Histara - Recenzje

histara.sorbonne.fr/cr.php

AA.VV.: Śmieszne zabawki! André Hellé czyli sztuka dzieciństwa, katalog

retrospektywnej wystawy zorganizowanej w Muzeum Zabawek w Poissy
(Yvelines) od 18.10.2012 do 30.06.2013, 80 s., ISBN: 9782849341117, 10 €
(Éditions Mare et Martin, Paryż 2012)

Recenzja autorstwa Oliviera Bergera

Liczba słów: 2480 słów

Opublikowano online 10.07.2013
Cytat: Histara les comptes (ISSN 2100-0700).
Link: http://histara.sorbonne.fr/cr.php?cr=1905
Link do zamówienia tej książki

Dziedzina badania zabawki wydaje się dość zaniedbana przez badania, czy to w
historii sztuki, czy w historii społecznej, tylko kilka prac odnosi się do tego pytania (1).
Jest to zarówno opowieść o przyjemności, czasie wolnym, jak i intymności, ponieważ
zabawka wkracza w edukację dzieci zapewnianą przez rodzinę. Wypoczynek w
społeczeństwie masowym pojawia się od stu lat, rozprzestrzeniając się od elit do ludzi,
od góry do dołu, jak wykazał Alain Corbin, według tych samych metod, co
upowszechnianie zasad higieny analizowanych przez ten sam autor (2). Zabawki stały
się powszechnym towarem konsumpcyjnym od XIX wieku .wieku w miastach mogą mieć
charakter przemysłowy, podczas gdy na wsi nie ma ich, chyba że się produkuje, w
przypadku skromnych mediów. Są doceniane, jeśli odtwarzają rzeczywistość, jak
funkcjonalne młyny. Za większość produkcji odpowiada Paryż, na który składa się
jedna trzecia lalek, reszta podzielona jest na zabawki wojskowe, zabawki mechaniczne
i zabawki blaszane (3). Jeśli historia zabawek technicznych, takich jak pociągi, jest
jedną z najbardziej znanych (4), nowa publikacja na temat zabawek drewnianych była
mile widziana.

Tak jest w przypadku wystawy poświęconej André Laclôtre dit André Hellé,
przygotowanej przez Muzeum Zabawek w Poissy, której duch podsumowuje ten
katalog, prezentując zabawki w procesie dystrybucji na początku XX wieku .wieku, w
obrębie klas zamożnych, klas „średnio-wyższych”, z których wywodził się zapomniany
artysta. Należy do tych wyłaniających się „nowych warstw” zapowiadanych przez

1/6
Gambettę w przemówieniu w Grenoble (1872). Celem autorów jest próba
prześledzenia kariery André Hellé pomimo licznych braków biograficznych oraz
zrozumienia jego podejścia w świetle jego przeszłości i działalności, w społeczeństwie
doświadczającym znaczących innowacji artystycznych, takich jak secesja, kubizm. ,
arts deco i wielkie wstrząsy w Europie, jego daty urodzin i śmierci odpowiadają
początkowi i zakończeniu trzech wojen francusko-niemieckich, z silnym wpływem na
mentalność.

