổ chức chặt chẽ, có kỷ luật tự giác, phải xây dựng theo nguyên tắc tập
trung dân chủ, lấy tự phê bình và phê bình làm vũ khí xây dựng Đảng; các đảng
viên phải yêu thương nhau, phải giữ gìn sự đoàn kết trong Đảng như giữ gìn con
ngươi của mắt mình. Chỉ có một Đảng như thế làm hạt nhân lãnh đạo mới có
thể xây dựng được khối đại đoàn kết toàn dân tộc.
Nhà nước tổ chức, quản lý, điều hành mọi hoạt động của đời sống xã hội,
mỗi chủ trương, chính sách, việc làm của Nhà nước đều tác động trực tiếp đến
đời sống, lợi ích và tâm tư, tình cảm của quần chúng nhân dân. Chủ tịch Hồ Chí
Minh luôn căn dặn và chăm lo xây dựng một nhà nước thật sự của dân, do dân,
vì dân. Người giáo dục đội ngũ cán bộ, công chức nhà nước phải trung thành,
tận tụy phục vụ nhân dân, suốt đời làm đày tớ, công bộc cho dân. Chỉ có như
vậy Nhà nước mới thực sự là công cụ của Đảng, là tổ chức đại diện cho quyền
lực của nhân dân, được nhân dân tin tưởng và ủng hộ.
Các đoàn thể quần chúng hợp thành Mặt trận dân tộc thống nhất – đó
chính là cái vỏ vật chất của khối đại đoàn kết. Mặt trận dân tộc thống nhất càng
rộng rãi, càng chặt chẽ, thống nhất bao nhiêu thì khối đại đoàn kết càng mạnh
mẽ, bền vững bấy nhiêu. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, các đoàn thể quần chúng
và Mặt trận dân tộc thống nhất là sợi dây gắn kết Đảng với nhân dân.
- Phương pháp xử lý đồng bộ các mối quan hệ nhằm thực hiện thêm bạn,
bớt thù.
Thực tiễn cách mạng giải phóng dân tộc, giai cấp luôn phân định thành ba
trận tuyến: cách mạng một bên, phản cách mạng một bên và ở giữa là một lực
lượng trung gian, đối tượng lôi kéo, tranh thủ của hai lực lượng đối lập. Thành,
bại trong cuộc đấu tranh giữa hai lực lượng đối địch không chỉ phụ thuộc vào
thực lực mỗi bên mà còn phụ thuộc một phần rất lớn vào yếu tố: bên nào tranh
thủ được sự ủng hộ của các lực lượng trung gian. Phương pháp đại đoàn kết Hồ
Chí Minh chính là phương pháp xử lý khoa học mối tương quan ba chiều: lực
lượng cách mạng, lực lượng trung gian, lực lượng phản cách mạng đó, nhằm
mục tiêu mở rộng đến mức tối đa trận tuyến cách mạng, tạo thế áp đảo của cách
mạng đối với phản cách mạng để giành thắng lợi.
+ Với lực lượng cách mạng: phương pháp đại đoàn kết Hồ Chí Minh là
khai thác, phát huy sự thống nhất, tương đồng, hạn chế, khắc phục, tiến tới xóa
bỏ dần những khác biệt trong mục tiêu, lợi ích. Sự đoàn kết, thống nhất của lực
lượng cách mạng chính là điều kiện tiên quyết giúp cho việc thu hút, tập hợp
các lực lượng trung gian vào trận tuyến cách mạng, cô lập các lực lượng thù
địch.
+ Với lực lượng trung gian (các tầng lớp trên, trí thức thượng lưu, nhân
sĩ, hoàng tộc, quan lại,…), phương pháp đại đoàn kết Hồ Chí Minh là xóa bỏ
mọi thành kiến, mặc cảm, khơi gợi, cổ vũ ý thức dân tộc, tinh thần yêu nước,
chân thành hợp tác và trọng dụng.
+ Đối với các thế lực thù địch, phương pháp Hồ Chí Minh là chủ động,
kiên quyết tiến công tiêu diệt trên cơ sở phân hóa, cô lập chúng đến mức cao độ;
chăm chú theo dõi, khai thác mâu thuẫn trong nội bộ kẻ thù, lôi kéo, tranh thủ
những lực lượng nào còn có thể tranh thủ được, hòa hoãn tạm thời với những
lực lượng, bộ phận có thể hòa hoãn được, thu hẹp và cô lập lực lượng thù địch
nguy hiểm, trực tiếp nhất. Đối với các thế lực thù địch ngoan cố, phản động
nhất, phương pháp Hồ Chí Minh là kiên quyết, không ngừng thế tiến công. Đó
là phương pháp cách mạng triệt để, phân biệt rạch ròi giữa các lực lượng hiếu
chiến đi xâm lược với nhân dân lao động ở các nước đi xâm lược, để từ đó đoàn
kết với họ.
II. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐẠI ĐOÀN KẾT QUỐC TẾ
1. Bối cảnh thời đại và sự hình thành Tư tưởng Hồ Chí Minh về đại
đoàn kết quốc tế
a) Bối cảnh thời đại
Thời đại Chủ tịch Hồ Chí Minh hoạt động chính trị là thời đại đang diễn
ra những bước phát triển nhảy vọt trong lịch sử loài người về các mặt kinh tế,
chính trị, xã hội và khoa học, công nghệ:
+ Cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX, chủ nghĩa tư bản đã chuyển từ tự do
cạnh tranh sang giai đoạn tư bản độc quyền, nghĩa là giai đoạn chủ nghĩa đế
quốc. Sự hình thành chủ nghĩa đế quốc với hệ thống thuộc địa của chúng đã làm
nảy sinh mâu thuẫn cơ bản của thời đại: mâu thuẫn giữa chủ nghĩa đế quốc với
các dân tộc thuộc địa. Phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc với sự thức tỉnh
của Châu Á là nét nổi bật của tình hình thế giới đầu thế kỷ XIX.
