180

печ
а е чН ти ед ля Н
я ля п
Все дучебники Казахстана еча
на пOKULYK.KZ Не ати
е дл Не ти я еч
Н
печ
ати еча Н е дл ати е дл
я п Не
л я д л яп п еч Н а т и
Не
д Не ти е дл
я печ
и п е чати я п еча Н ат и е для Н
д л я е д л
я п ч
еЕ. С. БАЙШОЛАНОВ Н ч ати
Не Н и дл яп е
ати чат
Т. А. АЛДАМҰРАТОВА, Қ. С. БАЙШОЛАНОВА,
ти л я печ д л я пе Не
е ч ати Н е дл ати
д Не п печ
Не ч а ти е ч ати е для и д л я
пе п Н ат Не
ати для для печ ати
Не а т и Н е
ч а ти
е д л я
л я печ
пе ч п е Н ати д
ти для для печ Не ати
еча Н е т и Н е а т и д л я я печ
а пе ч е л
ати печ для
Н ати Не
д
ати
печ е для Н е т и л я печ печ
Н а т и ч а е д л я
печ пе Н ати Не
д
ечати е для е для и я печ еча
ти
я п Н а т и Н ч ат д л я п
печ пе Не ти дл
еча Не
МАТЕМАТÈКА
е чати е для е для и я п еча
ти
я п Н т и Н а т д л я п
л еча печ Не ти дл
ч ати ля п для п еча Не а
п е Н е д
ти Н е ат и дл я печ
для ч а
яп еч Н е и д л я
ти я пе е дл
чат Не
п еча е дл Н и л я пе еч
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
а т и е д ля п
ати я дл я еч Н
печ е дл Екі
Не бөлімді ти ля п е
е д л я Н
п е ч ат и
п е ч а Н е д
Н ати е дл
я 1-б для
ө л і м еч Н
я печ Н т и Не а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
ча т Жалпы дл
білім я беретін мектептің д л
6-сыныбына арналған е
оқулық
п Н
л я пе Не ати Не чати для я
Не
д
ати л яп еч
д л я п е Н е
е чати Н е дл
пе ч д Не ти я п
для Не чати еча е дл дл
Не п е п Н ти Не
ечат и
для е дл я
я п еча
п е Н чат и л
для Н ати Не
д
Не а т и л я печ д л я пе п еча
ти Не
д
п е ч е д Н е и я
для Н ати чат дл
Не печ я пе Не ти
е ч ат и
д л я е д л
я п еча Не
я п Н е т и Н а т и д л
дл ча еч Не ти
Не ч ати д л я пе е д ля п п еча Н
я п е Н е т и
Қазақстан аРеспубликасының Н Білім ати д л я
д л ч е ч Н е и
Не чати және пе
дляғылым министрлігі е ля п
дұсынған печ
ат
п е Н е и Н т и д л я
для чат еча Не ати
и Не ча тиА. Байтұрсынұлы д л я пеатындағы Тіл білімі е д ля п
институтының печ
п е е
Н сарапшыларымен и Н т и д л я
для чат келісілді ча Не
ати Не а ти л я пе д л я пе печ
ати
п е ч е д и Н е т и л я
для Н ат ча д
печ я пе Не ати
чати Не
еч а ти д л я е д л
я печ
п е Н т и л
для Н ати ча Не
д
еча
ти Не а т и л я печ д л я пе п еча
ти
е ч е д Н е и я
яп Н ати чат дл
еч ати Н е дл а т и л я печ д л я пе Не
еча
ти
п е ч д е и я п
яп Не ати Н чат дл
ати е дл и печ я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
для ча еч Не
п е чати Не ч а ти д л я пе е д ля п печ
а
ля п е Н е и Н т и д л я
д для чат ча Не
е чати Не а ти Алматы «Атамұра» л я пе д л я пе еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т2018
и Н е
ч а ти е д ля п
ти д еч пе Н
п еча Не ч ати д ля п е для п
е дл
я
ч а т и Н
еча т и
е для
и е п Н
чат Не ти яп е дл
я
я пе п еча е дл Н ти я
Не
д л
т и е
я
дл предоставлена Н
п е ч а т
исключительно в образовательных
и целях п еча Н е дл
а
*Книга
ечсогласно ПриказаНМинистра образования ат и ля
и науки Республики Казахстан от 17 маяд2019
я
л года № 217
печ
а е ч Н ти е д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
и п е чати я п еча Н а т и е для Н
д л я 373.167.1 е д л
я п еч Н ч ати
Не ӘОЖ Н и дл яп е
еча
ти чат
ти КБЖ
л я п22.1я72 д л я пе Не
д Не п печ
Не А 40 чати е ч ати е для и д л я
ати для Қазақстан
Оқулық для
Республикасы Білім және ғылымяминистрлігі печ бекіткен негізгі ати
Не орта білім а и Н е
тберу деңгейінің 5–6-сыныптарына ч а ти
е д л л я печ
пе ч п е Нарналған ати
"Математика" д
пәнінің
ти для дляТиптік иоқу бағдарламасына печ сәйкес дайындалды. Не ати
еча Н е жаңартылған
т и мазмұндағыН е а т д л я я печ
а ч е л
ати печ дл я пе Н
печ
ати Не
д
ати
печ е для
Редакциясын
и
басқарған
Н е физика-математика
т и
ғылымдарының
л я докторы,
печ
Н ат ч а е д л я
печ
профессор пе
Салтанбек Мұхамбетжанов
Н ати Не
д
ти
печ пе шартты белгілер: Не ти дл
чати для Қолданылғандля еча Не ти
я п е Н е т и Н е ат и д л я п
я п еча
л а ч Не дл
ати е дл–я алдын печ ала даярлықдл я пе
тапсырмалар; п еча
ти Не а
п е ч Н е и я печ
для Н ч а ти еч ат е дл и д л я
ти пе
– ятақырыпқа байланысты я псұрақтар; Н чат Не
п еча е дл Н е дл и л я пе еч
е дл
я Н
п е ч т и
а мәліметтер; п еч а т
Н е д
ати
– тарихи
я дл я еч Н
я печ Н е дл а т и Не ч ати д ля п я пе
е д л п е ч п е Н е а т и е д л
Н а ти А – бірінші я деңгейдегі жаттығулар;
е дл деңгейдегі для еч Н
для
л В – екінші а жаттығулар; ч е
Не
д чати С – үшіншілядеңгейдегі печ л я пе Н ч ати Н е
д жаттығулар; д п е
л я пе көк түс Не– қайталауға ати арналған Не жаттығу; чати для я
Не
д
чати* – қиынырақ л п е
я есеп;
ч
пе д Не ти я п
для көк түсті Неқоршау –чашығармашылық
ти еча
жаттығу; е дл дл
и
ечат° – тапқырлыққа для есептер; е дл я
я п еча
п е Н т и л
для • и– бірдейН шартқапеәртүрлі чати сұрақтар; я печа Не
д
ти д
Не печ а т д л я е д л п еча Не
– АКТ – еақпараттық-коммуникациялық Н и
технологияны я
қолдануға
дл
для Н ати чат Не
Не а т и арналған жаттығулар;
л я печ д л я пе п еча
ти Не
п е ч
▲– е д и Н е т и л я
дл я жауаптары; Н ча т еч а д
Не я пе өз беттерімен езерттеп ля п үйрену үшін Не ти
? ча–тижаңа тақырыпты
е д л д берілетін
я п ечатап- Н
л я п Н е а т и Н ч а ти е д л
д ч е Н и
пе ля п ат
сырмалар (сұрақтар);
Не ти для доқушылардан печ
п –чаберілген тапсырмаларға
е Н е (сұрақтарға)
и Н е т и күтілетін д л я

для жауаптар чат еча Не ати
и Н е ч а ти мен талдаулар,
д л я пе қорытындылар. е д ля п печ
для чат ча Не
ати
п еч е д и Н е т и л я
ля Т. Н А., т.б. ечат ча ед
я пе6-сыныбынаН арналған
Алдамұратова
чати е дМатематика. ти п ати
АН40
п е ча Жалпы
е д л я
білім беретін мектептің
Н е д л
т и л я печ
ти для
оқулық. Екі бөлімді Н /Т.
пеА.чатиАлдамұратова,я пҚ. еча С. Байшоланова, Не
д
ти
еча Не Е. С. Байшоланов.
ч а т и
д л я е д л п еча
яп е – Алматы:
е Атамұра, 2018.Н – 208 бет. и дл я
Н ати чат
еча
ти
ISBN 978-601-331-146-3
ати е дл – 208
1-бөлім б.
и печ я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
ISBN 978-601-331-145-6 Н т и а д
для ча печ Не
чати Не я пе а
© яАлдамұратова Т.А.,
п е ч а ти д л е д л Байшоланова
я печ
ля п е Н е и Н т и Қ.С., д л
д для чат ча Не
е чати ISBN 978-601-331-145-6
Не а ти – (1-бөлім)для пе д я пе
лБайшоланов Е.С., 2018
еч
для
п ISBN 978-601-331-146-3
л я пе ч
Н е а т и е
Н © «Атамұра», ч а ти 2018 е д ля п
е дл
я
ч а т и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т и
исключительно в образовательных целях п еча Н е дл
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п е ч Н ч ати
Не 5-СЫНЫПТА Н и
ӨТІЛГЕНДІ дл
ҚАЙТАЛАУ яп е
ати чат
еч ати Н е дл ати
д Не п печ
Не ч а ти 1. Натурал
е ч ати
сандардың
е для
бөлінгіштігі
и д л я
НеБөлу амалын а т и Н е
орындамастан ч ат ибұрын д л
берілген
е
я натурал санның л я печ
еч п е Н ати д
еча
ти екінші днатурал ля п санға бөлінгіштігін для анықтауға болады. печОл үшін натурал Не ати
Н е а т и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
сандардың печ
бөлінгіштігін пайдалану пе керек. Н ати Не
д
ати для для 5-ке, 10-ға, печ9-ға бөлінгіштік ати
печ І. еНатурал
Н а
сандардың
т и Н е2-ге,
ч ат и 3-ке және
е д л я
л я печ
белгілері. я печ пе Н ати Не
д
ечати е дл е для и я печ еча
ти
я п Н
Жұлдызшаның а т и орнына Н тиісті ч
цифрдыа т қойып, д л
кестені толтырыңдар: я п
?
чати для для еча Не ти
я п еча
л ча
е2-ге 5-ке ля пе 10-ға
ч е
Н3-ке ти дл
ч ати ля п бөлінетін д п еча9-ға Не а
п е Н е д
ти Н е
бөлінетін ат и
бөлінетін дл
бөлінетін я бөлінетін печ
для пе ч а сандар ля п сандар е ч Н е ат и д л я
ти для
сандар сандар чсандар Не
п еча е Н ед и л я пе еч
е дл
я 49* Н
п е ч ат и
п еч а т
Н е д
печ е дл Не ти ля п е
е д л я 83* Н
п е ч а т и
Н ати е дл
я для еч Н
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
т
Есіңе түсір! я д л е Н
ча
я пе ЖазылуыНжұп е дл ати аяқталатын Не чати сандар
п
длябөлінеді. я
л ч е е е дл
чати
д цифрмен
п е натурал
п Н 2-ге
Не ч а т и
д л я д л я п е Н
пе Жазылуы Н0е цифрымен немесе Н5е цифрымен ти аяқталатын янатурал
для п е чати п еча Н е дл ти дл
Не сандарча5-ке т и бөлінеді.
для е дл я п еча Не
п е е Н и л я
для Жазылуы 0Н цифрымен и
атаяқталатын натурал чатсандар 10-ға д
Не бөлінеді.
ти Не
д
п е ч
Цифрларының е д
қосындысы: Н е и я
для 1) 9-ға Н ати чат дл
Не печ сандар 9-ға дбөлінеді; я пе Не ти
е ч ат и бөлінетін натурал
д л я е л
я п еча Не
я п
2) 3-ке бөлінетін Н е натуралатсандар и Н
3-ке бөлінеді. а т и д л
дл ч еч Не ти
я е
п2-есеп. Н е ти Н а ти д л я
д л
ІІ. ч а п е ч Н е и
Не 1, 2, 6,ча7, ти 13, 15, 20, я пе49 сандарынан:
дл41, е для печ
ат
? е 1) длябір ғанаибөлгіші бар сандарды; чат еча Не ати
и Н ча т д л я пе е д ля п печ
2) екі п е
ғана бөлгіші Н е
бар сандарды; и Н т и д л я
для ат ча Не
ати Не3) екіденчкөп а ти бөлгіші бар л печ
я сандарды теріп жазыңдар.
д л я пе печ
ати
п е е д и Н е т и л я
чати Не ч а ти
е тексер. Не д л я е д л
я печ
Өзіңді яөзің п Н т и л
л ати ча Не
д
еча
ти 1)Не1 дсанының а т и
бір ғана бөлгіші л я печбар. д л я пе п еча
ти
е ч
п 41 сандарының е д Н е и я
2) 2, 7,ля13, Н ати
әрқайсысының 2 бөлгішіечбар. ат дл
ати д
е15, печ я п бөлгіштері бар. Не ти
п еч 3) Н
6, 20, е 49
ч а т и
сандарының д л я
әрқайсысының екідене д л көп я п еча
Не Н и
ля п ати чат Не
дл
е ч ати Н
1-ге е джәне а
өзінет и ғана л
бөлінетіня печ натурал сандарды д л я пе жай сандар печ
ат
яп п е ч е д и Н е т и л я
деп атайды. для Н ча т еч а е д
п е чати Не көп бөлгіштері ч а ти д л я пе е д ля п сандар депН печ
а
ля Екіден п е бар
Н е натурал исандар Нқұрама т и д л я
д для чат еча Не
е чатиаталады.Не а ти л я пе д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я п е и Н т 3
е дл и д л я Н
е ч а т п еча Н е
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
и п ечати я п еча Н ат и е для Н
д л я е д л
я п ч
е ол сол санның Н ч ати
Не Натурал 1 Н санының бір и ғана бөлгіші бар, өзі е– 1
ати чат е дл е дл
яп
ти саны.
л я печ1 саны жай сандарға д л я пе да, құрамаНсандарға е ч атижатпайды.
да Н ати
Не
д
а т и Не ч а ти е д ля п л я печ
ч
ІІІ. Егер бір натураля псан екінші натурал е Н и е дбөлінсе,ати
я пе ат қалдықсыз
санға
ати е дл бірінші Н е дл санның иеселігі деп аталып, я печ екінші Н еч
Нонда ат и сан екінші ч ат е д л сан
ля п
бірінші
п еч п е Н а т и е д
еча
ти санның
для
бөлгіші деп аталады. для печ Н ати
Не 1-мысал. а т и 32 : 8 =Не4. Мұндағы ч ати32 саны 8-дің е д ляеселігі, ал 8 саны я
32-нің
л печ
д
ати бөлгіші для болып итабылады. для печ ати
печ Н е ат Н е
ч а ти
е д л я
л я печ
Берілген печ натурал сандардың пе ең үлкен ортақ Н бөлгіші ати(ЕҮОБ) деп е д сол
ечати е для әрқайсысы е для и я печ айтады. Н еча
ти
я п сандардың
Н а т и Н
бөлінетін еңч а т
үлкен натурал д л санды я п
печ 48 пе Не ти дл
я п е Н е
2-мысал. т и бөлшегін Н е қысқартайық. а т и ЕҮОБ(48, д л я п
80)=16. Бөлшек 16- я п еча
л а
еч80 печ Не ти дл
ч ати ля п 48 3 Не для п еча Не а
п е Н е д
ти = . ат и дл я печ
для ға қысқартылады: ч а
яп е ч Н е и д л я
ти я пе 80 5
е дл әрқайсысына печ
ат Не
п еча е дл Н и л я болатын еч
е дл
я Н
Берілген
п
натурал
е ч а т и сандардың
п еч а т
Н е д
еселік
а т и ең кіші
е д ля п
атинатурал санды я сол сандардыңеең я
длкіші ортақ ечдеп атайды. Н
е дл ля п
еселігі (ЕКОЕ)
л я печ Н а т и Н ч ати е д ля п
е
е д 2п е ч п е Н а т и е д
Н ати 3-мысал. я
е дл 15 және
7 для еч Н
я печ Н т и Не
бөлшектерін еңа и
ткіші ортақ бөлімге
д ля п келтірейік. п
Не
д л
и п еч а 12
я пе ч Н е
ч ати е для
т я д л е Н
ча
я пеЕКОЕ (15, Н е дл
12)=60.
ати Не чати для
п
я
л ч е е е дл
Не
д
ч а ти 2\4 8 д л
е
я7\п5 35 8 д л35я п Н
п е чати Н
пе = Н;е = чати; Не
. ечати

е дл
я
для п е
және
п Н ти дл
Не чат и15 60
для
12 60 60
е
60
дл я п еча Не
для Н
еча
ти чат Не
д
Не а т и л я п2-ге; д л я пе п еча
ти Не
д
е ч 1. Қандай
е д
сандар: 5-ке; 9-ға; 3-кее бөлінеді?
и я
для
п 2. Берілген Н натурал санның ати бөлгішіНдеп, еселігі ат қандай сандар
чдеп дл
Не аталады?
ти Не
п е ч
Мысал д
келтіріңдер.
е и Н е т и л я
я Н т а д
Не
дл 3. Жай санның неше пбөлгіші еча болады? Мысал печ
келтіріңдер. Не ти
е ч и бөлшектердің
атЖай д л я бөлімдері е д ля бөлімге
я п еча Н
л я п 4.
Н е а ти ең кіші Н ортақ
ч атиқалай келтіріледі?
е д л
д Мысал келтіріңдер. пе ч п е Н ат и
Не

е чати е для е для и я печ
п Н и Н т д л
и я пе ля п
А
Не ча ти д л е д печ
п е Н е и Н т и л я
для чат еча ед ати
ати Не 124, 131,
1.
ч а ти 146, 150,д175, л я пе200, 208, 215,е 260 д ля псандарынан: Н печ
п е е
Н 2) 5-ке и Н т и д л я
ля 2-ге бөлінетін;
д1) еча
тбөлінетін; 3) 10-ға ча бөлінетін Не
сандар-
чати Не ды жеке-жеке а ти жолдарға л я пжазыңдар. д л я пе печ
ати
п е ч е д Н е т и л я
для141, 152, Н ати еча сандарынан д
Не 3-ке чати
еча
ти 2. Не 1) т и 162, 171,ля231, печ 305, 402, 503, л я п603
а
печ сандардыНетеріп д Не
д пе
л я
бөлінетін жазыңдар;
ч а ти е ч ати е для
ати д е п Н ти
печ е 153, 173,
Н2)
е ч ати180, 279,е 281, д ля п297, 314, 486Нсандарынан е для и9-ға бөлінетіня печа
я п теріп жазыңдар. Н ати чат дл
ати е дл
сандарды
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
3. Екінші для сан бірінші санға еселік ча болатын сандар еч
жұбын теріпНжа- е
п е чати Не
зыңдар: ч а ти д л я пе е д ля п печ
а
д я
дл12; 9ижәне 36; печат25 және 90; я печа27 және 51; Не
чати
4 және
Не т я л ч
п е ч а
пе 6 және 42; е д л е д
тижәне 96. для пе
для
7 және 15; я Н 15т и және 75; Н 32а
д л еч а пе ч Н е
ти Не ля п для
п еча 4 ч ати д е п
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е129 өрік теріп Н ч а ти
Не
4. Балалар бақтан Н 93 алма, 87 и алмұрт және
дл алды.
яп е
ати чат
ти Олар
л я печалмалар санындбірдей л я пе етіп, алмұрттар Не санын
е ч атибірдей етіп Н е длжәне ати
д Не етіп чбөліп п еч
Не өріктерчасанын ти бірдей е а
ти алды. еЖеміс для жинауға и неше дбала ля п
п е я п Н а т е
ати для
қатысты? дл печ Н ати
Не а ти Не ч ати е для л я печ
еча Н е т и Н е В
ат и д л я я печ
а пе ч е л
ати 5. 0,е1, печ для әрқайсысын
Н ти
еча пайдаланып: Не
д
ати
печ дл2я және 5и цифрларының Н е т и бір рет
л я пқана печ
Н а т ч а е д л я
печ
1) 2-ге ябөлінетін; 2) 5-ке бөлінетін; пе 3) 10-ға Н бөлінетін атиекі таңбалы Не
д
ти
я п сандарды
Н а т и
жазыңдар. Н ч ат д л я п
чат6.и
для для еча Не ти
я п е е
Жұлдызшаның
Н т и
орнына Н е
тиісті цифрды ат и қойып: 1)
д л я п
9-ға еселік санды я печа
ч ати жазыңдар: ля п для п еча Не а
п е е
*67; Н 2*9;
д
для ч а 87*; п еч
8*2; Н е
9*6; и 46*. д л я
ти 2) 3-ке еселік я песандардың еңекішісін для чат Не
п еча е дл Н жазыңдар:
и л я пе еч
е дл
я 1*0; Н 2*1; п е ч а т и
35*; п еч а
*13;
т
Н е
4*5; д
а т и
83*. е д ля п
е д л я 7. и Н
Бөлшектің алымы п е ч ат и
мен бөлімінің яең п е ч а
үлкен ортақ Н е д
бөлгішін а т и
тауып, е д ля п
Н ат я дл еч Н
я печ бөлшектерді Н е длқысқартыңдар: т и Не а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
т
ча 24 , ЕҮОБ дл я д л 39 и п е Н
л я пе 1) Не (24, 60) а т=и ; Не 3) еча,тЕҮОБ для = ; и
(39,е 130) я
Не
д
а ти60 л яп еч
д л п
я130 Н
ечат Н е дл
пе ч д Не я п
для 2) 45 Не чати= 64печати е дл дл
Не и , ЕҮОБ (45, п е
105) ; 4) я
дл144 , ЕҮОБ (64, Н 144) = печ.ати Не
п е
т
ча105 е для Н е и л я
д
ти Не
д
8. я Бөлшектерді
дл Нең кіші ати
ортақ бөлімге келтіріңдер: чат дл
Не печ я пе 2 Не ти
е7ч а т и 5 д л я е 7д л
я п еча Не
для1)п және , Н е т и Н ч а т и д л
ЕКОЕ (12,е8) ча = ; 3) және
25для пе 15
, ЕКОЕ (25,
Не 15) = ; ти
Не 12 ати 8
ч д л яп е п еча Н
я п2е Н е т и Н3 ати д л я
д л 4 ч а
е = ; 4) п е ч
5 е
Н 24) = . чат и
Не 2) чати 15 , ЕКОЕ
және дл(9,я п15) для 24 , ЕКОЕ
және (16, е
л я9 п е Н е а т и Н
16 е
ч а т и
е д ля п
и д ч п е Н ати
9. Н е 1-суретте и
чаткескінделген я пе
длфигуралардың для
қайсысын
е үзіксіз (қарындаш- печ
я
длқағаз т
чажәне а
печ бөлігін Нбір е д рет ати
ати Не
ты
ч
бетінен
а ти
ажыратпай
л я пе
сызықтыңя әрбір
д л печ
қана ясызып) п е д
сызуғаНеболады, алтиқай фигура Н е үзіксіз т исызықпен л
сы- я
а еча д
чати е дл и печ сызуға болатын я пфигураны Не ати
зылмайды?
Н
п еч а тҮзіксіз сызықпен
е д л я
Н е д л
т и
дәптерге
л я печ
для
сызыңдар. Н ати еча Не
д
еча
ти Не
а) а т и л я печ
ә) д л я пб) еча
ти
е ч е д Н е и я п
еч ати Н е дл а т и л я печ д л я пе .О1 Не
еча
ти
ати е дл и печ я пе .О2 Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
п е чати Не ч а ти д л я пе е д ля п .О печ
а
ля п е Н е и Н 3 ти
д л я
е чати Не а ти л я пе д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
1-сурет
а т и Н е
е и для
я п е и Н т 5
е ч а т п е ча Н е
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 10. Тік бұрышты Н и
параллелепипедтің дл өлшемдері жай сандармен
яп е
еча
ти чат
ти л я пөрнектелген. д л я пе Не
п
Не
д Көлемі:
ч ати 1) 30 Нсм е 3; 2)еч42 атисм3; 3)е105 длясм3; 4) и 385 см3. для печ
пе бұрышты параллелепипедтің п Н ат
ати дляТік для печ
ұзындығын, енін,Не биіктігін ати
Не а т и Н е
ч а т и
е д л я
л я печ
пе ч
табыңдар. п е Н ати д
а
еч 60, 105, 135, 225 еч е л
ати
11. 15,
ля п
45,
для
пжәне 270 сандары Н берілген.ати Осы сандардың Не
д
ати
печ е дбірі Н е ти л я печ еселік сан; печ
Н болатын
а т и х саны: 1) 5-ке ч а еселік сан; е 2)
д 9-ға 3) жай
л я
печ пе «ақиқатНоқиға»,пе«кездейсоқ чати ед
ечати е для 4) құрама
сан;
е для
сан. Қайсысы
и я
Ноқиға»,
еча
ти
я п Н «мүмкінчаемес ти оқиға»? Н ч а т д л я п
пе пе Не ти дл
я п еча
л еча печС Не ти дл
п е Н е д
для ч а е ч Н е и д л я
ти12. Өзарадлжай я пе сандар жұбын ля п
дқұрастырыңдар: печ
ат Не
п еча е 26 және Н е63, и л я33, еч
е дл
я 1) Н 65,
п е ч а т и
58; 2) 141
п еч а т
және 110;
Н е д3) 159
а т ижәне 121.
е д ля п
я печ 13. Велосипедші Н е дл а т и Не ч а и
тбірінші д ля пкм, екінші күні ля пе
д л пе чбірдей жылдамдықпен п е күні
Н е 65 ати д
Не чати 39 кмежол для жүрді.и е для печ Не
п е Н т Н а т и д л я п
для п еча жылдамдығы печ Некилометр? ти для
Не чати Велосипедшінің
дл я д л я сағатына неше п е ч а Н е
л я пе Не атикүнде неше Не ати жүрді?Не для
чжол я
Не
д
а ти
Велосипедші
л яп е ч
екі
д
сағат
л я п е
для 14*. Үлкен Не чати 57 тісі, кіші еча е дл дл
е
и
чатгеріштің е38
тістегеріштің
длятісі бари (2-сурет). е дл я тісте-
я п еча
п Н Н т и д л
для ат
печ дейінгі жанасып еча
Тістегеріш-
я птұрған Не ти д
Не ч а т и
тердің қозғалысқад л я е д л п еча Не
е
п тістері белгіленген. Н е ти Н т и дл я
для печ
аҮлкен тістегеріш еча
пнеше Не ти
Не ча т и
айналым д л
жасағандая белгіленген е д л я тістері п еча Не
я п е Н е т и Н а т и д л я
дл еча еч е
Н2-сурет ти
Не алғашқы
ч ати
қалпына
д л я пкеледі? е д ля п п еча Н
я п е Н е т и Н ати д л я
д л ч а п е ч Н е и
Не150. Гүл ти пе дляшоғында ат
п ечасатушы е для гүлдерден
әкелінген бірегүл
Н т и
3 гүлден дайында-
л я печ
Н и
чат да немесе 7 гүлден ечадайындасаНеда, д барлық и
для са да, 5и гүлден дайындаса
и Не ч
жағдайдаа т 2 гүл д
артықл я пеболады. Гүл сатушыға е д ля п кем дегенде неше еча
пгүл
т
ати Не әкелінген? а ти л я пе д л я пе печ
ати
для Н чат ча д
я пе қалдықсыз Не ати
чати 16.Не Ұзындығы
е ч а ти 13 см, ені д л я5 песм тік төртбұрыштарғае д л бөлуге
я печ
п е Н т и л
для Н ең кіші ати ча Не
д
печ ауданын табыңдар. я пе ти
ти болатын квадраттың
еча Не ч а т и
п е е Н ат и дл я
для Н ати печ салынды.НеТара- чати
ч ати 17.Н Т е аразының т ибір табақшасына я печ 3 алма және д3ляөрік
п е печ
а д л Не 36 кәмпит пе
зыны д л я теңестіру үшін Не екінші чтабақшасына
а т и еч ати салынды. е дл1я
яп Н
чати Не чати 1 өрікдл я пе8 кәмпиттің массасына е дл печ
ат
я пе
алманың емассасы пен тең.и я
я п Н е т и Н а т д л
е длөріктіңатмассасы печ
а еч Не
п е чати НБір ч и неше
д л якәмпиттің массасына
е д ля птең? печ
а
д Бір ля
далманың массасы неше өріктің чат массасына тең? еча Не
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
п еча 6 Не ч ати д ля п е для п
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
ати еча Не дл ати е дл
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не
18. Бөлшектерді Н
тиімді тәсілмен иқысқартыңдар: дл яп е
ати чат
ти л я п7е,ч8 · 2, 7 д л я пе Не
+ е ч ати Н е дл ати
д Не
8 a 16 a п печ
Не 1) ч а ти ; е ч ати 2) е для ; и д л я
9 ·п0е, 3 · 3, 9 п Н2 · 8a чат Не
ати для для я пе ати
Не 31 · 90ча−т35 и Не ч а ти
пе · 31 п е 57 Н
x + 19 x ати д
ти для 35 · 31и для 4) 19x · 4 ля. печ Не ати
еча Н
3)
е т
;
Н е а т и д я печ
а пе ч е л
Н ати Не
д
ати
Н 2 айн. 16. а т и ч а е д л я
14. печ 4225 см . 17. пе
Алманың массасы 5 өріктің ати
массасына тең. д
2
Н Не
ти
печ пе Не чати дл
чати длябөлшектер для бөлшектерге еқолдану Не ти
я п е 2. Жай
Н е т и
мен ондық
Н е ат и амалдар
д л я п
я п еча
л еча еч Не ти дл
ч ати Құрамында ля п жай бөлшектер ля п ондық бөлшектер
дмен п еча берілген Не а
п е Н е д
т и Н е ат и дл яаралас печ
для ч а п еч Н е и д л я
өрнектердің
ти я пе табуды қарастырайық.
мәндерін
для чат Не
п еча е дл Н ебөлшектер и л я пеөрнектердің еч
е дл
я Жай Н
бөлшектер
п е ч амен
т и ондық
п еч а т аралас
Н е д
берілген
ати я да арифметикалық я
дл амалдардың еч реттілігі Н
е дл
мәндерін табуда орындалу
л я печ Н ат и Не ч ати е д ля п ля п
е
е д сақталады. Қандай п е
да ч бір арифметикалық п е амалды Н
орындағанда, а т ионың е д
Н ати ля дляазайтқыш, еч Н
я печ
компоненттерін Н е д(қосылғыш, т и азайғыш,Не а ти көбейткіш, д ля п бөлінгіш, п
Не
л
д бөлгіш)и бөлшектердің п
а
ечбір ғана түрінелякелтіріп пе ч е
Н яғни тек ч атижай е для
а т дл я д алып, п е Н
л печ
ябөлшекпен Не тек ондық ати бөлшекпен Не чатижүргізуНкерек. для я
Не
д
а и
тӨрнектің
немесе
л п
яондықеч
д л я е
есептеу
п е
пе чІ. мәнінд бөлшектерге Не амалдар қолдану
ти түрінде я п
есептеу.
Не ? и
чат Ондық бөлшек
Есеп. п е
для түрінде жазуға л я п
дболатын жай
Н
бөлшектерді п чати
етеріп Не
п е е Н е и л я
для Н ондық бөлшек ати чат Не
д
Не
жазыңдар.
а т и
Оларды
л я печ түрінде жазыңдар:
д л я пе п еча
ти Не
д
для 3 ; и
1 5 7
; 4Н .
2
ати чат дл
Не
; печ я пе Не ти
5еча6т 20 15е для е д л
я п еча Не
я п Н т и Н а т и д л
дл а еч Не
Не Өзіңді чатөзіңи тексер. ля печ д ля п п еча
ти Н
п е е д и Н е ти л я
д л я Н ч ат е ч а е д и
е яп Н ат
Не 1
3 я =пе3ч
1ат⋅ и
2 2
=е3д
ля п 1 Н е дл и я печ
=3 Н , 2; 3 =ат3и, 2; т д л
дл ч еча Не ати
и Не 5 5 ⋅ 2ти
ч а
10
д л я п5е е д ля п печ
п е е и Н т и л я
7ля 7Н ⋅5 35 чат еча Не
д
ати
д 7 7
ати Не = а ти= = я пе = 0, 35;
л = 0, 35
д л.я п печ
ч
20 ля2п⋅е2 ⋅ 5 2 ⋅ 2 ⋅ 5Н⋅е5 100 ати д 20 Не т и л я
ча д
д печ я пе Не ати
чати Не
еч а ти л я
д бөлшектің е д л
я печ
п е Н т и л
Егер қысқартылмайтын
для құрамында Нжай ати бөлімін жай көбейткіштерге
ча Не
д
еча
ти Не
жіктегенде, а т и 2 мен я печ басқа жай көбейткіштер
5-тен
л д л я пе болмаса, п еча
ти
ябөлшекті Н бөлшек чтүрінде ати чат дл
е дл Не
ондай жай ондық жазуға болады.
еч ати Н а т и л я пе д л я пе п еча
ти
п е ч д е и я
ати е дл 8 3 + а0т,и6 қосындысының печ мәнін табайық. я пе Не ат
яп е ч Мысалы,Н
п е ч е д л я
Н е д л
т и л я печ
4 Н т и а д
а
д 3
, 6е =дл8я, 75 + 0,т6и = 9, 35 . чат еча Не
е чати 8 4 + 0Н а л я пе д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я п е и Н т 7
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е қолдану түрінде Н ч ати
Не ІІ. Өрнектің Н
мәнін жай и
бөлшектерге дл
амалдар яп е
есептеу.
ати чат
д Не п печ
Не Егер қысқартылмайтын
ч а ти е ч и
жайатбөлшектің
е для
бөлімін жай көбейткіштерге
и д л я
пе п Н да жайчкөбейткіштерат Не болса,чати
ати жіктегенде
для
құрамында
е дл2я мен 5-тен и
басқа
я пе е
Неондай жай ч ат и бөлшек Нондық бөлшек
е ч а т түрінде е д л
жазылмайды. и д ля п
п е п Н а т е
еча
ти для для еч Н ати
Не а т и 7 Не ч а ти е д ля п л я печ
печ − 1, 2 айырмасының пе Н табайық. ати Не
д
ати для ати
6
печ
Мысалы, мәнін
печ е для и
15 Н е т и л я печ
7 еч
6для −п1, 2 өрнегінің мәнін
пе Н ати ед
ечати е е для ондық и
бөлшектермен я печ есептеу Нмүмкін печати
я п Н 15 ати Н ча т д л я
ат и л я печ 7 д л я пе Не
е ч ати Н е дл ти
я п еч емес,
Н едсебебі 6
т и бөлшегі Н е бөлімінің
а т ижай көбейткіштерге
д л я п жіктелуінде
я п еча
л еча
15
печ Не ти дл
ч ати жай көбейткіш ля п для 6 7 = 6и 7 . Мұндай жай п ечабөлшек ондық Не а
п е Н е д –ти 3 саны Н е
бар: ат 3 ⋅ 5 дл я печ
для пе ч а
яп 15е ч Н е т и д л я
ти для е дл Сондықтан еча Не
п еча бөлшекНетүрінде Н и л я пмәнін еч
е дл
я
п е ч а т и
жазылмайды.
п еч а т өрнектің
Н е д
а т и
табу жай
е д ля п
печ бөлшектерге е дламалдар қолдану Нетүрінде есептеледі: ти ля п е
е д л я Н
п е ч а т и \3
− п е ч а Н е д
ати 6 − 1е, 2дл=я6 − 1 для
Н 7 7 1 7 3 4 еч Н
я печ Н т и
=5
Не= 5 15 . чати д ля п п
Не
д л 15 15
п еч а 5 15
я пе Н е а ти е для
чати дл я д л п е ч Н
л я пе Не жай бөлшекті ати ондық бөлшек Не чатижазуға болады? для я
ч е е
чати е дл
д 1. Қандай түрінде Н
Не ти 2. Қандай жай п е
ябөлшекті л я п Н
ч а д л ондық бөлшек д түрінде жазуға болмайды? п е
пе Не Не ти е дл
я
для п ечати п еча Н ати дл
Не и
ча тБөлшектердің для қайсысын е дл я п ечболады? Не
19.
п е е ондықН бөлшек и түрінде жазуға
л я
для Н чати чат д
Не (А у ы зчш
Не а
Қайсысын
т и ондық
л я пебөлшек түрінде жазуға
д л я пе болмайды? п
ти
е а а ): Не
д
е
п 3 ч е д 6 Н е и я
для
5 Н 2
; печа ;
7ти 8 еча3 т 5
. Не
дл
Не я; п 4 ; ти
еча Не
;и ; ;
ч5а т 12 д9л я 20 25 е д л
15 7 п
Не ч ати д л я пе A е д ля п п еча Н
д л ч а е ч Н е и
Не 20. Өрнектердегі пе яп ат
п е чати жай
е длябөлшектерді и
ондық
Н е длбөлшекке
т и айналдырыпя алып,
л печ
для есептеңдер: Н чат еча д
и Не ти я пе3 ля п Не ати
п е
2 ча е д л Н е д3 т и 1 л я печ
я Н2) 6, 4 − еч; а т и 3) 9, 8 ⋅ ; печа 4) 7, 2 : Не. д
ати дл1) + 1, 83 ;
п ати
Не 5 чати д л я 20 е
10 ля
д 100
печ
для чат ча Не алып, чати
чати Не Өрнектердегі
21. а ти я пе
ондықдбөлшектерді
л жай бөлшекке д л я пе айналдырып пе
ч Не
л я пе
есептеңдер: Не ч а ти е чати е для
т и д е п Н ти
еча Не
е ч1ати 1е д ля п 1 е для 6 и я п еча
1) л8,я5п− ; 2) 4Н + 1, 8 ; чат3) и · 0,12Н; 4)чат : 0, 6 . дл
ати ед пе я пе 7 Не ти
п еч Н 3 ати
е ч
9
д л я 9
е д л
я п еча
я п математикадан Не олимпиада Н чат и дл
ати есептерін
е дл я пе Не
22. Меруерт шығарды. Ол бірінші
ати и печ ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е7 д л
т и л я печ
Н т и а д
аптада длябарлықи шығаруға тиісті чаесептердің 12 -сін ч
ешығарғанда, Неәлі
п е чати Не ч а т д л я пе е д ля п печ
а
д для
де шығарылмаған 25 есеп қалды. чатМеруерт олимпиадаға еча дайындалу Не
е чати Не барлығы а и
тнеше л я пе д ля п еч
для
п үшін
л я пе ч есеп
Н ешығаруы
д
а
керек
т и
еді? Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
л я д л яп п е ч Н а т и
Не
я печ
д л я е д л
Не Алмадан өрік 4 Н есе жеңіл, и
шабдалы 2 есе
дл жеңіл. Алманың масса- е
ля п
23. ти
еча пен шабдалының чат Не қосындысынан
ти сы
л я пөрік д л я пе массаларының п е ч ати 50 Н ег дауыр. ати
д
Не Алма неше ати грамм? НеӨрік неше ч атиграмм? Шабдалы е для неше грамм? л я печ
пе ч п е Н ат и д
ати для для печ Не ати
Не а т и Н е
ч а ти
е д л я
л я печ
пе ч е
п В Н ати д
а ч е л
ати 24. Уақытты печ сағат есебімендлжай я пе бөлшек түрінде Н
печ
ати сонанНе д
ати
печ е для и Н е т и л я
жазып, соң,
печ
Н
мүмкін болса,
ч а т ондық бөлшекке е ч а
айналдырыңдар: е д л я
чати дл я пе ля п
дсағ
Н чати
песағ Не
д
ти
я п е 1) Н е
12 мин; т и 3)Н е1 30 мин;
а т и д 5)
л я 1 36 мин; я п еча
а пе ч Не 6) 3 сағ дл
печ для15 мин;
ти
еча 50 мин. Не
п е чати 2) 5 мин;
е для и
4) 2есағ
Н т и л я п п еча
ти
я Н т а д я
ч ти Бөлшектерді
а25. ля п қысқартып,Нондық для бөлшек п еча Не а
п е Н е д
ти е ат и түрінде жазыңдар:
дл я печ
для ч а п е ч Н е и д л я
ти 20 17я пе 24 для я пе
чат Не
еча е дл ;
39 е27 6 еч
п Н и л
е дл
я
25
; Н
34 п е ч
32 а т;и
60
;
75
;
п е
24 ч .
а т
Н е д
е д л я Н
п е ч а т и
Н 26. а тиӨрнектің мәнін
е дл
я табыңдар: для еч Н
я печ Н т и Не а ти 1 д ля п п
Не
д л
и  3  1 п еч а
я
ч
пе5, 4 − 2  : 7 Н ; 2 е
ч ати е для
т
ча1)  5 1 + 1 , 8 · я;
дл Не д 4)  л е Н
3 е для п

л я пе Не 2 ати чати 3  я
Не
д
ати л я п е ч
д л я п е Н
пе ч  8 д Не  1 ти  я п
для 2)  и 6 − 4 Не: 2, 2 ; п е чати 5) я2печ+а0, 25 · 0,12 Н ;е дл ти дл
Не чат 15  для е

дл 3  п еча Не
д
Не ати 1 л я печ для пе 3  п еча
ти Не
д
3) е
п  ч 1 , 25 +  · 2 ,
е 4д ; е
6)
Н   7 , 6 − 4 и : 1 , 9 . я
для 6 Н ати ча4т дл
е ч а т и
д л я е д л
я п еча Не
е д л Автомобиль
а
печ қашықтықтың 1еч Не ти
Н
27. чати жүруге д л я
тиісті е д ля п -ін жүргенде, жолдың п еча Н
я п е Н е т и Н 3 а ти д л я
Не ортасына пе қалды. Автомобиль для неше ат
чати печ
дейін 56,2лякм километр жол
для Н чат еча д
и Не
жүруге тиісті?
я пе ля п Не ти
еч а ти д л е д и 1 я печа
28. Саяхатшы п меншікті Н е жылдамдығы и 32 Нкм/сағ ча т
теплоходпен д л
сағ
для чат
2
ати Не ти я пе я пе Не3 ати
п е ча е д л Н е д л
т и л я печ
өзенде я ағыспен жүзді. Н Өзен ағысының
ат и жылдамдығы а 2,2 км/сағ. Со-
д
чати е длсоң солатөзен и печ 1,5 сағ жүзді. печ
яСаяхатшы Не ати
Н
нан
п е ч құятын
е д л я
көлде
Н е д л
т и
теплоход-
л я печ
пен д ля
барлығы неше километр Н ати
қашықтыққа барды?печа Не
д
еча
ти Не а т и л я печ д л я еча
ти
ля п қоянНбар. Қандай ати чат Не
дл
еч ати 29. Жеті Н е дүйшікте а
19
т и л я печ да бір үйшіктегі д л я пеқояндар саны п еча
ти
тақ сан болуы яп мүмкін Не
бе?
ати Н чат дл
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
30. Есептеңдер: для ча еч Не
а
ля 1 пе 1  Н е  и5  Н  1ти д л я
д 1) 25, 2 :е3для+  6 − 4  · 0, 6 ; 2) п7еч−а1т  : 6, 7 +  5, 75 − е3ча : 15, 5 . Не
е чати Н 2  чати3  л я 12   для п 6  еч
для
п
л я пе Н е д
а т и Н е
е и для
я п е и Н т 9
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Н и С дл яп е
ати чат
д Не п печ
Не31. Бөлшектерді
ч а ти салыстырыңдар: е ч ати е для и д л я
Не а и
т және ; 3 Н е 5
ч а т и
е д л я 73
л я печ
еч
1) п0,25 3) п е және 0,4; Н 5) 0,7 ати
және ; д
еча
ти для 4 е для 6 печ 100 Не ати
Н е а т и Н ч ат и
е д л я
л я печ
печжәне ; 1 пе және ; Н 6) 0,2 және
ля 0,6
4 ати 9
. Не д
ати для
2) 0,5 д4) печ ати
печ Н е а т и 4 Н е
ч ат и 5 е д л я 50 л я печ
печ пе Н чати Не
д
ечати е для е для и я петура еча
ти
я п 32. Н Есептеуді а т иорындамай, Н берілгенч а т өрнектерден д л санды теңдік я п
чати для
құрастырыңдар: для еча Не ти
я п е Н е т и Н е а т и д л я п
я п еча
л 1 еча п3еч Не6 ти дл
ля п; для е;ча Не
3
ч ати + + + + п а
п е 0
Н
,е4 д
8 ечати 4
0 , 8Н; е 0
ат
,
и 25 ;
дл
0
я , 5 печ
для 20
яп е ч Н25е
чат и д л я
ти яп е дл 2 Не
п еча е дл1 Н и л я4 пе еч
е дл
я 0,
Н
15 + ; п е ч т и
а 0, 24 + ; 1
+п е
0
а т
ч,125 ; 0 Н
, 75
д
е + . а т и е д ля п
ати я
печ е д4л
я 2 Н е д5
л
ти 5я печ
л
Н
е
е д л я Н
п е ч ат и
Н ати я еч Н
печ 33. Шаруашылық Н е дл
я
т и е дл
Нбарлық а ти
3
д ля п ал
7
п
д л я еч
бірлестігі
а жердің
пе ч -іне
Н е бидай,
ти20
-сіне для
Не т и я п д л я 5 еч а Н е
я пе
ча е дл
бақшаНөнімдерін ти Бидай Неегілген жердің чати ля п өнімдерін
дбақша
д л еч аекті. п е ауданы Н е
чати для
Не ч а тиеккен жердің д л я пауданынан 17 егадлартық. я Шаруашылық п е
бірлестігінің Не
пе Не Н ти я
для барлық жерінің п е чати
ауданы неше гектар? п еча Н е дл ти дл
Не чат и
для 34. Тиімді Н
еча
ти чат Не
д
Не а т и тәсілмен л я песептеңдер: д л я пе п еча
ти Не
д
е ч е д е и я
для
п Н 0, 2 + 0, 4ча+ти0, 6 + 0, 8Н+ 1 + 1, 2 ечат дл
Не пе яп Не ти
е ча
1) т и
д л я е д л ; я п еча Не
я п 1 , 2 + 1 , 4 Н+е1, 6 + 1, 8 +ат2и+ 2, 2 + 2Н, 4 + 2, 6 + 2ч,а8т + 3 и д л
дл ч е Не ти
я е
п  2 3 4Н е  1 2 а3ти  5 Н 5 5   е1чат1и 1  д л я
д л ч . Н е и
Не 2)  ти+ +  +  я+ пе+  +  + + дл+ яп + + ат
п еча3 4 5  ед6л 7 8  и  8 7 Не6   5 4ти 3  л я печ
я Н чат еча д
и е дл ти шешіңдер: я пе ля п Не ати
Н35.
п е ч
Теңдеуді а е д л Н е д
т и л я печ
Н чат и еча ед
для 1 ати
ати Не ч а т1и = 4 ; д л я пе2 − 1 = 1 ; е для п2 − 1 = 1 . Н печ
п е + е и Н т и л я
ля x 1 2 x 9 Н 2) 1п3еxчат x 12
д1) 3) 1печа x 4 Не
д
ати
чати Не еч а т и л
д 5 я е д л1я x
я печ
п 7 е Н 3 т и л
д
еча
ти Не Жауаптарын а т и таңдап я
алыңдар.
л печ д л я пе п еча
ти
2;я и В. 4;Н чат5;и D. 3.я печа
т дл
еч ати
Н е дл
А.
а т л я пеС. д л Не
еча
ти
для
п Не ти Н ат дл
ати е и п еча я печ Не ат
яп е ч Н
22. 60 есеп. п е а т
ч 23. Алма 200 е л я
д г, өрік 50 г, шабдалы Н е д л 100 г.ти л я печ
Н т и а д
для2 ча еч Не
п е чати Не2) ; 3) ч3,4;
26. а ти 4) 0,4. 27.дл337,2 я пе км. 28. 127,8 е д ля п
км. печ
а
д ля
3
е д8,2; чат еча Не
е чати 30.Н1) 2) ч1.а ти33. 68 га. 34. л я1)пе0,2; 2) 6. д ля п еч
для
п
л я пе Н е д
а т и Н е
ч ати е д ля п
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч Н ти ед ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
и п ечати я п еча Н а т и е для Н
д л я е д л
Не 3. Н
Берілген санның и процентін дл табу. яп е
ати чат
ти л я печ Проценті д л я пебойынша санды Не табу чати
е Н е дл ати
д Не п печ
Не ч а ти е ч ати е для и л я
ати пе
Кезя келген для
п Н
жүзден бір  я п ечбөлігін
1 ат бір Н ед ати
е дл
шаманыңе (санның) процент
Н а т и Н ч ат и
е 
д л
100  л я печ
деп атау қабылданған:
ти для 1 для печ Не ати
еча е
Н1% = т и Н е ат и д л я я печ
ч а 1% = 0,01. пе ч е л
ати д
; Н
ати я пе
дл100 для печ Не ати
печ Н е а т и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
Біз процентті печ жай бөлшекпен е немесе ондық Н бөлшекпенти жазу- д
чати ды үйренгенбіз. для ля п
дбөлшекпен еча Не ти
я п е Н е Процентті
т и Н е ат и жазу үшін,
д л я ппроцент белгісі
я п еча
а ч
пе керек. Не дл
алдындағы процент печ санын 100-гелябөлу еча
ти Не
п е чати е для и Н е д
т и л я п п еча
ти
я Н т 3 а д я
печ;
л ча= 60
1-мысал. 60 е% = 0, 6 немесе Не ти дл
ч ати ля п для 5 п еча Не а
п е Н е д 100
для ч а
пе= 75 = 0, 75 немесе я п3 е ч Н е
чат и д л я
ти ля% е дл 4 . ати Не
п еча е д75 Н л я пе еч
е дл
я Н
п е
100
ч а т и
п еч Н е д
ати Бөлшекті я дл я еч Н
печ е длпроцентпен жазу Не үшін, оны ти100-ге көбейтіп, ля п оған про- е
е д л я Н
п е ч а т и
Н центати белгісін (%) тіркеп жазу керек. я еч Н
печ 2-мысал.Не0,3 для
т и е дл
Н30%; а ти = (0,85 е д ля п = 85%. п
д л я = (0,3
еч а· 100)% =
пе
0,85
ч Н
· 100)%
ти для
Не т и я п л я е ч а Н е
ча дл ед для
п
л я пе І. Берілген Несанның чпроцентін ати Нтабу. чати я
Не
д
а ти л яп е
пе ч д Не процентті ти бөлшекпен п
я жазып,
для
Берілген санның Не процентін табу үшін,
чатиосы бөлшеккея көбейту еча е дл дл
ечат и берілген
для
санды
е дл керек.
я п еча
для 3-мысал. Н ати табайық. Не
д
Не а т и 80 м-дің я13%-ін
л печ д л я пе п еча
ти Не
д
Шешуі.
для онда 80
80 м-дің
Н 13%-і ти
80 метрдің 0,13-іне чат
тең, дл
Не еча
п(м). я пе Не ти
е ча т и · 0,13 = 10,4
д л я е д л
я п еча Не
дл II. Проценті бойынша псанды ча табу. еч Не ти
Не ч ати д л я е е д ля п п еча Н
я е
п бойыншаНе т Н
иүшін, процентті ати д л я
Проценті
д л санды табу
ч а ечбөлшекпен Н жазып,
е и
Не чати берілгене санды для
пе осы бөлшекке дбөлу
е ля п керек. печ
ат
п е Н и Н т и д л я
и Не 4-мысал. ча и
т45%-і 351-ге д л я песанды табайық.
тең
е д ля п печ
для
Шешуі. 351 ізделінді санның чат45%-і. Онда ізделінді ча сан: Не
ати Не351 : 0,45 а ти 780. л я пе д л я пе печ
ати
п е ч = е д и Н е т и л я
чати Не
е ч а ти д л я е д л
я печ
1. 1% деп я пнені айтады? Н е ти Н ча т и д л
ти е дл еча
птабылады? я пе Не ти
еча 2.НБерілген санның
е ч а т и проценті қалай
д л я е д л
я п еча
я пбойынша сандыН қалай табады? е Н чат и дл
3. Проценті ати
еча
ти
яп Не А чати Н чат дл
ати е дл и пе я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
36. Адам массасының для 65%-і, қарбыз чамассасының 98%-і, еч алма мас- Не
п е чати сасының Не 85%-і, ч а и
ткартоп д л
массасының я пе 76%-і су. е д
Адамля п массасының, печ
а
д для чат картоп массасының еча қандай Не
е чати
қарбызНемассасының,
а ти алма массасының, л я пе д ля п еч
для
п бөлігі су?
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я п е и Н т 11
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е неше проценті? Н ч ати
Не 37. 1) 3-суреттегі Н CB кесіндісі и AB кесіндісініңдл яп е
ати чат
д Не п печ
Не а т и Н е
ч а т и
е д л я
л я печ
еча Н е т и 3-сурет Н е ат и д л я
4-сурет
я печ
еч а пе ч е л
ати я п4-суреттегі для
Н ати Не
д
ати
печ е д л2) FN екесіндісі
Н
KN
т и кесіндісініңя неше
л печ проценті? печ
Н а т и е ч а е д л я
печ8%-і ірімшік. д ля пкг сүттен қанша Н ірімшік ати Не
д
п ечати е для
38. Сүттің
и Н е
200
т и л я печ алынады? п еча
ти
я Н а т ч а д дл я
печ пе Не ати Не бар.
е чати 39. Темір е для метеориттің е для
құрамында 91%и темір және я п е8ч1 никель еча
ти
я п Н т и Н а т д л % я п
л еча печ Не 3 ти дл
ч ати Массасы ля п 51 кг Сихотэ-Алин для теміри метеоритініңя п еча
құрамында Не
қанша а
п е Н е д
тиникель Н е ат дл печ
для темір, қанша ч а бар? яп е ч Н е и д л я
ти я пе е дл печ
ат Не
п еча е дл Н и л я еч
е дл
я Н
п е ч а т и В
п еч а т
Н е д
печ 40. Процентін е дл табыңдар: Не ти ля п е
е д л я Н
п е ч ат и
Н ати 1) 35 е для
кг-ның; 80 м-дің; для 100 л-дің
и л-дің для п 25%-ін.
ч
е10%-ін; Н
я печ Н т и Не а т120 п
Не
д л
и
2) 16 кг-ның;
п еч а 84 м-дің;
я пе ч Н е
ч ати е для
ча т дл я д л п е Н
я пе41. Проценті Не бойынша атисанды табыңдар:Не чати для
д л еч п е Н е
чати для
Не ч а ти1) 20%-і дл42 я п см; 30,8 кг; е для 6 л; п е Не
пе я
для 2) 75%-і Не 9 см; чати 67,5 кг;
е
Н
18п чати
ел. Н е дл ти дл
Не и п дл я еча Не
п е чат е для Н е и л я п
для 42. 1)и Жинақ Н банкке ч7%-тік ати ат 7 000 Н000 е д тг салынды.
Не пе жылдық яөсіммен печ ти д
е ч а т д л я е д л
я п еча Не
п Жинақ банккее салынған осы Н
ақша бір чат
жылдан и соң неше дл теңге бола-
Не ды?
а т и л я печ д л я пе п еча
ти Не

дл я 2) Жинақ Н
банкке 8%-тік
ча т жылдық өсіммен еч а салынған д
ақшаның бір
Не я пе 520 000 тг болды. ля п Жинақ банкке Не чати
ати
жылдан
е ч соңғы дөсімі л е д неше я п етеңге Н
л я п Н е ат и Н ч ати е д л
д ақша салынды? пе ч п е Н ат и
Не чати для е для печ
43.дл я Дүкенге сатуға әкелінген т
еча көгөністің бірінші ечакүні 35%-і, Не ал екінші ати
и Не ча ти д л я пҮшінші е д ля п333 килограмы печ
күні
п е 28%-і сатылды.
Н е и күні қалған
Н ат и д л я
сатылды.
ати для чат печ Не ати
Не Дүкенге ч а тибарлығы неше д л я пекилограмм көгөніс е д л я әкелінді? печ
п е Н е и Н а т и д л я
для ат печ оның ұзындығының Не
чати 44.Не Тік төртбұрышты а ти жер я
л печ
телімінің ені 240,8 м,
д л ябұл еча
ти
п еч е д Н е т и л я п
28%-індей.
для Н
Тік төртбұрышты атижер телімінің пауданы ча неше гектар?
Не
д
еча
ти Не Жауабын а т и
0,1-ге дейін я печ
деңгелектеңдер.
л д л я е п еча
ти
яп Н
еча
ти чат е дл
еч ати 45. Н е дл
Эбонит т и
пластмассасының
а л я п60%-і каучук, л я пе
қалғаны
д күкірт. Н320 г печат
и
я п құрамындағы Не каучук и
аткүкірттен Н неше грамм чат артық?Не дл
е дл
эбониттің
е ч ати Н а т и л я печ д л я пе печ
ат
для Н С
ча т еч а д
ля пбөлігінің ауданы Не
п е чати 46. 1)Не 5-суреттегі е ч а тиABCD тік д л я пе
төртбұрышының боялған
е д я печ
а
ля п Н е и Н ча т и д л
д дл2я чат еквадрат Не
чати Не см . ABCD я пе ля п
10,5 тік төртбұрышының ауданы неше санти-
е а ти л д еч
для
п метр?
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
я дл тік төртбұрышы е ч Н ти
Не дл2) 6-суреттегі EFKL
Н е и я п
ауданының
дл 75%-і боялған.яп е ч а
ати чат
ти EFKL
л я печ тік төртбұрышының д л я пе боялған бөлігінің Не
е ч ати
ауданын табыңдар.
Н е дл ати
д Не п печ
Не B ч а ти е ч ти
аC F е для и K
д л я
Не ат и Н е
ч а ти
е д л я
л я печ
3 см
а пе ч е л
Н ати Не
д
ати
Н A ат и ч а е д л я
печ пе
D E
Н ати
L
Не
д
ечати е для е для и
6 см
я печ еча
ти
я п Н а т и
5-сурет Н ч ат д л я п
ч пе Не 6-сурет
чати дл
и
чат47. я пе
дл215 для күндік е172% Не ти
я п е Токарь Н е бөлшект и Н е
дайындап, ат и тапсырмасын д л я п орында- я п еча
л еча печ е
Ндайындады? ти дл
ч ати ды. Токарь ля птапсырмадан Нартық для неше бөлшек п еча Не а
п е Н е д
ти е ат и дл я печ
для е ч а
яп еч Н е ат и д л я
ати Болат е– дтемір
еч48. ля п мен көміртегінің Н е дл қоспасы. и Болаттың печ
я құрамындағы
Не
еч
я п Н т и а т д л ля п
е дл п е ч а
я п еч Н е а т и е д
ати көміртегі 2%.я
е дл Болат
Болат құйманың дл құрамындағы темір көміртегінен
еч Н
л я печ 4,8 т Н
артық. ат и
құйманың Не массасын ч а и
ттабыңдар. е д ля п ля п
е
е д п е ч п е Н а т и е д
Н ати е дл
я для печ Н
я печ Оқушы Нкітаптың т и Не 25%-ін, а тиекінші күні д ляқалғанының п
Не
д л 49.
и п еч а
бірінші күні
я пе ч Н е
ч ати е для
т
ча60%-ін оқып, я
длүшінші икүні кітаптың л
д одан қалғанын е
п Оқушы Н
л я пе Не а т Не чати для
оқыды.
я
Не
д екінші
а ти күні үшінші л яп еч күнге қарағанда д л я п е Н е
кітаптың 12 бетін ечартық ати Н е дл
для оқыды. Не
Кітапта барлығы чати неше бет болған? еча е дл дл
е чат и
для е дл я
я п еча
для Амалдарды Н ати Не
д
печ я пе ти
50. орындаңдар: д
Не ча т и
д л я е д л п еча Не
п е1  5  е  7 1  Н и дл я
для 4 :  и + 0, 25Н 3, 6 · п ечат+ 
и чат Не
Не 3ечат6 л я 12 9 д л я пе п еча
ти Не
п е
− д и . Н е т и л я
я Н т а д
Не
дл  7 2  5 п1еча 5 печ Не ти
 пе− чати : 0, 9 едля−  · 1 и е для я п еча Н
л я12 15 Н 8 3 а7т Н ч ати е д л
д пе ч п е Н ат и
для 2) 6 500 ат 44. ≈ 20,7 га. печа
чкг. Не
и Не
42.
ти
000 тг. 43. 900
я пе ля ати
п е ч а е д л Н е д
т и л я печ
я 13,5 см . 47.Н90 бөлшек. и
чат48. 5 т. 49. 80 ябет. а д
46. дл2) печ50. 3. Не
2
ати Не ти я пе ати
п еч а е д л Н е д л
т и лВя печ
я Н ВС және чАС и
ат қабыр- ча д
чати
АВС е длүшбұрышының и АВ, пе я пе Не ати
Н
ғаларының п е ча т л я
ұзындықтарыне д(кіші кесінділер Н е д л
т и л я печ
д
еча
ти Не
ұзындықтарын
а
1и
т
см деп алып) жазыңдар.
ти
1) ВС қабырғасы
яп АС қабырғасынан
Н ати
неше есе
чат дл
еч ати ұзын? Н е дл а т и л я печ д л я пе Не
еча
ти
2) АС қабырғасыныңяп ұзындығы Не ВС
ати
қабырғасы- Н чат дл
печ
ч ның Н ұзындығының қандай
т бөлігіне тең?я л
яп е е а
ч АС қабырғасынан е л
д неше есе е д и я
3) АВ қабырғасы
ля п Н т и Н а т д л
ұзын?Не д ча еч Не
п е чати ч а ти д л я пе е д ля п печ
а
д 4) АС
дляқандай бөлігіне
қабырғасының ұзындығы ВС қабырғасы
чат еча Не
е чати ұзындығының Не а ти тең? ля пе д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и
А Н е
чСа ти е д ля п
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не I Н
тарау . ҚАТЫНАС и ЖӘНЕ дл ПРОПОРЦИЯ яп е
ати чат
д Не п печ
Не ч а ти е ч ти Қатынас
а1.1. е для и д л я
ати дляШамалар, е для и я печбөліндісі бойынша еча
ти
Не ч а т и сандар Н айырмасы
е ч ат бойынша е д л
немесе л я пса-
ти пе для
п Н ати Не
д
ати
еча е для
лыстырылады.
Н е т и л я печ печ
Н ат и ч а е д л я
печ
Шамаларды олардыңлябөліндісі пе бойынша Н ати
салыстырған д
жағдайда
Не
ати для сөзінің д печ ати
печ Н е
«бөлінді» а т и орнына Н е «қатынас» ч а ти термині д л я
қолданылады.
е л я печ
д
ти
я п Н а т и Н ч а т д л я п
е чати
Екі санның
для
бөліндісі соллясандардың
е д
қатынасы
я п еча аталады.Не
деп
еча
ти
я п Н е т и Н ат и д л я п
п е Екі
Н е дсанның қатынасын
ти Н е әріптермен ат и жазсақ: дл я печ
для ч а
ти я пе е :длb немесе
a чат Не
п еча е дл Н и . л я пе еч
е дл
я Н
п е ч а т и a
п
а
еч b
т
Н е д
печ е дл a санының Не ти немесе еa-ның ля пb-ға қатынасы. е
е д л я Н
Оқылуы:
п е ч ат и b санына қатынасы
п е ч а Н
д
Н ати Мұндағыляa – қатынастыңНеалдыңғы для мүшесі, b – қатынастың еч соңғы Н
я печ мүшесі. Не д т и а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
ча т дл я д л Оқылуы: я п е Н
л я пе Не Мысалы,
ати Не : 8 чати
24
дл я
Не
д
ат и л я п е ч алдыңғы
д л п
соңғы
я е 24 және Не 8 сандарының
пе ч д Не ти қатынасы я п
немесе
Не
мүшесі мүшесі
для п е чати п еча Н е дл қатынасы. ти дл
Не чат и
для е дл я 24-тің 8-ге
п еча Не
д
ти Не
д
для
п Тапсырма. Н Ұзындығы ати 14 см НАВ кесіндісін печ
ат (суретте Не
л
дкішірейтіліп
Не алынған) ат и л я печCD кесіндісімен д л ясалыстырыңдар еча
ти Не
п е ч ұзындығы е д 7 см
Н е т и (1.1-сурет).
л я п
я Н ча ти ч а д
дл я пе Не ти
Не А ти
ч а д л я пе е д лВ п еча Н
Не С ати Dпе для ат
п еч е для Н е т и л я печ
Н чат и еча д
для Сұрақтарға
1.1-сурет
и Не? ти я пе ля п Не ати
п е ча жауапдлберіңдер.
е Н е д
т и л я печ
Н 14 чат и ча д
ати для я пеқандай? Не ати
Не 1. 14ч:ат7инемесе д л я пе
қатынасының мағынасы
е д л печ
п е Н е
7 и Н т и д л я
чати Не 2. 7 : 14 а и
тнемесе 7 ля печ д л я пе печ
ати
п еч е д
қатынасының мағынасы
Н е қандай? т и л я
для Н ати печ
а Не
д
еча
ти Не Сандарды а т и
14
л я печ д л яқорытындылаңдар. еча
ти
е ч қатынасы е д
бойынша салыстыруды Н е и я п
яп Н
14 я печат
и чат дл
еч ати Н е дл а т и л д л я пе Не
еча
ти
п 1) 14:7
е ч немесе д қатынасы AB кесіндісінің
е ұзындығы
и CD я п
яп Н7е ати Н чат е дл
е ч ати Н е дл а т и л я печұзын екенін көрсетеді. д л я пе Себебі 14Н = 2;. печат
яп кесіндісінің еч
ұзындығынан ед 2 есе Не 7 Не для
и д ля п 7 Н еч ати п ечати
а т е п для кесіндісі я печа
я печ Н2) 7:14 немесе
п е чати 14 қатынасы е для CD кесіндісінің Н еұзындығы AB
и
д л
для Н т и 1я печа
т дл
ати ұзындығының е 1 и п еча 7 Не
ч Н т я =
д л еч
е дл
пе а .
ля п
-індей екенін көрсетеді. Себебі
для л я печ2 Н а т и Не 2
14 ч а ти е д
е дл
я
ч а т и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
е дл Не ти я е ч
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Н и е
ти
Екі чсанның
е а
қатынасы чатсанның екінші
бір е дл саннан неше есе үлкен для
п
ти екенін л я пнемесе бір сан д л я пе санның Н
екінші қандай п е ч ати
бөлігіне тең Н еекенін ати
Не
д
ати Не ч ати е для л я печ
көрсетеді. пе ч п е Н ат и д
Не а т и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
пе ч е
палдыңғы мүшесін Н атимүше етіп, д
ти Егеря берілген
дл
қатынастың
для
соңғы
печ Не ал ати
еча соңғы Н е мүшесін и
алдыңғы
т Н е
мүше етіп, т и
орындарын
а л я
ауыстырып
д жазсақ, онда я печ
ати берілген ля п для алынады.
Н ати Не
д
ти
печ е дқатынасқа кері қатынас
Н е ти л я печ п еча
a печ мен b қатынасы пе – өзара кері Н қатынастар. ати Не
д
ечати е для
қатынасы
е для и я печ еча
ти
я п bН 3ечати a Н 2 еча т д л я п
п қатынасы мен для пқатынасы – өзара Не кері қатынастар. ти дл
чати
Мысалы,
для 2 еча Не ти
я п е Н е т и Н е 3 ат и д л я п
я п еча
л ча еч Не ти дл
ч ати Қатынас я песанның бөліндісі
лекі ля п
дболғандықтан, бөліндінің п еча
негізгі қасиеті Не а
п е е д
для қатынастаНда сақталады. ч а
чат Не
е дл
я Н
Қатынастың екі мүшесін п е ч а т и де нөлден өзге п
а т
ечбірдей санға Н
д
екөбейтсеканемесе т и е д ля п
ати я я
дл тең қатынас еч Н
печ е дл берілген
бөлсек, и қатынасқа Не ти шығады. ля п е
е д л я Н
п е ч ат п е ч а Н е д
Н ати дл:я 12 = 5и: 6. Демек, для еч 5:6 Н
я печ Мысалы, Н е10 т Не 10 : 12чақатынасын ти ля п
қысқартып,
д п
Не
л
д қатынасы и түрінде жазуға п
а
еч болады. я пе Н е
ч а ти е для
л я пе Аттас шамалардың Не и
ат(ұзындық, Не масса, чуақыт) ати қатынасындля табуда я
д
Не олардың а ти бірдей өлшемменл я п е ч
алынған мәндері д л я п е
жазылады. Н е
для Мысалы, 75Несм-дің 1 чм-ге ати қатынасын еча
табайық. е дл дл
ечат и
для е дл я
3 2 я п е3ча 2
п е Н
ти см. 75 : 100 =п1еча:тнемесе 0,75 и л
для 75 сми= 0,75Нм; 1 мпе=ча100 д 1 .: и
Не : 1 = 4печ5ат д
Не ч ат д л я е д л я 4 5 Не
п е е Н шама алынады. т и дл я
для
Әртүрлі шамалар Н қатынасынан ати жаңа еча Не
Не Мысалы, ат и жүрілген л я
жол печұзындығының дсол л я пжолды жүруге жұмсалған еча
ти Не
п е ч е д Н е т и л я п
я Н ча т и еч а д
дл
уақытқа қатынасы – жылдамдық. Не ти
Не ч ати д л я пе 80 е д ля п п еча Н
я
Егер е
п s = 80 км; Н t е= 5 сағ болса, ти v= Н =16 ати v = 16екм/сағ.
км/сағ. д л я
д л ч а п е ч Н и
Не ти я пе 5 для екі санның печ
ат
еча
Үшя пнемесе оданНкөп е дл сандардың и Н
қатынасы е т и қатынасы д л я
дл чат еча Не ати
и Не қарастырылады.
сияқты
ч а ти д л я пе е д ля п печ
ати Не1. Екі санның а тиқатынасы дегеніміз л я пе не? д л я пе печ
ати
для Н қатынасчқалай ат табылады? ча д
я пе Не ати
чати пе
2.еБерілген қатынасқа кері
Н ч а ти д л я е д л
я печ
3. Берілген п е қатынасқа тең қатынас
е қалай табылады? Н т и л
д
еча
ти
1. Қатынастарды е ч оқыңдар: е д Н е и я
яп Н ати 1 печа
т дл
еч ати 1) Н е дл
9:2; 2) а
7и
т 3) 10:3; л я печ4) 15 ; 5) 2
д л я: 5. Не
еча
ти
п е ч ; д е и я п
яп 4 Не и
ат18 Н 3
чат дл
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
для A ча еч Не
п е чат2.и ҚатынастардыНе ч а ти д л я пе е д ля п печ
а
ля п е жазыңдар:
Н е и Н т и д л я
д для печ
ат еча5-ке; Не
е чати 1) 8-дің Не5-ке; чати 3) 0,6-ның л я2-ге; ля п
5) 0,25-тің
д еч
для
п 2) 15-тің 7-ге; л я пе 4) 1,4-тің Н
д
е 7-ге; а т и 6) е
Н 0,8-дің 0,5-ке. ч а ти е д ля п
е и для
еч а т п е ча Н е
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 3. Қатынасты Н
оқып, есептеңдер: и дл п е
ти
еча18:6; чат Не ти 78:3; Не для
ти л я п1) 3) д л я пе
9:5; 5) 133:19; п е ч а7) ати
Не
д
а ти Не ч ати е для л я печ
ч
пе 51 пе 245 Н и
ат 121 д
ати для2) для;
96
печ8) Не ати
Не а
;
т и 4)
Н е
ч ат 6)
и ;
е д л я .
л я печ
пе3ч 8 п е 35 Н ати11 д
еча Н е т и Н е а ти д л я я печ
а пе ч е л
ати
4. Қатынасты печ қысқарту ларқылы
д я
оған тең Н қатынасты атитабыңдар: Не
д
ати
Н 24 ечат и 99 ч а 125 е д 16 л я
1)ля п; ; для пе 5) ; Н 7) ати Не
д
п ечати е д 15 и
3)
12Н е т и
75 л
60я п; еч п еча
ти
еч пе Не ти
е чати ля п
2) д21:49;
е
4) 80:15;
Н е для 6) 42:45; и 8) 126:27.я п еча Не
еча
ти
я п Н т и а т д л я п
ч ати 5. Қатынасқа ля п для жазыңдар: п еча Не а
п е Н е д
ти
кері қатынасты Н е ат и дл я печ
ти я пе 3) 9:4; е для5) 17:5; и 7) 12:11;я печа
т Не
еча е дл
1) 7:5; еч
я п Н т и Н а т д л ля п
е дл п е ч а
я п еч Н36е а т и е д
ати 3
для
11
; Не д6) л 3
. ля печ Н
л я печ 2) Не;
а
4)и
т
; ти
ч а 8)
е д ля п
е
е д 8 п е ч 8 2п е 13Н а т и е д
Н ати для для еч Н
я печ 6. 1) Екі Н есанның т и Не тең. Оның а ти соңғы мүшесі д ля п 7-ге тең. п
Не
д л
и п еч а
қатынасы 3-ке
я пе ч Н е
ч ати е для
ча т я
дл алдыңғы д л п е Н
л я пе
ҚатынастыңНе ати
мүшесін Не табыңдар. чати е для ля
ч е
Не
д
ч а ти2) Екі санның д л
е
я пқатынасы 2-ге етең. д
п
ля Оның алдыңғы мүшесі Н
п е чати тең. Не д
8-ге
пе е Н ти я
для Соңғы Н мүшесін
п чати
табыңдар.
е п еча Н е дл ти дл
Не чат и
п е е Н т и л я
для 7. Қарлығаш Н
18 м/с чати
пежылдамдықпен, еча
я пбүркіт
ал 36 м/с д
Нежылдамдықпен ти д
Не ч ат и
е
п ұшады. Н е Н и дл я
для еча
ти чат Не
Не 1)ат и
Бүркіттің ұшу л я пжылдамдығы д л я пе
қарлығаштың ұшу жылдамдығынан п еча
ти Не
дл я Н ча т еч а д
Не
қанша көп?
я пе ля п Не ти
еч ати д л е д я п еча Н
л я п2) БүркіттіңНұшу е жылдамдығы
а т и Н
қарлығаштың ч атиұшу жылдамдығынан е д л
Не нешечатиесе көп? е для е для печ
для 3) Қарлығаштың чат
ұшупжылдамдығы бүркіттің ечаұшу жылдамдығының Не ати
и Не ча тибөлігіндей? д л я е е д ля п печ
п е
қандай Н е и Н т и д л я
ати
8. Қорапшадағы
для Н
қызыл қарындаштар ат санының көк чақарындаштар д
санына
печ Қорапшадағы я пе қарындаштар Не қызыл чати
чати Не қатынасы ч а ти5:3 қатынасындай. л я д л көк пе
я пе ед
Нқандай а ти Не чати для
т и д л
қарындаштардың бөлігіндей?
е ч п е Н е ти
еча Не
е ч ати е д ля п Н3 е для и я п еча
8я п 3Н 8ати т дл
ати е дл ; ати B. ; ляC.печ ;
A. D. . ля печа Не ти
п еч Н 5 е ч 5 д 3 8 е д я п еча
яп Не Н чат и дл
ати
ати е дл и печВ я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
для ча еч е
п е чати 9. Мына Не формулаларды ч а ти «қатынас»
д л я пе сөзін пайдаланып, е д ля п оқыңдар: Н печ
а
д для s s S ат C ча Не
vти= ; t = ;длaя =печ; b = .; n = д . ля пе
S
е чати Не а еч
для
п
л я пе ч t Н е
v b
а т и a Нa е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не
10. Есептеңдер: Н ат и дл яп е
ати печ жол жүрді.
ти 1)
л я печ
Пойыз 3 сағатта 255
д л я км Не
д Не ати яп печ
Не Пойыздың ч а ти жылдамдығын е ч
қатынас түрінде е длжазыңдар; и л я
ати пе п
для 108 бетті
Н чат ед
Нжұмыс ати
Не2) дляПринтер и 12 минутта
Н е ти шығарды. л я пеПринтердің печ
ч а т е ч а е д л я
ти пе п
для жазыңдар;
Н ати Не
д
ати
еча
өнімділігін
е для
қатынас түрінде
Н3) 4 кг кәмпиттің ат и құны 1500 ч
тг.а Кәмпиттің е д
бағасын қатынас түрінде л я
д
печ жазыңдар.
ч ат и
е д л я
л я печ
печ я пе Н ати Не
д
п ечати 11. Егер е д5ляжәне 9 сандарының
и Н е длқатынасы
т и 1,8-ге тең я печ қай сан қаты-
болса,
л п еча
ти
печ пе Не ти Не
е чати
настыңлалдыңғы
д я
мүшесі, қай
е для сан соңғы мүшесі?
я п еча еча
ти
л ча
я пе өзгереді, егер: печ Не ти Не
дл
ч ти Қатынас
а12. лқалай для п еча а
п е Н е д
ти Н е и
ат арттырса; дл я печ
для 1) қатынастың ч а
алдыңғы мүшесін
яп
3ечесе Н е и д л я
ти 2) қатынастың я пе соңғы мүшесін е дл2 есе арттырса;
чат Не
е дл
я Н
п е ч а т и
п
а т
еч есе кемітсе; Н е д
ати 3) қатынастың я алдыңғы мүшесін дл я 2,5 еч Н
печ е дл Не 1,2 есе чкемітсе? ти ля п е
е д л я 4) Н
қатынастың
п
соңғы
е ч ат и мүшесін
п е а Н е д
Н ати я
е дл қатынасын для еч Н
я печ Шамалардың Н т и Не а ти д ля п п
Не
д л 13.
и п еч а қысқартыңдар:
я пе ч Н е
ч ати е для
т
ча 500 кг ; е дл я 75 см е д л 12 мин п е Н
л я пе 1) Н ти
а3) Н
; ати
ч5) ; е для я
Не
д
а ти 2 т
л яп е ч 6 м
д л я п е 1 сағ Н
пе ч д е и мин я п
для 2) и3 ц ; Не ати56 дм ; Н
ч4) чат30
е6) е дл дл
е
т кг
ча750 для