Urodzony po klęsce z Niemcami André Hellé jest synem aptekarza i malarza

porcelany, w Boissy-Saint-Léger, skąpany w duchu Zemsty, sam otaczany jest
zabawkami kojarzącymi się z żołnierzami, a także drewnianymi zabawkami Niemiecka
manufaktura, wówczas bardzo popularna po tej stronie Europy, tania i dystrybuowana z
miasta Norymberga. To bębny, teatr lalek, pociągi parkietowe, owczarnia... Jego
wspomnienia zostają przerwane w wieku dwunastu lat, w biograficznej książeczce, po
czym żegna się z dzieciństwem. Autorzy uważają, że własne zabawki miały wpływ na
jego twórczość iz pewnością pozostawały źródłem inspiracji. Pozostałby przynajmniej z
duszą dziecka, pozwalając mu wczuć się w konkretną publiczność; nostalgia za
okresem dzieciństwa skłania go do wykorzystania we wszystkich kierunkach
artystycznej drogi. I rzeczywiście jest kompletnym, wszechstronnym artystą, który
zarabia na życie, pracując nad scenografią teatralną, kostiumami, projektami książek i
czasopism, librettami operowymi, tapetami i dekoracjami, a wreszcie przy tworzeniu
drewnianych zabawek, z wykorzystaniem nowoczesnych technik, opierając się na
doświadczeniu rzemieślników. Pomagają mu one w produkcji projektów w dużych
nakładach. Dzięki pożyczkom od prywatnych kolekcjonerów i instytucji muzealnych,
Muzeum Zabawek mogło zebrać niektóre dzieła Hellé, opierając się na własnych
funduszach. Elementy z rozproszonych starszych prac zostały znakomicie
zsyntetyzowane, skupiając się na zabawkach i ich powiązaniach ze światem artysty.

W wieku dwudziestu dwóch lat Hellé dołączyła do wyczerpującego się ruchu

artystycznego, znanego jako Sztuki Niespójne , które oznaczało odrzucenie Salonu i
konformizmu, z amatorami, którzy dali upust czasami prowokacyjnemu humorowi,
często niepokojące. Przyjął pseudonim, który znamy w 1897 r., tak jak robili to
karykaturzyści prasowi, i współpracował z około setką gazet, takich jak Gil Blas , która
publikowała opowiadania Maupassanta, czy satyryczna L'Assiette au Beurre .. Jego
bohaterowie mają naiwny wygląd i zaczynają przekształcać się w geometryczne
drewniane zabawki, jakby pracowały na tokarce, rodzaj rysunku, który stopniowo
przyswaja, pozwalając mu przekazać jasny i zrozumiały przekaz. Szeroki nakład prasy
masowej, częściowo przeznaczonej dla dzieci, skłonił go do zainwestowania w tę
niszę, tak że w 1904 roku przedstawił Arkę Noego ze zwierzętami wyciętymi z
zabawek, temat, który jest Kochany. Narodził się jego „sposób przedstawiania przez
zabawkę” (s. 18). Jego Arka jest inspirowana niemieckimi modelami, co doprowadziło
go do napisania jednej z jego pierwszych książek dla dzieci, Poor Broken Toys .(1908).
Jego konstrukcja jest prosta, zaokrąglona, tylko czarne linie wyznaczają kontury figurek
o mało wyrazistych twarzach. Zestaw porusza się jak gry tamtych czasów, które toczą
się, skaczą, przewracają. W 1912 narysował album „ Funny Beasts ” zatytułowany
L'Arche de Noé do publikacji w sklepie Printemps, istna mise en abyme jego pracy.
Ulubionym tematem jest zabawka, która ożywa lub mści się za złe traktowanie jej
właściciela. Hellé tworzy książeczki do kolorowania, pocztówki i książeczki do ćwiczeń
dla dzieci.

Jest także płodny w dziedzinie muzyki: pisze libretto opery, które Debussy
konkretyzuje, La Boîte à joujoux (1913), w którym mieszają się zabawki norymberskie i
zwierzęta w stylu Helle. Udekorował sceny teatralne i od czasu do czasu pracował nad
kostiumami, co kontynuował przez całe życie. W 1926 jego opera została
przekształcona w album, Histoire d'une Boîte à Joujoux , który przyniósł mu Legię

2/6
Honorową za sztukę dekoracyjną; ilustruje także partytury fortepianowe dla dzieci;
wreszcie zauważamy album na skrzyżowaniu książki muzycznej i książki-zabawek, z
wyciętymi okienkami, Le petit elfe Ferme-l'Oeil , w 1924 roku.

W latach 1910-1911 projektował tapety ze swoimi motywami, wydruki w formie

paneli ściennych, z zamiarem stworzenia kompletnego pokoju dziecięcego,
prezentowanego w Salon d'Automne, następnie sprzedawanego przez Le Printemps,
na wzór mody z Anglii, gdzie dziecko korzysta z własnej przestrzeni. Jego żona Angèle
pomaga mu w haftowaniu, fryzach ściennych przedstawiających zabawki
zaprojektowane przez Hellé, które siedzą na tronie na podłodze, drzewka granatu w
kształcie kręgli i farmę jagód, pośród funkcjonalnych mebli odpowiednich dla dzieci. Nie
wiadomo, ile sprzedano.

