Η ΑΦΗΓΗΣΗ ΣΤΟΝ ΓΡΑΠΤΟ

ΤΥΠΟ

Revaz Françoise (1997).

“Le récit dans la presse écrite”.
Pratiques 94: 19-33
 1 ΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΑΙ
ΑΦΗΓΗΣΗ
• Θεωρητικοί και επαγγελματίες του Τύπου
αντιμετωπίζουν ομόφωνα ορισμένα είδη του
δημοσιογραφικού λόγου ως «αφηγηματικά».
• Διαπιστώνουν ομοιότητες του ρεπορτάζ και της
είδησης με τα κείμενα που «αφηγούνται», τις
«ιστορίες»:
Ποιος θα μπορούσε να αμφισβητήσει την
κυριαρχία της αφήγησης; Η αφήγηση είναι εκεί,
όπως η ζωή.
Και εξαιτίας μιας περίεργης αμοιβαιότητας, η
βιωμένη εμπειρία –η ουσία του ρεπορτάζ– δεν
μπορεί να μεταφερθεί στους άλλους χωρίς
αφήγηση.
Έτσι, οι εντυπώσεις και οι πληροφορίες που
συγκεντρώνει ο ρεπόρτερ κρέμονται από το
νήμα μιας ιστορίας (Antoine et al. 1995, 94).
«Αν οι αναφορές ή τα πρακτικά καταθέτουν
πληροφορίες, τα ρεπορτάζ τις αφηγούνται. […]
Εφόσον υπάρχει η Ιστορία, υπάρχουν και οι
ιστορίες, που έχουν ανάγκη τούς ρεπόρτερ για
να τις διηγηθούν»
(De Broucker 1995, 159).
«Μια είδηση είναι μια ιστορία αυτή καθ’ αυτήν:
ένα κοινωνικό φαινόμενο που συμπυκνώνεται
μέσα σε μια βίαιη ιστορία»
(Ch. Colombani, δημοσιογράφος της Monde,
παρατίθεται από τον Petitjean 1986, 67).
«Η είδηση είναι η μεγάλη Ιστορία της
καθημερινότητας»
(Antoine et al. 1995, 82).
• Τα εγχειρίδια δημοσιογραφίας έχουν την τάση να
αποδίδουν στα «αφηγηματικά» είδη λόγου μια κοινή
κειμενική λειτουργία: ότι πληροφορούν / εξηγούν.
• Το ειδησεογραφικό άρθρο υποτίθεται ότι απαντά
τουλάχιστον στις ερωτήσεις Ποιος; Τι; Πότε; Πού;
(πληροφοριακή στόχευση).
Στην περίπτωση μιας περισσότερο επεξεργασμένης
πληροφορίας μπορούν να ενεργοποιηθούν και οι
ερωτήσεις Πώς; Γιατί; Κι έπειτα; (εξηγητική
στόχευση).
• Στο σχολιαστικό άρθρο, αντίθετα, συμβαίνει όχι τόσο
να περιγράφονται συμβάντα όσο να εκφράζεται μια
γνώμη. Η στόχευση είναι σαφώς αποδεικτική.
• Στη βάση αυτής της διχοτομίας στοχεύσεων, τα
«αφηγηματικά» είδη λόγου, όπως το ρεπορτάζ
και η είδηση, ταξινομούνται κάτω από την ετικέτα
ενημέρωση,
ενώ το κύριο άρθρο, το χιουμοριστικό σημείωμα
ή κάθε άλλο άρθρο «γνώμης», που εκφράζει την
οπτική γωνία ενός δημοσιογράφου,
ταξινομούνται στην κατηγορία του σχολιασμού.

• Βλέπουμε, λοιπόν, να διαγράφεται η εξής

κατανομή:
Πίνακας 1: Στοχεύσεις και κατηγορίες του Τύπου

Κατηγορία «Αφήγηση» «Μη-αφήγηση»

Στόχευση

Πληροφόρηση / ΕΙΔΗΣΗ
εξήγηση ΡΕΠΟΡΤΑΖ
[ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ]

ΚΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ
Απόδειξη
ΑΡΘΡΟ ΓΝΩΜΗΣ
[ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ]
ΣΧΟΛΙΟ
ΕΥΘΥΜΟΓΡΑΦΗΜΑ
• Αλλά η ανάγνωση του καθημερινού Τύπου
πιστεύουμε ότι μας προσφέρει έναν πιο
περίπλοκο πίνακα.
– Από τη μια πλευρά, τα κειμενικά είδη που
θεωρούνται «αφηγηματικά», όπως η είδηση και
το ρεπορτάζ, δεν παρουσιάζουν πάντοτε μιαν
αφηγηματική δομή με τη στενή σημασία της
περιπέτειας, της ανατροπής μιας ισορροπίας·
– Από την άλλη πλευρά, η κατηγορία της
Αφήγησης διαπερνά όλα τα κειμενικά είδη
του Τύπου.
Ανάλογα με τη στόχευση, μια αφηγηματική δομή
μπορεί να εισχωρήσει σε (ακόμη και να
συγκροτήσει) ένα κύριο άρθρο, ένα
χιουμοριστικό σημείωμα ή ένα άρθρο «γνώμης».
Οι δύο νεαροί που συναντήθηκαν πρόσωπο με
πρόσωπο τα ξημερώματα της Παρασκευής, ενώ
πανηγύριζαν στην Ομόνοια τη νίκη της εθνικής
ομάδας, σκέφτηκαν ότι κάπου γνωρίζονται.
Χωρίς να θυμηθούν πότε και πώς γνωρίζονται
αγκαλιάστηκαν, ζητωκραύγασαν μαζί τυλιγμένοι
στις γαλανόλευκες που ανέμιζαν γύρω τους και
απομακρύνθηκαν μέσα στο πλήθος…
[Εξιστόρηση]
(…)
Ο ένας είναι αστυφύλακας των ΜΑΤ. Ο άλλος
ένας από τους νεαρούς που μεταμφιέζονται σε
μασκοφόρους καταστροφείς κάθε φορά που μια
διαδήλωση προσφέρεται για βίαιες εκδηλώσεις
οργής (…) [Περιγραφή]
2 ΕΙΝΑΙ ΑΡΑΓΕ ΟΙ «ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ» ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ;
• Ο λόγος για τα μέσα ενημέρωσης έχει την τάση
να χρησιμοποιεί τον όρο «αφήγηση» με μια
πολύ ευρεία σημασία.
• Η κρατούσα άποψη είναι ότι «δεν μπορούμε να
παραγάγουμε ειδήσεις παρά μόνο αν τις
αφηγηθούμε», γεγονός που οδηγεί δυστυχώς
στο να βλέπουμε παντού αφηγήσεις.
«Στην εφημερίδα δεν υπάρχει παρά μόνο η
κατασκευασμένη ιστορία, που πρέπει να
συνταχθεί όπως μια αφήγηση, σύμφωνα με τους
κανόνες μιας ορισμένης δραματουργίας. Μέσα
σε κάθε φύλλο μιας εφημερίδας ή τεύχος ενός
περιοδικού τα πάντα –ή σχεδόν τα πάντα–
ανταποκρίνονται στους ίδιους αφηγηματικούς
κανόνες: από το μετεωρολογικό δελτίο μέχρι τις
νεκρολογίες, περνώντας ενδιάμεσα από τις
μικρές αγγελίες, και, προφανώς, το σύνολο της
«κλασικής» ειδησεογραφίας» (Antoine et al.
1995,19).
• Το να θεωρούμε ότι τόσο διαφορετικές
κειμενικές δομές, όπως οι μετεωρολογικές
προβλέψεις, οι μικρές αγγελίες ή οι
νεκρολογίες, είναι αντιπρόσωποι της
κατηγορίας της Αφήγησης (και μόνον αυτής)
αποδεικνύει ότι ο χαρακτηρισμός «αφήγηση»
δεν παραπέμπει σε έναν ειδικό τρόπο
σύνθεσης λόγου.
• Αυτή η ασάφεια της ορολογίας συντηρεί μια
σύγχυση ανάμεσα στον «κόσμο του
κειμένου», δηλαδή τη σημασιολογική
συγκρότηση μιας αναπαράστασης, και την
ιδιαίτερη λειτουργία της αφηγηματικής
περιπέτειας.
• Η γονιμότητα του αφηγηματικού είναι τόσο
μεγάλη, ώστε, πριν ακόμη λεκτικοποιηθεί ένα
συμβάν, να θεωρείται κιόλας ότι αποτελεί μια
δυνητική «αφήγηση», μια «ιστορία» σε εξέλιξη.
• Έτσι, για παράδειγμα, στο εγχειρίδιο Écrire au
quotidien. Pratiques du journalisme (1995),
δίνεται στους μελλοντικούς συντάκτες ειδήσεων
η συμβουλή να «επιλέγουν μια ιστορία», ενώ
στην πραγματικότητα τους προτείνεται μια
βεντάλια πιθανών συμβάντων μέσα στον
κόσμο:
«Επιλέξτε, λοιπόν, μια ιστορία. Ένας ηλικιωμένος
που πεθαίνει στο πεζοδρόμιο πολυσύχναστου
δρόμου, επειδή έσπασε το μηριαίο οστό του. Ένας
αμπελουργός που αυτοκτονεί μέσα στο θερμοκήπιό
του, επειδή δεν πάνε καλά οι δουλειές του. Ένας
νέος που σκαρφαλώνει στην κορυφή ενός γερανού
πάνω από το σημείο διέλευσης της Βασιλικής
συνοδείας, επειδή είναι άνεργος. Μια γυναίκα που
κλέβει κρασί και πούρα από ένα μεγάλο κατάστημα,
για να έχει κι αυτή να προσφέρει κάτι σαν δώρο την
Πρωτοχρονιά. Μια ιστορία. Τα υπόλοιπα βρίσκονται
στη φωνή, το ύφος, τη γραφή» (Antoine et al. 1995,
83).
• Το έργο της «γραφής» του δημοσιογράφου
συνίσταται ακριβώς στο να επιλέξει μια
κειμενική μορφή –αφηγηματική ή όχι– για να
μεταδώσει μια είδηση.
• Συγκεκριμένα, ο δημοσιογράφος έχει τη
δυνατότητα να επιλέξει ανάμεσα σε δύο
τρόπους οργανωτικής σύνθεσης μιας είδησης:
την Εξιστόρηση ή την Αφήγηση
 στην πρώτη περίπτωση το συμβάν
εξιστορείται γραμμικά·
στη δεύτερη το πεδίο του λόγου
παραχωρείται σε μια περιπέτεια της οποίας η
οργανωτική ταυτότητα εξαρτάται από την
ύπαρξη μιας τουλάχιστον περιπλοκής (που
είναι το δέσιμο της πλοκής) και μιας επίλυσης.
Από τη Ρώμη, στις 30 Νοεμβρίου 1633
Δημοσιεύσαμε εδώ την απόφαση της Ιεράς
Εξέτασης, σύμφωνα με την οποία καταδικάζεται
η άποψη του Φλωρεντινού Galileo Galilei,
περίφημου Μαθηματικού, ηλικίας 70 ετών, που
δίδασκε ότι η γη είναι αυτή που κινείται και όχι ο
Ήλιος, για τον οποίον υποστήριζε ότι είναι το
κέντρο του κόσμου. Η άποψη αυτή
καταδικάζεται, επειδή είναι αντίθετη προς την
Αγία Γραφή. Γι’ αυτή την απόφαση θα σας
ενημερώσω πιο διεξοδικά.
(Gazette no 121, 31.12.1633)
Σουηδία
Από τη Στοκχόλμη, στις 4 Φεβρουαρίου