е дл я ;
.
я п еча
п е 16 дм Н чат
2и сағ л
д
Не 14. Бөлшек а т и сандардың л я печ
қатынасын натурал д л я пе
сандардың қатынасы п еча
түрінде
ти Не
д
для жазыңдар: Н ати чат дл
е ча т и
д л я е д л
я п еча Не
я п 2 1 Н е 5 т и 3 Н а
ч :
5 т и 2 д л
дл ча я п1е Не ти
Не 1) 5ча:т3 и ;
д л я3)пе 6 : 8 ; е дл5) ;
п еча Н
я п е Н е т и Н 12 ати15 д л я
Не 2) 4 ч:а1ти; дл4)я п3е 1 : 2 1 ; е ля п1 : 1 7 .
д6) печ
ат
для 7 2 и 9чат 6 8 еча12 Не
и Не я 1п⋅е7 ля п ати
п е ча т 3 6
е д л3 7 Н е д
т и л я печ
Үлгі. 1-тәсіл. :Н = и
=ат = 7 : 10; ча д
ати для 5 7 5л⋅я6п2еч 10 я пе Не ати
Не ч а ти д е д л печ
для 2-тәсіл.  3 Н   6 ечат еча Не
д
ати
чати Не ч а ти  ⋅ 35  :для ⋅п35  = 21 : 30 = 7 е: 10 д л.я п печ
п е  5 Н  7 е  ати Н т и д л я
для ча Не
еча
ти
ати чат е дл
15. Мирас якітаптың 60 бетін
Н оқығанда, оқылмаған 15 беті қалды.
Кітаптың а т
Мирас и оқыған я печ ол оқымағандбеттерінен
беттері
л л я пе неше Несе
еча
ти
ати
артық? е дл и печ я пе Не ат
яп е ч
Н
2) Кітаптың п е ч а
Мирас т оқымаған е л я
д беттеріиол оқыған Н
д л
е беттерінің т и қандай л я печ
для Н ча т еч а д
ля п Не
п е чати бөлігін Не құрайды?
е ч а ти д л я пе е д я печ
а
ля п Н е и Н т и д л
д 3) Кітаптың для Мираси оқыған беттерінің чат кітаптың барлық ечабеттеріне Не
е чати қатынасы Не неге тең? а т л я пе д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
чати
д еч пе Н
п е2–3416 Не ч ати д ля п е для п
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 4) Кітаптың НМирас оқымаған и беттерінің дл кітаптың барлық е
беттеріне
яп
еча
ти чат
ти л я пқатынасы неге тең? д л я пе Не
д Не п печ
Не ч ати е ч ати е для и д л я
ати пе для
п С Н печ
ат Не ати
для е и я печ
Не ч а т и Н
е ч а т е д л
и д л я
пе п Н атжазыңдар: Не
еча
ти 16. лСөйлемнің
д я
мағынасын для «қатынас» түрінде оқып,
печ ати
Н е 1) Әрбір а т иүшінші Н е
тотықұс а
жасыл
ч т и түсті; е д л я
л я печ
печ пе
ляекінші Н ати Не
д
ати ляГүлзардағы д печ ати
печ е д2)
Н а т и
әрбір Н е он
ч ат игүл – раушан
е д л я гүлі;
л я печ
3) Әрбір еч бесінші бала –лсары пе бала; Н ати д
ечати е д ля п Н е д я и я печ Не
еча
ти
я п Н 4) Ормандағы а т и әрбір жиырмасыншы ч а т құс – д л
тоқылдақ. я п
я п е Н е т
С
и Н е а т и д л я п
я п еча
л 17. еча печ
1.2-суретте кескінделгенНе сынық атисызықтың дл
е ч ати е д ля п Н е для и я п ечмүмкін Не
я печа
п ти буындары атұзындықтарының дл болатын
м
для НА ч а е ч е и д л
5с
я пе ля п Н т Не
е ч ати
д л 4 см қатынастарын
е д жазыңдар.
я п еча еч
яп Не Н и
е дл

п е ч ати п еча
т
Н е дл а т и е д ля п
печ е дл ля п
3с
л я Н D ат и Не ч ати е д ля п
е
д е ч п е Н т и д
м
Н е ати я п для еч а Н е
я печ Н е дBл т и Не а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е

ча т дл я
1.2-сурет д л п е Н
л я пе18. Сыныпта Не 15 ұл,ча18 ти қыз бар. Не чати для я
Не
д
а ти л я п е
пе ч д Не3) 15 ти ля п
1) 15 ;Н е
18
для 2)ечати ; п еч;а 4)Не д18 и дл
Не и п дл я+ + 18 печат Не
для
15 18
чат 18 15 15
для қатынастары Н қандай и
атмағынаны білдіреді? чат Не
д
ти Не
д
е ч
п 1) Дәптерге е д Н е и я
для
19. Н қабырғаларының ти қатынасы: еча
т дл
Не еча
пС. я птік Не ти
е ча
А. т и
2:3; В. 7:4; д л я 5:5 қатынасындай е д л төртбұрыш салыңдар.
я п еча Не
я п Н е ти Н а т и д л
л п
Не Тік төртбұрыш қайпежағдайда квадрат яболады?
е ч ати д л я е д я п еча Н
л я п2) Тік бұрышты Н е параллелепипедтің
а т и Н өлшемдерінің ч ати қатынасы:е д л
д еч п е Н ат и
Не
ечати
А 5:4:3;
е ля п
В д6:5:3; С 7:7:7 е
Н
для
қатынасындай.
и я печ
п Н и т
а болады? д л
для Тік бұрышты параллелепипед чат қай жағдайда ечкуб Не ати
и Не ч а ти д л я пе е д ля п печ
п е е
Н жазып көрсетіңдер: и Н т и д л я
я
20. д лҚатынас түрінде еча
т ча Не
ати Не 1) 5:12 а тиқатынасының л я палдыңғы д л я пе печ
ати
п е ч е д и мүшесін Н е 30 санымент и алмастырсақ, л я
для Н чат соңғы мүшесі еча тең болуы д
я пнеге Не керек? чати
чати Не қатынас ч а и
төзгермеуі үшін,
д л я пеоның д л пе
2) л я пеқатынасының
5:8 Не соңғы мүшесін а ти Не
56 санымен чати
алмастырсақ, для
қатынас
е
т и д е ч п е Н ти
еча Не өзгермеуі
е ч и
атүшін, оның е д ля п
алдыңғы мүшесі неге
Н е дл я болуы керек?
тең и я п еча
яп Н
еча
ти чат дл
Сырт а т
пішіндеріи бірдей л я псақиналар 7 д л
қорапқая пе салынған. Не
Әр я печа
ти
п е ч д е и
яп Не саны бірдей. ати Бір Нқораптағы чат дл
ати е дл
қораптағы сақиналар
и печ я пе сақиналардың Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е л я
д 109 г, ал Н
д л
еқораптардағы т и л я печ
әрқайсыcының массасы Н т и қалған а сақина- д
для әрқайсысының ча еч Не
п е чати Не
лардың ч а ти массасы
д л я пе 110 г. Көрсеткіші е д ля п бар таразымен печ
а
д я
длөлшеп, ат чақай қорапқа Не
печ я пе
бір рет әрқайсысының массасы 109 г сақиналар
е чати Не а т и л я д л еч
для
п салынғанын
л я
ч
пеқалай табуға Н
д
е болады? ати Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е қатынасы 200-ге Н ч ати
Не Көшенің ені 50 Н
м. Оның и
ұзындығының еніне тең.е
е дл яп
22.
ати чат
ти л я печ
Көшенің ұзындығы неше д л я пекилометр? Н е ч ати Н е дл ати
д Не п печ
ати 23. Тік пе
для төртбұрыштың для
п
периметрі 32 см.Н Оның пұзындығының еча
т Не еніне чати
Неқатынасы Н е и л я е
п еч и
ат 5:3 қатынасына пе а т
ч тең. ТікНе төртбұрыштың д
а т и ауданын
е д ля п
еча
ти
е дл
я для еч Н ати
Нтабыңдар. ат и Не ч а ти е д ля п л я печ
ати 24*. Құйманың печ я пе
длмыстың
Н
печ
ати Не
д
ати
печ е для құрамындағы
и Н е т и
массасының л я
қалайының массасы- печ
печ 1,4-ке тең. Құймадағы пе Н г. Құймадағы ати Не
д
на қатынасы
е для и
мыс 420
я печ қалайы
еча
ти
я п Н грамм? а т и Н ч ат д л я п
неше
я п еча
л
я пе
ча печ Не ти Не
дл
ч ти Біріншідлқорапшадағы
а25. для
18 қарындаштың 12 қарындашы п еча көк түсті. а
п е е
Н қорапшадағы ти е
Н қарындаштың ат и дл я печ
для Екінші ч а 12
яп еч 9 е
қарындашы
Н көк и түсті. д л я
ти Үшінші дқорапшадағы я пе е дл
чат Не
п еча е л 24 Н қарындаштың и 20 қарындашы л я пе көк түсті. еч
е дл
я Н
п е ч а т и
п
а т
еч оған қарамай Н е д
ати
Егер қорапшалардың әрқайсысынан, я 1 ечқарындаш Н
печ
я
е длқорапшадан е дл қарындаш
Нтүсті ти ля п е
е д л я алсақ, Нқай
п еч а т и көк
п е ч а алу
Н е д
мүмкіндігі
а
көп?
т и е д ля п
Н чати я
е дл Қазақстан для еч Н
я пе26. Ертіс Н т и Не арқылычаөтетін ти д ля п 1700 км. п
Не
д л
и
өзенінің
п еч а жері
я пе ұзындығы
Н е
ч ати е для
т
чаАКТ көздерін я
длпайдаланып, д л е
п дейінгі Н
л я пе Не ти
аоны
ЕртісНе өзені ұзындығын ти
чаЕртіс
(ондыққа
для я
Не
д жуық
ати мәнін) яп
тауып,
л
е ч жазып алыңдар.
д л я п е өзені Н еұзындығының е чати Н е дл
для қандай Не Қазақстан
бөлігі чати жері арқылыяөтеді? еча е дл дл
е ч ат и
д ля е дл я п еча
п е
Н түйіні. чати Н чат и д л
для Тақырыптың пебөліндісі а санының я пеb санына қатынасы Не ти д
Не ча т
аесанының и b санына
деп Не
п е Н и дл я
для аталады. Н ати чат Не
Не ат и л я печ д л я пе п еча
ти Не
п е ч е д a ати Н е т и л я
я
дл Жазылуы: Н еч а д
Не
а : b немесепеч .
ля п Не ти
еч ати д л я b е д я п еча Н
л я п Н е а ти Н ч а ти е д л
1.Не д а > b болса,
Егер пе ч е
п а санының Н b саны- чат и
чати для для е
л я п е Н е а-ның а т и
b-ға қатынасыН е
ч ат
нан и неше ля п
есее артық
д
и ед печ е
п екенін көрсетеді. Н ати
2. НЕгер а <пеbчболса, ати е для е для и я печ
Н и Н т
ачасаны b санының д л
ати для чат я пеқандай Не ати
Не ч а ти д л я пе е д л бөлігі печ
для печ
ат еча
я пекенін Не ати
чати
көрсетеді.
Не ч а ти д л я е д л печ
я Н ати ча д
еча
ти Н е дл 18
а т и л я печ д л я пе Не
еча
ти
Мысалы, п1) е ч = 3 . 18Н–е саны д 6 санынан 3 Н е
есе артық. и я п
я ати чат дл
еч ати Н е дл 6
еча
ти
яп 6 1 Не ати 1 бөлігіне Н чат дл
ати е дл 2) 18а=ти3 . 6 саны 18лясанының печ я пе
тең. Не ат
яп е ч Н
п е ч е д 3
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
а
ля п е Н е и 2Н т и д л я
20. 1) 72; 22.
для
10 км. 23. 60 см . 24. чат
300 г. 26. . еча
2
д Не
е чати Не а ти л я пе 5 д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
ебөлу Н ч ати
Не Н 1.2. Берілген и қатынаста дл яп е
ати чат
д е п печ
Не 1-есеп.
ч а ти Шебер Н18 сақина е ч ати
дайындаған е для
уақытта оның и шәкірті 12 л я
сақина
ати пе п
для жұмысиістеп, 180 сақина
Н ат ед ати
для
дайындайды. Олар бірлесіп е я печдайындады. НШебер неше печ
Не ча т и Н
е ч а т е д л л я
ти пе
сақиная дайындады? Шәкірті
для
п
неше Н
сақина дайындады? ати Не
д
ати
еча е дл1-тәсілмен. Н е т и л я печ печ
Н а т и Ш е ш у і . еч а
Шебер мен е д
оның шәкірті дайындаған л я
ати печ ля п немесе 3:2 Н ати Не
д
ше-ечати
печ е для
сақиналардың қатынасы
Н е д18:12
т и л я печ
қатынасындай. Демек,
п
Н т и а д
и бер барлық п
а
еч сақинаның 3 лбөлігін, я пе ч ал шәкірті Н е 2 бөлігін ати дайындаған. е д я
л
ча т я
дл cақиналар д е ч Н ти
я пе БарлықНе т и Не
5 бөлікке сәйкес. атиОнда бір ебөлікке: д ля п 180:5=36 сақина я п еча
еч а пе ч Н ти дл
е чати сәйкес. е ля п шебер 36·3=108
дСонда Н е длясақина,и ал оның шәкірті я п еча 36·2=72 сақина Не
еча
ти
я п Н т и ат д л я п
л дайындаған.печа печ Не ти Не
дл
ч ати ля для п еча а
п е е д
2-тәсілмен.
Н ти Н е ат и дл я печ
для ч а
чат Не
п еча е дл Н и л я пе Кесте еч
е дл
я Н
п е ч ат и
п еч а т
Н е д
ати Барлығы е длҚатынасы я дл я еч Н
печ Не
Дайындалған и бөлікке для пДайындалған
тБір е
е д л я (сақина)
Н
п е ч а т и
бөлік есебімен п е ч а сәйкес Н е сақинаа т исаны е д ля п
Н ати е дл
я для еч Н
я печ Н т и Не а и
тсақина д ля п п
Не
д л
т и я п еч а
3 ля пе
ч Н шебер ча3т6и• 3 = 1 0 8 Не для
е
ча 180
18 : 12
дл
немесе шебер
ед п е
л я пе Н3е: 2 атишәкірті Н 2 180ча и
: т(3+2) = 36 е для ля
ч е
Не
д
ч а ти д л яп е
д л я п Н шәкірті
п е ча6т•и 2 = 7 2 Не д
3
я
для п е чати п еча Н ти дл
Не и
чатЖауабы: е108 длясақина,и72 сақина. е дл я п еча Не
п е Н Н т и д л я
для печ
ат еча
я пдайындалды. НеОндағы чтұздың ти д
Не ч а т и
2-есеп. 350 глятұзды
д
су ерітіндісі
е д л п е а Не
яп е е Н и дл я
длмассасының Н
судың чати
массасына қатынасы 2:5чатқатынасындай. Не
Ерітінді
Не құрамында а т и неше л
грамм я петұз бар? Неше д л
грамм я пе су бар? п еча
ти Не
дл я Н а т а
еч су барлығы д
Ш е ш у і . 1) Ерітінді
Не 2+5=7ч(бөлік, печқұрамындағы дтұз ля п
бен Не неше бөлік? ти
е ати массасы д л ябойынша). е я п еча Н
Не 2) Бір
ати
бөлік неше грамм?
чЕрітіндідегі длянеше грамм?
350 : 7=50 (г).
е для печ
п
3)е Н етұз и 50 Н · 2=100 (г). т и д л я
для 4) Ерітіндідегі чат еча Не ати
и Не ч а ти су днеше
л я пе грамм? 50 · 5=250 е д ля п(г). печ
я
длЖауабы: 100 г,Н 250 г. ечат ча Не
д
ати Не Берілген а ти қатынаста л я п үшін: д л я пе печ
ати
п е ч е д бөлу
и Н е т и л я
ля берілген қатынас Н ат ча ед
чати Не
д1)
а ти л я печ
мүшелерінің қосындысын
д л я пе табу керек:Н2+5=7;печати
пе ч д Не 350 чати ля
для Неқосындыға чатибөлу керек: я пе
350
;е д
т и е 2) санды табылған п е ; немесе Н ти
еч а Н
е ч ат и
д ля е дл7 2+5 я п еча
е Н и
ля п Н (бөліндіні) ати қатынас чат әрқайсысына Не
дл
еч ати Н е дшыққан
3)
а т
нәтижені
и л я печ д л я пе
мүшелерінің
п еча
ти
п жеке-жеке көбейту е ч керек. д е и я
ля п Не ати Н чат дл
ати е–дерітіндідегі и печ я пе Не ат
яп е ч Н
х
п е ч а т тұз массасы,
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
для су массасы. печа еч Не
чати ля п
у –еерітіндідегі а
п е Н ч а ти д л я е д я печ
ля п е Н е и Н а т и д л
для чат y =
д 350 350
еч(г). Не
чати ти 2 + 5 для пе ля п
x= · 2 = 100 (г); · 5 = 250
е Не а д еч
ля п
п ч 2 + 5 е
для л я пе Н е а т и Н ч а ти е д
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Н и А дл яп е
ати чат
д Не даярланған п печ
Не Мыс пен для
27. мырыштан құйманың массасы 720 г. Құйма
ч а ти е ч ати Н е и д л я
ати пе
құрамындағы
для ля п
мыстыңдмассасының мырыштың ат
массасына
печ Не
қатынасы ати
Не7:5 қатынасындай. а т и Н е
Құйма құрамында ч ат и неше е д л я
грамм мыс, неше грамм л я печ
еча Н
мырыш
е бар?
т и Н е а ти д л я я печ
а ч е л
ати 28. Қоспадағы печ я пе
длкүмістің
Н ати
печ қатынасыН 5:3 печати
ед
печ е для алтын
и мен
Н е т и массаларының л я
Н чат ча д я
а ти л я пе
қатынасындай. д л я пе Не
е чати Н е дл ти
я пе
ч
1)Н16
д
е г қоспада т и қанша е
Налтын бар? ати д л я п
я п еча
ч а пе ч Не ти дл
чати я пе
2) 56е гдлқоспада длябар? еча Не ти
я п е Н т
қанша күміс
и Н е ат и д л я п
я п еча
ч ти AOВ жазыңқы
а29. ля п дOлятөбесінен п еча Не а
п е Н е д бұрышының
ти Н е ат и OD сәулесі
дл яжүргізілген. OD печ
для ч а еч е
Н 5:4 қатынасындай и д л я
ти сәулесі оны е
я пградустық өлшемдерініңля п қатынасы чат Не
п еча е длBOD бұрыштарына Н е дбөледі. и л я пе еч
е дл
я AOD Н
және
п е ч ат и
п еч а
AODт және BOD
Н е д бұрыштарының
ати градустық ля дл я еч Н
е дөлшемдерін ля п
табыңдар.
л я печ Н а т и Не ч ати е д ля п
е
Н ати е дл
я для еч Н
я печ Екі коммерсант
30.
Н
бірігіп,
т и Не
коммерциялық
а тижоба жасады. д ля п Жобаның п
Не
д л жұмысы
и үшін ябірінші п еч а коммерсантл17 я
ч
пемлн тг, ал екінші Н е коммерсант
т д е Н
ча
я пе 18 млн тгНжұмсады. е дл ти
аКоммерсанттар Не чати
коммерциялық для
жобаны
п
жүзеге я
д л е ч п е Н е ати е дл
Не ч ати
асыру нәтижесінде д л я п 10,5 млн тг пайда д л я тапты. Олар пайданы п е чқалай Н
я
для бөліседі? п е чати п еча Н ти дл
Не чат и
д
Не а т и л я печ B
ти Не
д
п
дл я Тік төртбұрыштың Н ати 42Н см. Оның чат ұзындығының Не
дл еніне и
я пе
31. периметрі
Не т и я печ л чат Не
я п еч
қатынасыа
Н ед л
4:3 қатынасындай.
т и Н е
Тік төртбұрыштыңд
а т иауданын табыңдар.
д л я пе
дл
Не A. 115 ти ;
ча2
я песм ; ля смпе2ч; е см2. ати
D.Н120
асм B.л110 C. 108 еч Н
2
д
л я п еч
Н е д
а ти Н е
д ч
пе судың массасының е
п қанттың массасына Н ат и
Не Қантты
32.
чати
су ерітіндісіндегі
для е для печ
для
қатынасы 17:3 қатынасындай. чат Ондағы судың еча массасы қанттың
Не ати
и Не массасынан ч а ти 280 г артық. д л я пе Қантты су ерітіндісінің е д ля п массасы неше печ
ати Не
грамм?
а ти л я пе д л я пе печ
ати
я
е дл ойлаған
33. Гүлназ екі Н санның пқатынасыеча
т 8:5 қатынасына я пе
ча тең. Егер д
Не осы ати
чати Нсандардың: е ч а т и
д л я е д л
я печ
п е Н т и л
ти для
1)Неқосындысы
Н
39-ға тең; я2)пеайырмасы чати а
печ болса, Гүлназ Не
д
ти
еча е ч ат и
д л
1,5-келятең
е д я п еча
п е НВ чат и С дл
ойлаған ясандарды Н
табыңдар. ати
еча
ти
34. АВСD лтік п төртбұрышының
д я8 см (1.3-сурет). Не ати
ұзындығы Н чат дл
ати е ені и печ я пе Не ат
яп е ч 15 Н
см,
п еч а т АВЕ
е д л я үшбұрышы
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
ауданының для ВСЕи үшбұрышы пеауданы- ча еч Не
п е чати на Не
қатынасы ч а
2:3т қатынасындай. д л я АВЕ е д ляЕ п печ
а
д для чат еча D Н
е
чати я пе ля п
үшбұрышыныңНе ауданын, ВСЕ үшбұры-
е а ти л А д еч
для
п шының ауданын
л я
ч
пе табыңдар.Не д
а т и Н е 1.3-сурет ч а ти е д ля п
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 35. Теплоходтың Н меншікті ижылдамдығының дл ағыс жылдамдығына яп е
еча
ти чат
ти л я пқатынасы д л я пе
10 :1 қатынасындай. Не
Теплоходтың е ч ати
меншікті е дл
жылдамдығы
Н ати
д Не п печса-
Не ағыс ч а и
тжылдамдығынан е ч ати км/сағНартық.
24,3 е для Теплоход и ағыспен д л я 3
пе п ат Не
ати дляғатта қандай қашықтыққадля барады? печ ати
Не а т и Н е
ч а ти
е д л я
л я печ
ч п е Н ати ед
ти я пе
36. д лКомпьютерде длябіріншіикүні шығарманың печ 30%-ін, Нқалғанын ати
еча Н е т и
теруші
Н е а т д л я я печ
ати
екінші
ля п
және үшінші күндері терді. Н
для тергени бет санына яқатынасы
Оның екінші ати күні терген
ед бет
ати
печ е дсанының үшінші Н е
күні т л печ 5:2 Нқатына-
печ
сындай. печ Компьютердедл я пе екінші күні
теруші Н үшінші и
чаткүнге Не
қарағанда д
п ечати е27длябет артық и терді. Н е
Шығармада т и барлығы л
неше я пебет бар? п еча
ти
е чати 37. Теңдеуді для е для я п еча еча
ти
я п Н е т и
шешіңдер: Н а т и д л я п
ч ати ля п 1 дл2я п е1ча Не а
п е Н е 1д 2
ти ; Н е 1 и 1
т ; 3) е дл −
а= 4 я печ
для 1) + ч =
а 2)
1 яп
+ е ч Н 1 = 0
и , 7 . д л я
еча
ти x дл1я 2пеx 5 е длx x ат2и 1 д xля 2 пxеча
т Не
еч
п е Н 1
е дл
я Н 3 п е ч а т и
5 п еч Н е
3 а т и е д ля п
е д л я Н
Жауаптарын
п е ч т
таңдап
а и алыңдар:
Н ати А. 2; е дл я В. 5; е дляС. 3; D. 4. я печ Н
я печ Н т и Н а ти д л п
Не
д л
и
п еч а
я пе ч Н е
л я пе Не ати Не С чати е для ля
ч е
Не
д
ч ат иЕлдос төрт д л ясанп е
д л я п Н
п е чати2:3:5:8 Не д
38.
пе Не
ойлады. Ол Не ойлаған сандардың
ти қатынасы
е дл
я
для қатынасындай. п е чати
Бірінші сан мен п
үшіншіеча санныңНқосындысы ти84-ке Не дл
Не и
чаттең. Елдосе д ля е дл я п еча
п е Н и л я
для Н ойлаған ати
сандарды табыңдар. чат Не
д
ти Не
д
для
39. Шаруашылық Н ати
бірлестігі жерінің чат
20%-ін мал дл
жайылымына
Не печжерге бидай және я пебақша өнімдерін Не ти
е ч ат и
қалдырып, қалған
д л я е д л
я п еча Би-
екті. Не
я п Н е т и Н ат и д л
дл дай еккен жер еча
ауданының бақша печ
өнімдерін еккен жер
Не ауданына ти
Не
еч ати
қатынасы д ля п
5:3е қатынасындай. Бақша е дляөнімдерін еккен жер я п еча
ауданы Н
л я п Н ат и Н ч а ти е д л
д бидай еккен жер е ч
ауданынан 14 га кем. п е Шаруашылық Н бірлестігі ат и
Не
ечати ауданы
жерінің е ля п гектар?
днеше Н е для и я печ
п Н ат и ча т д л
и для печ я пе Не ати
Не ча т и
д л я е д л печ
40. Туристер
п е межелеген Н е жерге үш и күнде Нжетті. Олардың т и үш күнде д я
жүрген
л
для т
еч:а 5,6 : 4,4 қатынасындай. ча Не біріншічати
ати Не жолдарының ти қатынасы я п6 л я пе Туристер
ч а
я пеүшінші күнге
күні д л
Не қарағанда ти64 км артық
д
Не жүрді. и
атТуристер үш я пе
длкүнде
л ч а еч е
чат и д
Не неше километр п е
для
п Н ати
қашықтықты жүрді?
Н е т и л я печ
еча
ти Н е дл а т и л я печ д л я пе Не
еча
ти
*
41 . Үшбұрыштың е ч периметрі е д 51 см. Оның бірінші
Н е қабырғасы и ұзындығының я п
я п қабырғасы Н ати чат е дл
еч ати Н е дл
екінші
а т и ұзындығына
л я печ қатынасы 1:2 д л я пе
қатынасындай. НЕкінші
еча
ти
қабырғасы яп ұзындығының Не ати
үшінші Н
қабырғасының чат ұзындығына е дл
ати е дл и печҮшбұрыштың қабырғаларының я пе Нұзын- ат
яп е ч Н
қатынасы
п е ч3:4
а т қатынасындай.
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
дықтарындля табыңдар. еча печ Не
п е чати Не
Нұсқау. а
Үшбұрыштың
е ч ти екінші
д л я пқабырғасына бірінші
е д ля қатынаста 2 бөлік, я печ
а
ля п Н е и Н а т и д л
д для қатынаста ат ечқабырғасының Не
е чати
ал екінші
Не а т и 3 бөлік сәйкес. л я печҮшбұрыштың екінші д ля п еч
для
п екі қатынастағы
л я пе ч бөлік санын Н
д
е бірдей аету т и е
керек. НОл үшін: ати
ч е д ля п
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч Н ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
етабу керек. Н ч ати
Не 1) 2 және 3 Н
сандарының ең кішіи ортақ еселігін
дл яп е
ати чат
ти ЕКОЕ
л я печ(2; 3) = 6. д л я пе Не
д Не п печ
Не 2) 6:2=3 ч а тиболғандықтан, е ч ати қатынастың
бірінші е для екі мүшесін и де д л я
3-ке
пе яп Н ат Не
ати для 1 1 · 3Не д3л печ ати
Некөбейтеміз: а т и = = = 3 : ч
6 а
. ти
е д л я
л я печ
пе ч 2 2 · 3 6для п
е Н ати д
ти для печ Не ати
еча е
Н3) 6:3=2 чболғандықтан,
т и Н е а т и д л я я печ
а пе ч е л
ати пе для
екінші қатынастың Н екі мүшесінати деНе2-ге д
ати
печ е для 3 3 · 2 Н е
6 т и л я печ печ
көбейтеміз: печ 4 = 4 · 2 = 8 =д6ля: 8п.е Н ати Не
д
п ечати е для и Н е т и л я печ п еча
ти
е чат и Берілген для 1:2 және е для
3:4 қатынастарын 3:6 және 6:8 я п еча
қатынастарына
еча
ти
л немесе 3:6:8 еча қатынасына лтүрлендірдік. печ е
Демек,
Н үшбұрыштың
ти дл
ч ати қабырғаларының ля п д я п еча Не а
п е Н е д
ти
ұзындықтарыныңН е қатынасы
ат и 3:6:8
дл яқатынасындай. печ
для ч а
ати я пе е дл Бірінші
чат Не
п еч42 е дл көгөніс Н и л я пе еч
е дл
я * . Үш Н
дүкенге
п е ч а т и әкелінді.
п еч а т дүкенге Н е д
әкелінген
а т
көгөніс
и е д ля п
ати массасының я ечқатынасы Н
печ е дл
яекінші дүкенге әкелінген
иЕкінші Ндүкенге е дл көгөніс
ти
массасына
ля п е
е д л я 2:3 Н
қатынасындай. п е ч а т п е ч а
әкелінген е
көгөніс
Н
д массасының
Н ати для для еч 5:7 Н
я печ үшінші Недүкенге әкелінген
т и Некөгөніс чамассасынати ля п
қатынасы
д п
Не
д л қатынасындай.
и п еч
Біріншіа дүкенге әкелінген я пе е
көгөнісНмассасыечүшінші а ти е для
ча т дл я д л Н
л я пе дүкенге әкелінген Не ати массасынан
көгөніс Не 770 чаткг и кем. Үш ддүкенге ля п неше я
Не
д
т
тонна
а и көгөніс я п е
әкелінді?
л
ч
е ч а ти Н е дл
Не 43*. Шолпан, п е п Н ти Не
е чат и Дина д ля Жанат бақтан
және е
177 я
дл алма терді. Терген п
алмаларын
я еча
п е Н т и л
для әрбір иүймегеН Шолпан ати еча Не
д үймелери
Не а т л я печ3 алмадан, Дина д л я4палмадан бөлгенде
еча
т Не
д
п е ч е д Н е и я п
саны бірдей
для Жанати6 алмадан
болды.
Н Терген ати алмаларын әрбір чат
үймеге Дина 5 длалмадан,
Не печ үймелер саны я пе болды. Шолпан Не ти
е ча т бөлгенде
д л я е д л бірдей
я п еча
неше Не
я п Н е неше алма т и Н а т и д л
дл алма терді? Дина ча терді? Жанат нешееч алма терді?
Не ти
е е Н атиҚарбыз Н я
ля п
44.е дҚауын, қарбыз Нжәне асқабақтың е ч ати массасы 19 п е ч
кг. е дл
қауыннан ат и
Н 4 кг ауыр.
ечати Қауыне дмен ля п асқабақтың Н е для
массаларының и қатынасы я
2:1печ
п Н и т д л
для чат қарбыздың, яасқабақтың еча Не ати
и Не қатынасындай. ча ти Қауынның,
д л я пе е д л п массасын
печ
табыңдар.
ати
я Н 164 км жолды ат ча д
е дл я пе Не үш
45. Қаладағы ұзындығы жөндеуге жұмысшылардың
чати ти печ ати
Н
бригадасы п е ч а
қатысты. е д
Біріншіл я бригадада 7 е
жұмысшы
Н
д л бар,
т и олар 4 күн л я печ
для істеді. иЕкіншіНбригадада ати еча 5 күн жұмыс Не
д
еча
ти жұмыс
Не а т л я печ 6 жұмысшы бар, д л я полар еча
ти
істеді. Үшіншіяп бригадада Н 8 жұмысшы ати бар, олар 3 күн
печ
ат
жұмыс істеді. дл
Бригадалардың а т и әрқайсысы лнеше я печ километр жолды д л я жөндеді? Не
еча
ти
ати е дл и печ 1ля пе2 Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я 
 д
11, 1 : 3Н–е2  :1 т и л я печ
6, 6 · 1д, л6я:1, 32 Н т
ча  и 6  п21 еч.а д
и я пе 2) Не
п е чат46. 1) Не
е ч и
;ат
д л е д ля
я печ
а
ля 2 п Н е и  5 Н  3 а т и д л
д 6 е· 5д,л 5я:17 чат  3 + 1, 5 · ля печ Не
е чати 11Н а ти л я пе 6 д 4 еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не ти Н ат и дл яп е
ти ля п30. еча 5,1 млн тг, 5,4лямлн печ тг. 32. 400Не ти
ажәне 2,5.Не дл
д г. 33. 2)е4 ч ати
Не
д
34. а
24тисм2; 36Нсм е 2. 35. 89,1
ч атикм. 36. Н 90е ля п39. 70 га. 40. 640 лкм.
дбет. я печ
пе ч е
я п 42. 3,22 т. 43. 45 алма, ат и ед
ати для41. 9 см; 18 см;Н24 е длсм. и я печ 60 алма, Н 72 алма.печати
Не чат и ч ат д л я
ати
л я пе6 кг; 10 кг; 3 екг.
44.
д я пе56 км; 60 км;
л45. Не 48 км. ч46.
е ати 1) 4; 2)Н0,35. е дл ати
е ч д ти ля п печ
Не ат и Н ч а е д л я
еч пе Н ати д
ати ля п
Есеп.
для Не
печтігілді. Шеберханадағы ати
печ Н е дШеберханада
а т и 230 метрН е матаның ч а
138ти метрінен д л я
көйлектер
е л я печ
еч е тігілді? Н ати д
чати ля п неше процентінен
матаның ля п
дкөйлектер печ Не ти
я п е е д
Н Бос орындарды т и Н е
толықтырып, есептіча т и д л я я п еча
а пе
шығаруды жалғастырыңдар.
Не дл
печ д–ля230 метрдің еча
ти Не
п е чати Ше ел
д шяу і . 1) 230:100=
и Н е
(м) т и 1%-і. л я п п еча
ти
я Н т а д я
л 2) 138 : пе=£(%) ча печ Не ти Не
дл
еча
– 138 метр 230я метрдің £%-ін құрайды.
ч ати ля шешу өрнегі: дл п а
п е е д
Есептің
для 230 п е ч а е
я п138
ч Н е
чат и д л я
ти : для= е дл 230 · 100 Не
я пе
138
п еча 138 е · 100%= 60 % Н немесе
и% = 60 %..
л еч
е дл
я Н 100 230
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
е д л я Н
п е ч а т и
Н ати е дл
я Екі санның проценттік
1.3. для қатынасын табупеч Н
я печ Н т и Не а ти д ля п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
л я пе
Заттыңебағасы,
Н
ерітіндідегі
а ти Неқоспа мөлшері, чати д я
әртүрлі лқорытпалардың
я
Не
д құрамдары
а ти жәнелят.с.с. п е ч шамалар салыстырмалы д л я п е Н е
түрде өзгеріпечотырады. ати Н е дл
пе ч д Не ти мәнінің п
ля процентін
для Мұндай Не
жағдайда шаманың чати өзгерген мәнія алғашқы еча е днеше дл
е чат
құрайтынын,и яғни длясандардың проценттіке дл қатынасын табу керек.я п еча
д
Не а т и л я печ д л я пе п
ти
еча екі Не
д
п е ч
Бірінші сан е
екіншід санның неше Н е процентін и құрайтынын я табу
для Н ати қатынасын т
еча деп аталады. дл
Не печ я птабу Не ти
е ч ат и санның проценттік
д л я е д л
я п еча Не
дл ча еч өрнектеледі. Не Екі санның ти
Не Екітсанның
ч а и
проценттік
д л я пе қатынасы процентпен е д ля п п еча Н
п
я е қатынасын Н е процентпен ти Н
өрнектеу үшін, а и санның қатынасын
текі д л я
д л ч а е ч е и
Не100-ге көбейтіп, пе я п керек. Н ат
п ечати процент
е для белгісін и
(%) тіркеп
Н е длжазу
т и л я печ
для Мысалы, Н чат проценттік қатынасын еча д
и Не ти
2,7 санының
я пе
9-ға
ля п
табайық.Не ати
п еч а е д л Н е д
т и л я печ
Н чат и ча д
ати для2, 7 · 100% я пе Не ати
Не ·ч100
а ти = 30 =%. 0,3 ·д100%=
л я пе 30%. е д л печ
для
9 чат ча Не
чати Не Демек,ча2,7 ти саны 9 дсанының л я пе 30%-ін д л я пе яғни 2,7-нің
құрайды, 9-ғапеч
ати
п е е Н е т и л я
для қатынасы Н ати ча Не
д
еча
ти проценттік
Не а т и 30%-ке
л я печ
тең.
ти
1-есеп.яп 600 кг магнитті
Н теміртастың
ати
420 килограмы чат темір. Магнитті дл
е ч ати Н е дл
теміртастың нешеа т и проценті темір? л я печ д л я пе Не
еча
ти
Ш едш яупі . Не ати Н ат дл
ати е л и печ я печ Не ат
яп е ч ? Н
Сұрақтарға
п е ч а т
жауап беріңдер.
е д л я
Н е д л
т и л я печ
я Н т и
ча бөлігін құрайды? еч а д
чати е дл саны 600
1. 420
ти
санының қандай
я пе неше проценті ля п Не а
я п е 2. Н600 кг п е ч а
магнитті теміртастың
е д л Н е д темір? т и л я печ
л Н чат и еча д
д для Не
е чати ЕкіНесанның проценттік
а ти қатынасын
л я пе табуды тұжырымдаңдар. д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Өзіңді
еча
өзің
ти тексер. чат
ти л я п420 д л я пе Не
Не
д1. = т0и, 7.
а Не ч а ти е д ля п л я печ
пе
600 ч п е Н ат и д
ати для длябөлігін құрайды. печ Не ати
Не 420 саны а т и 600-дің Н е
0,7 ч а ти
е д л я
л я печ
еч п е Н ати д
еча
ти ля п для печ Не ати
Н2.е д420
⋅ 100 а
% т и
= % . Н е
ч а т и
е д л я
л я печ
печ
70 пе Н ати Не
д
ати для
600 для печ ати
печ Н е ат и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
Магнитті ч
петеміртастың 70%-і е
птемір. Н ати д
чати для 70%.и для печ Не ти
я п е Жауабы:
Н е т Н е ат и д л я я п еча
а пе ч Не дл
печ для қатынасын
ти
ечbа қатынасы- Не
п е чати b е
санының для а санына и е
Н т и табу үшін,
л я п п еча
ти
я Н т а д я
л еча печ Не a чати дл
ч ати ның мәнін ля птауып, оны процентпен для п е Не а
п е Н е д
ти Н е өрнектеу
ат и керек.
дл яЯғни: печ
для ч а
bя п еч Н е и д л я
ти я пе е=дл · 100%.
чат Не
п еча е дл P% Н и л я пе еч
е дл
я Н
п е ч ат и a п еч а т
Н е д
ати 2-есеп. Фермер я еч Н
печ е дл
я
140тигектар Н е дл 91 агектарына
жердің ти ля п екті. Фер-
картоп е
е д л я Н
п е ч а п е ч Н е д
Н мер ати
жердің неше
для
процентіне картоп для
екті? еч Н
я печ Ш е ш у іНе(үлгі). т и Не а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
чагат дл я д л е Н
ля п га аудан
140 100%
л я пе Не ати Не
Есептің шарты
чати
бойыншад140
я
Не
д
ати л яп е ч 100%-ке
д л я п е
сәйкес. Н е
91 га
е ча– и
т ?% для е дл я
я п еча
п Н е ти Н чат и л
для еча ед
Не ат и л я ппроценттік д л я пе табу керек:Н п еча
ти Не
д
91
п е чсанының 140-қа
е д қатынасын
Н е и я
для Н ати ат дл
Не печ 91 печ Не ти
е ч ат и
д л я P% = · 100 % =е д
65 л я
%. я п еча Не
дл ча140 еч Не ти
я п
Жауабы: е 65%-іне Н е картоп екті. т и Н ати д л я
Не пе для ат
п ечати е для и Н е т и л я печ
для Н ат еча д
и Не
Бірінші санның екінші санға
ти печ проценттік д қатынасын
ля п Не
микрокальку- ати
ляторды е ча
пайдаланып
п табудые д л яүйренейік.
Н ат и ча микрокальку- д
ати для печ процентін құрайтынын я пе Не ати
НеМысалы,ч30 а тисаны 75-тің д л
неше
я е д л печ
ляторда есептеп п е табу үшін: Н е и Н т и д л я
чати Не а ти л я печ д л я пе печ
ати
п еч 3 е д0  7 и 5 % Не т и л я
я Н ат ча д
еча
еча
ти
клавиштерін ретімен е ч басу д
керек.
е Сонда экранда Н е(индикаторда) и 40 саны я п
еча
ти
п е ч
30 д е и я п
көрінеді. Демек, яп · 100 = 40%, Не яғни 30часаны ти Н
75 санының чат%-іне тең.
40 дл
ати е дл 75 ти пе я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
п е чати Не санныңчекінші а ти санға проценттік д л я пе қатынасы қалай е д ля п печ
а
ля 1. Бірінші п е Н е и Н табылады? т и д л я
д для ат
чқатынасы еча Не
2. Біріншіе санның екінші санға проценттік нені көрсетеді?
е Н а ти л д еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
ати чат
д Не п печ
Не47. Сандардың ч а ти проценттік
е ч ати
қатынасын
е для
табыңдар:
и л я
ати пе5-тің 20-ға; для 2) п 12-нің 80-ге; Н ат ед
1)
для 9-дың е и я печ 3) 9-дыңН20-ға; печати
Не т и 30-ға; Н а т
15-тің
еч 75-ке; д л 13-тің 20-ға; я
ти еча
я п7-нің ля п 8-дің 3,2-ге; Не чати1,6-ныңН5-ке. е дл
ч а л 3,5-ке; д п е ати
е Не
д
ат и Н е
ч ати е д ля л я печ
ати ля п а, ә-суреттегіНқорапшалардың для печ бос? Не ати
печ 48.Н е д1.4,
а т и е
ч а ти неше
е д л я
проценті
л я печ
д
ти
я п Н а) а т и Н чә)
а т д л я п
я п еча
п е Н е д
для ч а
чат Не
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
ат и е д ля п
печ е дл Не
1.4-сурет
ти ля п е
е д л я Н
п е ч ат и
Н ати ля для45 кг қант печ қызылша- Н
я печ 49. 1) 250Некгд қант қызылшасынан т и Не а ти алынды.ляҚант
д п
Не
д л
и сының неше п еч а
проценті қант? ля пе ч Н е
т я д е Н
я пе
ча 2) 50 Нкг е длқараөрікті ати кептіргенде Не 18еча кгти кептірілген п
дляқараөрік алы- я
д л еч п Н е ти е дл
Не ч а тинады. Кептірілген д л яп қараөрік д л
массасы я кептірілгенге дейінгі п е чақараөрік Н
пе Не ти Не ти е дл
я
для массасының нешеп е чапроцентіндей? п еча Н ти дл
Не и
чат3) 450 кгекеннен для е дл я п еча Не
п е Н и л я
для
Н ати
67,5 кг мыс алынды. чат Кен құрамында
Не
д мыс неше
Не а т и
процент? л я печ д л я пе п еча
ти Не
д
е ч
п е д е
Нөнген тұқым и я
для Н ати чат саны Не дл
Не а т и Тұқым л я
өнімділігіпеч = д л я пе · 100% п еча
ти Не
дл я Н ча т ч а
етұқым саныНе д
Не

я пе
жерге себілген
ля п ти
е ч ати д л е д я п еча Н
д пе ч е
я п тұқымының Н 90-ы өнді. ат и
Не50. 1) Орамжапырақтың
чати для жерге себілген е дл120 печ
для Орамжапырақ тұқымының т
еча өнімділігі неше ча
епроцент? Не
и Н е ти я псебілген ля п ати
е ча
2)пҚызанақтың е д
жерге л 150 е д
тұқымының
Н 120-сы
т и өнді. Қызанақ
л я печ
Н т и а д
ати для еча процент? ля печ Не ати
Не тұқымының ч а ти
өнімділігі
д л я пнеше е д печ
ати
п еч е д Н
ерігене зат массасы
т и л я
еча
ти Не дл Ерітіндінің а т и концентрациясы
л я печ = для пе · 100% Не
п еча
ти
яп Н ати ерітінді массасы чат дл
е ч ати Н е дл а т и л я печ д л я пе Не
еча
ти
яп е ч Н а
51. 1) 700 гпечйодтың спирттегіт
е д л я ерітіндісінде Н
д л
ейод 119 аг.ти Ерітіндідегі л я печ
Н т и д
для концентрациясы ча еч Не
п е чати Не
йодтың
ч а ти д
неше
л я пепроцент? е д ля п печ
а
л я п е Н е и Н а т и д л я
д 2) 200дглятұзды су ерітіндісінің 56 ат
ечграмы тұз. Тұзды су ечерітіндісіндегі Не
е чати Не концентрациясы а ти л я ппроцент? д ля п еч
для
п тұздың
л я пе ч
Н
д
неше
е а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Н и дл е
ат ля п
52. Атай банкке депозитке 2 000 000 тг ақша салып, бір жыл-
чати
песоң печ
яалды. Не ати ақшасын е днеше
ти дан
л я 2 180 000 тг
д л Атай банкке е ч
салған
п Н ати
д
Не проценттік ати өсіммен Не алды?чати е для л я печ
пе ч пе Н ат и д
НеА. 8%; а т и В. Н е
10%;
ч ат и С. 9%;
е д л я D. 7%.
л я печ
еча Н е т и Н е Ват и д л я я печ
а пе ч е л
ати 53. Үшбұрыштың печ для
Н ати проценттік Не
д
ати
печ е для ауданының
Н е квадраттың
т и ауданына
л я печ печ
қатынасын еч табыңдар (1.5-сурет). пе Н ати д
ечати е д ля п Н е для и я печ Не
еча
ти
я п Н
а) а т и ч а
ә)т д л я п
я п еча
п е Н е д
для ч а
чат Не
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
е д л я Н
п е ч ат и
Н ати е дл
я для еч Н
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
ча т дл я ед л п е Н
л я пе Не ати Н1.5-сурет ечати для я
Не
д
а ти л яп еч
д л я п Н е
ч
54.п е 1) 5 кг 100 д Не 4) 2,8 км ти7 км-дің;е для п
для 2) 6ит 30 т-ның; Некг-ның; чати еча дл
Не п е п 6 м-дің; Н ти Не
е чат для е дл
5) я
1,2 м
я п еча
п е Н и
т м-дің л
для 3) 4,5и г 30 Н г-ның; ати 6) 9,6 пмеча24 Не
д
Не а т л я печ д л я еча
ти Не
д
неше
п е ч проценті? е д Н е и я п
ч
55. я1)пеЗаттыңа т и
д л я е д л
я п еча Не
алғашқы
Н е бағасы ти 1200 Н
тг, оның т и
арзандатылған
а д лбағасы
дл еча печ Не ти
Не 1020чтг.
е ати Зат нешее д ля п
процентке арзандатылды?
е для я п еча Н
2)
л я пБұйымның алғашқы Н т
бағасы
а и 1500Нтг, оның ч ати
қымбаттаған е д л
бағасы
Не 1710 тг и
чатболды. Бұйым длянеше процентке е для
қымбаттады? печ
е дл
я чат еча Не ати
и
56.Н b саны ч а тисанының днеше л я пе процентін құрайтынын е д ля п печ
п е а Н е и Н т итауып, кестені
д л я
ати Нетолтырыңдар: а ти л я пе д л я пе печ
ати
я Н ат ча ед
чати е дл ти печ 1 ля пе 3 Н2 ати
bН п е ч
8 а 12 е д л я 5,6 6 Н е д 3 т и 2 л я печ
для Н ати ча 5е
д
еча
ти Не а т и л я печ 2
д л я пе 4 Н
п еча
ти
a я п32 7,5Н 7 ати 26Н 7,5чат 4 е дл
еч ати Н е дл а т и л я печ д л я пе Н
еча
ти
п P% е ч д е и я п
яп е ч Н
п е а т
ч судағы ерітіндісіндегі
е д л я
Н е д л
т и л я печ
57. Ас содасының Н т и ас содасы массасының
а су д
для қатынасы ча еч Не
п е чати массасынаНе ч а ти д л я пе
2:23 қатынасындай. ля п
Ас содасының
е д судағы печ
а
ля п е Н е т и Н а т и д л я
д ерітіндісінің для концентрациясын еча
табыңдар. печ Не
е чати А. 7%; Не а ти л я пС. д ля D. еч
для
п
л я
В.
пе ч 10%;
Н е д 8%;
а т и Н е 5%.
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 58. Теміржонушы Н осы аптада и 300 бөлшек дл дайындауды межелеген яп е еді.
ти
ечаосы аптада межелеген чат
ти пОл я пе Не 60 бөлшекті ати артықНдайындады. е дл
ч чати
л я д л жоспардан п е
д е
Не ти
Теміржонушы
ч а Нжоспарын
е ч ти
анеше процентке е для артықи орындады?для пе
я пе п Н ат Не
ати е дл для печ ати
Н59. а и Н е
т В зауыттары шаңсорғыштар ч а ти
е д л я
л я печ
А пжәнее ч п е Н дайындайды. ати Тексеру ед кезінде
еча
ти длАя зауытының для печ Н ати
дайындаған
ч а
450
т и шаңсорғышының
е д л я 18-і, В зауыты
л я печ
еч пе Н жарамсыз ати болып Ншықты. ед
ля п
дайындаған 650 шаңсорғышының 13-і
ати для печ ати
печ Н е дҚай зауыттың
ат и өнім Н е сапасы т и
жоғары?
ч а Неше е д л я
процентке жоғары? л я печ
д
ти
я п 60. Н 700 г тұзды а т и Н ч ат д л я п
еч су ерітіндісіндегі пе су 574 г. Не ти дл
е чати е ля п су ерітіндісіндегі
дТұзды Н е для тұз неше и грамм? я п еча Не
еча
ти
л Тұзды а ерітіндісіндегі тұздың
ечсу печ Не
концентрациясы ти процент?
неше дл
п е Н е д
для ч а еч Н е и д л я
ти61. 1) Концентрациясы
для
пе ля п чат Не г
я е
30%, е дмассасы 200 г қантты су перітіндісіне 100
п еча е Н и л еч
я Н ат и а т
еч қанттың д неше для п
е дл еконцентрациясы
таза су құйылды. е ч Соңғы ерітіндідегі п Н т и
ати я п дл я еч а Н е
печ процент?е дл Не ти ля п е
е д л я 2) Н
Массасы п е ч
800 а т и
г қорытпаның п е
60%-і ч а мырыш. Н е д
Қорытпаға а т и
200 г мы- е д ля п
Н ати рыш қосылып, е дл
я для еч Н
я печ Н қайта
т и Не
қорытылды. а ти
Қорытпадағы ля п
мырыш
д неше про- п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
ча т цент?
дл я д л п е Н
Не
д
а ти л яп е ч С
пе ч д Не ти ля п
для 62. 1.6-суреттегі Не чати еча боялған?Не д дл
Не п е
фигураның неше проценті п ти Не
е чат и
для е дл я
я п еча
для 63. а и санының Н
пе чати я пе0,3-ке тең. Н
ед ти д
Не ч а т д лbя санына қатынасы
е д л п еча Не
е
п b санының е Н 0,4-ке тең. и я
для Н с саныначақатынасы ти чат а саны Не дл
Не са т и
санының неше л я пе
проценті? д л я пе п еча
ти Не
я Н т еч а д
дл
Не 64. Банкке еча
я п12 ля п Не ти
е ч ати депозитке д л 000 000 тг е дсалынды. Бір я п еча Н
л я п Н е ат иақша 960 Н ч ати е д л
д жылдан соң есепшоттағы пе ч 000 п е
тг-ге өсті. Н ат и
Не чати салынған длядепозиттің е для өсімшесі печ
п е
Банкке Н е и жылдық
Н т и л я
для неше процент? чат еча ед
Н1.6-сурет ати
для еча
т ча Не
ати Не Қантты а тисудың бірінші л я перітіндісі д л я пе печ
ати
65. п еч е д и 900 Н г,
е ондағы қант
т и 180 г, екінші
л я
печқант 90 г. Бірінші я пе ерітінді мен Не екінші чати
чати Не ерітіндісі 600 г, ондағы
ча ти л я
д қоспа ерітіндінің д л
я пе
я пе
ерітіндіні
л
қосқандағы Не а ти Не концентрациясы чати нешедлпро-
е
еча Не цент? чати
е е д ля п Н е для и я п еча
яп Н ати печ
ат дл
еч ати е дл
66*.Н Массасы 700
а т и г, концентрациясы
л я печ 30% ас д л ясодасының Не
ерітіндісі еча
ти
яп
даярланған. Не
Осы ерітіндінің ати
концентрациясы Н ат
20%ечболуы үшінНеоған дл
ати е дл грамматсу и печ яп ат
яп е ч Н
неше
п е ч құю керек?
е д л я
Н е д л
т и л я печ
я Н ча т и ч а д
е дл
чати 67. 1)НКонцентрациясы ти я пе 600 г тұздыесу я пе Не а
я п е п е ч а 15%, е д л
массасы Н
д лерітіндісіне
т и концен- л я печ
л Н т и а д
д для 50% 240 еча печ ерітіндінің Не
е чати трациясы
Не а ти г тұздыдл суя перітіндісі қосылды.
д ляҚоспа еч
для
п неше проценті л я
ч
пе тұз? Н е а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч Н ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
я дл е ч Н ти
Не длМына сұрақтарға Н ежауап беріп, и есепті я
шығарыңдар: п е ч а
ати чат е дл е дл
яп
ти 1.
л я печ
Бірінші ерітіндідедл я пе грамм тұз Нбар?
неше п е ч ати Н ати
д
Не 2. Екінші а тиерітіндіде Не неше грамм ч ати тұз бар? е для л я печ
ч яп е Н и д
ати я пе ерітіндіде неше
длЕкі дл печ
ат Не ати
Не3.
а т и Н е грамм тұз
ч а т и бар?
е д л я
л я печ
ч
пе ерітіндіден даярланған п е Н атимассасыНенеше д
еча
ти 4. лЕкі
д я для қоспаның барлық
печ ати
е
Нграмм? чат и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
пе пе Н ати Не
д
ати для ерітіндінің дляпроцентіи тұз? печ ати
печ 5.еҚоспа
Н а т и
неше
Н е
ч а т е д л я
л я печ
еч педаярланды. Бірінші Н ати д
ля п Не
2) Екі ерітіндіден қоспа ерітінді ерітіндінің массасы
ечати е д е для и я печ еча
ти
я п 800Н г, оның ч40%-і а Н
ти тұз, екінші ерітіндінің ч ат массасы д л 1,2 кг, оның 15%-і я п
пе пе Не ти дл
е чати тұз. Осы дляекі ерітіндіден для
даярланған
е қоспаның неше проценті
я п еча тұз? Не еча
ти
л А. 27%; печа В. 25%; я печ С. 28%; Не и
D. т30%. дл
ч ати ля дл п еча Не а
п е Н е д
для пе ч а еч
я п майлылығы Н е и
ат қаймақНе д л я
ати Майлылығы
еч68. е для 25% и3 кг қаймаққа Н е дл и
45%я п1ечкг еч
я п Н т а т д л ля п
е дл қосылды. Қоспа п е ч ақаймақтың майлылығы
я п еч неше процент?
Н е а т и е д
ати е дл
я дл еч Н
е
е д 69 * . Компот қайнату п е ч үшін алынған п е
алма, алмұрт Нжәне т
қараөріктің
а и е д
Н ати е дл
я для қатынасындай еч Н
я печ массаларының Н қатынасы
т и Не
12:5:3 а ти ля п Компот
болды.
д п
Не
д л
и п еч а
я
ч
пе неше проценті Н е
ч а и
тнеше е для
т
қайнату үшін я алынған жемістердің д л алма, е Н
ча
я пе проценті Н е дл
алмұрт, нешеати проценті Не қараөрік? чати для
п
я
л ч е е е дл
Не
д
д л я п Н
п е чати Н
пе Не Не ти я
е длмлн. км
для п е чати п еча Н ти2 дл
Не 70. Жер ч ат и бетіндегі
д ля
құрлықтың ауданы
е дл я шамамен 150
п еча . Не
для Н
Ақпараттық-коммуникациялық чати
пеауданын
технология еча (АКТ) көздерін
я2 песебімен)
д
Не алыңдар.
пайда-
ти д
Не ланып,
ч а т и Жер бетінің
д л я (млн. е км
д л жазып п еча Не
для Жер беті Н
ауданының ати процентін
неше құрлық печ құрайтынын Не есептеп
Не а т и л я печ д л я еча
ти Не
п е ч
табыңдар. Жауабын е д бүтінге дейін е
дөңгелектеңдер.
Н т и л я п
дл Не ти
я п е
Тақырыптың Н е
түйіні. т и Н ати д л я
я
bдлсаны Н
а санының неше процентін чат құрайтынын а
ечтабу үшін Нbе:да не-
и Не ти я пе ля п ати
b
п е ча е д л Н е д
т и л я печ
месе қатынасын Н тауып, оны
чат ипроцентпен өрнектеу ча керек. д
ати для a я пе Не ати
Не ч а ти д л я пе е д л печ
для (b : а)Н•100%пнемесе еча
т b •100%.
я пе
ча Не
д
ати
чати Не
еч а ти д л я a е д л
я печ
п е Н т и л
для Н ати Қантты су ерітіндісінің ча Не
д
еча
ти Не 160 г чсуда
Есеп.
а ти 40 г қант л я печ
ерітілді.
д л я пе концен-
п еча
ти
е е д Н е и я
трациясы я пнеше процент? Н ати еча
т дл
еч ати Н ешдул і . 1) Қантты
а т и л я печ д л я пграмм? Не
еча
ти
п Ш е е ч су ерітіндісінің
д массасы неше
е и я п
яп Не160 + 40ча= ти200 (г). Н чат дл
яп е ч Н
2) п е ч а
Қантты
т
су е д л
ерітіндісінің
я
концентрациясы Н
д л
е неше процент? т и л я печ
Н т и а д
для еча еч Не
п е чат и Не ч а ти 40
= д л я п•100%
0,2 = 20%. е д ля п печ
а
д для 200 чат еча Не
для
п Жауабы: 20%.
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч Н ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не и Н қоспаның и
ат проценттік дл ерітіндініңдля п е
атЕрітіндідегі печ Не мөлшері
ти л я печ д л я е ч ати Не ати
Не
д
т и Н еконцентрациясы ат и деп аталады.
д л яп я печ
ч а п е ч Н е и д л
ати пе для ат Не ати
для е и я печ печ
Н е ч и Н
ат25%. 55. 1) 15%-ке е ч а т е д л л я
ти
53.пе2) яп арзандатылды. Н ати Не
д
ати
еча
я
Не дл60. концентрациясы Н е дл18%. 61.ти 1) 20%; 2) л я
68%. печ печ
а т и ч а е д л я
ати еч
ля па саны с санының я пе
дл12%-і. 64. 8%. Н65. 18%. печ
ати Не
д
ати
печ е д63. и Н е т и л я печ
Н 66. 350 ат ч а е д л я
я пе
г су құю керек. 67. 1) 25%. 68. Майлылығы 30%.
печ Н чати Не
д
п ечати Не69. для60%-і алма; и 25%-і
Н е длалмұрт;
т15%-і
и қараөрік. л я пе70. 29%. п еча
ти
я а т ч а д дл я
е чати для е для я п еча еча
ти
л еча еч
пқатынастарды Не и
олардыаттеңдік дл
ля п Не
Мына қатынастардың ішінен тең тауып, белгісімен
ч ати для п еч а
п е е д
жазыңдар:
ти 28 е дл12 я пе 12 для 8 и 6 45 ля печ
ат Не
п еча 4 Не30 еч
е дл
я Н ; ;
п е ч а т и
; ; ;
п еч;а т ; Н е. д
ати 7 4 я 3 32 10 дл я 16 48 90 еч Н
е д л я Н
п е ч ат и
Н ати е дл
я для еч Н
Не
д л
и еч а
1.4.я Пропорция.
п Пропорцияның я пе ч е
негізгіНқасиеті чати е для
ча т дл д л п е Н
Не
д
а тиI. Пропорция. л яп е ч
для ? Не чати еча е дл олардан дл
Не п е п Н ти
е чат
1-тапсырма.
и
для
Қатынастардан екі
е
тең
дл я қатынасты тауып,
я п еча тура Не
п е Н ат и л
для Н
теңдік құрастырыңдар: ати печ Не
д
Не а т
24 и : 6; 9 л
: я30;печ 5 : 40; 60д л я15;
: 10 : 80; 27я :пе90.чати Не
д
п е ч е д Н е и
е ча т и
д л я е д л
я п еча Не
я п Өзіңді өзің Нтексер.
е т и Н ат и д л
дл ча еч 5 : 40Н= е 10 : 80. ати
Не 24 :ти6 = 60 : 15;
а л я пе 9 : 30 = 27
д ля:п90; еч Н
л я е ч
пМұндай екіНқатынастың е д
ат и тура Н е
теңдігі пропорция ч а ти ля п
деп еаталады.
д
Не чати для 1ля печ
п е 5 Не7для и Н е т 5
и 1 7
д
для Мысалы, = теңдігі чат– пропорция. Себебі еча 15 = 3 ; 21 Не= 3 . ати
и Не ч а ти 15 21 для пе е д ля п печ
для a c печат ча ед
ати Не Егер чaати қатынасы= дляқатынасына тең болса, д л я пеонда a = c Н печ
ати
п е bН d е и Н е т и л я
для b ат ча b d Не д
чати Не (мұндағы а тиa  0, b  0, л я печ д л я пе печ
ати
п е ч е д c  0, d  0. ) теңдігі
Н е пропорция т и деп аталады. л я
д
еча
ти
яп
Пропорция әріптермен Н мыначтүрде ати де жазылады: чат дл
еч ати Н е дл а т и л я пе д л я пе Не
еча
ти
п е ч д a е c и я п
яп Неa : b = c :чdатнемесе и Н= . чат дл
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я b
Н е
dд л
т и л я печ
Н т и а д
для «a-ның ча еч тең». Не
п е чати Не
Оқылуы:
ч а ти b-ға қатынасы д л я пе с-ның d-ға қатынасына е д ля п печ
а
д a : b =дcля: d пропорциясындағы a-ны чат және d-ны пропорцияның еча шеткіНе
е чати мүшелері Недеп, b-нычажәне ти л я пе мүшелері деп д ля п еч
для
п
л я пе c-ны
Н
ортанғы
е д
а т и Н е атайды.
е дл
я
ч ат и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не ортанғы мүшелері Н и
шеткі мүшесі дл ортанғы мүшесі яп е
ати чат
д Не п печ
Не ча ти е ч ати а е для и c д л я
ати aдл: яb = c : d для печ ати
Не ат и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
пе ч п е b Н ати d д
еча Н е т и Н е ат и д л я я печ
а пе ч е л
ати печ дляортанғыи мүшесі
Н ти
еча мүшесіНе
д
ати
для
шеткі мүшелері пшеткі
ч ат е д л я
л я печ
Мысалы, ч : 0,6 = 6,3 : 0,9.
пе4,2 пе Н ати Не
д
ечати е для 4,2 және е для и я печ ал 0,6 және еча
ти
я п Мұндағы,
Н а т и 0,9 Н– пропорцияның ч а т шеткі л
мүшелері,
д я п
печ ортанғы мүшелері. пе Не ти дл
и – пропорцияның
чат6,3 для для еча Не ти
я п еча
л II. Пропорцияның еча негізгі қасиеті. печ Не ти дл
п е Н е
2-тапсырма. д
ти
Пропорциялардың: Н е ат и дл я печ
для пе ч а е ч
я п 2) 4 = 10 Н
е ат и д л я
ти для= 0,6 : и2,4; е дл печ Не
п еча? 1) 0,3Н:е1,2 Н и л я еч
е дл
я
п е ч ат п
а т
еч 28 70 Н е д
ати а) Шеткіе мүшелерінің дл я еч Н
печ для көбейтіндісін;
Не ти ля п е
е д л я ә) Ортанғы Н мүшелерінің
п е ч а т и көбейтіндісін п е ч а
табыңдар. Н е д
Н ати е дл
я для еч Н
я печ б) Не байқадыңдар?Н т и Не а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
л я пе Өзіңді өзің Нетексер. чати Не чати для я
Не
д
а ти л я п е
ч
пе а) 0,3 · 2,4Н=е 0,72; д Не 4 · 70 =ча280; ти я п
для ә) 1,2 п е чати п е = 280; Н е дл ти дл
Не чат и · 0,6 = 0,72;
для е
28дл ·я 10 п еча Не
для б) 0,3и· 2,4 = Н1,2 · 0,6. ати 4 · 70 = чат· 10.
28 Не
д
Не ат л я печ д л я пе п еча
ти Не
д
п е ч
Осыдан шығатын е д
қорытынды: Н е и я
е ч ат и
д л я е д л
я п еча Не
Не
дл Пропорцияның шеткі
я пе
чамүшелерінің көбейтіндісі печ ортанғы Не ти
еч ати д л
мүшелерінің көбейтіндісіне е д ля тең.
я п еча Н
л я п Н е а т и Н ч ати е д л
п е Н е a · d и= b · c. Н т и д л я
п е е
Н негізгі чқасиеті. и Н т и д л я
для– пропорцияның
Бұл ат еча Не ати
ати НеПропорцияның ч а ти негізгі қасиеті д л я пе орындалатынетеңдік д ля п қана пропорция бо- печ
ля қасиет орындалмайтын ат печ алмайды. Не
чати лады,Нал е дбұл ти печтеңдік пропорция ябола ати
п е ча е д л я
Н е д л
т и л я печ
для 2, 8 =и 7 теңдігі Н ати еча · 7. Не
д
еча
ти Не
Мысалы, а т печ
–лпропорция.
я Себебі 2,8 д л я ·п5=2 еча
ти
яп 2 5 Н ати еча
т дл
еч ати Н е дл а т и л я печпайдаланып, оның д л я пбелгісіз Не
еча
ти
п Пропорцияның е ч негізгі қасиетін
д е и мүшесін я п
ати
табуға болады. е дл и печ я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
1-мысал.дл я Н ча т и
2-мысал. еч а д
ля п Не
п е чати Не
а
ля 5 x п Н е x 5
и , 6 Н т и д л
д = е для печа=т еча Не
е чати 3, 2 12 Н ,8 а ти л я 4 д ля п еч
ля п
п ч д 8 е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
еі . Н ч ати
Не Н
Ш и е
е дл яп
Ш е ш у і . е ш у
ати чат
ти л я п еч 3,2x = 5 д· л12,8; я пе Н8x=4·5,6;
Не
д чати Не, 8
5 · 12 ати д я,п6
4л· 5 я печ
п е ч е
xН = и д л
ати пе x= ;
для 8 я печ
; ат Не ати
для 3, 2 е и печ
Не ч а и
т x = 20. Н
е ч ат е д л л я
ти пе для
п Н
x=2,8. ати Не
д
ати
еча е для Н е т и л я печ печ
Есеп. ч
Тұсқағаздың
я пе ұзындығы неше
3 орамыныңпе ұзындығы Н 45 м. ати
Осындай тұсқағаздың
Не
д
ати е дл для метр? и печ ати
печ 6Н орамының
а т и Н е
ч ат е д л я
л я печ
пеучі . Үлгі: х – тұсқағаздың пе Н ати Не
д
ечати е
Шлеяш
д е для и
6 орамының
я печ
ұзындығы.
еча
ти
я п Н Есеп шарты а т и бойынша: Н ч ат д л я п
печ е Не ти дл
чати для ля п ________ 45
дорам еча Не ти
я п е Н