Jego zabawki artystyczne mają charakterystyczny styl, rozpoznawalny prostotą:

mają wyrafinowane kształty, jednolite kolory, bez cieni, z reliefami zredukowanymi do
minimum, prosty geometryczny wzór, ewentualnie cięcie piłą taśmową lekka ulga przez
dodanie uszu (myśli się o jego słoniu), nogi mogą być tylko dwoma gwoździami wbitymi
w podstawę. Hellé nie ma potrzeby komplikować rzeczy: resztę zrobi wyobraźnia
dziecka i ożywi zabawkę, nawet jeśli jest nierealistyczna, jak smukłe konie... Jest to
więc wielka nowoczesność, która wyróżnia produkcja André Hellé, inspirowana sztuką
zdobniczą, której był uczestnikiem wyróżnionym na wystawie w 1913 roku w Muzeum
Galliera w Paryżu.orazwieku ważną częścią produkcji europejskiej (I wojna światowa
tylko zaostrzyła konkurencję na tle nacjonalizmu). Międzynarodowe wystawy
przyczyniają się do odnowienia zainteresowania francuskich artystów tworzeniem
zabawek, Caran d'Ache ze swoimi zabawkami w ciętych profilach jest niewątpliwie
źródłem inspiracji. Domy towarowe zaczynają rozprowadzać te zabawki i przywiązują
się do artystów, którzy ilustrują ich własne katalogi. Béatrice Michielsen
zrekonstruowała niektóre z tych zabawek przy użyciu technik André Hellé, a jej
wyjaśnienia są fascynujące. Przede wszystkim widzimy, jak Arka Noego wyróżnia się
prostotą w 1911 roku w porównaniu z innymi zabawkami, z dwudziestoma czterema
geometrycznymi zwierzętami. Detal liczy się mniej niż ogólny wygląd, jak sugerowałby
sam artysta: „zabawka [musi być] sugestywna: że wskazuje formę zamiast ją
podkreślać, że wyraża nie tylko sylwetkę rzeczy, ale także jej objętość, że jej kolory są
wyraźne, że zarysowany ruch wybierany jest w momencie, gdy przedstawia się w
sposób czasem najbardziej harmonijny, czasem najbardziej charakterystyczny” (1920,
s. 46). Osobiście stworzył tylko siedem modeli, różniących się w zależności od epoki
lub producenta, m.in. jego Arkę, żołnierskie kręgle, młyn, żołnierzyki, alfabet wojenny,
zagrodę z podwórzem. Jego żona nadal pomaga mu w robieniu lalek z tkaniny. niech
zarysowany ruch zostanie wybrany w momencie, gdy prezentuje się w sposób czasem
najbardziej harmonijny, czasem najbardziej charakterystyczny” (1920, s. 46). Osobiście
stworzył tylko siedem modeli, różniących się w zależności od epoki lub producenta,
m.in. jego Arkę, żołnierskie kręgle, młyn, żołnierzyki, alfabet wojenny, zagrodę z
podwórzem. Jego żona nadal pomaga mu w robieniu lalek z tkaniny. niech zarysowany
ruch zostanie wybrany w momencie, gdy prezentuje się w sposób czasem najbardziej
harmonijny, czasem najbardziej charakterystyczny” (1920, s. 46). Osobiście stworzył
tylko siedem modeli, różniących się w zależności od epoki lub producenta, m.in. jego
Arkę, żołnierskie kręgle, młyn, żołnierzyki, alfabet wojenny, zagrodę z podwórzem.
Jego żona nadal pomaga mu w robieniu lalek z tkaniny.