Χθες, οι Αυτών Μεγαλειότητες

πραγματοποίησαν ένα μεγάλο κυνήγι λύκων,
έναν από τους οποίους σκότωσε η ίδια η
βασίλισσα· θα δειπνήσουν στο Carlsberg και θα
επιστρέψουν εδώ το βράδυ.
(Gazette de Cologne, 22.2.1752)
Το ατμόπλοιο των Αντιλλών «Trent», που
έφτασε πριν από δύο μέρες στην Αγγλία, μας
φέρνει τις εφημερίδες της Γουαδελούπης μέχρι
τις 23 Μαρτίου. Δεν αναφέρεται κανένα
σημαντικό γεγονός.
(Vigie de Dieppe, 30.4.1844)
«Ειδήσεις σε τρεις αράδες»
Félix Fénéon, Le Matin (1906)

(1) Το πλήθος επιτίθεται κατά του δολοφόνου Achille (Αχιλλέα),

τον λιντσάρει με απίστευτη αγριότητα
και τον αφήνει να πεθάνει στη μέση της πλατείας του Alfortville.

Σύντομη είδηση (1) - Εξιστόρηση

Ενέργεια 1 Ενέργεια 2 Ενέργεια 3

Το πλήθος επιτίθεται κατά του τον λιντσάρει με απίστευτη και τον αφήνει να πεθάνει στη
δολοφόνου Achille αγριότητα μέση της πλατείας του Alfortville
(2) Στη λίμνη Annecy κολυμπούσαν τρεις νέοι.
Ο ένας, ο Janinetti, χάνεται. Βουτούν οι άλλοι.
Τον ανασύρουν, αλλά νεκρό.

Σύντομη είδηση (2) - Αφήγηση

Αρχική Περιπλοκή Δράση Λύση Τελική

Κατάσταση κατάσταση
[ΕΥΤΥΧΙΑ] [ΔΥΣΤΥΧΙΑ]

Στη λίμνη Ο ένας, Βουτούν Τον ανασύρουν, αλλά νεκρό.

Annesy ο Jannetti οι άλλοι.
τρεις νέοι χάνεται.
κολυμπούσαν.
• Δύο παραδείγματα μη αφηγηματικών σύντομων ειδήσεων (εξιστορήσεων)