е т и Н
3
е ат и
________
м
д л я п
я п еча
л еча 6 орам печ х мНе ти дл
п е Н е д
ти е
Н 45 ат и дл я печ
для ч а 3 п еч Н е и д л я
ти я пе = ляпропорциясы құрылады. чат Не
п еча е дл 6 Неxд и л я пе еч
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
печ е дл 3х=6 Не· 45; ти ля п е
е д л я Н
п е
6 ч· а
45т и
Н ати x я= хд= ля90. еч Н
е дл
;
Не
д л
и п
3
еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
ча т дл
Жауабы: я 90 м. д л п е Н
Не
д
ати1. Пропорция л я п е ч
для Не дегеніміз чати қасиетін айтып беріңдер.
не?
еча е дл дл
е
и
2. Пропорцияның
чат3. Пропорцияның
негізгі
для белгісізиортанғы мүшесін е
я
дл қалай табады? я п еча
п Н е Н чат и д л
для ат Не
Не а
4.
т иПропорцияның ябелгісіз
л печ шеткі мүшесіндл я пе табады?
қалай
п еча
ти Не
д
для Н чати еча
т дл
Не 71. ч1) я пе ля п d сандары қалай Не аталады? ти
е атaи : b = c : dдпропорциясында
л аежәне
д я п еча Не
дл ча ечсандары қалай Не аталады? ти
я пе ля п
Не 2) mи: x = y : n пропорциясында х және у
еч ат д л е д я п еча Н
д ч
пе пропорция болып п е (а уНы з ш а ):печат и
Не72. Теңдіктердің
чати
қайсысы
для е для табылады
п е е Н и я
и е для Н
п е ч ат и
п е ча т
Н е дл 1 ати
Н 1) 8 :ат2и = 0,4 : 1; для 3) 7 : 0,1 = 21 :е0,3; для 5) 42 : 6 = 1 : я п;еч
л я печ Н е а ти Н ч ати дл 7
ати д
Не 2) 1 ч=а0 ти п е9ч 2, 7 я пе Н5е ати
п е
,2
; Не дл 4) я = и ; Н е д л 6)т и
5
=
0 ,
? л я печ
для 4 0, 8и ат ча 2 0, 02Не д
чати Не а т л я п2еч 0, 6 д л я пе печ
ати
д
еча
ти Не а т и л я печ A д л я пе п еча
ти
еч ати е дл
73. НПропорцияны а т и жазыңдар: л я печ д л я пе Не
еча
ти
1) 16-ның
для
п 20-ға қатынасы Не 8-дің и
ат10-ға Н
қатынасына ат
чтең; дл
ати е 4,2-нің и печ 2-ге қатынасына я петең; Не ат
яп е ч Н
2)
п е
6-ға
ч а т қатынасы
е д я
1,4-тің
л Н е д л
т и л я печ
чати е дл ти қатынасы я пе 14-ке қатынасына ля п тең; Не а
печ
е 3)Н1,5-тің 3,5-ке
а л 6-ның д
ля п п е ч е д и Н е т и л я
д 3 для Н т ча д
чати 4) Не-тің 6-ғачақатынасы ти
1 еча қатынасына л
я п4-ке я пе Не
е -дің
л д тең. еч
для
п 4 л я пе Н 2е д
а т и Н е
е дл
я
ч ат и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти де ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не
74. Қатынастардан Н
пропорция и
құрыңдар: дл яп е
ати чат
Не д1) 32 ;чати7, 5 ; 2Н , 5е 2 9 4, 8 3 ля п 7 печ
; ;е ч ати; ; е д; . и д л я
ати для8п
е 2, 5 10 дл12 яп 3 1, 2 Н 12 печ
42 ат Не ати
Не2) 14 : 21 а т и Н е
ч а ти
е д л я
л я печ
е ч ; 15 : 10 ; пе
18 : 24 ; 20 Н : 35 ; ати д
ти ля п для печ Не ати
еча Н е д8 : 14 ; т и 27 : 18 Н; е 36 : а
54 т и
; 6 : 8 . д л я я печ
а пе ч е л
Н ати Не
д
ати
печ е для Н е ти л я печ печ
Н
75. Пропорцияның а т и белгісіз мүшесін ч а табыңдар: е д л я
ч
я п=е 2 : 5; я пе Н ати Не
д
п ечати 1)Неx д: л20 и 3)Н еx д:л18 = 2 : 3
т ;
и 5) 5 : 9 л =я печ: x;
15 п еча
ти
я а т ч а е д дл я
=п7еч: 9; я п3е: 7; 6) Н ти
еч:аx. Не
п е чати 2) x : 18
е для и
4) 6 : дxл=
Н е т и
12 : 7 = 60
л я п п еча
ти
я Н т а д я
ч ти Пропорцияның
а76. ля п для табыңдар: п еча Не а
п е Н е д белгісіз
ти
мүшесін
Н е ат и дл я печ
для x пе ч а п е ч x Н 18е т и д л я
ти 8
=е дл;я и 3)
4 6
= е дл;я ; я печа Не
п еча Н и =
л еч
ля п
я 1) Н т а т 5) д
е дл
14 35
п е ч а x 18
я п еч 10 Н 60
е а т и е д
ати 7 Неxдл
я
14 Не21д
л еч Н
л я печ а т и = ч а ти 45 = 18 е д ля п ля п
е
е д 2) = ; п е ч 4) ; п е 6) Н . а т и е д
Н ати 28 12е для 10 x для еч Н
ля п
25 x
я печ Н т и Не а ти д п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
т
77. ч аБерілген сандардан дл я пропорция ед л п е Н
л я пе Не ати Нқұрыңдар: чати для я
Не
д 1)ати6, 12, 4 және л я8; е ч
п 2) 3, 5, 15 және д л п
я 25;е Н
3) 10, 7, 49 және
е
е ати
ч70. Н е дл
Не
a c п е п Н ти Не
е ч =
ат и пропорциясынан д ля жаңа пропорция е дл я алу итәсілдері: я п еча
п b d Н е ати Н чат д л
для печ я пе Не a b чати д
Не ча т и
д л я е д л = п е Не
1)
п е ортанғы мүшелерінің
е орындарын Н ауыстыру и
арқылы: дл я ;
для Н ати чат Неc c d
Не а т и л я печ д л я пе d п еча
ти Не
п е ч е д и Н е т и = ; л я
2)
я шеткі мүшелерініңН орындарын
т ауыстыру а
арқылы: д
дл
Не 3) пропорцияның
ча
я пе мүшелерініңе де, печ
ля ортанғы b Неa чати
еч ати д л
шеткі д мүшелерінің я п еде Н
л я п Н е а ти Н ч а ти е д л
д пе ч яп е Н ат и
Не чати ауыстыру дляарқылы:и = ;Не дл
d b печ
п
орындарын е Н е т и д л я
для чат c a ча Не
и Не 4) пропорциядағы а ти л я пе д я пе
лоң печ
ати
п еч е д
қатынастарды и теңдіктің Н е жағынан т и сол жағына л я
для Н чат b a а д
ати Неорын ауыстыру ти арқылы: cя пеa c ляdпеч b d Не ати
п е ч а е д л = ; = ;
Н е д = ;
т
=
и .
л я печ
Н d bечат d c и a b печа д
для a c Не ати
чати Не
е ч а ти д л я п
е д л я
я печ
Демек,я пберілген е Н т и л
дл
пропорцияның
Н ати мүшелерінің орындарынча ауысты-
Не
д
еча
ти Не одан өзге
рып, а т и 7 жаңа пропорция
л я печ алуға болады. д л я пе п еча
ти
е ч е д е
Нболады. чат и я
Сондадл яп
берілген пропорциямен Н ати
8 пропорция Не
дл
еч ати Н е а т и л я печ д л я пе п еча
ти
яп Нжаңа ати чат дл
ати78. Берілген е дл пропорциядан и печ
пропорция құрыңдар: я пе Не ат
яп е ч Н
п е а т
ч ә) 9:7=18:14 е л я
д пропорциясының Н
д л
е шеткі мүшелерінің т и л я печ
1) а) 8:5=24:15; Н т и а д
п е чати орындарын Не ауыстыру
ч а ти арқылы; д л я пе е д ля п печ
а
2) а) 16:20=4:5; ә) 36:28=9:7 пропорциясының ортанғы мүшелерінің
е Не а ти л д еч
для
п орындарын ауыстыру
л я пе ч арқылы. Н е д
а т и Н е
чати
д еч пе Н
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а
исключительно в образовательныхт и целях п еча Н е дл
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч Н ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п е ч Н ч а ти
Не 79. Есепті пропорция Н құру и
арқылы шығарыңдар.
дл яп е
ти
ечаӨзенде жүзгенлсал чат
ти для п1) д я пе 9 сағатта 25,2 Не км қашықтыққа
барды. Осы ати
е п печ
Не өзендеча ти жүзгенНсал 36,4 е ч
кматиқашықтыққа е длянеше сағатта и барады? д л я
пе п Н ат Не жылдам-
ати для2) Пойыз для печ Пойыз осы ати
Не а т и 245 км Н е қашықтықты
ч ат и 3,5 сағ жүреді.
е д л я
л я печ
ч е
ти я пе
дықпен 336 км қашықтықты ля п
д5,6
неше Н сағат жүреді?
пе35чати Не
д
ати
еча Не дл3) 28 кг ат икартоптан Н е кг ч т и
крахмал
а алынады.д л я кг картоптан неше
я печ
печ е Н е ати д л
ати для
килограмм крахмал далынады? ля п печ Не ати
ч а ти
е д л я
л я печ
д
ечати е для е для и
В
я печ еча
ти
еч санды тауып, тура пе пропорция Н е ти дл
ля п еча Не
80. Төртінші құрыңдар:
е чати е д8; е для и я п еча
ти
я п Н 1) 3; 24; т и Н 3) 9; 7; 28; а т д л я п
ч ати 2) 100; ля п30; 48; для 2,4; 4,2.
4) 3,5; п еча Не а
п е Н е д
для ч а е ч
я п табыңдар:Н
е и д л я
ти81. Пропорцияның я пе белгісіз мүшесін
е дл
чат Не
е дл
я Н 8 печа т и
п еч а т
Н е д
ати 1) x : дл=я 3 : 4; 3) 12 :7
д я
л = 9 : x; 5) 4, 5 : 3, 6 п=ечx : 4; Н
л я печ Н е9 ат и Не ч ати е д ля ля п
е
е д п е ч я п е Н 1 а т и е д
Н ати 2) x : е2,д8ля= 5 : 7; , 5е :д5л, 2 = x : 8т;и 6) 15 : 4 = лxя: п1еч. Н
я печ Н т и 4) 6Н
а д п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е 3
ч ати е для
ча т я
дл түріндеи жазыңдар: д л п е Н
л я пе 82. Пропорция Не ат Не чати для я
Не
д
а ти 1) 3 · 8=4 д· л6; яп еч
3) 15 · 6=10 д л п е
я· 9; Н
5)
е
16 · 5=8е
и
ча· т10; Н е дл
пе ч Не ти я п
для Не чати 4) 35 · 8=20 ·я14; еча е4 д· л3=2 · 6. дл
Не 2) 9 · 4=12 · 3; п е п 6) Н ти Не
е чат и
для е дл я п еча
для 83. х-ті Н ати Не
д
Не а т и табыңдар: л я печ д л я пе п еча
ти Не
д
для 5 2x Н ати чат дл
Не а т и = ; л я печ 3) 5x = 2 ; для пе 5) 8 = 4x ;Не еча
ти Не
п е 1)
ч е д Н е т и л я п
я 6 3 Н ча т и 12 3 еч а 9 27 д
дл Не ти
Не ч а4ти 8x д л я пе 6 10 x е д ля п 27 9 п еча Н
я е
п2) Н е ти= Н ати = д л я
д л = ; 4)
ч а ; 6)
е ч
п 5x 16 Н . е и
Не пе 7 для ат
п е ч9ати 45 е для и
21
и Не ти я пе ля п 3 Не ати
т и л я печ
я
84.д лҰзындығы 3,5Нм темір білеушенің чат и массасы печа кг. Осы Н
8 ед
білеушеден
ати Не ти я пе я 4 ати
п е ч а е д л Н е д л
т и л я печ
Н қалғанчбөлігі ат и ча болады?Не д
д2лям қиыпиалғанда, неше килограмм
я пе ати
чати Не
еч а т д л я пе
е д л
я печ
п е Н т и л
для Н тиісті жердің ати ча д
Не жыр- чати
еча
ти 85. е Тракторшы
Н тылмай чқалды. а ти
жыртуға
л я печ 76%-ін жыртқанда,
д л я пе 6 га жер
е
л я пе Тракторшы
Не
д барлығы
а ти нешеНе гектар чжер ати жыртуға е ля п
дтиіс
д ч е Н ти
печ
ати е
Неді? ч ати д л я пе е д ля п п еча
п е Не Н и дл я
для ати чат Не
е ч ати 86. Н
8 еадамнан т и
құрылған
а я
балықшылар
л печ бірлестігі д л я пе ц балық аулап,
518,4 печ
ат
для
белгіленген Н
жоспарды 160% орындады. а т Бірлестіктіңпәрбір еч а мүшесі Нжос- е д
чати Не и печ ля а
я п е пардан артық
п еч а тнеше центнере д л ябалық аулады? Н е д
т и л я печ
д л я Н т и а д
чати е длц; атB. и 23,7 ц; лC. еча ц; D. 25 ц.ля печ
я п22,5 Не
е A. Н 24,3 д еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 5 монетаның Н жалған, и л масса- яп е
87. ати біреуі чатқалғандары е д–
ти л я
лары печбірдей шын монеталар. д л я пе Жалған Н монета е
шын ч ати Н е дл ати
д
Не монетадан а ти жеңіл.Не ч ати рычагты е ля п
дтаразы- л я печ
ч Кіртасы е жоқ Н и д
ати пе
для ең көпи дегендеНе2 дрет ля пөлшеп, жалған печ
ат Не ати
Не
мен
а т ч ат и
е
монета-
д л я
л я печ
ны қалай ч
пе табуға болады? пе Н ати д
а ч е л
ати 88. х-тің печ табыңдар: для пе Н ати Не
д
ати
печ е для
мәнін
Н е ти л я печ печ
Н 1 1 чат и ч а е д л я
 е пе 7  Н ти д
ечати 1)  дл +я п · x = 3, 75; е для3)  − 0, 2 · x = 8,1; я печа Не
еча
ти
я п е
Н 3 2  т и Н е8ча т и  д л я п
а Не дл
печ для 
п
еча
ти Не
п е чати  3е для  и Н е т3и 5 л я п п еча
ти
л я 2) Н − 0 , 25 еча
· x т
= 4 , 9 ; 4) −
 печ 
4 а
2 · x = 2 . д дл я
 Не ти
ч ати 5 ля п для 7 14
п еча Не а
п е Н е д
для ч а
ти я пе е длС
чат Не
е дл
я Н
п е ч ат и
п еч а т
Н е д
ти ля пропорцияныңНеәрқайсысы дл я еч Н
еча Берілген
п89. ед титура болатын ля пa-ның және е
е д л я Н екі
п е ч а т и
Н ати b-ның мәндерін
е дл
я табыңдар: для еч Н
Не
д л
и b 2, 4 я печa 5 а
я пе ч Н е 1 ч а ти
1 е для
ча1)т = е ;джәне л л
= ; 2) Нbе: д0,5=8,4 :ти3 және a : 2 ля=пb : 1 . е Н
л я пе 12 Н3 bчати6 ча Не 3
д 6 я
Не
д
а ти л яп е
д л я пе е чати Н е дл
ч
90.п е х-ті табыңдар: д Не и я п
для Не чати 1печат е дл дл
Не п е Н ти Не
е
и
чат2x + 1 для е дл 5
1я
яx п+еч0а, 6
п 2, 5е 2 , 7
Н ; чат и 6 л 3
для 1) 1,и3 = 0,Н65 ; ати 3) = 5) Не =д ;
Не а т л я печ 9 3дxл я 1пе
+ 4 2, 88
п е ч ати Не
д
п е ч е д Н е и 1 я
для Н ати чат 5Не дл
ти Не
я Н т а 3 д
ча печ
дл 4
Не я пе Не ти
ти
3ч,а25 13 д л
1
7е, 2для 8 0,я6печа Н
2)я п е = Н е
; ти
4) 5 = Н ; ати6) = дл .
л
д 4x − 1, 9 ч а 2, 5 6x + 1 ля п е ч е
0, 75 Н x − 2, 8 чат и
Не 0, 4 пе
п е чати е для и Н е д
т и ля п
е
л я Н а т е ч а е д
и д
Не Есепті печ п
для (91–97).
Н ати
чати печ
пропорция құруляарқылы шығарыңдар
я Н т ча д
ати е дл тисанын 20%-ке еча
я пкемітті я пе Не ати
91. Н Мирас п195 е ч а е д л де, оныңН е д л
75%-ін тесептеп
и тапты. л я печ
я Н чат и ча д
чати е дл қандай
Мирас ти санды есептеп петапты? я пе Не ати
Н
Н е д л
т и л я печ
д
еча
ти 92. Массасы Не 0,9 а т и
кг жіптен еніл я печ м, ұзындығыд3
1,5 л ямпемата тоқылады. п еча
ти
яп жіптенН тоқылған ати еча
т дл
еч ати
Массасы
Н е дл 6,3 кг а т и л я печ ені 1,2 м матаның д л я пұзындығы Не
неше
еча
ти
метр болады? яп Не ати Н
еча
т дл
ати е длм; и печ C. 30,4 м; для пD. Не ат
яп е ч A. Н
21,8
п е ч а т B. 24,5 м;
е д л я
Н е 26,25
т и м.
л я печ
Н т и а д
а
ля 93. Жұмысшылар п е3 күнде ені Н е
10 м көпірдің и 360 Н
метрін жасап т и
бітірді. д л я
д я
е дл ені 12 чат еча е
е чати Олар 8Нкүнде а тим көпірдіңдл я пе ұзындығыне жасап
қандай д ля п бітіреді? Н еч
для
п
л я пе ч
Н е а т и Н ч а ти е д ля п
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Н и дл е
еча
ти чат Не еденіне ля п 2
ти 94.ля пАуданы 5 м2 асдлпісіретін я пе бөлменің ч и
аттөсеу үшінН е дені ми
Не
д и Н е т и д л яп е 5ечат
п
т а 2 для
печ
а
ятақтайдан ұзындығы ля 15печм тақтай жұмсалды. Не ти
Ауданы 8м Не бөлменің
ати л д п еча ати
Не
д еденіне а титөсеу үшін е
Н ені 0,25
е ч амтинеше метр е л я
дтақтай қажет болады? ля печ
пе ч п Н ати д
еч а пе ч Н е 4 чати д л
ати ля п
95* . д Цехтағы 8 жұмысшы дл6якүнде тапсырманың е орындады.
п-ін НеҚалған чати
печ Н е т и Н е а т и л
д 9 я пе
и п еча я печ үшін цехқа Не тағы а ти е для
ча т дл я
тапсырманы 5 күнде л
орындау
д я пе
ч
да неше Н
жұмысшы ти
я пе Неқабылдау т и Не а ти д л я п еча
а керек? пе ч Не дл
печ для еча
ти Не
п е чати е для и Н е т и л я п п еча
ти
я Н т ч а д я
л еча я пе Неекінші салт ти дл
ч ати 96. Бірінші ля псалт атты адамның длжылдамдығының п еча атты адамның Не а
п е Н е д
т и Н е 2 е7чат и д л я печ
для ч а қатынасы ля :п Н е и д л я
ти жылдамдығына я пе қатынасындай. чат салт атты
Бірінші Не
п еча е дл Н е д 5 20 ати л я пе еч
е дл
я Н
адамның жылдамдығы п е ч ат и екінші псалт еч атты адамның Н е д
а т и
жылдамдығынан е д ля п
ати я еч Н
печ 1,5Нкм/сағ я
е дл артық. и БіріншіНсалт е дл атты адамның ти ля п
жылдамдығын табыңдар. е
е д л я
п е ч а т п е ч а Н е д
Н ати е дл
я для еч Н
Не
д л 97. и 4 комбайн 1 пкүнде
т я еч а 56 га жердіңя егінін
л пе ч жинады. е
Н 3 комбайн ч ати3 күндеНе для
ед е
я пе
ча неше Н е дл жердің
гектар ати егінін Нжинайды? чати для
п
я
л ч е е е дл
Не
д
ч ати д л яп е
д л я п Н
п е чати Н
пе Не Не ти я
е дл жазушы
для 98*. И. Ньютонның п е чати
«Жалпы арифметикасынан». п еча Көшіріп
Н ти 8 дл
Не и
чаткүнде 15 ебетті для көшіріп е
я
дл 405 бетті п еча жазу Не
п е жазады. Н и 9 күнде я
көшіріп
л
д
Не а и
үшін
т неше көшіріп л я печ жазушы қажет? д л я пе п еча
ти Не
д
Не 99. чАмалдарды печ я пе Не ти
е ати д л я
орындаңдар: е д л
я п еча Не
Не
еч а,т4и: 4 + 1 1 : 4е 2дл−я п2, 7 + 5 1  · 0, 8 Не для я п еча Н
л я п 57
Н  а ти20  ч ати е д л
д 6 3
пе ч п е Н ат и
Не чати дл2я 1 
.
е для печ
п е 1 Н е и Н т и д л я
для 2 −  1 + ечат еча Не ати
и Не ча ти 15  д 3ля 5п
ати
ля
дТақырыптың Н
түйіні. ат ча д
чати Не І. Пропорция.
е ча ти д л я е д л
я печ
п е Н т и л
д
еча
ти Не Екі қатынастың а т и л я печ д л я пе п еча
ти
е ч тура е дтеңдігі пропорция Н е
деп аталады. и я
еча
ти
п е ч д
a c е и я п
а : bля=п c : d немесе Не = ати
(мұндағы a Н≠ 0; b ≠ 0; чатc ≠ 0; d ≠ 0)дл–
ати ед и b d печ я пе Не ат
яп е ч Н
пропорцияның п е а т
чәріптермен жазылуы. е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
для 4, 2 и 1,5 еча еч Не
п е чати Не ч а т д л я– ппропорция. е д ля п печ
а
ля 1-мысал. п е = Н е
теңдігі и Н т и д л я
д для 1, 4 и0,5 ат ча Не
е чати Не а т л я печ д л я пе еч
для
п Оқылуы: я4,2-нің
л пе ч е
1,4-ке Нқатынасы д 1,5-тің
а т и 0,5-ке е
Н қатынасына ч а ти тең. е для п
е дл
я
ч а т и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не ІІ. Пропорцияның Н негізгі и
қасиеті. дл яп е
ати чат
е д мүшелерінің Не п печ
Н
Шеткі ч а ти көбейтіндісі е ч и
атортанғы е для
мүшелерінің икөбейтіндісіне д л я
ати пе я п пропорцияНтура болады.
длғана печ
ат Не ати
для тең болғанда е и я печ
Не ч а т и Н
ти пе для
п Н ати Не
д
ати
еча е для Н е ти л я печ печ
Н ат и
шеткі мүшелері
ч а е д л я
д
ати для для– тура пропорция, печ ати
печ 2-мысал.
Н е 9 :
а т
1,5
и = 21 Н: е3,5
ч а т и
е д л я
л я печ
д
п ечати е для ортанғыимүшелері Не дл т и л я печ п еча
ти
е чати д9ля· 3,5 = 1,5 е для я п еча еча
ти
я п себебіН е т и · 21. Н а т и д л я п
п е 83. 2) е д
Н 2,5; 5) 6; е
ти 9,6. 84.Н 3,75 кг.
6) и
ат 25 га. Не дл
85. я печ
для ч а
яп еч и д л я
ти 88. 1) 4,5; я пе е дл89. 1) aат=и 8; 2) a = 2,8.
чат Не
п еча е дл 2) 14; а3) 12; 4) 1,5. Н л я пе еч
е дл
я Н
п е ч т и
п ч
е4. Н е д
ати 90. 1) 2; 2) 0,5; 3) 1; 4) 1,5; 5) 3; я6) 91. 117 санын. еч Н
печ е дл
я
и 95. 4 Н е дл ти 12 км/сағ. ля п е
е д л я 93. 800 Н м. 94. 38,4
п е ч атм. жұмысшы. п е ч а96. Н е д
Н ати ля 24 көшіріп жазушы. для 99. 42. еч Н
я печ 97. 126 га; Н е д98. т и Не а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
л я пе Кесте бойынша Не ойланып, ти
асұраққа Не іздеңдер.
жауап чати для я
Не
д
ти
Жылдамдық
а 4 м/с л п еч
ятұрақты болғанда уақыт д л п е Н е
я артса, жүрілген жолдың пұзындығы е чати Н е дл
ч
пе қалай өзгереді? д Не ти я
для Не чати ечsа(м) е дл дл
Не чат и
для
п е
дл я п Н
п е
16чамти Не
для Н ати чат д
Не12 м
Не и печ 4 я пе еча
ти Не
д
ұзындығы
а т л я д л п
Жолдың
п е ч
Жылдамдық – v
е д
(м/с)
Н е и я
для Уақыт и– t (c) Н ти чат дл
1пе2ча 3 4
8м
Не я пе Не ти
е ч ат д л я е д л
я п еча Не
я п Н е т и Н 4 м
а т и д л
дл
Жол – s (м) 4 8 ча12 16 еч Не ти
Не ч ати д л я пе е д ля п п еча
t(c) Н
я п е Н е т и Н ати 2 д л4я
д л ч а 0 п е ч
1 3
Н е и
п е чати е для и Н е т и л я печ
и Не ти я пе
1.5. Тура пропорционал
ля п
тәуелділік Не ати
т и л я печ
Н ат и ча д
ати для печ 9 см. для пе Не ати
? НеЕсеп. Тік е ч а ти
төртбұрыштың
д л яұзындығы е и я печ
п е
тікН төртбұрыштың и Н т л
для берілген
Кестеде ат енінің мәндері чабойынша,Ноның ед
чати ауданын Не есептеп, а и
ткестені л я
толтырыңдар. печ д л я пе печ
ати
п еч е д Н е т и л я
д
еча
ти
е ч е д е
4Н 5 и я
тікля п ені (см)Н 1 ти2 3 6 ч7ат 8 дл
ати д
етөртбұрыш 2 я п
еча я пе Не ти
п еч Н
е ч а т и ауданы (смд л) е д л
я п еча
ати
яп е ч Н
п е ч а т
е л я
д бірі екіншісінен Н
д л
е3 есе артық т и л я печ
1. Тік төртбұрыштың енінің
Н т и а екенін д
п е чати көрсететінНе қатынасты
е ч а ти жазыңдар. д л я пе Оған сәйкес етік д лятөртбұрыштың
я печ
а
д аудандарының для қатынасын жазыңдар. чат еча Не
е ч ати 2. ҚатынастардыНе а ти л я пе д ля п еч
для
п
л я
ч
пе салыстырыңдар. Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 3. Егер тік Н
төртбұрыштың и ені 3 есе арттырылса,
дл оның ауданы яп е
қалай
еча
ти чат
ти л я пөзгереді? д л я пе Не
д Не п печ
Не Егер ч а и төртбұрыштың
ттік е ч и 3 есе кемітілсе,
атені е для оның
и ауданы д л яқалай
ати дляөзгереді? для печ ати
Не а т и Н е
ч а т и
е д л я
л я печ
ч п е Н ати д
ти я пе
длӨзіңді для печ Не ати
еча Н е т и
өзің тексер. Н е а т и д л я я печ
ати ля6п= 3 ; 54 = 3 . Не для
Н ати Не
д
ати
печ е д1. ти л я печ печ
2 печ 18 пе Н ати Не
д
ечати е
я
длҚатынастарды е для и я печтең қатынастардан еча
ти
я п Н 2. а т и Н
салыстыру ч т
нәтижесі
а бойынша д л я п
чати турадляпропорция құрылады: для еча Не ти
я п еча
л еча 6пе=ч 54 Не ти дл
ля п для 2 18 и еча Не
.
ч ати п а
п е Н е д
ти Н е ат дл я печ
для ч а е ч
я п тұрақты болғанда: Н е и д л я
чат Не
я пе
3. Тік төртбұрыштың ұзындығы
п еча е дл Н и л еч
е дл
я Н
1) оның ені п е ч а т
неше и есе артса, ауданы п
а т
еч да сонша Н
д
еесе артады. а т и е д ля п
печ е дл 4 Не ти ля п е
е д л я Н
п е ч а т и
36 4 п е ч
36а Н е д
Н ати Мысалы,
е дл2
я = 2 ; =2 . Демек, для = пропорциясы – тура
еч пропорция. Н
я печ Н 18
т и Не 2 18 а ти д ля п п
Не
д л
т и я п еч а
л я пе ч Н е
ч ати 2 1 Не для
ч а 2) оның дені л неше есе кемісе, д ауданы да сонша есе я п е
кемиді. = ;
л я пе Не ати Не чати дл 8 4 я
Не
д
а ти 18 1 л
е
я п 2 18
ч
е ча т и
Н е дл
пе ч = .е д
Демек, =ти пропорциясы Не ти пропорция.
– тура я п
для 72 4 Н п е8ча 72 п еча Н е дл ти дл
Не чат и
п е Н е ти Н т и л я
для Тік төртбұрыштың аұзындығы тұрақты чаболғанда е д ауданының
оның
Не а т и л я печ д л я пе Н
п еча
ти Не
д
еніне
п е ч тәуелділігі е д
тура пропорционал Н етәуелділік иболып табылады. я
Не печбіреуін бірнеше печ Не ти
е ча т и
Егер екі шаманыңд л я е д л яесе арттырғанда п
(кеміткенде)
я еча Не
длекіншісіиде сонша есе артса ча (кемісе), онда мұндай еч Не тура про- ти
я пе ля п
тәуелділік
Не ч ат д л е д п еча Н
п е
порционал
я тәуелділік
Н е и
деп ааталады.
т Н ати д л я
д л ч п е ч Н е и
для Тура пропорционал Н чат еча түрде жазылады: д
и Не ти
я пе
әріптермен пмына
ля Не ати
п еч а е д л y y2 Н е д
т и л я печ
Н и
чат x = x ча д
для
1
.
ати Не ти я пе я пе Не ати
п е ча е д л 1 2
Н е д л
т и л я печ
ля х,х Н чат и мәндері уп1,ечуа2 – екінші Н ед
чати Не
дМұндағы,
ти 1 2
– бірінші пешаманың я
шаманың ати
мәндері. п е ч а е д л я
Н е д л
т и л я печ
д
еча
ти
Егер яп екі шама тура
Н пропорционал ати тәуелділікте чат болса, бірінші дл
еч ати Н
шаманың е дл кез акелген т и екі я
мәнінің
л печ қатынасы, екінші д л я пе шаманың сәйкес Не
еча
ти
п е ч д
е болады. Н е и я п
екі мәнінің я пқатанасына Нтең ати чат дл
яп е ч Н
п е ч а т
е л я
д x1 y1и Н е д л
т и л я печ
для Н =ча .т еч а д
ля п Не
п е чати Не
е ч а ти д л яx2пе y2 е д я печ
а
е чати Бұл Нетура пропорционал а ти л я пе
тәуелділіктің ля п
немесе пропорционалдықтың
д еч
для
п қасиеті. л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч ат и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Тура пропорционал Н тәуелділіктегі и шамалар: е
ати чат е дл яп
е дл(мас- ати
ти л я печ
заттың бағасы тұрақты д л я пеболғандағыНоның мөлшері е ч ати мен құны Н
д
Не ұзындығы, Не ти яп еч
сасы,
п е чати саны); п еча Н е дл а т и е д ля п
ати я дл я печ жол; Н ати
длтұрақты жылдамдықпен
Не
жүргендегі уақытяпен
ти печ
Не квадраттың ч ати қабырғасының е ч аұзындығы е дл оның периметрі; л я
ти ля п
е ля п Н мен ати Не
д
ати
еча е дзаттың массасы мен
Н е дкөлемі;
т и л я печ печ
жұмыс печ өнімділігі тұрақты пе болғандағы Н орындалған ати жұмыстың Не
д
ати для оның орындалу для печ ати
печ көлемі Н е мен ат и Н е
уақыты; ч ат и
е д л я
л я печ
печ пе жану уақыты Н чати жұмсалған Не
д
ечати е для тұрған
жанып лампочканың
е для и
менпеоған
я еча
ти
я п электр Нэнергиясы. а т и Н ч а т д л я п
печ шамаларға берілген пе Не ти дл
я п е Пропорционал
Н е т и Н е а
есептерді
т и пропорцияны
д л я п пайдала-
я п еча
л нып шығаруға болады. еча печ Не ти дл
ч ати Есеп. еМассасы ля п 300 г, концентрациясы для п еча Не а
п е Н
д
ти Н е ат и
15% қантты дл
су я ерітіндісіне 60 г печ
для е ч а
яп е ч е
Н неше процент? чат и д л я
еча
ти су құйылды.
таза ля пСоңғы ерітіндінің
е д(үлгі). Н е дл
концентрациясы
и я пег ерітіндіде
Не
еч
я п Шешуі Н 1)т и Концентрациясы а
15%т болатын д л
300 ля п
е дл п е ч а
ати грамм (x)
неше
е дл
я
қант бар? дл еч Н
л я печ Н а т и Не ч ати е д ля п ля п
е
е д Масса п е чПроцент Шамалар
п е тура Нпропорционалдық- а т и е д
Н ати г _________
е дл
я 100% для еч Н
я печ 300 _________ Н т и Не та болғанда а ти бағыттаушы д ля п сызық- п
Не
д л хтиг 15%п еч а тар я
ч
пебірдей бағытты Н е ати
көрсететіні
ч е для
ча дл я д л п е Н
я пе Не ти Не келісілген. чати для
д л е ч а
300 100 п е Н е
чати для
Не ч ати д л яп = ; е для п е Не
пе Не ти я
для ечx ати 15 Н п еча Н е дл ти дл
Не и п я еча Не
п е чат е для 300 · 15 Не дл и л я п
для Н x =чати ; чат Не
д
Не а т и л я пе 100 д л я пе п еча
ти Не
д
для
п Н атиДемек, Налғашқы чат дл
Нег қант бар.
Не а т и л
х п=еч45.
я д л я пеерітіндіде 45 п еча
ти Не
дл я Н ат еч а д
Не 2) Соңғы печ ля п Не ти
е ч ати ерітіндінің д л ямассасы неше грамм?
е д я п еча Н
300
л я п + 60 = 360 Н е
(г). ат и Н ч а ти е д л
д е ч п е Н ат и
Не 3) Соңғы
е чатиерітіндінің е ля п
дконцентрациясы Н
(y%)
е длянеше процент? и я печ
п Н и т д л
для
Масса Процентпечат еча Не ати
и Не 360 г _________ ч а ти 100% д л я е д ля п печ
для _________ еча
т ча Не
ати Не45 г а ти y%
л я п360 100 д л я пе печ
ати
п еч е д = и Н е т и л я
для Н ат ; ча д
печ y я пе Не ати
чати Не 45
ча ти д л я е д л
я печ
п е Н е ти Н т и д л
для 45 ·а100 ча Не
еча
ти Не а т и y
л = печ
я ; д л я пе п еча
ти
яп Н 360
еча
ти чат дл
еч ати Н е дл а т и ул я
= п12,5. д л я пе Не
еча
ти
п
я12,5%. Не ати Н чат дл
е дл Не
Жауабы:
ат
для өзгерістерінің Н ча т еч а д
ля п Не
чати
1. Екі шаманың арасындағыеқандай тәуелділік тура пропорционалдық
п е Не ч а ти д л яп е д печ
а
ля деп аталады?
д
е дл
я ат
печжазылады? еча Не
чати 3. Тура Н ля п
2. Тура пропорционалдық
и әріптермен л қалай
е а тшамаларға я келтіріңдер. д еч
для
п пропорционал
л я пе ч
Н е д
мысал
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е 120 тг. Н ч ати
Не 100. 1) Бағалары
ти Нбірдей бірнеше т и дәптердің дл құны яп е
еча дәптерлер саны
пЕгер еча
я пбұдан: Не ати е дл
ти л я д л п е ч Н ати
Не
д
ти артық;Нә)
a) 3чаесе е 3 есе кем
ч и
атболса, олардың
е для құны неше теңге болады? л я печ
пе пе Н ат и ед
ати для2) Қуаттылықтары длябірдей ибірнеше трактор печбір күнде Н72 га жер ати
Не а т и Н е
ч ат е д л я
л я печ
ти для
жыртты. для печ Не ати
еча Н е т и
Егер тракторлар Н е
саны бұдан: а т и
a) 2 есе артық;д л я ә) 2 есе кем болса, я
оларпеч
ати ля пкүнде неше гектар дляжер жыртады?
Н ати Не
д
ати
печ е дбір Н е т и л я печ печ
д
ечати е для е для Aи я печ еча
ти
чати 101. y-тің для мәні x-тің ля п пропорционал.
дтура ечатолтырыңдар: Не ти
мәніне
Н е ат и Кестені
д л я п
я п еча
л ча еч е дл
ч ати xдля пе 3 4 6для п 8 9 Н 12 пе15 чати Не а
п е Н е т и Н е ат и дл я печ
для y я пе12 ч а
яп еч 36 Н е
чат и д л я
ти е дл Не
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
ати я
Есепті пропорция құру арқылы дл я шығарыңдар (102–108). еч Н
печ 102. Сағаттың е дл минуттық Не и ля п е
е д л я Н
п е ч ат и тілі 9 минутта п е ч ат54°-қа бұрылады.
Н е д
Н а ти 1) Сағаттың е дл
я минуттық тіліеқанша для еч Н
ля п
уақытта 42°-қа бұрылады?
я печ Н т и Н а ти д п
Не
д л и 2) Сағаттың пминуттық еч а тілі 15 минутта я пе ч неше градусқаН е ти
бұрылады?
ч а е для
л я пе103. Көлемі Не70 см3 күмістің ати Не чг.ати для я
Не
д
а т и л я е
п 3ч массасы
д л
735
я п е Н е
п е ч д Не и я п
для
1) Көлемі Не 25 см күмістің ати
чкүмістің
массасы нешеатграмм?
еч е дл дл
е чат и
2) Массасы 420
для
г көлемін
е дл я табыңдар.
я п еча
д
Не 104. а т и
Пойыз тұрақты л я печ
жылдамдықпен д л я пе жүріп, 2 сағатта
бірқалыпты 144
п ечкматижол Не
д
е ч
п жүрді. е д Н е и я
е ча т
Пойызи осы д л я
жылдамдықпен: е д л
я п еча Не
дл печ
а еч Не ти
Не 1) 5тисағатта нешеякилометр
ч а д л
жол жүреді?
е д ля п п еча Н
я е
п2) 504 км қашықтықты Н е ти
неше сағатН жүреді?чати д л я
д л ч а п е Н е и
для Шиеден
105. Н
қайнатылған тосаптың чат 2 бөлігі шие, еча3 бөлігі құмшекер д бо-ти
и Не ти я пе ля п Не ча
луы ч а
керек. д л е д п е
л я пе Н е а ти Н ч а ти е д ля
ати е д Шиеден итосап қайнату пүшін:
Н ля
еч я пе
длқосу
Н
печ
ати
чатшиеге неше
1)я 8пекг е дкилограмм и құмшекер Н е керек?
т и л я
л 9 кг құмшекерге Н чат ча д
Не д2) я пе керек? Не ати
чати еч а ти неше
д л я пекилограмм шиедл
е
қосу
я печ
п е Н т и л
д
еча
ти 106. Не 2 га жерге а т иқант қызылшасы л я печ егіліп, одан 700 д л я цпеөнім алынды. п еча
ти
яп Н тонна қант ати чат дл
еч ати

Н е д7л га жерден
1)
а т и
неше
л я печ қызылшасыдлалынады? я пе Не
еча
ти
п 2) Неше е ч
гектар жерден д 280 т қант қызылшасын е алуға и болады? я п
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н
д л
е Осы жылдамдықпен т и л я печ
Н т и а д
107. Қарға для 3 секундта 45 м қашықтыққа ча ұшады. еч Не
п е чати Не
қарға: ч а ти д л я пе е д ля п печ
а
д для
1) 8 есекундта неше метр қашықтыққа чат ұшады? я печа Не
е чати Н м қашықтыққа а ти л я пе ұшады? д л еч
для
п 2) 75
л я пе ч қанша
Н е д уақыт
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е құны а тг. Н ч ати
Не
108. Балалар бақшасына Н сатып и
алынған 18 доптың
дл Бағасы
яп е
ати чат
ти печ
осындай:
л я д л я пе Не
д Ненеше теңге? п печ
Не 1) 27педоптың ч ати құны е ч ати е для и д л я
п Н ат Не
ати дл3я а теңгеге длясатып алынады? печ ати

Не
2)
а т и нешеНдоп е
ч ат и
е д л я
л я печ
пе ч яп е Н ати д
ти 109. Пропорцияның для длмүшесін табыңдар: ля печ Не ати
еча Н е т и белгісізН е а ти д я печ
а
ч 6,2 : 31; пе ч Н е ти д л
ати 1) x л: я20 пе= для 3) 28 :и4 = 4,2 : x; я печа Не ати
печ е д
Н 9,6 : x =ча8,4
2) и
т : 0,7; Н е т
4) е9ча: 5 = x : 4.Не д л л я печ
пе для
п ати Не
д
ти
печ пBе Не ти Не
ти
л Есепті пропорция еча құру арқылы еч
пшығарыңдар е
Н(110–114). ти дл
е
п 110. Токарь е д
Н 5 айда и
тжылдық е
Нжоспардың и
ат 47,5%-ін дл я печ
для ч а
яп еч Н е орындады. и Токарь д л я
ти осындайдтұрақты я пе жұмыс өнімділігімен е дл печ
ат нешеНе
п еча е л Н
12иайда жылдықяжоспарды
л еч
е дл
я процент Н орындайды?п е ч ат и
п еч а т
Н е д
ати A. 120%; я дл я еч Н
печ е д л B. 114%; Не C. ти100%; е для пD. 118%. е
е д л я Н
п е ч а т и
п е ч а Н а т и е д ля п
Н ати я
е дл әртүрлі, для еч Н
я печ Ұзындықтары
111. Н т и ендері Не бірдей екі а титік төртбұрыш д ля п берілген. п
Не
д л Бірінші
и тік п еч
төртбұрыштың а ұзындығы я е ч
п10,2 см, ауданы е
Н 51 см2.чЕкінші ати е для
л я пе тік төртбұрыштың Не а ти
ұзындығы Не6,8 см. чЕкінші ати для
тік етөртбұрыштың я
Не
д
ти
ауданын
а табыңдар. л яп е ч
д л я п е Н
Не 112. Алтын п е п Н ти Не
е чат и мен күмістің для қоспасынан қорытпа е дл я дайындалды. Ондағы
я п ечаал-
для тынның Н ати массасынапе д
Неқатынасын-
печ
массасының күмістің қатынасы 3:5 ти д
Не дай.ч а т и
Қорытпадағы д л я күміс алтыннан е
12д л г
я
артық. Қорытпаның п еча
масса- Не
п е е Н и дл я
для сы неше Н ати чат Не
Не а т и грамм? Қорытпадағы
л я печ алтын неше
д л я пеграмм? п еча
ти Не
я Н т а д
е дл Бірдейатуақыт
113. аралығында ча
я пе велосипедшіе 20 лякм печқашықтыққа Не барғанда ти
Н
е ч и
д л д я п еча Н
л я п
мотоциклші 52 км Н е қашықтыққа а ти барады. Н Велосипедші ч ати 25 км қашық-
е д л
д ч
пе неше километр яп е Н ат и
Не тыққа чбарғанда ати для
мотоциклші
е длқашықтыққа барады? печ
для чат еча Не 1,2 м чати
и 114.Не Ұзындығы а ти18 м, ені 0,75 л ям пематадан 15 жастық д ля птысы тігілді. Ені е
матадан
л я
ч
пе 22 жастықНтысын е д
тігу а ти
үшін Н
ұзындығы е неше ч а и
тметр мата д
керек?
е ля п
ати Не
д печ пе Н ати
115. Тікдлбұрыштыя п Н
параллелепипедтің и Н
ат биіктігі 5 см,пекөлемі ча т 105 Нсм 3 л
е д-ге
чати е Осы тік и печ яауданы өзгертілмей, ати
Н
тең.
п еч а тбұрышты
е д л я
параллелепипедтің табан
Н е д л
т и л я печ
для 80%-ке Н ати ча ед
еча
ти биіктігі
Не а т и ұзартылды.
л я печ көлемі неше
оның
д л я песантиметргеН тең
куб
п еча
ти
болды? я печ е д Н е и дл я
Н ати чат
еча
ти
116. Пропорциядағы яп Не
х-ті табыңдар: ати Н чат дл
ч ати Н е дл т и я печ л я пе Не чат
яп е 1 я печ а
Н е д л
т и Н е д
а т и д л я пе
1) 1, 4 : 2дл = 0, 2x : 3; ча 4, 5x : 2, 7 = 9 : 1я, 8п;еч
3) Не
п е чати Не 3
е ч а ти д л я пе е д л
я печ
а
ля п Н е т и Н а т и д л
д 1 для еча7 1 : 1 5 = 0, 6x :л0я, 75 печ. Не
е чати 2) 2 7 :Н2е, 5 = 8, 4е:ч7 а тxи; для п4) д еч
для
п
л я п Н е а3ти 6 Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Н ат и С дл яп е
ати печ
ти л я печ д л я Не
д Есепті пропорция Не құру чарқылы шығарыңдар п (117–122). печ
Не ч а ти е ати е для и д л я
пе п Н ат Не дайын-
ати 117.для Жұмыси өнімділіктері для бірдейи 3 станокта 3яминутта печ 9 сақина ати
Не а Н
т Осындай 6 станоктае
ч ат е д л л я печ
далады.ч п е 24 сақинаН неше минутта
ати
дайындала-
д
ти я пе
длды? для печ Не ати
а пе ч е л
Н ати Не
д
ати
Н 4 тігінші
118. а т и15 күнде 20 көйлекеч а тігеді. д
Өнімділігі
е осындай 2 тігінші
л я
еч ля п Н ати д
ечати е ля п неше көйлек
9дкүнде
Н е д
тігеді? и я печ Не
еча
ти
я п Н а т и ч ат д л я п
чати 119. Шаруашылық для для еча Не ти
я п е Н е т и Н е
бірлестігіндегі т
әрбір
а и 34 бас л
малдың
д я п 14-і сиыр. Жал- я п еча
л еча печ 25 га жайылымдық Не ти дл
ч ати пы дмал ля пбасы 272. Әрбір д16ля сиыр п еча жердің шөбін Не а
п е Н е ти е
Н бірлестігіндегі ат и я
дл сиыр неше печ
для жейді. ч а
Шаруашылық
яп еч барлықН е и гектар д л я
чат Не
п еча жердіңе дл шөбінатжейді? Н и л я пе еч
е дл
я Н
п е ч и
п еч а т
Н е д
ати я еч Н
печ 120*. Ұзындығы Н
я
е дл енінен т и 2,5 есеНұзын е дл тік төртбұрыша ти пішіндід ля пбақты айналды- ля пе
л я ч а е ч е
Не
д пе 105 баған керек. п
для Осы бақтың
Н ати Не
д
чати 1,2 есее ұзартқанда, печ1,4 есе, енін
ра қоршау үшін ұзындығын
п е для и Н е т и л я п
для Н т оны қоршау үшін анеше баған д
керек болар еді? для
Не т и я п еча л я печ Не ч ати Н е
ча дл үш оператор д п е
л я пе121*. Шығарманы Не ати Не Бірінші
терді. чатиоператорНешығарманың для 20%- я
Не
д
атиін, қалғанын л п е
яекінші
ч
және үшінші д л п е
яоператор терді. Екінші оператордың е чати Н е дл
пе ч е д Не ти я п
для терген Н беттерінің п е ати
чсанының үшінші еча
оператордың
п е дл беттерінің
терген
Н ти са- Не дл
Не и
чатнына қатынасы для 2:3 қатынасындай. е
я
длҮшінші оператор п еча
п е е Н и екінші л я операторға
для Н ати 24 бетін артық чат Не
д
Не а
қарағанда
т и шығарманың
л я печ д л я пе терді. Шығармада п
неше ти
еча бет Не
д
еч
п болған? Н е д Н е и я
для чати чат дл
Не A. пе100 я пебет; Не D. 200 бет. ти
е ч ат и
120 бет; д л я B. бет;
е
C.
д л150
я п еча Не
дл ча еч Не ати
Не чати д л я пе е д ля п п ечОған Н
122я*п. еМассасы 150 Н е г, концентрациясыт и Н 40% ас содасы
ати дайындалған. д л я
Не пе дляас содасының ат
чати
қанша су қосқандаляконцентрациясы 15% ерітіндісі алы-
п е е д Н е т и л я печ
для
нады?
и Не ти я пе ля п Не ати
т и л я печ
Н х-ті чат и ча д
д я
123. л Пропорциядағы табыңдар:
п е5ч,а6 0 , 4
е д л 3 x + 1 , 6
Н е д л5
т и л я печ
ля 3x + 12 = Н
; ат и = ; а д
чати Не
д1)
ти 3 печ 3) 2, 4 1,л2я печ Не ати
п еч а е д л я
Н е д
т и л я печ
для 8, 7 = 0, 5 Н ати5, 4 0, 9 ча Не
д
еча
ти Не 2) а т и ; ля печ4) = д л я п. е п еча
ти
15 + е4чx 2 е д Н е − и я
яп Н ати
3 4 , 7 x 4, 2
чат дл
еча
ти
124. Есептеңдер: яп Не ати Н чат дл
яп е
 8 ля 5печ 1
а
 Н ед
л 5 а3ти Не
д
4 −1 1 + 2, 5 0, 75 + пе−ч еч Не
п е чати  Не9д 6 ча6ти   д л я6 8  2 е д ля п печ
а
ля п:е · Н е +и . Н т и д л я
д  2 д5ля 1  1 1 чат 3 еча Не
е чати  Не+ 3,ч8а−ти2   5 д−ля1 пе  д ля п еч
для
п  3 9 я пе
л 3   Не8 2  ати Н е
е дл
я
ч а т и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч Н ти д е ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Тақырыптың Н
түйіні. ат и дл яп е
ати печ
ти печ я Не ати е дл
л я
е д екі шаманың
Егер біріншісін
Не
д л бірнешети есе арттырғанда ля п
е ч екіншісі сонша печати
Н
Н т и а д
ч а е ч Н е ти для
ати
есе артса,
л я пе
мұндай шамалар
д ля птура пропорционал п
шамалар
еча
деп Неата- ати
Не
лады. д
ати Н е
ч ати е дл я
л я печ
пе ч п е Н ати ед
ти 3для
еча е для
Мысалы, көлемі
и 45 Н сме алюминийдің т и массасыля121,5 печ г болса, Н көлемі печати
Н3 чат ча д я
а ти 15 см алюминийдің ля пе массасы л40,5
д я пе г. Алюминийдің Не чати
массасының
е е дл
оның
Н ати
пе ч д е ти ля п печ
көлеміне Не тәуелділігін ат и тураНпропорционалдық ч а деп атауға
е д бола ма?
л я
печ массасыныңдлекі я пемәнінің қатынасын Н
еча
ти Не
д
1. Алюминий
и Н е т и л я пжазайық: п еча
ти
печ
121 , 5 пе Не ти Не
е чати

для
= 3.
е для я п еча еча
ти
я п Н е т
40
и , 5 Н ат и д л я п
л еча печ Не ати дл
ч а ти 2. Алюминий ля п көлемінің сәйкес для екі мәнінің қатынасын п ечжазайық: Не а
п е Н е д
для ч а
ати я пе 45 = 3 . е дл
чат Не
п еч е дл Н и л я пе еч
е дл
я Н
п е
15
ч ат и
п еч а т
Н е д
ати 3. Екі шаманың я да сәйкес мәндерінің дл я қатынастары тең болғандықтан, еч Н
е д л я оларды Н пропорция
п е ч а т и
түрінде жазуға ч
болады:
п е а Н е д
Н ати я ля еч Н
я печ Н е дл 121, 5ати 45 . Не д а ти д ля п п
Не
д л
и п еч = я пе ч Н е
ч ати е для
ча т дл я 40 , 5 15 д л п е Н
л я пе Демек, алюминий Не ати Не чати для я
Не
д
ати л яп е ч
массасының оның
д л я п е
көлеміне Н е
тәуелділігі
е
ти
–чатура Н е дл
пропорционал
для Не
тәуелділік.
чати еча е дл дл
е чат и
для е дл я
я п еча
п е Н ат и л
для 112. 1) Қорытпаның Н ати
массасы 48 г; 2) Алтынның печ массасы д
Не 18 г. чати
Не ат и л я печ 3 для е Не
д
113.
е ч 65 км. 114.е д16,5 м. 115. 189 см
Н е . 116. 1) 9;и 2) 1,4; 3) 3; 4)
я п 5.
яп Н ати 119. 175 чат е дл
Не дл 117. 4тимин. 118. 6 көйлек. я печ я пе 141 баған. Н
га. л120. еча
ти Не
е ч а д л е д и я п
для122. п 250 г. 123. Не1) 10; 2)ч4,95; а т и 3) Н
2,8; 4) 1. 124.
еч а т1. д л
Не я пе ля п Не ти
л я птөртбұрыштыңНауданы е ат и 108 см2 Нболғанда оның ч атиұзындығы кемісе, е д л ені
д Тік ч
тұрақты
пе п е Н ат и
Не қалай өзгереді? чати для а (см) е для печ
и я пе ля п
36 м
Не ч а ти 2 д л е д печ
ұзындығы
Ауданы,
для
S см Н 108
чат 18 м еча д
ати НеҰзындығы, тисм 36 18 д12ля 9пе я п12 м Не ати
п еч а a
е Н е д л
т и л я печ
я Н ат и ча 9 м д
чати е длb см ати 3 6 9 ля12печ
НЕні, я пе Не ати
п е ч е д Н е д л
т и л я печ
д
еча
ти Не а т и л я печ д л я пе b (см)
п еча
ти
е ч е д е
Н ені и я
яп ати чат дл
3 6 9 12
Н
еча
ти
я п 1.6. Кері Н пропорционал ати тәуелділік чат дл
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
для
Есеп. Тапсырманы 4 жұмысшы 120 а
чсағатта орындайды.ечОсы тапсыр- Не
п е
и
чатманы 8, 12,Не16 жұмысшы ч а ти неше сағатта д л я пеорындайды? е для п печ
а
д дляЕгер тапсырманы чат еча сағатта Не
ати Шешуі. я пе ля п
1) 1 жұмысшы орындаса, ол неше
е чорындайды? Не а ти л д еч
для
п 4·120=480
л я
ч
пе (сағ). Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 2) Тапсырманы Н 8 жұмысшы и орындаса, дл неше сағатта орындайды?
яп е
ати чат
ти 480л я :п8еч= 60 (сағ). д л я пе Не
д Не 12 жұмысшы п печ
Не ч а ти
3) Тапсырманы е ч ати орындаса, е для неше сағатта и орындайды?
д л я
ати 480 дл:я 12 = 40и (сағ). Не дл печ ати
Не а т ч а ти
е д л я
л я печ
еч
4) пТапсырманы 16 жұмысшы
п е орындаса, Н неше ати
сағатта орындайды?
д
еча 480:16=30
Н е (сағ).
т и Н е а т и д л я я печ
еч а пе ч Н е ти д л
ати ля п
дШамалардың для кестеге
өзгерістерін жазайық:я печа Не ати
ч а ти
д
Жұмысшылар саны е для и 4 я
8 печ 12 16 еча
ти
чати для д ля п еча 40 Не ти
я п е Н еЖұмыстың
т и
орындалу Н е уақыты
а
(сағ)
т и 120
д
60
л я п 30
я п еча
л печ
а печ Не ти Не
дл
ч ати Кесте лябойынша: для п еча а
п е Н е д
ти Н е 16 и
ат = .
30 1 дл я печ
для ч а = 2 е
;
я п 60 2
ч Н е и д л я
ти я пе е8дл
чат Не
е дл
я Н
Демек, жұмыс
п е ч т и
а мөлшері тұрақты п
а т д
еч болғандаНеберілген атапсырманы т и е д ля п
печ орындайтын е длжұмысшылар Не неше есе тиартса, тапсырманың ля п е
и ля п
я Н а т саны ч а д орындалу
е д л п е ч п е Н е а т и е д
Н ти
ауақыты соншаляесе кемиді. для еч Н
я печ Н е д 30 т и Не а ти д ля п30 п
Не
д л
и
16
және п еч а
қатынастарын я пе
пропорциямен
ч
жазу
е
Нүшін ч ати
қатынасын е для
л я пе 8 Не 60 ати 60 Н чати для60 я
Не
д оғанатикері қатынаспен, л
е ч
я п яғни 30 қатынасымен д л я п е Н е
ауыстыру керек. е ати
чСонда: Н е дл
для 16 Не 60 печат
и еча е дл и дл
п Н
Не
ечат 8 и
дл30я ; осыдан 16 60 л я
=Не дпропорциясы шығады.я печат Не
п е чат и л
д
я пе
8 30
Не а т и л я печ д л еча
ти Не
д
п е ч
Егер у = 16; х
е д= 30 және у = 8; х
Н2 е = 60 болса, и онда кері я п
для Н 1 ати 2 чат дл
я пе Не
1
Не тәуелділік ат и әріптерменя мына
л печ түрде жазылады: д л еча
ти Не
п е ч е д y1ти x2 Н е т и л я п
я
дл Н ча = еч а д
Не я пе y2 x1
.
ля п Не ти
д ч
пе болғанда берілген е
п тапсырманыНорындайтын ат и
Не Жұмыс чати
мөлшері тұрақты
для е для печ
жұмысшыларп е саны Н етапсырманың и орындалу Н уақытына т и кері л я
пропорцио-
д
е дл
и Ннал. ча ти д л я пе е д ля п печ
для чат ча Нешама чати
ати Не Егер бірінші а ти шама бірнеше л я пе есе артқанда л я пе
(кемігенде)
д екінші пе
ч д Не
сонша л я пеесе кемитінНе(артатын) ч а тиболса, онда ати
екіпечшама арасындағые для
чат и Не
д п е
для деп аталады.
Н ати
п е чати
тәуелділік для
кері епропорционал тәуелділік
д
еча
ти
Пропорцияныңе ч негізгіе д қасиеті бойынша: Н е и я
яп Н ти чат дл
ч ати Н е дл а т и л у1пе· чха1 = у2 · х2.
я д л я пе Не
еча
ти
п е е ч е д е и я п
яп Ншамалардың ати сәйкес Нмәндерінің чат дл
ати е дл пропорционал
Кері и печ я пе көбейтіндісі Не – ат
яп е ч Н
тұрақты сан. п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
п е чати Не
Мысалы, керіч а типропорционал д л я птәуелділіктегі д ля п
шамалар:
е печ
а
ля п е Н е и Н а т и д л я
д для чат болғанда оның ечұзындығы Не
тік
Не төртбұрыштың ауданы тұрақты мен
для
п ені;
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Н ат и дл яп е
құны атибірдей заттардың
печ
мөлшері мен бағасы;
ти л я печ
арақашықтық бірдей д л я болғандағы Не
жылдамдық е ч ти уақыт;
апен Н е дл ати
д Не көлемі чүшін п печ
Не тұрақты ч а ти жұмыс е ати жұмыстың е для өнімділігі и мен оның
д л я
ати орындалу для уақыты. для печ ати
НеЕскеретін а и Н
тжағдай, кез келген е
ч ат и
е д л я
л я печ
ч е
п Н чати д
пе екі шама арасындағы тәуелділік тура
ти пропорционалдық для дляпропорционалдық пебермейді. Не ати
еча Н е т и немесе Н е
кері а т и бола
д л я я печ
а пе ч е л
печ ати
печ
ати .
Мысалы,
.
Н е для
теміржол а т и
бойымен
печ жас шамасы мен
Н е
жүру
для
ақысы
пе ч ат имен
Н
қашықтық;
Н е д л я печ
ати
Не
д
д л я печ
ати
я п ечати
.
.
е для
адамның
Нкубтың қырының
печ
а т и Н е
ұзындығы
для бойының
пе ч
мен
дляұзындығы
а т и
оның
ұзындығы;
Не
көлемі; д л я печ
еча
ти
Не
Не
дл я п еча
ти
п е чати е для
квадраттың қабырғасының
и Н е т и мен оның л я п
ауданы. п еча
ти
л
ти Есеп. Мотоциклші еча өзен үстіндегі я пе көпірден 10 Не м/с жылдамдықпен ти дл
ч а54 ля п МотоциклшіНосы длкөпірден п еча Не а
п е секундта Н е д
өтеді. ти е ат и 12 м/с дл я
жылдамдықпен неше печ
для өтеді?ля пе ч а
яп е ч Н е
чат и д л я
ти
секундта
е дл Не
п еча е д(үлгі). хат–и мотоциклшінің Н и л я пе еч
е дл
я Шешуі Н
п е ч п еч а т
көпірден 12 Нм/с
е д жылдамдықпен
атиуақыты. е для дл я еч Н
ля п
өту
л я печ Н а т и Не ч а ти е д ля п
е
е д Есептің шартының п е ч қысқаша жазылуы: я п е Н а т и е д
Н ати е дл
я е дл печ Н
я печ 10 м/с _________ Н 54 т ис Н
Кері ти
а д лятәуелділікте п
Не
д л
и п еч а
я пе ч е
Н қарама-қарсы ч ати е для
ча т _________дл я бағыттаушы
д л сызықтар п е Н
л я пе 12 м/с Не х сти
а Не чати для я
е е дл
ч бағытталады. е
Не
д
ч а т и
д л я п е
д л я п Н
п е чати Н
пе Есептің шартына Не сәйкес Не
кері пропорционал титәуелділік е дл
я
пропорция-
Не сын құрамыз: ч ат и
д ля е дл я п еча Не
п е е 10 Нx т и л я
для
Н ати = еча Не
д
печ ти
; д
Не а т и л я 12 54 для п еча Не
е ч е д е и я п
для
п Н ати 10Н чат Не
дл
печ я пе ти
· 54
Не ча т и
д л я x =
е
;д л п еча Не
п