+ Thắng lợi của cuộc cách mạng Xã hội chủ nghĩa Tháng Mười Nga năm
1917 và sự ra đời của nhà nước công nông đầu tiên trên thế giới, mở đầu cho
thời đại mới – thười đại quá độ từ tư bản chủ nghĩa lên chủ nghĩa xã hội trên
phạm vi toàn thế giới, tạo ra mâu thuẫn cơ bản xuyên suốt thời đại là mâu thuẫn
giữa hệ thống chủ nghĩa xã hội với tư bản chủ nghĩa. Chính sự ra đời của nhà
nước Xô viết và sau đó Quốc tế Cộng sản ra đời đã tạo điều kiện cho phong trào
cách mạng thế giới phát triển, trong đó có phong trào đấu tranh giải phóng dân
tộc ở các nước phương Đông, mở ra sự chuyển hướng của cách mạng giải
phóng dân tộc theo quỹ đạo cách mạng vô sản.
+ Sự phát triển không đều của Chủ nghĩa tư bản đã làm sâu sắc thêm mâu
thuẫn giữa các nước đế quốc với nhau, gây ra cuộc chiến tranh nhằm phân chia
lại thị trường, tiêu biểu là hai cuộc Chiến tranh thế giới (1914-1918 và 1939-
1945). Gánh nặng của hai cuộc chiến tranh đè nặng lên số phận của nhân dân
lao động ở cả chính quốc và thuộc địa, thúc đẩy phong trào cách mạng của các
nước. Nếu chiến tranh thế giới thứ nhất làm xuất hiện một Nhà nước Xô viết thì
Chiến tranh thế giới thứ hai đã làm xuất hiện thêm một loạt các nhà nước Xã hội
chủ nghĩa hình thành nên hệ thống các nước Xã hội chủ nghĩa, thành trì của
phong trào cách mạng vô sản, chỗ dựa vững chắc của phong trào giải phóng dân
tộc.
+ Chủ nghĩa tư bản phát triển, sự bóc lột tư bản tăng lên, cùng gánh nặng
của các cuộc chiến tranh xâm lược, chiến tranh thế giới… làm cho mâu thuẫn
giữa giai cấp tư sản với giai cấp vô sản ở chính quốc và thuộc địa cũng tăng
lên. Các cuộc đấu tranh cách mạng của giai cấp vô sản châu Âu liên tiếp nổ ra
và bị đàn áp khốc liệt.
Mặt khác, sự phát triển của Chủ nghĩa tư bản, sự hình thành thị trường
thế giới, đã làm cho các dân tộc xích lại gần nhau, phá vỡ tình trạng biệt lập
giữa các quốc gia ở thế kỷ XIX. Sự ra đời và hoạt động của Quốc tế Cộng sản
đã có đóng góp to lớn vào sự tăng cường đoàn kết, gắn bó giữa phong trào cách
mạng vô sản ở chính quốc với phong trào giải phóng dân tộc ở thuộc địa.
+ Cho đến những năm 60 của thế kỷ XX, loài người cũng đã chứng kiến
sự phát triển vượt bậc của cách mạng khoa học kỹ thuật và công nghệ, đưa tới
những thay đổi có tính cách mạng về năng lượng, vật liệu, về giao thông vận tải,
thông tin liên lạc, về công nghệ sinh học… Lực lượng sản xuất phát triển tới
một trình độ cao chưa từng thấy, làm cho nền sản xuất thế giới ngày càng được
quốc tế hóa cao và trở thành một thị trường có tính thống nhất rộng lớn.
b) Sự hình thành Tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết quốc tế
- Hồ Chí Minh là nhà yêu nước vĩ đại. Khi ra đi tìm đường cứu nước, Hồ
Chí Minh mang theo nhận thức và niềm tin bất diệt vào sức mạnh dân tộc. Đó là
sức mạnh của chủ nghĩa yêu nước; tinh thần đoàn kết; ý chí đấu tranh anh dũng,
bất khuất cho độc lập, tự do, ý thức tự lực tự cường… tuy chưa sớm có thể trả
lời được câu hỏi lớn, nhưng Người cũng nhận thấy: không thể đánh thắng được
kẻ thù mới bằng con đường cũ, cách làm cũ trong một thế giới mới. Người
quyết định phải đi ra nước ngoài “xem nước Pháp và các nước khác”, tức là tìm
hiểu thế giới, tìm hiểu kẻ thù ngay chính trong sào huyệt của chúng, để từ đó
tìm ra con đường cứu nước đúng đắn để giải phóng dân tộc, giải phóng đồng
bào.
- Nhận thức của Chủ tịch Hồ Chí Minh về sức mạnh thời đại, của việc
đoàn kết quốc tế được hình thành từng bước, từ cảm tính đến lý tính, thông qua
hoạt động thực tiễn và tổng kết thành lý luận:
+ Ra đi tìm đường cứu nước từ tư cách là một người lao động, hòa mình
vào môi trường hoạt động của giai cấp công nhân, Nguyễn Ái Quốc đã chứng
kiến cuộc sống lầm than, khổ cực của nhân dân các nước thuộc địa, đã phát hiện
ra mối tương đồng giữa các dân tộc bị áp bức “…dù màu da có khác nhau, trên
đời này chỉ có hai giống người: giống người bóc lột và giống người bị bóc lột” 2.
Đó là cơ sở đầu tiên để hình thành nhận thức: muốn giải phóng dân tộc mình
cần thiết phải đoàn kết với các dân tộc khác, cùng chung cảnh ngộ. Từ đó,
Người đã kêu gọi: “Vì nền hòa bình thế giới, vì tự do và ấm no, những người bị
áp bức, bóc lột thuộc mọi chủng tộc cần đoàn kết lại và chống bọn áp bức”3.
Khảo sát các nước tư bản đế quốc, Nguyễn Ái Quốc nhận thấy chúng đã
không đơn độc mà còn phối hợp chặt chẽ với nhau trong việc đàn áp các cuộc
nổi dậy ở các nước thuộc địa; mặt khác chúng tuyển mộ những người lính từ
thuộc địa để đưa sang đàn áp các cuộc đấu tranh của chính quốc. Từ đó, Người
chỉ ra: chủ nghĩa đế quốc là một lực lượng phản động, là kẻ thù chính của nhân
dân lao động ở chính quốc và thuộc địa. Muốn đánh thắng chúng, phải thực hiện
khối liên minh chiến đấu giữa các nước thuộc địa với nhau và giữa lao động ở
Chương 6
TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HÓA,
ĐẠO ĐỨC VÀ CON NGƯỜI MỚI
Mục tiêu cần đạt được.
