Professional Documents
Culture Documents
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
ΤΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ
Facts, facts; nothing but facts!
(Julius Chambers – editor of the New York
Herald)
Εισαγωγή
1 Διαφορετικοί τρόποι να πεις το ίδιο πράγμα
2 Αξιολογική γλώσσα
2.1 Εμφανής αξιολόγηση
2.2 Υπόρρητη αξιολόγηση
2.3 Δείγματα αξιολόγησης
3 Καταδηλωτικές και συνδηλωτικές σημασίες
4 ‘Φορτωμένη’ γλώσσα
4.1 Ευφημισμός και δυσφήμηση
4.2 Διπλή γλώσσα
4.3 Υπερβολή
4.4 Προϋπόθεση
5 Σχήματα λόγου
5.1 Μετωνυμία
5.2 Μεταφορά
5.3 Παρομοίωση
Εισαγωγή
• Επειδή οι ειδήσεις επηρεάζονται, σε έναν βαθμό,
από τις στάσεις, την κουλτούρα και τα πιστεύω
του συντάκτη, κάποιες αξίες αναπόφευκτα
εγγράφονται σ’ αυτές.
Αυτό δεν είναι ούτε καλό ούτε κακό. Απλώς
συμβαίνει.
• Δεχόμαστε γενικά ότι οι δημοσιογράφοι κρατούν
μια στάση ηθικής ακεραιότητας, τοποθετώντας
τον εαυτό τους πάνω και πέρα από την είδηση.
• Συχνά υποστηρίζεται ότι η «γλώσσα ή η φωνή
των ‘σκληρών ειδήσεων’ πρέπει να είναι
γεγονοτική, ουδέτερη και απαλλαγμένη από
υποκειμενικότητα».
• Το πρόβλημα είναι αν αυτή η αντικειμενικότητα
είναι κατορθωτή.
• Αυτό που διαβάζουμε και αυτό που βλέπουμε
στις φωτογραφίες δεν είναι το συμβάν στο
σύνολό του, και ποτέ δεν μπορεί να είναι. Είναι
μόνο μια εκδοχή ενός τμήματος του
συμβάντος.
• Θα εξετάσουμε στη συνέχεια
πώς η αξιολογική γλώσσα αναπόφευκτα
γλιστρά μέσα στην είδηση και
πώς, παρά τους ισχυρισμούς των
δημοσιογράφων περί αντικειμενικότητας, η
προσωπική ματιά του
δημοσιογράφου/ρεπόρτερ είναι διαρκώς
παρούσα.
1. Διαφορετικοί τρόποι να πεις το ίδιο πράγμα
• Υπάρχουν πάντα διαφορετικοί τρόποι να πεις
το ίδιο πράγμα και δεν είναι τυχαίες
εναλλακτικές.
• Ο ρεπόρτερ, όπως και κάθε άλλος χρήστης
της γλώσσας, άλλοτε ασυνείδητα και άλλοτε
συνειδητά ενσωματώνει την οπτική του γωνία
μέσα στο άρθρο του.
• Μια ορισμένη σχολή σκέψης (κριτική
γλωσσολογία / κριτική ανάλυση λόγου)
υποστηρίζει ότι κάθε εκφώνημα, γραπτό ή
προφορικό, είναι το αποτέλεσμα μιας σειράς
λιγότερο ή περισσότερο συνειδητών επιλογών.
• Δεν υπάρχει ένας και μοναδικός, αντικειμενικός
και ουδέτερος τρόπος να μιλήσεις ή να γράψεις.
• Οπότε, κάθε εκφώνημα είναι η κατάληξη μιας
σειράς επιλογών που πρέπει να κάνει ο ομιλητής
/ συγγραφέας.
• Ακόμη και το πιο τετριμμένο ερώτημα («Τι καιρό κάνει
σήμερα;») μπορεί να πυροδοτήσει ποικίλες απαντήσεις:
Ωραία μέρα!
Θα χρειαστείς ομπρέλα!
Νομίζω κάνει λίγη ψυχρούλα.
Κοίτα! Βγαίνει ήλιος!
Δεν ξέρω. Δεν είδα.
• Όλες αυτές οι απαντήσεις έχουν δύο διαστάσεις: την
«αντικειμενική» περιγραφή του καιρού αλλά –και το πιο
σημαντικό– αποκαλύπτουν επίσης κάτι από τις στάσεις
(θετική ή αρνητική), τις προτεραιότητες (ποια πλευρά
του πολύ γενικού όρου ‘καιρός’ επιλέγουν να
υπογραμμίσουν), ακόμη και τα συναισθήματα
(διαβάθμιση ευχαρίστησης) του ομιλητή.