(3) ΕΦΗΒΟΣ ΔΟΛΟΦΟΝΗΘΗΚΕ ΕΠΕΙΔΗ ΕΚΑΝΕ ΠΟΛΥ ΘΟΡΥΒΟ

Ένας νεαρός, ηλικίας δεκαεπτά ετών, αλγερινής καταγωγής, ο

Ahmed Benkhidi, δολοφονήθηκε το βράδυ της Τετάρτης της 20ής
Ιουλίου, κατά τις δέκα η ώρα περίπου, στο κέντρο της Grenoble
(Isère), από σφαίρα πιστολιού, επειδή έκανε «πολύ θόρυβο».
Ο νεαρός ήταν μαζί με μια παρέα άλλων νέων και συζητούσαν
στο πεζοδρόμιο, όταν ένας άντρας πρόβαλε από ένα παράθυρο
μιας πολυκατοικίας που δέσποζε στην πλατεία Notre-Dame και έριξε
μια πιστολιά. Η σφαίρα βρήκε τον Ahmed Benkhidi ακριβώς στην
καρδιά και πέθανε τη νύχτα στο νοσοκομείο.
Ο δολοφόνος, ένας Πορτογάλος, πατέρας πέντε παιδιών, ο
Armando Francisco, ηλικίας τριανταεπτά ετών, συνελήφθη λίγο
αργότερα. Εξήγησε στους αστυνομικούς ότι οι νεαροί δεν τον
άφηναν να κοιμηθεί.
(Le Monde, 22 Ιουλίου 1983)
• Αυτή η σύντομη είδηση παρουσιάζει μια κανονική δομή:
– Εισαγωγή ή Περίληψη (τίτλος και πρώτη παράγραφος)
– Εκτύλιξη ή «αφηγηματικός» Πυρήνας (δεύτερη παράγραφος)
– Κατακλείδα ή Επίλογος (τρίτη παράγραφος).
• Η Περίληψη οριοθετεί το πλαίσιο της δράσης και προσφέρει τα
στοιχεία που είναι απαραίτητα για την καλή κατανόηση των
γεγονότων, απαντώντας στις βασικές ερωτήσεις: Ποιος; Τι; Πότε;
Πού; Παράλληλα, αποσαφηνίζει εξ αρχής την ιδιαίτερη «λογική»
αυτού του συμβάντος, σύμφωνα με την οποία μια ήσσονος
σημασίας αιτία –το να κάνεις πολύ θόρυβο– μπορεί να καταλήξει σε
μια δραματική συνέπεια –να δολοφονηθείς– (βλ. τον τίτλο:
«Δολοφονήθηκε ΕΠΕΙΔΗ έκανε πολύ θόρυβο»).
• Η δεύτερη παράγραφος αναφέρεται στην εκτύλιξη των γεγονότων
όπως διαδραματίστηκαν.
• Η τρίτη, τέλος, κλείνει τη σύντομη είδηση σημειώνοντας τις
συνέπειες της πράξης, δηλαδή τη σύλληψη του δολοφόνου.
• Εδώ βρίσκουμε και την εξήγηση της συμπεριφοράς του τελευταίου –
Γιατί;– στο τμήμα του αναφερόμενου λόγου.
• Η αφήγηση επιτρέπει το πέρασμα από μια
συγκεχυμένη ακολουθία συμβάντων σε ένα
συνεκτικό σύνολο με αρχή, μέση και τέλος:
«Η κατ’ εξοχήν λειτουργία της αφήγησης είναι να
οργανώνει, ανάμεσα σε μιαν αρχική
κατάσταση [την κατάσταση από την οποία
ξεκινά] και την τελική κατάσταση [την
κατάσταση στην οποία ολοκληρώνεται], μια
διαδικασία αντιστροφής ή μετασχηματισμού
περιεχομένων.
Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο η αφήγηση είναι
θεμελιακά διαφορετική από τις πράξεις, ή τις
ακολουθίες πράξεων της καθημερινής ζωής,
διαφορετική από την πραγματικότητα, εμπειρία
της οποίας δεν ενδιαφέρει ποιος αναγνώστης
έχει και ποιος δεν έχει. Γιατί ο κόσμος, η
πραγματικότητα […] δεν έχει ούτε σκοπό
ούτε τέλος· ή, αν αυτός ο ισχυρισμός μοιάζει
υπερβολικός, το πραγματικό δεν έχει σκοπό ή
τέλος που να μπορεί να ανιχνευτεί απ’ έξω [από
τη σκοπιά του αφηγητή] και με τρόπο ασφαλή».
(Mouillaud et Tétu 1989, 173).
 Δυνητική δομή της αφήγησης

Αρχική Περιπλοκή Δράση Λύση Τελική

κατάσταση κατάσταση

Ο Αχμέτ κάνει Ο Αρμάντο Ο Αρμάντο

Ηρεμία στο φασαρία εκτιμά την πυροβολεί Επαναφορά στην
κέντρο της Ο Αρμάντο κατάσταση: Ο Αχμέτ ηρεμία και σύλληψη
Γκρενόμπλ ενοχλείται «οι νεαροί τον σκοτώνεται του Αρμάντο
(Ο Αχμέτ εμποδίζουν (Ο Αχμέτ είναι
είναι ζωντανός) να κοιμηθεί» νεκρός)
(4) ΕΝΑΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ ΠΕΘΑΙΝΕΙ ΑΠΌ ΕΛΟΝΟΣΙΑ
ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΕΧΕΙ ΦΥΓΕΙ ΠΟΤΕ ΑΠΌ ΤΗΝ ΕΛΒΕΤΙΑ
Ταχυδρόμος που κατοικούσε στα περίχωρα της Γενεύης, πολύ κοντά στο
αεροδρόμιο, είχε τραγική και ολέθρια τύχη: πέθανε από ελονοσία,
τσιμπημένος από κουνούπι που αποβιβάστηκε στο αεροδρόμιο Cointrin.
Πρόκειται για μιαν αινιγματική και παράδοξη ιστορία, για την ιστορία ενός
ταχυδρόμου του Chambésy, που του άρεσε να αγναντεύει την περιοχή
όπου ζούσε, με τους λόφους της και το χωριό του· που σίγουρα εκτιμούσε
τους μακρινούς ορίζοντες, αλλά κυρίως μέσα στα βιβλία· που ποτέ δεν είχε
πατήσει το πόδι του ούτε στην Ασία ούτε στην Αφρική. Κι όμως ο άνθρωπος
αυτός πέθανε την περασμένη Τετάρτη στο περιφερειακό νοσοκομείο της
Γενεύης από ελονοσία, μιαν ασθένεια συνδεδεμένη με περιοχές που
βρίσκονται χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από το ταχυδρομείο του Chambésy.
Στη διάρκεια του πρώτου δεκαπενθημέρου του Ιουλίου ο ταχυδρόμος
δεν αισθανόταν πολύ καλά. Είχε πόνους στους μυς και μια γενική κόπωση,
όπως όταν πρόκειται να σε πιάσει γρίπη. Συμβουλεύεται τον γιατρό του.
Βλέποντας έναν τόσο ήσυχο άνθρωπο, είναι εντελώς απίθανο να φανταστεί
κανείς ότι επωάζει το μικρόβιο της ελονοσίας. «Κανείς γιατρός δεν θα
μπορούσε να υποθέσει κάτι παρόμοιο», επιμένει η Letizia Toscani, αγροτική
γιατρός του καντονιού. Ο ασθενής εισήχθη επειγόντως στο νοσοκομείο,
αλλά λίγες ώρες αργότερα πέθανε. Η διάγνωση είναι τυπική: ο ταχυδρόμος
του Chambésy πέθανε από ελονοσία, τσιμπημένος από ένα μολυσμένο
κουνούπι που αποβιβάστηκε από ένα τσάρτερ στο Cointrin.
(Le Nouvel Quotidien, 30 Ιουλίου 1996)
 Δυνητική δομή της αφήγησης