я е Н е т и 12 Н а т и д л я
Не ч ати д л я пе х = 45. е д ля п п еча Н
я п е Н е ти Н а ти д л я
д л 45 секундта. я пе ч а п е ч Н е и
Не Жауабы: для ат
п ечати е дл и Н е т и л я печ
для Н чат еча тәуелділік д
и Не 1. Екі шама тимәндерінің қандай я пеөзгерістері кері пропорционал ля п Недеп ата- чати
а л д е
лады? пе
л я
ч
Н е д
а ти Н е
ати д
Не2. Кері пропорционал ти тәуелділікті печәріптермен жазыңдар. я пе
длкелтіріңдер.
Н
печ
ати
п еча е для и Н е т и л я
3. Керія пропорционал
дл Н
тәуелділіктегі
ат
шамаларға мысал
ча д
печА я пе Не ати
чати Не
я печ
п е Н т и л
дляпропорция Н ати ча Не
д
еча
ти Не
Есепті
а т и құрып шығарыңдар
л я печ (125–130).
ти
е ч е д е
Н Осы тік төртбұрыштың и я
125. Тік төртбұрыштың яп ұзындығы
Н 8 см, атиені 6 см. чат дл
еч ати Н
ауданы е дл өзгермегенде:а т и л я печ д л я пе Не
еча
ти
для
п 16 см болса, Не ені неше ти Н ат дл
ати
1) ұзындығы
е и п еча сантиметр болады? я печ Не ат
яп е ч Н
2) ені 4 см болса, п е ч а т ұзындығы е л я
д неше сантиметр д
болады?
Н е л
т и л я печ
Н т и а д
п е
и
чат126. Не
Жылдамдығы ч
50 а и
ткм/сағ жүк д л я пе екі қала арасын
пойызы е д ля п6 сағат жүрді. печ
а
д для жолаушылар ат км/сағ жылдамдықпен
ч75 еча неше Не
чати сағат жүреді? я пе ля п
Осы аралықты пойызы
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
етапсырма 5Нсағатта орын- ч ати
Не Н
сағатына 108 и
бөлшек даярланса, е
е дл яп
127. Станокта
еча
ти чат
ти л я пдалады. Осы станокта д л я песағатына 60Нбөлшек пдаярланса, еч ати е дл неше
тапсырма
Н ати
Не
д сағаттаа ти орындалады? Не ч ати е для л я печ
ч п е Н и д
ати я пе для печ
ат Не ати
е дл Бірінші
Н128. а т и бұрқақ Н е
минутына ч а
250ти л су атқылап д л я резервуарды 30 я
минутта печ
ч е е л
ти я пе
длтолтырады. для
п Н
осы резервуарды я50пемин чатиуақыттаНетолтыра- д
ати
еча Н е т и
Екіншіе бұрқақ
Н а т и д л я печ
ати
ды.пЕкінші бұрқақ минутына
для
неше литр
Н су ати
атқылайды?
Не
д
ати
д
ечати
129. Екі
е для
тегершік
е для
қайыс белдікпен байланысқан
и я печ еча
ти
я п Н (1.7-сурет). а т и Үлкен Н тегершіктің ч а т шеңберінің д л я п
чати для 54 см, еалдлякіші тегершіктің еча Не ти
я п е Н
ұзындығы
е т и Н а т и д л я п
я п еча
л шеңберінің еча ұзындығы 36 см. еч
Үлкен тегершік Не ти дл
ч ати ля пайналғанда кіші ля п
дтегершік п еча Не а
п е 30
Н е д
рет ти Н е ат и неше рет дл я печ
для ч а
ти айналады? я пе е дл
т
ча1.7-сурет Не
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
и я
д6л орақшыи ыдыстағы сусынды печ Н
печ
ат130. Ертедегі дляесеп. Ыстық
е Осындай
күні
Несусындычнеше лясағатта
8 сағатта
е
е д л я ішті.Н
п е ч а т и
ыдыстағы п е а т орақшы Н е д 3
а т иішеді?
е д ля п
Н ати е дл
я для еч Н
я печ 131. ПропорцияныңН т и Не а ти д ля п п
Не
д л
и п еч абелгісіз мүшесін
я
ч
табыңдар:
пе Н е
ча т x Не5,д4л я 0, 25 Н0е,д05 л x для п 1, 2 е Н
я пе
x
д л A. = ; ечаB. ти = ; печO. ати11, 5 = Н е ; Т. ти= ; ля
Не ч а ти 5 3, 6для п x 9 д л я 6 , 9 27 , 6 п е ча2 0, 2 Не д
я
для п е чати п еча x Н ти дл
Не чатК.и 0 , 9 0 ,
дл; я
3 4 , 8 1, 6
е дл Э.я
=
66 , 5 п еча Не
п е = е Р. = Н и . л я
для 15 Н x ати
;
чат ед
Не а т и л я печ x 7
д л я пе 1, 9 13, 3 Н п еча
ти Не
д
для 5 Н 45 печ7,5 ати 0,12 46 я печ21 ат дл
Не
9,5 Не ти
е ча т и
д л я е д л
я п еча Не
я п Н е ти Н ат и д л
Не ч ати д л я петұсына оған сәйкес е д ля ппропорцияның п еча Н
я п е
Кестедегі жауаптың
Н е т и Н а ти д л я
жанындағы
Не әріпті
чати
қойыңдар. Сонда
для
пе кестеден Жер дшарының
е ля п екі полюсінен бірдей
печ
ат
п е
қашықтықта Н е
жүргізілген и
үлкен Н
шеңбердің т
атауын и оқисыңдар. д л я
я
132.длТеңдеуді шешіңдер: чат ча Не
ати Не а ти 1 л я пе д л я пе 3я печ
ати
п е ч е д и 2 Н е т и л
ля x − 1 =
д1) ; Н 2) аxт − 2 = ; ча 3) x − 3 Н =е д .
чати Не а т1и − 3 л я печ −
1
д л я пе 2 + 1
1
печ
ати
п еч е д 4 1
Н е т и л я
для 5 Н ати 2 ча Не
д3
еча
ти
яп Н атВи чат дл
еча
ти
я п 36 см2 тік төртбұрыштыңНе ати ұзындығының Н т
еча тәуелділігіне дл
ати 133. Ауданы е дл и печ я пеніне Не ат
яп е ч Н
п е
есеп құрастырыңдар.ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
я Н а т и ч а д
чати е дл мазмұнында ти печ тұрақты? для пе Не а
я п е 1)НЕсеп
п е ч а қандай
е д л я шама
д л я Н чат и ча ені қандай д
2) Есеп длмазмұнындағы тік төртбұрыштың ұзындығы емен Не
для
п тәуелділікте?
л я пе ч пропорция
Н е д
құрыңдар.
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не
134. Автобус екі елді Н мекен и
арасындағы қашықтықты
дл 60 км/сағ жыл-
яп е
ати чат
ти печ
дамдықпен
л я 3,5 сағ жүрді. д л я пе Егер автобус Нежылдамдығын
е ч ати 10 Н е дл
км/сағ-қа ати
д Не п печ
Не арттырса, ч а тиосы қашықтықты е ч ти
анеше сағат е для
жүреді? и д л я
ати для2,8 сағ; и для печ ати
НеA. ат НB. е 3 сағ; ч ат и C. 2,5е д л
сағ;я D. 3,2 сағ. л я печ
еча е
135.Н Дайындалған т и мал Н
азығы е 75 сиырғаа т и 184 күнге д л я
жетеді. Егер сиырлар я печ
а ч е л
ати печ я пе
длдайындалған
Н ти
еча күнге жетер Не
д
ати
печ
саны
е для40 сиырға и
өссе, осы
Н е т и мал азығы
л я пнеше печ
еді? печ пе Н ати Не
д
ти
еч е
я пе орындауыНкерек. пТапсырманы ти дл
е чати
136. Тапсырманы
е д ля п 30 жұмысшы Н е
6
длкүнде и я еча Не
ме-
еча
ти
я п Н
желеген күннен т ибұрын орындау үшін а т жұмысшылар д л саны 20%-ке арт- я п
л печ
дл
ч ати тырылды. ляТапсырма неше күн для бұрын орындалды? п еча а
п е Н е д
для ч а
ати*. Моторлы я пе е дл
чат Не
п еч137 е длқайықатөзенде ағыспен
Н жүзіп, и А пунктінен л я пеВ пунктіне еч
е дл
я 2,5
Н
сағатта п е
барадыч и
да, 3 сағатта п
а т
ечқайтады. Моторлы Н е д
т и
қайықтың
а е д ля п
ати ағыспенежүзгендегі я
дл 20,4 км/сағ. ч Н
печ для Не ти я пе
лжылдамдығын е
е д л я Н
п е ч а т ижылдамдығы
п е ч а Ағыс
Н е д
Н ати табыңдар. для для еч Н
я печ Н е т и Не а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
т
138.ча Амалдарды орындаңдар: дл я д л п е Н
Не
д
ат и  11
л я е ч
п  1  д л я п е Н е
ч д
пе 1) 1, 8 ·  5, 9Н−е2  +  ат+и0, 28 : 0 Н,е13; ти я п
для 20 печ2 п еча Н е дл ти дл
Не чат и
для 2) (113 , 3 + 65 Н, 9) : 32 + (ч67
пе
ат,и22 − 17, 63) : 87. печат Не
д
ти д
Не ч а т и
д л я е д л я п еча Не
Не а т и л я печ C
ти Не
я
дл Есепті пропорция Н ча т а
еч(139–144). Не д
Не
құрупеарқылы шығарыңдар
ля п ти
л яп
139.д Бауыржан ақшасынаНе ати
әрқайсысының
ч
Нбағасы 200
е ч атитеңгеденНаквариу- е дл и
Не мына бірдей е
ля п алады. Егер яп ат
п ечати 9 балық е дсатып и Н е
бірдлбалықтың
т и бағасы 25%-ке л я печ
для Н т а д
и Не арзандатылса, ти
Бауыржан ечаақшасына нешелябалық
я псол печ сатып ала Неалады? чати
а л д е
л я пе ч
Н е д
а ти Н е
ати д
140*Н. еАрбаның ти
аалдыңғы ля п
доңғалағыныңеч я пе
сыртқыдлшеңберінің Н
ұзындығы печ
ати
2,8дм, я ал артқы доңғалағының Н т
асыртқы шеңберініңечұзындығы а 4,4дм.
чати е л неше аметр ти печ барғанда, оның п
яалдыңғы Не ати
Н
Арба
п е ч қашықтыққа
е д л я
Н е д л
т и
доңғалағы
л я печ
длядоңғалағынан Н200 айналым ати артық айналады? ча Не
д
печ я пе ти
ти артқы
Н ати арақашықтығы чат
ати 141 . Әрбір е дл көршілес екеуінің бір-бірінен печ я пе 4,2 м болатын Не
еча
ти
о
еч Н ч а т и л я д л п
п е д е и я
77 қада ябар. п Осы қадаларды Не әрбір ти көршілес Н екеуінің
еча
тбір-бірінене дл
ати е дл и еча жаңа қадамен
пнеше я пауыстыруға Н ат
яп е ч Н
арақашықтығы
п е ч а т3,8 м болатын
е д л я
Н е д л
т и
бо-
л я печ
лады? для Н ча т и еч а д
ля п Не
п е чати Не
а
ля п Н е и Н ча т и д л
д я ат
е
142*. Саяхатшылар
чати жүзіп Нбарды, е дл катермен
а т и А пунктінен
л я печ В пунктінедлөзен я пе ағысымен Н
е
еч
для
п
л я
ч
е қайтардаНеА пунктіне
пал д
а т и теплоходпенН е келді.
ч а ти Өзен е для п
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
еТеплоходтың Н ч ати
Не ағысыныңти Н жылдамдығы ат и 2 км/сағ. дл меншікті
яп е
ти еча
пжылдамдығы печ
якм/сағ. Не меншікті ати жылдамдығының е дл
ч чати
л я 26д л Катердің п е Н
д Неменшікті
Не ча ти
теплоходтың е ч атижылдамдығына е для қатынасы
и 8:13л я пеқа-
ати пе для
п Н ат ед ати
длятынасындай. Саяхатшылар
е и
А пунктінен я печВ пунктінеН катермен печ
Не ч ат и Н
ти
3,6
я пе
сағатта барса, қайтарда
для
п теплоходпен Н А ати
пунктіне неше
Не
сағатта
д
ати
еча е длкеледі? Н е т и л я печ печ
A.я 2песағ; ч B. 2,7 пе
сағ; Н 2,4 сағ; чати
C. D. Н3есағ.д
ати дл для пе ати
ч а ти
е д л я
л я печ
ч
пекөршілес пе арасы бір-бірінен Н ти
4пемчақашықтықта д
Не бо-
ечати 143. Әрбір
е для
екі ағаштың
е для и я еча
ти
я п Н латындай а т
6 и ағаш Н
қатар ч
орналасқан.а т Ең шеткі д л бірінші ағаштан 3 м я п
печ для
пе Не ати е дл
қашықтықта
и
екінші ағашпен
Н е аралықта
т и құдық бар.
л я п ечҚұдықтан Н
алған
п еча
ти
л я Н ча т а
ечсуарылады.НБарлық е д дл я
1 шелекпесумен қатар екі ағаш
ля п метр жол жүріледі? ти
ағашты суарып,
Не
ч ати ля қайта келгенде днеше п еча а
п е е
құдыққа
Н
д
для ч а
ти я пе е дл үшін ақадалар
чат Не
я п еча 144. Мектеп Н е дл тәлімбағын т и қоршау
Н т и дайындалды.
д л я пе Егер әрбір я печ
е дл
а
печқаданың арақашықтығын еч Неалса, 8 қада ти дл
ч ати көршілес
д л я екі е д ля п 4 м етіп
п еча жетпейді. Не
е я е
для
п Егер Не қадалардың
е ч ати арақашықтығын Н
п е чати5 м етіп Н
л
е далса, дайындалған
т и д ля п
Н е ати қадалар п
я жетеді. Мектеп я
длтәлімбағын а
еч неше қада Н е
е дл
дәл қоршау үшін
Не
д л
и
дайындалған? п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
л я пе145. Есептеңдер: Не ати Не чати для я
Не
д
пе ч 1Не д 1  Не5 ти я п
е дл
 1  ти
для  0, 9 − + 0, 75 − печ а:  0, 5 −  : п еча Н ти дл
Не чат и 3 для 15 6 12е дл я п еча Не
Н 11   2 чати 7  чат
. д
для 5 п+е 0, 8 −  : 2 1 для пе Не ти д
Не ча ти − 0, 4 + 
д :
л я
 е п еча Не
п е  е    Н и дл я
для
7 14
Н 3
ати
15 5
чат Не
ти Не
п е ч д
е түйіні. ати Н е т и л я
дл я Тақырыптың Н еч а д
Не я пе
ч
ля п Не ти
е ч а ти д л е д я п еча Н
Екі
л я п шаманың біріншісінің Н е мәні
а ти нешеНесе артса, ч ати
екінші шаманыңе д л мәні
д е ч п е Н т и
Не соншачаесе
е
ти кемитін дтәуелділікті
е ля п Н е для
кері пропорционал
и
я еча
пдеп
п Н и т д л
для чат атайды. еча Не ати
я
длЕсеп. Екі қаланың арасын ат жүк пойызы 60пекм/сағ ча жылдамдықпен
Не
ати Не сағ жүрді. ти Осы екі қала печ я 84 км/сағ жылдамдық- ати
2,8
п еч а е д л я арасын жүрдек Н е д
пойызл
т и л я печ
Н ат и ча д
для печ я пе Не ати
чати
пен
Не неше сағат жүреді?
ч а ти л я
д пойыздың е д л
я печ
Шлея ш пеу і . х – жүрдек Н е ати екі Н қала арасынча т и жүру уақыты.
ед л
еча
ти Не
д
Арақашықтық а т и
тұрақты л я
болғанда печ жылдамдық дпен л я пеуақыт кері Нпропор-печати
еч ед Не ти я
т и ционал е ля п
дшамалар. Онда:Н п е чати п еча Н е дл ти
печ
а Н
е ч ат и 60
д л я x . е д л я
я п еча
яп Не = ти Н чат и дл
ати е дл и 84 я2,п8еча я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е л
дмүшесі: и Н е д л
т и л я печ
Пропорцияның
для
белгісіз Н ча т еч а д
ля п Не
п е чати Не
е ч а ти 60 2, 8 д л я пе е д я печ
а
д для x= ; х = е2часағ. т еча Не
е чати Не а ти 84 л яп д ля п еч
для
п Жауабы:
л я
2 ч
сағ.
пе Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 129. 45 130.Н 16 орақшы. и е
еча
и
тайн. печ
ат 132. 1) Н е дл2) 2,8;а3)
3,5;
ти
3,9.
е дл
яп
ти е д135. ля п 120 күнге. 136. д1 л якүн бұрын. 137. 1,7 п е
км/сағ. ч Н ати
Н а т и Не ч а ти е для л я печ
138. ч
е 12,03; 2) 6,17. 139.
п1) е
п 12 балық. 140. Н 1,54 км. т и д
ати для 85 қадамен. для еча
п18. Не ати
Не141. а т и Н
143. е 60 м. 144.
ч а т и 32 қада. е д
145.л я
л я печ
а Үйреніп пе ч алыңдар! е л
Н ати Не
д
ати
Н ат и ч а
е пропорционал е д л я
Шамаларды печберілген сандарға для
пкері Н ати
бөліктерге бөлу Не
д
ти
печ е
ля п пропорционал Не бөліктерге ти
е чати
Шаманы
для
берілген сандарғадкері
е я п еча бөлу Не еча
ти
я п Н еүшін, оны т и
осы берілгенН сандарға а т и кері сандарға д л тура я п
ч ати ля п пропорционал для
бөліктерге бөлу керек. я печа Не а
п е Н е д
ти Н е ат и дл печ
для ч а е ч Н е и д л я
ти Мысалы,дл136 я пем ұзындықтые3джәне ля п 5 сандарына печ
ат Не
п еча е Н и кері л япропорционал еч
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
бөліктерге
ати
бөлейік. я дл я еч Н
е д л я Ол үшін Н 136 п е
саны ч а т и
3 және 5 сандарыныңп е ч а әрқайсысына Н е д керіа т исанға е д ля п
Н ати я
е длпропорционал для еч Н
я п1еч және 1 ) тура Н т и Не а ти д ля п п
Не
д л (
п еч а бөліктерге
я пе ч
бөлеміз. Н е ати е для
3 чати 5 дл я д л п е ч Н
Не
д
ати л я е ч
п 1 1  п
8 для136 · 15е Н е
пе ч д е = я п
для Не136 :  3 +ча5ти = 136 :Н15 8еча
т=и 255. е дл дл
е чат и
для е дл я
я п еча
п е
Н бірінші и Н и
чатх2 – шаманың д л
для х1 – ишаманың атбөлігіне сәйкес сан, Не екіншіи
Не бөлігінечасәйкес т сан. л я печ д л я пе п еча
т Не
д
п е е д Н е и я
для Н ати 1я 1печа
т дл
Не п1е·ч=1 85 Не ти
е ча т и x x=
1 1 д =
255л я
255· = ;
85 ;
(м); x x= =
255е д
255· л · = =
51 51 (м) я п еча Не
я п Н е 3 3 т и 2 2
Н 5 5 ч а т и д л
дл ча я пе 1 Не ти
Не ч ати д л я пе1 е д л136 п еча Н
я е
п немесе x Н=е 136
= т и ; (м); xН = а ти51.(м). е дл
= я
д л · ч а 85 ·
е ч Н и
Не 1 л1я п3е 2
1для1п 5 ат
чати печ
1
п е е д+ и Н е + т и л я
для Н 3 5 печат 3 5 печа д
и Не ти ля Не ати
Жауабы: п е ч а 85 м; 51 м.е д л я
Н е д
т и л я печ
для Не ати
ати Не1-есеп. 1)ча91 ти санын 5 және д л я пе8 сандарына; е для п печ
для саныни4 жәнеН 7 сандарына;
2) 143
печ
ат
я пе
ча Не
д
ати
чати 3)е 104 санын
Н
е ча т 2, 3 және д4лясандарына кері д л
е бөліктерге я печ
п е Н т и л
еча
ти бөліңдер. Н е дл а т и л я печ д л я пе Не
еча
ти
2-есеп. Екі е чстансының д
арақашықтығы
е 240 Н е
км. Осы екі и стансының я п
еч ати арасын Нжолаушылар е дл а т и пойызы 3 сағ
л я печжүрсе, жүк пойызы д л я пе 5 сағ жүреді. Не
еча
ти
Бір уақытта л яп
бірінші стансыдан Не жолаушылар чати
Н
пойызы, екінші чат стансыдан дл
атижүк пойызы е д шығып, и пежүріп, я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т бір-біріне
е
қарсы
д л я кездесті.
Н е д лКездескенге
т и
дейін
л я печ
ля Н ча т и ч а д
жолаушылар
и дпойызы неше километр қашықтықты
я пе
жүрді,пежүк пойызы Не
п е чатнеше километрНе ч
қашықтықты
е а ти жүрді? д л е д ля
я печ
а
д дл75 я км; чат105 км; еча Не
чати я е ля п
А. 165 км; C. 135пкм;
для
п B. 150 км; 90я км;
л
ч
пе НD. д
е 180 км;а60 т и км. Н е
чати
д еч пе Н
е и для
еч а т п еча Н е
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 3-есеп.
ти Ұзындығы Н 21 км т и
жолды жұмысшылардың
дл бірінші е
бригада-
яп
сыля8пкүндееча еча
я пекінші Не ати жөндейді. е длЕгер екі
ти жөндейді,длал бригадасы 6 пкүнде
е ч Н ати
д
Небригада чбірігіп а ти Не
жөндесе, жолдың ч ати неше километрін е для бірінші бригада, л я печ
неше
п е Н и д
ати я пе для жөндейді? печ
ат күнделікті Не ати
е дл
километрін екінші бригада (Әр бригаданың орын-
Ндайтын а т и Н е
ч а ти
е д л я
л я печ
е ч
жұмыс мөлшері бірдей.)
яп е Н ти д
ти длА.я п9 длкм; еча D. 8 км; 13 Не км. ати
еча Н е км;
т и12 км; B.
Н е 7 14
а
км;
т и C. 5 км;
д
16
л я пкм;
я печ
ати ля п длятопқа бөлініп,
Н ати д
Неегістік чати
печ е д4-есеп. 50 оқушы еекі
Н т и аудандары
л я печ бірдей екі пе
Н т и ча ед
и
жерді п еча
арамшөптерден тазартуға я пекөмектесті. Бірінші
Н егістік
ч а ти жерді Нбірінші е для и
т я д л е егістік жерді печат
я пе
ча е дл
топНоқушылары
а т и 4 күндеНеарамшөптерден
ч ати тазартты. д л яп Екінші
я
екінші топ
ля п
еч
оқушылары 6 күнде
для
е
парамшөптерден Не тазартты. ти
еча БіріншіНтопта е дл
п е чати неше е д и Н е т и л я п печа
ти
я Н оқушы болған?
т Екінші топта а
неше оқушы д
болған? я
ч ати ля п63 бет шығарманы для бірінші п еча терсе, екінші Не а
п е е д
5-есеп.
Н ти Н е ат и оператор дл 3я сағ печ
для ч а п еч е
Н оператор и д л я
тиоператор 4 я пе тереді. Егер е
сағ осыдляшығарманы екі т
еча қатар терсе, Не
п еча шығарманың е дл неше Н и л я пекінші еч
е дл
я Н
п е ч а т и
бетін бірінші
п еч а
оператор,т неше
Н е д
бетін
ат и оператор
е д ля п
и
аттереді? ля дл я еч Н
л я печ Н ед ат и Не С. 36 бет; ч а ти 27 бет; е для п ля п
е
е д А. 40 бет; 23п е ч
бет; п е Н а т и е д
Н ати В. 39 ебет; для24 бет; для еч Н
я печ Н т и Не D. 38 бет; а ти25 бет. е для п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н ч ати е для
т я д л е Н
я пе
ча
Н е дл ати Не чати пропорцияны для
п
я
л ч е е е дл
чати
д 1.7. Проценттерге
е берілген есептерді
п Н
Не ч а ти д л яп д л я п е Н
пе Не пайдаланып Не шығару ти е дл
я
для п е чати п еча Н ати дл
Не и
чатПроценттерге для берілген е
я
дл тәсілмен п ечБірінші Не
п е е есептер Н екі и шығарылады. л я
для тәсіл: проценттерге Н ати есептердің шығару чат ережелерін Не
д
Не а т и л я печ
берілген
д л я пе еча
пайдалану.
п
ти Не
д
для
Екінші тәсіл: пропорцияны
Н атипайдаланып шығару. чат Проценттерге е дл берілген
Не есептердің а т и шығару л я печ
ережелерін пайдалануды д л я пеүйренгенбіз.Н п еча
ти Не
дл я Н т
ча есептерді пропорцияны еч а д
Проценттерге берілген
Не тәсілінчақарастырайық. я пе ля п
пайдаланыпНе шығару ти
е
ти д л е д я п еча Н
л я п Н е ат и Н ч а ти е д л
д Проценттерге берілген ч
пе есептерде а саны е
пқайсыбір шаманың Н 100%- ат и
Не и
чатмәніне для b саны е для сәйкес печ
ке сәйкес п е теңН еболса, и оның Н Р%-ке т и мәніне тең д л я
болады.
для Проценттерге чат еча пайдаланып Не шығару ати
и Не ча ти берілген
д л я пеесептерді пропорцияны е д ля п печ
п е Н е и Н ат и д л я
ати
үшін: для чат печ Не ати
Не 1. есептің ч а ти шартын д(қысқаша) л я пе мына түрде
е д л яжазу керек: печ
для ат 100%, ля печ Не
чати
Не ти печ а ати
Н е д
т и л я печ

для Н ати
b P%; ча Не
д
еча
ти Не 2. есептің а т и л я печ д л я пе п еча
ти
е ч шартындағы е д сандардан пропорциялық
Н е теңдеу
и құру керек: я
еч ати Н е дл а т и л я пaеч 100 д л я пе Не
еча
ти
п е ч д = ; е и я п
яп Не bпечатPи Н чат дл
ати е дл и я пе Не ат
яп е ч Н
3. пропорцияныңп е ч а т белгісіз
е л я д
д мүшесіни әріппенНе(х) белгілеутикерек; л
л я печ
я Н т
ча табу керек. я печ а д
чати е дл
4.Нпропорцияның ти белгісіздмүшесін я пе Не а
я п е п е ч а е л Н е д л
т и л я печ
л Н чат и а д
д для
І. Пропорцияны пайдаланып, пберілген санның процентін печ табу. Не
е чати Не а ти процентіндлтабу я е үшін пропорция д ляқұрамыз: еч
для
п Берілген
л я пе
санның ч
е дл
я
ч ат и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Н и е
ати чaат 100% Не дл яп
ти л я печ д л я пе = , е ч ати Н е дл ати
д Не п печ
Не ч ати x ати P%
е ч е для и д л я
пе п Н
ати мұндағы для х – процентке (Р%) длясәйкес и ізделінді сан. я печат Не ати
Не1-есеп. Сыныпта а т и Н е
ч а т е д л л я печ
пе ч 30 оқушы п е оқиды. Оның Н 40%-і ати
қыздар. Сыныпта д
ти неше қыз длябар? и для печ Не ати
еча Н е т Н е а т и д л я я печ
а
Ш е шяупіе.ч х – сыныптағылқыздар пе ч е л
ати д я
саны. Н ати Не
д
ати
печ е дл шарты Н е т и л я печ печ
Есептің
Н а т и бойынша: ч а е д л я
д
ечати
е для Оқушылар саны
е для Проценттер
и я печ еча
ти
я п Н а т и Н 30 ч ат100% д л я п
чати для длxя еча Не ти
я п е Н е т и Н е 40%
ат и д л я п
я п еча
ч ати Онда:е для п 30
д ля=п 100 . п еча Не а
п е Н ти Н е ат и дл я печ
для ч а x яп е
40ч Н е и д л я
чат Не
е дл
я Н
Пропорцияның п е ч а т и
белгісіз мүшесін п еч
табамыз:ат
Н е д
е д л я Н
п е ч
= ат
30и· 40
для
x ;
Н ати
е дл
я еч Н
я печ Н
100
т и Не ати д ля п п
Не
д л
и еч
х=12.
п
а
я пе ч Н е
ч ати е для
ча т л я д л п е Н
я пе Жауабы: Н 12е дқыз. ати Не чати для я
л ч е е е дл
Не
д
д л я п Н
п е чати Н
пе ІІ. Пропорцияны Не Н е ти я
е дл
пайдаланып, проценті бойынша санды табу.
Не чат
Процентіи бойынша для сандыи (100%-ке е л я
дсәйкес) табу пропорциясы: п еча Не
для Н ат x 100% чат Не
д
Не а т и л я печ = д л я пе п еча
ти Не
д
е ч е д .
е и я
для
п Н атиb P%Н чат Не
дл
ти Не
я х Н т а д
дл Мұндағы – ізделінді 100%-ке
еча
сәйкес сан. печ Не ти
Не 2-есеп.
еч атиОператоре бірінші д ля п күні е
шығарманың для 24 бетін терді, я п еча
бұл Н
л я п Н а т и Н ч а ти е д л
д пе ч п е Н беттен чат и
Не
шығарманың
чати
барлық беттерінің
для
30%-індей. ляШығарма
д
неше е
тұрады? л я п е Н е а ти Н е
ч ат и
е д ля п
и д печ бет саны. п е Н ати
Не Ш е ш учіа.тих – шығармадағы для е для печ
для
Есептің шарты бойынша: чат ча Не
ати НеШығармадағы а ти бет саны для пеПроценттер д л я пе печ
ати
п е ч е и Н е т и л я
для Нх ат ча д
чати Не 100%
ч а ти л я
д 30% и е д л
я печ
п е 24
Н е Н т и д л
еча
ти Не
Онда: а т и л я печ д л я пе п еча
ти
яп Н 100ати чат дл
е дл = печ ; я пе Не ти
x
еч ати Н ч а т и л я д л п еча
п е д е и я
яп Не 24 30
ти Н чат дл
ати е дл и еча
п· 100 я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д
= л я
24
Н е д л
т и л я печ
Н x ; т и а д
для 30 ча еч Не
а
ля п е xН е= 80. и Н т и д л я
е чати Жауабы: Не 80 бет бар. а ти л я пе д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е проценттік Н ч ати
Не ІІІ. Пропорцияны Н пайдаланып, и екі дл
санның яп
қатынасын е
ати чат
ти табу.
л я печ д л я пе Не
д Не п печ
Не ти
Екічасанның проценттік е ч ати
қатынасын табу
е дляүшін пропорцияи құрамыз:
д л я
Не ат и Н е
ч
aти 100%
а = е д л я
л я печ
ч е . ати д
ти для
пе для
п b x% Н печ Не ати
а пе ч е л
ати печ
Мұндағы х – белгісіз лпроцент
д я
саны. Н ати Не
д
ати
Н 3-есеп.чаМектептегі т и спорттық ч а үйірмелерге е д 70 оқушы қатысады. л я
пе я пе Н ати үйірмелерге Не
д
п ечати Олардың е для 21-і еркін и
күреске
Н е длқатысады.
т и Мектептегі яспорттық
л печ п еча
ти
я Н а т ч а д я
ч
я уеі . х – еркін күреске
қатысатын поқушылардың е
нешея ппроценті еркін Некүреске чқатысады? ти
е а процентНсаны. е дл
п е чати Ше делш и Н е дл қатысатын
т и оқушылардыңл я п п еча
ти
я Н т а д я
ч ати Есептің ля пшарты бойынша: для п еча Не а
п е Н е д
для я
Оқушылар саны
а Проценттер е ч е л
ч яп Н и д
ти я пе 70 е дл
чат Не
п еча е дл
100%
Н и л я пе еч
е дл
я Н
п еч т
а21 и х%. п еч а т
Н е д
печ Онда: е дл и 100 Не ти ля п е
е д л я Н
п е ч ат
70
= п е ч а Н е д
Н ати . я еч Н
печ Н е дл
я 21 т и x Не дл а ти д ля п п
д л я еч а пе ч Н е ти для
Не т и я п л я е ч а Н е
ча дл ; Не д
21 · 100 п
л я пе Не x =ти
а 70 чати для я
Не
д
для Не ч и
х =ат30%.
еча е дл дл
е чат и
Жауабы: для
30%-і.
е дл я
я п еча
д
Не а т и л я печ А д л я пе п еча
ти Не
д
Не 146. 1) печ 2) 19 кг 100 дкг-ның я пе неше проценті? Не ти
е ча т и
8 м 10 м-дің;д л я
е л
я п еча Не
дл
Не 147. 1)чаҚарбыз ти
ча
я пе 98%-і су. 5е кг печ
ляқарбызда Не су бар? чати Н
я пе
массасының
д л д қанша
я е
п2) Кептердің Н е ұшу жылдамдығы ти Н шамаменчат17 и д л
д л ч а п е м/с. Ал
Н е қарғаның и
Не и пе для чат
ұшу
п е чатжылдамдығы е для кептердің и ұшу Н е
жылдамдығының т и 90%-іне л я петең.
для Қарғаның Н чат еча д
и Не ти ұшу жылдамдығын я пе ля п Не ати
п е ч а е д л табыңдар.
Н е д
т и л я печ
дл3) я АОВ бұрышының Н чат
градустық и өлшемі жазыңқы ча бұрыштың д 65%- и
ати Не іне тең. тиАОВ бұрышының я пе градустық өлшемі я пе Не ат
п еч а е д л Н е д л неше т и градус? л я печ
я Н ат и ча д
чати е дл и печ я пе Не ати
Н
148. 1) Саяхатшылар
п е ча т түске
е л я
д дейін 64 км е
қашықтыққа
Н
д л
т и
барды. Бұл жүруге
л я печ
для Н ати ча д
Не неше чати
еча
ти Не тиісті межеленген а т и қашықтықтың
л я печ 20%-індей. д л я пеСаяхатшылар пе
я
километр
л печ қашықтықты Не
д
жүруді а тимежелеген Не еді? чати е для
д ч е Н ти
печ
ати
е
Н2) Бір аптада ч ати балықшылар д л я пе160,5 ц балықеаулады, д ля п бұл олардың бір п еча
яп е Не Н и дл я
ати чат
ати е длаулауға
айда тиісті балық ямассасының
и печ 30%-індей. я пе Балықшылар Не бір ат
яп е ч Н
п е а т
чцентнер балық е л
д аулауғаитиіс? Не д л
т и л я печ
для
айда неше Н т а д
чати
ча
я пгетұз салынды. еБұл печ Не
п е 3)НеҚиярдыечтұздау а ти үшіне250 д л д ля барлық
и тұздалған я печ
а
ля п Н и Н а т д л
д для чат тұздалған қияр ечмассасы Не
қияр Не массасының 8%-індей. Барлық неше
для
п килограмм л я е ч
пжәне грамм?Не д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
ати еча е дл
Н ати е дл
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е 144-і өнді. Н ч ати
Не
149. 1) Қарбыздың Н
жерге себілген ат и 160 тұқымыныңдл Қарбызяп е
ати печ процент?Не
ти л я печ
тұқымының өнімділігі д л янеше е ч ати Н е дл ати
д Не п печ
Не 2) Бұйымның ч ати алғашқы бағасы
е ч ати2800 тг,Не для арзандатылған
оның и л
бағасы
д я
ати для
пе ля п
дпроцентке печ
ат Не ати
Не2380 тг.чаБұйым т и нешеН е
ч ат и арзандатылған?
е д л я
л я печ
пге тұзды су ерітіндісіндегі п е тұз 18 г.НТұзды суечерітіндісініңати д
ти 3) 300
для для Некон- ати
еча е
Нцентрациясы т и Н е а т и д л я п
я печ
а неше процент? пе ч е л
Н ати Не
д
ати
Н а т и В ч а е д л я
д
ечати 150. 1) еАвтобус для бірінші е
сағаттадля баруғаи тиісті қашықтықтың я печ еча
ти
я п Н а т и Н ч ат д л 32%-ін я п
ч де жүрілмеген
пеәлі пе Не ти дл
чати
жүргенде,
для для 127,5и км жол қалды. еча Автобуспен Не ти
я п е Н е т и Н е ат д л я п
я п еча
л баруға тиісті ечақашықтық неше печ
километр? Не ти дл
ч а ти 2) Дәптерде ля п 24 бет бар. Мәдина для дәптери беттерінің 25%-іне п еча жазулар Не а
п е Н е д
ти Н е ат дл я печ
ти жазды. Дәптердің я пе жазылмаған
е дл
янеше беті қалды? чат Не
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
ати
151. Концентрациясы я 8% болатын ас
дл ясодасының судағы 450 еч
г ерітіндісі Н
печ е дл Оған а10 Не ти ля п концентра- е
е д л я даярланған. Н
п е ч т и г ас содасын
п е ч а
қосқанда Н е
ерітіндінің д
печ циясы неше
я
е длпроцент иболады?Не дл ти ля п п
л я Н а т ч а е д для
Не
д
т и я п еч л я пе Н ч ати Н е
152.ча 1) Домбыра дл д е
п керек
л я пе Не жасайтын ати
шеберхана Не бір айда чати
8 домбыра жасауы для я
Не
д
а ти Олар бір айда
еді. л
е ч
я п 2 домбыраны артық д л п е
я жасады. Домбыра жасайтынН е
пе ч д
е айда жоспарын Не ти я п
для шеберхана Нбұл
п е чати неше процент
п еча артық орындады? Н е дл ти дл
Не и
2)чатТік төртбұрыштың для ауданы е
90
я
дл дм , ұзындығы 15 п
дм. ечаТік Не
я
2
п е е Н ат и л
для төртбұрыштың Н ати печ Не
д
Не а т и л печ
еніяұзындығының неше
д л япроцентіне тең? еча
ти Не
д
е ча т и
д л я С
е д л
я п еча Не
дл Квадраттың ча ұзындығын 10%-ке еч арттырғанда, Не оныңати
ля п
153. қабырғасының
Не атинеше процентке л я пеартады? д еч Н
ауданы
л я п е ч
Н е д
а ти Н е
д ч п е Н и
Не Екі ерітіндіден
чати я пе
длерітінді е дляБіріншіи ерітіндінің мас- печ
ат
154. п е қоспа
Н е дайындалды.
и Н т д л я
для чат еча Нег, кон- чати
и Не сасы 500чаг,тиконцентрациясы л я пе22%, екінші ерітіндінің д ля п массасы 300 е
пе
центрациясы
л я 30%.НОсы е д
а ти
екі ерітіндіден Н е
даярланған ч а ти
қоспа ерітіндінің
е д ля п
ати д еч пе Н ати
Неконцентрациясы
е чати е ля п
неше дпроцент?
Н е для и я печ
п Н ти ча т д л
для еча я пе тапты. Оқушы Не ати
чати Не
155. Оқушы 175
е ч а и
тсанын 40%-ке д л я парттырып, оның е д л
20%-ін
я печ
п е Н т и л
для нәтижесінде Н ати тапты? ча Не
д
я пе
есептеу қандай санды
еча
ти Не а т и л я печ д л еча
ти
е ч е д е
Н 1) 25%-ке; и я п
я п 150. 1) 187,5 Н км. 151. и
ат10%. чат 2) 40%.Не дл
е дл я пе
149. 3) 6%. 152.
еч ати Н а т и л я печ д л еча
ти
п 153. 21%-ке. е ч 154. 25%. д
155. 49 саны. е и я п
яп е ч Н
Практикалық п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
жұмыс. Н т и а д
для печ
а еч Не
п е чати Не
1. Өз бөлмелеріңнің
ч а ти
ұзындығын, енін яөлшеңдер.
д л е д ля п печ
а
ат сызыңдар. еча
2. Алынған өлшемдерді дәптер бетіне орналасатындай етіп, бірдей есе кемітіп жазыңдар.
д для печ Не
е чати 3. Дәптер Небетіне бөлменің а ти кішірейтілген л я ауданын д ля п еч
для
п 4. Бөлменің ұзындығын,
л я пе ч енін неше Н
д
еесе кішірейттіңдер?
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч Н ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Н и
1.8. Масштаб дл яп е
ати чат
Не
д
ти е
Нкарталарда и
атқалалардың дл яп я печ
ч а
Географиялық е ч Н е арақашықты- и д л
ати я пе планында үйдің
ғы,длүйдің яп
длөлшемдері еча
т
пберіледі. Не ати
Не ат и Н е
ч а т и кішірейтіліп
е д л я
л я печ
пе ч е
п тік төртбұрыш Н ати д
ти для
Мысалы, кітап беті
для
пішінді:
печ Не ати
еча Н е
ұзындығы 2 т
дми 1 см, Н е
ені 1 дм 4 а т
см.и д л я я печ
еч а е ч Н е ти д л
ати ля п бетін дәптерге
дКітап ля п
дкескіндейік. Ол үшін: я печа Не ати
печ е
Н 1) өлшемдерді ат и Н е
ч а т и
печ бір өлшем е
пбірлігіне келтіруН керек:чати д
чати для для пе Не ти
я п е Н е 2 дм
т и 1 см =Н е
21 см; 1 т
дм
а и 4 см = 14 см;
д л я я п еча
еч а ч
пе кішірейтейік: Не ти 1.8-сурет дл
е чати е ля п
2) дөлшемдердің мәндерін
Н е дл7яесе
и я п еча Не
еча
ти
л еча: 7 = 3;
21 печ: 7 = 2;
14 Не чати дл
ч ати ля п для сызбасы п есм, Не а
п е 3)
Н е д
дәптердегі ти кітап Н е
бетінің ат и ұзындығы дл я3 ені 2 см тік печ
для ч а
болады. для п
еч Н е и д л я
титөртбұрышдл(1.8-сурет) я пе чат Не
п еча е Н е и л я пе еч
я Н
Сызбадағы е1ча т и ч ат д тең. Мұны для п
е дл е
см кітаптың нақтыпеөлшемінің 7 Нсантиметріне т и
печ е дл и1 болатын Не ти ля п е
е д л я масштабы Н 1:7 немесе
п е ч а т кітап п е ч а
бетінің кескіні Н е д
дейміз. а т и е д ля п
Н ати е дл
я 7 для еч Н
Не
д л
и
Географиялық
п еч а
карталар белгілі
я пе
бір чмасштабпен Н едайындалады.
ч ати е для
ча т дл я д л е Н
я пе Не яп
л Не ати ұзындығының чати сәйкес Н длбетіндегі я
Не
д
ати
Картадағы
л яп е ч
кесінді
д л я п е
оған е
жер
пе ч е д Не масштаб ти деп атайды. я п
Нқашықтыққа е дл
қатынасын
Не и
чатМысалы, егеографиялық для е
я
дл масштабы п еча Не
п е Н ат и л я
для Н ати картаның
печ
1 : 100 000
д
Не см = 1000
болса, онда
Не картадағы
а т и ұзындығы л я п1ечсм кесіндіге Жер д л ябетінде 100 000 ти
еча м = Не
д
я п км қашықтық
дл=1 Н сәйкес чкеледі. ати Керісінше,я Жер ат
печ бетіндегіН1екм қашықтық
дл
ти
Не ат и л я пе д л еча Не
п е ч
географиялық е
картада д 1 см кесіндімен Н е кескінделеді. т и л я п
дл е
3,5 см,НЖер бетіндегі ти
Не ати Екі қаланың
1-есеп.
ч д л я пекартадағы арақашықтығы е д ля п п еча Н
я п е Н е км. Осыакартаның ти Нмасштабын а титабайық. е дл я
д л
арақашықтығы 175 е ч п е ч Н и
Не тиу і . 175 км я п175 для000 см. и ат
Шп ечеаш е дл= 000 м = 17Н500 е т л я печ
для Не ати
и Не 3ча
, 5ти 1 д л я пе е д ля п печ
для
= . чат ча Не
ати Не 17 500ча000 ти 5 000 000 л я пе д л я пе печ
ати
п е е д 1 и Н е т и л я
ля Н ат а д
чати Не
дКартаның
ти
масштабы печ000 немесе 1 : д5ля000 печ000. Не ати
п е ч а е д л
5 я000
для Н ти ча д
ти Не Жауабы: 1 : я5 п000еча 000. я пе Не ти
еча е ч а
Масштабы
т и
д л е д л
я п еча
яп е Н чат и дл
Н ати түрінде
еч ати Н е длсанның
Екі
а т қатынасы (бөліндісі)
и л я печ жазылған
д л я пе масштаб сандық Не
еча
ти
масштаблдеп я п аталады. Не ати Н чат Не
дл
е ч ати Н ед
Мысалы, 1 а:т и
7 500 000 я
масштабы
л печ бойынша, л я пе
картадағы
д 1 см кесінді печ
ат
жер бетіндегі для 75 км-ді Н
кескіндейді.еча т еч а д
ля п Не
п е чати Не
Жазылуы: е1ч а ти – 75 км –длатаулы
см яп масштаб. е д я печ
а
д длясызбаларда чат сандық мәндерге ечаие болады. Не
Әртүрлі масштаб әртүрлі
для
п пе
Масштаб ягеографиялық
л
ч
Н е д
карталарда:
а т и Н е
е дл
я
ч ат и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 11ати Н 11 ти дл 11 дл1я1п е
печ ;== еча үй бөлмесінің
я пжәне Не ати
ти л я д л планында:
е ч Не ; ; , , ати
д 250000
Не 250 000000 000 1000
1000 Н е000
000 и л яп 200
200 250 250 еч
п е ча т и
печ а т
Н е д
ати я
дл 11 ;; 11 және ч Н ати
для Не ти я пе печ
Не ішіндегі
бөлме
ч атзаттар
и үшін:
е ч а т. с. с.длболады.
е л я
ти пе 50п10
50
для
10 Н ати Не
д
ати
и
Н2-есеп. 1ча:т 200 масштабпен ечберілген а пландае д бөлменің ұзындығы л я
ати 35 мм, еені пе для
п Н ати Не
д
ти
печ для27 мм. и Н е т и л я печ п еча
Бөлменің ч
пеұзындығын, пе
енін ятабайық. Н ати Не
д
п ечати Ш ее длуяі . а – ибөлменің
ш Н е дл
ұзындығы; т и л я печ п еча
ти
еч пе Не ти
е чати
b – бөлменің
е д ля п ені. Н е для и я п еча Не
еча
ти
я п Н
Масштабтың т и
анықтамасын пайдаланып,ат есептің д л шарты бойынша я п
ч ти
апропорция ля п
құрайық: для п еча Не а
п е Н е д
для ч а
ти 35 = 1 д; ля пе 27 = 1 . е дл я пе
чат Не
е дл
я a Н
200
п е ч т
bа 200и
п еч а т
Н е д
ати а = 35•200 я дл я ч Н
печ е дл = 7 000 и(мм) = 7Не(м); b = е27•200 ти я пе = 5,4 (м).
л(мм) е
е д л я Н
п е ч ат п ч а = 5 400
Н е д
Н ати а =я 7 м;
е дл длbя= 5,4 м. еч Н
Не
д л Жауабы:
и Бөлменің п
а
еч ұзындығы 7 м,лені я
ч
пе5,4 м. Н е
ч ати е для
т я д е Н
ча
я пеПланның Н е дл и
атдегеніміз, Не чатикесінді Нұзындығының, для
п
я
л ч е е е дл
д чати
масштабы п е пландағы п
Не ч ат и
д л я д л я п е Н
пе нақты (жер
оның Не бетіндегі) ұзындығына Не қатынасы. ти е дл
я
для Кішкене п е чати п еча Н ти дл
Не чат и
для
жәндіктердің, ұсақ бөлшектердіңе дл я өлшемдері сызбада еча
үлкейті-
п Не
для Мұндай
леді. Н
жағдайда қатынастыңати алдыңғы мүшесі чат оның соңғы д
Не мүшесінен
Не үлкен болады. а т и л я печ д л я: п1е– үлкейту масштабтары. п еча
ти Не
д
п е ч Мысалы: е д 5 : 1; 10 : 1; 25 : 1;
Н е100 и я
Не печ кескінделген я пе Не аяғының ти
3-есеп.
е ча т и 10 : 1 масштабпен
д л я е д л суретте жәндіктің
я п еча Не
е дл
ұзындығы 6 см. Жәндіктіңечааяғының нақты пұзындығын еч е
миллиметр
Н ти
Н
есебіменпе чати
табайық. д л яп е д ля п еча Н
я Н е т и Н ати д л я
Не Ш е ш чуаіт.и х – жәндіктің пеаяғының нақтыдұзындығы.
для пропорция е ля п печ
ат
Есептің
для
шартына сәйкес
чат
құрайық: еча Не ати
п е 6
=Н ; е
10 и Н т и д л я
ати Не а ти x 1 л я пе д л я пе печ
ати
я 6Н = 0, 6 (см)ча=т 6 (мм). ча д
чати
е дл ти
x= пе я пе Не ати
Н
п е ча 10
е д л я
Н е д л
т и л я печ
ти для Суреттегі Н чати
пеаяғының я пе
ча
6 мм.Н
ед ти
еча Не
Жауабы:
ч а т и жәндіктің
д л я нақты дұзындығы
е л п еча
Н ати чат
еча
ти
п
ядегеніміз Не ати Н чат дл
е дл қайда ажәне Не
1. Масштаб не?
е ч ати 2. Н
Масштаб т и не үшін л я печ
пайдаланылады? д л я пе печ
ат
3. Егер дененіңдля нақты өлшемі Н
сызбада 100 есе т
ча кемісе, сызбаның масштабы еч а неге тең?Не д
а
д для еча
т еча е
е ати Мына масштабтардың
ч156. Не а ти қайсысында л я псызбадағы өлшемднақты ля п өлшемнен Н еч
для
п үлкен, қайсысында л я пе ч кіші: 1 Н д
: е20; 100 : ч1; а т и1 : 10 000; е
Н 75 : 1? чати е д ля п
ти д е пе Н
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
ати чат
д е см; 2) 50 п печ
Не157. Ұзындығы: ч а ти 1)Н40
е ч атисм; 3) 1Не дм;для4) 10 м иболатын кесіндінің д л я
пе п т
атабыңдар. Не
ати для
сызбадағы ұзындығы для 1 см. Сызба масштабын
печ ати
Не а т и Н е
ч а ти
е д л я
л я печ
ти я пе
дл Масштабы: для 000; и2) 1 : 50 000; 3) п1еч: 25 000 картада Не ати
еча 158.
Н е т и
1) 1Н:е 100
а т д л я Жер
я печ
а ч
пенеше сантиметр е л
ати печ
бетіндегі 1 км қашықтық
для
Н кесіндімен ати кескінделеді? Не
д
ати
печ пе
1:100 для масштабымен Н ати
1:100
Не
д
чати печ ти
159. 1.9-суретте
п е е для и Н е т и л я п еча
я Н кескінделген а т бөлменің сызбасыч а (пла- д дл я
е чати ны) для берілген. Бөлменіңе для сызбадағы я п еча еча
ти
я п Н е т и Н а т и д л я п
л (пландағы) еча өлшемдерін тауып, еч ұзын- Не ти дл
ч ати ля п енінің нақты ля п
дмәндерін п еча Не а
п е Н е д
дығының, ти Н е ат и
есеп- дл я печ
для ч а
ти я пе
теп табыңдар.
е дл
чат Не
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
и
ат160. Практикалық я жұмыс. дл я еч Н
печ е длнемесеатпәтердегі Небір бөлменің ти ля п1.9-сурет е
е д л я Н
Үйдегі
п е ч и
Н ати ұзындығын, е дл
я енін өлшеп, оның для 1 : 200и еч Н
я печ Н т и Не а т д ля п п
Не
д л
и масштабымен п
а
еч кескінделген лпланын я пе ч Н е
ч ати е для
ча т дл я д п е Н
л я пе сызыңдар. Не ати Не чати для я
Не
д
а ти л яп е ч
пе ч д е я п
для 161. 1.10-суреттегі Не чати
картадан НАстана ати
ечмен е дл дл
е
и
чатҚарағанды я
длқалаларын қосатын е
я
дл кесінді и я п еча
п Н е ти Н чат д л
для еча
пөлшеңдер. я пе Не ти д
Не ч а
ұзындығын
т и
д л я Картаның
е д л п еча Не
е
п 1 : 7 000 е Н ат и дл я
для Н 000 масштабын ати пайдаланып,
печ Не
Не а т и л я печ қалаларыныңдляЖер еча
ти Не
п е ч
Астана Қарағанды
е д Н е т и л я п
я Н ти а д
Не
дл бетіндігі арақашықтығын я пе
ча табыңдар. ля печ Не ти

д ч п е Н и
Не162. Үлкен чати Алматы я пе
длканалының ұзындығые для печ
ат
для 170 км,и оның картадағы чат еча Не ати
и Не ча т д л я пе ұзындығы 17е мм. д ля п печ
для
Осы картаның масштабын
чат
табыңдар. ча Не
ати я пе ати
1.10-сурет
Не ча ти д л я пе е д л печ
п е е
Н Жер бетіндегі и Н т и д л я
для ат ча Неекі елді чати
чати Не Екі елді
163.
а
мекеннің
ти л я печ арақашықтығы
д л я пе 68 км. Осы пе
ч д Не
я пе
мекеннің:
л Не ч а ти е чати е для
т и д
Не 1) масштабы яп е п Н ти
еча е ч ати 1 : 2 000 д л000; е для я п еча
1 : 1Н 700 000 ати
еч ати

Н е дл
2) масштабы
а т и л я печкартадағы ара-для пе Не
еча
ти
яп
қашықтығын табыңдар. Не ати Н чат дл
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
для қақпасының ча еч Не
п е чати 164. Футбол Не ч а ти ені 7,3
д л я пем, биіктігі е для п печ
а
д 2,4 м.
для
1:100 масштабымен футбол чат қақпа- еча Не
е чати Не сызбасын а ти сызыңдар. л я пе д ля п еч
ля п
п сының ч д е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч Н ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
есуреттегі қанатының Н ч ати
Не
165. 5 : 1 масштабымен Н сызылған и жәндіктің дл яп е
ати чат
ти л я печ
ұзындығы 3 см. Жәндіктің д л я пе қанатының Не нақты чұзындығын
е ати Н е дл
(милли- ати
д Не п печ
Не метр есебімен) ч а ти табыңдар. е ч ати е для и д л я
Не а т и Н е
ч а ти
е д л я
л я печ
ч
пеалмаларды, шабдалыларды, п е Н ати д
ти 166. Бағбан для для
алмұрттарды
печ
бөлек-бөлек Не үш ати
еча Н е
жәшікке т
салдыи да, Н е
жәшіктерге а т и
«Алмалар», д л я
«Шабдалылар», «Ал- я печ
а пе ч е л
ати печ длядеп жазды.
Н ати Не
д
ати
печ
малар
е для немесеи алмұрттар» Н е т и Жәшіктердің
л я печ сыртындағы печ
жазу олардың печ ішіндегі жемістермен пе сәйкес Н емес. чҚай ати жәшікте Не
д
ечати е для қандай е для и я пе еча
ти
я п жемістің
Н а т и түрі Н
бар? ч ат д л я п
я п еча
л еча Bпеч Не ти дл
п е Н е д
для ч а
пе қала арасын қосатын яп еч е
Н ұзындығы и
чат 3,5 см.Не д л я
ти Картадағы
167. яекі е дл
кесіндінің
я пе
е дл
я Н
Осы екі қаланың п е ч т и
а Жер бетіндегі ұзындығы: п еч а т
Н е д
ати 1) 420 км; я дл я еч Н
печ е дл 2) 87,5 и км. Не ти ля п е
е д л я Н
Н и
атКартаның масштабын
я табыңдар.для еч Н
я печ Н е дл т и Не а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
т
чаОрал қаласынан дл я ед л п е Н
л я пе
168. Не Атырауға
ати
дейінгі
Н чати
автомобиль для ОралАқсай я
Не
д
ати
жолының ұзындығы л яп е ч шамамен 510длкм. п е
я Масштабы Н е
для 1 : 3и 000 000 Не картадағы
е чатиосы автомобиль п чати
ежолының Н е дл ти дл
Не п дл я еча Не
п е чат
ұзындығына е для кесінді
сәйкес неше Н е
сантиметр? и Тайпақ
л я п
д
Мақат ти Не
д
п е ч е д Н е и Ақкөл
я
для Квадрат
169. пішінді Н гүлзардың ати қабырғасының ат
чұзын- дл
Не печ я пе Неий АТЫРАУ ти
дығы е ч ат и
оның д
периметрінен л я 18 м қысқа. е д л п
я п еча Не
я п Н е т и Н а т и а с
К ңі дл з і Құлсары
е длОсы гүлзардың ча
я п1е : 200 масштабпен печ теНе ти
Н
еч ати
планын
д л е д лядәптерге
я п еча Н
п
сызыңдар.
л я Гүлзар Н е планының ат и дәптерН бетіндегі ч ати е д л
Не ауданын чатитабыңдар.е для е для печ
и Не ча ти д л я пе е д ля п печ
170. Масштабы п е 1 : 8 Н е
сызбадағы сақинат и Н
диаметрінің ұзындығы
а т и 9 мм. д л
Осыя
ати для еча печ Не ати
Несақинаның ч а и
тмасштабы 1д л: я6псызбадағы диаметріе д л я қандай болады? печ
лямм; B. 14 мм;Н C. 10пмм т
еча D. 12 мм. ча Не
д
чати
A. д
Не
13
а ти л я д л я пе печ
ати
а Не
д
еча
ти 171. Масштабы Не 1ат:и 3 800 000лякартада печ Ерейментау д л я Екібастұз қалала- еча
ти
п е ч е д е
Н ұзындығы и я п
рының
е дл
яарасындағы Н
теміржол
печ
ати
торабының ат
печ 4,4 см Нбо- е дл ти
еч ати Н ч а т и л я д л я п еча
п лып кескінделеді. е д
Ерейментаудан Екібастұзға е дейінгі и теміржол я
яп Не ати табыңдар. Н чат дл
ати торабының е дл Жер бетіндегі ұзындығын
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
для ча еч е
п е
ти Екі елді
ча172. Не мекен чарасын а ти мотоциклшід л я пе 40 км/сағ жылдамдықпен е д ля п 1 сағН печ
а
д 24 мин е для Осы иекі елді мекеннің
жүрді. т
чакартадағы арақашықтығы: еча Не
е ч ати 1) 7 см; Н а т л я пе д ля п еч
для
п 2) 4 см
л я
ч
пеболса, картаның Н е д масштабын
а т и табыңдар.
Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е 270 км Н ч ати
Не 173. Картадағы Н
1,8 см кесіндіге и Жер бетіндегі
дл арақашықтық п е
еча
ти чат Не для кило- и
ти л я псәйкес. Осы картадағы д л я пе 2,7 см кесіндіге Жер
п е ч атибетіндегіНенеше ат
Не
д метр а и
тарақашықтық Не сәйкес?ч ати е для л я печ
ч яп е Н и д
ати я пе еB.дл печ
ат Не ати
е дл
Н A. 300ткм;
а и Н 285 км;а ти
ч
C. 345д л я км; D. 405 км. я печ
пе ч п е Н е ати д л
еча 174.е
Н Картадағы т и 4,6 Н
см е кесіндіге а тиЖер бетіндегі д л я 230 км арақашықтық я печ
ати ля п для575 кми арақашықтыққа
Н ати д
Не неше чати
печ е дсәйкес. Жер бетіндегі Н е т л я печ осы картада пе
Н т и а д
и сантиметрп еча кесінді сәйкес? я печ Не а ти е для
ча т дл я д л
я пе
ч Н ти
я пе Не т и Не ати д л я п еча
печықшамдап, мәнін длятабыңдар: еча
ти Не
чати ти
175. Өрнекті
п е е для и Н е т и л я п п еча
л я Н а т – 5a, мұндағыпеaч = 6; а д дл я
1) 7,8a п+еч2,3a Не ти Не
ч ати ля + 5) + 1,4b, Н для п еча а
п е 2)
Н е д
2(0,3b ти е
мұндағы b ат
= и4; дл я печ
для е ч а
яп еч Н е
чат и д л я
ти
еча 3) 6(aдл+я п 1,5) – 2,8a, мұндағы е дл a = а1,5; и я пе
Не
еч
п е Н л
е дл
я 4)
Н
4(b + п
0,8)е ч а
+
т и
1,7b, мұндағы b п=
т
еч2,3. Н е д
е д л я Н
п е ч а т и
Н ати е дл
я дляС еч Н
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
а
ч176.т я
дл бақшалық л
д планыи п е Н
л я пе
1.11-суретте
Не а ти Не
жердің
ч ат для я
Не
д
а ти1 : 1 200 масштабпен л яп е ч берілген. Планныңд л я п е Н е
для
өлшемдерін Не өлшеп, чати бақшалық жердің еча е дл дл
е
и
чатЖер бетіндегі для ауданын табыңдар. е дл я
я п еча
д
ти Не
д
е ч
п Тік төртбұрышты е д е
Н ауданы чат и я
для
177. Н ти
аалаңның дл
Не печалаңды масштабы я пе Не ти
73 т и 500 м . Осы я л еча Не
2
е ча е д л е д и я п
я п 1 : 7000 Н
сызбада т и
кескіндегенде, Н ұзын- ат д л
Не дығы
е ч ати 5 см етік д ля птөртбұрыш шықты. е для я п еча Н
л я пАлаңның жер Н бетіндегі ч ат и нешеНметр? ечати
ені е д л
д пе п Н ат и
я
е дл Масштабы
ат
печ картада темір- еча Не ати
и Н178. ч а ти 1 : 6 000
д л я 000 е д ля п печ
я
длжолдың ұзындығы 18 п т
см.чаПойыз темір- я печа 1.11-сурет Не ати
ати Не жолдың ч а тиосы бөлігін л я75е км/сағ орташа д л печ
печжүреді? я пе Не ати
чати Не жылдамдықпен неше сағат
ча ти д л я е д л
я печ
п е е
Н 13,5 сағ;ча ти Н т и д л
A. для14,4 сағ; B. C. 12,8 сағ; ча D. 16Несағ.
еча
ти Не а т и л я пе д л я пе п еча
ти
Ақтөбе жәнеа т и Орал л я
қалаларының печ бірінші д л я пе Не
еча
ти
я п арақашықтығы Не ати Н чат дл
ати е дл
картадағы и 3,6печсм, ал екін- я пе Не ат
яп е ч Н
ші картадағы п е а т
ч арақашықтығы е д л я
5,4 см. Егер Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
для картаның ча еч Не
п е чати Не
бірінші ч а ти масштабы д л я1п:е12 000 000 е д ля п печ
а
д болса, ля
декінші картаның масштабы т
чақандай? еча Не
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
180. ати
Практикалық жұмыс. чат
ти л я
Мектеппеч атласын д л я пе
пайдаланып, Не
Алматы, ч
Астана
е ати қалаларының Н е дл ати
Не
д
(республикамыздағы а ти кезНе келген екі ч атиқала) Жер е ля п
дбетіндегі арақашықтығын л я печ
ати для Ол үшін: для печ Не ати
табыңдар.
Не а т и Н е
ч а ти
е д л я
л я печ
1. Картадағы еч екі қаланың е
п арақашықтығын Н сызғышпен ати өлшеу д
ти ля п для печ Не ке- ати
еча рек;Не д т и Н е а т и д л я я печ
а еч е л
ати печ ля п арасындағы Н кесіндінің ати ұзындығын Не
д
ати
печ
Сонда
е для картадағы екіе дқала
Н т и л я печ печ
табасыңдар.
д
ечати для
2. Картаның
е масштабын е для
жазып алу и керек; я печ еча
ти
еч екі қаланың ларасын пе Не кесіндінің ти дл
ля п еча ұзындығы Не
3. Картадағы қосатын
е
и
чатжәне е д е д я и я п еча
ти
я п Н
картаның масштабыт и Н
бойынша а
пропорция
ч т құрып, д л екі қаланың Жер я п
л еча я пе Не ти дл
ч ти
абетіндегі ля п
арақашықтығын есептеп длтабыңдар. п еча Не а
п е Н е д
ти Н е ат и я
дл көздерін печ
для Ақпараттық-коммуникациялық ч а
яп е ч
технология (АКТ)
Н е и пайда- д л я
ати я пе е дл Жер
чат
та-Н
е
п ечланып, Алматы, е дл Астана қалаларының Н и
бетіндегі я пе
арақшықтығын
л еч
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
уып,
ати оны есептеу я нәтижесімен я
салыстырыңдар.
дл еч Н
е д л я Н
п е ч ат и
Н ечати Тақырыптың
е дл
ятүйіні. для еч Н
я п Н т и Не а ти д ля п п
Не
д л Картаныңи (планның) п
а
еч масштабы дегеніміз я пе ч картадағы Н е (пландағы)
ч ати е для
т дл я д л е Н
еча Не бетіндегі для
п
л яп кесінді Не
ұзындығының и
атоның Жер чати нақтыНеұзындығына я
Не
д
ти
қатынасы.
а л яп еч
д л я п е
чат
Мысалы,
е
и егер ля
дкартадағы ұзындығы е
я
дл 1 см кесіндіге Жеря п еча
бетінде
п е Н и
чат масштабы: л
для 10 000 Н ати Не
д
Не а т и см қашықтық
л я печсәйкес келсе, картаның д л я пе п еча
ти Не
д
яп 1 Н ати чат дл
Не дл ат инемесе 1 : 10 л я печ
000 д л я пе Не
еча
ти Не
10п е ч
000 е д Н е т и л я п
дл Не ти
е түрінде
Н ч атижазылады. д л я пе е д ля п п еча Н
Не Есеп. ч1ат:и 2 500 000 пе
масштабымен берілген п
для картада екіНқаланың печ
ат
п е е для қаланың и Н е т и л я
для
арақашықтығы 6 см. Н Екі чат Жер бетіндегі еча арақашықтығын д
табыңдар.
т и л я печ
Шдл е яш у і . х – екі қаланың Н и
чат бетіндегі арақашықтығы. ча д
ати Не ти я пе
Жер
я пе Не
Масштаб ати
анықтамасын п е ч а
пайдаланып, е д л
пропорция құрайық: Н е д л
т и л я печ
для я пе Не ати
чати Не
еч а ти 6для пе 1
е д л
я печ
п е =
Н x 2 500ча ти , Н ча т и д л
ти для пе 000 я пе Не ти
еча Не
ч а т и
яп е е Н ат и дл я
х =Не6 д· л2 500 000
Н ати печ(км). Не
еч ати а т и = 15 000 000я (см)
л печ = 150 000 (м)д=ля150 еча
ти
Жауабы:ля150 п км. Не ати Н чат дл
ати ед и печ я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
я Н а т и а
еч 169. 9 см2Н д
чат и 165. 6Нмм. е дл 167. 1)ат1и: 12 000 000;ля2)пе1ч: 2 500 000. 168. я псм.
л17 .е а
я п е п е ч е д Н е д
т и л я печ
д л 171. 167,2длкм. я 172. 1) 1 : 800 000; 2) Н и
ч1ат: 1 400 000. 174. еча см.
11,5 д
ля п Не
е ч ати 176. 3 Н024 е м2. 177. а ти л я: п8е 000 000. д еч
для
п
л я пе ч 210 м. 179.
Н е д 1
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не и е
ати жиегіНшеңберінің
дл п
чат
Есеп.
ечСтақан
п1) я пе ұзындығы 18,85 Не см. Оныңчадиаметрі ти для жиегі и
еСтақан
ти л я д л п е Н
6 см.
ат
Не
д шеңберіа ти ұзындығының Не ати
оның чдиаметріне қатынасын
е для табыңдар. л я печ
ч е и д
ати пе п
для ұзындығы 34,55 Н еча
т 11 см. Не ати
для2) Кесе жиегі шеңберінің
е и
см. Оның пдиаметрі
я печ
Не Кесе ч а
жиегі и Н
т шеңбері ұзындығының е ч а т оның диаметріне е д л қатынасының жүздік л я
үлестерге
ти я пе дөңгелектенген емәнін п
для табыңдар.
Н ати Не
д
ати
еча е длдейін Н т и л я печ печ
я пе
ч пе Н ати Не
д
ати дл1.9. для печ Шар. Сфера ати
печ Н е Шеңбердің
а т и Н е
ұзындығы.
ч ат и
Дөңгелектің
е д л я
ауданы.
л я печ
я пе
д
ечати е длШеңбердің
І. ұзындығы. е для и я печ еча
ти
я п Н ат и Н ч а т д л я п
ч ұзындығын өлшеп пе табуға болады. Не ти дл
чати Мысалы, я пе
Шеңбердің
длжиегі для еча Не ти
шеңбер Н е
болатын стақандыа т и алайық. д л я п
я п еча
ч ати Оның жиегін ля п жіппен орап д ля п
(1.12-сурет), жіптің п еча Не а
п е Н е д
ти Н е и
атұзындығы дл я печ
для ұзындығын ч
сызғышпен
пе
а өлшейік. Жіптің
яп е ч Н е
чат и д л я
ти для е дл Не
п еча шамамен е стақан шеңберінің Нұзындығына и тең. Со- л я пе еч
е дл
я нан соң
Н
стақан п е ч а т
диаметрін
и
сызғышпен п ч а т
еөлшейміз. Н е д
печ е дл Не кез келген ти шеңбер е для п 1.12-сурет е
е д л я Тәжірибелер
Н
п е ч ат и
нәтижесінде
Н ти
аүшін шеңбер
е дл
я ұзындығының еоның для диаметріне еч Н
я печ қатынасыНтұрақты т и Н анықталды. а ти Бұл сан д ля п π (оқылуы: п
Не
д л
и п еч а
санға тең екені
я пе ч Н е гректің
ч ати е для
а т
ч«пи») әрпімен л я
дбелгіленеді. ед л п е Н
л я пе Не– шектеусіз ати ондық Н
и
ч=ат3,14159265... для. Есептеулерде я
Не
д
а ти
π саны
л яп еч бөлшек.
д л я пπе Н е
е ч
пπ-дің д Не алынады. я п
для
жуық мәні Не үшін чπат≈и3,14 мәні еча
ти е дл белгілесек; дл
е чат и
Шеңбердің ұзындығын
для
С әрпімен,
е дл я
ал диаметрін D әрпімен
я п еча
для Н ати C Не
д
Не а т и л я печ = π. д л я пе п еча
ти Не
д
п е ч е д D Н е и я
Не печ C = πD. ля пе Не ти
е ча т и
Осыдан д л я е д я п еча Не
я пе ля п
Не Бұл и– шеңбер ұзындығының формуласы.
е ч ат д л е д я п еча Н
д Шеңбердің ұзындығы пе ч π саны мен шеңбер п е диаметрінің Н ат и
Не чати для көбейтіндісіне е для печ
п е Н е и Н тең. т и д л я
п е
Демек, шеңбер Н е
ұзындығы оның
и Н
диаметріне тура т ипропорционал. д л я
для чат ча Не шеңбер
ати Не Егер чдиаметрді а ти радиусл я пеарқылы өрнектесек, д л я пеD = 2R. Онда печ
ати
для
ұзындығының формуласы Н ат ча д
чати Не
я печ
п е C = 2π R Н т и л
еча
еча
ти
түрінде жазылады. е ч е д Н е и я п
яп Н ати ұзындығын печ
ат дл
1-есеп. Диаметрі
а т и 10 см шеңбердің
л я печ д л ятабыңдар. Не
еча
ти
Шешу я пі. D=10 см, ал Не C = πD ч,аонда ти C ≈Н 3,14 · 10 =е31 ча,т4 (см). Не дл
ати е дл и пе яп ат
яп е ч Н
Жауабы: п е ч а
31,4 т см. е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
дляРадиусы ча еч Не
п е чати
2-есеп.
Не ч а ти 15 м шеңбердің д л я пе ұзындығын етабыңдар. д ля п печ
а
ля п е = Н е C и ≈ Н = т и д л я
еча
2 · 3 , 14 · 15 94 , 2
д Ш е ш
для
у і . R=15 м; C 2π R , онда чат (м).
Не
ля п
п Жауабы: 94,2 ч м. д е
е дл
я
ч а т и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не ІІ. Дөңгелектің Н
ауданы. и дл яп е
ати чат
ти печ
Математикалық
л я я пе
зерттеулер
д л Не
мен есептеу- еч ати Н е дл R ати
д Не п печ
Не нәтижесінде
лер ч а ти дөңгелектің ауданы
е ч ати қабырғасы е для и д л я
я пе радиусындайе квадраттың п Н т O
Не
ати для ауданынан я печа ати
е дл
дөңгелектің
Н
π есе артықпеекені и Н
ат дәлелденген (1.13-сурет). ч а ти
е д л R л я печ
ч п е Н ти д
ти для дөңгелектің для R cми болса, қа- я печа Не ати
еча Н Егер
е т и е
радиусы
Н а т д л я печ
а ч
е квадраттың е л
ати
бырғасы дөңгелектің печ радиусына
для
птең Н ати ед ати
печ е д2лясм2 болады. Н е т и л я печ 1.13-сурет Н печ
ауданы Н R а т и ч а е д л я
д
ечати Демек,
е длядөңгелектің ауданын
е для мына формуламен
и печ
есептейміз:
я еча
ти
печ пе 2 Не ти дл
е чати е для е дSля= πR . и я п еча Не
еча
ти
я п Н т и Н ат д л я п
л Мұндағы яSп– а
ечдөңгелектің печR – дөңгелектің Не ти Не
дл
ч ати л для
ауданы.
п еча
радиусы.
а
п е Н е д
для ч а
ти Дөңгелектіңя пе ауданы оның е дл
радиусының квадраты мен чат Не
е дл
я Н
п е ч а т иπ-дің көбейтіндісіне
п еч а т тең.
Н е д
печ е дл Не ти табыңдар. ля п е
е д л я 3-есеп. Н Радиусы
п е5ч ат
м идөңгелектің ауданын
Н ати я = π ·Н5е2 д≈л3,14я еч Н
печ Шешу і.НR=5 е дл м;2 S = πR · 25ти = 78,5 (ме ). ля п
2 2
я т и а д п
Не
д л Жауабы:
и 78,5 я м п.еч а
ча т дл д л п е Н
л я пе III. Шар Сфера. Не ати Не чати для я
Не
д
ати л яп еч
ч
пе Болат шар, д Не и я п
для Не қарбыз, ати
жеңіл атлетикада
ч(1.14-сурет)
тқол-
еча сол е дл дл
Не данылатын п е п Н ти Не
е чат и ядро, глобус
для
және
е дл я т.б.
я п еча
для
сияқты денелер Ншар деп чаталатын ати фигура жайын- Не
д
Не да түсінік а т и
береді. Шар л–я пе
кеңістікте орналасатын д л я пе дене. п еча
ти Не
д
для Шардың бетіНсфера деп ати чат дл
Не печ аталады. «Сфера» я пегрек Не ти
е ч ат и
д л я е д л
я п еча Не
сөзі, ол
я п қазақша Н«доп»
е дегенді т и білдіреді.
Н Сабын ат и д л
е дл волейбол добы,я птеннис еча печ Не ти
көпіршігі,
Н
еч ати д л
добы бізгелясфера
е д я п еча Н
туралы л я п
түсінік береді, Н есебебі олардың а т и іштеріН қуыс. чати е д л
Не Суреттерде чати шар да,е сфера для да бірдей для
кескінделеді
е 1.14-сурет печ
для
(1.15-сурет). чат ча Не
и Не а ти л я пешардың (сфераның) д я пе
лцентрі печ
ати
т и л я печ
Н ат и ча д
чати Не
я печ
п е Н т и л
для Н О ати ча Не
д
еча
ти
еча
ти
яп е ч Н
1.15-сурет
п е ч а т
е д л я
1.16-сурет
Н е д л
1.17-сурет
т и л я печ
Н т и а д
п е чати Сфераның Не барлық ч а ти нүктелерідлоның я пе центрі деп еаталатын д ля п нүктеден печ
а
д для жатады чат бетінің кез келген еча нүктесін е
ля пдеп аталады. Н
бірдей қашықтықта (1.16-сурет). Шар
е ати
чоның Не қосатын а тикесінді шардың л я пе(сфераның) радиусы д еч
для
п центрімен
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Шардың центріН арқылы иөтіп, оның дл бетіндегі екі нүктені е
қосатын
яп
ати чат
ти кесінді
л я печшардың (сфераның) д л я пе диаметрі деп Не аталады.
д Не п печ
Не Шардыч ати жазықтықпен е ч ати
қиғанда дөңгелеке для алынсаи (1.17-сурет), д л я оның
ати для
сферасында шеңбер пайда для болады. печ ати
Не а и Н е
т шар тәріздес дене. ч ат и
е д л я
л я печ
Жер пе ч – пе Сондықтан Н оны Жер ати
шары деп атайды.
д
1. π саны а е ч е л
ати печ неге тең?
ля п Н ати Не
д
ати
печ е д2.ляШеңбер ұзындығының Н е дформуласын
ти жазыңдар.
л я печ печ
Н 3. Дөңгелектің ат и ч а е д л я
ч ауданы
я петәрізді денелергеемысал
қалай пе
табылады? Н ати Не
д
ечати е
4.длШар для келтіріңдер. и я печ еча
ти
я п Н 5. Сфера деген а т и Н ч а т д л я п
печ
не? Мысал пе
келтіріңдер. Не ти дл
я п еча
л 181. А у ы зяшпеачаесептеңдер: печ Не ти Не
дл
ч ати л для : 13; и п еча а
п е 1)
Н е д
42,42 : 3; ти Н
2)е 13,13 ат 3) дл
565,6 я : 8; печ
для ч а п е ч е
Н484,8 : 6;чат и д л я
ти 42,42 я п:е7; для : 12; и
24,24 е Не
п еча е дл : 14; Н е72,72 л я:п7. еч
е дл
я Н 42,42
п е ч ат и :п еч а
18; т
Н
д
636,3
е а т и е д ля п
е д л я Н
п е ч а т и
А п е ч а Н е д
Н ати е дл
я для еч Н
я печ 182. ЖерНэкваторының т и Не 6378 км. а и
тЖер д ля п ұзындығын п
Не
д л
и п еч а радиусы
я пе ч е
экваторының
Н ч ати е для
л я пе табыңдар. Не ати Не чати для я
Не
д
пе ч д Не ти п
ля см шеңбер
для 183. Сағаттың Не минуттық чатитілінің ұшы 1 ясағатта еча ұзындығы е д31,4 дл
е
и
чатсызады. Сағаттың для минуттық е дл ұзындығы
тілінің неше п еча
сантиметр?
я
д
ти Не
д
184.
п е ч 1) Айдың е д
диаметрі 3476 км. Н е Айдың эква-
и я
Не печ табыңдар. для пе Не ти
е
торының
ч ат и ұзындығын
д л я е я п еча Не
я п 2) Киіз үй Н е
табанының т и
диаметрі Н 8 м. Киіз а т и
үй д л
дл ча еч Не O ати
Не ати л я пе табыңдар. д ля п еч Н
л п
табанының
е ч ауданын
д е я
л я п Н е а т и Н ч ати е д
Не чати для 15 мм е для печ
185. п е
1.18-суретте е
радиусы
Н и шеңбер Н кескіндел- т и д л я
для ат
печ үш бөлікке дбөлініп, еча Не ати
и Не ти
ген.чаШеңбер өзарад л я тең е ля п печ
п е е
Н боялған. и Н т и д л я
я
длоның ат ча Не
ати Не а
бір бөлігі
т и л я печ Шеңбердің боялған д л я пе 1.18-сурет
печ
ати
е
доғасының
п ч ұзындығын е д табыңдар.и Н е т и л я
чати Не
я п5еч
186. Велосипед п доңғалағының е диаметрі 60 Н см. Велосипед т и доңғалағы л
д
еча
ти Не айналым а т и
жасағанда қанша
л я печжерге барады?для пе еча
ти
еч е д Н е и я п
еча
ти
п 187. Гүл егілген е ч гүлзардың д дөңгелек жиегінің е ұзындығы и 18,84 м. я п
ати е дл
Гүлзардың ауданын
и табыңдар. печ я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
п е чати 188. Амалдарды Не ч а ти
орындаңдар: д л я пе е д ля п печ
а
д я
е дл– 6,72 а – 41,4 · 2; я печат 3) 12,95 – (4,91 еча е
е чати
1) Н 100 : 5,6
ти л д ля п – 3,63) · 10;Н еч
для
п 2) (13,67ля–п9,99) е ч : 2,3 +Н6,05 е д е
· 4; ати4) 1,9 +Н7,2 : (21,3ча–ти16,8). е д ля п
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Н и В дл яп е
ати чат
д Не п печ
Не 1) Шеңберінің ч а ти е ч атисм доңғалақ е для35 айналым и д л я
189. пе ұзындығы яп 84 Н ат жасағанда
Не
ати для длөтіп печ ұзындығы ати
Небаратынчақашықтықты т и Н е шығу
ч а ти үшін л
шеңберінің
е д я 98
л
смя печ
пе неше айналым яп е Н ати д
ти для
доңғалақ длжасайды? печ Не ати
еча е
Н2) Радиусы т и Н е а т и д л я я печ
ч а 60 см бірінші пе ч
доңғалақ 40 Н е
айналым жасағанда
ти бара-д л
ати я пе
длқашықтықта длядоңғалақ еча
пжасайды. Не ати
печ тын
Н е а т и екінші
Н е
ч ат и 48 айналым
е д л я Екінші
л я печ
печ радиусыныңдлұзындығы я пе нешеНсантиметр? ати Не
д
чати ти
доңғалақтың
п е е для Н е т и л я печ п еча
я Н а т и ч а д я
печ жұмыс. пе Не ти дл
и
чат190. для для еча B Не ти
я п е Практикалық
Н е т и Н е ат и д л я п
я п еча
л 1.19-суреттегі еча дөңгелектің лрадиусын печ өлшеп, Не ти дл
ч ати ля п д я п еча Не а
п е оның е д
Н ауданынчтабыңдар; ти Н е ат и дл я печ
для а п еч Н е и д л я
ти я пе квадратыныңе дляқабырғасының чат Не
п еч а ABCD
е дл Н и л я пе еч
е дл
я Н
ұзындығын өлшеп, п е ч т и
а оның ауданын птабыңдар; еч а т
Н
A
е д
а т и C
е д ля п
ати я дл я ечO Н
п еч е дл
Дөңгелектің боялған Не
бөлігінің ти
ауданын ля п е
е д л я Н
п е ч ат и
Н атитабыңдар. ля для еч Н
я печ Н ед т и Не а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е D чати е для
а т дл я д л п е Н
л печ ДөңгелекНе шеңберінің
я191. ати
0,4-іне Не тең чаоның ти для
1.19-сурет
я
Не
д
ти
доғасының
а яп
ұзындығы
л
еч
л
37,68 см. дДөңгелектің я п е Н е
пе ч д Не ти C для п
для диаметрі Не сантиметр?
неше чати еча е B дл
Не а т и л я п е
д л я п Н
е ч ати Не
п е ч е д Н е и л я п
для Н чатиСD=2 см. Дөңгелектің чат Не
Dд
Не 192. 1.20-суреттегі
а т и AB=10л я песм, д л я пе п еча
ти Не
д
п е ч е д Н е и Oя
для боялған Н
бөлігінің ауданын атитабыңдар. чат дл
е ч ат и
д л я е д л
я п еча Не
я п Н е т и Н а т и A д л
е дл Радиусы ча
я пе қандай кубтың печ Не ти
Н193.
еч ати 10 см шар д
көлемі
л е д ляішіне
я п еча Н
л я
сыяды?п Н е ат и Н ч ати е д л
д пе ч п е 1.20-сурет
Н ат и
п е Н е и Н ат и д л я
и для чат печ Не ати
194.Не 1.21-суреттегі ч ати квадраттың д л я пе қабырғасы е10 д лясм. печ
ати для боялған
Оның бөлігінің ауданын чат табыңдар. я печа Не ати
я ат ча
чати 195. Н е дл
Пойыздың тижылдамдығы печ20 м/с. Оның я пе Не ати
Н е д л
т и л я печ
для
вагонының доңғалағы Н шеңберінің атиұзындығы ча Не
д
еча
ти Не м. Вагонның а т и л я печ3 минутта неше д л я пе п еча
ти
2,4 е ч доңғалақтары
е д Н е и я
еч ати айналым
Н е дл жасайды? а т и л я печ д л я пе Не
еча
ти
яп Не ати Н ат
1.21-сурет дл
ати196. 1.22-суретте е дл и печ я печ Не ат
яп е ч Н
п ч а т
цилиндр
е және е л я
доның жазбасы кес-
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
дляЦилиндрдің а
печсм, ал оның табанының еч радиусы Не
п е чати кінделген.Не ч а ти биіктігія15
а
д 4 см. Цилиндрдің
для
бүйір бетін құрайтын чат АВСD тік еча
төртбұрышының
Не
е чати периметрін Не а ти л я пе д ля п еч
ля п
п табыңдар.ч д е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
чат
табаны
ати
д Не
. п печ
ати для . Ве дл печ С ати
Не а т и Н ч а ти
е д л я
л я печ
пе ч п е Н ати
бүйір д
беті
а пе ч е л
Н ати Не
д
ати
д
ечати е дл.я е для и я пеDч еча
ти
я п Н а т и А Н ч ат д л я п
печ пе Не
табаны ти дл
я п е Н е т и Н е ат. и д л я п
я п еча
л еча печ Не дл
цилиндр
ти
п е Н е д
для ч а
я пе чат
1.22-сурет
ти е дл Не
е дл
я Н
п е ч а т и С
п еч а т
Н е д
е д л я Н
20 п
см е ч а т и
кубтың ішін радиусып е ч а Н е д
для
197. Қыры 2 см неше шармен толтыруға
Н ати е дл
я еч Н
я печ болады? Н т и Не а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
я пе198. ЖеңілНемәшиненің атидоңғалағының Не чати 37,5 Н ля п
дТасжолда
Не
д л
тибара жатқан п е
я жеңіл
ч
л я
радиусы
п е е
см. тижүріп Не для
чаайналым
ч а д л мәшиненің д доңғалағы 1 минутта п
400 е
пе Не Жеңіл чмәшине ати Не ти ля
е джылдамдықпен
для жасайды. п е сағатыная пнеше еча километр Н ти дл
Не и
чатжүріп барады? для е дл п еча Не
д
ти Не
д
я п Автомобиль
дл199. Н 2 км 826 атим жол Н жүргендеечоның ат доң- Не дл
Не ат и л я печ д л яп еча
ти Не
п е ғалағы
ч 1 200
е д айналым жасады.
Н е Автомобильдің
т и л я п
я Н ти
ча неше метр? я печ а д
дл доңғалағының диаметрі Не ти
Не ч ати д л я пе е д л п еча Н
я п е Н е т и Н а ти д л я
д л ч а п е ч боял- Н е и
Не200. Қабырғасы ти 20 см квадраттың пе ішіне салынған
для ат
п ечафигураның е для Н е т и л я печ
ған Н ауданын
чат и
табыңдар (1.23-сурет). еча ед
для Н1.23-сурет ати
п е е
Н төртбұрыштың и Н т и д л я
201. я
дл 1.24-суреттегі тік ат ұзын- ча Не
ати Не дығы ч10 а тисм, ені 5 см. л печ
яОның д л я пе печ
ати
п е е д боялған
для Н табыңдар. ат ча д
чати Не бөлігінің ауданын
ч а ти д л я е д л
я печ
п е е Н т и л
для 25 минНуақытты ати ча Не
д
еча
ти 202.*Не Сағат 2 чсағ а ти л я печкөрсетіп д л я пе п еча
ти
е
тұр.я пСағаттың е д Н е и я
сағаттық
Н тілі
ати
мен чат дл
минуттық а т и тілінің печ
арасындағы
еча
ти
бұрыш я пнеше градус?Не ати Н
еча
т дл
ати е дл и печ я п1.24-сурет Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
203. Тиімді длятәсілмен есептеңдер: печа еч Не
п е чати Не ч а ти д л я е д ля п печ
а
д для 99999 · 55555 чат
77777 · 44444 еча Не
е чати Н3е + 5 + 7 + ч9ат+и8 + 6 + 4 + 2дл: я1п+е2 + 3 + 4 + 5 + 6е+д7ля. п еч
для
п 1 +
л я пе Н е а т и Н ч а ти е д ля п
е дл
я
ч а т и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Н и е
е дл яп
Тақырыптың түйіні. ат
ати печ
ти я
Шеңбердің
л печ ұзындығы екі д л я еселенген 
Нсанымен е ч ати радиусының
оның Н е дл ати
д Не көбейтіндісіне п печ
Не ч а ти е ч ати тең. е для и д л я
Не а т и Н е С! ч=а ти
2 R , е д л я
л я печ
пе ч яп е Н ати ед
ти для длұзындығы, печрадиусы. Н ати
еча Н
мұндағы
е с –и шеңбердің
т Н е а т и R – шеңбердің
д л я я печ
а пе ч е л
ати печ для үшін πисанын оның я
Н ати Не
д
ати
печ е для
Дөңгелектің ауданын е
Н
табу
т л печ
радиусының квадра-
печ
тынаНкөбейту а т и ч а е д л я
печ я п=е R 2 ати
керек. Н д
чати для длS печ Не ти
я п е Н е т и Н е а
.
т и д л я я п еча
а
Мұндағыя пSеч– дөңгелектің ауданы, ч
пе R – дөңгелектің Не ти дл
чати дл для еча
радиусы. Не ти
я п е Шар Н е – центрі т и болатын Н е нүктеден а т и радиусынан д л я п артық емес я п еча
л еча печжиыны. Не ти дл
ч ти
ақашықтықтағы ля пкеңістік нүктелерінің для п еча Не а
п е е д
Н – центрі ти е
Ннүктеденчарадиусына т и я
дл қашықтықтағы печ
для Сфера ч а болатын п е Н е
тең и д л я
ати я пе жиыны.Не для чат Не
п ечкеңістік е дл
нүктелерінің и л я пе еч
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
ати 187. 28,26длмя . 188. 1) 16; 2) 25,8; я ч Н
е дл 3) 0,15; 4) 3,5. я пе
2
л я печ Н е ат исм. 192.Н50,24 2чат

