ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ & ΓΡΑΦΕΙΣ

Η αρχή της
συμβατικοποιημένης γραφής
Μήνυμα με Μεταρρυθμίσεις
πολλαπλούς με δημοκρατικό
αποδέκτες πρόσημο

Εθνικό
αφήγημα
 Δημοσιογράφοι
Συγγραφείς; Γραφείς;
• R. Barthes. Essais critiques. Paris: Seuil.

«Écrivains et écrivants» (1960)

(‘Συγγραφείς και γραφείς’)

Μια συγκριτική τυπολογία του συγγραφέα

και του γραφέα με μια μόνη κοινή αναφορά:
το υλικό που έχουν από κοινού, τον λόγο.
• Ο συγγραφέας εκπληρώνει
μια λειτουργία («…έχει κάτι
από τον ιερέα»)
• Ο συγγραφέας είν’ αυτός
που δουλεύει τον λόγο του
(ακόμα κι αν είναι
εμπνευσμένος) και
απορροφάται λειτουργικά
μ’ αυτή την εργασία. Η
δράση του συγγραφέα
ενυπάρχει στο αντικείμενό
του, τον λόγο («Ο
συγγραφέας είναι ένας
άνθρωπος που απορροφά
ριζικά το γιατί του κόσμου
σ’ ένα πώς να γράφω»)
• Ο γραφέας εκπληρώνει μια
δραστηριότητα («…έχει κάτι
από τον κληρικό»)
• Ο γραφέας δεν ασκεί καμία
ουσιώδη τεχνική ενέργεια
πάνω στον λόγο. Ακόμη κι
όταν ο συγγραφέας δίνει
κάποια προσοχή στο
γράψιμο, αυτή η επιμέλεια
δεν είναι αγωνία.
Χρησιμοποιεί ένα γράψιμο
κοινό σε όλους, ένα είδος
κοινής, που μέσα της
μπορούμε να διακρίνουμε
διαλέκτους όμως πολύ
σπάνια ύφος.
• Η δραστηριότητα του
συγγραφέα υπακούει σε
δύο είδη κανόνων:
- κανόνες καλλιτεχνικούς
(σύνθεση, είδος, γραφή) • Οι γραφείς θέτουν ένα
και
- κανόνες τεχνικούς
(μόχθος, υπομονή,
διόρθωση, τελειοποίηση)
• Ο λόγος του συγγραφέα
δεν είναι ούτε όργανο ούτε
φορέας. Είναι δομή.
• Το έργο του γραφέα είναι
να λέει σε κάθε ευκαιρία
και χωρίς καθυστέρηση
αυτό που σκέφτεται
σκοπό (να μαρτυρήσουν, να
ερμηνεύσουν, να διδάξουν)
κι ο λόγος δεν είναι γι’
αυτούς παρά ένα μέσο
(όργανο επικοινωνίας,
φορέας της «σκέψης»), ο
λόγος στηρίζει μια πράξη.
• Για τον συγγραφέα το • Οι γραφείς είναι άνθρωποι
γράφω είναι ένα ρήμα «μεταβατικοί»
αμετάβατο
• Η πρόθεση του γραφέα για
• Το πραγματικό δεν είναι επικοινωνία είναι
ποτέ γι’ αυτόν παρά ένα ειλικρινής. Θεωρεί ότι ο
πρόσχημα (…) Η λογοτεχνία λόγος του βάζει τέλος σε
είναι πάντοτε μη μιαν αμφιβολία, αποτελεί
ρεαλιστική, αλλά ο μη μιαν ερμηνεία
ρεαλισμός της είναι αυτός αναπότρεπτη ή μια
που της επιτρέπει να θέτει αναμφισβήτητη
συχνά καλά ερωτήματα πληροφορία.
στον κόσμο.
H λογοτεχνία παρουσιάζει
τον κόσμο σαν ένα
ερώτημα, ποτέ οριστικά
σαν μια απάντηση.
• Ο λογοτέχνης απαγορεύει
υπαρξιακά στον εαυτό του δύο
τύπους λόγου: πρώτα, τη
θεωρία, αφού μετατρέπει (…)
κάθε ερμηνεία σε θέαμα, δεν
είναι παρά ένας επαγωγέας
αμφιβολίας, και, μετά, τη
μαρτυρία (…), γιατί η γλώσσα
σκοπό της έχει, από τη στιγμή
που δεν είναι πια αυστηρά
μεταβατική, να ουδετεροποιεί
το αληθινό και το ψεύτικο.
• Η λογοτεχνία δεν είναι χάρισμα,
είναι το σύνολο των σχεδίων και
των αποφάσεων που οδηγούν τον
άνθρωπο στην ολοκλήρωση. Μ’
έναν λόγο: είναι λογοτέχνης αυτός
που θέλει να είναι.
• Ο λόγος του συγγραφέα
είναι ένα εμπόρευμα που
παραδίδεται
ακολουθώντας αιώνια
κυκλώματα, είναι το
μοναδικό αντικείμενο ενός
θεσμού φτιαγμένου μόνο
γι’ αυτόν, της λογοτεχνίας
• Ο λόγος του γραφέα δεν
μπορεί να παραχθεί και να
καταναλωθεί παρά μόνο
στη σκιά των θεσμών που
έχουν στη βάση τους μια
τελείως αλλιώτικη
λειτουργία από το να
αξιοποιήσουν τη γλώσσα:
το Πανεπιστήμιο και μετά η
Έρευνα, η Πολιτική κτλ
• Η αντίθεση συγγραφέα vs. γραφέα σπάνια είναι
ξεκάθαρη: συγγραφείς έχουν ξαφνικά αντιδράσεις
και ανυπομονησίες γραφέων, γραφείς υψώνονται
καμιά φορά μέχρι το θέατρο της γλώσσας
• Η εποχή μας γέννησε έναν νόθο τύπο: τον
συγγραφέα-γραφέα
• Το έργο του δεν μπορεί να είναι κι αυτό άλλο από
παράδοξο: προκαλεί και μαζί εξορκίζει, τυπικά ο
λόγος του είναι ελεύθερος, κι έχει υποκλαπεί από
τον θεσμό του λογοτεχνικού λόγου, κι όμως
περιορισμένος στην ίδια του την ελευθερία, εκκρίνει
τους δικούς του κανόνες, κάτω απ’ τη μορφή μιας
κοινής γραφής.
ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΤΙΚΟΠΟΙΗΜΕΝΗΣ
ΓΡΑΦΗΣ
(le principe de scription)