Αρχική Περιπλοκή Δράση Λύση Τελική

κατάσταση κατάσταση

ταχυδρόμος τσίμπημα από ασθένεια ο ταχυδρόμος ταχυδρόμος

ΖΩΝΤΑΝΟΣ μολυσμένο ιατρική συμβουλή πεθαίνει ΝΕΚΡΟΣ
κουνούπι νοσηλεία
σε νοσοκομείο
(5) Για να φτάσουμε μέχρι το μοιραίο, χρειαζόταν μια εξωφρενική διαδοχή
συνδυασμένων περιστάσεων που κάνουν αυτό τον θάνατο «μια
σπανιότατη τραγωδία», βεβαιώνει η Letizia Toscani.
Κατ’ αρχήν, το εν λόγω κουνούπι άντεξε τον εντομοκτόνο ψεκασμό που
κάθε αεροπορική εταιρία συνηθίζει να κάνει όταν ξεκινά ένα ταξίδι από
χώρες υψηλού κινδύνου: όλες τις ζεστές και υγρές περιοχές του πλανήτη.
Στη συνέχεια, το κουνούπι αποβιβάστηκε στη Γενεύη σε ιδανικό χρόνο,
πιθανότατα κατά τα τέλη Ιουνίου, όταν η Γενεύη είχε πολλή ζέστη. «Αν
είχε φτάσει δυο εβδομάδες αργότερα, όταν πια έκανε περισσότερο κρύο,
δεν θα άντεχε σε καμιά περίπτωση», διαβεβαιώνει η Letizia Toscani.
Τέλος, ευνοημένο όχι μόνο από την ηλιοφάνεια, το φονικό κουνούπι είχε
ακόμη και τον αέρα με το μέρος του. Έτσι, πετώντας τυχαία το
μολυσμένο έντομο προσγειώθηκε τελικά στο Chambésy, ένα χωριό που
βρίσκεται σε απόσταση μόλις 2,5 χιλιομέτρων από το αεροδρόμιο. Εκεί
τσίμπησε τον ταχυδρόμο, στον οποίον προκάλεσε –παράγοντας
αποφασιστικός και μοιραίος– φλεγμονή η οποία εξελίχθηκε αστραπιαία.
(Le Nouveau Quotidien, 30 Ιουλίου 1996)
3 ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΗ ΣΤΟΧΕΥΣΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ
• Από την αρχαιότητα η αφήγηση θεωρήθηκε ως
ένα αποτελεσματικό μέσο πειθούς.
Σύμφωνα με τους κανόνες της ρητορικής, η
λειτουργικότητα της προφορικής αφήγησης
συνίσταται στην προετοιμασία για τη
διεξαγωγή επιχειρηματολογίας.
• Παρομοίως, η ποιητική (ή λογοτεχνική) αφήγηση
έχει ως στόχο της, πέραν της διδαχής και της
ψυχαγωγίας, να πείσει για την αλήθεια ή το
δίκαιο μιας ιδέας ή μιας γνώμης.
• Η λειτουργία της επιχειρηματολογίας μοιάζει,
λοιπόν, να είναι η προϋπόθεση αυτή καθ’
αυτήν για την αφηγηματική παραγωγή:
πρόκειται για το πείθειν που οδηγεί στο
πράττειν.
Μ’ αυτή την έννοια, η αφήγηση είναι κατ’ αρχήν
μια λεκτική (γλωσσική) δραστηριότητα.
• Η παραδειγματική αφήγηση, που έχει τις ρίζες
της σε ένα από τα αρχαιότερα σχήματα της
ρητορικής ευρέσεως (inventio) –το
«παράδειγμα» (exemplum)–, είναι ένα από τα
μέσα που χρησιμοποιούνται για την πειθώ:
«πράγματι, όλοι όσοι επιχειρούν να πείσουν με
τους λόγους των χρησιμοποιούν ή
παραδείγματα ή ενθυμήματα· δεν υπάρχουν
άλλα μέσα πειθούς εκτός από αυτά»
(Αριστοτέλους, Ρητορική Ι, 2, 1356 b).
• Ή, σε αντιδιαστολή προς το ενθύμημα, που
προϋποθέτει έναν παραγωγικό συλλογισμό, το
παράδειγμα ενεργεί μέσα από επαγωγή, δηλαδή
μέσα από αναλογία:
«μεταβαίνουμε από ένα συγκεκριμένο σ’ ένα άλλο
συγκεκριμένο μέσω του αφανούς κρίκου του γενικού:
από ένα αντικείμενο συνάγουμε την τάξη (των
αντικειμένων), και ύστερα, από την τάξη αυτή
παραπέμπουμε σε ένα νέο αντικείμενο» (Barthes 1970,
200).