1. TRÌNH BÀY được những quan điểm cơ bản của Hồ Chí Minh về đạo
đức, văn hoá và xây dựng con người.
2. VẬN DỤNG những chuẩn mực đạo đức Hồ Chí Minh sinh hoạt, học
tập, công tác.
3. PHÂN TÍCH được vai trò của đạo đức; sự khác biệt trong tư tưởng đạo
đức Hồ Chí Minh và tư tưởng đạo đức Nho giáo.
Tài liệu tham khảo.
1. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Đạo đức học, Nxb Đại học và giáo dục chuyên
nghiệp, Hà Nội, 1991.
2. Thành Duy (chủ biên), Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức, Nxb Chính trị
Quốc gia, Hà Nội, 1996
NỘI DUNG
a. Hồ Chí Minh - Anh hùng giải phóng dân tộc, Nhà văn hóa kiệt xuất
của Việt Nam
Với những cống hiến xuất sắc cho dân tộc và cho nhân loại tiến bộ, Khóa
họp 24 Đại Hội đồng của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên
Hợp quốc (UNESCO) từ ngày 20/10 đến 20/11/1987, đã ra Nghị quyết
24C/18.6.5 về kỷ niệm 100 năm ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh với tư
cách là “Anh hùng giải phóng dân tộc, Nhà văn hóa kiệt xuất của Việt Nam”.
c. Quan điểm Hồ Chí Minh về quan hệ giữa văn hóa với các lĩnh vực
khác
- Nếu như chủ nghĩa Mác - Lênin khẳng định vai trò của các thành tố
trong hình thái kinh tế xã hội, trong đó nhấn mạnh đến yếu tố kinh tế
- Hồ Chí Minh khẳng định vai trò ngang nhau của các thành tố nhưng có
xu hướng nhấn mạnh văn hóa.
a. Văn hóa là mục tiêu, động lực của sự nghiệp cách mạng
- Mục tiêu cách mạng Việt Nam là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội,
độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Như vậy, cùng với chính trị, kinh
tế, xã hội, văn hóa nằm trong mục tiêu chung của toàn bộ tiến trình cách mạng.
- Văn hóa là mục tiêu thể hiện ở chỗ văn hóa là quyền sống, quyền sung
sướng, quyền tự do, quyền mưa cầu hạnh phúc và thụ hưởng các giá trị văn hóa;
là khát vọng về các giá trị chân - thiện - mỹ của nhân dân; là một xã hội dân
chủ, công bằng, văn minh; một xã hội đời sống vật chất và tinh thần của nhân
dân luôn được quan tâm và không ngừng được nâng cao, con người có điều kiện
phát triển toàn diện.
- Văn hóa là động lực được Hồ Chí Minh lý giải rất cụ thể:
+ Văn hóa là một động lực cho sự phát triển của đất nước, các thiết chế
văn hóa góp phần xây dựng và phát triển đất nước, con người Việt Nam.
+ Văn hóa chính trị soi đường cho quốc dân đi, lãnh đạo toàn dân thực
hiện độc lập, tự chủ, tự cường; văn hóa văn nghệ góp phần nâng cao lòng yêu
nước, lý tưởng, tình cảm cách mạng, sự lạc quan, ý chí, quyết tâm và niềm tin
thắng lợi của cách mạng;
+ Văn hóa giáo dục góp phần nâng cao dân trí, mở rộng vốn hiểu biết cho
nhân dân, thực hiện sứ mạng trồng người, đào tạo con người mới, nguồn nhân
lực cho cách mạng;
+ Văn hóa đạo đức góp phần nâng cao phẩm giá con người Việt Nam;
văn hóa pháp luật đảm bảo dân chủ, trật tự kỷ cương, phép nước.
b. Văn hóa phục vụ quần chúng
Thực tiễn đời sống nhân dân là nguồn nhựa sống của văn hóa văn nghệ,
là chất liệu không bao giờ cạn, là sinh khí vô tận cho văn nghệ sáng tác. Văn
nghệ sĩ phải xuất phát và trở về với cuộc sống thực tại của con người, cái chân
thật của sinh hoạt, nhân dân là người được hưởng thụ các giá trị tinh thần đó.
Văn hoá văn nghệ thực sự phục vụ quần chúng nhân dân phải:
+ Mọi hoạt động văn hoá phải gắn liền với đời sống thực tại của nhân
dân. Muốn vậy, phải từ trong quần chúng mà đến với quần chúng.
+ Mỗi một hoạt động văn hoá từ khẩu hiệu, phim ảnh, báo chí... phải thể
hiện tư tưởng và lòng ước ao của quần chúng nhân dân. Muốn vậy thì trong hoạt
động văn hoá phải nêu ra và giải quyết một cách phù hợp 3 câu hỏi sau về: đối
tượng, mục đích và phương pháp.
Muốn văn hoá phục vụ quần chúng nhân dân thì phải đánh giá cho đúng
quần chúng nhân dân. Có 4 điểm để đánh giá quần chúng nhân dân như sau:
+ Quần chúng nhân dân không chỉ là những người sáng tạo ra của cải, vật
chất, mà họ còn là người sáng tác rất hay “ca dao, tục ngữ, hò, vè” là “những
hòn ngọc quý” mà văn nghệ sĩ phải nghiên cứu, học tập trong sáng tác của
mình.
+ Quần chúng nhân dân là người “nuôi dưỡng cho sáng tác của nhà văn
bằng những nguồn nhựa sống. Còn nếu nhà văn quên điều đó - nhân dân cũng
sẽ quên anh ta”6.
+ Quần chúng nhân dân là người kiểm nghiệm, đánh giá sản phẩm văn
hoá một cách trung thực, chính xác nhất.
+ Quần chúng nhân dân phải là người được hưởng thụ các giá trị văn hoá.