и
е2 дл ля п
е
е д 189. 1) 30 айн. п е
2) ч50 смп е . 194. 21,5 Н
см . 195. 1 500
а т и айн. е д
Н ати ля 198. 56,52 км/сағ. для еч Н
я печ 196. 80,24 Н ед см. т и Не 199. 0,75 а ти м. 200. 228 д лясмп2. п
Не
л
д и п
а
еч 77,5°. 203. 1. ля пе ч Н е
ч ати е для
ча т
201. 10,75 смдл
2
.я 202. д п е Н
Не
д
ати л яп еч
пе ч д Үйреніп алыңдар!
Не я п
для Не
Берілген е чати
қабырғалары бойынша п чати
еүшбұрыш салуН е дл ти дл
для 1.25-суреттегі Н ати чат Не
д
Не а т и ABC л я печ
үшбұрышының я пе
қабырғалары:
д л C чати
п е Не
д
для см, AC=4
AB=5 см,Н ВС=3 см. и
атАВС үшбұрышын чат
салып дл
Не т и я печ л я пе НAе Bечати Не
үйренейік. е ч а е д л е д и я п
я п Н а ти Н ч а т д л
дл Ол үшін: 1) АВ=5 см кесіндісін печ сызу керек. я пе Не ти
Не 2) Центрі ч ати А нүктесі, д л ярадиусы е д лсм п еча Н
я п е Н е т и R=AC; R=4
Н және ати д л я
л
д В нүктесі, ч а п е ч Н е и
Не
центрі радиусыя r=BC; пе r=3 cм екі лшеңбер
д я ат
чати
1.25-сурет
п е е дл Н е т и л я печ
сызу керек. Н ат и еча д
для печнүктеде қиылысады. Не осы чати
и Не 3) Сызылған а ти шеңберлер л яекі д ля п Қалауымызша е
екі нүктеніңл я
ч
пе біреуін үшбұрыштың Н е д
аСт итөбесі етіп
е
Н белгілеу ч а и
ткерек. е д ля п
ати д
Не4) АВ кесіндісінің
ч
я пе В ұштарын пе Н ати
е чати еАдлжәне е длСя нүктесімен и АС, ВС я печ
п Н ат и Н ча т д л
чати
кесінділерімен
Не қосу керек.
ч а ти д л я е д л
я печ
Осылайша п е АВС үшбұрышы е салынады. Н
Мұндағы АВ=5 т и
см, АС=4 см, л
д
еча
ти ВС=3 см. Не а т и л я печ д л я пе п еча
ти
яп Н чати чат дл
еч ати Н е дл а т и л я пеарналған д л я пе Не
еча
ти
п І тарауды е ч қайталауға д жаттығулар
е и я п
ати е дл и Апеч я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
204. Шамалардың для қатынасын табыңдар: еча еч Не
п е чати Нег-ның 1 чкг-ға; а ти д л я пдм-дің е д ля п печ
а
ля 1) 250 п е Н е 4) 75 и 1 м-ге; Н т и д л я
д для печ
ат 1 сағ-қа; еча Не
е чати 2) 3 ц-дің Не 3 т-ға; а ти 5) 15я мин-тің
л д ля п еч
для
п 3) 25 см-діңл2я пм-ге; е ч
Н 6) д
е 45 с-тіңа1тимин-қа.Н е
чати
д еч пе Н
е и для
е ч ат п е ча Н е
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч Н ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 205. Қатынастардан Н пропорция и құрыңдар: дл яп е
ати чат
ти л я п еч д л я пе Не
д 12 и 8 Не 14 20 ти 3 6 . ля п печ
Не ч а
; т ; ; е ч а; ; е д и д л я
ати для 20 14 21 для 35 5 9 печ ати
Не ат и Н е
ч а т и
е д л я
л я печ
ч пе Н ати д
ти я пе
дл Пропорцияның для мүшесін печ Не ати
еча 206.
Н е т и Н е
белгісіз
а т и табыңдар:
д л я я печ
а пе ч е л
ати печ для x
Н чати Не
д
ати
печ е для 11 xи Н е т и
3 л я4,п5е 5, 4 печ
Н 1) = а т ч=а е д = л я
ч
я пе 10, 4
; 3) пе ; Н 5)
x печ1а,т8и
;
Не
д
ечати е дл13 е для4, 5 7, 5и я еча
ти
печ я пе 8 Не ти дл
чати д2ля= x ; и длx 5,1я пе2ч,а4 Не ти
я п е Н е
2) т Н е
4) = а т и
; 6) д л = . я п еча
л е,ч6а 2,л4я пе1ч, 6 Не 8, 5 xчати дл
ати л п Не
7 я12 е
ч д п а
п е Н е д
для пе ч а
ти207. Жерге длясебілгени 180 қант е дл
қызылшасы тұқымының печ126-сы көктеп Не
п еча е Н и л я еч
е дл
я Н
шықты. Қант
п е ч т
а қызылшасы тұқымының п еч а т өнімділігі
Н е д неше процент?
е д л я 208. Шие Н тосабындағы п е ч а т и шиенің массасының п е ч а қанттың Н е д
массасына ат и
қатынасы е д ля п
Н ати 2 : 3 қатынасындай.
е дл
я для ч
я пе килограмм
Н
я печ Н т и Массасы Не 3,5 кгчшие а ти тосабында д лнеше п
Не
д л
и шие бар? Неше п
а
еч килограмм қант я пе
бар? Н е
Не
д 209.ати Токарь 45дмин л
е ч
я п уақытта 21 бөлшек д л п е
я дайындайды. Н е
пе ч Не я п
для 1) Токарь Не 14 бөлшекті
е чати неше минутта п чати
едайындайды? Н е дл ти дл
Не и
ечат2) Токарь 1дсағатта ля п я
длдайындайды? еча Не
п е
неше бөлшек
Н е и л я п
д
ти Не
д
210.
п е ч Масштабы 1
е :д7 500 000 картада НА ежәне В қалаларының
и арақашықтығы
я
для Н ати чат арақашықтығы дл
Не 2,8 см. А және Вяқалаларының печ я пе
жер бетіндегі Не неше тики-
е ч ат и
д л е д л
я п еча Не
я п лометр? Н е т и Н а т и д л
211. я е
п Жеңіл мәшине Н е 95 км/сағ т ижылдамдықпен Н екі а ти
қаланың арасынд я
л 1,2 сағ
Не чати жүреді.
уақытта ля п
дАвтобус
е 57 км/сағ жылдамдықпен
е для
п осыН екі қаланың печ
ат
для арасыни неше сағат жүреді? чат еча Не ати
и Не ч а т д л я пе е д ля п печ
ати Не а ти л я пе
В
ати
ля Н т
ақұрыңдар: ча д
212. д Қатынастардан пропорция
чати Не ч а ти л я д л печ
пе
8 л: я24; ед
6 :Н2; 9ат:и18; Не 25 : 75; а т и 20 : 28; д л я
ти д
Не 18 : 6; ча ти печ10 : 14; печ Не ти
еча е
15 : 30; д л я 10
е д л я 12;
: 15 : 18.
я п еча
Н ати
еча
ти
п 213. Теңдеуді е ч шешіңдер: д е и я п
ля п5 Не ти Н ат дл
ати ед 2x и 7 я пе3чxа я печ8 4x Не ат
яп е ч Н
1) = пе;ч а т 3)е д =л ; Н е д л 5) = ти ; л я печ
Н т и а д
36для 6 21 54 ча 5еч 15 Не
а
ля x п е Н е и Н 9 т3
а .иx д л я
д 4 3
2) Не=для ; и
11 2
= пе;ч ат печ= Не
чати
4) 6)
ля16
е а т л я3x д еч
ля п
п 9 54 ч 33 д е 64
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не
214. Теңдеуді шешіңдер: Н ат и дл яп е
ати печ
д 8x + 5, 2и 11 ; Не 3) x − 0, 2ти 4, 2 ; п 5x + 3 27 ; печ
Не 1) ч а т = е ч а = е для5) и = л я
ати для п2е, 4 п
для 0, 8 и 1, 2
Н ат 13, 5 Не д ати
2
е я печ9 печ
Не ч а т и Н
4 пе 7x − 2 3x п+ 0, 8 4, 8 Н ти28 д
6) я печ=а . Не
8
еча
ти 2) для = ; 4)для =и ; ати
е
Н 1, 6 10 ат
, и
4 Н е
9 , 6 ч ат 3 , 6 е д л 20 9 x + 7 л я печ
д
ати для для печ еча
ти
ч а т и
е д л я
л я п
215. Тік төртбұрыш
я пе
ч пішінді футбол пе алаңыныңНпериметрі и м. Оның
ат350 Не
д
ечати енінің
е длұзындығына е
қатынасы для 2 : 3 қатынасындай.
и я печ
Футбол алаңының еча
ти
ауданыня табыңдар.печ пе Не ти дл
чати дл для еча Не ти
я п еча
л еча печ ұзындығы Не чати дл
ч ти Тепловоздың
а216. ля п доңғалағы шеңберінің для 5,6 ям. п еТепловоздың Не а
п е Н е д
ати айналғанда Н е т и
атіркелген дл печ
для доңғалағы 60ечрет оған
яп еч Н е
вагонның доңғалағы
чат и д л я
ти 140 рет дл яп е дл доңғалағы Не
п еча е айналады. Вагонның Н и шеңберінің л я пеұзындығын еч
е дл
я табыңдар.
Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
е д л я Н
п е ч ат и
Н 217. и
ат Қантты я
су дерітіндісіндегі
е 22л : 3 қатынасындай.
судың длямассасының еч
қанттыңя пмассасына Н
я печ қатынасы Н т и Не Қантты а и
тсу д л п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ерітіндісіндегі қанттың
т
чаконцентрациясы я
дл нешеипроцент? д л п е Н
л я пе Не ат Не чати для я
Не А.
д
а ти10%; л
еч
В.я п12%; С. 15%; д л я п е D. 16%. Н е
е чат и я
длсағ е дл я
я п еча
218. п Автомобиль е1 15 мин Н
уақытта екі чат и
қаланың л
для қашықтықтың Н ати Не
д
Не а т и 25%-ін
л я печ жүрді. Автомобиль д л я пе осы жылдамдықпен п
ати
ечекі Не
д
п е ч е д е
Н 80%-інча и я
для қаланың Н
арасындағы ати
қашықтықтың т
неше сағатта дл
Не печ я пе Не жүреді? ти
е ча т и
д л я е д л
я п еча Не
е дл Ұзындығы ечам тік төртбұрыш еч е ти
219.
Н ч ати 160 м, д
ені
л я п90 е д ля п пішінді жерНұзындығы п еча Н
я
оның е
п ұзындығынан Н е 40 м артық, ти бірақ Н ауданы чсондай ати жермен д я
лауыс-
Не тырылды. пе для ат
п ечати Соңғы жердің е для ені қандай? и Н е т и л я печ
т и л я печ
220. Судл4я құбырдан қатар Н ақса, чхауызат и 30 минутта етолады. ча Су сондай д
ати Немөлшермен ти3 құбырдан я пе ақса, хауызе неше ля п минутта толады? Не ати
п е ч а е д лқатар
Н
д
т и л я печ
Н ат и ча д
чати Не
я печ
п Н е Сати Н ча т и д л
ти для печ я пе Не ти
221. Қатынастардан пропорция Н құрыңдар: ати чат
еча
ти
1) 12 е: 1д1 ля; п 3) 2 1 :Н4 1 ; печа5)ти 4 : 2 ; печ
ат Не
дл
е ч ати Н ч а т и 3е д л я д л я печ
ат
яп 5 п е 6
Н т
15 3
и Н е а т и д л я
п е чати 2) 0,8 Не : 1,6; ч а ти 5,6 : 14; для пе6) 12,3 : 1,23.е для п
4) я печ
а
ля п е Н е и Н т и д л

для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 222. Теңдеуді Н
шешіңдер: и дл яп е
ати чат
ти л я печ 2, 2x 22 д л я пе 21 Не
е ч а7т,и2 Н е дл ати
д 9 , 5 п 8
печ
Не 1) чати = ; Не 3) ечати= ; е для5) и
= ; л я
ати пе 3, 5 5
для
п0, 7x 1, 9 Н 1,17атx 3, 9 Не д ати
Не ч а т и Н
е ч ат е д л
1, 5x и9 д л я
я пе = ля п =
x Н
6)я печат= .
9 6, 3x 3 , 4 17
ти дл2) д4) Не ати
еча Н е 5 т и
7
;
Н е 9 ат
4 и
, 5
;
д л 4 8 я печ
ати ля п для
Н ати Не
д
ати
печ е д Н е т и л я печ печ
Н Тік төртбұрыштың
223. а т и енінің ч а
ұзындығына е д
қатынасы 3 : 5 қатынасындай. л я
печ пе енінен 6Нсм ұзын. чТік ати төртбұрыштың Не
д
ечати е длятөртбұрыштың
Тік для
ұзындығы
е и я пе еча
ти
я п Н периметрін а т и Н ч а т д л я п
печ
табыңдар. пе Не ти дл
я п еча
л еча печ алма, өрікНе ти дл
л п д я ечасатып алынды. Не
224. Жеміся сусынын дайындаулүшін және шие
ч ати п а
п е Н е д
Олардың ти
массаларының е
Н қатынасы и л
ат 5 : 4 :Не3 дқатынасындай. я Алма ля печ
для пе ч а е ч
я пдайындау үшін барлығы ат и д
ти шиеден для 1,2 кг иартық. НСусын е дл печ неше кило- Не
п еча е и л я еч
е дл
я Н
грамм жеміс
п е ч т
асатып алынды? печ а т
Н е д
и
ат А. ля дл я ечD. 8 кг. Н
ля п
6,8е дкг; В. 6,5 екг; С.и 7,2 кг;
л я печ Н ат и Н ч ат е д ля п
е
Н ати я
е дл 15 га, для еч Н
я печ 225. Аудандары Н т и 30 га, 45 Не га үш егістік а ти жердің д ля п 12 комбайн
егінін п
Не
д л
т и жинады. п еч
Комбайндар
я
а
саны я
егістік
л
ч
пе жерлердің е
Н аудандарына ч а ти тураНе для
ча дл д п е
л я пе Не
пропорционал ати
бөлінді. Не егістік
Бірінші и
чатжерді, екінші дляегістік ижерді, я
Не
д
а тиүшінші егістік л
еч
я п жерді неше комбайн д л п е
я жинады? Н е
ечат Н е дл
Не п е п Н ти
е ча*т
и я
дл20,16 е
я
дл Бірінші я п еча бидай Не
п
226 . Үш алаңнан е т бидай Н
алынды.
чат и алаңнан алынған
л
д
Не а т и
массасының печ алаңнан алынған
екінші
л я д л я пе бидай массасына еча
ти
қатынасы
п Не
д
е ч
п 5 : 9 қатынасындай. е д е
Н алаңнан и я
для Н ти Үшінші чаталынғанНебидай дл бірінші
Не еча
пбидайдан я пеАлаңдардың ти
е ча т и
алаңнан алынған д л я 40% артық.
е д л әрқайсысынан
я п еча Не
дл қанша бидай алынды? ча еч Не ти
Не
211. 2 сағ. 214. 1) 1; пе
2) 4; 3) 3; 4) 4; 5) яп
3; 6) 7. ат
е
215.
п чат7и 350 м2. 218. е для4 сағ. 220. и 40 мин.
Н е дл222. 1)7; т и 3) 6; 5) 3. л я печ
для 225. 2 икомбайн; 4 комбайн; Н чат 6 комбайн. 226. еча д
и Н е а т л я пе д ля п 4,8 т; 8,64 Н т;е 6,72 т.ечати
ч д е п
л я пе Не ч а ти Н
е ч ати е для
ат и Не
д п е
для
п Н ати
для Н т а д
чати Не ти Қатынастар
Тарихи еча мәліметтер. ля печ
пмен Не ати
п еч а е д л я пропорциялар Н е д туралы
т и л я печ
д
еча
ти Не Аттас өлшемді а т и л я печ д л я пе п еча
ти
е ч шамаларды
е д салыстыруда Н ешамалардың и қатынастары я
ат дл
пайдаланылатыны
а т и белгілі. Орта
л я печғасырларда бірдлясанның екіншіНесанға ечати
п печ болып саналмаған. д Не п
қатынасыля сан
д Не ч а т иОрта Азия еч ати
математиктері Омар
е для
яп Н
чати Хайям Не(1048 –1131) чати мен Наср
пе
дляед-дин и е дл
ат Туси (1201–1274) еңбектерінде печ
ат
я пе п е Н е т Н а т и д л я
қатынастың для да сан екендігі тұжырымдалған. ча еч Не
п е чати Не ғасырда
ХVІІ ч а тиағылшын дғалымы л я пе Исаак Ньютон е д ля пөзінің «Жалпыға печ
а
д для
бірдей арифметикасында»: «Біз сан пдеп чатбірліктер жиынын ечғана түсінбей, е
е чати бір шаманың Не а тиретінде алынған л я е басқа бір шамаға д ля п қатынасынНда еч
для
п
л я пе
бірлік ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
еберіп, Н ч ати
Не
түсінеміз», – деп Н
санның жаңа и анықтамасын дл яп е
ати чат
ти қатынастың
л я печ сан екенін тұжырымдаған. д л я пе Не
д Не пропорция п печ
Не Тең қатынастардың
ч а ти е ч ати құратыны е длябелгілі. и д л я
пе туралы түсінік п Н түсінікті ат Не
ати для
Онда қатынас дляпропорция туралы печ ати
Н е
толтықтырады. а и Н
т «Пропорция» сөзі е
ч а ти
латынның е д л я
proportio л я печ
е ч п е Н ати д
еча
ти сөзінен дшыққан, ля п для печ Не ати
Н е а т и
ол «өлшемдес»,Н е
ч
бөліктер
а т и арасындағы
е д л я
л я печ
өзара қатынас
ати да қатынастар печ мағынасын білдіреді. я пе
длтуралы
ЕжелгіН Грекия- ати
печ Не
д
ати
печ е для мен и пропорция Н е т и
ілім өнер, я
сәулет
л печ
туындыларымен печ тығыз байланыста пе дамыды. Мысалы, Н ати Не
д
ечати сәулетті еғимараттардың
для е для и я печ еча
ти
я п Н а т и жеке Н бөліктерінің ч а т өлшемдері д л
бір- я п
печ пе Не ти
Евклид дл
и
чатбіріне көбінеседля тура пропорционал длятәуелділікте болады. еча Не ти
я п еча
л Қатынастар еча
мен пропорциялар печ
теориясы Евклидтің
Не «Бастамалар»
ти дл
ч ти
а(Біздің ля п
заманымызға дейінгі ІІІе ғасырда)для кітабында п
баяндалған. еча Евклид Не а
е е д
п өзінің осыН еңбегінде апропорцияның ти Н и
ат қасиетінНде л я
ддәлелдеді. печ
для ч е
негізгі
п ч е и д л я
ти Біздің заманымызға я пе дляғасырдаи пропорцияның чат Не
п еча е дл дейінгі Н е ІV л я пежалпы тео- еч
е дл
я риясын
Н
ежелгі грекп е ч а т и
ғалымдары жасаған, п
а т
еч олардың ішінде Н е д
аса а т и
көрнекті е д ля п
ти я дл я еч Н
еча алғандары
порын е длТеэтетапен Не болған еді. ти ля п е
е д л я Н
п е ч т и Евдокс
Н ати Пропорционалдық ля тәуелділік архитектура для мен өнерде жиі печпайдала- Н
я печ Н е дқұрылыстың, т и Не а ти д ля әсем п
Не
д л нылады.
и
Себебі
п ч а
еүндестіктің
кескіннің
я
көрнекті,
пе ч үйлесімді
Н е
ч а
болуы
ти е для
ондағыча т пропорционал дл я д л
сақталуымен байланысты. п е Н
л я пе Әртүрлі кезеңдерде Не ати Не әртүрлі ти
чажазған. для я
е е е дл
д е чпропорцияны п Н ти
Не ч ати ғасырдағы
Орта д л я пислам елдерінің д л я
математиктері еңбектерін п е чаараб Н
ля п
е Не қарайчажазып, ти Не ти дл:я 180 про-
дтілінде оңнан солға п е қазіргі түрдегі п еча 8 : 15 = Н е96 ти дл
Не и
чат 180 ∴ 96 д∴ля15 ∴ 8 түрінде е
я
дл ал ХVІІ п еча Не
порциясын
п е е жазған,
Н и ғасырдағы л яфранцуз
для Н ати чат д
Не жазған.
Не математигі а т и Рене Декарт л я печ пропорцияныд8/15/96/180
осы л я пе түрінде
п еча
ти Не
д
п е ч е д е
Н 1693 чжылы и я
для
Пропорцияны Н қазіргіше чати
жазуды ат неміс дл физигі, и
Не т и я пеГ. л я пе Не чат Не
я пе
өнертапқыш а әрі математик л В. Лейбниц енгізген.
д
я п еч Н ед т и Н е ат и д л
я п е Н е т и Н а ти Оларды бір-бірінен д л я
Шамалардың
Не ажыратып
тура және
пе
қарама-қарсы мағыналары
для
болады.
ат
п е чатижазуды қарастырайық.е для и Н е т и л я печ
для Н чатмәнінің алдына «+» еча таңбасыНқойылып ед
и Шаманың
Не жазылады.
тура мағынасының псан
и я е ля пұтты. Жазылуы:
(плюс) ати
п е ч а тМысалы,
е
ойын д лкомандасы кеше 4 Н е д
ұпаймен т и 4 ұпай,
л я печ
я +4. Н ат и ча д
ати длмәні печ я пе Не ати
Несан ч ат и
д л я е д л печ
Шамалардың п е қарама-қарсы
Н е мағынасының и Н
сан мәнінің алдына «–» т и (минус) таңбасы
д л я
я ат ча
чати е дл жазылады.
қойылып
ти Мысалы, ойын печкомандасы бүгін 4 дұпаймен я пе ұтылды. Жазылуы: Не ати
Н
– 4 ұпай, псан е ч амәні – 4. Не д л я
Н е л
т и л я печ
для ати ча Не
д
еча
ти Не шамаларды
Мына
а т и жазып үйреніңдер:
ти
п еч е д Н е и я
для 4) Сатушы
1) Алтай тауының биіктігі Н
4442 м; 2)
чати
Шахтаның тереңдігі 70 м; 3)
чат
Фермер 15 млн тгдл
ати е тапты; пешекті. я пе Не ти
п еч Н
пайда
е ч а т и 5000 тг зиян
д л я е д л
я п еча
ати
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
а
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не ІІ тарау. Н РАЦИОНАЛ ат и САНДАР дл Және оларға яп е
ати печ
ти л я печ д л яамалдар Не
қолдану е ч ати Н е дл ати
д Не п печ
ати пе дл я псандар жәнеНтеріс сандар печ
ат Не ати
для 2.1.
е Оң
и я печ
Не ч а т и Н
ти я пе
длКейбір
п
длямәндеріи қарама-қарсы
Н чати
пеекі Не
д
ати
еча Н е т и
шамалардың Н е а т д л я бағытта өзгереді.
я печ
а пе ч е л
ати печ длябиіктікижәне тереңдік.
Н ати Не
д
ти
печ
Мысалы,
е для жылы және суық,
Н е т л я печ п еча
Н Мұндай ат и ч а е д л я
печ өзгерістер үшін пе
шамалардың «нөлдік
Н ати
мәндері»: мұздың
Не
д еру
температурасы 0°-пен, е для
Дүниежүзілік и мұхит суының я печдеңгейі 0 санымен еча
ти
чати
белгіленеді.
для для еча Не ти
я п еча
л Егер шаманыңеча мәні «нөлдіктен» печ жоғары болса,
Не онда олти «+» таңбалы дл
ч ати санменежазылып, ля п длятөмен болса, п еча санмен жазы- Не а
п е Н
д
ти
ал нөлдіктен
Н е ат и «–» таңбалы
дл я печ
для ч а
тилады. я пе е дл
чат Не
е дл
я ? Н
2.1. а), ә),п е ч ат и
б)-суреттегі п
термометрлердің еч а т
Н е
әрқайсысының д
а т и
көрсету тем- е д ля п
печ пературасын е длжазыңдар. Не ти ля п е
е д л я Н
п е ч а т и
Н ати ля для еч Н
я печ Н еа)д т и ә) Не а ти
б) д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
Не
д
е чат и
для е дл я
я п еча
д
ти Не
д
е ча т и
д л я е д л
я п еча Не
для Н чат
2.1-сурет
еча д
т и л я печ
ати длӨзіңді өзің тексер. я пе Не ати
п е
Термометрдің е
көрсетуі:
Н и Н т и д л я
ля чат немесе 7 градус ча Не
чати Не да) 7 градус а ти нөлден джоғары л я пе д л я пе жылы, немесе +7°С печ
ати
п е ч е Н е т и л я
я «плюс Н ати ча д
е дл Не
(Оқылуы: 7 градус»);
еча
ти Н а т и л я печ д л я пе п еча
ти
ә) 0°С;печ е д Н е и я
я Н чати ат дл
ч ати Н е дл
б) 10 градус т и нөлден төмен я пенемесе 10 градуслясуық, печ немесе Н –е10°С. ечати
е а л д п
п (Оқылуы:
л я печ «минус 10 д
Неградус»);чати Не ч ати е для
д яп е Н
чати Не чати для
пе
е дл печ
ат
я пе я п е Н е т и Н а т и д л я
е дл ча Алатауындағыя Талғар еч Не
чати я е л п
Н Географиялық карталарда пІле шыңының а
п е ч а ти д л е д я печ
ля биіктігі «+4973 п е м»(Оқылуы: Н е «плюс 4973 и метр») Н деп, ал т
Қара
а и теңіздің д л
д для чат печ Не
е чати тереңдігі Не«–2210 м» а и
т(Оқылуы: я пе 2210 метр») едеп
«минус
л д лябелгіленеді. еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н ч а ти е д ля п
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
е Н ат и дл п е
Н«–» ати
таңбасымен Мысалдардағы
печ
–10,
Не сан-
«+» таңбасымен
для
ти л
жазылған я печ сандар –2210 д л ясандарын теріс е ч ати
жазылған Н есандар ати
д Не деп атайтын п печ
–Нетеріс сандар. ч а ти дар е ч ати боламыз. е для – оңи сандар. д л я
Не а т и Н е
ч а ти
е д л я
л я печ
е ч е
пдеп атайтын Нболамыз. чШама ати д
ля п
ти +7, +4973 сандарын оң сандар Не
мәндерінің
еча для пе ати
өсуі Ноң е дсандармен, а т и ал кемуіН е теріс т и
сандармен
ч а жазылады.
е д л я
л я печ
д
печ Н е 0 (нөл) ат и
саны оң Н е
сандарға ч ат
да, и теріс е
сандарғад л я да жатпайды. л я печ
д
ти
печ 2 пе Не ати дл
чати Мысалы, для +23; +и 0,62; +Н3е; дл+5 оңтсандар;
я1 печ Не ти
я п е Н е т а и д л я я п еча
л а 2 ч Не дл
ати –4; − е1 д печ
л–я 0,75;
1
−3 – теріс я пе
длсандар. п еча
ти Не а
п е ч ; Н е и я печ
для Н7 ч а ти 4 е ч ат е дл и д л я
ти я пе ля п Н чат Не
п еча е дл және а Н е дтеріс и л я пе еч
е дл
я Оң Н
сандар
п е ч
0т и
(нөл) саны
п
емес
еч а т сандар
Н
деп
е д аталады.
ати Теріс сандар я және 0 (нөл) саны я
длоң емес сандар деп аталады. еч Н
печ е дл өрнекте Не біріншіча ти ля п е
е д л я Егер Н
берілген
п е ч а т и оң сан
п е орында тұрса
Н е днемесе
а
өрнекте
т и е д ля п
Н ати я
е дл және для ч
я пе таңбасы
Н
я печ ғана сан Нболып
бір
т и
ол оң сан Не болса,чаоның ти алдына л«+»
д п
Не
л
д қойылмайды. и п еч а
я пе Н е
ч ати е для
т я д л е Н
ча
я пе Мысалы: Н1) е дл ати өрнегі Не чатитүрінде Нжазылады. для
п
я
л ч е е е дл
Не
д
ч ати
+3а–7,5+8b
д л яп е 3а–7,5+8b
д л я п
п е чати Н
пе Не 1 Не ти е дл
я
для и +4 п е чатиөрнектері 4 1 ;я 0,7 п ечатүрінде жазылады. Н ти дл
Не чат
2)
дл2я
; +0,7
е д2л п еча Не
для Н ати чат ед
Не а т и л я печ д л я пе көбейту, Нбөлу, азайту п еча
ти Не
д
п е ч
Өрнектерде теріс
е д санның алдында Н е қосу, и я
Не
таңбалары тұрса, онда теріс печсан жақшаға алынып я пе жазылады. Не ти
е ч ат и
д л я е д л
я п еча Не
яМысалы,
п 9+(–7); Н е 8:(–2); т 6
и · (–3); Н 7–(–6). а т и д л
дл ча еч болса, олНжақшасыз е ти
Не Көп жағдайда ч ати теріс сан
д л я пеөрнектің біріншідмүшесі
е ля п п еча Н
жазылады. я п е Н е т и Н ати д л я
Не Мысалы, пе –8 + 3а түрінде дляжазуғаиболады. ат
п ечати(–8) + 3ае өрнегін для и Н е т л я печ
т и л я печ
Н т и ча д
ати для еча
паталады? я пе Не ати
Не1. Қандай чсандар а т и оң сандар деп
д л я Мысал келтіріңдер.
е д л печ
2. Қандай п е сандар теріс сандар Н е деп и
аталады? Мысал Н келтіріңдер. т и д л я
для сан оң ат ча Не
чати 3.еҚандай ти санға да, теріс печ да жатпайды? для пе ати
печ
Н я санға
е ча е л
д пайдаланып, Н е и я
п
4. Оң сандарды, теріс Н
сандарды
ати
мысал келтіріңдер.
ча т д л
Н ати чат
еч ати 227. Шамаларды Н е дл а т и
мағынасына қарай
л я печоң немесе терісдсанмен л я пе жазыңдар: Не
еча
ти
яп
1) 20емдлбиіктік; Не 5) шығын ати 28 000Н тг; чат дл
ати и печ я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е л я
д6) кіріс 175000 Н е д л
т и л я печ
2) 16 м тереңдік; Н т и тг; а д
для печ
а еч Не
п е чат и 3) 5 Не ұтыс;
ұпай ч а ти д
7) л я ұпай
3 ұтылыс; е д ля п печ
а
д для жылы; ат
печ суық. еча Не
е ч ати 4) 12 градус Не а ти 8) 9ляградус д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
еча
ти чат А
ти л я п15 д л я пе Не
е ч ати Н е дл суығын ати
228.
д наурыздағы қалалардағы
Не беріңдер
ауа п
температурасының жылы,
печ
Не ч а
ажыратып ти оқып е ч и
ат(2.2-сурет). е для и д л я
Не а т и Н е
ч а т и
е д л я
л я печ
а пе ч е л
Н ати Не
д
ати
д
ти
я п еча
п е Н е д
для ч а
чат Не
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
е д л я Н
п е ч ат и
Н ати е дл
я для еч Н
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
Не
д
е чат и
для е дл я
я п еча
п е Н
2.2-сурет печат
и л
д
ти Не
д
я п Биіктік пен
дл229. Н тереңдікті атимағынасына чат«+» немесе дл
Не «–» таңбасын
я пе
қарай
ти Не
п е ч
пайдаланып е д
жазыңдар: Н е т и л я п
я Н т и а д
Не
дл 1) Байкал көлініңя п еча
тереңдігі 1620 м; ля печ Не
еча
ти
е ч ати д л е д и я п Н
для п2) Жер шарындағы Не еңчбиік
а ти нүктеН– Гималай е ч аттауларындағы е дл Джомо-и
Не я пе п Н ат
ечати (Эверест)
лунгма е длшыңының биіктігі е для м. и
8848 я печ
для 3) Дүниежүзілік чат ең терең жері еча Не ати
и Н е ча ти д л я пе
мұхиттың
е д ля п– Тынық мұхиттағы Ма-
печ
для
риан шұңғымасы, оның тереңдігі
чат
11022 м. ча Не
ати Не 4) Тянь-Шаньдағы а ти л
Ханя петәңірі шыңының д л я пе
биіктігі 6995 м. печ
ати
ля Белуха тауының Н биіктігі ат ча д
е д5) печ 4506. я пе Не ати
чати Н
я печ
п е Н т и л
еча
еча
ти
230. Практикалық е ч жұмыс. е д Н е и я п
яп Н ати чат онда тәуліктің дл
еч ати Н е длДәптерге
1)
а т и термометрдің
л я печшкаласын кескіндеп, д л я пе Не
еча
ти
көрсетілген
для
п мезгіліндегі Не ауаның атитемпературасынН ат
белгілеңдер; дл
ати 2)е Тәуліктің и печ печ
ятемпературасын Не«+» ат
яп е ч Н
п е ч а т көрсетілген
е д л я
мезгіліндегі ауаның
Н е д л
т и л я печ
немесе я«–» таңбасын пайдаланып, Н т и
ча жазыңдар: я печ а д
чати е дл ти я пе 4°С жылы, ал Не а
я п е а)Науаның
п е ч а
температурасы е д л
күндіз Н е д л
түнде 5°С
т
суық
и болды;
л я печ
л Н и
ат нөлден төмен,пал ечатаңертең Н2°С д
д для температурасы ч3°С е
чати я пе
ә) ауаның түнде
е Не а т и л д ля еч
для
п нөлден жоғары
л я пе ч болды. Не д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Н и B дл яп е
ати чат
д Не п печ
Не Қазақстанның
231. ч а ти физикалық е ч ати
картасында: е для
Қарақия ойысыи – 132 м,
д л я
ати для для м деп жазылған. печ ати

Н еТарбағатай а т и жотасыН2930 е
ч ат и
е д л я
л я печ
Картадағы пе ч бұл сандардыляқалай пе түсінесіңдер? Н ати д
ти для д печ Не ати
а ч е л
ати 232. Шамаларды печ мағынасына я пе
длқарай
Н чати Не 0
д
ати
печ е для и Н е оң
т и санмен, теріс
л я песанмен немесе
печ
Н а т е ч а е д л я
саныменпжазыңдар:еч ля п Н ати Не
д
п ечати 1)Нсу е ля қайығы 500Нм
дасты и е дтереңдікте
т и жүзіп жүр; л я печ п еча
ти
я а т ч а д дл я
еч пеаяқтады; Не ти
ля п для еча Не
2) олар ойынды 2 ұпай ұтыспен
п е чат и е д и Н е т и л я п п еча
ти
я 3) Н
олар ойынды т 1 ұпай ұтылыспен ааяқтады; д я
л печ
дл
ч а ти 4) автобус ля аялдамада тоқтады; для п еча а
е
п Н е д
ти е
Н жетпей тоқтады; ат и дл я печ
для а ч я
30
5) автобус аялдамаға
ч 30 м п е Н е и д л
ти 6) автобус я пе для (асып) итоқтады. чат Не
20
п еч а е дл аялдамадан 15 м Н еөтіп л я пе еч
Н т и а т д ля п
10
я а еч
е дл ати я п е ч
дл я п Н е а
еч –10
т и0
Н е д
е д л я 233. Мұздың Н арасына п е ч ат и
термометр орналастырылған п е ч а Н е
(2.3-сурет). д –20
Н ти
печа 1) Мұздың ля для еч Н
я Н е дтемпературасын т и Не
жазыңдар. а ти д ля п п
Не
л
д и п еч а
я пе ч е
Н неше чати е для
ча
2)
т Мұз тағы
дл
да я 3°С-қа суыса, термометрдің
д л көрсетуі п е Н
л я пе градус болады? Не ати Не чати для я
Не
д
атиМұз еріп, дсуға л
еч
я п айналғанда, термометр д л я п е Н е
пе
3)
ч Не
неше
ти
градусты я п
для көрсетеді? Не чати еча е дл 2.3-сурет дл
е чат и
для е дл я
я п еча
для Н ати е д ойлады.
Не 234. Әселдің а т и сағаты 7 мин
л я печартта еді, бірақ д л я пе3 мин алда Н
ол деп
п еча
ти Не
д
п е ч е д Н е и л я
Баянның
для Әсел мен
сағатыН 10 минчаалда ти еді, бірақ ол 5 минчат артта деп ед ойлады.
Не ат и Баян сағат л я пе кездесулері керек.
9-да д л я пе КездесетінНжерге кім п еча
ти Не
я
дл бұрын келеді? Н ча т еч а д
л я п Н е а ти Н ч ати е д л
Не Шағынчафирма ти для күні 42 е для тапты, печ
235. п е дүйсенбі
Н е и 000 тг
Н пайда т и сейсенбі л я
күні
и для чат күні 60 000 тгя ппайда еча тапты, Нбейсенбі ед ати
Не 23 000 тг ча тзиян
и
д я пе
шекті, лсәрсенбі
е д л печ
күні п
18е 000 тг зиян Н е шекті, жұма ти күні Н
42 000 тг а т
пайда и тапты, д л
сенбія
ати для еча печ Не ати
Некүні 14 000 ч а титг зиян шекті. д л я пШағын фирманың е д л ябухгалтерлік кестесін печ
я пе
толтырыңдар:
чати Не ти печ ати
Н е д л
т и л я печ
ти Апта длякүндері и Н Дс
пеСсчати Ср Бся печа Жм Не
Сн д
ти
еча Не ч а т д л я е д л п еча
Пайда-шығын Н ати чат
еч ати Н
(мың е дл теңге) а т и л я печ д л я пе Не
еча
ти
ати е дл и Спеч я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
п е
и Кестедегі
чат236. Не бос орынға ч а ти оң немесе д л я пе сандарды жазыңдар
теріс е д ля п және тиісті печ
а
д для
сөздерді қойыңдар. чат еча Не
е чати Сөздер:Неқарыз, ыстық, а ти көтерілді. л я пе д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Н и е
ати чат
Шаруашылықтың е длпайдасы е дл
яп
ти л я печ д л я пе450 000 теңгеН п е ч ати Н ати
Не
д
пе ч пе Н ат и ед
ати для000 для Фермердің печ 60 000Нтг. ати
Не
–60
а т и Н е
ч а ти
е д л я
л я печ
еча Н е т и Н е Аулада а т и
25°С суық д л я я печ
а пе ч е л
Н ати Не
д
ти
печ е для Н е т и л я печ п еча
+31°С печ пе
25 тамызда күндіз Н 31°С ати Не
д
болды
ти
печ е
птеңіз Не ти дл
чати для длмя төмен
Ойпат деңгейінен еча Не ти
я п е Н е т и Н е14 а т и
орналасқан д л я п
я п еча
п е Н е д
ти е
НКөктемде еріген и
ат қар суымен дл я печ
для +40 см ч а е ч Н е и д л я
ти я пе ля п чат Не
п еча е дл
өзен
Н е ддеңгейі 40 см-ге
и л я пе еч
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
е д л я 237. Н
Трамвайдың п е ч ат и
аялдамаға қатысты п е ч а
орнын тиісіншеН е д оң санмен
а т и немесе е д ля п
Н ати теріс санмен, я еч Н
печ Н е дл
я
немесе
т и нөл Н е дл
санымен ти
жазыңдар:
а д ля п п
д л я а
ечаялдамаға келуіне ч
е м қалды;Н
п57 е ти для
Не ати а) трамвайдың я п д л я е ч а Н е
ч дл Не соң 27 чматжүрді; п
л я пе ә) трамвайНе аялдамадан
ч ати өткен е
и
е для для
Не
д
ечатиб) трамвайдлаялдамада яп е
тұр. е для
п Н
п е чати Не
п Не Н ти я
Не и
чат Айдос мектептен для үйгеисағат 2-ні е л я
дкөрсетіп п еча үйге Не
п е
238. Н е Н т и
тұрғанда келді.
д л я Самал
для ат
печ ал Шынар үйге еча 0,5 сағ кейін
я подан Не келді.чаСамал ти д
Не ч а
одан
т и 10 минут бұрын,
д л я е д л п е Не
е
п үйге сағатНнешеде келді? е Н нешеде келді? ат и я
длкөрсетілген
для ати Шынар печ
Мұндағы
Не
Не 10;
а т и 0,5 сандарының л я печқайсысы оң сан, д л яқайсысы теріс сан? еча
ти Не
я Н ти а д
дл
Не 239. Асхат
ча
я пе 120 тг-ге бояу, печ Не ти
е ч ати 50 тг-ге д л
марка, е д ля100 тг-ге ойын билетін я п еча
сатып Н
д алды.иОл марканы 70 ч
петг-ге, бояуды 110 п е
ятг-ге, ойын билетін Н 130 тг-ге ат и
Не чат Асхат заттардың для е длқанша печ
п е
сатты. Н е әрқайсысынан
и Н т и
пайда, қанша л я
шығын
для жасады? ат ча ед
и Не а ти Жауабын л яоңпечсандарды жәнедл я пе сандарды Н
теріс пайдаланып печ
ати
я
длжазыңдар. Н чат ча д
т и л я печ
я Н ат и еча д
240. длАқпараттық-коммуникациялық печ технология я п(АКТ) көздерін Не пайда- чати
чати Не ланып:чати д л я д л пе
л я пе Не а ти Не ч ати е для
ля п
Не 1) Жетісут(Жоңғар) Алатауының биіктігін; ля еча
еча е ч а и е д Н е д и я п
ля п
2) Балқаш көлініңНтереңдігін;ати чат Не
дл
еч ати Н е дҰлытау
3) а т и
тауларының я печ
биіктігін;
л д л я пе п еча
ти
я п көлінің тереңдігін Не ати Н чат дл
е дл Не
4) Зайсан жазыңдар.
ат
для Н т а д
чати Не мен Үсенчбір тижерден бір-бірінен
ча
я пеқарама-қарсы бағытта печ
ляжүгірді Не а
я п е Асан п е а е д л Н е д
т и
(суретке қара.) л я печ
д л ля жылдамдықпен жүгірсе, Үсен Н ат и еча Балалардың д
Асане4 д печ5 м/с жылдамдықпен ля п Не
чати
м/с жүгірді.
е Н а ти л яорындарын д еч
для
п әрқайсысының
л я пе ч
1 секундтан е
кейінгі
Н
д
а т и Н
көрсетіңдер.е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Н и е
чат е дл яп
Нұсқау.
ати
ти печ
1) Координаталық
л я сәуле сызып,
д л я пебірлік кесінді Н(1 см е ч ати Н е дл ати
д е п печ
Не 1 м-ге сәйкес) ч ати таңдапНалыңдар. е ч ати е для и д л я
пе сәуленіңлясанақ п Н чат Не
ати для
2) Координаталық
д басы болатын
я пе ати
НеО нүктесіч–атбалалардың
и Нежүгіруді бастайтын
ч а ти орны.
е
я п бағыт» деп есеп- Н ати д
ти я пе жүгіру бағытын
3) Асанның
длоның дл«оң печ Не ати
теп, 1 а
секундта жеткен ч
қашықтығына
пе
сәйкес е л
ати печ длякоординатасын
Н ати Не
д
ати
печ е для табыңдар.
нүктені Сол нүктенің
Н е т и
оң
л я печ печ
санмен
печ
жазыңдар.
пе Н ати Не
д
ечати для жүгіруибағыты Асанның
4) Үсеннің
е е для жүгіру ибағытына қарама-қарсы я печ болғандықтан, еча
ти
я п Н а т Н ч ат д л я п
координаталық еч сәулемен бір түзудің пе бойында Не
жататын, басталу ти
нүктесі ортақ дл
е чати сәулені е ля п
дсызыңдар. Н е для и я п еча Не
еча
ти
я п Н т и ч а т д л я п
л 5) Сызылған псәуленің еча бойынан Үсеннің
я пе 1 секундтағы Не жүгірген чқашықтығына
ти Не
дл
ч ати сәйкес енүктені ля тауып, сол нүктенің длкоординатасын п е а а
п е Н
д и
тнүктесінен Н е и теріс
ат санды, оған
санмен
л я жазыңдар.
дқарама-қарсы
Сонда печ
для ч а
түзу
ти теріс санды
бойындағы
я пе О оң бағытта
е дл
оң чат бағытта
Не
п еча е длкескіндеуді Н и л я пе еч
и т ля п
Н үйрендіңдер. а д
я а т еч
дл я п Н е
еч ат и
Н е д
е д л я Н
п е ч а т и
Н ати я
2.2. Координаталық я
түзу.длҚарама-қарсы сандар печ Н
я печ Н е дл т и Не а ти д ля п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
т
чаІ. Координаталық дл я түзу. д л п е Н
Не
д Оңатисандар және л нөл е ч
я п саны координаталық д л п е
я сәуле бойында нүктелермен Н е
е ч д Не ти я п
ля п
дкескінделеді. Не чати еча е дл дл
Не и
чат сандарды
Теріс ля п
дкескіндеу
е
үшін координаталықдл я п Н
сәулені түзуге п чати
едейін Не
д
Не
толықтыру
а т и керек.
ти Не
д
для Н ати O A
чат дл
е ч а т и
д л я е д л
я п еча Не
я п Н е ти 0 Н

1
ат и д л
Не чати д л я пе 2.4-сурет
д л ч а п еч Н е и
Не Мұндай пе для ат
чати печ
түзуді координаталық түзу (2.4-сурет) деп атайды.
п е е для и Н е т и л я
для
Координаталық Н
түзуде: О енүктесі чат – санақ басы, ечаОА бірлік Н ед
кесіндісі
и Не оң бағыты ти көрсетілген. яп ля п ати
және п еч а е д л Н е д
т и л я печ
ати для я пе Не ати
Не
Координаталық ч ати түзу дегеніміз д л я пе санақ басые д л болатын О нүктесі, печ
п е е
Н және чбірлік и Н т и д л я
для ат кесіндісія птаңдап еча Не ати
чати пе
оң бағыты көрсетілген алынған
түзу. п е е Н т и л я
д
еча
ти
еч е д Н е и я
Координаталық яп түзудегі Н (горизонталь ати орналасқан) чат
О нүктесінен оңға дл
еч ати қарай бағытты Н е дл (нұсқамен а т и көрсетілген)
л я печ оң бағыт деп д л я пе қабылданған.
атау Не
еча
ти
яп Не атибағыт атау Н чат дл
е л я пе Не
Оң бағытқа дқарама-қарсы бағытты теріс
печ
қабылданған.
е ч ати Н а т и
ч түзудегі берілген л я д л печ
ат
яп Координаталық п е е д нүктеге и сәйкес
Н е сан осыатнүктенің и л я
для Н ча т еч д
и я пе ля п Не
п е чаткоординатасы Не деп аталады.
е ч а ти д л е д я печ
а
ля Координаталық п түзуде оң Н есандар мен и теріс Н
сандарды т и
кескіндеуді д л
е ати
чқарастырайық. Не а ти л я пе д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не ? Тапсырма.
ти Н ат и дл яп е
ти ля п1. ечаКоординаталықлятүзу печ бойында кескінделгенНе атинүктелердің е длкоорди-
д п е ч Н ати
Не
д
ти
наталарын
а Не
жазыңдар ати
(2.5-сурет).
ч е для л я печ
ч п е Н и д
ати я пе для печ В
ат Не ти
НN е дл а т и F Н е Е
ч
Оа ти А
д л я С печа
я
пе ч п е Н е ати д л
ти для для 0 и 1 печ Не ати
еча Н е т и Н е а т д л я я печ
а ч
пе 2.5-сурет Н е л
ати печ для ати Не
д
ати
д
ечати е дляКоординаталық е для и я печ О нүктесінен еча
ти
я п Н 2. а т и Н түзудің ч а т
санақ басы л
болатын
д оңя п
печ е Не бағытта ти дл
чати для қандай
бағытта ля п
сандар дкескінделеді, ал теріс еча қандай сандар Не ти
я п еча
л кескінделеді? еча печ Не ти дл
п е Н е д
для ч а
я пе чат
Өзіңді өзің тексер.
ти е дл B(4); аC(7). Не
п еча е дл F(–3);
1.НЕ(–1); N(–6); Н A(2); и л я пе еч
е дл
я
п е ч а т и
п еч
т
Н е д
ати 2. Координаталық
я түзудің дл я санақ басы болатын ечО нүктесінен Н
я печ оң Н е дл
бағытта оңат и сандар Не кескінделсе, ч ати теріс бағытта д ля п теріс сандар ля пе
д л пе ч п е Н е ати д
Не чати кескінделеді. для е для печ Не
п е Н е т и Н а т и д л я п
для п еча печ Не ти для
Не ча т и
дл я д л я п е ч а Н е
л я пе Координаталық Не түзу атибойында Не 0 санычаОти (санақ басы) для нүктесімен я
Не
д
пе чкескінделеді. д Не ти бір ғана я п
для Берілген Не чати еча е длнүкте сәйкес дл
Не
санға координаталық
п е түзу ябойында
п Н ти Не
е чат и
для е дл я п еча
п е келеді.
Н чат и л
д
ти Не
д
для
п Н ати түзу Нбойында чат дл
Не –4,5 чсанда-
Не Мысалы,
а т и координаталық
л я печ д л я пе5; 2,5; –3 және п е а
ти Не
рын п е ч
кескіндейік е д
(2.6-сурет). и Н е т и л я
д D С пе ч О п е В Н А ат и
для –4,5 –3 чат 0 1 еча
2,5
Не5 ати
для чат
2.6-сурет
ча Не
ати
ля
дКоординаталық Нтүзу бойында ат кескінделген пнүктелердің ча д
координа-
печ я е Не ати
чати Не
я печ
п е Н т и л
для жазылуы: Н ати печ
а Не
д
еча
ти таларымен
Не а т и А(5);
л я печ С(–3); D(–4,5);
В(2,5);
д л яО(0). еча
ти
еч ати Н е длҚарама-қарсы
ІІ. а т и сандар. л я печ д л я пе Не
еча
ти
яп
Координаталық түзу Несызып (2.7-сурет),ати Ноның бойында чат 3 және –дл3
ати сандарына е дл сәйкес и печ я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т нүктелерді
е д л я
белгілейік.
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
для ча Bля печ Не
п е чати Не
е ч а тиА д л я пеO е д я печ
а
д для 0 чат 1 3 я печа Не
чати я пе
–3
е Не а ти л д л еч
для
п
л я пе ч
Н
д
е 2.7-суретати Н е
е дл
я
ч а т и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Координаталық Н
түзу бойындағы и –3 және дл3 сандарына сәйкес A және е
ати чат Не ля п
ти B нүктелері
л я печ санақ басы д –ляОпе нүктесінен бірдей ч ати
қашықтықта,
п е Н
(3е дбірлік ати
Не
д
кесіндіге тең) а Не
тибірақ қарама-қарсы ч атибағыттаНе для
орналасқан. 3 санының л я
–3 печ
пе ч п е ат и ед
ати санынан для айырмашылығы е для таңбасында
тек и ғана.дМұндай я печ сандар Н қарама- печат
и
Не ч а т и Н
е ч ат е л л я
ти қарсы сандар пе деп аталады. для п Н ати Не
д
ати
Н3 саны –3 а т и
санына қарама-қарсы ч а сан, ал –3е д
саны 3 санына қарама- л я
д
ати қарсы сан. для для печ ати
ч а т и
е д л я
л я печ
печ
Демек, қарама-қарсы сандар е
пкоординаталық Н ати
түзуечбойында санақ д
чати басынане д–ляО нүктесінен для Не ти
я п е Н т и Н е
бірдей ат и
қашықтықта, д л я
бірақ
п
қарама-қарсы я п еча
и печ для еча
ти Не ти
п е чатбағытта е для
орналасады.
и Н е т и л я п п еча
я Н т а д я
ч ати ля п
Бір-бірінен таңбаларымен дляғана ажыратылатын п еча
сандар Не а
п е Н е д
ти Н е и
ат аталады. дл я печ
для ч а
қарама-қарсы сандаряп ечдеп Н е и д л я
чат Не
е дл
я Н
п е ч а т и
п
а
еч 1
т
1 Не д
ти Мысалы, д –2 ляжәне 2; –0,6 және л я
д0,6; − және сандарып– ечбір-біріне Н
еча
пқарама-қарсы е сандар. Не 5чати ля е
е д л я Н
п е ч ат и
п е
5
Н е д
Н ати е дл
я для еч Н
Не
д л
и 0 (нөл) п
а
ечсаны өзіне-өзі қарама-қарсы я пе ч сан.Н е
ч ати е для
Не
д
ти санға бір
Әрбір
а л ғана еч
я п қарама-қарсы д л
сан п е
я бар. Н е
для а санына Не
қарама-қарсы чатисан – а саны. я печа е дл дл
е
Егер
и
чат а = –6,2еболса, для ондаи – а = Н е
6,2. длЕгер а =и8 болса, – а = я п еча
–8.
п Н ат ат д л
для –(–а)и= а, мұндағы пе–ч кез келген сан. печ Не=20. ти д
Не ча т д л я а
е д л яМысалы, –(–20)
п еча Не
ти Не
п е ч
1. Координаталық түзу
е д дегеніміз
и
не?
Н е т и л я
я
дл 2. Санақ басы Н ча т а
ечтең? д
Не 3. Координаталық я пе
болатын О нүктесінің координатасы неге
ля п Не ти
л я п Н е
түзу бойындағы
а т
О
и нүктесінің:
Н ч а ти е д л
да) оң жағындағы нүктелердіңпе ч е
п сандар? Н ат и
Не ә) сол жағындағы
кооординаталары қандай
ечати е для кооординаталары е для сандар? и я печ
п нүктелердің
Н и Н қандай
ча т ед л
и для чат я пе келтіріңдер.Н ати
Не 4. Қандайчасандар ти қарама-қарсы
д л я песандар деп аталады? е д лМысал печ
ати Не1) Қай суреттердеа ти л яа,пеә, б-сурет) координаталық д л я пе печ
ати
241. п е ч (2.8,
е д и Н е т и түзу кескін- л я
я ШарттарынНатаңдар.ечат ча д
чати е дл
делген?
ти п я пе Не ати
Н
п е ч а е д л я
Н е д л
т и л я печ
д
еча
ти
п е ч е д О Н е и я
a) Не для Н ати ат дл
ати пе1ч  ля печ Не ти
еча
ч т и я
п е –3 е ч а –2 –1 д0л 2 е д 3 и я п
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
п е чати Не ч а ти О
д л я пе е д ля п печ
а
ля ә) п е Н е и Н т и д л я
д 4 е дл3я –1 печ–2 ат еча Не
чати ля п
2 1 0 –3 –4
е Н а ти л я д еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п еч Н ч а ти
Не ти Н ат и О дл яп е
ти ля пб) еча л я печ Не ч ати Н е дл в) ати
д –4 –3 Не –2 д –1 и 0 1 2 яп 3 е 4 е4ч
Не чати т
еча 2.8-суретНе д
л
и д ля п
п е я п а т е
ати для дл печ Н ати
Н е ати Не ч ати е для л я п3еч
е ч
2) пБерілген сандарға п е
қарама-қарсы сандарды
Н ати
жазыңдар: д
ти для для печ Не ти
еча Н е т и Н е4 2 а т и д л я я 2печа
а ; − 1 п;е ч е л
ати печ
9; –7; 0; –3,8;
9е для3
4,6. Н ати Не
д
ти
печ е для Н т и л я печ 1я печа
Н ат и ч а е д л
печ пе А Н ати Не
д
ти
печ я пе Не ти д0л
чати 242. Координаталықдля длА, еча ко- Не ти
я п е Н е т и түзудегі
Н е B, C,
ат D
и және E
д л я
нүктелерінп
я п еча
л еча еч
п(2.9-сурет). Не ти –1дл
ля п еча Не
ординаталарымен жазыңдар
ч ати для п а
п е Н е д
ти я пе ля п чат –2е
Н
п еча е длA Н е дO и л я пе еч
ед л я Н
п е ч ат
B и С
п е ч ат D E
Н е д
ати я ч –3
Н
печ для –3 –1 Не д 0л 4 ля пе5
ти2 я пе
–5 е –4
л я Н ч а т и–2 1
е ч а
3
е д л
е д п е п Н а т и е д
Н ати для еч Н
я 2.9-сурет –4
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
л я пе Не ати Не чати е для ля
ч е
Не
д 243.
ч а ти Бірлік кесінді д л
е
я п ретінде 1 см екесіндіні д ля п Н
алып, координаталық п е чати түзу Не д
пе Не Оның чбойынан: Н ти я
для сызыңдар.
п е ати А(–5), п еча С(–2), Н
В(–3,5), е дл Е(–4,5)
D(3),
ати
және дл
Не ч а т и
K(5) нүктелерін д л я белгілеңдер. е д л я п е ч Не
д
ти Не
д
для
244. Берілген сандардан
Н қарама-қарсы
ати
сандар ат
жұбын теріп дл
жазыңдар:
Не печ печ Не ти
е ч а т и
д л я 1 е д л я
я п еча Не
я п Н е 0; –1; 4ати; 27; 9,2; Н ат и д л
дл 1; –27; –8,3; ч 8,3; 5. еч Не ти
Не245. Кестедегі пе для ат
п е чати бос орындарды
е для толтырыңдар:
и Н е т и л я печ
т и л я печ
Н ти ча д
ати дляа −3 я печа
1
я пе
1
− Не ати
Не ч а
12
ти д л
–31
е д л15
печ
п е Н е 8
и Н т и 9
д л я
для еча
т ча Не
чати Не –а а ти 0,9 л я п–4 –9 д л я пе 6 печ
ати
д
еча
ти
246. 2.10-суреттегі
а т и координаталық
л я печ түзу бойындадлбелгіленген я пе Не
нүктелерді
еча
ти
координаталарымен
яп Нежазыңдар.
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
я Н т и еч а д
AНе дл B O D печа Не
чати ля п
C E F а
п е ч а ти д л я е д я печ
д –1 для чат еча Не
0 1
для
п
л я пе ч
Н е д2.10-сурет
а т и Н е
е дл
я
ч ат и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч Н ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не
247. х-ті табыңдар: Н и дл яп е
ати чат
ти л я печ д л я пе 1 Не
Не д1) −x =ча15
4
ти ; Не−x = −4 ча; ти
3) 5) –х е=д–7,2; ля п л я печ
пе п е Н ат и д
ати для
7 для 3 печ Не ати
Не а т и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
еч 5 п е 1 Н 3 1 ти д
еча
ти 2)д–хля п= –0,8; 4) −xе = для − ; и 6) −x = + я .печа Не ати
Н е а т и Н 6 9 ч а т 8
е д л6 л я печ
д
ч а т и
е д л я
л я печ
печ пеB Н ати Не
д
ти
ч пе Не ти дл
и
чат248. я пе
Бірлікдлкесінді для еча Не ти
я п е Н е т
ретінде дәптердің
и Н е а
5 иторкөзінің ұзындығын
т д л я п алып,
я п еча
л координаталық еча түзу сызыңдар. еч
пОның бойынан: Не ти дл
ч ати ля п для 3  п еча Не а
е
п  е
2 д
F  −1Н  , K ( −2 )е,чN
 1   4 е
ати  , P  − Н , T  1 п ечнүктелерін
 ат и дл я печ
для Нбелгілеңдер.
е
чат и д л я
ти  5  для п  5  е для5  Не
п еча е
5
Н и л я пе еч
е дл
я Н
п е ч ат и
п еч а т
Н е д
ти я дл я еч бір тор- Н
еча Координаталық
п249. е дл түзуді Не кесінді
(бірлік и
третінде ля п
дәптердің е
е д л я Н
п е ч а т и
для
көзінің ұзындығын алып) сызып, оның бойынан мына нүктелерді
Н ати е дл
я еч Н
я печ белгілеңдер: Н т и Не а ти д ля п п
Не
л
д и п
а
еч Т (9), П (–7), Н я
ч
пе Ц (2). Н е
ч ати е для
ча т
Е (5), Р (–4), дл Оя (0), д л (7), п е Н
л я пе Егер нүктелерді Не ати Не чати для я
е е дл
ч дұрыс орналастырсаңдар, е «жүзден бірдің»
Не
д
ч ати
математикалық д л п е
яатауын оқисыңдар. д л я п Н
п е чати Н
я
Не и
чат теңдіктерді я
длжазыңдар: е дл я п еча Не
250.
для
Тура Н ати чат Не
д
ти Не
д
е ч
п – (– 3,7) = Н е д Н е и я
для 1) 3,7; 3) –ат(+ и 8) = –8; 5) –ча(– т 25) = –25; дл
е ч ат и
д л я е д л
я п еча Не
я п  5  5Н е  т и 5  Н
5 а т и д л
дл 2) −  +2  = 2 ; 4) −ча −9 = 9 ; 6) –еч(+ 12,4) = –12,4. Не ти
Не ч ати9  9 д л я пе  6  6 е д ля п п еча Н
я п е Н е ти Н ати д л я
Не Координаталық пе дляD(4) нүктелері ат
251. п ечати түзуде
е для А(–5); иВ (–3); НС(2); е т и берілген
л я печ
для Н чат осы нүктелердің еча д
и Не (2.11-сурет). ти Координаталары я пе ля п координаталарына Не ати
т и л я печ
қарама-қарсы сан Н
болатын Е,
чат
F,и K және L нүктелерін ча белгілеңдер. д
п е Н е и Н Dча т и д л я
для ат Не
я пе
A C
пеOч
B
чати Не ти ати
–5 я пе ч а е д л я
Н е д л
т и л я печ
дл
–3 Н ати1 2 4 ча
Не
д
еча
ти
яп Н 2.11-сурет
ати чат дл
еч ати 252. Теңдеуді Н е дл шешіңдер: а т и л я печ д л я пе Не
еча
ти
яп Не ти Н ат дл
ати 7Нxе дл49 и 8 2яxпеча 3 печ
я 21 Не ат
яп е ч 1) = ; е ч а т 3) е д = л ; и 5) Не = д л ;
и я печ
6 14
д ля п Н
13 39 еча т 14 2 ( x + 31
еч )
а т
Не
д л
п е чати Не ч а ти д л яп е д ля п печ
а
ля п е Н е и 9 Н 63 т и д л я
д 2 3для 2 28 ат ча Не
е чати 2) 15 =Не5x ; ечати 4) 3 = 7xд;ля печ 6) 10 = 5 (дxл+я 8п)е. еч
для
п
л я п Н е а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
ати чат
д е п печ
Не253. Практикалықча ти Нжұмыс.
е ч ати е для и д л я
пе п Н ат Не түзу бо-
ати для2.12-суретті дәптерге для көшіріп печ
салыңдар.я Координаталық ати
Не а и Н е
тА(2) және В(–3) пнүктелері ч ат и
йында
пе ч е берілген.
Н ати д
B
еч а C
пе ч е D A л
E
Н ати Не
д
ати
печ е д–3 Н е т и л я печ печ
Н ат и ч а е д 2 л я
д
ечати е для е для 2.12-сурет и я печ еча
ти
я п еча
л 1) Сызғышты еча пайдаланып, печ басын табыңдар.
санақ Не ти дл
ч ати ля п кесінді неше для п еча Не а
п е 2)
Н е д
Бірлік ти Н есантиметрге ат и тең? дл я печ
для ч а
пе Е нүктелерінің п е ч Н е
чат и д л я
ти 3) C, D яжәне е дл
я координаталарын жазыңдар. Не
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
и
ат254. я дл я еч Н
е дл ля п
Координаталық түзу бойында:
л я печ Н а т и Не ч ат3и бірлікке етең; д ля п
е
е д 1) –2-ден 5 п е ч
бірлікке тең; 3) 4-тен
п е Н а т и е д
Н ати 2) –1-ден я
е дл 6 бірлікке для3-тен 7 бірлікке еч Н
я печ Н т и тең; Не 4) а ти тең;д ля п п
Не
д л ти қашықтықта п ч а
екескінделетін я
сандарды ч
пе жазыңдар. Н е
ч ати е для
ча дл я д л п е Н
я пе Не ати Не чати для
д л е ч п е Н е
чати для
Не 255.
ч а тиПакетте 900 д л я гп қант бар. 100 егдкіртасын ля пайдаланып, табақшалы п е Не
пе Не 3 рет чөлшеп, Н ти я
для таразымен
п е ати қалайша 150
п ечаг қантты бөліп Н е дл алуғаатбола- и дл
Не и
чатды? для е дл я п еч Не
д
ти Не
д
для
256. Координаталық Н ти
түзудегі А(–6) және чат
В(2) нүктелерінен дл бірдей
Не еча
пнүктесінің я пе Не (2.13-сурет). ти
е ча т и
қашықтықтағы д л яС
е д л
координатасын табыңдар
я п еча Не
Не ч ати A д л я пе е д ляОп B п еча Н
д л ч а 0 п 1 еч Н е и
чати печ
–6 2
п е е для и Н е т и л я
для Н чат 2.13-сурет еча д
т и л я печ
ати для я пе Не алып,чати
Не Бірлік
257.
ч а и
ткесінді ретінде
д л я педәптердің 6 тор д лкөзінің ұзындығын
пе
л я пе Не а ти Не ч ати  5  Не для1 
и д е ч п е A  −1  ; B  −1  ;ечати
чат Не координаталық чати для
п
түзу сызыңдар. Оның бойынан:
е для п
л п
я 2 е
 1  және Н е ти
 1ечанүктелерін Н
е ч ати 6  Не дл2я 
т и д
Не C  −  ;чD я п п ти
еча е ати3  ; E л 1
д
белгілеңдер.
е для я п еча
 я п
3 е  6  Н чат и дл
Н ати
еча
ти
258. Жұлдызшаның яп Не
орнына теңдік Н
ати тура болатындай чат дл
яп е ч Н
таңбаны
п е ч т
қойыңдар:
а е д л я
Н е д л
т и л я печ
чати е дл ти  я5печа 5 ля п Не а
я п е 1)Н–(*5)=–5;
п е ч а 3) е− дл*  = ; 5) Н е д
–(*0,3)=0,3;
т и л я печ
л Н  
8 еча8т и еча д
д для Не
е чати Не а т и л яп д ля п еч
для
п 2) *(–3,9)=3,9;
л я пе ч е д
4) Н*(+0,2)=–0,2;
а т и е
6) *(–0,5)=–0,5.
Н ч а ти е д ля п
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е уақытта бір-бірінен Н ч ати
Не
259. Арақашықтығы Н 124 км екі
ат и стансыдан дл бір п е
ати печ пойыз шықты. Не длямин
ти л я печ
қарама-қарсы бағытта д л яекі ч
Пойыздар
е ати 1 сағНе45 ати
д Не арақашықтығы п
ля болды. печ
Не жүргенчасоң ти олардың е ч ати 369
Н е д
км и Бірінші пойыз-
д л я
ати пе яп
длекінші печ
ат Не ати
для е я печ
Недың жылдамдығыныңч а т и Н
е ч а
пойыздың
т и
е
жылдамдығына
д л қатынасы
л я
ти пе
3 : л2яқатынасындай. для
п
Пойыздардың Н
жылдамдықтарын ати табыңдар. Не
д
ати
еча е д Н е т и л я печ печ
д
ати Тақырыптың
для
түйіні. для печ еча
ти
ч ат и
е д л я
л я п
І. Координаталықпеч түзу. пе Н ти Не
д
ечати для е для я еча бойындағы
птүзу еча
ти
я п Оң Н е сандар мен
т и теріс Н сандарды
ч ат и
және 0 санын д л я п
а пе Не дл
печ кескіндеуге болады. для еча
ти Не
чати для ти
нүктелермен
я п еча
л Ол үшін: ча
я пе (1-сурет), оның печ Не чати Не
дл
ч а ти 1. түзу лсызып для бойынан п е а
п е Н е д
ти Н е ат и О нүктесін
дл я белгілеп, осы печ
для е ч а п еч
керек; Н е
чат и д л я
еч а
ти нүктені санақ ля п басы ретіндеНеқабылдау
е дкесіндіні для и я пе
Не
еч
я п Н т и а т д л ля п
е дл
2. бірлік
п е ч а таңдап алу керек;
ати 3. оң бағытты я
е дл көрсету дл еч Н
л я п еч Н ат и
керек. Не ч ати е д ля п ля п
е
е д Мұндай түзуді п е ч
кооординаталық түзуп е деп атаймыз. Н а т и е д
Н ати е дл
я для еч Н
Не
д л
и п еч а O
я пе ч Н е
ч ати е для
л я пе Не ати 0 Не 1 чати для я
Не
д
д ля Не чати
1-сурет
еча е дл дл
е
и
чатҚарама-қарсы для сандар.и е дл я
я п еча
п ІІ. Н е Н чат и д л
для ат Не
Не а т и
Қарама-қарсы л я
сандар печ – модульдері дтең, л я петаңбаларымен п еча
ти Не
д
п е ч е д Н е и ғана я ажы-
для ратылатын Н ати чат дл
Не
сандар. печ я пе Не ти
е ча т и
д л я е д л
я п еча Не
дл Мысалы, ча қарама-қарсыясан, еч  6  =  – 6 ; Не ти
я пе л п
6 саны –6 санына
Не ч ати –2,5 санына д л е д п еча Н
2,5
я п е
саны Н е қарама-қарсы
т и сан,
Н  2,5  =  – 2,5 .
а ти д л я
для 4) − и ; 6) − 13 ; 252.
13 Н чат18; 6) 6. 259. 84 еча д
и
Не
247.
я пе
5)
ля п
км/сағ; Не
56 км/сағ. ати
п е ч ат
18 24 е д л Н е д
т и л я печ
п е е
Н сандар. и Н т и д л я
печ Рационал сандар я пе ати
2.3. Бүтін
чати Не
я печ
п е Н т и л
еча
ти е дл сандар
І.НБүтін
еча
ти
Таңертең я пауаның температурасы Н ати түсте +2°С,
–5°С, ал кешке чат 0°С болды. дл
еч ати Н
Мұндағые дл –5; а т
+2, и 0 – сандары л я п–ечбүтін сандар. для пе Не
еча
ти
для
п Не ати Н чат е дл
е ч ати Натурал Н есандар, а т и
оларға қарама-қарсы
л я печ сандар және д л я0песаны бүтінН печ
ат
сандар деп аталады.
ля п Не
п е чати Не
а
ля п Н е т и Н ча т и д л
д Бүтін сандар для жиыны Z әрпімен белгіленеді. еча я п7,е 8, ...}. Не
е чати Z = {..., Не–8, –7, –6, а и –4, –3, –2,
т–5, л я п–1, д л6, еч
для
п
л я пе ч
Н е д 0,
а т
1,
и
2, 3, 4,Н е5,
чати
д еч пе Н
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е2, 3, 4, 5, 6... Н ч ати
Не Бүтін сандар Н жиынының т и
құрамындағы дл 1, сандарыяп е на-
чати жиынының
песандар еча
я пэлементтері. Не ати е дл
ти турал
л я д л е ч Н ати
Не
д N= ати 2, 3, 4,
{1, Не5, 6, 7, ч8, ати...}. Демек, е ля п
днатурал сандар жиыны л я печ
бүтін
ати для жиынының
сандар – еішкідля жиыны. печ Не ати
Не а т и Н ч а т и
⊂ е д л я
л я печ
ч п е N Z. Н ти д
ти я пе
длНатурал для еча қарама-қарсы Не ати
еча Н е т исандар оң
Н е бүтін сандар
ат и деп аталса,
д л я поған печ
сан-
я
ч а пе ч е л
ати
дар теріс пебүтін сандар депляаталады. Н ати Не
д
ати
печ е для Н е д
Н ІІ. Рационал а т и ч а е д л я
печ сандар. пе Н ати Не
д
ти
я п mН қатынасы а т и Н ч а т д л я п
печ түрінде жазуға пе Не рационал ти дл
е чати для е для
болатын сандар
я п еча сандарНедеп еча
ти
я п n Н е т и аталады, Н мұндағы, а т и m  Z, n  д л
N. я п
ч ати ля п для m п еча Не а
п е е д
Н Кез келген е
тиm бүтінНсанды печа т и дл я печ
для 1. ч а қатынасы е
түрінде
Н жазуға и болады. д л я
ти я пе е дл 0
я 1 чат Не
е дл
я Н
Мысалы, п−е7ч а
=
т−и7
; 9 =
9
; = п еч а т
Н е д
ати я 0
1 Не дл1 я . еч Н
печ е дл 1
ти ля п m е
е д л я Н
п е ч ат и
Н ати 2. Кез келген
я
е дл болады.
бөлшекті (оң для
бөлшекті, теріс бөлшекті) еч қатынасы Н
я печ түрінде жазуға Н т и Не а ти д ля п n п
Не
д л
и п еч а
я
ч
пе −821 е
Н 44 ч ати е для
ча т дл я − д л 2 е Н
Не; −8, 21 =чати 6; =6 = е д.ля п
4 4 31
л я пе Мысалы, Не − 5 = 5ча;ти0, 31 = 100 я
Не
д
ати л яп е
д л я пе 100 7 Н7
пе ч д
е –9; 0; −ат4и 0,31; Н е 2 ти я п
для Демек,Н7;
п е ч ; –8,21; 6печcандары а е дл
– Нрационал сандар.
ати дл
Не а т и
ч Кез келген л я 5
драционалисанды Н е д л я 7 п е ч Не
п е Н е алымы бүтін и
ат сан (Z), л я
бөлімі
д натурал
для сан (N) ат печ Не
Не а т и болатын я
бөлшек
л печ түрінде жазуға д л яболады. еча
ти Не
д
для Н ати чат е дл
Не ат Бүтін сандар,
и л я печжәне теріс бөлшектер
оң д л я пе рационалНсандарпечати Не
я п еч Н ед ти
жиынын Н е
құрайды. а т и д л я
я е
пРационал сандар Н е т и Q әрпімен Н а ти д л я
д л жиыны ч а е ч
белгіленеді. е
«Рационал»
Н сөзі и
Не латынның пе яп ат
п ечати«ratio» сөзінен е для шыққан. и Қазақша Н е длаудармасы
т и «қатынас»дегенділ я печ
и е дл
Нбілдіреді. ти я пе ля п Не ати
т и л я печ
Бүтін сандар Н жиыны (Z)
чат и рационал сандар ча Q д
Не
жиынының
ча ти ішкі жиыны.
(Q)
д л я пе е д л печ
п е е
Н Z ⊂ Q. чат и Н т и д л я
для ча НеZ
чати Не Онда N а тиZ ⊂ Q.
⊂ л я пе д л я пе печ
ати
для Н сандарчажиыны ти ча Не
дN
еча
ти Не
2.14-суретте
а т и натурал
л я пе (N) – бүтін
ти
сандар жиынының е ч (Z) е д
ішкі жиыны, ал е
бүтін
Н сан- и я
еч ати дар Н е дл
жиыны рационал
а т и сандар лжиынының
я печ ішкі жиыны д л я пе Не
еча
ти
яп
екендігі Эйлер–Венн Не
дөңгелектерімен ти
акескінделген. Н чат 2.14-суретНе дл
ати е дл и печ я пе ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н
я сандар бүтін сандар деп аталады. ча т и еч а д
е дл сандаражиыны Не
1. Қандай Мысал келтіріңдер.
п е чати 2.НБүтін ч ти д
мен натурал л я песандар жиынының е д ля п
арақатынасы қандай? печ
а
д длясандар рационал чат құрайды? еча Не
чати ля п
3. Қандай сандар жиынын
е Не сандарчжиыны а ти л я песандар жиынының д еч
для
п 4. Бүтін
л я пе мен
Н
д
рационал
е а т и Н е арақатынасы
ч а ти
қандай?
е д ля п
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не
260. А у ы з ш а Н
есептеңдер: и 1 дл яп е
чати чат
ти 1)ля9 п:е3 2) 4,4д–0,8 л я пе 3) Не+ 0,15 печа ти 4) 4,5 Н е: д9л ати
Не
д
2чати Не :9 ечати 4
е д:л2я 1 ля печ
п· е яп Н ат и д
ати для 3 л
д·25 5ля печ Н:е 2 ати
Не а т и Н е
ч а ти
е д л я печ
ч 3 п е Н–0,6 ати е3 д
ти дл−1 я п3е −8,л
д я печ Н ати
еча Н е и Н е а т и д л я − печ
5 ечат : 10 ч +2+2
е л я
я пе
, ,
1 1
ати п Н ати 7 д
Н7е ати
печ е д: :ля 2
2 Н ? дл
е т и л я печ печ
Н а т и ч а · · 4
е
4д · л я
+0, 8 печ
пе Н ати 4Не
д
ечати е для е для и ?? я печ еча
ти
я п Н ? а т и Н ч ат д л я п
печ пе Не ти ? е дл
е чати для е для я п еча Н
еча
ти
л еча А печ Не ти дл
п е е д
Н сандармен тижазыңдар: Н е ат и дл я печ
для ч а
я пе чат
261. Бүтін
ти е дл Не
п еч а 1) Команда е дл ойыншылары Н
қарсыластарының и қақпасына л я пе3 доп соқты, еч
е дл
я Н
п е ч а т и
п
а т
ечалды; Н е д
ати ал өз қақпаларынан 1 допты я
өткізіп еч Н
п еч
я
е длойыншылары е дл
Нқақпаларынан ти 3 доптые д ля п алды, ал е
е д л я 2) Команда Н
п е ч ат и өз
п е ч а Н
өткізіп
Н ати я 2 ддопля соқты. еч Н
е дл
қарсыластарының қақпасына е
я печ Н т и Н а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
т
262.ча Координаталық я
дл түзудеи берілген д л п е Н
л я пе Не ат Не сандардың чати
для
бүтін сан-
я
Не
д дарды
ати жазыңдар
л яп е ч
(2.15-сурет).
е ча ит Н е дл
для Не чати
O
еча е дл дл
Не и п е я п Н ати Не
е чат е для–2,5 Н е дл1 и 4,5 я печ
п Н ати чат д л
для печ я пе Не ти д
Не ч а т и
п е е 2.15-сурет
Н и дл я
ти Не
п е ч д
етүзу бойында: и Н е т и л я
я
263.л Координаталық Н ча т еч а д
Не
д
я п1е ля п Не ти
е д1) п
ля 3,7; 2) –1,5;Не3) −2 п;еч4) ати0,9 саны Н қандай бүтін
еч ати сандардың Н е дл ара- и
п ат
Н сында чорналасқан?
е ати е для3 е для и я печ
264. 1) Аля–пе бір таңбалыНбүтін е сандар ижиыны. Н А жиынын т иэлементтерімен д л я
чат ча Не
ати д
Нежазыңдар. а ти л я пе д л я пе печ
ати
2) Вдл–ябір таңбалы натурал Н сандар ат жиыны, В жиынын чаэлементтерімен д
чати Н е
жазыңдар. еч а ти д л я е д л
я печ
п е Н т и л
3) е дАля және иВ жиындарының Н ати арақатынастарын ча Эйлер–Венн Не
д
еча
ти Н а т л я печ д л я пе п еча
ти
дөңгелектерімен е ч кескіндеңдер.е д Н е и я
еча
ти
265. Тура тұжырымдамаларды яп Не теріп жазыңдар: ати Н чат дл
яп е 1) 8  N; я п3) а
еч – 0,5  Q; Не д5) – 6  Z; л
т и
д
7) Н0е N; а т и д л я пе
дл ча еч Не
п е чати Не ч ати д л я 3пе е д ля п печ
а
ля 1 п е Н е и Н т и д л я
д 2)  Z; ля 4) – 9  N; 6) 1 ечQ; ат 8) 0  Q. еча Не
е чати 3 Не д а ти л 8я п д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
ати чат
д Не п печ
Не266. Ауаның ч а ти температурасын е ч ти сандармен
абүтін е для жазыңдар: и д л я
ати для1) пеКүндіз ауаның дтемпературасы ля п 3 Нградус жылы, печ
ат ал түнде Не 4 градус ати
Не а т и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
суық еч болды; п е Н ти д
ти е дл2) я пАуаның для еча Неал түстечати
еча Н и Н е
температурасы таңертең
ти 2 градус
д л я пнөлден төмен, пе
5 яградус
п
т
еча нөлден жоғары я еча
пболды. Не а ти е для
т и д л е ч Н ати
печ
а дл Не ти ля п печ
Не а т и ч а е д л я
печ 1 я пе Н ати Не
д
п ечати 267. е для 5; − ;и9; –27; Н13;
–30; е дл –9; 4; т и
–0,2; 0; 27; –13 л я печ
рационал сандарынан: п еча
ти
ч3
я пе оң сандарды; пе Не ти Не
е чати е1)длбүтін е для я п еча еча
ти
я п Н т и Н а т и д л я п
л а
ечтеріс печ жазыңдар.Не ти дл
ля п еча Не
2) бүтін сандарды бөліп
п е Н е д
для ч а
ти я пе2 е1 д; л–8,5; 14;
чат Не
я п еча 268. 6;Н–0,8; е дл − ; ат0; и 2,7; −3Н а т и –2 сандарынан д л я пе теріс емес сан- я печ
ч
е дл ати л я п3е
ч 6 для пе Не
еча
ти Не
дл
еч д е ти я п е
для
п дардыНе бір жолға, ч ати оң емес Н сандарды
е чаекінші жолға е длжазыңдар. и д ля п
е п е п Н а т е
Н а ти е дл
я для еч Н
Не
д л
269.т и Берілген я п
рационал еч а
сандарды
m
л я пе ч
(мұндағы m – Н е
бүтін сан, nч а
–тинатуралНе для
ча дл д п е
л я пе Не ати Не n чати 1 е для ля
ч е
чати
д 1 2
Не а тисан) қатынасы л
е
я п түрінде жазыңдар: д л п
я 6; 4,8; 2 ; 1; 0; –8; пе−7Н ; −9 . Не д
пе ч д Не ти 3 я
для Не1 −13 чати еча е дл
5
и
3
дл
Не и
Үлгі: − = п е я п Н ч а т Не
е чат
3
е дл4я
.
е дл и я п е
п 4
Н ати Н т д л
для печ рационал санды еча
я пжақшасыз Не ти д
Не ч а т и
Жақшамен берілген
д л я е д л жазғанда п еча
таңбалар Не
для ережесі Н
пайдаланылады. ати чат Не
Не а т и
Таңбалар ережесі. л я печ д л я пе п еча
ти Не
дл я Н ат а
еч бар санды д
Не
Жақшаның алдында печ «плюс» «+» таңбасы ля п Не жақшасыз ти
е ч ати санның д л я таңбасы е д я п еча Н
л
жазғанда
я п Н е өз
а т и сақталады.
Н ч ати е д л
д ч
пе+(–7) = –7. п е Н ат и
Не Мысалы,
чати
+(+6) = +6;
для «минус» е для печ
для
Жақшаның алдында чат «–» таңбасы ча бар санды
Не
жақшасыз
и Не жазғанда а тисанның таңбасы л я пе қарама-қарсы д я пе
лтаңбаға өзгереді. печ
ати
я
длМысалы, –(+4)Н= –4; –(–9) ат= +9. ча Не
д
ати Не Таңбалар а ти ережесінің л печ
якестемен д л я пе печ
ати
п е ч е д и берілуі: Н е т и л я
чати Не
еч а ти д л
+(+) я →(+) +(–) е
→(–) д л
я печ
п е Н т и л
д
еча
ти Не а т и –(+) л я печ
→(–) –(–) →(+) д л я пе п еча
ти