• To παράδειγμα μπορεί να είναι ένα μεμονωμένο

γεγονός ή μια ολόκληρη αφήγηση (αφηγηματικό
παράδειγμα)· μπορεί να είναι πραγματικό (ιστορικά
παραδείγματα) ή πλασματικό (παραβολές ή μύθοι).
• Κάποτε γίνεται διάκριση ανάμεσα σε κατ’ εξοχήν
παράδειγμα, δηλαδή επιχείρημα προορισμένο
να θεμελιώσει ένα γενικό κανόνα, και
διευκρίνιση, ο ρόλος της οποίας είναι «να
ενισχύσει την πρόσδεση σε έναν γνωστό και
αποδεκτό κανόνα, υποδεικνύοντας
συγκεκριμένες περιπτώσεις που φωτίζουν τη
γενική διατύπωση» (Perelman & Olbrechts-
Tyteca 1988, 481)
• Εν πάση περιπτώσει, η παραδειγματική
αφήγηση είναι στην υπηρεσία της
επιχειρηματολογίας.
• Με την έννοια αυτή, συμβαίνει όχι τόσο να
εξιστορούνται τα γεγονότα με ουδέτερο και
αντικειμενικό τρόπο όσο να παρουσιάζονται
κάτω από έναν ορισμένο φωτισμό.
• Στο Logique et Langage (1990) ο Jean-Blaise
Grize μιλά ακριβώς για «φαινόμενα φωτισμού»,
όταν ο ομιλητής «ρυθμίζει το νόημα» σύμφωνα
με τους στόχους του. Ορίζει τα φαινόμενα αυτά
ως «το σύνολο των μηχανισμών του λόγου που
πρέπει να οδηγήσουν τον αναγνώστη στη
συναγωγή μιας αξιολογικής κρίσης».
(6) ΜΟΓΚΑΝΤΙΣΟΥ ΑΛΕ-ΡΕΤΟΥΡ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΥΛΙΑ

[ΑΠ 0] Δύο αστυνομικοί της Ζυρίχης απελάθηκαν από τη Σομαλία όπου

συνόδευαν έναν πρόσφυγα του οποίου η αίτηση ασύλου είχε απορριφθεί…
Αυτή η ιστορία μοιάζει μ’ ένα παραμύθι για την ελβετική πολιτική της
ασυλίας.
[ΑΠ 1] Δύο αστυνομικοί από τη Ζυρίχη είχαν πάρει εντολή να συνοδεύσουν,
στο τέλος της περασμένης εβδομάδας, έναν Σομαλό πρόσφυγα, του οποίου
η αίτηση για παροχή ασύλου είχε απορριφθεί και για τον οποίον το
δικαστήριο είχε εκδώσει απόφαση απέλασης. Δεν μιλά πια κανείς για
πόλεμο στη Σομαλία: η χώρα, λοιπόν, θα μπορούσε να δεχθεί τον
απελαυνόμενο, έλεγαν στη Ζυρίχη.
[ΑΠ 2] Αλλά στο Μογκαντίσου, μαίνονται οι μάχες ανάμεσα στους
ανθρώπους του στρατηγού Αϊντίντ και τους ισλαμιστές πολιτοφύλακες, κατά
μήκος της πράσινης γραμμής που χωρίζει την πόλη στα δύο. Οι
αστυνομικοί της Ζυρίχης, μόλις αποβιβάστηκαν από το αεροπλάνο,
συνελήφθησαν, αφού τους γνωστοποιήθηκε ότι οι αρχές της Σομαλίας
αρνούνταν να δεχθούν τον απελαθέντα.
[ΑΠ 4] Οι δύο αστυνομικοί δεν απελευθερώθηκαν παρά
[ΑΠ 3] ύστερα από μια σειρά διαβημάτων της Βέρνης.
[ΑΠ 5] Ξαναπήραν το αεροπλάνο και θα φθάσουν σήμερα στη Ζυρίχη. Μαζί
με τον απελαθέντα που συνόδευαν στο Μογκαντίσου…
(Le Nouveau Quotidien, 8 Ιουλίου 1996)
[Το «ΑΠ» δηλώνει την «αφηγηματική μακρο-πρόταση»].
(7) Ο ΕΦΕΥΡΕΤΗΣ ΚΙ Ο ΔΙΚΑΣΤΗΣ: ΕΝΑ ΕΛΒΕΤΙΚΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ

[ΑΠ 0] Ένας ευρηματικός επιχειρηματίας, με έδρα το καντόνι του Vaud, διέθετε στην αγορά
ένα στυλό που ανίχνευε πλαστές επιταγές. Ένας μικρός ελβετικός σταυρός πάνω στο
αντικείμενο προκαλεί δικαστικούς κεραυνούς: καταδίκη, κατασχέσεις, μπλοκάρισμα των
πωλήσεων…
Τα ελβετικά δικαστικά ήθη δεν σταμάτησαν να καταπλήσσουν τον πολύ βρετανό
Christopher Leigh-Smith. Αυτός ο ευρηματικός διευθυντής μιας μικρής εταιρίας του
καντονιού του Vaud, που είχε την έδρα της στο Château-d’ Œx (Sunilab) δοκίμασε την
πικρή εμπειρία των παραλυτικών συνεπειών που μπορεί να έχει ένας σκουριασμένος
νόμος πάνω στο επιχειρηματικό πνεύμα. Προσήχθη προχθές ενώπιον του πταισματοδίκη
του Pays-d’Enhaut. Ο λόγος; Παραβίαση του νόμου περί προστασίας των δημοσίων
εμβλημάτων. Αντικείμενο της παράνομης πράξης; Ένα ελβετικό σήμα έξι χιλιοστών επί έξι
τυπωμένο πάνω σ’ ένα στυλό που ανιχνεύει πλαστές επιταγές. Η υπόθεση, που
αποκαλύφθηκε χθες από την εφημερίδα La Presse, είναι παρανοϊκή. Θα μπορούσε,
υποστηρίχθηκε, να βάλει ιδέες σε πολλούς φθονερούς επιχειρηματίες- ανταγωνιστές να
εκμεταλλευτούν το εθνικό έμβλημα κερδίζοντας χρήματα.
[ΑΠ 1] Το πρώτο επεισόδιο εκτυλίχθηκε τον Ιούλιο του 1994. Η επιχείρηση Sunilab
διαθέτει στην αγορά προϊόντα υψηλής τεχνολογίας, μεταξύ των οποίων ανιχνευτές
σκληρών ναρκωτικών, που χρησιμοποιούνται από πολλούς συνοριακούς τελωνοφύλακες
αυτής της χώρας, και σπρέι για την αντιμετώπιση επιθέσεων. Η επιχείρηση αρχίζει η ίδια
να παράγει ένα στυλό –στην αρχή το εισήγε– που ανιχνεύει πλαστές επιταγές, το
«Quicktest». Το λευκό περίβλημα και το εσωτερικό τμήμα του στυλό κατασκευάζονται στο
Tessin, ενώ η ουσία που αντιδρά και επιτρέπει την ανίχνευση της πλαστής επιταγής
προέρχεται από τα μικρά εργαστήρια της Sunilab. «Τυπώνοντας το ελβετικό έμβλημα
πάνω στο στυλό μας, θέλαμε να διακοσμήσουμε το προϊόν με ένα χαρούμενο χρώμα,
εξηγεί ο Christopher Leigh-Smith. Επιπλέον, επειδή το προϊόν κατασκευάζεται 100% στην
Ελβετία, δεν θα είμασταν έτσι κακοπροαίρετοι.»
[ΑΠ 2] Στις 24 Μαΐου 1995 μια δυσάρεστη έκπληξη: ο ανταγωνιστής, που
έχει την έδρα του στο Bellinzone, καταθέτει μήνυση εναντίον της
επιχείρησης, επικαλούμενος την ομοσπονδιακή νομοθεσία για την
προστασία των δημοσίων εμβλημάτων και, επίσης, για αθέμιτο
ανταγωνισμό.
[ΑΠ 3] Δύο μήνες αργότερα, στα τέλη Ιουλίου, άνθρωποι της Εθνικής
Ασφάλειας του Vaud μπαίνουν στα τοπικά εργαστήρια της Sunilab με ένα
ένταλμα έρευνας.
«Νομίσαμε ότι έχουμε να κάνουμε με καινούργιους πελάτες, τη στιγμή που
σερβίραμε στους αστυνομικούς του Vaud ορισμένα προϊόντα, όπως τα
σπρέι αυτοπροστασίας, διαμαρτύρεται ο Christopher Leigh-Smith. Όπως οι
αστυνομικοί έρχονται μερικές φορές να πάρουν ατομικά…» Να πάρουν,
αλλά τώρα δεν είχαν έρθει ως άτομα! Συνολικά κατακρατήθηκαν 6480 ένοχα
στυλό. Για ένα έμβλημα των έξι χιλιοστών επί έξι, οι οικονομικές συνέπειες
είναι βαριές: το στοκ που κατασχέθηκε αντιπροσωπεύει ένα κύκλο
εργασιών (τζίρο) περίπου 140.000 φράγκων. Η επιχείρηση, εξάλλου,
υποχρεούται να ματαιώσει την υλοποίηση μιας τουρκικής παραγγελίας για
60.000 στυλό και να μπλοκάρει όλες τις πωλήσεις της μέχρι το φθινόπωρο.
[ΑΠ 4] Η επίλυση της υπόθεσης έλαβε χώρα την Τετάρτη στο
πταισματοδικείο του Pays-d’Enhaut. Ο πρόεδρος καταδικάζει τον
Christopher Leigh-Smith σε πρόστιμο 2500 φράγκων, επειδή αγνόησε τον
νόμο περί προστασίας των δημοσίων εμβλημάτων. Σε ανταπόδοση, η
μήνυση για παράβαση του νόμου περί αθέμιτου ανταγωνισμού
απορρίφθηκε.
[ΑΠ Ω] Σύμφωνα με τη νομοθεσία, απαγορεύεται να τυπώνει κανείς (στο
πλαίσιο μιας εμπορικής δραστηριότητας) τα δημόσια εμβλήματα πάνω σε
προϊόντα που προορίζονται να τεθούν σε κυκλοφορία στην αγορά ως
εμπορεύματα, όπως επίσης και πάνω στη συσκευασία τους. Αν γίνει
καταγγελία, η δικαιοσύνη είναι υποχρεωμένη, όπως είναι φυσικό, να
κατάσχει τέτοια προϊόντα. Κάνοντας τον ντετέκτιβ μέσα στους δρόμους της
Γενεύης, ο Christopher Leigh-Smith κατάφερε να ξετρυπώσει, σε μια
ημίωρη βόλτα, καμιά πενηνταριά αντικείμενα που έφεραν πάνω τους
υπερήφανα το έμβλημα της πατρίδας. Μεταξύ των ευρημάτων
περιλαμβάνονται κουτιά με σαρδέλες, μπύρες, πλυντήρια και αρώματα-
μινιατούρες, χωρίς να υπολογίσουμε το τρίπτυχο των τουριστικών ειδών
κασκέτο-ρολόι-σοκολάτα.
Ο νόμος του οποίου έγινε επίκληση στην υπόθεση αυτή ισχύει από το 1931.
Δεν εξελίχθηκε σύμφωνα με το έθιμο κι έτσι συγκέντρωσε πάνω του τη
μούχλα της πολυκαιρίας. «Αν ήθελε κανείς να εξυγιάνει το εμπόριο
σύμφωνα με τον νόμο αυτόν, το ελβετικό δικαστικό σύστημα θα
ακινητοποιούνταν για πολλούς μήνες, ή μάλλον, για πολλά χρόνια»,
σχολιάζει ειρωνικά ένας δικηγόρος της Λοζάννης.
ΔΙΑΒΑΣΕ ΚΑΙ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 2
(Le Nouveau Quotidien, 1-2 Ιουνίου 1996)
4 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