Hồ Chí Minh cho rằng phải có những tác phẩm văn nghệ xứng đáng với
thời đại của đất nước và của dân tộc; phản ánh cho hay, cho chân thật sự nghiệp
cách mạng của nhân dân. Tác phẩm văn nghệ xứng đáng với thời đại phải là
những tác phẩm miêu tả vừa hay, vừa chân thật sự nghiệp cách mạng của nhân
dân. Tác phẩm đó phải phục vụ đông đảo quần chúng nhân dân, được quần
6. Hồ Chí Minh: Văn hoá, văn nghệ cũng là một mặt trận, Nxb.Văn học, Hà Nội, 1981, tr.516
chúng nhân dân yêu thích. Theo Hồ Chí Minh, văn nghệ phục vụ quần chúng
không phải là hạ thấp nghệ thuật, không phải là cung cấp cho họ nhưng sản
phẩm “loại hai”, những món ăn tinh thần được chế biến vội vàng, mà phải là
những tác phẩm có tính nghệ thuật cao, tinh tế, có giá trị nhân văn cao.
a. Đạo đức là gốc, là nền tảng là nhân tố chủ chốt của người cách mạng
- Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội, là một bộ phận không thể thiếu
của ý thức xã hội, là nền tảng tinh thần của xã hội. Nó có khả năng tác động trở
lại và cải biến tồn tại xã hội. Giá trị đạo đức tinh thần khi được con người tiếp
nhận sẽ biến thành một sức mạnh vật chất to lớn.
- Hồ Chí Minh đã thực sự làm một cuộc cách mạng trên lĩnh vực đạo đức
ở Việt Nam, đó là nền đạo đức mới, đạo đức cách mạng.
Hồ Chí Minh: “Đạo đức cũ và đạo đức mới khác nhau nhiều. Đạo đức cũ
như người đầu ngược xuống đất, chân chổng lên trời. Đạo đức mới như người
hai chân đứng vững được dưới đất, đầu ngửng lên trời” (T6, tr.320), “đạo đức
đó không phải là đạo đức thủ cựu. Nó là đạo đức mới, đạo đức vĩ đại, nó không
phải vì danh vọng của cá nhân, mà vì lợi ích chung của Đảng, của dân tộc, của
loài người”. (T5, tr.252).
- Hồ Chí Minh coi đạo đức là gốc, là nền tảng, là nhân tố chủ chốt của
người cách mạng.
Người nói: “Cũng như sông thì phải có nguồn mới có nước, không có
nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách
mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh
đạo được nhân dân”.
Bởi vì, theo Hồ Chí Minh giải phóng cho dân tộc, giải phóng cho loại
người là công việc to tát, nặng nề, là cuộc chiến đấu khổng lồ mà tự mình không
có đạo đức, không có căn bản, tự mình đã hủ hoá, xấu xa thì không còn làm việc
gì nổi.
Chính vì nhận thức được vai trò to lớn của đạo đức, Hồ Chí Minh đặc biệt
quan tâm tới việc giáo dục đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên, nhân dân.
Ngay chương đầu của Đường Kách mệnh, Người đã nêu 23 điều về tư cách
người cách mạng, giải quyết ba mối quan hệ đối với mình, đối với người, đối
với công việc. Sau khi cách mạng tháng 8 thành công, năm 1947, Người viết
“Sửa đổi lối làm việc” và liên tiếp trong 2 năm 1957, 1958 Người viết hai tác
phẩm cùng mang một tên gọi “Đạo đức cách mạng” cùng hàng loạt bài ngắn
gọn, súc tích về đạo đức cách mạng. Một trong những bài viết cuối cùng của Hồ
Chí Minh, năm 1969, bài Nâng cao đạo đức cách mạng quét sạch chủ nghĩa cá
nhân.
Trong Di chúc, Người nhấn mạnh: “Đảng ta là một đảng cầm quyền. Mỗi
Đảng viên và cán bộ phải thực sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần
kiệm liêm chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng
đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân ...Đảng
cần phải chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho đoàn viên và thanh niên, đào
tạo họ thành những người thừa kế xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa “’hồng” vừa
“chuyên”.
- Đạo đức là thước đo lòng cao thượng của con người. Người thường
nhấn mạnh, “tuy năng lực và công việc của mỗi người khác nhau, người làm
việc to, người làm việc nhỏ, nhưng ai giữ được đạo đức cách mạng đều là người
là cao thượng”.
Đạo đức tốt là điều kiện dẫn đến những hành động tốt, sự nghiệp cách
mạng càng cao cả thì đòi hỏi phải có những phẩm chất cao cả. Đạo đức cách
mạng liên quan đến sự thành hay bại của cách mạng, nếu quan tâm đến bồi
dưỡng đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên thì cách mạng đi đến thành
công, nếu xem nhẹ vấn đề này, không tăng cường giáo dục, bồi dưỡng đạo đức
thì cách mạng sẽ gặp khó khăn, thất bại. Do đó, Hồ Chí Minh cho rằng trong bất
cứ giai đoạn nào của cách mạng đều phải ra sức rèn luyện đạo đức cho cán bộ,
đảng viên.
Người dạy rằng: “Làm cách mạng để cải tạo xã hội cũ thành xã hội mới là
một sự nghiệp vẻ vang, nhưng nó cũng là nhiệm vụ rất nặng nề, một cuộc đấu
tranh phức tạp, lâu dài, gian khổ. Sức có mạnh mới gánh được nặng và đi được
xa. Người cách mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng, mới hoàn thành
được nhiệm vụ vẻ vang”7.
- Đạo đức còn là động lực giúp chúng ta vượt lên khi khó khăn cũng như
lúc thuận lợi trong quá trình đấu tranh cách mạng. Trong công việc có lúc chúng
ta gặp khó khăn, nếu chúng ta giữ được đạo đức cách mạng thì không sợ sệt,
không bi quan chán nản và khi công việc thuận lợi sẽ không rơi vào kiêu căng,
công thần, địa vị, tự mãn.
Đạo đức giúp cho mỗi người giữ vững được nhân cách, bản lĩnh bản lĩnh
làm người trước thời cuộc, “giàu sang không quyến rũ, nghèo khó không
chuyển lay, uy vũ không khuất phục”3.
- Đạo đức cách mạng không chỉ giúp cải tạo xã hội cũ thành xã hội mới,
xây dựng mỹ tục thuần phong mà còn giúp người cách mạng tự hoàn thiện mình
và không ngừng phát triển đi lên.