Boyer H. (1988). «Scription et écriture dans

la communication journalistique».
• Η δημοσιογραφική γραφή καθορίζεται από
τη διαρκή ετοιμότητα για γράψιμο,
την αποφυγή αμφισημιών
(που υποτίθεται ότι εγγυάται για το μεγάλο κοινό τη
lisibilité, το ‘ευανάγνωστο’, για να θυμηθούμε τον
όρο που ο Barthes –στο βιβλίο του S/Z (1970)–
αποδίδει στο «κλειστό έργο» της ρεαλιστικής
παράδοσης, η πρόσληψη του οποίου δεν απαιτεί
από τον αναγνώστη παρά μόνο ένα κοινόχρηστο
πολιτισμικό και γλωσσικό κεφάλαιο) και
τη μιντιακή θεσμοποίηση
• εκφράζει συλλογικότητες και ομάδες (όχι
πρόσωπα) με βάση ένα μη ανατρέψιμο
επικοινωνιακό συμβόλαιο,
που προβλέπει αυστηρά καθορισμένες θέσεις
υποκειμένων, «συνομιλητών», ανάμεσα σε
«περίσταση παραγωγής», δηλαδή τη Σύνταξη
ενός Μέσου, και
«περίσταση πρόσληψης», το στοχευόμενο,
και μη, ακροατήριο
• στηρίζεται στην «επίμονη αναπαράσταση»
της επικαιρότητας, δηλαδή στη μηχανική
επανάληψη δομικών στοιχείων καθολικά
αναγνωρίσιμων (όπως αυτά που συγκροτούν
τις «ειδήσεις») και ενσωματωμένων σε μια
ιστορική, πολιτισμική και πολιτική συνέχεια.
Έτσι, η παραγωγή του λόγου περνά
αναγκαστικά μέσα από το φίλτρο του κοινού
τόπου.
(Πρβλ. τις «ειδησεογραφικές αξίες» (news
values))
• χρησιμοποιεί περιορισμένους γνωσιακούς
και γλωσσικούς πόρους μεταξύ των οποίων
εξέχουσα θέση κατέχει ο αναφερόμενος
λόγος, η σκέψη και τα συναισθήματα των
δημιουργών ειδήσεων και, γενικότερα, των
πηγών.
(Τα εξωτερικά –των Πρακτορείων Ειδήσεων– και
εσωτερικά –της Σύνταξης– διακειμενικά δίκτυα που
υφαίνονται από την περιαγωγή πληροφοριών και
σχολίων σχεδόν αδειάζουν την υπογραφή του
γραφέα, όταν αυτή υπάρχει –εύστοχα ο Boyer κάνει
λόγο για «συστατική ‘εξωτερικότητα’» του
δημοσιογράφου-συντάκτη)
• τέλος, επενδύει τα οργανωτικά πλαίσια των
δημοσιογραφικών ειδών,
τις κειμενικές ακολουθίες
(περιγραφή, αφήγηση, επιχειρηματολογία)
όπως επίσης και τη λειτουργία του λεξιλογίου
και της γραμματικής.