To właśnie z Carlègle (1877-1937), grawerem i ilustratorem, Hellé stworzyła w

latach 1913-1920 inne zabawki sprzedawane w Printemps, których katalogi dają
wyobrażenie, biorąc pod uwagę zniknięcie tych delikatnych elementów. Zwróć uwagę
na całą francuską wioskę , z burmistrzem, księdzem i chłopami, zwierzętami i
drzewami składającymi się z pomalowanej na zielono szyszki sosny na pniu. Jej domy

3/6
wykonane są z litego drewna, postacie w stożku, pryzmacie, półkuli. Geometryzacja
jest jeszcze bardziej zaawansowana, ruch zaczyna coraz bardziej wyrażać się
przeciwko ryzyku monotonii (s. 59).

I wojna światowa to przełom: zabawka przystosowuje się do wojny, do jej

propagandy, Hellé projektuje dioramy z drewnianymi żołnierzami, przedstawiające
czystą wojnę, z dość realistycznymi postawami figur. Kiedy powrócił pokój, Printemps
nadal sprzedawał zmodernizowaną Arkę Noego , Moulin Joli , a także nowe obiekty,
takie jak Port Zaopatrzenia , Norman Dolny Sąd , Targ Arabski i Saltimbanques. Od
1925 do 1937, po zdobyciu kilku nagród, Hellé wydawał się mniej natchniony, a
współpraca z Carlègle zakończyła się po jego śmierci. Osioł pokonany przez
Marokańczyka i słoń z kornakiem to jedne z ostatnich zabawek do przeciągania, które
zostaną zilustrowane w dwóch albumach (1927, 1931). Oprócz samych zabawek
wykonuje meble dla lalek. Nie przestawał malować, wykonując freski na zamówienie,
m.in. na kolonię na wyspie Oléron, na której wynajął dom wakacyjny, związany z
malowanymi przez siebie miejscami. Rzadkie czarno-białe zdjęcia akademika
Boyardville są publikowane w katalogu, ale z dekoracji budynków publicznych lub firm,
które André Hellé stworzył, odpowiadając na wiele zamówień na życie, nie może
pozostać wiele. On rozpoznaje,

Możemy żałować, że autorzy nie mówią wystarczająco dużo o ogólnej historii

zabawki, bo kontekst twórczości André Hellé można było lepiej oddać. Czy wyprzedza
ją konkurencja rozwijającego się przemysłu zabawkarskiego, z produkcją gier
drewnianych w regionie Jury? Kim są jego klienci i jaki rodzaj przyjęcia rezerwuje dla
niego publiczność? Jaki jest jego rozgłos wśród producentów zabawek do
samodzielnego chodzenia, takich jak zabawki mechaniczne czy elektryczne? Tyle
pytań, na które chcielibyśmy mieć jakieś odpowiedzi, pomimo szarych obszarów
spowodowanych brakiem archiwów. Ci, którzy są ciekawi, mogą dowiedzieć się więcej,
konsultując prace socjologiczne Gillesa Brougere'a (5). Na początku XX wW stuleciu
istniało pięćset rzemieślniczych fabryk zabawek, które stały się przemysłem dopiero po
1918 r., pozostając w tyle za Niemcami (6).

Zasługa tego dzieła scalania dzieła tkwi jednak w bezprecedensowym

charakterze produkcji zapomnianego artysty, przyćmionego dzięki hojności
kolekcjonerów przez inne wielkie nazwiska, takie jak Benjamin Rabier czy Caran
d'Ache. Ponieważ z André Hellé prawie nic nie zostało, jego prochy zniknęły nawet z
Père-Lachaise. André Hellé nieustannie troszczył się o dobro dziecka, skupiał się na
tym okresie życia, który zaczynał budzić coraz większe zainteresowanie w
społeczeństwie, w którym dziecko następnie wyłania się jako osoba samodzielna, ze
specyficznymi potrzebami, w czas uważany za święty, zanim przemoc istnienia sprawi,
że straci złudzenia. André Hellé zasłużył zatem na retrospektywę, po drobiazgowej
pracy zbierania dokumentacji, przygotowywane wcześniej przez badaczy, o czym
świadczy długa bibliografia publikacji Hellé. Bardzo bogata ikonografia i jasne
objaśnienia sprawiają, że czytanie jest przyjemne.