. Hồ Chí Minh: Toàn tập, (12 tập) t.11, tr.601.
7
Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Có đạo đức cách mạng thì khi gặp khó khăn, gian
khổ, thất bại, cũng không sợ sệt, rụt rè, lùi bước..., khi gặp thuận lợi và thành
công cũng vẫn giữ vững tinh thần gian khổ, chất phác, khiêm tốn”, thực sự trở
thành người biết “Lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ”..., không kèn cựa về mặt
hưởng thụ, không công thần, không quan liêu, không kiêu ngạo, không hủ hóa”.
- Trong tương quan giữa đức và tài, Hồ Chí Minh luôn coi đạo đức là
“gốc”, là “nguồn”, là “nền tảng” là nhân tố “chủ chốt” của người cách mạng.
Người khẳng định: “Cũng như sông thì có nguồn mới có nước, không có
nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách
mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh
đạo được nhân dân. Vì muốn giải phóng cho dân tộc, giải phóng cho loài người
là một công việc to tát, mà tự mình không có đạo đức, không có căn bản, tự
mình đã hủ hóa, xấu xa thì còn làm nổi việc gì” (T5, tr.252), “Mọi việc thành
hay bại, chủ chốt là do cán bộ có thấm nhuần đạo đức cách mạng hay không” và
“tuy năng lực và công việc mỗi người khác nhau, người làm việc to, người làm
việc nhỏ, nhưng ai giữ được đạo đức cách mạng đều là người cao thượng” (T5,
tr.148).
b. Đạo đức là nhân tố tạo nên sức hấp dẫn của chủ nghĩa xã hội
- Theo Hồ Chí Minh, sức hấp dẫn của chủ nghĩa xã hội chưa phải là ở lý
tưởng cao xa, ở mức sống vật chất dồi dào, ở tư tưởng được tự do giải phóng,
mà trước hết là ở những giá trị đạo đức cao đẹp, ở những phẩm chất của những
người cộng sản ưu tú, bằng tấm gương sống và hành động của mình, chiến đấu
cho lý tưởng đó trở thành hiện thực…
2. Quan điểm Hồ Chí Minh về những chuẩn mực đạo đức cách mạng
Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, những phẩm chất đạo đức được nêu ra là
phù hợp với từng đối tượng. Tuỳ vào nhiệm vụ của thực tiễn cách mạng đề ra
mà Người nhấn mạnh phẩm chất này hay phẩm chất khác. Trên cơ sở những
chuẩn mực chung cho tất cả mọi người, Hồ Chí Minh đã khái quát thành những
phẩm chất chung, cơ bản nhất của con người Việt Nam trong thời đại mới.
b. Xây đi đôi với chống, phải tạo thành phong trào quần chúng rộng rãi
- Muốn xây dựng đạo đức mới thì cùng với việc xây dựng, bồi dưỡng
những phẩm chất tốt đẹp, nhất thiết phải chống những biểu hiện sai trái xấu xa.
Xây phải đi đôi với chống, muốn xây phải chống, chống nhằm mục tiêu
xây. Cũng chính vì vậy, Hồ Chí Minh căn dặn toàn Đảng: “Phải kiên quyết quét
sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng, bồi dưỡng tư tưởng tập
thể, tinh thần đoàn kết, tính tổ chức và tính kỷ luật”18.
- Việc xây dựng đạo đức mới trước hết phải được tiến hành bằng việc
giáo dục những phẩm chất, những chuẩn mực đạo đức mới; bằng việc nêu
gương người tốt, việc tốt, những tấm gương đạo đức trong sáng xuất hiện trong
cuộc sống và bằng việc khơi dậy ý thức đạo đức lành mạnh, để mỗi người tự
giác với trách nhiệm đạo đức của mình.
c. Tu dưỡng đạo đức suốt đời thông qua thực tiễn cách mạng
- Theo Hồ Chí Minh, mỗi người phải thường xuyên chăm lo tu dưỡng đạo
đức, đó là công việc phải làm suốt đời, không được chủ quan tự mãn, sao nhãng
rèn luyện.
a. Xây dựng con người là yêu cầu khách quan, vừa cấp bách, vừa lâu dài của
cách mạng
Hồ Chí Minh nêu bật ý nghĩa quan trọng của chiến lược xây dựng con
người mới. Người rất quan tâm tới sự nghiệp giáo dục, đào tạo, rèn luyện con
người. Người đề cập tới “lợi ích trăm năm” và mục tiêu xây dựng chủ nghĩa xã
hội là những quan điểm mang tầm vóc chiến lược, cơ bản lâu dài nhưng cũng
rất cấp bách. Con người phải được đặt vào vị trí trung tâm của sự phát triển. Nó
vừa nằm trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của đất nước với nghĩa
rộng, vừa nằm trong chiến lược giáo dục - đào tạo theo nghĩa hẹp.
Hồ Chí Minh khẳng định: “Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội, trước hết
cần có những con người xã hội chủ nghĩa”. Con người xã hội chủ nghĩa đương
nhiên phải do chủ nghĩa xã hội tạo ra. Nhưng ở đây, trên con đường tiến lên chủ
nghĩa xã hội thì “trước hết cần có những con người xã hội chủ nghĩa.Quan điểm
này về mặt lôgic không hề mâu thuẫn, cần hiểu là phải đặt ra ngay từ đầu nhiệm
vụ xây dựng con người có những phẩm chất cơ bản, tiêu biểu cho con người xã
hội chủ nghĩa, làm gương, lôi cuốn xã hội. Công việc này là một quá trình lâu
dài không ngừng hoàn thiện, nâng cao và phụ thuộc về trách nhiệm của Đảng,
Nhà nước, gia đình và cá nhân mỗi người. Mỗi bước xây dựng con người như
vậy là một nấc thang xây dựng chủ nghĩa xã hội. Đây là mối quan hệ biện
chứng giữa “xây dựng chủ nghĩa xã hội” và “con người xã hội chủ nghĩa”.