еча
ти
п е ч е д е
Н рационал и я п
270. Таңбалар я п ережесін Н пайдаланып, атиберілген чатсандардыНжақ- е дл
ати е дл жазыңдар: и печ я пе ат
яп е ч Н
шасыз
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
я Н ча3 т и еч2а д
чати е дл ти я+пе+  ; л−я п+  ; Не а
я п е 1)Нa=+(–1,9);
п е ч а 3) е c д =
л 5) Н
pе =
д
т и л я печ
л Н чат и  е3ча д
д для  8 Не

е Не а т и л д еч
для
п 2) b=–(+0,75);
л я пе ч е д
4) Нd=–(–2);
а т и е
6) k=+(–1).
Н ч а ти е д ля п
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не
271. 2.16-суретті Н
дәптерге и
салыңдар. Эйлер–Венн
дл п е
ати чат Не Zе для
ти л я печ
дөңгелектерімен натурал
д л я пе сандар жиыны п ч
(N)
е ати Н ати
д
Не мен бүтін а ти сандарНежиынының ч ати (Z) арақатынасы е для л я печ
ати для для N және печ Не ати
Неберілген. а и
Диаграммадағы
т Н е
ч ат и Z жиындарына:
е д л я
л я печ
ч е ати N д
ти е
ля п –9; 1 ; 7; 0,6; ля п 0; 23; –8; 3Нсандары-
д–14; печ Не ати
еча Н 5;
е д–3,8;
т и Н е ат и д л я я печ
еч а 2 пе ч е л
ати ля п элементтерді для
Н ати Не
д
ати
печ
нане дтиісті Н е орналастырыңдар.
еч пе Н ати2.16-суретНе д
ечати272. Қайе д ля п
тұжырымдама тура:Н е для и я печ еча
ти
я п Н а т и ч а т д л я п
еч натурал сан –лбүтін пе сандар жиынының Не ати дл
е чат и
1. Кез келген
е д ля п Н е д я и я п ечэлементі; Не
еча
ти
я п 2. Н
Кез келген т
бүтіни сан – натурал ат
сандар жиынының д л элементі; я п
ч а ти 3. Кезе келген ля п рационал сан ля п сандар жиынына
бүтін
д еча
тиісті;
п Не а
е
п д
Н келген бүтін ти сан рационал Н е ат и я
длтиісті; и печ
для 4. Кез ч а
яп е ч
сандар жиынына Н е д л я
ти 5. 0 саныдлрационал я пе е дл
чат Не
п еч а е сандарНжиынына тиісті?
и л я пе еч
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
еча Есептеңдер:
п273. е дл Не ти ля п е
е д л я Н
п е ч ат и
Н чатБ. и (17 – 8,5 л: я3,4) · 0,6;
е д – 1,3) ·а8,5; дляА. (9,6 и· 0,4 –1,24) : 1,3; я пе
ч Н
я пе Т. (5,4 : Н3,6 т и Не а т+ 8,4 : 5,6) д л1,6; п
Не
д л
и п еч Р.
я
ч
(4,9
пе Н е :
ч ати е для
т
печаО. (1,8 · 3,4е д я л
+л0,88) : 0,35; Не д И. (2,8 · и3,5 – 7,4) : 0,8. п е Н
л я Н ати чат для я
Не
д
ати20 4 л я п8,7 еч
3 д
1,7 л я п е
2
Н е
е чат и
для е дл я
я п еча
д
ти Не
д
е ч
Кестеде жауаптар е д берілген. Жауаптармене бір и бағанға сол я мысал
п
для тұсындағы Н ати СондаНкестеден чат Не
дл
Не ат и әріпті қойыңдар.
л я печ д л я пе ғаламшарлардың Күнді
п еча
ти Не
п е ч д
ежолыныңаатауын и Н е т и л я
дл
айнала
я қозғалу Н т оқисыңдар. еч а д
Не я пе
ч
ля п Не ти
л я п Н е а ти С Н ч ати е д л
для
274. 2.17-суреттегі N, Z, Q жиындарының чат еча
диаграммасын ед
дәптерге
Н ати
и Не көшіріңдер. ча ти Диаграммада д л я пекескінделген жиындарға е д ля п A = {8; –3,7; –5; печ
ля 0; 6; 5,8; 2; Н чат ча Не
д
ати Не
4;д–2;
а ти
–4,9} жиынының
л я пе
элементтерін
д л я пе орналастырыңдар. печ
ати
чати Не
я печ
п е Н т и л
д
еча
ти
еч ати Н е дл а т и л я печ N Z Q
д л я пе Не
еча
ти
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
а
для
п
л я пе ч
Н
д
2.17-сурет
е а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 275. Бос орындарды
ти Н (£) тиісті тисанмен дл
толықтырып, рационал санды п еалы-
ечабүтін сан, бөлімі
пмы еча
я пнатурал Не ати түрінде для
ежазыңдар:
ти л я д л сан болатын п е ч
бөлшек Н ати
Не
д
а ти Не ч ати3 −23Не для л я печ
ч
пе –7 ; для 3) п е ат1и − д
ати для1) –3 = − и = ; 5) пе−ч6 = ;Не ати
Н е а и
т2 Н е
ч а т5 е д л я 2 л я печ
ти для для печ1 22 Не ати
еча Н е 5 т и 14 Н е ат и − 18 д л я я печ
2) еч а = ; 4) − 2
пе 7 ч = ; е 6) = ти . д л
ати е для п 9 для Н п3еча Не ати
печ Н ат и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
д
ечати 276. е для
Сәуленің ағалары е для
сіңлілерінен и
3 есе көп. Ал я печ ағасы Мұрат-
оның еча
ти
печ інісі болса, сонша пе
для қарындасы
Н е Отбасында
еча
ти неше Нбала е дл
чати ти
тыңлянеше бар.
я п е Н е
бар? д
т и Н е а т и д л я п
я п еча
п е Н е д и
тмәндері Н е ат и я
дл m (мұндағы печ
для 277. Өрнектердің ч а болатын
яп е ч
рационал е
сандарды
Н и m –д л я
ти я пеn – натурал сан) е длтүрінде жазыңдар: ля пnеч
ат Не
п еча бүтін е дл сан, Н и еч
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
ати я 2 1 дл я еч Н
печ е дл
1) қосындының: иа) 7 + 3Н;е ә)ти 2,6–4,5; ля п е
е д л я Н
печ Н е дл
я
т и 5  Не3дл ати · 1,4; е для п п
д л я 2) көбейтіндінің: еч а а) 1 ⋅  −  я пе
; ч
ә) 0,75 Н ти для
Не т и я п 6  ед 11  л е ч а Н е
ча дл п
л я пе Не ч ат5и Н
е чати е для для
Не
д
ечати3) бөліндінің: д л
е
я па) 2 : ; е для ә) 10,5 : (–4,2).
3 п Н
п е чати Не
п Не Н ти я
для п еча8ти 4 п еча Н е дл ти дл
Не и
чат Есептеңдер: для е дл я п еча Не
п е
278. е Н и л я
д
ти Не
д
п е ч   1 5 7 е д 2  2  е
Н, 2  и я
для + −Н  : 1 а2т,и
75 −  · 1 ат дл
Не  т2
и 6 9  л3я печ 3   ля печ Не
еча
ти Не
е ча е д + е д : 0 , 125 . и я п
я п Н т и Н а т д л
дл 1  7ча 5  еч Не ти
Не  а15
 ч ти: 2, 4 − 6 для п е +  : 0,13 е для п я п еча Н
я пе Н е
36  30 ат12 и  Н ати д л
для Н ча9; т D. 34. печа д
и Не
А. 16;
ти
В. 12;
я пе
С.
ля Не ати
т и л я печ
я Н т и ча д
ати Не длТақырыптың ти түйіні. я печа я пе Не ати
т и л я печ
І. Бүтін сандар жиыны
Н ат и ча д
чати Не
я печ
п е Н т и л
Натурал
для
сандар, Н натурал ати
сандарға қарама-қарсы
печ
а сандар
Не
және
д
еча
ти Не 0
а т и
(нөл) саны л я
бүтін печсандар жиынын д л яқұрайды. еча
ти
е дл Не

еч ати Н а т и л я печ д л я пе п еча
ти
п Бүтін сандар е ч жиыны Z д
әрпімен белгіленеді. е и я
я п–7, –6, –5, –4, Не ати Н чат дл
ати Z е=дл {... и –3, я–2, печ–1, 0, 1, 2, 3, 4,дл5, я п6,е 7, ...}. Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л Н е т и л я печ
Н т и а д
для
ІІ. еРационал сандар жиыны печа еч Не
п е чати Н ч а ти д л я е д ля п печ
а
д Бүтін для
сандар және оң бөлшектер чат
мен теріс бөлшектер еча рационал Не
е чати Не а ти сандар жиынын л я пе құрайды. е для п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Рационал сандар Н жиыны Q ат и
әрпімен белгіленеді.
дл яп е
ати печ 1
ти л я печ 5 д л я Не
дМысалы, и3; ; 1,2; Не –34; −2ч9 ; –4,6 – рационал п сандар. Кез келген печ
Не ч а т 8 е ати е для и д л я
пе п Н ат сан) қатынасы Не
ати для сандыи m (мұндағы для m – бүтін печ ати
рационал
Не а т n Н е
ч а т и сан, n – лнатурал
е д я
л я печ
ч
е болады. п е Н ати д
еча
ти түріндеджазуға ля п для печ Не ати
− ч а т и
е д л я
л я печ
печ9 = ; − 6 д=ля пе; 5,16 =
1 37 2 20 516
ати Мысалы, Н ати Не
д
ати
печ
.
печ е для 4
и 4 Н е3 3 т и 100 л я печ
печ я пе Н ати ед
п ечати е
Ағаштың для оң жағында и одан Н 3е мдлқашықтықта
т и қыз бала л
тұр, я печсол жағында Нодан
ал п еча
ти
печ доп жатыр. для пе Не ти Не
чати еча ти
3 м қашықтықта
п е е для и Н е т и л я п п еча
я Н т а д я
п е Н е д
для ч а
чат Не
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
печ е дл басында Не Бірлік кесінді ти 1 м-ге тең ля палып, доптың е
е д л я 1) Ағаш Н санақ
п е ч а т иорналасқан.
п е ч а Н е ддеп
Н ати е дл
яжәне қыз баланың тұрған дляорнына сәйкес ч
екоордината- Н
печ ларын жазыңдар. Не ля п
жатқан орнына нүктелердің
я Н т и а ти д п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
т я д л е Н
ча е дл п
2) Доптың ағаштан арақашықтығы неше метр? Қыз баланың ағаштан арақашық-
л я пе тығы неше Н ати Не чати для я
ч е е
чати е дл
д метр? Н
Не и арақашықтықты
тОсы е
я п өрнектейтін сандардың л я п Н
ч
3)а д л д ұқсастықтары неде, айырмашы- п е
я
для лықтары неде?
п е чати п еча Н ти дл
Не чат и
д
печ 2.4. Санның д я пе ти
модулі д
Не ча т и
д л я е л п еча Не
для Санның Н ати чат Не
печ я пе ати
модулі.
Не ча т и
д л я е д л п еч(O Не
я п е
Берілген сан Нкоординаталық
е т и түзу Н бойында,
ат исанақ басынан
д л я
е дл ча еч Не әрқашан ти
нүктесінен)
Н ч ати
белгілі бір қашықтықта
д л я пе кескінделеді.
е д ля п Қашықтық п еча Н
оң санмен я е
п өрнектеледі. Н е т и Н а ти д л я
Нaе санының и пе длятүзудегіи координатасы ат
п ечатмодулі для
дегеніміз
е координаталық Н е т л я печ
и для я пе Не ати
Не тең нүктенің
а-ға
ч а ти санақ басынан д л я пе (бірлік кесінді е д лесебімен) қашықтығы.
печ
ати Не
Жазылуы:
а т и = a.
|a|
л я печ д л я пе печ
ати
«Модуль» п е ч латынша е д
modulus – қазақша
и Н е
«мөлшер» и
деген
т мағынаны л я
печ я пе Не деп ати
чати Не Кейбір
білдіреді.
е ча и
тжағдайда «модульдің»
д л я орнына абсолюттік
е д л шама
я печ
п е Н т и л
те атайды.ля Н ати ча Не
д
еча
ти ед
I.НОң санның а т и л я печ д л я пе п еча
ти
е ч модулі. е д Н е и я
еч ати Н е дл 5 санының
1-мысал.
а т и модулін
л я петабайық, д л я пе
5>0. Координаталық Не
түзу
еча
ти
бойында 5 саны яп A (5) нүктесімен Не кескінделедіти Н
(2.18-сурет). ат дл
5 пбірлік я печ Не ат
яп е ч Н
п е ч а т О
е д л я А е
Н
д л
т и л я печ
Н т и . а д
п е чати Не ч а 0ти 1 д л я пе 5 е д ля п печ
а
д для 5 ля печ
ат еча Не
е чати Не а ти д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
2.18-сурет а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Координаталық Н түзу и
бойындағы A(5)
дл нүктесі санақ басы яп е– О
ати чат
ти печ
нүктесінен
л я 5 бірлік кесіндіге д л я пе тең қашықтықта. Не ч ати 5 санының
Демек,
е Н е дл модулі ати
д Не п печ
Не5-ке тең.чати е ч ати е для и д л я
ати дляЖазылуы: для печ ати
Не а т и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
пе ч п е |5| = 5. Н ати д
Оқылуы: а «5 санының модулі
пе ч 5-ке тең». е л
Н ати Не
д
ати
Н а т и Оң санның модулі ч а сол санның е дөзіне тең. л я
д
ти
печ 9,2 = 9, 2 ; 2для=п2 .
3 е3 Не ти дл
чати для
Мысалдар: еча Не ти
я п е Н е т и Н е 7 7 а т и д л я п
я п еча
ч ати ля п санның модулі.
II.е Теріс для п еча Не а
п е Н
д и
тсанының Н е ат и дл я печ
для ч а
я пе чат
2-мысал. –4 модулін табайық. –4<0.
ти е дл –4 саны Не
я п еча Н е дл
Координаталық т и түзу бойындаН а т и В (–4) нүктесіменд л я пе кескінделеді я печ
е дл ча еч Не ти дл
ч и
ат(2.19-сурет). д л я пе е д ля п п еча Не
е я е
для
п Не
е ч ати В Н
п е
4 бірлікчати О Не дл т и д ля п
е п а е
Н
я печ
ати
Н е дл
я
т и . Не для а ти д ля п
еч Н
п
Не
д л
и п еч а –4
я пе ч 0 1Н е
ч ати е для
л я пе Не ати Не –4 чати для я
Не
д
пе ч д 2.19-сурет
Не ти я п
для Не ати
чтүзу еча нүктесі Нсанақ е дл дл
Не п е п ти
ечат и
Координаталық
для
бойында
е длВ я (–4)
я еча – О Не
басы
п
п е Н и
чат Онда –4Нсанының л
для нүктесінен 4Н бірлік кесіндіге ати тең қашықтықта. ед модулі
Не 4-ке а т и
тең. л я печ д л я пе п е ч ати Не
д
Не
Жазылуы: печ я пе Не ти
е ч ат и
д л я = − = е д л
я п еча Не
я п Н е т OB
и 4 Н 4 . а т и д л
Не Оқылуы:«–4
ч ати
санының
д л я пе модулі 4-кеетең». д ля п п еча Н
Не Теріс санның ямодулі пе оған қарама-қарсы
для
санға тең. ат
и Не ти я пе = 2 немесе −2 л=я п Не ати
Мысалдар:
п е ча −2
е
=дл –(–2)
Н е д 2;
т и л я печ
ати для я,п2е = 9,2. Не ати
Не ч а ти −9, 2 = д–(–9,2) л я пе = 9,2 немесе е д л
−9 печ
чати Не III. Нөл а и
тсанының модулі.
л я печ д л я пе печ
ати
я
Координаталық Н
түзуде 0 санын ти кескіндейтін пнүкте ча санақ Н ед
басымен
ти е дл п0еча= 0. я е ти
еча (О Н нүктесімен) е ч а т и
беттеседі. Онда
д л я е д л
я п еча
Н ати
еч ати Н е дл а т и Нөл л я печ
санының модулі 0-ге д л я пе
тең.
Не
еча
ти
ати е дл модулін и печ я пе түрде жазылады: Не ат
яп е ч Санның
Н
п е ч а т табудың анықтамасы
е д л я әріппендмына
Н е л
т и л я печ
Н т и а д
для a, егер чаa>0, болса; еч Не
п е чати Не ч а ти  для пе е д ля п печ
а
ля п е a =
Н е
 0, егер и
а = 0 Н
болса; т и д л я
д для ат ча Не
е чати Не а ти  −a, л я печ д л я пе еч
для
п
л я пе ч е
Н
д егер a<0
а т и болса. Н е
е дл
я
ч а т и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
етабайық. Н ч ати
Не Мысалы, 6 және Н –7 сандарының и модульдерін дл яп е
ати чат
ти л
1) я печ онда 6 = 6 ; для пе
6>0,
Не
Не
д
а т и Не ч а ти е д ля п л я печ
2) –7<0, ч
пе онда −7 == −–(–7) е
−7 п==7 7; −7 ==Н−7.−7 = 7ечат и д
ати для для п Не ати
Не а т и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
ч
пе өзге кез келген п е Н ати ед
еча
ти для
Нөлден длярационал санның модулі печ – оң сан. Н ати
ч ат и
е д л я
л я печ
ати ля п для печ Не ати
печ IV.
Н е дҚарама-қарсы
ат и е
сандардың
Н модульдері.
ч а ти
е д л я
л я печ
ч және 3 қарама-қарсы
е–3 пе Н ати д
ля п Не
3-мысал. сандарының модульдерін қарас-
ечати тырайық. е дҚарама-қарсы е для и я печ еча
ти
я п Н а т и Н
сандар координаталық
ч а т түзудед л санақ басынан (O я п
еч е Не чати дл
и
чатнүктесінен) ля п қашықтықта,
дбірдей ля п
дқарама-қарсы бағыттарда екескінделетіні Не ти
я п еча
л белгілі (2.20-сурет). еча печ Не ти дл
ч ати ля пЕ длОя п еча Не а
п е Н е д
ти
3 бірлікН е ат и
3 бірлік
дFл я печ
для ч а
ти я пе е д0л еча
т Не
п еча е дл–3 Н 1 ти 3 для п еч
е дл
я Н
п е ч ат и
п е ч1а Н е а т и е д ля п
ати я −3 = 3 дл я −3 = 3 еч Н
е д л я Н
п е ч а т и 2.20-сурет п е ч а Н е д
я печ Онда −3Не= д3 . т и Не а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я е ч
птең: − a = aН,е
ч ати е для
ча
Қарама-қарсы
т дл ясандардың модульдері д л п е Н
я пе Не ати Не чати для
д л е ч п е Н е и для
т3и = 3 ; 3для =п 3 . Онда −3 е д=ля3 , сол сияқты −2я, 9пе=ча2т, 9 ,
1 1 1 1 1 1
Не ч −
а Не
пе 8 Не 8 8чати Н8 8печати е дл
для 8
п е Н ти дл
Не чат и
т.с.с.
д
ти Не
д
п е ч
Қарама-қарсы е д
сандар – модульдері Н е тең, бірақ и таңбалары я
әртүрлі
сандар.
е ч ат и
д л я е д л
я п еча Не
дл 4-мысал. |x| = 4 теңдеуіпеберілген. ча еч Не ти
Не 1) Егер ч атих  0 болса, д л я2) Егер х< 0 болса, е д ля п п еча Н
д л е ч а п е ч Н е и
Не модульдің ти анықтамасы я пбойынша: для ат
еча
|x|ля=пx, е дл|x| = –x,ати Не т и л я печ
Н еча д
и д
Не x = 4. ти
ч
я п=е 4, ля п Не ати
п е ча е
–лx
д Н е д
т и л я печ
Н x = –4.чат и ча д
ати для

я пе Не ати
для O ат ча Не
ати
для –4 Н 0 ча 1ти 4 ча Не
д
еча
ти Не а т и л я пе д л я пе п еча
ти
Жауабы: я п–4, 4. Н ати чат дл
еча
ти
ати
5-мысал. е дл и печ я пе Не ат
яп е ч Н
Теңдеуді шешіңдер: п е ч а т л я
|5xНе– д8| = 0 Н е д л
т и л я печ
т и а д
для печ
а еч Не
п е чати Не ч а ти 5x – 8 =я0,
а
д
для
5x = 8,
чат еча Не
е чати Не а ти x = 1,6. л я пе
Жауабы:е 1,6. д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
Н ати е дл
я п Не
Не
я печ
д л я 1. Санның модуліе дегеніміз д л
Не Н ат
не? и дл яп е
ати печ
ти ечСанның
п2. модулі қалай я жазылады? Не ати е дл
д л я
Не
д л п е ч Н чати
Не 3. Теріси санның модулі
ча т қандайатсанмен
е ч и
е для Мысали келтіріңдер. для пе
өрнектеледі?
4.пеОң санның модулі қандай п санмен өрнектеледі? Н аткелтіріңдер.Не
ати для печ ати
Мысал
Не ч ат и Н
ти е
1) пТеңдіктерді п
для сөзінипайдаланып, яоқыңдар:
Н ати Не
д
ати
еча
279. л
е д я
«модуль»
Н е т л печ печ
ати печ я пе Н 5 ч5ати
п=е ; −1 = Н
4 4д
1е . ати
печ е дл3я = 3 ; −и5 = 5 ; Не0,д8л = 0, 8 ; ти−2, 5 = 2, 5 ; ля печ
Н а т ч а е д 9 9 7 7 л я
печ я пе D (8) нүктелері Н ати е д бо-
п ечати е длAя (–2); Bи (6); C (–13)
2) Н е длжәне
т и л я печ
координаталық Нтүзу п еча
ти
я Н йында санақ а т ч а д я
печ басынан нешеябірлік пе кесіндімен Не кескінделеді
еча
ти (а у ы зНш е дал)?
п е чати е для и Н е дл
т и л я п п еча
ти
я Н т а д я
л еча печA Не ти дл
п е Н е д
ти модульдерін Н е ат и дл я печ
для ч а
я пе чат
280. Мына сандардың табыңдар. Жауаптарын теңдік түрінде
ти е дл Не
п еча е дл
жазыңдар: Н и л я пе еч
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
ати а) –2; 5; 14; –56; 100; –420; я еч Н
печ
ля
е д–7,3; и 16,2;Н–20,7; е дл ти ля п е
е д л я б) Н
4,2;
п е ч т
–11,5;
а п е ч а Н е д
печ 1е д 5ля 5 и1 3 Не д3л ти ля п п
л я в) − Н ; ; − 1 ;а3т ; − 8 ; 4 . ч а е д для
Не
д
т и 3 9 я п еч 7
6 11 8 л я пе Н ч ати Н е
ча дл д п е
Не
д 281.а ти Көп нүктенің л
е ч
я порнына тиісті санды д л п е
я қойыңдар: Н е
для Не чати еча е дл1 дл
е
и 1
чат 3 = ...; е= д...; ля 0 = ...; − = ...; 4
е д
− 14
я
л = ...; −0, 1 = ...; 3 = п...;
я еча
п Н чат и л
для 5Н ати 9 Не 3
д
ти Не
д
я печ е д Н е и я
дл −0, 4 = ...;Н 2, 5 = ...; ати чат е дл
Не а т и л я печ −5, 6 = ...; −9 д=л...; я пе7, 1 = ... . Н п еча
ти Не
я Н т а д
дл
Не 282. Тең я пе
ча печ Не ти
е ч атимодульдерді д лтеңдік (=) белгісімен е д ляжазыңдар:
я п еча Н
д 5 е ч п5е Н ат и
Не −е2ч;ати−21, 3 ;
1
; для; п 2 ; − ; 0 ; 21
1
е,д3л;я − . и печ
п Н е и Н 9еча т д л я
для 4 9 чат 4 Не ати
и Н е ч а ти д л я пе е д ля п печ
283. я
длА(7); В(–4,3); Н С(0); пD(–2,9); еча
т Е(1) нүктелерініңя пе
ча Не
әрқайсысының д
ати
ати Не координатасыныңч а ти л я д л печ
п е е д
модулін жазыңдар.
печ я пе Не ти
чати Не
я п еча
п е Н т и л
Н чати д
284. Қандай я қарама-қарсы сандардың модульдері: еча
ти Не 1) дл7-ге пе0,3-ке я п тең? Не ти
еча е
тең;
ч а т и 2) 23-ке тең;
д л я 3) тең; 4) л
100-ге
е д я п еча
яп е Н теңдік түрінде чат и дл
модуль Нбелгісін пайдаланып, ати
е дл Не
Нәтижесін жазыңдар.
ти
я п шешімдерін Не координаталық ати Н чат нүктелермен дл
ати 285. Теңдеудің е дл и печ түзу бойындағыя пе Не ат
яп е ч Н
кескіндеңдер: п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
ля Н ча т и еч а д
е д=2; ля п Не
п е чати 1)Н|x| е ч а ти 3) |y|дл я пе
=3,5; 5) |x| е д=1; я печ
а
д для 1 чат еча Не
е чати 2) Н |x|е =1,5; а ти 4) y = л4я пе; 6) |x| д
=4.ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д 2 чати Н е
ти д е пе Н
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
я дл шешейік. еч Н ти
Не длҮлгі: |x|ти=9 теңдеуін Н е и дл я п
яп е ч а
а чат
ти л я печ
Координаталық түзу д л я пе
бойындағы санақ Не басынан
е ч ати(О нүктесінен) Н е дл х ати
д е п печ
Не нүктесіне ч атидейінгі Нқашықтық ти
еча9 (бірл.)-ға для Ол координаталары
етең. и д ля–9
п е я п Н а т е
ати для 9 нүктелері дл печ Н ати
Не
және
а ти Не
(2.21-сурет).
ч ати е для л я печ
ч
пе екі шешімі бар: пе Н ати д
ти Теңдеудің
для для печ Не ати
еча е и
Н1) егер х чат0 болса, х = 9. 2)еегер Н е т и
а х < 0 болса, л я
д х = –9.и я печ
п ч Н е д л
Н а т и O ч а е д л я
ечати е ля п
д–9 Н е для 0 и я печ9 Не
еча
ти
я п Н а т и ч а т д л я п
чати для ля п
д2.21-сурет еча Не ти
я п еча
л печ
дл
ч а ти Жауабы: ля–9; для п еча а
п е Н е д 9. ти Н е ат и дл я печ
для пе ч а
яп е ч Н е ат и д л я
ати для е дл печ Не
п еч286. е Н и л я еч
е дл
я Н
Есептеңдер: еча
п
т и
п еч а т
Н е д
ати я ч Н
п еч
я
е+ д3л; ати 3) 7 Н е дл5 ти 5ля п3е е
е д л я 1) − 4 , Н
2 п е ч − − ;
п е ч а 5) Н е− д · ;
Н ати е дл
я 12 для
12 9 5 печ Н
я печ Н т и Не а ти д ля п
Не
л
д и п
а
еч 4) я пе ч Н е
ч ати е для
ча т
2) −90 : 15 ;
дл я 35 + − 8 л
;
д 6) −100 ·я0п е
. Н
л я пе Не ати Не чати дл я
Не
д
а т и л я п е ч 2 д л я п е Не
287. ч
пе 1) | x | = 3; Не д 3) yти= ; Не 5) –| mа |т=и 8; 7) –| п
яx | = –0,9;
для п е ча 3 п еч Н е дл ати дл
Не т и
для 4) –| y |=и –0,2; Не дл6) –| –n |=
я еч–7,2 Не
я пе2)ча| x | = –3,9; е и 6; 8) –|
лxя
| п=
дл Н ат чат Не
д
ти Не
д
е ч
теңдеулерінің
п е д
ішінен шешімдері Н ебар теңдеулердіи теріп я
жазып,
для олардың Н ти чат дл
Не еча
птабыңдар. я пе Не ти
е ч а т и шешімдерін
д л я е д л
я п еча Не
е дл Теңдеуді ча еч Не ти
Н
288. ч ати шешіңдер: д л я пе е д ля п п еча Н
д л ч а
е + 0,7 = 4,3; ля п 5) m ⋅ − 1Н = 2; еч 5 1е и
Не 1) |m| + я п6|y| ат
п е ча3ти= 12; е дл3) и Н е д
т и л я печ
для Н ат еча 9 3 д
и Не 2) |n| – 6ча= ти10,3; д4)ля2,6 печ ля п 6) 3,4|n| + 0,45 Не ати
п е е |y| – 4,6 = 3,2;
Н е д
т и =л3.я печ
для Вт
а ча Не
ати
д
еча
ти 289. A(3,9); Не B(–6,5); а т и C(–9); л я печ1 3  ; E  −7 2  для пе еча
ти
еч е д D     е и я п
яп Н  4ати  5Н чат дл
еча
ти
нүктелерінің, яп координаталар Не басы –
ати
О(0) Н
нүктесінен (бірлік
чат
кесінді дл
ати е дл арақашықтығын и печ я пе Не ат
яп е ч есебімен)
Н
п е ч а т
е
жазыңдар.
д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
для ча еч е
п е
и
чат290. Не
2.22-суреттегі ч а ти
координаталық д л я пе
түзулерді дәптергеекөшіріп д ля п сызыңдар.Н печ
а
д Координаталық для түзулер бойында пбелгіленген еча
т нүктелердің еча коорди- Не
е чати наталарын Не модульдерімен а ти л я түрінде д ля п еч
для
п
л я пе ч теңдік
Н е д
а т и жазыңдар. Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
л я д л яп п еч Н ат и
Не
я печ
д л я е д л
Не Н A и O е дCл яп е
еча
ти чат B D
ти л я па) д л я пе Н
д Не п печ
Не ч ати е ч ати 0
е для 1 и д л я
ати для для пNеч P ати
Не ә) печат и НE е
ч
Fа ти O
е
K
д л я
л я печ
п е Н ати д
ти для для 1 я печ Не ати
еча Н е т и Н е а т и 0
д л я печ
а ч
пе 2.22-сурет Н е л
ати печ для ати Не
д
ати
печ пе модульдері: Н ати Не
д
ечати для
291. Координаталық
е е для
түзу бойында
и я печ еча
ти
я п Н 1) 1-ге; еч2)ат4-ке; и Н ат д л я п
л я п е чати
Н е..для п жағдайда неше
Әрбір т и
3) 0-ге; 4) 6-ға
Н е
еча әріптермен лбелгілеп,
днүкте
е ч
печ
тең
ля п белгіленді?
а т и
Не
нүктелерді
д л
белгілеңдер.
я п еча
Некоординаталарымен
ти
ти
Не
дл
дл я п еча
ти
ч ати ля п
Нүктелерді д я оларды
п еча Нежа- а
е д е я печ
для
п
п
ти
еча
Н
.
е
зыңдар.
для
пе
Белгіленген
е
ч ати Н
нүктелердің
Н
яп еч ат
е дл координаталарын
и
и
Н е дл
я пе
чат
модульдерімен
л
и е
Нжа-
д л я
еч
е дл
я Н
зыңдар. печа т и
п еч а т
Н е д
е д л я Н
п е ч ат и
Н ати
292. х-тің қандай
е дл
я мәнінде теңдік для
орындалады: еч Н
Не
д л
и 1) 3 x = 12 п
; еч а
4) x + 3 = я
9 п е
;
ч е
Н7) − x : 6ч=ат2и, 5 ; е для
ча т дл я ед л е Н
л я пе 5 −Н xе = 3 ; ечати 5) − xН− 6 = 10п,е8ча; ти д ля п я
е е дл
д 2) 8)
Н − x : 1, 8 а=ти5 ;
Не ч а ти д л яп д л я п е ч Н
для
пе 3) 0, 9 x Не= 5, 4 ; чати 6) − x Н+е7 = 10 ; еча
ти 9) еxд:ля0, 75 = 4и. дл
Не п е п Н т Не
е чат и
для е дл я
я п еча
для Үлгі: 7 xН = 42 , печати Не
д
Не а т и л я д л я пе п еча
ти Не
д
е
п ч е д Н е и я
для x Н= 42 : 7 , ечати чат дл
Не п я пе Не ти
е ч ат и
д л я е д л
я п еча Не
я п x =Н 6е. ти Н а т и д л
Не
е ч
Егерати х I 0, е Егер д ля п х < 0, е для я п еча Н
д х = а6ти немесе хля=п–6. еч п е Н ат и
Не ч д е для печ
для Жауабы: чат еча Не ати
и Не ч а ти –6; 6. для пе е д ля п печ
ати Не Теңдеуді
293. а ти шешіңдер: л я пе д л я пе печ
ати
ля 9y = 0 ; Н т
еча− 1 = 0 ; ча ед
чати Не д1)
а ти 3)я п3x
л д л я пе5) 5x − 4 = Н0 ; печ
ати
для Н ати еча ед
еча
ти Не 2) x − 5ча=т0 и ; 4)л я печ− 2 = 0 ;
7x д л я п6) 10x − 1 = Н
0 . еча
ти
е е д Н е и я п
еч ати Н е дл ат и л я печ д л я пе Не
еча
ти
п 294. Амалдарды е ч орындаңдар: д е и я п
е ч ати Н е дл а т и л я 1печ 1 д л я3 пе 7 Не
еча
т
яп 1) 7, 5ля+п− еч5, 3 ; 3)е д−2 : 4ати;
Н 5)Не −9 · ча+ти−2, 9 ; е для п
ч е
п е чати Не д ч а ти д л я пе 3
6
е д
7я п11
л Н
печ
а
д д,л8я − −5 и; 4) 5, 7 · −п2ечат;
1 2 ча
е чати 2) Н−е12 а т л я 19 6) −6,д 2л:я 0п,е2 − − 7, 4 . Не еч
для
п
л я пе ч 4 Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Сиқырлы Н и дл яп е
295. ати квадраттарды чат
д Не п печ
пе п Н ат 37 Не31
ати для16 и для и 36 печ ати
Не а т Н е
ч ат е д л я
л я печ
еча Н е т и Н е а т
29 и 1 д л я 25 я печ
а пе ч е л
Н
еча
ти Не
д
ати
печ е для 15 и 10
14 Н е 22 т и л я п19 печ
д
ти
я п еча
л 296. Моторлы яқайық еча сағат 9-да л9,6 печкм/сағ жылдамдықпен Не тиайлақтан дл
ч ати жүзіпе шықты. л п д я сол айлақтан п еча Не а
п е Н
д 1
ти сағаттан Н е соң ат и оны дл я
қуып жету үшін печ
для е ч а е ч
я п шықты. Катер
е
Н моторлы и
чатқайықтыНе д л я
ти 14,4 км/сағ я пжылдамдықпен катер
е дл
е дл
я сағат Ннешеде қуып
п е ч а т и жетеді? п еч а т
Н е д
е д л я 297. Есептеңдер:
Н
п е ч ат и
Н
печа 
ти
е дл 
я для еч Н
я Н т и Не а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а  
я
 пе ч Н е
ч ати е для
ча т 1 е дл  я
 1   1д л  п е Н
л я пе  3 + Н  +  2 + чати  −  1 +Не  . печати для я
Не
д
ат и 5 1  
л я п е 3   2
д л
 я Н е
ч
пе  +   д 3 +   1 +
Не 3  ти я п
для 12 3Не  е ча4ти  п еча Н е дл ти дл
д
Не а т и л я печ С д л я пе п еча
ти Не
д
для Қосындыны Н ати чат дл
Не печ пайдаланып, дтабыңдар: я пе Не ти
298.
е ча т и Гаусс д л я
әдісін
е л
я п еча Не
дл еча + 15 + −17 + 19 еч Не ти
Не 1) −5ча+ти7 + −9 + 11дл+я − п13
е д ля;п п еча Н
Не 2) 9 +ча−т8и, 5 + 8 + −7д,л5я+пе7 + −6, 5 + 6 + е−д5л, 5 я п+ 5 + −4, 5 . Н печ
ат
и
299.Не Өрнектің ча и
тмәнін табыңдар: д л я пе е д ля п печ
ати Не1) m + nча, тмұндағы и я пе n=2,6;
m=–1,8;
л д л я пе печ
ати
ля− n , мұндағы Н ат ча д
2)е дm печn=–1,95; я пе Не ати
чати Н
еч а ти m=6,43;
д 1л я е д л
я печ
п е Н т и л
ти
я
3)Неmдл⋅ n , мұндағы
Н чати
m = 5 я п; еn=0,75; я пе
ча Не
д
ти
еча е ч а т и
д л 3 е д л
я п еча
яп Н е ти Н чат и дл
ати е д:лn , мұндағы еча
пn=0,14. я пе Не ти
п еч 4) Нm
е ч а т и m=0,56;
д л я е д л
я п еча
яп Не Н ат и дл
ати печ
ати300. Теңдеуді е дл и печ я Не ат
яп е ч Н шешіңдер:
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
п е чат и 1) 7 xНе− 6 x = 1;чати3) −x + 4 −дxля= п9;е 5) 2x + 3 2еxд=ля2,п4; печ
а
д ля ат ча Не
е чати 2) 2 x Н +е3 дx = 8; ча4) ти 5 −x − 2 −xдл=я18 пе;ч 6) 4 3x + 5 3xдл=я8п,е1. еч
для
п
л я пе Н е а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч Н ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 301. Есептеңдер: Н и дл яп е
ати чат
ти л я печ д л я пе 5 Не 4
Не
д 1) 3а·т−и0, 8 + 0,Н9е· 6 ; чати 3) · − д+л2 я,п4 : −3, 6 ; я печ
пе ч п е 12 Н5 е ат и д л
ати для 5 и для печ Не ати
Не 2) ечат · 0 , 8 + − 4 , Н
5 е: 0 , 3 а ти д л я
; печ 4) 0,19 +Н−е0,17 · 3 − 2т,и4 : 6 . л я печ
п8 д
ти для для печ
а Не ати
ч а е ч е л
ати я пе шешіңдер:для п Н ати Не
д
ати
печ
302*.дл
е
Теңдеуді
печ пе Н ти Не
д
п ечати е дляx − 3 = и0 ;
1) Н е для4 − x =и0 ;
3) т 5) л7я−п2ечxа = 0 ; п еча
ти
печ пе Не ати Не
е чати е длxя + 2 = 0и; е дл2яx − 5 =и0 ; 4 xя −п е9ч= x еча
ти
я п Н 2) т Н 4) а т 6) д л . я п
п е Н е д
для ч а
ти303. Есептеңдер: я пе е дл
чат Не
е дл
я  Н 1 п е ч ат и 2   п еч а т
 Н е д
ати 4 + 1, 25 я 2, 6 − 1 дл я еч Н
печ  6Не дл и 3 · 3, 2Н: е 0, 85ечат−и0, 08 . ля п е
е д л я  ·
п е ч а т   п  Н е д
Н ати  3, 5 −е1для 0, 2 + я еч Н
 Н е дл
1 1 7
я печ  Н т и  
− 0, 375 ти 
а  д ля п п
Не
д л
и
3
п еч а 30 12
я пе ч Н е
ч ати е для
Не
д
а тиТақырыптың л
е ч
я птүйіні. д л я п е Н е
пе
ч д Не ти я п
е чат
Санның
и модулі.
для е дл я
я п еча
для Санның Н ати Не
д
Не а т и модулі я печ
дегеніміз
л кооординаталық д л я пе түзу бойындағы п чати
есанды Не
д
для кескіндейтін Ннүктенің чсанақ ати басынан
пе есебімен қашықтығы.
чат
(Опенүктесінен) е дл кесінді
Нбірлік ти
Не ча т и
д л я е д л я п еча Не
я п е
Мысалы, |
– 4|
Н е
= 4; |
3 | =
ти 3. Н ати д л я
Не чати для
пе
е ля п
3дбірлік печ
ат
п е Н е 4 бірлік
и НО т и д л я
и Не ча ти д л я пе –4 е д ля п3 печ
п е Н е и Н
0 1 т и д л я
ати для чат | –4| −3 1= 3 я печа Не ати
ати
п еч е д сол санның Н е т и л я
1.лОң
д я
санның модулі Н ти өзіне тең. ча д
ти Не еча
п6. я пе Не ти
еча е ч |
а9т|и = 9; |
д6
л| я=
е д л
я п еча
Н ати
еч ати Н е дл а т и л я печ д л я петең. Не
еча
ти
п 2. Теріс е ч
санның модулі д оған қарама-қарсы е санға и я п
яп Не ти Н чат дл
п10. я пе Не ат
яп е ч Н

п
|
–
е ч2|
а т= 2; |
–
е
10 д |
л я=
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
а
д 3. Нөл
для
санының модулі нөлге чат
тең. еча Не
для
п я пе | 0| = 0. Не
л
ч д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 288. 1) и 9; 5) Н–6; 6. 293. т и дл0,1. яп е
пе5)чат–9; еча2) 5; 5) 0,8;
я псағат Н е 6) ати е дл
ти я
294.
л 8,9; 6) 23,6; д л
296. 12-де. 297. 5. п е ч Н ати
д
Не 298. 2)ч67,5; ати 299. Н1) е
ч ати е для л я печ
4,4; 2)е 4,48. Н и д
ати пе
для 1) –1; и1. 2) –1,6; ля п 302. 1) –3; 3.
д1,6. ат
печ жоқ. Не ати
Не
300.
а т Н е
ч а ти 2) Шешімі
е д л я
л я печ
4) ч
пе–2,5; 2,5; 6) –3;дл3.я п303. 8. е Н ати д
а пе ч е л
Н чатижақта, алНеодан д
ати
печ е для
Координаталық е
сәуледе салыстырылатын
и Н т и сандардың кішісі
л я песол печ
үлкен
печ
сан оның оң жағында пе
кескінделетіні белгілі. Н ати Не
д
ти
O печ пе Не ти дл
я п еча
л 0 пе1ча 2 3 4 я пе 5ч 6 7 Не 8 9 ати10 дл
ч ати Онда: 0<1; ля1<2; л
декені п еч Не а
п е Н е д 2<3; ти 3<4; 4<5; Н е
... ат и
белгілі. дл я печ
для ч а п еч е
Н сан оның и д л я
ти Координаталық я пе түзуде де кіші сан сол
е дл
яжақта, ал одан үлкен т жағындаНе
чаоң
и т ля п
кескінделеді.
Н т а д
я а еч
дл я
O п Н е
еч а т и
Н е д
е д л я Н
–5 –4 п е ч
–3ат и –2 –1 0 п е ч
1 а 2 3Н е д 4 5 а т и е д ля п
Н ати е дл
я для еч Н
Не
д л
и п
а
еч 0-ден солға қарайлябағытта пе ч е
Н өзгереді?чати е для
ча т
1) Координаталық ятүзуде
дл түзуді пайдаланып, д сандар қалай е Н
л я пе 2) Координаталық Не ати Не сандардычасалыстырыңдар.
ти ля п
дЖұлдызшаның я
Не
д
ти < немесед>ля
орнына
а п е
белгісінч қойыңдар: д л я п е Н е
пе ч Не я п
для (–5)*(–4); Не
(–4)*(–3); е чати чати
(–2)*(–1);я пе(–1)*0. Н е дл ти дл
Не и п (–3)*(–2);
дл еча Не
д
ти Не
д
п е ч 2.5.
е д Рационал сандарды Н е салыстыру и я
е ча т и
д л я е д л
я п еча Не
яІ. пОң сан мен Н е сандыажәне
теріс т и нөл Нсанын а т
салыстыру.и д л
дл ч еч Не санда- ти
Не Біз оң ч ти
асандарды я пе
салыстыруды
д л білеміз.е Енді д ля пқұрамында теріс п еча Н
ры бард л сандарды салыстыруды ч а
үйренеміз. е ч Н е и
Не чати ? Тапсырма.для
пе
Кеше ауаның е ля п
дтемпературасы 2°С болған, печ
ат
для чат ча –3°СНе болды
и Не а ти
бүгін ауаның
л я петемпературасы д я пе
лтөмендеп, печ
ати
п еч (2.23-сурет). е д и Н е т и л я
для Н т ча д
ати Не ти 1. Ауаның еча
я пкешегі я пе бүгінгі темпера- Не ати
п е ча е д л температурасын
Н е д л
т и л я печ
Н салыстырыңдар. ат и ча ед
для турасымен
печ я пе+2 және –3Н сан- печати
чати Не ч а ти 2. Координаталық д л я түзу бойындад л
пе Не Не чати е дл
я
т и е для дарына сәйкес п е чати
нүктелерді белгілеңдер; п еҮлкен сан Нкіші ти
еч а Н
е ч ат и
д ля е дл я
я п еча
яп
санның қай жағында
е кескінделеді? Н чат и дл
Н ати
еч ати Н е дл а т 3. Координаталық
и л я печ түзу бойындадлөзара я пе тең емес сан- Не
еча
ти
п
я дарды салыстыруды Не ати
қорытындылаңдар. Н чат дл
ати 2.23-сурет е дл Өзіңді и печ я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т өзің тексер.
е д л я
Н е д л
т и л я печ
ля Н т и а д
чати
1. дТермометрдің
Не температурасы ти
көрсетуінеечақарағанда (2.23-сурет)
я пқарағанда жоғары. печ
ляДемек,
ауаныңНе
а
я п е кешегі п е ч а бүгінгіге
е д л Н е д
т и 2 саны л я печ
д дляүлкен. иЖазылуы: Не
е чати
–3 санынан Не а т л я пе д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н
д
2е >–3. а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е –3 сандарына Н ч ати
Не 2. Координаталық Н түзу ибойында 2дл және яп е
сәйкес
еча
ти чат
ти л я пнүктелерді белгілейік
д л я пе(2.24-сурет). Не
д Не п печ
Не ч ати е ч ати е О для и д л я
Не а т и Н е
ч а ти
е д л я
л я печ
пе ч п е –3 Н0 1 2 чати 3 д
ти для для пе Не ати
еч а пе ч 2.24-сурет е л
Н ати Не
д
ати
печ Не дКоординаталық Н е т и л я печ кіші санның печ
а т и түзу бойында ч а үлкен сан е (2
д саны) (–3-
л я
д
ечати е для оң жағында
тің) для
е и я печ еча
ти
я п Н 3. Қорытынды: а т и Н ч а т д л я п
я п еча
л Координаталық еча түзу печ
бойында Не
салыстырылатын ти рационал дл
ч ати ля п для ал одан п ечасол жағында Не а
п е Н е д
сандардың үлкені
ти
оң Нжақта,
е ат и кіші сан
дл
оның
я печ
для ч а
я пе чат
ти е дл Не
е дл
я Н
п е ч а т и
п
а т
ечбойында: –4; Н
д
е –1,5;−40;< а2т1и ; 3,5 – ра- е д ля п
ати 2.25-суретте я координаталық дл я
түзу еч 3 Н
печ ционал сандары е дл Не ти ля п е
е д л я Н
п е ч т и
кескінделген.
а п е ч а Н е д
Н ати е дл
я для еч Н
я печ Н т и Не О а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
я пе Не 0 яп
л Не и
ат–1,5 ч1ати −4 < 2 1 Не дл 3,5 я
Не
д
а ти
–4
л яп е ч
д л я п е
пе ч д Не
2.25-сурет
ти
3
я п
Не и
чат−4 < 2 ; е для 3,5 >и –1,5;
1 п е 1 я п
д>л –1,5; и3,5 > 0;
Н
п чати
е–4. Не
п е − < Н е 0
л я>
для 3 Н ат
4 2
чат Не
д
Не а т и л я печ 3
ти Не
д
е ч
п Кез келген е д е
Н оң саннан и я
для Н теріс сан и келген
ткез чат кіші. дл
Не еча үлкен;
п0-ден я пе Не ти
е а
Кез
ч т и келген оң д л
саня е д л
я п еча Не
дл а > 0, мұндағы а –поң ечасан. еч Не ти
Не ч
Кез атикелген теріс д л ясан 0-ден кіші; е д ля п п еча Н
Не а < 0, мұндағы а –я теріс пе сан.
для ат
Н
для II. Екі итеріс санды салыстыру. чат еча д
и Не я пе ля п Не ати
п еч а т
е д л Н е д
т и л я печ
Н ат и ед
еча°С, ал бүгінНтөмендеп,
ати для печ я п–2 ати
Не ча ти Кеше
д л яауаның температурасы
е д л печ
для –5°С болды ат
(2.26-сурет). ча Не
ати
п е ч е д
2.26-сурет бойынша –2 Н° С
е температура т и –5 ° С темпера-л я
д
еча
ти Не а т турадан
и жоғары.
л я печ–2 саны –5 санынан д л я пе үлкен. Жазылуы: п еча
ти
яп Н ати –2 > Н–5. чат дл
еч ати Н е дл а т и
еча
ти
яп ЕндіН –2 және ати чат дл
ати е дл и печ –5 сандарындлкоординаталық я пе Нетүзу ат
яп е ч Н
п е а т
чбойында кескіндегенде е д л я
(2.27-сурет), Н е –5 санына
т и сәйкес А л я печ
Н т и а д
для нүктесіне ча еч Не
п е чати Не ч ати қарағанда
д л я пе –2 санына сәйкес е д ля п В нүктесі санақ печ
а
д для басына жақын. чат еча Не
е чати Не а т и л я пе д ля п еч
для
п 2.26-сурет
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Н и е
. ля печат . Не дл ечати яп
A
ати
В О
ти л я печ д Н е дл ати
д –5 е 0 п 1 печ
для
–2
Не ч а ти Н
е ч ати Н
−2 е и д л я
пе п ат Не
Не а т и Н е −5
ч ат и
е д л я
л я печ
ти для для 2.27-сурет печ Не ати
а пе ч е л
ати печ для бойынша:
Н ати Не
д
ати
печ Онда
е длямодульдің анықтамасы
д
ечати

для −2е<дл−я5 . я печ еча
ти
я п Н е т и Н ч ат и д л я п
а
Екі теріся санның печ қайсысының
для
е
пмодулі Не
кіші болса, солечсанати үлкен. Не дл
п е чати е дл и Н е т и л я п п еча
ти
я Н − т > − а д я
л Мысалдар: 10
еча 4 , онда –10<–4;печ Не ти дл
ч ати л−я6 п, для п еча Не а
п е − 3 , 7
Н е< д онда ти –3,7>–6; Н е ат и дл я печ
для пе ч а п еч Н е
чат и д л я
ти 1 для 3 Не для Не
п еча е3 1 и л я пе еч
е дл
я − < Н − , онда
п е ч а−
т и > − . п еч а т
Н е д
ати 2 4 я 2 4 дл я еч Н
е д л я Н
п е ч а т и
Н ати я бе, әлде оң сан үлкен я
длбе? еч Н
е дл 0-ден аүлкен? ля п
1) Теріс сан үлкен
я печ 2) ҚандайНсандар т и Не а ти д п
Не
д л
и п еч кіші? я пе ч Н е
ч ати е для
ча т
3) Қандай сандар дл я0-ден
ед л п е Н
л я пе 4) Теріс сандар Не модульдері атибойынша Н чати для я
Не
д
д л я п е
қалай салыстырылады? Н е
ля п Сандарды атаңдар: Не чати еча е дл дл
Не
д304. п е п Н ти Не
е
и
т таңбалы дең
1)чабір ля кіші бүтін санды; е дл я
я п еча
для 2) екіитаңбалы Н ати Не
д
Не а т ең кіші
л я печ бүтін санды; для пе еча
ти Не
д
е ч
п бір таңбалы е д Н е и я п
ля 3) Н ең үлкенчабүтін ти санды; чат дл
Не д 4) екі пе бүтін санды. для пе Не ти
е ч а т и
таңбалы ең д л я
үлкен
е я п еча Не
Не чати д л я пе A
д л ч а е ч
птүрінде жазыңдар: Н е и
Не Сандарды
305. 0 санымен салыстырып, пе теңсіздік
для ат
для Н 3 чат 7 1 ча ед
и Не 1) 4; –7;ча8; ти –1; 2)ля−пе; 2 ; − ; е3)дл8,1; я пе –3,7; –9,8. Н печ
ати
п е е д 5 8и 4 Н т и л я
ати е дл ти я пе нәтижесін >е немесе ля п < белгісі арқылы Не ати
306.Н Мына сандарды п е ч а салыстырып,
е д л Н
д
т и л я печ
чати е дл
жазыңдар:
ти печ я пе Не ати

Н
1) 8,7 ямен п ча
е 7,8-ді; Н4) л я
е д–6 мен –11-ді; Н е7)д л
2,9 бен т и
–9,2-ні; л я печ
дл мен 2-ні; ати ча Не
д
еча
ти 2)Не–4,1 а т и 5) –18 л я печ –1,8-ді; 8) –8,5
бен д л я пепен 0-ді; п еча
ти
3е для п 5 Н 1 печат
и 1я печа
т
Не
дл
ти
еч ати 3) Н пен – ч а т
-ті; и 6) −2 л ямен –5-ті; 9) −3 д л мен −3
3
-ті. п еча
п е д е и я
8 я п8 Не 7 ати Н 2 чат 4 дл
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е3 д л
т и л я печ
Н т и1 а д
для өсу ретімен ча еч е
п е
и 1) Сандарды
чат307. Не ч а ти жазыңдар:
д л я пе − 4 ; 3; −2 5е; д1,7; ля п –8; 9,5; –4. Н печ
а
д для чат 1 еча 2 е
е ч ати 2) Сандарды Не кему а и
третімен жазыңдар:л я пе 3,5; –4,1; −е д;ля 2;п0; –1; − . Н еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н2 ч а ти 5 е д ля п
чати
д еч пе Н
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е B, C және Н ч ати
Не 308. Координаталық
ти Н түзудегі ат и
(2.28-сурет) дл
A және D, K яп е
және L
ти еча
пнүктелеріне печ
ясандарды Не ати е дл
л я сәйкес д л салыстырыңдар: е ч Н ати
Не
д
а ти A Не ч ати е д ля п л я печ
пе чK C п
Bе O Н D и
ат L д
Не –3 а и
т –2 Н е –1 ч а ти
е д л я 2 л я печ
пе ч п е 0
Н 1
ати д
еча Н е т и Н е а т и
2.28-сурет
д л я я печ
Н ати Не
д
ати
печ 309. е д
Температураларды Н есалыстырып, т и кестені я печ
л печ
печ ля п –7,5 пен –1 Н0 мен –2печ5апен ти ед
Температура, и °С 3 Н
пене д–4
т и л я –3 0
Нмен 8 печат
и
е чати для
Теңсіздік
е для я п еча еча
ти
ч ати 310. Салыстырыңдар: ля п для п еча Не а
п е Н е д
для пе ч а 3; 3) –8ля және п еч е
–10; Н 5)  15ежәне и
чат –16Н ;е д л я
ти 1) –5ля және
ед
я п еча Н е д
т и Н а т и д л яп печ
а 4; 4) –9 және еч  6;  99. для
е дл ати
2) –2 және
я п е ч
дл я п Н е –100 ажәне
6)
еч
т и
Н е
е д л я Н
п е ч ат и
Н ти Сөйлемдерді
а311. е дл
я теңсіздікпен жазыңдар: для еч Н
Не
д л
и
1) 5,7 – оң сан;
п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
ча т л я д л п е Н
я пе 2) –99Н– е дтеріс сан; ати Не чати для я
л ч е е е дл
Не
д
ечати3) x саны д л
5-тен
е
я п үлкен, бірақ 7-ден д л п
я кіші; Н
п е чати Н
п Не Не ти е дл
я
для п е чати емес. п еча Н ти дл
Не чат
4)
и у саны 6-дан
для
үлкен
е дл я п еча Не
для 312. Координаталық Н чати чат Не
д
Не а т и л я петүзуде мына л я пе қандай бүтін
сандар
д еча
сандардың
п
ти Не
д
е ч
п аралығында е д Н е и я
для Н орналасқан? ати Қос теңсіздік чат дл
Не печ я пе
түрінде Не
жазыңдар: ти
е ча т и
д л я е д л
я п еча Не
я п 5 Н е ти Н а т и
ч –0,2; д л
д л 1) 1 и ; ча 3) –7,8; я пе4) Не ти
я пе
2) 2,3;
Не ч ат8 д л е д л п еча Н
я п е Н е т и Н1 ати д л я
Не пе 7) −15 ; для п8) –18,2. ат
чати печ
5) –10,1; 6) 0,9;
п е е для и 5
Н е т и л я
для Үлгі: –4 Н чат еча д
и Не ти < –3,7 < д–3. я пе ля п Не ати
п е ч а е л Н е д
т и л я печ
д (х°С)
ля
313. дДәнді дақылдардың ат
өсіп-өнуіне ча
қолайлы температураларды
Не
чати Не қос теңсіздік ти печ көрсетіңдер.для пе ати
п еч а түрінде
е д л я
жазып
для Н ти ча д
ти Не еча
пӨсіп-өнуге я пе Не ти
д л я қолайлы
е д л
я п еча
п е Н и
чатҚос теңсіздік дл
яДақыл түрлеріН ати
еч ати Н е дл а т и л я печ температура для пе Не
еча
ти
я п арпа, сұлы Не –5°С-тан и
ат+30°С-қа Ндейін чат дл
Бидай,
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
Жүгері,для күнбағыс +10°С-тан ча +44°С-қа дейіня печ Не
п е чати Не
е ч а ти д л я пе е д л
я печ
а
ля п Н е т и Н
дейін печа т и д л
д Қауын, дляқарбыз,и қияр +10°С-тан ча+37°С-қа Не
е чати Не а т л я пе д ля еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
ати чат
д Не бойында п печ
Не Координаталық
314. ч а ти түзу е ч ати a, b, c, d сандарые для кескінделген.
и д л я
Тура
пе п Н т Не
ати для
теңсіздіктерді для
теріп ежазыңдар (2. 29-сурет). я печа ати
Не а т и Н ч ат и
пе ч п е O Н ати д
ти дл.я . для . . печ . Не ати
a а пе ч е л
печ ати
b 0 1Н с d д
ч а т и
е д л я
л я печ
печ пе
2.29-сурет Н ати Не
д
ти
я п 1)Нa < b; а т и 3)Н a < d; ч а т 5) a > д л
c; я п
еч я пе Не ти дл
е чати 2) b е>дc; ля п 4) dе>длc;
Н и 6) b < d. я печа Не
еча
ти
л печ
дл
ч ти Сандарды
а315. ля салыстырып, для п еча < белгісін а
п е Н е д
ти Н е
жұлдызшаның ат и орнына > дл я
немесе печ
для ч а
ти қойыңдар: я пе е дл
чат Не
п еча е дл Н и л я3 пе  1  еч
е дл
я 1) Н
(–3)*(–1); п е ч ат и
3) (–0,99)*(–100); п еч а т
Н
5) д
е  −  *  −ати ; е д ля п
ати я дл я  8  печ 4  Н
печ едл2  Не ти ля е
е д л я  1 Н