• Η μελέτη ορισμένων άρθρων του γραπτού

Τύπου που προτάθηκαν πιο πάνω μάς
επιτρέπει να υποθέσουμε ότι δεν υπάρχει
αμφιμονοσήμαντη αντιστοιχία ανάμεσα στα είδη
του δημοσιογραφικού λόγου και τους διαφόρους
τρόπους κειμενικής σύνταξης.
• Η είδηση δεν παρουσιάζει αναγκαστικά μια
κανονική αφηγηματική δομή.
• Αντίθετα, ορισμένα κύρια άρθρα ή άρθρα
«γνώμης» περνούν μέσα από μια
παραδειγματική αφήγηση, προκειμένου να
στηρίξουν με τεκμήρια την αποδεικτική
στρατηγική τους.
• Φαίνεται, λοιπόν, ότι η επιλογή μιας
αφηγηματικής μορφής υπακούει περισσότερο
στις συγκεκριμένες επικοινωνιακές ανάγκες –να
πείσει, να ωθήσει σε δράση– και λιγότερο σε
κάποιον περιορισμό του κειμενικού είδους.
• Στο πλαίσιο αυτό, θα ήθελα να επανέλθω για
μια τελευταία φορά στην καθολικά
παραδεδεγμένη ιδέα ότι «δεν μπορεί κανείς να
συγκροτήσει ειδήσεις παρά μόνο μέσω της
αφήγησής τους».
Μια τέτοια εξομοίωση της είδησης με την
αφήγηση δεν μπορεί παρά να αγνοεί τις
ιδιαιτερότητες του αφηγηματικού κειμένου.
• Αντιμετωπίζοντας κάθε ειδησεογραφικό άρθρο
ως μιαν αφήγηση, αυξάνουμε τον κίνδυνο
ανάμειξης, μέσα σε μια και μόνη συγκεχυμένη
κατηγορία, τρόπων κειμενικής σύνταξης τόσο
διαφορετικών μεταξύ τους όπως το χρονικό, η
εξιστόρηση και η αφήγηση.
• Θα κλείσω με ένα παράθεμα από τον W.
Benjamin, o οποίος, αντίθετα από αυτό που
μόλις λέχθηκε, αντιπαρέθετε με έμφαση «δύο
τρόπους επικοινωνίας»:
την «ενημέρωση» και την «αφήγηση», και
έφτανε στο σημείο να μέμφεται την πρώτη, γιατί
(υποτίθεται ότι) έχει σκοτώσει την τέχνη της
αφήγησης:
Αν η τέχνη της αφήγησης έγινε πράγμα σπάνιο, αυτό οφείλεται
πριν απ’ όλα στις προόδους της ενημέρωσης.
Κάθε πρωί πληροφορούμαστε για κάθε τι που συνέβη πάνω
στην επιφάνεια της υδρογείου. Κι όμως είμαστε φτωχοί σε
ιστορίες εντυπωσιακές. Αυτό οφείλεται στο ότι κανένα συμβάν
δεν φθάνει ως εμάς χωρίς να συνοδεύεται από εξηγήσεις. Για
να το πω διαφορετικά, σχεδόν τίποτε απ’ αυτά που συμβαίνουν
δεν επωφελούνται από την αφήγηση, σχεδόν όλα εξυπηρετούν
την ενημέρωση. Κατά ένα μεγάλο μέρος η τέχνη του αφηγητή
οφείλεται στο ότι η ιστορία που μας αφηγείται στερείται
οποιασδήποτε εξήγησης. […]
Η ενημέρωση δεν έχει αξία παρά μέσα στον χρόνο της
επικαιρότητάς της. Μόνο μέσα σ’ αυτή τη δεδομένη στιγμή είναι
ζωντανή. Πρέπει να μεταδοθεί και να εξηγηθεί χωρίς να χαθεί
ούτε μια στιγμή. Εξελίσσεται διαφορετικά από την αφήγηση: η
αφήγηση δεν αναλίσκεται. Διατηρεί τις δυνάμεις της
συγκεντρωμένες μέσα της και παραμένει για μεγάλο χρονικό
διάστημα διαθέσιμη σε εξηγήσεις.

(Benjamin 1955 και 1977, 152-154).