Chiến lược “trồng người” là một trọng tâm, một bộ phận hợp thành của
chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. Hồ Chí Minh khẳng định: “Vì lợi ích
mười năm thì phải trồng cây/ Vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người”. Để xây
dựng con người mới xã hội chủ nghĩa có nhiều biện pháp nhưng theo Hồ Chí
Minh giáo dục - đào tạo là biện pháp quan trọng nhất. Người luận giải: giáo dục
tốt sẽ tạo ra tính thiện, đem lại tương lai tươi sáng cho thế hệ trẻ. Ngược lại,
giáo dục tồi sẽ ảnh hưởng xấu đến thế hệ trẻ. Bác rất đề cao vai trò của giáo
dục: một dân tộc dốt là một dân tộc yếu; dốt thì dại, dại thì hèn... Cho nên phải
chống giặc dốt cũng như chống giặc đói, giặc ngoại xâm, giặc nội xâm.
27. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, tr.126.
28. 2 Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.5, tr.185.
thử thách. Người viết: “Có đạo đức cách mạng thì khi gặp khó khăn, gian khổ,
thất bại cũng không sợ sệt, rụt rè, lùi bước... khi gặp thuận lợi và thành công
cũng vẫn giữ được tinh thần gian khổ, chất phác, khiêm tốn; lo hoàn thành
nhiệm vụ cho tốt chứ không kèn cựa về mặt hưởng thụ; không công thần, không
quan liêu, không kiêu ngạo, không hủ hoá”29.
- Tu dưỡng đạo đức theo các phẩm chất đạo đức Hồ Chí Minh
Cũng như với cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân khác, đối với
hoc sinh, sinh viên và thanh niên trí thức, Hồ Chí Minh sớm xác định những
phẩm chất đạo đức cần thiết. Những phẩmchất đó được Người đề cập đến trong
Bài nói tại Đại hội sinh viên Việt Nam lần thứhai (07/05/1958), Người tómtắt
“sáu cái yêu”:
+ Yêu Tổ quốc: Yêu như thế nào? Yêu là phải làm sao cho Tổ quốc ta
giàu mạnh. Muốn cho Tổ quốc giàu mạnh thì phải ra sức lao động, tăng gia sản
xuất, thực hành tiết kiệm.
+ Yêu nhân dân: Mình phải hiểu rõ sinh hoạt của nhân dân, biết nhân dân
còn cực khổ như thế nào, biết chia sẻ những lo lắng, những vui buồn những
công tác nặng nhọc với nhân dân.
+ Yêu chủ nghĩa xã hội: Yêu Tổ quốc, yêu nhân dân gắn liền với yêu chủ
nghĩa xã hội, vì có tiến lên chủ nghĩa xã hội thì nhân dân mình mỗi ngày một no
ấm thêm, Tổ quốc mỗi ngày giàu mạnh thêm.
+ Yêu lao động: Muốn thật thà yêu Tổ quốc, yêu nhân dân, yêu chủ nghĩa
xã hội thì phải yêu lao động, vì không có lao động chỉ là nói suông.
+ Yêu khoa học và kỷ luật: Bởi vì tiến lên chủ nghĩa xã hội thì phải có
khoa học và kỷ luật”30.
Theo Người, để có được những phẩm chất đó, sinh viên phải rèn luyện
cho mình những đức tính như: trung thành, tận tuỵ, thật thà và chính trực. Phải
xác định rõ nhiệm vụ của mình, “không phải là hỏi nước nhà đã cho mình
b. Nội dung học tập theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh
- Thực trạng đạo đức lối sống trong sinh viên hiện nay
Đạo đức Hồ Chí Minh là đạo đức cách mạng, đạo đức dấn thân, đạo đức
trong hành động. Chính nhờ nền đạo đức đó, trong từng giai đoạn cách mạng,
thế hệ trẻ Việt Nam đã gặt hái được nhiều thành tích to lớn, góp phần vào tiến
trình chung của lịch sử nước nhà.
Đi vào nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập
thế giới, một nền đạo đức mới đã và đang hình thành với công cuộc đổi mới của
Đảng. Đó là nền đạo đức vừa phát huy những giá trị truyền thống của dân tộc
như: yêu nước, thương người, sống nghĩa tình vẹn tròn, cần, kiệm, liêm, chính,
* Đối với thanh niên, học sinh, sinh viên, học tập và làm theo tấm gương
đạo đức Hồ Chí Minh là nhiệm vụ thường xuyên, liên tục qua đó để giáo dục,
rèn luyện mình, xứng đáng là những vừa “hồng” vừa “chuyên”, những chủ nhân
tương lai của đất nước. Học tập và làm theo tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh
gồm những nội dung cơ bản sau:
- Một là, thực hiện chuẩn mực đạo đức Hồ Chí Minh “Trung với nước,
hiếu với dân” cần quán triệt những nội dung của chủ nghĩa yêu nước trong giai
đoạn mới; phát huy sức mạnh đoàn kết toàn dân tộc, đẩy mạnh sự nghiệp đổi
mới đất nước, công nghiệp hóa, hiện đại hóa, sớm đưa nước ta ra khỏi tình trạng
kém phát triển.
Tư tưởng và phẩm chất đạo đức tiêu biểu của Hồ Chí Minh là tinh thần
yêu nước nồng nàn, hết lòng, hết sức phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân, toàn
tâm, toàn ý cho sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, xây dựng
chủ nghĩa xã hội. Từ quyết tâm “dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng
quyết giành cho được tự do, độc lập”, để rồi phấn đấu cho “đồng bào ta ai cũng
có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành”, để nước ta “sánh vai với cường
quốc năm châu”. Học tập tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh chúng ta cần:
Mỗi thanh niên cần nhận thức sâu sắc hơn, đầy đủ hơn những hy sinh to
lớn của ông cha để chúng ta có non sông, Tổ quốc Việt Nam độc lập, tự do,
thốn nhất trọn vẹn hôm nay. Nâng cao tinh thần yêu nước, tự hào về truyền
thống anh hùng của dân tộc là lương tâm và trách nhiệm của mỗi người Việt
Nam chân chính. Trung với nước ngày nay là trung thành vô hạn với sự nghiệp
xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, nền
văn hóa, bảo vệ Đảng, chế độ, nhân dân và sự nghiệp đổi mới, bảo vệ lợi ích
của đất nước.