п е ч а т и  3 п е ч а Н е д
Н 2) −
ати  4  е д5ля
* − ; 4)  −1  *е для(–1,5); 6) еч
(–0,85)*(–0,86). Н
я печ Н т и  4Н  а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
л печ СандардыНесалыстырып,
я316. ати нәтижесін Не ати
чнемесе для арқылы я
ч е е е дл
> < белгісі
Не
д
д л я п Н
п е чати Н
пе жазыңдар:
Не Не ти е дл
я
Не т2и 2 я 3 л я еча Не
я пе1)ча− мен −Не ;д л 3)ат−и пен −Не ;д
3
мен − 5дл;я п
7
5)ча−ти
дл 3 ля печ 5 7 для пе Не12 ти д
Не чати
5
д е
12
п еча Не
яп е 5 Н е т5и 7Н а3т и дл я
еча− пен − ; ля6) печ− пен − Н.е
3
Не дл 2) −2 ти пен –3; я п4) еча
ти Не
е ч а14 е д л 9 9 е д 8 и 10 я п
я п Н т и Н а т д л
е дл ча еч Не ти
Н ч ати д л я пе е д ля п п еча Н
я е
317. Салыстырыңдар:
п Н е ти Н а ти д л я
д л ч а е ч 4 Н е и
Не 1) −3е,ч9атбен и 3, 9 ; е для 3) пе −1, 4 пен −14 ;д ля п 5) − пен − я п; еча
4 т
п Н и Н е т и д л
для чат еча 7
Не
5
и Не ча ти д л я пе 2 д ля п 7 ля пе
чати
п е е и 1 Н е т и 7
2)дл30 я бен −50 ; Н −
4) ечатмен − ; ча6) − менНе д.
ати Не а ти л я п3 2 д л я пе 9 9 печ
ати
длябүтін сан Н табыңдар: ат ча д
318. х-тің мәнін печ я пе Не ати
чати Не ч а ти д л я е д л
я печ
1) 1,3ля< пxе < 2,4; е Н т и л
чати
Н 3) –8,5 < x < –7,25; ча д
ти д пе–0,7 я пе Не ти
еча 2)Не–1,6 < xеч<ат0; и
е д л я4) < x < 0,5. е д л
и я п еча
яп Н ати Н чат дл
еча
ти
п 319. Сырт пішіндері е ч бірдей 15 д
сақинаның біреуі е
жалған. Жалған и сақина я п
яп Не ти Н чат ең көп дл
ати е дл
өзгелерінен жеңіл. и Кіртастары еча табақшалы таразымен
пжоқ я пе Не ат
яп е ч Н
п е а т
ч өлшеп, жалған е л я
д сақинаны Н
д л
е табуға болады? т и л я печ
дегенде үш рет Н т и қалай а д
а
д 320*. Теңсіздікті для қанағаттандыратын ат
чбүтін сандардың пА еча жиынын Не
е чати элементтерімен Не а ти л я пе д ля еч
для
п
л я пе ч
жазыңдар.
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 1) а|х|ти< 2; Н и
т  5; е дл 5) |х| > 6;
3) а|х| яп е
ти печ я печ Н ати е дл
л я д л 4) |х|т е ч
п |х|  2. Н ати
Не
д 2) |х| > 3;
а ти Не ч а и
4;
е для
6)
л я печ
е ч пе Н ат и д
ати оя п для ұзындығы печ Не ати
е дл . Ұзындығы
Н321 ат и 510 Н
м епойыз ч а ти 750 м д л я
көпірден 1 мин 10 с уақытта
я печ
ч
пе Бірнеше сағаттан п е е
Н жылдамдықпен ати д л
ти для
өтті. для соң пойыз сол печ Не
тоннельден ати
еча Н е 1,5 минутта т и өтті. Н еТоннельдің а т иұзындығы д л
нешея метр? я печ
а пе ч е л
ати печ
ля 900 для м; и C. 1200 м;я печа
Н ти Нем.
д
ати
печ е дA.
Н
м; и
а т
B.
Н е1110
ч а т е д л D. 850
л я печ
д
ти
я п 322. Н Пропорцияны а т и тиімді Н тәсілмен ч а т
шешіңдер: д л я п
еч пе Не ти дл
е чати е д8л,я1п 5x + 6 Н е для 0, 7 и x − 2 я п еча 7x + 5 Н4е еча
ти
л я п Н = а т и ; ч ат = ; д л = . л я п
10, 5 Не
1) 2) 3)
5,л4я печ54 1п,е05 ти
еча 16 1,Н6е д
п е Н е д
для ч а
ти я пе е дл C ати
чат Не
п еча е дл Н л я пе еч
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч Н е д
ати я печ жұлдызша- Н
печ 323. Сандарды
я
е дл салыстырып, Н е дл
теңсіздік тура ти болатындай ляетіп, е
е д л я ның Н (*) орнына п е ч а т и
> немесе < белгісінп е ч а қойып Н е
жазыңдар: д
Н ати е дл
я для еч Н
я печ Н т и Не * –100; а и
т д ля п |–5|; п
для
л 1) –(–7) * 0; а 2) –(–2) ч 5)
е –14*
Не
д
ч а 2) –99 * д9;л 4) –8 Н*е|–1|; д 6) |–6| е
*п |3|.
л я пе Не ати чати для я
Не
д
для 324. Теңсіздік Не тура болатын чати цифрды тауып,еча жұлдызшаның е дл (*) аорнына дл
Не и п е я п Н ти Не
е чатқойыңдар:е для е дл я п еч
п Н чат и л
для Н ати ед
Не а
1)
т и –7348 > –734*;
л я печ 4) – 29,31
д л я пе< –*9,31; Н п еча
ти Не
д
для
п 2) –4615 < Н –46*5; ати 5) Н –58,4* >пе–58,41; чат Не
дл
ти Не
п е ч 2 * е д Н е т и л я п
я Н ча ти 3
6) − < − я п.еч
3 а д
дл 3) −и < − ; Не ти
Не ч ат 7 7 д л я пе * е д л5 п еча Н
Не325. Салыстырыңдар: пе для ат
для 1) 1, 5 +и 8 * 1, 5 + 8 ; 3)Н чат 3 3еча д
и Не
1
я пе −1 + −4 * е4 дл+я1п ;
1 Не ати
п е ч а т
е д л Н т и л я печ
Н чат
5и 6 6 5
ча д
Не ч а ти5 5 д л я пе 3 3е д л печ
2) п е+ − − Н е 4) +и − Н − т и д л я
для
7 * 7 ; 2 ат 0 , 8 * 2 0, 8 . ча Не
чати Не а т9и 9
л я печ8 8
ати
для Н ати орнына тиісті ча ед
еча
ти 326. Не Салыстырып, а т и жұлдызшаның
л я печ д л я пе теңсіздік Нбелгісінпечати
печ Не
я
т и
қойыңдар:
е для п е чати п еча Н ти
печ
а Н
е ч и
ат онда е−д5ля* −5, 7 ; е дл я
я п еча
1) (–5)*(–5,7),
яп Н чат и дл
Н ати
яп е ч
Н
2) (–7)*(–6,3),п е ч а т онда л я
−е7д * −6, 3 ; и Н е д л
т и л я печ
ля п Не
п е чати Не−2 * −1, ч25
е а т,и; онда (–2)*(–1,25);д л я пе е д я печ
а
ля 3) п Н е и Н т и д л
д
е дл
я
пе.ч
ат еча Не
е чати Н а ти − −л я, 7 д ля п еч
ля п
п 4) (–9)*(–8,7), ч онда 9 * д 8 е
е дл
я
ч ат и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не
327. Теңсіздік тура Н
болатын цифрды и тауып, длжұлдызшаның (*) орнынаяп е
ати чат
ти я печ
қойыңдар:
л д л я пе Не
д Не п печ
Не 2ечати* 7
е ч ати * е для 5 2и д л я
1)ля− п > − ; п Н 5) − <ч−ат ; Не
ати для− 12 > −и4 ;
3) пе * ати
Не
д 3
ат6и Н е
ч а т е д л я9
л я печ
ч
е * п е Н ти д
еча
ти ля1п дл−я* < − 14и 3я пе1ча Не ати
Н е
2) д− < − а т и; Н е
4) ч а т ; 6)е −
д л > . л я печ
5 печ15 7 пе 21 Н * 6ечати Не
д
ати для для п ати
ч а т и
е д л я
л я печ
печ пе Н чати Не
д
ечати 328. Координаталық
е для түзудегі е длякескіндері и
бойынша
я песалыстырыңдар еча
ти
(2.30-сурет). печ я пе Не ти дл
чати для мен у исанын; Не дл еча Не ти
я п е 1) хН есаны т 2)
а т и
х-тің модулін д л я п
у-тің модулімен. я п еча
ч ати 1) ля п для 3) п еча Не а
п е
xН е д
yечати 0 Н
е аyт и дл я печ
для яп еч Н 0е x
чат и д л я
ти яп е дл Не
е дл
я Н
п е ч ат и
п еч а т
Н е д
печ 2) 0 е дл Не 4) чати ля п е
е д л я Н y
п е ч а т и
x п е x 0 Н е д y а т и е д ля п
Н ати е дл
я для еч Н
ля п
2.30-сурет
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
329*.ча тЕсепті тиімді дл ятәсілмен шығарыңдар. д л п е Н
Не
д
ати л п е ч
яәкелінген д л я п е Н е
1п-іе
ти
чажәне Н е дл
пе ч
Базарға сатуға д Не
қарбыздардың бірінші
ти күні я
для Не чати еча е дл 3 дл
е ч ат и
д ля е дл я 1 я п еча
для
6 қарбыз, ал Н екінші күні ати қалған қарбыздардың -і және
Не
д 8 қарбызи
Не ат и л я печ д л я пе 4
п еча
т Не
д
п е ч е д Н е и л я
для сатылды. Н ати чат 1
Не-і джәне
Не ат и
Үшінші
л я печ одан қалған дқарбыздардың
күні
л я пе п
10ти
еча Не
п е
қарбыз ч сатылғанда, е д сатылмаған и 16 е
қарбыз
Н қалды. т и 2
л я
я
дл Базарға Н ча т еч а д
Не я пе неше қарбызе әкелінді? ля п Не ти
еч ати
сатуға барлығы
д л д я п еча Н
л я п
Екінші күні неше Н е қарбызасатылды? ти Н ч ати е д л
330. Есептеңдер:п е Н е и Н т и д л я
и Не а т и л я печ д л я пе печ
ати
 я пе7 ч  5 е д
 0 , 224
и  Н е т и л я
3л + 2, 72 · Н  0, 36 + чат ча д
ати д
Не 25 ти 24  для пе 0, 35 
·5
я пе Не ати
п еч а − е . Н е д л
т и л я печ
ля 3 2 Н ти ча д
чати Не
д15
: 3 еча−ти  еча 5 
п19 я пе Не ати
п  5 , 85
е д л: я
1 − 2  : 4
Н е д л
т и л я печ
для
16 4 9 Н 20ечати9  ча Не
д
еча
ти Не а т и л я п д л я пе п еча
ти
Тақырыптың яп түйіні. Н ати чат дл
Рационал а т и
сандарды л
салыстыру. я печ д л я пе Не
еча
ти
яп Не ти сан оң Н чат дл
ати е дл
Координаталық и түзу бойында еча
пүлкен жақта, я пеал одан кіші Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
сан сол жақта кескінделеді. Н т и а д
п е чати Не ч а ти д л яОпе е д ля п печ
а
д
е дл
я чат еча Не
е чати Н–5 а ти –1,75 дл0я пе 1 д ля п еч
ля п
п –6 ч –3 2,5 е 4
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е –3 < 0; 4 > Н ч ати
Не Мысалы, 2,5 Н > –6; –3 >и –5; –1,75 дл < 1; 0. яп е
ти
еча келген оң санл0-ден чат
ти л я пКез д я пе үлкен және Не кез келген
е ч ати теріс саннан Н е дл үлкен. ати
Не
д
а ти Не 2,5 > ч0; ати 2,5 е>д–5; ля п л я печ
ати дляКез келген терісесан для0-ден кіші және кез якелген печ оң саннан Не кіші. чати
Не Н и л е
п е ч ат и – 5 <п0; е а т
ч – 5 < 2,5.Не д
еча
ти для для ч
я пе кіші.
Н ати
Не Модулі ат
үлкен
и Не сан модулі
теріс
ч ати кіші теріс е д лсаннан л я печ
д
ати для для> |–3|; –6
|–6| <–3. печ ати
ч а ти
е д л я
л я печ
д
ти
я п Н 320. 1) Aча=ти{–1, 0, 1}; Н ч а т д л я п
пе пе2) A = {... , –6, Не –5, –4,ча4,ти5, 6, ...}; дл
чати дAля= {..., –7, ля 7,
д6, е –1, 0, 1, 2, Не3, 4}; ти
я п е Н
3)
е т и –6, –5, Н е5, ...};
ат и 4) A = {–4,
д л я
–3, п–2,
я п еча
л еча–9, –8, –7, 7, 8,л9, еч
п...}; Не –1, 0, ч1,ат2}. и дл
л п
5) A =я{..., 6) A = {–2, Не
ч ати д я п е а
п е е д
Н 1) 15; ч2)
322. и 3) 5. Н
т9; е ат и дл я печ
для а е ч
я п әкелінді. Н
е и д л я
ти я пе
329. •длБазарға сатуға 129 қарбыз
е дл печ
ат Не
п еча е • Екіншіакүні Н и л я еч
е дл
я Н
п е ч т и 28 қарбыз сатылды. п еч а т 330. 0.Не д
е д л я Н
п е ч ат и
Н ати я
е дл 2.6. Өзендегі для еч Н
Не
д л
и п еч а қозғалысқа
я пе ч күрделі есептер
Н е
ч ати е для
ча т дл я (қосымша л
д оқу үшін) п е Н
Не
д
пе ч д
е + vағыс; ати vм. = (v е + v ат)и: 2;
На-пен я п
для
vа-пен = Н vм.
п е ч п еч Н е дл ти дл
Не еча Не
а-қарсы
и я
дл– v
п е чатvа-қарсы = vем. д–ляvағыс; иvағыс = (v Н е )
и : 2. л я п
для Н ат а-пен
чат
а-қарсы
Не
д
ти Не
д
е ч
п Мысал. Н е д Н е и я
для ати чат дл
Не арақашықтықты
Өзен жағасындағыпеч я пе
А пунктінен Не
В пунктіне ти
дейінгі
е ч ат и
д л
қайық я ағыспен 30 е
мин д л жүзсе, ағысқа қарсы я п еча мин
40 Не
дл печ
а еч Н е неше сағат ти
Не жүзеді.чаА типунктінендВ л япунктіне е д ля п
дейінгі арақашықтықты сал
п еча Н
жүзеді?
Не ля п
е яп чат
Шешуі
п е чати (үлгі). Ае дпунктінен и
В пунктінедлдейінгі
Н е т
арақашықтықты
и л я пе1-ге
для х-ке итең деп қабылдаймыз. Н чат еча д
и Не
немесе
я пе ля п Не ати
п е ча т
е д л Н е д
т и л я печ
1 Н– қайықтың и
чат ағыспен жүзген ча д
ати для я пежылдамдығы. Не ати
Не 1) 1 :ч30 я пе
=
а ти 30 д л е д л
я печ
п е Н е и Н т и д л
чати Не 2) 1 : 40 а т=и 1 – қайықтың л я печ д л я пе печ
ати
п еч е д ағысқа қарсыН е жүзген жылдамдығы.
т и л я
д
печ я пе
40 ти
ти Не еча
еча а
4 еч 3
п
т и
е д л я
Н е д л
и я п
1я 1  Н
1 1 ати чат дл
3)  – ати : 2 = : 2 =ля печ – ағыс жылдамдығы. д л я пе Не
еча
ти
п  30 е ч  д е и я п
яп 40 120 Не 240
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
дл1 1 Не
п е чати 4)Неt = = 1е: чати = 240 (мин) д л я=пе 4 (сағ) – салдың е д ля п А пунктінен В я печа
ля п Н е т и Н а т и дл
д
ати е дvля 240 и п еча я печ Не
ч Н т я д л еч
для
пе пунктіне жүзіп пбарған
я еча уақыты.
Н е дл а т и Не ч а ти д ля п
ти д л еч пе Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
ати чат
д Неекі пункт п печ
Не Көл жағасындағы
331. ч а ти е ч и
атарасын катер
е для3 сағ и д л я
пе Осындай қашықтықты п Н ат Не
ати для
жүзеді. для сал өзенде 12я сағ печ ати
Нежүзеді. чЕгер а т и Н е
ч ат и
катер өзенде
яп е ағыспен жүзсе,
Н осы ати д
ти я пе аралығындай
длпункт длқашықтықты печ Не ати
еча Н екі
е т и Н е а т и неше
д л я
сағат
я печ
а пе ч е л
ати
жүзеді? печ для
Н ати Не
д
ати
д
ечати 332. Қайық е длякөлде 3и сағ жүзетін е дляқашықтықты и сал өзенде я печ 9 сағ жүзеді. еча
ти
я п Н а т Н ч а т д л я п
Өзенде ағысқа ч қарсы жүзген е
пқайық осындай Не қашықтыққа ти неше дл
чати я пе
длбарады? для еча Не ти
я п е сағатта
Н е т и Н е а т и д л я п
я п еча
е
п 333. Пароход Н е д е
өзендеатиағыспенН жүзсе, е2часағатта т и 68,6 я
длкм қашықтыққа печ
для ч е
осындайН уақыт пеаралығында
и д л я
ти барады, дл я пеағысқа қарсые джүзсе,
ал ля п чат Не
е дл
я Н
одан 10 км кем
п е ч т и
а қашықтыққа пбарады. еч а т е
Пароходтың
Н
д меншікті
ати жылдамдығын, я дл я еч Н
печ е дл ағыс и жылдамдығын Не табыңдар.
ти ля п е
е д л я Н
п е ч ат п е ч а Н е д
Н ати дляқала арасын для печ осын- Н
я печ Теплоход
334. Н еекі т и Не ағыспен
өзенде а ти4 сағ жүзсе, д лякөлде п
Не
д л дайи қашықтықты п
а
еч5 сағ жүзеді. Сал я осы
ч
пе екі қала арасын Н е неше ч а и
тсағат е для
л я пе жүзеді? Не ати Не чати для я
Не
д
ати л яп еч
е ч д Не катер чағыспен ти я п
ля п Өзен жағасындағы Не ти
чаайлақ е а е дл дл
Не
д335. екі
п е арасын п Н ти Не
6часағ
е
и
т жүзсе, сал для 42 сағи жүзеді.НеКатер дл я
осындай я п еча
п Н е т чат и д л
для қашықтықты еча сағат жүзеді?
пнеше я пе Не ти д
Не ча т и көлде
Не ат и л я печ В д л я пе п еча
ти Не
я Н ча т еч а д
Н е дл Қайықати л я пебір бағытта жүзіп д ля пбарады. Сал Н2,6 км/сағ
е
еча
ти Н
336.
п еч пен сал өзенде
е д Н е ти л я п
л я Н ч а т и 10 км/сағ еч а е д
д жылдамдықпен жүзсе, пе қайық яп жылдамдықпен Н жүзді. ат и
Не Егер қайық чати сол меншікті для жылдамдықпен е дл печ
п е Н е и Н өзенде т и
ағысқа қарсы д 3
л ясағ
и Не жүзсе, неше ча ти километр д л я пе
қашықтыққа барады?
ати 337. НеӨзен жағасындағыч а ти А д
жәнел я пВе пункттерініңеарасын д ля п сал 18 сағ Н жүзеді, печ
п е Н е и Н т и
а көлде жүзіп, д л я
ля ат печ Не
чати
ал дағысқа
Не
қарсы
ти
жүзген печ 2 сағ жүзеді.
катер яКатер ати
осындай п еч а
қашықтыққа е д
нешел я
сағатта барады? Н е д л
т и л я печ
д
еча
ти
п е ч е д е
Н мин жүзіп, и я
338. Қайық ляағыспен 45 мин, Н ағысқа атиқарсы 30 чат барлығы дл
ати е дкм печ Ағыс жылдамдығы я пе 1,8 км/сағ. Не ти
п еч 11,7 Н а т
қашықтыққа
е ч и л
барды.
д я е д л
я п еча
ати
ати
Қайықтың е дл меншікті и
жылдамдығын печ табыңдар. для пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
я Н т и
а катер ағыспенпе4ч сағ жүзсе, а д
и
чат339. е дл
Өзен Нжағасындағы ти екі пункт печ
яарасын ля Не а
я п е п е ч а е д л Н е д
т и л я печ
л ағысқа қарсы 5 сағ жүзеді. Н Осы екі
чат и
пункт арасын сал неше
еча
сағат д
д для Не
е чати жүзеді? Не а ти л я пе д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
еағыспен 30 мин, Н ч ати
Не 340. Байдарка қайығыН екі пункт и арасын өзенде
дл ал е
ағысқа
п
еча
ти чат Не для
ти пқарсы я пе Өзен ағысының ати ем/мин.
ч чати
л я 40 мин жүзеді. д л жылдамдығы
е 50 Н Екі
Не
д пункт т и арасы Н
нешее километр? а т и д л яп я п е
ат Не ати
е дл
Н341. а и
т В айлақтарыныңН е
ч ат и д л я я печ
А пжәнеч е арасын катерН е өзенде ти
ағыспен 4 сағ д л
жүзсе,
ти я е
длағысқа ля п
джүзеді. еча 3 сағатта Не А жәнечати
еча Н е қарсы
т и 6 сағ
Н е Ағыспен
а ти жүзген
д л я п
бөрене пе
и п еча
В яайлақтары арақашықтығының я печ қандай Не бөлігінчажүзеді? ти е для
а т дл д л е Н ати
печ Не ат и Не ч а ти е д ля п л я печ
печ е Н ати д
чати для
342. Теплоход көлде 4 д ля пжүзген қашықтықты
сағ печ Не ти
я п е е
Н өзенде ағысқа т и Н е ат и д л я я п еча
а қарсы 5 сағ пе ч
жүзеді. Егер Не тепло- дл
ти Не
п е чати ход
е дляөзенде иағыспен Н е жүзсе, осы
т и қашықтықты л я п п еча
ти
я Н т а д я
л неше сағат еча жүзеді? печ Не ти дл
п е Н е д
для пе ч а
яп е
Сч Н е
чат и д л я
п еча е Н и л я пе еч
я Н ат и еч а т д ағыс- для п
е дл еарасын өзенде
343*. Моторлы қайық е ч А және В айлақтарының п Н т и
ати п я а е
печ пен е6длсағ я жүзсе, ағысқа дл
Не қарсыча8тисағ жүзеді. печ ағысының
ляӨзен
Н
е
е д л я Н
жылдамдығы п е ч а3т и
км/сағ. п е Н е д
Н ати для для неше километр? еч Н
я печ ЕкіНеайлақтың арақашықтығы
т и Не а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч е
Нтабыңдар. ч ати е для

ча т Моторлы
дл я қайықтың меншікті д л жылдамдығын п е Н
л я пе Не ати Не чати е для ля
ч е
Не
д
а
344*.
ч ти Өзен жағасындағы д л яп е
екі пункт д
арасын л п Н
я қайық ағыспен 2 сағ жүзсе, п е чатиағысқа Не д
пе е и Не ти я
е д8л км/сағ.
для қарсы 3Нсағ жүзеді. п е чатҚайықтың меншікті п ечажылдамдығы Н ти дл
Не и
чат Өзен жағасындағы для е
я
дл арасы неше п еча Не
п е е екі пункттіңН и километр? л я
для Н ати табыңдар. чат Не
д
Не а т Ағыс жылдамдығын
и л я печ д л я пе п еча
ти Не
д
Не 3450. чӨзен печ А пунктінен В я пе Несал жіберілді. ти
е а ти жағасындағы д л я е д л пунктіне қарай
я п еча Не
дл Осы уақытта оған қарсы ча В пунктінен ятеплоход еч жүзіп Нешықты. чТеп- ти
Не ч ати 3 сағ жүрген
лоход д л я песоң салды кездестіріп, е д л п тағы да 12 мин п е а
жүрген Н
Не соң Аи пунктіне келді.
чат жүзді? е для
пе Сал А пункті дмен
е ля пВ пунктінің Нарасын пнеше еча
т
п е
сағат Н и Н т и д л я
п е е
Н 4,5 сағатта. и Н т и д л я
дл331. я 2,4 cағ. 332. чат 333. Пароходтың ча
меншікті жылдамдығы
Не
ати Не 31,8 км/сағ. а ти Ағыс л я пе
жылдамдығы 2,5 д
км/сағ.л я пе печ
ати
ля 14,4 км. 337. Н 1,8 сағатта. ат 338. 9 км/сағ.печа д
е д336. печ Не ати
чати Н
е ч а ти д л я 1 е д л я
я печ
п е Н т и л
для 40 сағ.
339. 340. 12 Н км. 341. атиАВ. 342. 3 сағ 20 а
чмин. Не
д
еча
ти Не а т и л я печ 8 д л я пе п еча
ти
п еч е д е
Н •1,6 км/сағ. и я
343.
е дл
я•144 км; •21 км/сағ; Н 344.ат•19,2
и км; чат 345. 48Нсағ. е дл
ти
ати е дл и Санау жүйелері печ және теріс сандар я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н
туралы тарихи т и мәліметтер а д
а
д Сан ұғымы для — математика ғылымындағы чат ең негізгі еча ұғымдардың Не
е чати бірі. Не а ти л я пе д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Адамзат мәдениет Н есігін аша ибастағанда математикадағы
дл ең бірінші
яп е
ати чат
ти печ
амал нәрселерді
л я санау болды. д л я пе Не
д
Не Нәрселерді ти санаудың Не нәтижесінде ати яп
длсандар я печ
ча е ч натурал
Н е шыққан.
и Сандар-
д л
ати пе
для үшіни жасалған ля п
дтаңбалар печ
ат Не ати
ды белгілеу
Не ат Н е
ч а ти цифрлар деп
е д л я аталады.
л я печ
ч е ати алғашқыда ед
ти Цифрлар:я пе 1, 2, 3, 4, е5,дл6,я п7, 8, 9 және Н 0. Бұл цифрлар
печцифрлардыН араб- печати
еча е дл
ҮндіН(Индия) елінде
т и Н
қолданылған, т и
бірақ
ча Еуропаға д л я
бұл я
ти тар әкелген. еча
я пОсыдан я пеараб цифрлары Не деп аталған. чати е дл
ч а л бұл цифрлар д л п е Н ати
пе Не
д
ат и е
Нсандар ч ати е д ля белгілі бір тәсіл-ля печ
Осындай печ
цифрлардан пе
құрастырылып, Н олар ати Не
д
ечати мен аталып е длятаңбаланған. е для и я печ еча
ти
печаталуының және пе Не жалпы чтәсілін ти дл
чати
Сандардың
для длятаңбалануының е а санауНе ти
я п е жүйесі Н
деп е атайды. т и Н е ат и д л я п
я п еча
ч ати Австралия ля пжәне Полинезия ля п
дтайпалары 1 және 2 цифрларынан п еча үш, Не а
п е е д
Налты сандарын ти құрастырған. Н е ат и я
дл сандарды печ
пе ля п т
төрт, бес, Алтыдан артық «көп»
ати для е дМысалы: еча Не
п ечнемесе ежетпес» Н и л я пекіні еч
т ля п
я «сан Н сандар
т и деген. а бірді – урапун, д – оказа,
е дл п е ч а
үшті ти – оказа-урапун, я төртті – оказа-оказа, дл бесті – оказа-оказа-урапун, еч Н
еча
палтыны е дл Не ти ля п е
е д л я – Н
оказа-оказа-оказа
п е ч а т и деген.
Н ати Римдіктерде я
е дл бестік для еч Рим Н
я печ Н т и жүйемен Не санау қалыптасқан.
а ти д ля п
Сандарды п
Не
д л цифрларымен
и жазуда п
а
еч осы бестік жүйе пе ч
қолданылған:
я
е
Н – І, бесч–атV,
бір и он е для
т я д л е Н
я пе
а
–чХ, елу – L,Нжүз е дл – С, бес атижүз – D, Немың – Мчтаңбаларымен
ати яп
длбелгіленген. я
л ч е е е дл
Не
д
ч атиСонда Рим д л яп
цифрлары:
е
I, V, X, д
L, л C,
п
я D, M. Н
п е чати Н
пе Не и Не чати азайту для
для Рим цифрларымен п е чатсандарды жазуда п еқосу, Н е принциптері ти дл
Не чат и
е
қолданылады.
п е Н и л я
для Қазіргі Н
еча
ти чат д
Не жүйесі
Не а т и кезеңдерде л я пқолданылатын я пе
халықаралық
д л санау п еча –
ти Не
д
для жүйе.
ондық Ондық Н жүйедегі ати кез келген чат
разрядтың 10 бірлігі, дл одан и
Не т и я печ құрайды. Натурал л я песандарды ондық Не чат Не
жоғарғы
я п еч а
келесі разряд
Н ед л
бірлігін
т и Н е д
жүйеде
е дл VІ ғасырда ча еч Не ти
жазу
Н ч а ти
үнді елдерінде
д л я пе қолданылды. е д ля п п еча Н
Ондық
я п е жүйедегіНеәрбір цифрдың т и мәні Н оның жазылуындағы ати д л я
тұрған
л
д байланысты. ч а е ч
п позициялық е
Н ондық чат и
Не пе бұл санау жүйесін для
орнына
Сондықтан
и Н е т и ля п
е
л я Н а т е ч а е д
и санау
Не
д жүйесі деп
ати
те атайды. печ
Позициялық ондық
для
псанау жүйесі Н шығыс ати
елдерінде ІХ
п е чғасырдан бастап
е для тарады. Н е т и л я печ
ати для я пе үшін алпыстық Не ати
НеЕртедегі ча вавилондық
ти д л я пе
астрономдар санау джүйесі
е л печ
п е осыған Н е и Н т и д л я
жүйені далған, ля байланысты ат уақыттың (сағаттың), ча бұрыштың
Не
чати Не
градустық өлшемін а ти санау тәсілі л я печ
60-тық жүйемен д л я пе
алынған. печ
ати
для тұрмыста Н ати ча Не
д
еча
ти Өмірде,
Не а т и кездесетін
л я печ көптеген шамалар д л я пе (жылдамдық, п еча
ти
биіктік, температура, яп баға Н т.б.) көбейіп,
ати
азайып өзгеріп ат отырады.
печ теріс сандар
дл
еч ати Шамалардың Н е дл өзгерістерін а т и белгілеу л я печ оң сандармен
үшін д л яқатар Не
еча
ти
п
для сандар Не ең алғашқы ати Н біздің чзаманымызғаат дл
енгізіледі. Теріс
атидейінгі IIНеғасырдағы и
туралы
печ
ұғым
я пе Не ат
яп е ч
п е а т
ч қытай математиктерінің
е д л я
Н е д
еңбектеріндел кездескен.
т и л я печ
чатОңи санды Н«өсу» е дл өзгерісінде ти қолданса, я пе теріс санды е«кему» ля п өзгерісінде Не а
я п е п е ч а е д л Н
д
т и л я печ
л қолданған немесе теріс сандар Н
«қарыз» и
мағынасында
чат
қолданылған, еча ал оң д
д для Не
е ати
чсандарды Не бар зат
қолда а и
т«мүлік» деп л я пе
түсінген. д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
еЦаньнің (ІІІ Н ч ати
Не Теріс сандар Н ең алғашат и рет Джань дл ғ. яп е
б.з.д.)
ати печ
ти л я печ
«Математиканың тоғыз д л якітабы» еңбегінде Не кездеседі.
е ч ати Бұл кездерде Н е дл «ми- ти
д
Ненус» таңбасын т и Н е сиялармен ат и д л яп я п еча
ч а әртүрлі пе ч жазған. Н е и д л
ати я пе для Диофант печ
ат Не сандар- ати
е дл Ежелгі
Нмен а т и
грек ғалымы Н е
ч а ти (ІІІ ғ.) өзлеңбектерінде
д я теріс
я печ
ч қолданған. я п е Н е ати ед л
я пе
есептеуді
ти длVI–VII длүнді математиктері печ сандардыН «қарыз» ати
еча Н е т и
ғасырларда Н е а т и д л я
теріс я печ
а ч е л
ати печ жүйелі түрде я пе
длқолданып
Н
печ
ати Не
д
ати
печ е для
мағынасында
и Н е т и
есептеген.
л я печ
Н Үнді математигі ат және астрономыч а Брахмагупта е д (598–660) ең алғашл я
д
ечати рет теріс
е для сандарға арифметикалық
е для төрт
и амалды печ
қолданған.
я еча
ти
Италия печматематигі Леонардо пе ПизанскийН(Фибоначчи) е ти (ХІІІ ғ.)Нетеріс дл
е чати сандардың для оң сандарға е для я п еча еча
ти
я п Н е т и Н
қарама-қарсы ат и
сандар екенін д л тұжырымдады. я п
л еча печ енгізілуімен Не қатар ч0атсаны и е дл
ч ати ля п
Математикаға теріс сандардың для п е да Н жаңа а
п е Н е д
ти 0 саны е
Н санақ басы и
ат болып, я
дл санда жоқ печ
для мағынаға ие болды. ч а п еч Н еәрі и разряд- д л я
ти я петаңба болып е енгізілді для чат сандардың Не
п еча ты білдіретін е дл Н және
и қарама-қарсы
л я пе еч
е дл
я
қосындысы
Н
деп п е ч ат и
есептелді. п еч а т
Н е д
ати я ч Н
печ е дл
я е дл
и Неміс Нматематигі и Штифельдл(ХVI я пе ғ.) теріс сан- е
е д л я Н
п е ч а т п е ч а тМ.
Н е а т и е д ля п
Н ати я дарды 0 санынан я
длкіші еч Н
е дл
сандар ретінде қарастырды.
я печ Н т и Не а ти д ля п А. Жирара п
Не
д л
и п еч а XVII ғасырда
я пе ч
Голландия е
математигі
ча т я
дл (1595–1632) л
д сандарды п е Н
л я пе Не а ти Не
теріс
чати
координаталық для түзу бо-
я
Не
д
а ти л п е
яйында
ч санақ басынан д л п е Н е
ясолға қарайғы бағыттапкескіндеуді е чати Н е дл
пе ч д Не ти я
енгізген. еча е дл дл
е чат и
для Француз математигі е дл я Рене Декарт я(1596–1650)п еча
д теріс және
Не а т и
1637
л я печжылы координаталық д л я пе түзуді енгізіп, п еча
ти Не
д
п е ч е д
оң сандарға түсінік Н еберді. и я
для Н ти т
еча мәліметтер дл
Не еча сандар туралы
пТеріс я пнақты Не жәнечолар- ти
е ча т и
д л я е д л
я п е а Не
я п Н еды қолдану ти Н а т и д л
дл Р. Декарт ча XVIII ғасырдың ечбірінші жартысында
Не ғана
ти
Не ч ати жүзеге
д л я пеасырылды. Осы е д ля п
кезден бастап теріс п
сандардыңеча Н
Не
қазіргі жазу пе белгісі қолданылды.
для ат
для Координаталық Н ат ча д
и Не ти түзу я печ
бойындағы нүктелердің л я пе
координаталары Не басынан чоң
санақ ати
т и л я пе
для
бағытта өсіп, теріс бағытта кемитіндігі белгілі.
т и л я печ
Н ти еча 4 д
для –5 еча 0 2 ля п3 5 Не 6 ати
чати Не–6
е ча и
т–4 –3 –2 я п–1
д л 1
е д я печ
п е Н т и л
я
длОнда Н түзудің көмегімен ати ча қосуға болады. Не
д
еча
ти Не Суреттегі
координаталық
а т и л я печ д л я пСе нүктелерінің
рационал сандарды
п еча
ти
е ч координаталық е д түзу бойындағы А,Н Ве және и координа- я
ля п табыңдар. Н ати чат Не
дл
еч ати Н е дталарын а т и л я печ д л я пе п еча
ти
я п –6 Не ати Н ат дл
ати е дл и печ –3 я+5печ Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
а
д для –5 А 0еча1т 2 4 ечВа Не
чати ля п
С
е Не а ти A(1); B(–9); л яп д еч
для
п C(11);
л я пе ч
B(9);
Н е д C(–11);
а т и Н е
A(–1).
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е көмегімен Н ч ати
Не 2.7. Рационал Н
сандарды и
координаталық дл
түзудің қосу яп е
ати чат
д
НеРационал а ти
сандарды е
Нкоординаталық ч ати түзудің е д ля п
көмегімен қосуда берілген л я печ
ч п е Н и д
ати я пе нүктені координаталық для печ
ат Не ауыс- чати
е дл
санға сәйкес е түзу
и бойында жылжытып я орын е
Н ат и Н ч ат е д л ля п
е ч
тыру тәсіліппайдаланылады. п е Н а т и е д
еча
ти для сандарды для еч Н ати
Рационал
Не ат и Не
ч атитүзудің көмегімене д ля п қосуда өрнектегі л я печ
еч пе ати
оң Нбағытта жылжитындығын д
ати «+» таңбасы ля пберілген санғаНсәйкес для нүктенің печ Не ати
печ білдірсе, е д
Н «–» таңбасы а т и теріс е
бағытта ат и
жылжитындығын
ч е д л я білдіреді. л я печ
д
ти
я п Н а т и Н ч ат д л
аНе және b атирационал е дл я п
печ я е
Координаталық түзудің пкөмегімен
п е чати сандарының е для қосындысын и табу
Н е длүшін:
т и л я пе
ч Н
п еча
ти
я Н т а д я
л еча печ Не чати дл
ч ати ля п для п еА Не а
п е 1. Н е д
ти
түзу Н ебойында а
ат и санына сәйкес
дл я нүктесін печ
для пе ч а п еч Н е
чат и д л я
белгілеу
ти керек;
для b – оң исан (b>0) для Не
п еча еегер Н еболса, и л я пе еч
е дл
я 2. а)Н
п е ч а т п
онда
еч а т А (а)
Н е д
нүктесін оң бағытта
и я
длСонда А (а) нүктесі координатасы еч Н
bатбірлік кесіндіге
печа+b-ға теңНВе нүктесіне для жылжыту керек.
НеВ (а+b);чати ля п е
е д л я
п е ч ат иауысады.
п е Н е д
Н ати ә) егер bе–дл я для еч Н
я печ Н
теріс сан и(b<0) болса,
т Не онда А а
(а)
ти нүктесіне д ля п бағытта
теріс п
Не
д л b бірлік и кесіндіге я п еч
жылжыту а керек. ля пе ч Н ч ати е для
т
ча Сонда А е (а) дл нүктесі д е Н
я пе Не ати яп
тең еВдлнүктесіне
л Н ати координатасы ча–b-ға я
Не
д ауысады.ати В (а–b).для п е ч
д л я п е Н
е чат и
Қосындының для
мәнін тапқанда нүктеніе дл якоординаталық түзу еча
бойымен
я п
п е Н и
чат– O нүктесінен л
для
жылжыту Н
координаталық чати
петүзудің санақ басынан
я пе Не
д немесе ти д
Не оның кез ча т и
п е келген нүктесінен
е басталуы мүмкін.
Н т и дл я
для Н ати қосындысын еча Не
Не 1-мысал. а т и –3 пен 5 сандарының
л я печ д л я птабайық. еча
ти Не
п е ч д
е координаталық Н е т и л я п
Ш яе ш у і . –3 санын Н ча т и түзу бойында еч акескіндейтін д нүктені
дл Не ти
Ае әрпімен
Н ч ти
абелгілейік д л я пе
(2.31-сурет). А(–3) нүктесін
е д ля п оң бағытта 5 бірлік п еча Н
я е
п жылжыту Н е тиқосындының Н атикескіндейтін д я
л В(2)
д
кесіндігел керек. Сонда
е ч а е
мәнін
п ч Н е и
Не ля п для ат
нүктесі е чати Демек,
алынады.
п е д–3+5=2. и Н е т и л я печ
т и л я печ
чати Не а ти л я печ2.31-сурет д л я пе печ
ати
2-мысал. я 4 пен –7 сандарының Н ати
қосындысын табайық. ча д
еча
ти Ш еНш е удлі . 4 санын а т и координаталық л я печ түзу бойындадкескіндейтін л я пе Не
нүктені еча
ти
ля п Н ти
еча нүктесін теріс чат Не
дл
я пе
А әрпімен е дбелгілейік (2.32-сурет). пА(4) бағытта 7 бірлік ти
еч ати кесіндіге Н ч а т и л я д л п еча
п жылжыту е керек. Сонда д қосындының мәнін е кескіндейтін и В (–3) я
я п Демек, 4–7=–3. Не ати Н чат дл
атинүктесі алынады. е дл и печ я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
а
для
п
л я пе ч
Н
д
е 2.32-суретати Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не а санына Н қосу – ачасанын ти дл өзгерту яп е
ати b санын
b бірлікке
е ч ати болып Нтабылады.е дл ати
д Не сандарының п печ
Не 3-мысал. ч а ти 5 пен –5 е ч ати қосындысын е для табайық. и д л я
пе п Н чат Не
ати для для я пе B нүктесімен кескін- ати
Не Ш е ш чуаіт.и 5 санын Некоординаталық ч а ти түзу бойында
пе п е Н атикесіндіге д
ти дейік я(2.33-сурет).
дл
B(5) нүктесін
для
теріс бағытта 5 бірлік
печ Нежылжы-чати
еча Н
ту е керек. и Н е т и д л я пе
чат
еB(5) ча
пебасы Не О(0) нүктесімен ти для
т и Сонда я п нүктесі санақ
д л я болатын е ч а Н е
беттеседі. ати
печ
а дл Не ти ля п печ
Не
Демек, 5+(–5)=0. ат и ч а е д л я
д
ти
я п еча
п е Н е д
для ч а
яп е ч
2.33-сурет
Н е и д л я
чат Не
е дл
я Н
Қарама-қарсы
п е ч ат и
сандардың қосындысы
п еч а т 0-ге тең,
Н е д
а+(–а)=0.
печ е дл санғаатнөлді Не и ля п е
е д л я Кез Н
келген
п е ч и қосқаннан
п
сан
е ч атөзгермейді
Н е д
(2.34-сурет).
Н ати а+0=а. е для для еч Н
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
Не
д
пе ч д е ти я п
Н2.34-сурет
еча е дл дл
е
и
чат1. Нүкте координаталықдля е л
доң я
я п еча
Н чати жылжыса ше?
түзу бойымен бағытта жылжыса, оның
д координатасы
для пебағытта я пе Не ти д
Не ча т и
қалай өзгереді? Теріс
для
2. а санын bН санына қосуды
ати қалай түсінесің?
печ Не
Не и
3. тҚарама-қарсы
а я печ қосындысы неге
сандардың
л д л ятең? еча
ти Не
дл Не ти
Не 346. Ачауты и з ш а есептеңдер:
д л я пе е д ля п п еча Н
д л ч а еч Н е и
е ля п
4 ат
Не 1) е
ти
ча4:8 2)дл2я п− 0, 8 Н3)
е е д0,9·4 и 4) 4,2:6 я печ
п Н и т д л
для +3,5
5
еча
т еча Не ·10 ати
и Не ч ати д л я п·0,5 е ля п
+6,4
д печ
для –1,8 чат
:0,1 :3 ча Не :9
ати Не ати л я пе д2л я пе 2 я печа
ти
п е ч·3 е д –9,1 и Н е+ т и + д л
для −0, 6 Н ат ча
п1еч

3для пе
Не 9 ати
чати Не
еч а ти д +0
л я , е я печ
п Н е и Н ча т и 3е д л
ти Не
для ? ?я печат −3, 9
я пе −Н ти
еча я печ а т и
д л е д л
я п еча
е Н чат и 8 дл
Н ати ?
? еча
ти
ати е дл и печA я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
чати
347. Нүкте е длкоординаталық ти
түзу бойында:
я пе ля п Не а
я п е а) Ноң бағытта;
т и л я печ
л Н и
ат арифметикалық еча д
д для печ Не
е чати ә) теріс
Не бағытта а тижылжығанда л я қандай д ля п амал орында- еч
для
п лады?
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не
348. 2.35-суретте Н
нүктенің и
координаталық түзу дл бойымен жылжуы схема
яп е
ати чат
ти печ берілген.
түрінде
Не д Нүктенің а ти координаталық Не ч ати бойымен
түзу е ля п
джылжуының санды өрне- л я печ
ати гіняжазыңдар; для печ Не ати
Н е дл а т и Н е
ч а ти д л я я печ
Санды пе ч өрнектің мәнін е
табыңдар.
п Н е ати д л
а пе ч е л
ати
печ для
Н ати Не
д
ати
Н 1)
а т и ч а е д л я
д
ти
я п еча
ч ати ля п2) для п еча Не а
п е Н е д
для ч а
чат Не
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
е д л я Н
п е ч ат и
я печ Н е д3) т и Не а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
Не
д
ати л яп еч
для Не4) чати еча е дл дл
е чат и
для е дл я
я п еча
д
Не а т и л я печ 2.35-сурет д л я пе п еча
ти Не
д
Не дл Координаталық
ат и түзудің
л я печкөмегімен өрнектің д л я пемәнін табудың Не схемалық
еча
ти Не
я
суреттемесін Н
салыңдар (349,т и 350). а д
дл еча 1 сантиметргелятең печ координаталық Не ти
е Дәптерге
Н
еч ати бірлік екесіндісі д ля п е д ятүзу
п еча Н
л я п Н ат и Н ч ати е д л
д сызыңдар. пе ч п е Н ат и
для печ
ат еча Не ати
и 349.НеКоординаталық ча ти түзудің якөмегімен
д л
қосындының
е д ля п мәнін табыңдар: печ
1) –2+5; п е Н е 3) –5+6; и Н 5) –5+0; т и д л я
ля чат ча Не
ати Не2)д–3+7; ч а ти я пе
4)дл–4+4; л я пе
6) д–2+6. печ
ати
п е Н е и Н е а т и д л я
для чат печ Не ати
чати Не
350. Координаталық еч а ти түзудің дкөмегімен л я пе айырманың е д л ямәнін табыңдар: я печ
п е Н т и л
для Н3) 4–5; ати ча Не
д
еча
ти 1) е3–5;
Н а т и л я печ 5) –2–4;
ти
2) 2–4; я п е ч 4) е д
–1–4; 6) Н е
3–3. и я
Н ати ат дл
ати е дл печ координаталық печ Не ти
п еч Н
Сандардың
е ч а т и
қосындысын д л я
табуды е д л я түзудің бойында
я п еча
я п (351, 352). Не Н чат и дл
ати
орындаңдар
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
351. Таңертеңдлауаның я Н т и
ча°С болды. Кешке еч а д
температурасы е–2
ля п
дейін ауаның Не
п е чати Не
температурасы: е ч а ти д л яп е д я печ
а
д для чат 3) –3°С-қа өзгерді. еча Не
е чати
1) 5°С-қа; Не а ти 2) 2°С-қа;дл я пе д ля п еч
для
п Кешке ауаның
л я е ч
птемпературасы Н е неше градус а т и болды? Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 352. Түсте ауаның Н температурасы: и дл яп е
ти
еча5 градус аяз; чат
ти ля п1) д л я пе Не
2) 3 градус жылы е ч и
атболды. Н е дл ати
д Не п печ
Не Кешкеч а ти дейін ауаның е ч ати
температурасы для төмендесе,
4°С-қа
е и кешкедлауаның я
ати длятемпературасы нешедля градус иболды? печ ати
Не а т и Н е
ч а т е д л я
л я печ
ти я пе
длӨрнектің для печ Не ати
еча 353.
Н е т и мәнін Н е
табыңдар:
а т и д л я я печ
а ч е л
ати 1печ 1для пе Н1 ати Не1
д
печ е
1) для ; и 2) Н е ; ти 3) ;л я
печ 4) . печати
Н 4 ечат 1 ч а е 1д 5 2л я
1− п 1 + для пе 1Н − ати 4 Н−е3д
п ечати е для5 и Н е4 т и 6 л я печ 9 9 я печа
ти
я Н а т ч а д дл
печ пе Не ати Не
е чати е для е для В ти я печ еча
ти
я п Н т и Н а д л я п
л печ
дл
ч ати 354. Есепті лякоординаталық для п еча а
п е Н е д
ти Н е
түзудің и
көмегімен
ат дл
шығарыңдар.я печ
ти Таңертең е
я пауаның температурасы ля п 2°С, ал кешке қарай чатөзгеріп, –4°С Не
п еча е длКүні бойы Н е дтемпературасы и л я пе еч
е дл
я Н
болды.
п е ч ат и ауаның
п еч а т неше
Н е дградусқа
а т
өзгерді?
и е д ля п
я печ 355. 2.36-суретте Н е дл а т и Не ч ати түзу бойымен д ля пжылжуы схема ля пе
д л е ч
нүктенің координаталық п е Н е ати д
Не
ечати түрінде е ля п
дберілген. Н е для и я печ Не
п Н т и ча т д л яп
для п еча пе Не ти өр-Не дл
Не т и Нүктенің я координаталық түзу
д л я бойымен жылжуының е ч а
санды
я пе
ча негін Н е дл
жазыңдар. ати Не чати для
п
я
л ч е е е дл
Не
д
ч ати Сурет бойынша д л яп е санды өрнекдқұрып, л я п Н
оның мәнін табыңдар. п е чати Н
я
Не чат и
д
ти Не
д
е ч ат и
д л я е д л
я п еча Не
т и л я печ
ати
д
еча
ти Не ат и л я печ д л я пе п еча
ти
еча
ти
яп е ч Н
п еч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
а
для
п
л я пе ч
Н
д
е 2.36-сурет а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не
356. Бірлік кесінді Н
ретінде и
дәптердің 1 торкөзінің
дл ұзындығын алып,
яп е
ати чат
ти печ
л я я пе
түзудсызыңдар.
л Не
д Не п печ
ати пе п
для көмегімен
Н ат ед
для
түзудің
е и
өрнектің
я печ табудыңНсуретін печати
мәнін
Несалыңдар. чат и Н
еч а т д л
для
ти я пе бойынша өрнектің ля пмәнін табыңдар: Не чати Не
ч а л
Сурет д п е ати
е Не
д
ат и Н е
ч а ти е д ля л я печ
д
печ 1)
Н е 5–9+3;
а т и 5)
Н е 4–10+14;
ч ат и 9)
е д л я
–1–7+11;
л я печ
2) –6+11–8; печ 6) –3+8–12; пе Н –5+9–11;
10) ати Не
д
ти
я п 3) Н –4+10–14; а т и
7)Н –2–5+12; ч ат 11) л
–4–5+10;
д я п
печ пе е
12)Н6–11+8. ти дл
чат и для
4) 3–8+12; для
8) –1–4+13; еча Не ти
я п еча
ч ля п
ти Кестенідтолтырыңдар:
а357. для п еча Не а
п е Н е ти Н е ат и дл я печ
ти я пе для чат Не
п еча Нүктенің е дл Нүктенің Н е Арифметикалық и л я пе еч
е дл
я Н
п е ч а т и жылжу
п еч а т
Н е д
Қосындысының
ати я бағыты я
дламалмен и ч
мәнінепесәйкес Н
е дл
координатасы
л я печ Н ат и Не ч ат е д лякоординатасы ля п
е
е д п е ч п е нүктенің
Н а т и е д
Н ати я
е длтеріс бағытта для еч Н
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
ча 2т л я
5дбірл. д л п е Н
л я пе Не
кесіндіге
ати Не чати для я
Не
д
ати л я п еч
для Не оң бағытта ти еча е дл
Не п еча п Н ти Не
дл
е
–1ти
ча
4 бірл.я кесіндіге
дл е дл я
я п еча
д
ти Не
д
е
п–3 ч е д Н е и я
Не печ я пе Н3е ти
е ч ат и
д л я е д л
я п еча Не
Не
дл
я пе
ча печ Не ти
еч ати д л –4 +е3для я п еча Н
п е Н е и Н т и –5 д л я
для
4
чат еча Не ати
и Не ч ати д л я пе е д ля п печ
ати
358. Екі я
длауылдың біреуінде Н a · 100 ча+т b · 10 + 5 телефон, чаал екіншісінде д
я пе Не ати
чати Нcе · 100 + чdат·и10 + 4 телефон
е д л я пебар.
е д л
я печ
п е Н т и л
я ауылдағы әрбір Н ати екінші ауылдағы ча әрбір теле- д
еча
ти Н е дл
Бірінші
а т и л я печ
телефоннан
д л я пе Не
еча
ти
фонменя п еч арқылы Нбайланыс
сым ед жасауға бола
Н е ма? и я п
ати чат дл
е ч ати Н е дл а т и л я печ д л я пе Не
еча
ти
ати359. Теңдеуді е длшешіңдер: и печ я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
для ча еч е
п е чати 1) 2Нxе+ 1 = 2еч;а ти д
2) л яxпе− 1 = 2, 8 ;
3
е д ля3)п 1, 4 = 2,1 . Н печ
а
л я п Н е и Н т и д л я
д 8,1 для1, 8 3, 5ечат 0, 7 2еxч−а1 7, 5 Не
е чати Не а ти л яп д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
ати чат
д Нетүзу бойында п печ
Не360. Координаталық
ч а ти е ч ати қандай е для
сан: и д л я
Не а т и Н е
ч а т и
е д л я
л я печ
1) –4
пе ч санынан оң бағытта п е 9 бірлікке Нтең қашықтықта;
ати д
ти дл2)я 3 санынан для печ Не ати
еча Н е т и терісН е бағытта 10
а ти бірлікке теңляқашықтықта;
д я печ
ч а ч е
пе 8 бірліккеН тең қашықтықта л
ати
3) я–2 песанынан теріс бағытта
для ати Не
д
ати
печ е дл Н е т и л я печ печ
Н кескінделеді? а т и Арифметикалық ч а амалдармен
е д жазыңдар.
л я
д
ти
я п 361. Н 2.37-суретте а т и нүктеніңН ч ат
координаталық д
түзул бойымен жылжуы я п
я п е Н
көрсетілген.
е т и Н е ат и д л я п
я п еча
л Нүктенің еча координаталық еч бойындаНжылжуының
птүзу е ти санды Н е дл
өрне-
ч ати ля п для п еча а
п е гін
Н е джазыңдар. ти Н е ат и дл я печ
для е ч а
яп еч Н е
чат и д л я
ти Санды я пөрнектің мәнін табыңдар.
е дл Не
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
е д л я Н
1) п е ч ат и
Н ати е дл
я для еч Н
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
Не
д
для 2) Не е чати п еча Н е дл ти дл
д
ти Не
д
е ча т и
д л я е д л
я п еча Не
я п 3) Н е т и Н а т и д л
т и л я печ
4) Н чат и ча д
ати
для Н ати 2.37-сурет ча Не
д
еча
ти
362. Бірлік е ч
кесінді ретіндее д дәптердің 1 Н е
торкөзінің и
ұзындығын алып, я
координаталық а т и түзу сызыңдар.л я печ д л я пе Не
еча
ти
для
Өрнектің п мәнін табудың Не ати
сызбанұсқасын Нтүзу бойында чат көрсетіңдер. дл
ати еСызбанұсқа и печ мәнін табыңдар: я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т бойынша
е д л я
өрнектің
Н е д л
т и л я печ
чати е дл ти я4)пе–4+10–13+8; е для п Не а
я п е 1)Н2–5–4+12;
п е ч а е д л Н т и л я печ
д л я Н т и еча д
чати 2) Н е дл
–4+6+3–12; ти 5) еча
я п–2–6+13–5; ля п Не
е а л д еч
для
п 3) 4–7–3+14;
л я пе ч
Н
д
е 6) 3–11+14–9. а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч Н ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е Бірінші ерітіндінің Н ч ати
Не
363. Екі ерітіндіден Н қоспа ерітіндіи дайындалды. дл яп е
ати чат
ти л я печ 500 г, концентрациясы
массасы д л я пе 22%, Не екінші черітіндінің
е ати Н е дл
массасы ати
д Не п печ
Не 300 г, чконцентрациясы
а ти 30%.е ч и
атОсы е для
екі ерітіндіден даярланған
и қоспа
д л я
пе п Н т Не
ати для
ерітіндінің концентрациясы для неше процент? я печа ати
Не а т и Н е
ч а т и
ти для для 5  печ Не ати
еча Н е т и  Н е
+ а т 1
и 
д л я я печ
а  1 , 25 ч:
пе 3 8 е л
ати
364. Есептеңдер: печ  для6  3Н  ати Не
д
ати
печ е для  Н е т и −  · 4 , 2 л+я 0п,е7ч печ

Н а т и ч а е д . л я
печ  1 + 1 − пе  7 Н ати Не
д
ечати е для   е дл0я, 05 : 0,и2  я печ еча
ти
я п Н а т и  12 Н
15  ч ат  д л я п
я п еча
л Тақырыптың
я пе
чатүйіні. печ Не ти Не
дл
ч ати а және лрационал для қосындысын п еча а
п е Н е д
b ти сандарының Н е ат и дл
координаталықя түзудің печ
для пе ч а
яп еч Н е
чат и д л я
ти
көмегімен қосуляүшін:
е дл А(а) анүктесін Не
п еча ед Н и л я пекерек; еч
е дл
я 1. Н
п е ч а т итүзу бойында
п еч
т
Н е д
белгілеу
ати яоң сан дл я еч Н
е дл
оң бағытта
л я печ Н а т и Не ч ати е д ля п ля п
е
Н ати2. Егер b я болса,дА(а) ля нүктесін еч b Н
Не
д л
и теріс п
а
ечсан я пе ч Н е
теріс бағытта ч ати е для
л я пе Не ати Не чати для
А(а+b) я
Не
д
пе ч д НеА(а) нүктесі ти я п
для бірлік Не
кесіндіге чати
жылжытқанда, еча е дл дл
е чат и
для е дл я
я п еча
д
ти Не
д
п е ч е д Н е и А(а–b) я
для нүктесіне Н ти чат дл
Не ат и ауысады.ля печа д л я пе Не
еча
ти Не
п е ч д
е өрнегінің Н е т и л я п
я
Мысалы, 1) –4+7Н ча т имәнін табайық. еч а д
дл Не ти
Не ч ати д л я пе +7 е д ля п п еча Н
п ечати е для и
О
для Н чат 0 1 ча д
и Не ти я пе 3для пе Не ати
п еч а е д л Н е т и л я печ
Н –4 т и ча д
ати для еча
п4 я пе Не ати
Не ч а ти д л я– + 7 = 3. е д л печ
для 2) 5 – ат ча Не
чати Не а ти
9 өрнегінің
л я печ табайық.
мәнін
ати
п еч е д –9 Н е т и л я
ти для Н
пеО чати я пе
ча Не
д
ти
Н ати чат
еч ати Н е дл а т и –4 л я п0еч 1 д л я пе Не
еча
ти
яп Не ати +5 Н чат дл
яп е ч Н
п е ч а т 5 –
е
9
д л я
= –4.
Н е д л
т и л я печ
ля 4) 0,75. 358. Байланыс Н ча т и еч а е д
чати 353.Н2) е д0,8; ти я пе жасауға болады. ля пСебебі көбей-Н а
т и л я печ
для
д тіндінің мәні жұп сан 2-ге бөлінеді. 359. 1) 4; 2) 5; 3) 3.
ля п Не
е чати 363. 25%. Не 364.еч0,3. а ти л я пе д еч
для
п
л я п Н е д
а т и Н е
чати
д еч пе Н
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я Есеп. е д л
ти
еча термометрдің лкөрсетуі чат –2°С болды.
ти л я пКешке д я пе Не Түн ортасында
д Не п печ
Не ч ати
термометрдің көрсетуі
е ч и
тағы даат4°С-қа төмендеді.
е дляТүн орта-и д л я
пе термометр нешедлградусты яп көрсетті?НЕсептің шешуін ат Не
ати печ ати
сында
для(–a)+(–b)=–(a+b) е и я печ
Не ч а т и Н
өрнегін
е ч а
пайдаланып т жазыңдар.
е д л л я
ти пе для
п Н ати Не
д
ати
ати печ я пе
длсандарды
Н
печ
ати Не
д
ати
печ е для и
2.8. Теріс
Н е т и қосу
л я печ
д
ечати ? еЕсеп. для ТүстеиауаныңНтемпературасы е для и –3°С болды, я печ
ал еча
ти
я п Н а т ч ат д л я п
печ өзгерді (4°C-қа дтөмендеді). е Неауаның чати дл
кешке –4°С-қа
чати температурасы для ля п Кешке е Не ти
я п е Н е т
неше и градус Н еболды? ат и д л я п
я п еча
л еча печ Не үшін чати дл
ч ати Шешуі. ля пКешкі ауаныңНтемпературасын для табу п е Не а
п е Н е д
для (–3) санына (–4) ч а
санын қосу керек. п еч Н е и д л я
ти я пе для чат Не
п еча е дл
Координаталық түзудің Н екөмегімен –3+
и (–4) л я пе еч
е дл
я Н
қосындысының п е ч т и
а мәнін табыңдар. п еч а т
Н е д
печ е дл пайдаланыңдар. Не ти ля п е
и ля п
я Нұсқауды
Н ат ч а д
Н ати 1. Координаталық е дл
я түзу бойында для –3 санына сәйкес еч А нүктесін Н
я печ белгілеңдер. Н т и Не а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
ча т дл
2. Координаталық я түзу бойында д л –3 санына –4 санын е
п қосу үшін Н
я пеА (–3) нүктесін Не қай бағытта ати Не чати кесіндіге для
л ч е е керек? е для
д Н чати
п е және неше бірлік
п жылжыту
Не ч а т и
д л я е д л я п е Н
я п е
Суретпен көрсетіңдер.
Н е т и Н ат и д л я
дл а
ечсанының қосындысын ч
пе тауып, оны Не теңдікчатүрінде ти дл
Не л п для Не
3. –3 санына я–4
е ч ати е д Н е и я п е
п
жазыңдар. Н ати чат д л
Не ч а т и
Өзіңді өзің я
тексер.
д л е д л п еча Не
п е е Н и я
дл я 1. Координаталық Н ти
абойында ат
чболатын ОН е дл
я пе
түзу санақ басы нүктесінен теріс
ти Не
п е ч
бағытта 3 бірлік е дкесіндіні салып, А
Н е(– 3) нүктесін т и белгілеу п
керек;
л я
дл Не үшін Ач(–3) ти
Не 2. Координаталық
ч ати д л я пе бойында –3 санына
түзу
е д ля п –4 санын қосу п е а Н
я п е
нүктесін теріс Н е
бағытта 4 бірлік
т и Н
кесіндіге жылжыту ати керек.еСонда д л я
д л ч а е ч Н и
Не пе – 3 + (–4)для п ат
ля
дқосындысының Н чат
мәнін кескіндейтін B (–7) нүктесі еча алынады д
и Не рет). чати я пе ля п Не (2.38-су- ати
п е е д л Н е д
т и л я печ
Не ча ти д л я пе –4 е д л печ
п е Н е и –3
Н т и д л я
для ат A ча Не
чати Не а ти B л я печ д л я пе
O печ
ати
для –10 – и9 – 8 – Н ати ча 3 4 Не д
еча
ти Не а т
7 – 6 – 5 еч
л я п – 4 – 3 – 2 – 1 д0ля п1е 2 еча
ти
е ч е д 2.38-сурет
Н е и я п
еча
ти
для
п Не ати Н чат дл
ати 3.е Демек, и печ я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е л я
д + (–4) = –7. Н е д л
т и л я печ
Н– 3 т и а д
а
ля Оқылуы: п е
«минус үш пен
Н е минус и
төрттің Н
қосындысы т и
минус жетіге д л я
е чати тең». Не а ти л я пе д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Мұндағы 7 = 3 +Н 4, себебі ат и дл яп е
ати печ
д |–3| = 3 және Не |–4| = 4.чати п печ
Не ч ати е е для и д л я
ати для длятемпературасы печ ати
НеДемек, чкешкі а т и Н
ауаның е
ч а ти л
–7С-қа
е д я
л я печ
пе п е Н ати д
ти тең (2.39-сурет).для для печ Не ати
еча е
НЖауабы: ч–ат7С. и Н е а т и д л я я печ
пе ч е л
ати пе для
Н ати Не
д
ати
Мысалдағы печ қосылғыштар для
пда, қосынды Н да ати Не
д
п ечати теріс сандар е для және и–3+(–4)Неқосындысының т и модулі л я печ п еча
ти
печ модульдерініңдқосындысына ля п
е Не ти Не
е чати
қосылғыштардың
для е
тең:
я п еча еча
ти
ч ати ля п |–3| + |–4| = Н|–7|. для п еча Не а
п е Н е д
ти е ат и я
дл 2.39-сурет печ
для ч а
чат Не
п еча е длсанды ақосу Н и л я пе еч
е дл
я Екі Н
теріс
п е ч т и үшін: п еч а т
Н е д
ати 1) қосылғыштардың я я
дл қосу керек; еч Н
печ е дл модульдерін
Не ти ля п е
е д л я 2) шыққан Н санның п еч а т и
алдына минус п е
(«–») ч а таңбасын Н е
қоюд керек. а т и е д ля п
Н ати е дл
я для еч Н
я печ Мысалы: Н т и Не а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
я пе 1) –8+(–11)=–(8+11)=–19, Не –8+(–11)=–19 яп
чати
Не қысқаша: немеседл–8–11=–19.
л ати я
Не
д 2)
а яп
ти–0,3+(–0,9)=–(0,3+0,9)=–1,2,
л
е ч
л я
қысқаша:
д
п е Н
–0,3+(–0,9)=–1,2
е
е чати
немесе Н е дл
ля п
д–0,3–0,9=–1,2. Не чати еча е дл дл
ечат и
для е дл я
я п еча
для 1  3Н  1 печ3ати  5 18  пе23 Не
д
ти д
Не 3) ч−ати +  −  = −дл  я +  = − +
е 
д л=я − . п еча Не
п е   е    Н  и дл я
для
6 5 Н 6 5 ати 30 30 30 чат Не
ти Не
я Н т а д
Не Екі теріс
еч ати санныңеқосындысы д ля п – теріс сан. е для я п еча Н
л я п Н а т и Н ч ати е д л
Не Егер екі чатиқосылғыштың для біреуі и0-ге теңНеболса, для онда иқосынды екінші печ
п е Н е т д л я
и Не тең емес)
(0-ге
ч а тқосылғышқа
и
д л я пе болады.
тең
Мысалы, п е a+0=a; Н е 0+a=a; и Н т и д л я
ати Не–8+0=–8; а ти0+(–8)=–8.для пе д л я пе печ
ати
п е ч е и Н е т и л я
печ табылады? я пе Не ати
чати Н1.еЕкі теріс ч
е а ти қосындысы
санның д л я
қалай е д л
я печ
п е Н т и л
ти 2. Екідл я санның қосындысы
теріс Н терісеч атиба, әлде оң сан ба? печа
сан Не
д
ти
еча е
3.НЕкі теріс санды а т и л я п д л я әлде қосылғыштардың еча
е ч қосқандағы
е дқосындының мәні үлкен
Н е бе, и я п
еч ати Н е дл бе? ати
біреуі үлкен
еча
ти
ати365. Есептеңдер е дл (а у аытиз ш а ): печ я пе Не ат
яп е ч Н
Н е д л
т и   л я печ
Н т и а 1 д
1) –4+(–6); для 2) –8+(–6); ча –0,7+(–0,3); я п4)
3) еч −1 +  −  ;Не
п е чати Не
е ч а ти д л я пе е д л  3 я печ
а
д для чат еча 1 е
е чати Не а ти л я пе –1,2+(–1,5);е для п − + ( −2) ;. Н еч
ч ля п
п –1+(–7); –3+(–11); д
для л я пе Н е а т и Н ч а
5 ти е д
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Н ат и А дл яп е
ати печ
Не
д Қосуды
366.
а т и
орындаңдар: Не ч ати е д ля п л я печ
ч е Н –127+(–8); и д
ати пе–26+(–8);
1)
для –43+(–21); ля п
2) –96+(–101);
д–36+(–15);
3)
печ
ат 4) –310+(–7);
Не ати
Не а т и Н е
ч а т и
е д л я
–103+(–44); –415+(–41);
л я печ
еч
п–56+(–71); п е Н–85+(–37); ати д
ти
для
для
–62+(–19); печ Не
–800+(–150). ати
Н ати Не
д
ати
печ
367. д
е
Қосындыны табыңдар:

я пе
ч
1) –9+(–0,3); пе
2) –6,03+(–2,17); Н ти
3) а–9,5+(–100);
Не
д
ечати Не дл–6,7+(–5); е для–7,2+(–8,23); и я печ –5,07+(–61,9); еча
ти
я п а т и Н ч а т д л я п
печ пе Не ати дл
чати
–3+(–0,91);
для

для
–4,5+(–27,8); еч–21,61+(–45,7). Не ти
я п еча
368. Есептеңдер:
ч ати п а
п е е д
Н 3 1 чати Н5 е и
ат 3 дл я печ
для 1
1) − дл−я п;е 3) − − е; д ля п 5) −4 − 2 Н
е ч 1 е
; 7) п−еча−т ;
3 и
4 д л я
ти Не
п еча е5 5 Н и л я 7 7 еч
и т ля п
я Н т 4 7 а 8 4 д
е дл п е ч а
ати 1 л2 я 5 1 е дл еч Н
л я печ 2) − е д− ; а4)
Н т и− − Н ; 6) −ч6ат1и − 3 5 ; е 8) д ля− п1 − 3 . ля п
е
для
3 3 6 3
Н ати е дл
я 2 7 8 еч4 Н
я печ 369. Есептеңдер: Н т и Не а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
ча т дл 1 я д л п е Н
л я пе Не ти −3 − 2 3Н; е
а3) ати8 − 7, 3;Не 7)
ч16 для− 4,75 − и3 9 ; я
Не
д
а ти
1) − 0 , 25 − 3
л яп ; е ч
д л 5)
я п е
−
е чат 20 Н е дл
пе ч д 2 5 Не 25
ти я п
для Не чати еча е дл 3 ати дл
Не и 1 п е 9 я п 3 Н Не
печат2) −9 − 0,е75 дл; я 4) −27 − 5 ; е дл6) −5, 8 −и17 . 8) −2я п−еч9, 4.
4 Н ати Н чат л
д 5
для печ 20
я пе
4 Не ти д
Не ч а т и
е
п Кеше термометр е Н и дл я
для
370. Н ати көрсетсе,
–9°С-ты бүгін чатодан Не
Не а т и
–3°С-қа өзгерді. л я печ термометр неше
Бүгін д л я пеградус- п еча
ти Не
дл я ты көрсетіп тұр? печаН т еч а д
Не ля п Не ти
371.л я п Серіппе бірінші Н е рет сығылғанда ат и Н ұзындығы
оның ч ати е д л
Не –1,9чатисм-ге өзгерсе, для екінші для
рет сығылғанда
е печ
для –1,2 см-ге чат ча
еал- Не
и Не
өзгерді (2.40-сурет).
тиұзындығыднеше
Серіппенің
я пе сантиметрге өзгерді? ля п ати
ғашқы
п е ча е л Н е д
т и л я печ
ати е дл и печ я пе Не ати
Н
372. Өзен п е ч а т
суының деңгейі е д л я кеше –20 е д
сантиметрге
Н
л
т и л я печ
Н ат и ча д
для печ я пе Не ти
чати Не өзгерсе,
е ча тбүгін
и –10 сантиметрге
д л я өзгерді. лӨзен
е д 2.40-сурет
я п еча
суының п е
деңгейі Некі күнде анеше ти Н
сантиметрге ча т и д л
еча Не өзгерді?чати д л я е д л п еча
Н
еча
ти чат
Сүңгуір а т и
алғашқыда –19 лмя птереңдікте болған. д л яОлпежұмыс Не
барысында еча
ти
дап –8 метрге тереңдеді.
я Не ати Н ат дл
ати е дл
тағы
и
Сүңгуір
печ
барлығы неше
я печ метр тереңдікте Не ат
яп е ч Н
болды? печ а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
п е чати 374. Түсте Не ауаның ч а титемпературасы д л я пе–2°С болды. Кешке е д ля пауаның темпера- печ
а
д для чат –5°С-қа өзгерді. ча ортасында
еТүн Не
турасы
Не –3°С-қа, ал түн ортасында
для
п ауаның температурасы
л я пе ч е
неше
Н
д градустболды?
а и Н е
е дл
я
ч а т и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
чати чат
ти я пе орындаңдар:
375. дҚосуды
л д л я пе Не
Не п печ
Не ч ати е ч ати е для 4  и л я
 пе2  5 я п Н ат 3  ед
ати для−6 + −8, 75 ) + Н−е2 дл  ; ти 3) ( −1, 5 ) +ля−3 пе5ч +  −8 20  ; Н ати