Oceny

1) Demartini Anne-Emmanuelle, Kalifa Dominique (reż.), Wyobraźnia i wrażliwość w

XIX wieku, studia dla Alaina Corbina , Paryż, Créaphis, 2005, 273 s., s. 7-8. Por.
Vincent Sandrine, Zabawka i jej społeczne zastosowania , Paryż, La Dispute, 2001,
220 s.

2) Corbin Alain, Nadejście czasu wolnego, 1850-1960 , Paryż, Aubier, 1995, s. 471, s.
9-20, 21-80, 119-168; Wyd. , Miazma i żonkil: zmysł węchu i wyobraźnia społeczna, XVIII -
XIX w . , Paryż, Champs Flammarion, 2008, 429 s.

4/6
3) Ariès Philippe, Duby Georges (reż.), Historia życia prywatnego, tom 4, Od rewolucji
do Wielkiej Wojny , Paryż, Seuil, 1999, 624 s., s. 140, 201; Baulard Hervé, Ludzie
zabawek, przekaz myśli w łuku Jury , Besançon, Cêtre, 1993, s. 111, s. 17.

4) Lamming Clive (reż.), Pociągi kolekcjonerskie , Paryż, Chêne, 2012, 285 s. ; Eod .,
Hornby, francuskie pociągi w O i HO , Auray, LR Presse, 2006, 285 s.

5) Brougère Gilles, Toys and Company , Paryż, Stock, 2003, 406 stron; Wyd. ,
Zabawka, wartość i paradoks małego sekretnego przedmiotu , Paryż, Inaczej, 1998,
wyd . 1992, 207 s.

6) Bauard Herve, op. cyt. , P. 17-18. Siła robocza składała się w 65% z kobiet i 5% z
dzieci.

STRESZCZENIE

OD REDAKCJI, Geneviève Chignac, Frédérik Bernard (s. 3)

PODZIĘKOWANIA (s. 4)

PRZEDMOWA, Hélène Meyer-Roudet (s. 5)

SPIS TREŚCI (s. 6)

Wstęp, Teksty Béatrice Michielsen (s. 7)

Znani i Nieznani (s. 7)

Całkiem nowy ! (s. 8)

Hołd dla harcerzy (s. 9)

Wspomnienia małego chłopca (s. 10)

ZABAWKI DLA DZIECI (s. 10)

KOMUNIKAT PRASOWY (s. 15)

Wczesna kariera (s. 15)

ILUSTRATOR DLA DZIECI (s. 18)

ZABAWKA JAKO SPOSÓB REPREZENTACJI (s. 18)

MISTRZ SZTUKI DZIECIĘCEJ (s. 24)

KOMPLETNE ŚRODOWISKO (s. 24)

Książka dla dzieci (s. 25)

Muzyka (s. 32)

Pokój dziecka (s. 36)

Zabawki (s. 41)

Odrodzenie francuskich zabawek artystycznych (s. 41)

Piła taśmowa, dłuta do drewna i frezarka górnowrzecionowa (str. 50)

5/6
Artysta-rzemieślnik? (str.52)

Carlègle: cenny współpracownik (s. 58)

Gra w wojnę (s. 62)

Powrót z garnizonu i zabawki do ciągnięcia (s. 64)

OSTATNIE POŻARY (s. 71)

BIBLIOGRAFIA KSIĄŻEK DZIECIĘCYCH (s. 74)

LEGENDY (s. 76)

WYBRANA BIBLIOGRAFIA (s. 80)

Redakcja: Lorenz E. Baumer, Uniwersytet Genewski ; Jan Blanc, Uniwersytet

Genewski ; Christian Heck, Uniwersytet Lille III ; François Queyrel, Practical School of
Advanced Studies, Paris
Site zaprojektowany przez Lorenza Baumera i François Queyrela i wyprodukowany
przez Lorenza Baumera, 2006/7

6/6