Trung với nước, hiếu với dân ngày nay là luôn luôn tôn trọng, phát huy
quyền làm chủ của nhân dân dưới cả ba hình thức: làm chủ đại diện, làm chủ
trực tiếp và tự quản cộng đồng; hết lòng, hết sức phục vụ nhân dân, giải quyết
kịp thời những yêu cầu, kiến nghị hợp tình, hợp lý của dân; khắc phục cho được
thói vô cảm, lãnh đạm, thờ ơ trước những khó khăn, bức xúc... của nhân dân.
Trung với nước, hiếu với dân ngày nay thể hiện ở ý chí vươn lên quyết
tâm vượt qua nghèo nàn, lạc hậu, góp phần dựng xây đất nước phồn vinh, sớm
đưa nước ta ra khỏi tình trạng kém phát triển, theo kịp trình độ các nước phát
triển trong khu vực và thế giới; thực hiện bằng được mong ước của Bác Hồ kính
yêu: “xây dựng đất nước ta đàng hoàng hơn, to đẹp hơn”.
Trung với nước, hiếu với dân là phải luôn luôn có ý thức giữ gìn đoàn kết
toàn dân tộc, đoàn kết trong Đảng, trong cơ quan, đơn vị; kiên quyết đấu tranh
không khoan nhượng trước mọi mưu đồ của các thế lực thù địch, cơ hội hòng
chia rẽ dân tộc, chia rẽ khối đại đoàn kết toàn dân, chia rẽ Đảng với nhân dân.
Đoàn kết là yêu nước, chia rẽ là làm hại cho đất nước. Mọi biểu hiện cục bộ,
bản vị là trái với tinh thần yêu nước chân chính.
Trung với nước, hiếu với dân là phải có tinh thần trách nhiệm cao đối với
công việc, có lương tâm nghề nghiệp trong sáng; quyết tâm phấn đấu để thành
đạt và cống hiến nhiều nhất cho đất nước, cho dân tộc; quyết tâm xây dựng quê
hương giàu đẹp, văn minh. Phải có tinh thần ham học hỏi, phát huy truyền thống
hiếu học và quý trọng nhân tài của ông cha ta; biết vận dụng sáng tạo các tri
thức khoa học, công nghệ hiện đại, các sáng kiến trong sản xuất, công tác, hoàn
thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. Mọi sự bảo thủ, trì trệ, lười học tập, ngại lao
động, đòi hỏi hưởng thụ vượt quá khả năng và kết quả cống hiến là trái truyền
thống đạo lý dân tộc và trái với tư tưởng yêu nước của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Trung với nước, hiếu với dân yêu cầu mỗi chúng ta phải giải quyết đúng
đắn mối quan hệ cá nhân - gia đình - tập thể - xã hội; quan hệ giữa nghĩa vụ và
quyền lợi. Theo gương Chủ tịch Hồ Chí Minh, yêu nước là sẵn sàng phấn đấu
hy sinh cho lợi ích chung, việc gì có lợi cho dân, cho nước, cho tập thể thì quyết
chí làm, việc gì có hại thì quyết không làm. Làm việc gì trước hết phải vì tập
thể, vì đất nước, vì nhân dân, phải nêu cao trách nhiệm của người lãnh đạo,
không tham lam, vụ lợi, vun vén cá nhân...
- Hai là, thực hiện “Cần, kiệm, liêm chính, chí công vô tư” nêu cao phẩm
giá con người Việt Nam trong thời kỳ mới. “Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô
tư” là chuẩn mực đạo đức truyền thống trong quan hệ “đối với mình”, được Chủ
tịch Hồ Chí Minh kế thừa, vận dụng và phát triển phù hợp với yêu cầu của sự
nghiệp cách mạng, trở thành chuẩn mực cơ bản của đạo đức cách mạng. Người
là một tấm gương mẫu mực về “cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư”. Học tập
và làm theo tấm gương của Người, thực hiện cần, kiệm, liêm, chính, chí công
vô tư trong giai đoạn hiện nay là:
Tích cực lao động, học tập, công tác với tinh thần lao động sáng tạo, có
năng suất, chất lượng, hiệu quả cao; biết quý trọng công sức lao động và tài sản
của tập thể, của nhân dân; không xa hoa, lãng phí, không phô trương, hình thức;
biết sử dụng lao động, vật tư, tiền vốn của Nhà nước, của tập thể, của chính
mình một cách có hiệu quả.
Thực hiện chí công vô tư là kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân, lối sống
thực dụng. Đối với thanh niên phải loại bỏ lối sống thực dụng, vị kỷ, giành giật
lợi ích cho mình, vun vén cho cá nhân... Phải thẳng thắn, trung thực, bảo vệ
chân lý, bảo vệ đường lối, quan điểm của Đảng, bảo vệ người tốt; chân thành,
khiêm tốn; không chạy theo chủ nghĩa thành tích, không bao che, giấu giếm
khuyết điểm...
Thực hiện cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư phải kiên quyết chống
bệnh lười biếng, lối sống hưởng thụ, vị kỷ, nói không đi đôi với làm, nói nhiều,
làm ít, miệng nói lời cao đạo nhưng tư tưởng, tình cảm và việc làm thì mang
nặng đầu óc cá nhân, tư lợi, việc gì có lợi cho mình thì “hăng hái”, tranh thủ
kiếm lợi, việc gì không “kiếm chác” được cho riêng mình thì thờ ơ, lãnh đạo.
Không làm dối, làm ẩu, bòn rút của công, ăn bớt vật tư, tiền của của Nhà nước
và của nhân dân. Phải có lên án và kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng, tiêu
cực, loại trừ mọi biểu hiện vô liêm, bất chính ra khỏi đời sống xã hội.
- Ba là, nâng cao ý thức dân chủ và kỷ luật, gắn bó, hoà mình với nhân
dân
Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn luôn đề cao dân chủ và kỷ luật và chính
Người là một mẫu mực về tinh thần dân chủ, tôn trọng tập thể, tôn trọng quần
chúng nhân dân, luôn luôn quan tâm đến mọi người, gắn bó với nhân dân.