• Με τον ίδιο τρόπο, ρεπόρτερ που είναι
αυτόπτες μάρτυρες στο ίδιο συμβάν θα
μεταδώσουν το συμβάν με διαφορετικούς
τρόπους, οι οποίοι θα υπαινίσσονται, σε
διαφορετικό βαθμό,
συναισθήματά τους, οπτικές γωνίες και
πολιτισμικά συμφραζόμενα.
• Ο/η ρεπόρτερ, επομένως, μπορεί
ανεπίγνωστα να αποκαλύπτει μιαν
αξιολόγηση ενός θέματος και την προσωπική
του/της γνώμη.
• Αυτό όμως θα πρέπει να θεωρηθεί ως μια
κατάσταση πραγμάτων μάλλον παρά ως μια
συνομωσία.
• Αν και σε μερικές εφημερίδες επιχειρείται,
χωρίς αμφιβολία, παραμόρφωση των
ειδήσεων, η διερεύνηση στα επόμενα της
παρουσίας αξιολογικής γλώσσας και της
διατύπωσης γνώμης σε μια είδηση δεν έχει
καμιά σχέση με κυνήγι προκαταλήψεων.
2 Αξιολογική γλώσσα
• Αξιολόγηση μπορεί να βρει κανείς στις λέξεις
που οδηγούν σε θετικές και/ή αρνητικές
απόψεις ανθρώπων, σε καταστάσεις
πραγμάτων και συμβάντα τα οποία με τη σειρά
τους επιζητούν να ευθυγραμμίσουν το
αναγνωστικό κοινό με τη στάση της
εφημερίδας.
• Άρα, η αξιολογική γλώσσα εκφράζει, ρητά ή
υπόρρητα, την οπτική γωνία του συγγραφέα
και μπορεί να ορισθεί ως «η ένδειξη ότι κάτι
είναι καλό ή κακό», αν και το ζήτημα είναι πιο
σύνθετο.
• Κάθε εκφώνημα που μεταφέρει μια θετική ή
αρνητική αποτίμηση, ή μπορεί να θεωρηθεί ότι
προσκαλεί τον αναγνώστη να συμμεριστεί τις
θετικές ή αρνητικές εκτιμήσεις που
περιλαμβάνει, συμφωνώντας με τον ρεπόρτερ,
είναι αξιολογικό (πρβλ. Interpersonal function).
• Αφού, λοιπόν, η γλώσσα είναι μια σειρά
επιλογών, μια ορισμένη μορφή αξιολόγησης
είναι σύμφυτη με την είδηση. Το ερώτημα είναι
πόσο ρητή ή υπόρρητη είναι αυτή η
αξιολογική γλώσσα και, κατ’ επέκταση, πόσο
καλυμμένη ή εμφανής είναι η στάση του
ρεπόρτερ πάνω σ’ ένα ζήτημα.
2.1 Εμφανής αξιολόγηση
• Ο πιο άμεσος τρόπος να ενεργοποιήσεις την
αξιολόγηση είναι να χρησιμοποιήσεις λέξεις που
δείχνουν καθαρά τη θέση του συγγραφέα. Όταν η
γνώμη του συγγραφέα διατυπώνεται χωρίς
επιφυλάξεις, πολύ συχνά με επίθετα και επιρρήματα,
θεωρείται εμφανής / ρητή αξιολόγηση, π.χ.
…με τον αντιπαθή του ηγέτη, τον Gianfranco Fini, σε
ρόλο υπουργού Εξωτερικών.
β. (Μη) επιτηδειότητα
Κίνδυνος ντόμινο από την τουρκική κρίση / Σταθεροποιητικός πόλος
η Ελλάς, Κ (24/2/01)
Τεχνολογικά καθυστερημένη η Ε.Ε. / Με ανεπαρκείς γνώσεις
πληροφορικής και Ίντερνετ οι εργαζόμενοι, Κ (24/2/01)
γ. (Αν)αποφασιστικότητα
Οι ελληνικές πολυεθνικές στην επίθεση, Ν (27/1/01)
Γενική τράπεζα: επιθετική πολιτική στη στεγαστική πίστη με την
παρουσίαση καινοτόμου προϊόντος, Κ (21/2/01)
Λίγο απ’ όλα ο κ. Αβραμόπουλος …/ Το νέο κόμμα,
αποϊδεολογικοποιημένο και φιλόδοξο, επιδιώκει να ψαρέψει σε θολά
νερά, Κ (21/1/01)
3. Η αξιολόγηση πραγμάτων, διαδικασιών
και φαινομένων μέσω αισθητικών κρίσεων