Học tập và làm theo Người, thanh niên phải đặt mình trong tổ chức, trong
tập thể, phải tôn trọng nguyên tắc, pháp luật, kỷ cương, tất cả vì nhân dân, mỗi
cán bộ, đảng viên, dù ở bất cứ cương vị nào phải gần dân, học dân, có trách
nhiệm với dân. Phải chia sẻ và đồng cam, cộng khổ với nhân dân.
Học tập đạo đức Hồ Chí Minh phải rất coi trọng tự phê bình và phê bình.
Người dạy cán bộ, đảng viên và mọi người chúng ta: không sợ khuyết điểm,
không sợ phê bình, mà chỉ sợ không nhận ra khuyết điểm, sai lầm và không có
quyết tâm sửa chữa khuyết điểm, sẽ dẫn đến khuyết điểm ngày càng to và hư
hỏng. Tự phê bình phải được coi trọng, được đặt lên hàng đầu, theo tư tưởng Hồ
Chí Minh “phải nghiêm khắc với chính mình”. Phê bình phải có mục đích là
xây dựng tổ chức, xây dựng con người, xây dựng đời sống tình cảm và quan hệ
đồng chí, quan hệ xã hội lành mạnh, trong sáng, có lý, có tình.
- Bốn là, học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh cần phát
huy chủ nghĩa yêu nước gắn chặt với chủ nghĩa quốc tế trong sáng, đoàn kết,
hữu nghị giữa các dân tộc trong điều kiện toàn cầu hóa, chủ động, tích cực hội
nhập kinh tế quốc tế.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về tình đoàn kết quốc tế bắt nguồn từ tình yêu
thương đối với con người, với nhân loại và đoàn kết toàn nhân loại vì mục tiêu
giải phóng các dân tộc bị áp bức, giải phóng giai cấp, giải phóng con người.
Người là hiện thân của chủ nghĩa yêu nước chân chính kết hợp với chủ nghĩa
quốc tế trong sáng. Nhờ đó mà nhân dân thế giới kính yêu Người, trao tặng
Người danh hiệu nhà văn hóa kiệt xuất trên thế giới, anh hùng giải phóng dân
tộc, chiến sĩ lỗi lạc của phong trào cộng sản quốc tế. Từ chủ nghĩa quốc tế cao
cả, Người đã xây dựng nên tình đoàn kết quốc tế rộng lớn của dân tộc ta với các
dân tộc trên thế giới, góp phần quan trọng vào những thắng lợi vĩ đại của nhân
dân ta và phong trào cách mạng thế giới.
Ngày nay, trong điều kiện toàn cầu hóa, việc mở rộng tình đoàn kết quốc
tế, hợp tác cùng có lợi, chủ động, tích cực hội nhập là một nguồn lực quan trọng
để xây dựng và phát triển đất nước. Đoàn kết quốc tế trong sáng là thực hiện
chính sách đối ngoại rộng mở, đa phương hóa, đa dạng hóa với tinh thần Việt
Nam sẵn sàng là bạn, đối tác tin cậy với các quốc gia trên thế giới, phấn đấu vì
độc lập, hòa bình, hợp tác và phát triển.
Đoàn kết quốc tế theo tư tưởng Hồ Chí Minh là phát huy tinh thần độc
lập tự chủ, tôn trọng độc lập, chủ quyền của các nước khác, mở rộng hợp tác
cùng có lợi, phấn đấu vì hòa bình, phát triển, chống chiến tranh, đói nghèo, bất
công, cường quyền, áp đặt trong quan hệ quốc tế. Khép lại những vấn đề của
quá khứ, lịch sử, xoá bỏ mặc cảm, hận thù, nhìn về tương lai, xây dựng tình hữu
nghị giữa các dân tộc.
Học tập và làm theo tư tưởng và tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, thanh
niên cần phải nâng cao tinh thần độc lập tự chủ, tự lực, tự cường, kiên quyết đấu
tranh chống tâm lý tự ty, chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi; phê phán các biểu hiện
vong bản, vọng ngoại, ảo tưởng trước chủ nghĩa tư bản.Sự nghiệp đổi mới đất
nước đã và đang đặt ra những yêu cầu ngày càng cao đối với sự hình thành và
phát triển những phẩm chất đạo đức tốt đẹp của con người Việt Nam, đồng thời
tạo ra những thuận lợi và những thử thách mới đối với mỗi chúng ta trong lĩnh
vực đạo đức. Hơn lúc nào hết, hiện nay toàn Đảng, toàn dân ta phải quan tâm
đầy đủ đến vấn đề đạo đức, tiếp tục xây dựng, hoàn thiện những chuẩn mực đạo
đức đúng đắn, tiến bộ; đẩy mạnh giáo dục, rèn luyện và tăng cường quản lý đạo
đức trong Đảng và trong nhân dân. Kế thừa truyền thống đạo đức tốt đẹp của
ông cha, học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh là một trong
những biện pháp quan trọng để khắc phục sự suy thoái về đạo đức, lối sống
trong cán bộ, đảng viên và nhân dân, làm lành mạnh nền đạo đức xã hội, góp
phần giữ vững sự ổn định chính trị, xã hội, tạo động lực cho sự phát triển nhanh,
hiệu quả, bền vững. Vấn đề cơ bản nhất khi thực hiện cuộc vận động là mỗi
người chúng ta phải nhận thức đầy đủ vị trí của vấn đề đạo đức, thường xuyên
tự giác, nỗ lực học tập, rèn luyện, tu dưỡng theo gương Bác Hồ vĩ đại.
Câu 1: Trình bày quan điểm Hồ Chí Minh về khái niệm, vai trò, tính chất, chức
năng của văn hóa.
Câu 2: Trình bày quan điểm Hồ Chí Minh về các chuẩn mực đạo đức, các
nguyên tắc rèn luyện đạo đức cách mạng. Liên hệ với việc rèn luyện đạo đức
của sinh viên hiện nay.
Câu 3: Phân tích các phẩm chất đạo đức của người cách mạng theo tư tưởng Hồ
Chí MInh
Câu 4: Phân tích quan điểm Hồ Chí Minh về vai trò và sức mạnh của đạo đức
Câu 5: Thuyết trình sự khác biệt về tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh với tư tưởng
đạo đức Nho giáo.