Не  3 чат(и печ
1)
е ч а е д    л я
  ати
12 Н д
ти пе яп  5  ля печ  3  Не ати
еча е дл−я3 7  + −и0, 4 +  −Н 1д
е л и печ
Н2)   а (
т )  6  ; ч а т 4)  − 2 е
 +д( −9 , 25 ) +  −  ;
. л я
ати  ля15 печ  3  для пе  8Н
печ 
ати 4  Не
д
ати
печ Н е д
а т и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
д
ечати 376. Өрнектің е для мәнінитабыңдар: е для и я печ еча
ти
я п Н а т Н ч ат д л я п
е чат и е для п Н е для и я п еча Не
еча
ти
я п 1) Н
a+b–0,4, мұндағы
т и a=–8,7; b=–3,8; ат д л я п
е
п Н е д
ти е
4
Н ; d= −1чат ;. 9 и дл я печ
для 2) c+d–8,3, мұндағы
ч а c= −9
5 для п 20
е Н е и д л я
ти я пе чат Не
п еча е дл Н е и л я пе еч
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
еча 1) Кестені
п377. е длтолтырыңдар: Не ти ля п е
е д л я Н
п е ч а т и
Н ати е дл
я для еч Н
я печ Н т и Не а т4и д ля п п
для
л а 1 ч е
д x –25,7 печ −17 –8,8 я пе −2 –6,25 Н –0,09 ти
Не ча т и
дл я 2 д л 15 п е ч а Н е
Не
д
пе ч д3 5е 7 1 я п
для y Не
−13 е чати
–6,5 −13Н −4печати −15 Не дл–8,2 ти дл
для
7
чат
4 12 4 п
д
Не x+y
а т и л я печ д л я пе п еча
ти Не
д
для
Н ати чат дл
е ч ат и
д л я е д л
я п еча Не
я2)п –8,6; –9,5; –17,2
Н е сандарының т и Н
әрқайсысын т
өзара
а и тең емес л
екі
д теріс
Не санның ч атиқосындысы д я пе
түрінде
л жазыңдар. для п п еча Н
п е Н е т и Н е а ти д л я
д л я ч а п е ч Н е и
п ечати е для теңдікитура болатындай Н е т и л я печ
378. Жұлдызшаның
для Н
орнына
чат еча санды жазыңдар: д
и Не ти я пе ля п  Не ати
т 5
и  л я печ
ля
1)д(–15)+(–*)=–23; Н 3) (–8,4)+(–*)=–10;чат и 5)пе ч−а1  + (−*)Н=е − д2;
ати Не ти я пе я  18  ати
т и л я печ
Н ат и ча д
для печ я п е 3  Не ти
чати Не
я п еча
п е Н − т и
+ − = − л
2) (–3,25)+(–*)=–4;
для ати
Н4) (–*)+(–99,9)=–100; 6)  еча 2 ( *) 3
Не
. д
еча
ти Не а т и л я печ д л я п 4  еча
ти
яп Н ати чат е дл
еч ати 379. Жердің Н е дл солтүстік а т и л я печ д л я пе мекеніндеНең еча
ти
п е ч жарты дшарындағы Оймякон е елді и я п
яп Не болды.чаБірақ ти Н ат дл
ч ати төменгі
Н е длтемпература т и –71°С
я пе печ
«Восток» ястанциясындағы
л Не чат
яп е полярлық я зерттеулерп еч а ед л
нәтижесінде
Н тЖер
и Н е
шарындағы д ең
а т и төменгі для пе
дл печ
а еч «Восток» Не
п е чати Не
температура одан
ч а тида 18,2°С-қа д л я төмен екені анықталды.
а
д станциясының для зерттеуі бойынша чат
Жер шарындағы еча
анықталған ең
Не
е чати төменгі Нетемпература а ти неше градус? л я пе д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч Н ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е А (–3) нүктесі Н ч а ти
Не 380. Координаталық Н түзу бойыншаи солға дл қарай е
бірінші
яп
ти
еча 2 бірлік кесіндіге, чат
ти л я претте д л я пе екінші ретте Не 4 бірлік
е ч и
аткесіндіге Н е дл
жылжытыл- ати
Не
д ды.чаАтинүктесінің Не соңғы чкоординатасын
ати яп
длтабыңдар. я печ
п е Н е и д л
ат Не ати
е дл
Н381*. ат и Н е
ч е
п бойынша желтоқсан Н е ати д л
я пе
Есепшотта көрсетілген айында пайдаланған
Не
еча
ти длэлектр для 6880итг төлеу керек. печБірақ үй иесі ати
Н е а
энергиясы
т и Н е үшін ч а т е д л я қаңтар
л я печ
печ осы соманыңд70%-ін е ғана төледі Н және осы ати д
ати айында
для ля п печ соңғы айда Не1512 тг чати
печ е
Н қарыз чболды. т и Н е т и
а айыныңНсоңында ед л я пе
и п е а
Үй иесі қаңтар
я печ
банкке
а ти
неше теңге
е для
я пе
ч Н ти
я пе Не
қарыз болды?
т и Не а ти д л я п еча
ти Не
п е чати 382. 2.41-суреттегі
е для и EBC Н е
бұрышының т и градус- л я п п еча
ти
л еча 50°. Ол ABC пебұрышының Не ти дл
тық өлшемі
ч ати п а
п е Н е д
40%-індей. и
тDBE Н
бұрышые EBC и
ат бұры- Не дл я печ
для пе ч а
яп е ч
чат и д л я
ти для 30%-ке е дл бұрышының Не
я пе
шынан кем. ABD
е дл
я Н
градустық еөлшемін
п ч а т и табыңдар. печ а т
Н е д
печ е дл Не ти ля п2.41-сурет е
е д л я Н
п е ч ат и
Н ати е дл
я для С и еч Н
я печ Н т и Не а т д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
л я пе383. Жұлдызшалардың Не атиорындарына Не теңдік чатитура болатындай для сандарды я
Не
д
а титауып жазыңдар: л яп е ч
для Не ч+а2ти еча* + 9 е1 дл *  ати* + 6 дл
Не п е   п Н
; Не
и *  1  3 2 *я
е чат1) − +  −е д л=я− ; 3) − +е д −л  = − и ; 5) − +  −я печ= −
п 2 Н *  6 ати Н
*  4  еча36 т л
* д 5 
для
15
Не т и я печ л яп Не ч ати Не
д
е ч а д л е д я п е
п е 2 Н * ч+а*т и * едл3 
для 1  Н2  *п+еч*ати  2 7+*
Не 2)
а т и− +  −  = л−я ; 4) − +  − дл=я−пе ; 6) − Н+  −  = е−чати . Не
п еч 4  *Не д 20 ти *  Не7  21 ати 4  д*ля п 28
дл я ча еч Не ти
я е
п Өрнектің мәнін Н е табыңдар: т и Н а ти д л я
д л
384. ч а п е ч Н е и
Не пе для5 ат
п ечати2 е для 5  и2   Н е  3ти   л я2 печ
Н 
для 1)  −1 и + ( −3, 6) +  −2 пе+чат−   ; 2)  − я +пе ч−а + −7, 6Н+ед−2   . ати
и Не ечат5  для 6  3   е  дл8  4     5 п  еч
л я п Н е а т и Н ч ати е д ля
ати Не
д печ я пе Н ати
385. Алғашқыда п ечати бұйымның е для бағасы и a тг Н
болды. е длБұйымның
т и бағасы л я
бірінші печ
печайда 140 теңгеге яп Не ати
чати Не айда 320
е ча титеңгеге, екінші д л я е д л арзандады. Бұйымның
я печ
п е Н т и л
для
бағасы екі рет арзандаған Н соңатинеше теңге болды? ча Не
д
еча
ти
яп Н ати чат32 кг қантты дл
386. Табақшалы
а т и
таразымен
л я печ
кіртастарды пайдаланбай,
д л я пе Не
еча
ти
п массалары е ч 20 кг, 10 кгд және 2 кг болатын е үш бөлікке и қалайша я п
ати е дл болады?
бөлуге и печ я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
п е чати 387. Сүңгуір Не қайық
е ч а ти 270 м тереңдікте д л я пе жүзіп жүрді е д ляде, жүзу деңгейін я печ
а
д для өзгертті,
–42 еметрге сонан соңптағы т
еча да –27 метрге еча
өзгертті. Сүңгуір Не
е чати Н а ти тереңдікте л яжүзді? д ля п еч
для
п қайық неше
л я пе ч
метр Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
еарақашықтығы Н ч а ти
Не Аңшы иті қоянды Н көрді. и
Олардың алғашқы дл қоян- е
ля п
388*. и
чатрет чат Не бірақ қоян
ти ның
л я пе15 секіру ұзындығына
д л я пе тең еді, е ч ати итті көріп Н е дқаша ти
д
Не жөнелді. тиИт 2 рет Не секіргенчауақытта ти қоян
п
для3 рет секіреді. Иттің я п
3 еча
ча п е Н е и д л
ати пе ұзындығы қоянның для ат Не рет чати
для
секіру е 7 секіру ұзындығына
и я печ тең. Ит неше е
Несекіргенде ч и Н
ат қоянға жетеді? печ а т е д л
и д ля п
п е Н а т е
еча
ти для для еч Н ати
Не а т и Не ч а ти е д ля п л я печ
ати
389. Амалдарды печ орындаңдар:для пе Н ати Не
д
ати
Н ч ат и е ч а е д л я
  ля пе 1  2 я п Н 3 ати ед
п ечати 1)Не д 17, 65 − 9 ти· 2, 05 − 3Н е ·дл : 2, 9; а2)
,9 т и

 3, 86 + 4 л
 я
: 2п,е1ч+ 10, 2 : 8 1  ·Н0, 3. п еча
ти
я а ч  д 
дл я
 
печ 4  5  пе   Не25  ти 2
Не
ти
л еча ең терең көлл–я Байкал печ Не ти Ыстық- дл
ч ати390. Дүниежүзіндегі ля п д көлі. Оның еча
тереңдігі
п Не а
п е е д
Н – 952 чматтерең. и Н е ат и дл я печ
для көлден ч
Ақпараттық-коммуникациялық
яп е Н е технология
и д л я
ти көздеріндпайдаланып, я пе е дл
чат Не
п еча е л Ыстықкөлдің
Н тереңдігін
и тауып,л я пе оны жазып еч
е дл
я алыңдар.
Н
Байкалп е ч т и
а көлінің тереңдігін п
а т
ечесептеп табыңдар. Н е д
е д л я Н
п е ч ат и
Н ати я
е дл түйіні. для еч Н
я печ Тақырыптың Н т и Не а ти д ля п п
Не
д л Теріс
и рационал п еч а
сандарды қосу. ля пе ч Н е
ч ати е для
ча т дл я д п е Н
л я пе Екі теріс Несанның чқосындысы ати Немодулі қосылғыштардың
чати для модуль- я
Не
д
атиқосындысына л
е
я птең – теріс сан. д л я п е Н е
дерінің
для Мысалы, Не чат= и еча е дл дл
е чат и –9,3 +
для
(–7,5) –16,8.
е дл я
я п еча
д
печ+ |–7,5| = |–16,8|. я пе ти
|–9,3| д
Не ча т и
Не а т и 5 л я5 печ д л я пе п еча
ти Не
п
375. е ч 1) − 17 ; 4) д
е− 12 ; ати381. 3576 Н е тг. т и л я
дл я Н еч а д
Не 8 печ
ля п17 Не ти
еча
6
е ч ати д л я 5 е д 19 я п Н
л я
382. п ∠ABD = 40 Н е
ч а ти
383. 1) − Н ; 3) − е;ч 6)ти−
а . е д л
и
д пе п Н ат
6
е для36 28
печ
для 1) –8,5; ат 18 рет секіргенде. еча
3
и Не
384.
ти
2) − 11 ; печ388.
ля п Не ати
п е ч а 8
е д л я
Н е д
т и л я печ
Не389. 1) 5,4; ч а ти2) 1,5. д л я пе е д л печ
ати
ти 1)НеКешедля ауаныңи температурасы Н чати болды. Бүгін я печа
пе–7°С Не
д
ти
еча е ч а т д л я е д л
я п еча
п е Н чат и дл
Н ати
термометрдің көрсетуі +4°С-қа өзгерді. Бүгін термометр
ати для
еградусты печ я пе Не ти
п еч неше Н
е ч ат и
көрсетті?
д л я е д л
я п еча
п Несанына +3часанын; ти –8 Н т и дл
длясанын қосыңдар. еча
2) Координаталық түзуде –5 са-
ати нынаНе+10 т и я пе мәндерін для п Не чат
е ч ч а Қосындылардың
л я пе
яп табыңдар. ля пе Н ед т и Н е а т и д л
д таңдап алыңдар. ча еч Не
п е чати ЖауаптарынНе ч ати д л я пе е д ля п печ
а
д A. –4;
для B. 2; C. 8; чат
D. –2. еча Не
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 2.9. Н
Таңбалары и
әртүрлі рационал дл сандарды қосу яп е
ати чат
д Не п печ
Не Таңбалары
ч а ти әртүрлі, е ч ати
модульдері теңеемес для екі санның и қосындысын
д л я
ати для үйренейік.
табуды для печ ати
Не а и
т Таңертең ауаның Н е
ч а ти
е д л я
л я печ
ч
1-мысал.
пе п е температурасы Н –3°С ати
болды, ал түсте д +4°С-
ти для для печ Не градусчати
еча қа
Н е өзгерді (4°С-қа
т и Н е
жоғарылады). Түсте
а т и ауаның
д л я
температурасы неше пе
и болды? я печа я печ Не ати е для
печ
а т дл Не
д л
ти табу үшін пе санына (+4) санынпечати
ля(–3)
ч Н
Не Түстегічаауаның ти температурасын ч а д я
а ти қосу керек. л я пе д л я пе Н е
е чати Н е дл ти
я пе
ч д
Не2.42-суреттегі т и Ненүктесі чоң атибағытта 4е бірлік д ля п
я п еча
а A(–3) пе кесіндіге жылжы- дл
печ для
Н
еча
ти Не
п е чати ғанда еқосындының для и
мәнінНкескіндейтін
е т и B (1) нүктесі л я п
алынады. п еча
ти
я Н т а д я
ч ати ля п для+ 4 п еча Не а
п е Н е д
для ч а
яп е ч
B Н
е и д л я
ти я пе A
е дл
чат Не
е дл
я Н
п е ч т и
а4 – 3 – 2 – 1 печ0 а т
1 Н е 3д
ати
– 5
я –
дл я 2 4
еч
5
Н
печ е дл Не 2.42-сурет ти ля п е
е д л я Н
п е ч а т и
Н ати Демек, я еч Н
печ Н
ля
е д–3+(+4)=1 т и немесеН–3+4=1.е дл а ти д ля п п
д л я ч а
етемпературасы е ч
пболды Н е ти для
Не т и Түсте ауаның я п +1°С
д л я (2.43-сурет). е ч а Н е
ча дл Не1 санының п
л я пе ҚосындыныңНе мәні атиболатын чати таңбасы для я
Не
д
ати
қосылғыш 4-тің л яп е ч
таңбасындай, ал модулі
д л п е
я –3 пен 4-тің Н е
для модульдерінің Не айырмасына чати тең: еча е дл дл
ечат и
д ля е дл я
я п еча
п е
Н |4| – |–3|
|1| =1; Н
ти 4 – 3 = 1, |4| > п|–3|. чат и д л
для а= Не
Не а т и л я печ д л я е п еча
ти Не
д
п е ч Қосындының е д таңбасы модулі Н е үлкен и
санның я
Не таңбасындай. печ я пе Не ти
е ча т и
д л я е д л
я п еча Не
я п 2-мысал. Н е
Түсте ауаның ти Н
температурасы а т
+3°С и бол- д л
дл печ
а еч Не 2.43-сурет ти
Не ды, алчакешке ти –5°С-қа д л яөзгерді (5°С-қа төмендеді).
е д ля п Кешке п еча Н
я е
п температурасы Н е т и Н а ти д л я
л
ауаның
д неше ч а градус болды? п е ч Н е и
Не пе для (+3)+(–5) ат
п ечати ауаның етемпературасын
Кешкі для и табу Н е үшін т и қосындысының л я печ
и е дл табуаткерек.
Нмәнін и я пе ля п Не ати
п е ч е д л Н е д
т и л я печ
Координаталық Н түзудегі ат и
(+3)+(–5) қосындысының ча мәні D нүктесінің
д
ати для печ я пе Не ати
Не
координатасына ч а ти тең, D(–2) д л я (2.44-сурет). е д л печ
чати Не а ти л я печ –5 д л я пе п еча
ти
для
DН ати ча Не
д
еча
ти
– 5 пе –ч4 –3 –Н 2 е д– 1 0 и 1 2Не 3 4 ти 5 дл я
я чат ча
еч ати Н е дл а т и л я пе2.44-сурет д л я пе Не
еча
ти
яп е ч Н
Демек, 3+(–5)=–2 п е ч а т
немесе е д л я
3–5=–2. Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
для а
печ болды (2.45-сурет). еч Не
п е чати Кешкі Не ауаныңчатемпературасы ти д л я–2°С е д ля п печ
а
д –2 санының для модулі –5 және 3 чат
сандарының модульдерінің еча Не
е чати айырмасына Не тең: чати л я пе д ля п еч
для
п
л я пе Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е|. Н ч ати
Не |
– 2 | = 2,Н |
– 5 | –|3 | = 5 –и 3 = 2, |
– 5 |
дл > |3 яп е
ати чат
ти ля печ д л я пе Не
д Не п печ
Не–2 санының ч а ти таңбасы модуліе ч ати үлкен Нсанның е для –5-тің
и д л я
пе п ат Не
таңбасындай.
Не а т и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
пе ч пе Н ати д
ти для для печ қосу Не ати
еча Н е
Таңбалары и
әртүрлі,
т Н е
модульдері тең
ат и емес екі л
санды
д я я печ
ати үшін:е для п для
Н ати Не
д
ати
печ Н е т и л я печ печ
Н
1) үлкен модульден а т и кіші модульді ч а
азайту керек; е д л я
д
п ечати 2) шыққан е для санның и
алдына
Н е длмодулі
т
үлкен
и қосылғыштың
л я печ п еча
ти
таңбасын қоюпекерек. ч пе Не ти Не
е чати для е для я п еча 2.45-сурет еча
ти
л
ти Таңбалары
а
печәртүрлі, модульдері печ тең емес Не сандар-чати Не
дл
ч ады ляалдымен для п е а
п е қосқанда Н е д
ти қосындының Н е ат
таңбасыи анықталып, дл я сонан соң печ
для ч а
ти
модульдерінің я пе
айырмасы табылады.
е длқысқаша:
чат Не
п еча е дл1) 9+(–5)=+(9–5)=4, Н и л я пе еч
е дл
я Мысалы: Н
п е ч а т и
п еч а т 9+(–5)=9–5=4;
Н е д
ати 2) (–10)+7=–(10–7)=–3, я қысқаша: я
дл –10+7=–3; еч Н
е д л я Н
п е ч а т и
Н ати  2  ля 1 2 1  1 я еч Н
печ 3)  −3 5Не+д3 = −  3а5ти− 3  = −3Н15 е д.л а ти д ля п п
д л я еч пе ч Н е ти для
Не т и я п д л я е ч а Н е
ча дл Не п
л я пе Қарама-қарсы Не сандардың ати қосындысы чатитең. для я
Не
д
д л я е
нөлге
п Н е
ч
пе Мысалы, (–14,9) д Не ти я п
для Таңбалар Не чати
+(+14,9)=0.
еча е дл дл
ечат и ережесін для пайдаланып, дл
жақшамен
е
я жазылған қосылғыштар-
я п еча
п Н е ти Н и
чатжазуға болады. д л
для(оң сандарды
ды және теріс
печ
асандарды) жақшасыз
я пе Не ти д
Не ча
Мысалы,т и
д л я
(–8,5)+(+2,5)+(–3,7)=–8,5+2,5–3,7. е д л п еча Не
п е е Н т и дл я
для Егер қосылғыштардың Н чати қарама-қарсы
пеішінде еча
я псандар бар болса,Не олардың ти
Не ч ат и
қосындысы
я п е нөлге тең Н еболатындықтан,
т и оларды
Н үстінен
а тсызықтармен
и д л я
сызуға
е дл ча еч Не ти
болады.
Н ч ати д л я пе е д ля п п еча Н
я п е Н е 1 7 а11 ти 4 1Н 11 ати д л я
д л 7 4 ч е ч Н е и
Не Мысалы, чати− 9 + 5 −е6д+ля9 + 30 и
пе = − + дл =я1.п печ
ат
п е Н 5 6 Н е
30 т и д л я
для печ
и Не ча т и
д л я е д ля п печ
п е
1. Таңбалары әртүрлі сандардые қосу и
ережесін Н
тұжырымдаңдар. т и л я
ля санның модуліНүлкен болса,
2.дТеріс чатқосынды теріс сан яба, ча оң сан ба?Не д
пеәлде ати
ати Не ч а ти л я пе д л печ
чати Не
391. Қосындыны ттабыңдар
и (а уяыпезчаш а): я пе Не ати
т и л я печ
1) 40+(–8); для 2) – Н7+5; ти
а3) –250+120; ча
4) 1000+(–1500); Не
д
еча
ти
32+(–16); е ч е
–19+8; д –640+800; Н е и
200+(–700); я
яп Н ати еча
т дл
еч ати Н65+(–35); е дл
а т и –56+26; л я печ –300+190; д л я п800+(–1000). Не
еча
ти
яп Не Апечат
и Н чат дл
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
392. Есептеңдер: Н т и а д
для а
печ1,5–2; еч Не
п е чат и Не
1) –8+5,6; ч а и –0,8+3; ля3)
т2) д е д ля п
4) –5+4,9; печ
а
е чати
–9+4,3; Не а ти
–0,5+1; п1,7–4;
л я е д ля п
–6–5,6;
еч
для
п –10+7,2; л я
пе ч –0,4+2; Н е д 1,9–5;а т и е
Н –7+6,3. ч а ти е д ля п
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 393. Есептеңдер: Н и дл п е
ати чат Не для
ти печ я5пе 4 ати е
д л я 7 д л
и 1 ; Не4) − +еча; ти 7)
5 1
− для;
п е ч Н
5 2 чати
Не 1) ч−а2т+ е 10)
и − + ;для пе
пе 7п7 Н 12 ат 6 Н3е
ати для
8 для 12
печ ати
Не а и
т 1 Н е
ч ат и 7 е д
11 л я
3 4 л я печ
ч
2) п−е1 + 2 ; 5) −для+ п ;
5 7е Н− ати ед
еча
ти
е для 9 Н е т и
8)
15 15
;
л я печ 11) − 4 + 5Н; печ
ати
Н а т и 8 8 ч а е д л я
еч пе Н ати 1 1 Не д
ати ля −п4 + 3 1 ; 6) Н−е1дл+я1; и9) 5 − 1 ; я п еч12) ати
печ Не д3) а т и ч а т е д л − + .
л я печ
печ 2 6 я пе 16 16 Н ати 2 8 Не д
п ечати е для и Н е дл
т и л я печ п еча
ти
я Н а т ч а
е орындап,Неқосылғыштар д дл я
печ ля п еча
ти х пенНеy-тің
чати для ти
394. Координаталық түзуде дқосуды
я п еча
л мәндерін еча
табыңдар (2.46-сурет). печ Не ти дл
ч ати ля п
1)еАднүктесінің координатасына для сәйкес санға х-тія п еча
қосқанда қосындыНе а
п е Н нүктесінің и
ткоординатасына Н е и
атболады. Не дл печ
для В е ч а
яп е ч
тең ат и д л я
ти
еча ля п
2)НDе днүктесінің координатасына
Н е дл и
сәйкес санға y-ті печ
яқосқанда
Не
қосынды я печ
я п т и а т д л
е дл ча еч е ти дл
ч ати С нүктесінің
д л я пе кооординатасына е д ля птең болады. Н п еча Не
е я е
для
п Не
е ч ати Н +x
п е чати Н е дл т и д ля п
Н е ати я п D дл
я еч а Н е
я печ Н е дл А
т и Не а ти
B C
д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
л я пе Не ати Не чат+yи для я
Не
д
пе ч е д 2.46-сурет
Не ти я п
для 395. Кестені Нтолтырыңдар:
п е чати п еча Н е дл ти дл
Не чат и
п е е Н ат и л я
для Н ати1 печ ед
Не а т и a 0,35 л я печ −3 96 для–81,7 –46,8Н еча
ти Не
д
для Н ати
7
чат дл
е ча т и
д л я е д л
я п еча Не
я п Н е 1 т и Н ат и д л
дл b –0,35 3ча –18 6 еч 51 Не ти
Не a+b пе для ат
и е дл Қосуды ти орындаңдар: я пе ля п Не ати
Н396.
т и л я печ
ля Н чат2 и ч1а д
ати Не д 1) 9 + ат−1 и 1  ; я4)пе−4 + 3, 4; е дл7) я п4е + (−3); Не ати
п е ч е д л Н т и л я печ
 2 Н 5
ат и 2 ча д
для печ я п2е Не ати
чати Не 
ч а ти5  л я 3 д л печ
2) я8 п+е −2  ; Не д 5) −9, 75т+ Н е 8) 7 + ( −
т9и); л я
дл а и 4 2 ; ча Не
д
еча
ти Не  ат7и л я печ д л я3пе п еча
ти
еч е д Н е и я
е д5 ля+п −6 2  ; Н 6) −6,п5еч+а3 ти1 ; 5
9) 2 я п+е(ч−а6).
т
Не
дл
ти
еч ати
Н
3)
а т и л я д л п еча
п печ 3  Не
д 2 Н е 4 и дл я
я ати чат
ч ати 397. Өрнектің Н е дл мәнін
т и табыңдар:ля печ л я пе Не чат
яп е
3ля печ1 
а
Н е д 1  а5ти д
Не 1  ч5ати д л я пе
1)Не1 д +  −  ; ч ;
+ п е−8 7) 2 л+я п−4 е ; Не
чати
4) 5 я а
п е 4  2 ча ти д2л  6  е 3 д  6  я печ
д я
е2д+л − 1  ;а ти 1  печ5ат 1  печ1а Не
е чати 2) Н 5) +
л я −7  ; 8) 1 е д+ля −5 ; еч
 ля п
п 5  я пе ч 4 д
для 9 л
 3  Н е3  9 а т и Н12  6чати е д
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч Н ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 3ати 1  Н и е
3чат  1  е дл 2 ти 1 
+  −9  . Не дл
яп
ти 3)
л я п4еч +  −  ; д 6)
л я п3е +  −9  ; Н 9) 3 печа ати
Не
д 8 ти 4 
а Не 8 ати 2 
ч е для 15  и 3  л я печ
пе ч пе Н т д
ати для для өзгерісі еча
п+5,8 Не ати
398.Не Фирманың ат и ақша Н е
есебінің ч ат и бірінші
е
айда
д л я млн. тг, екінші
л я печ
ч
пе млн. тг, ал үшінші е
п айда +0,6Н млн. тг болды. ати д
ти айда
для
–3,1 для печ Фирманың Не ати
еча е
Нүш айдағы т и
ақша Н е
есебінің өзгерісі а ти неше теңге? д л я Фирма зиян шеккен я печ
ати ля п пайда тапқанНба? для
Н ати Не
д
ати
печ
бе, дәлде
е е т и л я печ печ
д
ечати 399. Теңдеуді е для шешіңдер: е для и я печ еча
ти
1) |m+8| = п2; еч 2) |m–9| = 5; л3) е
я п|15+n| = 3. Не ти дл
чат и : ля|m+4| =ти1. ед еча Не ти
я п е Ү лНгеі д Н а т и д л я п
я п еча
л еча m+4 = –1. ля печ Не ти дл
ля п еча Не
m+4 = 1 немесе
ч ати д п а
е
п е
m = Н1 – 4, д
тиm = –1 Н е
– 4, ат и дл я печ
для ти m = – 3,для пе
ч а п е ч
–5; Н
е
чат и д л я
m = – 5. е дляЖауабы: Не
я пе
–3.
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
печ е дл Не B ти ля п е
е д л я Н
п е ч а т и
Н ати я
е д(л ) теңдік для еч Н
я печ бос орынға
400.
Н т и
тура болатындай
Не а
санды
ти қойыңдар:
д ля п п
Не
д л 1) и +(–10)=–6; п
а
еч 4) +(–2,8)=5; я
ч
пе 7) –3,2+ Н =1,9; чати е е для
л я пе 2) –7,5+ Не=–4; еча5) ти –3,4+ Не =–8; печ8) ати +(–5,6)=–4,2; для я
Не
д
ати +(–5,1)=–7; л я п 6) +(–1,75)=–3; д л я 9) 8,3+ Н е
пе ч
3) д Не ти
=–1,9. я п
Не 401. Қосындыны п е п Н ти Не
е чат и
для
табыңдар: е дл я
я п еча
п е Н ат и л
для Н ати печ Не
д
Не а т и4 л я печ  д л
1 я
 еча
ти Не
д
е ч− + + − е д 7+Н е и я п

для
п
1) 6 3 ( Н 1 , 2 ); ати 4)  −2  + п(−е3ч,а8т); Не
дл
Не ат5и
л я печ  5для еча
ти Не
л я Н ти
ча 5) −4, 25 + 2 + я−п3еч ; а д
Н
1
е д 2) 2 а+ти(−5) + 1, 75; я пе л Не чати Н
е ч д л е д  я п е
л я п4 Н е а т и Н  4  чати е д л
д пе ч яп е Н ат и
Не ч7ат+и 8 + (−2, 65 дл я  1  дл
е печ
− п е Н е и Н т и д л я
чат 6 +  −4 2  + 1, 5я. печа
3 );
и
для 20 и
3) 6)
Не ати
Не ча т д л я пе   дл
е печ
ати 402. НеФутбол чаойынының ти я пе
нәтижесі
л команданың д л я пе қарсыластарының печ
ати
қақпасына я ұрған доп Н саны мен ат (+) өз қақпаларына ча өткізіп алған ед
чати Н
допе длсанының а ти(–) айырмасымен л я печ есептеледі. Кестені д л я пе толтырып,Нойын печати
пе ч д Не ти я
для Не чати еча е дл
т и нәтижесін
е анықтаңдар. п е п Н ти
еч а Н
е ч ат и
д ля е дл я
я п еча
яп е Н т и дл
Н ати
Матчтар еча нәтижесі
еч ати Н е дл аттары
Команда
а т и л я печ д л я пОйын Не
еча
ти
п е ч Ід ІІ е и я п
ати е дл и печ+1 я пе Не ат
яп е ч Н
Комета
п е ч а т +4
е
–2д л я +2
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
п е чати Нептун Не ч а ти –2 +2 я пе+3
д л
–1
а
д Космосе для –2чат еча Не
0 +1 +2
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 403. Табақшалы ти Н
таразыменчакіртастарды ти л
дпайдаланбай, үш рет лөлшеп, яп е
ти ечакг жармадан 2лкг
п16 е
я пжарманы Не атиалуға болады? ед
л я д қалайша е
бөліп
п ч Н ати
Не
д
ч п е Н и д
ати я пе длятарих и ат
печ оқулықтарын Не ати
е дл Оқушы
Н404. а т и география, Н е
ч ат және математика д л я я печ
сатып
ч п е е
Н а тг, тарих ати одан 145 д л
ти я пе География еоқулығының
алды.
длзан, для бағасы
печ Не тг ар-чати
еча Н е и Н а ти д л я пе
ал ат
ечтеңге
математика оқулығы
печ
тарихтан
Не
250 тг қымбат.
ти
Барлық
для
кітап
т и я п д л я е ч а Н е ати
печ
а дл
неше тұрады?
Не
Мұндағы
ти
а = 800 тг деп
ля п
алып, есепті өрнек
печ
Не құрастырып а т и ч а е д л я
печ шығарыңдар. пе Н ати Не
д
ти
печ пеауданы 1960Неж. 68 000чакм ти 2 болды. дл
чати
405. Араля теңізінің
дл
сулы бетінің
для е Не1961 ти
я п е Н е
жылдан бастап
т и Арал Н е
теңізі құрғайа т и бастады. л
2003
д я п ж. Арал теңізінің я п еча
л ча еч Не 2014 ж.чатағы ти да –10700 дл
ч ати сулы л я пе
бетінің ауданы – 50 д ля00п км2-ге өзгерсе,
0 п е Не а
п е е д
Н 2-ге өзгерді. ти 2003 ж, е
Н 2014 ж. чАрал и
ат теңізінің л я
дсулы печ
для км ч а
яп е Н е бетініңи ауданын д л я
чат Не
п еча е дл табыңдар.
есептеп Н и л я пе еч
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
печ C е дл Не ти ля п е
е д л я Н
п е ч ат и
Н ати е дл
я для еч Н
я печ 406. Есептеңдер: Н т и Не а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
л я пе Н+е  − 4  +  ч−ат9и ; Не3) − 5, 9 + ч−а3ти1 + 1 3  е для п я
Не
д
а ти
1)1) 0, 25   е
 д5ля п  20 
  3)
д л я пе 4 20  Н
;
е чат2)и 1 дл я 1  е
я
дл  1 2 я п еча
п е Н  ечат  . и л
для
2) − 02 Н
, + + −
 8 ч; ати 4)4) 6, 7 + 2 − 9
Не
д
ти д
Не а т и 6  я15
л пе д л я п3 5
п еча Не
для Н ати чат е дл
Не 407. Жұлдызшаларды
а т и л я печ д л я петаңбасыменНауыстырыңдар: п еча
ти Не
п е ч е д тиісті
и
«+» немесеН е «–» т и л я
е
ти + (*5,9)=–2,5;
1)ча*8,4 д л 4) *10 е+д(*10)=0 ;
я п еча Н
Не 2) ати + (*9)=–5,8;
ч*3,2 для 5) *6 +Не для
(*1,3)=–7,3; печ
п е Н е и т и д л я
и Не а 1ти  3  л я пе 1 д ля п2 печ
3) п е
* ч
5 + * 2 =е −д8 , 25 ; и6) * 2 +Н е( *3 ) = . т и л я
2 и 4  Н
для   чат ча д
ати Не я пе
3 я3пе Не ати
п е ч а т
е д л Н е д л
т и л я печ
Н ат и ча д
чати Не Теңдеуді
408.
е ч а и
тшешіңдер: д л я е д л
я печ
п е Н т и л
для Н чати еча Не
д
ти
еча
ти Не 1) − x −ч9а,т3и = 1, 8 − −3,д2ля; пе 3) 6, 5 − x = е−8д,л6я −п 5 ; п еча
Н ати чат
еча
ти
п 2) x + п3е, 2 ч = 1, 6 − −7 е; д 4) − 7 , 5 − 1 , 8 Н е
+ x = 9 , 6 − и2 . я п
я Н ати чат дл
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н
д л
е Түсте +4°С-қа т и л я печ
409. Таңертең ауаның Н
температурасы и
+8°С
т болды. а өзгерді. д
дляауаныңи температурасы ча я пе
ч
өзгерсе,Нтүн
е
п е чати Не
Кешке
е ч а т д л я петүске қарағанда е д л–3°С-қа
я печ
а
д ортасында для тағыида –2°С-қа өзгерді. чат Түн ортасындая ауаның еча темпера- Не
е чати Не нешечградус а т л я пе д л п еч
для
п турасы
л я пе болды?
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Жеке кәсіпкер Н
тапқан 8 0 00 и
000 тг пайдасының
дл 3%-ін салық үшін е
ля п
410. ат
ати печ Не
ти төледі
л я печ және 130 000 д л я теңгені қамқорлық ч
қорына
е ати салды. Н е дЖеке ати
д Не пайдасының п печ
Не кәсіпкердің ч ати тапқан е ч ати неше Н теңгесі
е для қалды? и д л я
пе п ат Не
Не а т и Н е
ч а т и
е д л я
л я печ
ч е үй салуН үшін, пүй ти д
ти 411*. Құны для
пе 15 000 000 тг дтұратын ля п ечаиесі банктен Не үй ати
еча е
Нқұныныңча40%-іне т и Н е
тең ақша еалды. ат и Үй иесі д л я
банктен алған ақшасын я печ
ч е л
ати пе ля пиесі банкке қанша Н ати ед ати
печ
5%-тік
е для өсіммен төлейді.
Н е дҮй
т и л я печ төледі? Н
ақша
печ
д
ти
я п 412. x-ті Н табыңдар: а т и Н ч ат д л я п
чати для17, 2 4еxдля3, 6 еча Не ти
я п е 4
Н е
, 3
т и Н = а т и 1 , 5
=д л3яx п
я п еча
л 1) =
5, 6 л8яxпе
; а
ч 3) 5 печ
; 5) Н е ;
8 печати Не
дл
ч ати дл4я, 5 2 а
п е Н е д
для пе ч а п е ч
3 Н
1 е ат и д л я
ти 1, 9xе дл5я, 7 , 4е дл5я,1 4 ля печ Не
п еч а 20Н и еч
т ля п
я Н = ; еча т и = ; еч а 3 д
=е .
е дл
2) 4) п 6) Н т и д
ати 5 , 2 3 , 9
я п 13, 2 д3лx я 5x 3 еч а Н е
е д л я Н
п е ч ат и
Н ати я
е дл түйіні. для еч Н
я печ Тақырыптың Н т и Не а ти д ля п п
Не
д л
и
Таңбалары әртүрлі п
а
еч рационал сандарды я
ч
пе қосу. Н е
яп еча Не Не ати для
п
л ати чсанның я
Не
д Таңбалары
ати
әртүрлі
л яп е ч
модульдері тең емес
д л екі
я п е Н е
қосындысын
е ати
чтабу Н е дл
ч
пе үлкен модульден д Не азайтып, и п
я алды-
үшін,
дляна модулі Не кіші
ати
модульді
чтаңбасын еча
тшыққан е дл
санның
дл
е чат и үлкен санның
для
қою
е дл я
керек.
я п еча
п Н е ти Н чат и л
для Мысалы, еча ед
Не а т и 5 + (–9,4)
л я пқосындысының мәнін
д л я петабайық. Н п еча
ти Не
д
для Н
|–9,4|>|5| . ати чат дл
е
Демек, ч а т и
қосындының д л я мәні теріс сан. е д л
я п еча Не
Не ч ати
5 + (–9,4)
д л я пе = –4,4. е д ля п п еча Н
для +3,3 млн. Н чат3) 2; 5) –3. еча д
и Не
398.
ти
тг. 401. 1) е–5;
я11п ля п Не ати
т и л я печ
406. 1) –1; 2) –8,1; Н − . 408.
ат и 1) –7,9; 7,9. 2) ча
шешімі жоқ. д
для
4 )
ати Не и 30 печ я пе Не ати
4) –1,9; п е ча
1,9. т 410. 7630 е д л
000я тг. 411. 6300 е
000
Н
д лтг. т и л я печ
чати е дл2) 4; 4)ат1,1; и 6) 0,5. для пе я пе Не ати
Н
412.
п е ч е Н е д л
т и л я печ
д
еча
ти
Тапсырма. я п Тиімді тәсілмен Н есептеңдер: ати чат дл
еча
ти
п 1) ч
(–4,6)+(+2)+(–3,4)+(+4);
е д е и я п
ля п Не чати
Н чат дл
ати  е 1д  2  ати 3   1  ля пе я пе Не ат
яп е ч Н
2)  +  +  −печ  +  +2  +  −е д  . Н е д л
т и л я печ
 4 для  3  4   3 Н ча т и еч а д
ля п Не
п е чати Не
е ч ати д л я пе е д я печ
а
ля 1-тәсіл. п
Қосылғыштарды тізбектеп
Н е қосып, и
қосындыны Н
табыңдар. т и д л
д для чат еча е
е чати 2-тәсіл. НеҚосындының а я пе
тимәні бүтін сандлболатындай, қосылғыштарды
д ля пекі-екіден топ- Н еч
для
п тап қосуды орындаңдар.
л я пе ч
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е қасиеттеріН ч ати
Не 2.10. Н Рационал и
сандарды дл
қосудың яп е
ати чат
д
Не Қосудың ти ауыстырымдылықНе и
атжәне
п
для қасиеттері я еча
псан-
ч а пе ч терімділік
Н е и рационал д л
для қосуда
дарды да орындалады.е и я печ печ
Не ч а т и Н
ти пе для
п Н ати Не
д
ати
еча е дІ.ляҚосудыңи ауыстырымдылық Н е т қасиеті.
и л я печ печ
печ Н е д
Қосылғыштардың а т и Н е
орындарын ч ат и
ауыстырғаннан е д л я қосындының мәніл я печ
д
ечати для
өзгермейді.
е е для и я печ еча
ти
чати я пе
длкелген для еча Не ти
я п е Н е
Кез a
т и және b Н е
рационал т и
сандары
а үшін: д л я п
я п еча
п е Н е д
ти е
Н a + b =чbат+ a. и дл я печ
для ч а
яп е Н е и д л я
чат Не
е дл
я Н
Мысалы, 1)
п е ч– т и
а 7 + (+4) = –3; 4пе+ч (–7) = –3;Не а т д
ати ля = 4 + (–7). Не дл я еч Н
л я печ – 7Н+е д (+4)
а т и ч ати е д ля п ля п
е
е д п еч п е Н а т и е д
Н ати 2) – 1,3 +
ля (+2) = 0,7; 2 + для
(–1,3) = 0,7; еч Н
я печ – 1,3Не+ д(+2) = ч2ат+и (–1,3).Не а ти д ля п п
Не
д л
и п е я пе ч Н е
ч ати е для
ча т я
дл терімділік д л п е Н
л я пе Не
ІІ. Қосудың ати Не
қасиеті. чати для я
Не
д
для Екі исанның Не қосындысына чати үшінші санды еча қосу үшін е дбірінші дл
Не а т л я п е
д л я п Н
е ч асанға
ти Не
п еч
екінші сан мене д үшінші санның е
қосындысын
Н қосуға
и болады. л я п
д
ти Не
д
для
Кез келген Н a, b және ати
c рационал сандары чатүшін: дл
е ч а
(a т и
+ b) + c = aд л
+ я (b + c). е д л
я п еча Не
я п Н е ти Н ч ат и д л
дл ча я пе Не ти
Не ч ати д л я пе + (– 7) = – 4 е+дл п еча Н
я п е
Мысалы, (9 Н+ е (– 13)) т и Н (– 7) = а–ти 11; д л я
Не ти 13) + (– 7)) пе для ат
9 е+ча((–
п е для= 9 + (– 20) = – е11.
Н т и л я печ
и для Онда (9и + (– 13)) + (–п7) я п7)). Не ати
Не ч а т д л я е = 9 + ((– 13)е + д л(– печ
для
Қосудың ауыстырымдылық чат және терімділік чақасиеттерін
Не
пайдала-
ати Не
нып, а
қосындыдағыти л я пе
қосылғыштардың д
орындарын л я пе ауыстырып, топтап печ
ати
для алып) Н тәсілмен ат ча д
печ есептеуге болады. я пе Не ати
чати
(жақшаға тиімді
Егер қосындыда
для ауыстырымдылық
бірнеше
Н оң ати
сандар және бірнеше ча теріс сандар
Не
болса
д
еча
ти Не
(қосудың а т и л я печ терімділік қасиеттерін
және д л я пе пайдаланып), п еча
ти
я п топтап, теріс Н сандарды ати чат есептеуге дл
оң сандарды
т и я печ топтап, бөлек-бөлек л я пе Небола- чати
п е а
печ таңбаларыНеәртүрлі д л д
Не ережесін пе
ды. Сонан соң
д л я
сандарды
ч а т и қосу
еч ати пайдаланып, е для
яп Н
чати қосындының Не чати
мәнін тапқан тиімді.
для
пе
е дл печ
ат
я пе я п е Н е т и Н
а 2) + (– 3) = – 5. печ а т и д л я
чати е дл (– 6)
Мысалы,
ти
+ (+ 7) + (– 5) п+еч(+
ля Не а
я п е 1)Н7 + 2 = п е ч
9; а е д л я
Н е д
т и л я печ
д л ля(–5) + (–3) = –14; Н чат и еча д
– е6д+ ля п Не
е чати 2) Н
а ти л я пе д еч
для
п 3) 9 + (–14) л я
ч
пе= –5. Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я Қосудың ауыстырымдылық е д л
чат
1. қасиетінің тұжырымдамасын айтыңдар.
ати терімділік
ти л я печ
2. Қосудың қасиеті
д л я пеәріптермен қалай Не жазылады?
д Не п печ
пе қасиеттерін пайдаланып п Н (апуечыазт ш а ): Не
ати 413. Қосудың
для для есептеңдер ати
Не1) (17 +5) а и
т–12; Н е 2) п19 ч а ти
+ (–6) +21; е д л я 3) 8,2+ (–3) +1,8; л я печ
еч е Н ти д
еча
ти –е д24ля+п (–13) + (–6); Не для – 11 +и (–9) +14; я пе– ча4,3+9 Не
+ (–1,7); ати
Н– 1,5 + 4,7 а т и ч а т е д л л я печ
печ + (–2,5); –пе8 + 16 + (–2); Н 6+ и
ат(–0,7) +4.е д
ати для для печ Н ати
ч ат и
е д л я
л я печ
д
ечати е для е для A и я печ еча
ти
я п еча
л 414. 1) Қосудың еча
ауыстырымдылық печ
қасиетін Не
пайдаланып, теңдікти түрінде дл
ч ати жазыңдар: ля п для п еча Не а
п е Н е д
для ч а еч е
Н б) – 3 + (– и д л я
ти а) – 34 +дл(– е
я п56); ля+п (– 12); чат18). Не
п еча е Н еә)д7 и л я пе еч
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
ати 2) Қосудың я я
дл пайдаланып, еч Н
п еч е дл терімділік Не
қасиетін ти теңдік ля птүрінде жа- е
е д л я зыңдар:
Н
п е ч ат и
Н ати для+ (– 2); для еч Н
я печ а) (7 + (– Н е8)) т и Не– 11 + ((– а ти + 13); е для п п
Не
д л
и п еч а ә)
я пе ч 9)
т
чаб) (– 3 + (–е 6)) я
дл + (– 4).и д л п е Н
л я пе Н ат Не чати для я
Не
д
ати л яп еч
е ч е д Не ти ля п
ля п Қосудың Н
д415. ауыстырымдылық, п е чати терімділік п ечақасиеттерін Н е дпайдаланып ти дл
Не чат и
п е
есептеңдер: е Н и л я
для 1) – 42 Н чати чат ед
Не а т и + (+ 19) +л я(–пе18); 3) д–л я пе+ (– 2,1) + Н
1,6 (+ 3,9); печати Не
д
для 2) 25 +и (– 3) Н ати т
еча10) + (+0,3). дл
Не
+ (– 47); печ 4) 6,4 я+п(– Не ти
е ча т д л я е д л
я п еча Не
е дл Қосудың ча және терімділік еч Не пайдала- ти
Н
416. ч ати ауыстырымдылық д л я пе е д ля п қасиеттерін п еча Н
я е
п есептеңдер:Не т и Н а ти д л я
д нып
л ч а п е ч Н е и
Не 1) – 2,6 пе 9,7); Не для ат
п ечат+и (– 0,3) +е (– для1,4) + (– и т и л я печ
для1,5 – 5,4 Н ат еча д
и Не
2) и + (– 1,6) +ля8,5; печ ля п Не ати
3) 4,37 п е ч
+а т(– 3,65) + е(–д 7,35) + 6,63; Н е д
т и л я печ
для Не ати
ати Не4) 0,13 +ча (–ти9,94) + (– 2,13)
д л я пе + (– 0,06). е для п печ
е дл
я ат ча ед
чати 417. Н а тикм/сағ жылдамдықпен, л я печ д л я пе 36 км/сағ Нжыл- печати
Автобус пе ч
42 д троллейбус
Не я
и для
дамдықпен бағдаршамнан Не
е чатиуақытта өтті.
бір п чати
еАвтобус Н е дл
келесі ти
а т Н е и
ат1,5 минутта я п дл я еча
еч е ч е д лбарды. Н е и я п
ля п қашықтықта дл
бағдаршамға Осы кезде троллейбус автобустан
Н ати чат Не
еч ати неше Н е дметр а т и болды?л я печ д л я пе п еча
ти
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
а
е чати Не а ти Вля пе д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Н ат и В дл яп е
ати печ
Не
д
418. – 5 және 3 сандарын
т и Не қоса есептегендегі
а ти д яп
лолардың арасындағы барлық
я печ
ати пе сандардың қосындысын
бүтін
для
табыңдар. ат Не ати
Не ч а т и Н
ти пе для
п Н ати Не
д
ати
еча
419. лҚосудың
е д я
ауыстырымдылық,
Н е т и
терімділік
л я печ
қасиеттерін пайдаланып,
печ
Н қосындыны а т и табыңдар: ч а е д л я
д
ати ля–3+(–8)+(–7);
д1) для 4) и–8,1+(–10,9)+(–1,9)+(–4,1); печ ати
ч ат е д л я
л я печ
ч
2) –29+(–46)+(–21);
я пе пе 5) –0,14+(–7,25)+(–3,75)+(–2,86);
Н ати Не
д
ечати Не3) дл–103+(–72)+(–28); е для 6) –1,374+(–8,09)+(–1,91)+(–0,626).
и я печ еча
ти
я п а т и Н ч ат д л я п
чати 420. Тиімді для тәсілмен для еча Не ти
я п е Н е т и Н е
есептеңдер: ат и д л я п
я п еча
ч ати ля п+ (– 9,65) + (–Не4,35) для + (+ 2,69); п еча Не а
п е 1)
Н е д
5,31
ти ат и дл я печ
для 3я пе ч а еч
я п 1  Н е
чат и д л я
ти +л + 3  ;ти Не
п еча 2) − е 2дл4 + ( + 6,8 ) + ( − 1,25 Н е) д л я пе еч
е дл
я Н
п е ч а т и  п5еч а Н е д
печ е д1л  1 Не  1  чати ля п е
е д л я 3) Н
− 5 +  +п е
7 ч
1ати 
 +  − 4  +  − 7 пе. Н е д
Н
печ
ати е6дл
я 9  3  Не для9  ти ля п
еч Н
п
я Н т и а д
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
ча т я
дл біреуіи жалған. д л п е Н
я пе421. 7 монетаның Не ат Не Жалғанчамонета ти для
қалғандарынан ауыр.
Не
д л
т и Кіртастары я п
жоқ е ч табақшалы я п е
таразымен:
л кем Н е
дегенде ч а
нешети рет Не для
ча өлшеп, жалған дл д
Не табуғачаболады? пе
л я пе Не ч ати
монетаны қалай е
ти е для дл
Не
д п е п Н ти Не
е чати для е для я п еча
п е Н ат и л
для 422. АВСD тікН төртбұрышының ати чауданын Не
д
печ я пе ти
(2.47-сурет) табыңдар: д
Не ч а т и
п е е В Н ат Си дл я
для Н ати печ Не
ти Не
п е ч е д 10 см 2
Н е т и л я п
дл Не ти
пе 21 д
е смля2 п печ
ат
и Не ч а ти д л я пе е д ля п D печ
п е А
для чат2.47-сурет ча Не
ати
для Н ат С ча д
чати Не
я печ
п е Н т и л
я әдісін пайдаланып, Н ати еча д
е дл Не
423. Гаусс қосындыны табыңдар:
еча
ти и печ я п+ еча
ти
Н 1) (– 2) е ч+а т(– 4) + (– 6)
е д л
+ я (– 8) + (– 10) + (–
е д л
12) (– 14)
и + (– 16); я п
п
ля 1,1) + и(– 1,3) Н+ (– 1,5) ча(–ти 1,7) + Н(– 1,9) +пе(– чат2,1). Не
дл
ати е д(–
2) пе+ ти
п еч Н
е ч а т д л я е д л я
я п еча
ати
ати 424. Н е дл и печ терімділік қасиеттерін я пе Не ат
яп е ч Қосудың
п е ч
ауыстырымдылық,
а т
е д л я
Н е д л
т и
пайдаланып
л я печ
Н т и а д
для
есептеңдер: ча еч Не
п е чати Не3  5  чат4и  4   д3л я п5е е д л1я п 2 печ
а
ля п е Н е и 1 Н 1 т и 3 5
д л я
д 1) − +дл я−  + +  −  +  −  + ; чат 2 ) 1 + 2 + 3 + 4 ча+ 5 + 6 .
чати Н7е  8  ч9ати 7   8д  я9пе 3 4 6ля пе3 4 6 Не еч
е л д
для
п
е дл
я
ч ат и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч Н ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
Н ати е дл
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не
425. Тиімді тәсілмен х-тің
Н мәнін и
табыңдар: дл яп е
ати чат
д 1е п печ
для
1 1
Не 1) − x =чати + − + −Н + −7 ; ечати е и д л я
пе 2 6 для п Н чат Не
ати для
3
я пе ати
Не 2) x − 9 =ча−т5и, 9 + 3 + ( −Н4е,1) + 7 ; ечати е д л л я печ
ти пе для
п Н ати Не
д
ати
Н а т и  3  
ч, 6 +  −1  +  +3  я+ п( е 2  ч а е д л я
ати
3) x + я 1 п=е2 −0, 25) . Н ати Не
д
ати
печ е дл  4  Не д 5л т и л я печ печ
д
ти
печ 16 для п
е
 Н
е ти дл
чати для еча Не ти
я п е Н е (7 , 8
т и− 2, 625 ) Н
· е ат и д л я п
я п еча
л еча 23 + 8 · 3пе−ч
 13 , 8 
. Не ти дл
ч ти Есептеңдер:
а426. ля п  5 для 2 п еча Не а
п е Н е д 11
е2чат+и1  · 2 Н
 7 е  е5ч,а6т+  и дл я печ
для  яп  Н е
чат и д л я
ти яп 9 45 19
е дл
5 Не
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
ати я еч Н
печ ем. для и–14; 6)Н–12; е дл ти60 см2. е для п е
е д л я 417. 150 Н 419.
п е ч ат
5) п е ч
422. а Н а т и е д ля п
Н ати ля 24. 425. 1) –8; для еч Н
я печ 424. 1) –1; Н е д2) т и Не 2) 9; ч3)ат–5; и 3. д ля п п
Не
д л 426.
и 6. п еч а
я пе Н е
ч ати е для
Не
д
ати л яп еч
ч д е п
пе Таңбалары әртүрлі
для Мысалы, Не сандарды азайтудыНүйренейік.
чатиазайтып, –2 – (+5) ати
ечайырмасының для
емәнін дл
е чат и –2 санынан
для
5-ті
е дл я
я еча
табайық.
п
п е Н и
чат – (+) жазылуын л
для Таңбалар Н ати өрнектегі таңбалардың Не
д
Не а т и ережесін
л я печ
пайдаланып,
д л я пе + (–)
п еча
ти- Не
д
пен
п е ч алмастырсақ, е д
өрнек қосындыға Н
түрленеді.е и я
для – 2 – (+5) Н 7.ча
ти чат дл
Не = – 2 + (–5) = –пе я пе Не ти
е ч а т и
д л я е д л
я п еча Не
я п
Демек, азайтуды Н е
қосу амалымен
ти есептеуге Н болады т
екен.
а и Ол үшін л
азайғышқа
д
дл еча қосу керек. еч Не ти
Не азайтқышқа ч
қарама-қарсы п
ати мәнін табыңдар: д л я санды е д ля п п еча Н
п е
Айырманың
я Н е т и Н а ти д л я
Не 1) 3 – (+10); ати я пе для печ
ат
2) –я 5пе –ч(+9); Н е дл и Н е т и д л я
дл чат еча Не ати
и Не 3) – 4 – (–8). ч а ти д л я пе е д ля п печ
для
Жауаптарын таңдап алыңдар: A.
чат
4; B. –14; C. 6; ча D. –7.
Не
ати
чати Не
е
2.11. ча т и
РационалНесандарды д л я азайту. е д л
Координаталық я печ
п Н т и л
для ати ұзындығы ча Не
д
еча
ти Не а т и түзудегі кесіндінің
ти
еч ати е дл
I. НРационал сандарды
а т и азайту.
еча
ти
Азайту – яекіп қосылғыштың Не қосындысы Н
ати мен қосылғыштардың чат біреуіе дл
атибойыншаНекінші е дл и печ табу амалы. для пе Н ат
яп е ч
п е ч а т
(белгісіз) қосылғышты
е д л я
b+x = a,дмұндағы я Н
x – белгісіз қосылғыш. а т и x = a–b. Рационал еч а д
е л де, осы Не
сандар-
чатдыи тианықтама дөз печ ля п а
я п е азайту Нүшін
п е ч а е л ямағынасында қалады.
Н е д
т и л я печ
д л ля Н чат и ечатөмендеп, Не д
дТаңертең
ати 1-мысал. я пе ля п
ауаның температурасы +7°С, ал кешке
е ч+3°С Не а ти л д еч
для
п болды. Күні бойы
л я
ч
пе ауаның температурасы Н е д
а т и Н
неше градусқа е ти
өзгерді?
ч а е д ля п
чати
д еч пе Н
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Ш е ш у і . Н и дл яп е
ти
ечұас қ а у : чат
ти л я пН д л я пе Не
Не
д 1. Ауа а Не
ти температурасының ч атисоңғы мәні е ля п алғашқы
дмен л я печ
ати для айырмасын
мәнінің для
жазыңдар; печ Не ати
Не ат и Н е а т и
сандардыпечазайтуды қосумен е д л я
л я печ
ч
2. пеРационал Н ти
алмас- д
ти для для еча Не ати
еча тырыңдар.
Н е Ол
т и үшін Н е
азайғышқа
ат и азайтқышқа
д л я пқарама-
я печ
а
еч қосыңдар. пе ч е л
ати ля п
қарсы санды
для
Н ати Не
д
ати
печ е д3. Н е ти л я печ печ
Н Рационал а т и сандарды азайтуч а ережесін е тұжырым-
д л я
д
ечати даңдар.
е для е для и я печ еча
ти
е чати е ля п өзің тексер.
дӨзіңді Н е для и я п еча Не
еча
ти
л
я пе
1. 3–(+7). ча Мұндағы азайтқыш печ азайғыштан Не үлкен.чати Не
дл
ч ати л3–(+7)=3+(–7)=–4 для п е а
п е Н е д
2. ти Н е (2.48-сурет). ат и дл я печ
для ч я
а е 2.48-сурет л
ч е Н и д
ти я пе
Айырманың мәнін дтабу ля п үшін азайғышқа чат Не
п еча е дл Н есанды и л я пе еч
е дл
я Н
азайтқышқа
п е ч ат и
қарама-қарсы
п
а т
қостық.
еч Н е д
е дл ля п
3. Рационал сандарды еазайту ережесі.
л я печ Н а т и Н ч а ти е д ля п
е
Н атиБір саннан я екінші санды азайту
е дл санды для үшін, азайғышқа пазайтқышқа еч Н
я печ қарама-қарсы Н т и Не а ти д ля п
Не
д л
и п еч а қосу керек.
я пе ч Н е
ч ати е для
л я пе Әріптермен Не жазсақ: ати Не чати для я
Не
д
д л п е
я (–b). Н е
пе ч д a – b
Не
= a +
ти ля п
для Не чbа–ти еча сандар.Не д дл
Не п е п ти Не
е
Мұндағы
и
чатЕгер азайғыш
а және кез
для пен азайтқыштың
келген
е
рационал
дл я
я п еча
для ционали сандарды Н ати таңбалары әртүрлі
Не
болса,
д онда ра-
Не а т л я
азайтупеч «Таңбалары бірдей д л я пе сандарды қосу» ережесі
п
ти
еча бо- Не
д
яп
длйынша орындалады. Н ати чат Не
дл
Не ат и л я печ д л я пе= – 5,1. п еча
ти Не
п е ч
2-мысал. – 3,6
е д – (+1,5)
и
= – 3,6 Н+ е (–1,5) т и л я
Не я пе азайтқыштыңе дтаңбалары ля п Не болса, чонда ти
Егер
еч ати азайғыш д пен
л бірдей
я п е а Н
л я
рационалп сандарды Н е азайту «Таңбалары
а ти Н әртүрлі чсандарды а ти е
қосу» д л ережесі
Небойынша и
чаторындалады. для е для печ
для 3-мысал. чат еча Не ати
и Не ч а ти
– 7,5 – (–3)
д л я п=е – 7,5 + 3 = –е4,5. д ля п печ
п е е
Н сандарды и Н т и д л я
я
длДемек, рационал чат азайту қосуменя порындалады. еча Не ати
ати Не Рационал ч а ти сандардыдлазайту я пе амалы азайғыш д л азайтқыштан кіші печ
(кем)
п е Н е и Н е т и д л я
для да орындалады. ат ча Не
чати
болғанда
Не Азайту а и
тамалының л я печ д л я пе печ
ати
п е ч е д
ерекше жағдайлары: Н е т и л я
д
еча
ти Не а – a = ч0; а ти 0 – a = –яa;
л печa – 0 = a. д л я пе п еча
ти
е е д е
Н = – 2,7;ч– и я
Мысалы:я п – 5 – (–5)Н= – 5 + е5ч= ати0; 0 – 2,7 ат4,1 – 0 =Н– л
е д4,1.
еч ати Н е дл а т и л я п д л я пе еча
ти
яп
ІІ. Координаталық Не
түзудегі ати
кесіндінің Н
ұзындығы. чат е дл
4-мысал. т и
а л я печ
түзудегі шеткі нүктелері
д л я пе A (–4) жәнеНB (3) печат
яп болатын AB печ
лякесіндісінің Не
д
ұзындығын ати
(бірлік Не есебімен)
кесінді чати табайық. е дл
я
т и е д п еч п е Н а
я печ
а Н
Координаталық е чати түзудегіе AB для кесіндісінің ұзындығын
е для табу и үшін: я печ
л п Н и Н т д л
д для және B ат
чкоординаталық еча белгілеу Нке- е
1) Aе(–4) (3) нүктелерін түзуде
для
п рек (2.49-сурет);
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч ат и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е В Н ч ати
ати чат
A
д Не п печ
Не ч ати е ч ати е для и д л я
Не а т и Н е
ч а ти
е д л я
л я печ
пе ч п е
2.49-сурет
Н ати д
а пе ч е л
ати
2) A (–4) печжәне B (3) нүктелерінің для
арасында Н неше бірлік ати кесінді Небар
д
ати
печ екенінНетабу для керек.и Н е т и л я печ печ
а т ч а е д л я
ч
AB =дл3я–пе(–4) = 3 + 4 = 7. пе Н ати Не
д
ечати е е дляAB = 7 и(бірлік кесінді). я печ еча
ти
печ ля п
е Не ати оныңНе дл
и
түзудегі Н е дкесіндінің
т иұзындығын лтабу
я п ечүшін,
п еча
ти
я Н т а д я
л оң жақ шеткі пнүктесінің еча координатасынан печ сол жақ Не шеткі чнүктесінің ти Не
дл
ч ати ля для азайту п е а а
п е Н е д координатасын
ти Н е ат и керек. дл я печ
для ч а
чат Не
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
ати 1. Рационал я дл я печ Н
е дл
сандар қалай азайтылады?
л я печ Н ат и сандардың Не қосындысы ч ати түрінде жазуға е д ляболады? ля п
е
е д 2. a – b айырмасын
п е ч
қандай
п е Н а т и е д
Н ати е дл
я түзудегі кесіндініңе ұзындығын для еч Н
печ ля п
3. Координаталық қалай табады?
я Н т и Н а ти д п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
а(а Не чати для я
Не
д 427. Айырманы
ати табыңдар
л яп еч у ы з ш а ):
ч
пе 1) 0 – 6; д Не 3) т1и – (+7); е для п
2) 0 – (–1,4);
еча дл
е чат – и4,3 – 0; для 0 – (+3);
е дл я – 1 – (+8);
я п еча
п Н е и – 0; Н и
ча5т – (–3). Не д л
для 9,9 – 9,9; ат19
ти Не
д
Не печ A я пе Не ти
е ч ат и
д л я е д л
я п еча Не
е длАзайтуды ча еч Не ти
428
Н ч ати орындаңдар: д л я пе е д ля п п еча Н
я п е Н е 2) (+9) а–ти(–5); Н 3) (–7,1) ат–и (–7,1); е дл я
д л
1) (+6) – (–8); ч е ч Н и
Не пе яп ат
п
(–1)еча–ти(–3); е для(+4) – (+4); и Н е дл(–7,1) –т и
(+7,1); л я печ
для Н чат еча ед
и Не ти я пе – (–11); ля п – (–7,1). Н ати
(–9)еч–а(+10);
п е д л(–6)
Н е д(+7,1)
т и л я печ
429. Айырманы п е табыңдар: Н е и Н т и д л я
для еча
т ча Не
чати 1)е – 5,7 –еч(–1,3);
Н ати л я п2) – 6 – (+8,1); д л я пе 3) 3,5 – (+7); печ
ати
п е д Н е т и л я
для Н ча5 ти ча Не
д
еча
ти Не– 7,5 – (–2,1); а т и л я пе– – (+6,7);
д л я пе 3,6 – (–5); п еча
ти
– 8,9 я–п (–3,7); Н – 8ат–и (+9,5); т – (+2,5).
ча4,6 дл
еча
ти
430. Азайтуды п
я орындаңдар: Не ати Н чат дл
яп е ч 1Н
п е ч а т
е д л я 1 Н е 1д л
т и л я печ
1) − е(+д4л);я Н
2) −5 − (−п2 т и
ча); 5) 6я−п(е+ч3); а д
Не
п е чати 2Н
е ч а ти д л я е3 е д л
я печ
а
д 5 для5  1 чат 5 еча Не
е чати 2) − Н−е (− ); ечати 4) −8 −дл я− пе ; 6)е−для п− ( −4) . еч
для
п 11 11
л я п Н е  7  ати Н 12 ч а ти е д ля п
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е азайтуды Н ч а ти
Не 431. Жай бөлшекті Н ондық и
бөлшекке айналдырып,
дл орындаңдар:
яп е
ати чат
ти л я печ 1 д л я пе Не
еч ати Н е д л 3  ати
д Не
7 п ч
Не 1) ча− ти0, 7; чат−и9, 5 − 3 20
е3) для
е; 5)
и
−10, 3 −  −2
д ля5 п е;
п е 2 я п Н ат е
ати для дл печ Н ати
Не а ти  1  Не ч ати  е для  л я
 печ
ч е 8  ти 1
ти 2) п0е, 75 −  −  ; п Н
для 4) 6, 7и−  −4 25  ; я печа6) 18, 7 − Н +е 20д  . чати
еча е для и 5  Н е т л 4  я пе
Н т а д
и п еча я печ Не ати е дл
ч а т л я д л п е ч Н ати
пе Н е д
ат и Не ч а ти
е д ля л я печ
432. Кестені печтолтырыңдар: для пе Н ати Не
д
ти
я Н а т еч а е д дл я
печ ля1п 1 Н ти
еча –13,94 Не
п е чати е дляa и 8,3 Н е д−2
т и 9 я
–4,75
л п п еча
ти
я Н т 2 печ а д я
л еча 5 Не ти дл
п е Н е д
ти Н е ат и дл1 я печ
для b я пе ч а –3 я п е ч 3 е
Н 3 и
чат –20 д л я
ти 10
е дл
−13
4ля пе Не
п еча е дл Н и 5 еч
е дл
я Н
п е ч а т и
п е ч ат
Н е д
ати a–b ля дл я еч Н
л я печ Н ед а т и Не ч а ти е д ля п ля п
е
Н ати я
е длшешіп,атоны для еч Н
я печ 433. Теңдеуді Н и Не
тексеріңдер: а ти д ля п п
Не
д л
и 1) x + (–5) = п еч
2; 4) – я6
ч
пе+ x = –2; Н е
л я пе 2) 8 +Нyе = –3; ати Не5) y + 7 = ти
ча–13; для я
Не
д
а ти3) 14 + x = л
е
я п
ч
пе ч д –6; Не
6) x + 11 = –4.
ти я п
е
и
чат2.50-сурете дбойынша ля е дл я
я п еча
п Н чат и л
для
434. Н ати теңдеу құрыңдар. Ондағы: 1)
Не
x-тің;
д 2) y-тің
Не а т и
мәнін табыңдар. л я печ д л я пе п еча
ти Не
д
Не xя печ я пе –у Не ти
е ча т и
д– л е д л
я п еча Не
я е
п –10 Н е т и Н а ти д л я
д л ч а –4 –2 п еч 3 Н е и
п ечати е для и2.50-сурет Н е т и л я печ
т и л я печ
я Координаталық Н түзудегі и
чатAB, CD, EF, KL ча д
ати
435. дл1) кесіндісінің
я пе
ұзындығын
Не ати
Не (бірлік ч а и
ткесінді есебімен)
д л я пе табыңдар: е д л печ
ляA(–7); B(2); Н ат F(–2); ча Не
д
чати Не дa)
а ти л печ
б)я E(–6);
ати
п
ә) C(–5); еч D(1); е д в) K(–4); иL(0). Не т и л я
я Н ат ча д
еча
еча
ти
ч
2) AB пкесіндісінің
е д
ұзындығы
е 8 бірлік е
кесіндіге
Н тең. Егери A(–2) нүктесі я п
е дл
я Н ати чат е дл
еч ати Н кесіндінің
а
сол
т и жақтағы шеткі
л я печ нүктесі болса,дл я пе оң жақтағыН шеткі печати
онда
п еч Не
д Не ти я
т и е д ля п
B нүктесінің координатасын
п е ати
табыңдар.
ч п еча Н е дл ат
ча я
я пе
Н
п е чати е для и Н е дл т и л я печ
я Н т а д
чати 436. 1)НСүңгуір е дл спортшы
ти печ
+2,2 м ябиіктіктегі а тұғырдан печ секіріп, Н
ля суға одане а
т и л я печ
л –5 м төмендеді. Н
Сүңгуір спортшы
чат и суға неше еча
метр тереңдікке д
д для Не
е чати Не
сүңгіді? а ти л я пе д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч ат и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч
Н ти д е ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
я длтемпературасы е ч Н ти
Не дл2) Таңертең ауаның Н е т и 4°С, ал
дл я п
кешке –3°С болды. Күні
яп е ч а
ати еча
ти бойы
л я печтемпература неше д л я пградусқа Не
өзгерді? е ч ати Н е дл ати
д Не п печ
пе п Н т Не
ати для
437. 2.51-сурет бойыншае есеп для құрастырыңдар. Ит еча
пбаланы 27 секундта ати
Неқуып жететін ат и Н ч а ти
е д л я
л я печ
пе ч болса, иттің п е
баланы қуу жылдамдығын
Н ати табыңдар. д
а пе ч е л
Н ати Не
д
ати
д
ти
я п еча
п е Н е д
для ч а
чат Не
еча е дл я пе
2.51-сурет
п Н и л еч
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
ати я дВл я еч Н
е д л я Н
п е ч ат и
Н ати я
е длмәнін табыңдар: для еч Н
я печ Айырманың
438. Н т и Не а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
т
ча 1  2  дл я 5  1 д л 5  7  п е Н
л я пе 1) −  + Не; еча3) ти −  − Не ; печ5) ати −  − Н  ;е для я
Не
д
ати3  3 
л яп 6  
6 для 8  8 е чати Н е дл
пе ч е д Не ти ля п
для 2  Н 3 п е чати− 3 −  + 4  ; я печа − 1 −  + 2Н е. д ти дл
Не 2)чат −и −  −  е для
; 4)   е дл 6)   п еча Не
п е Н и л я
чат
9 9
для
5 5Н ати 7 7
Не
д
ти Не
д
п еч е д Н е и я
дляЕсептеңдер: Н ати чат дл
439.
е ча т и
д л я е д л
я п еча Не
я п
дл 1) 21 – (5 – 8); Н е т и Н
4) е–ча13 – (20 – 32); печ7) – 18 – (9Н–е 5); а т и д л
ти
Не
2)я 3,7е ч а–ти(4 – 5,3);е для5)п – 4,5 – (7 – 9,5); Н е для 8) – и0,25 – (3 – 2,25); я п еча Н
л п Н ат и ч а т е д л
ед пе ч п е Н ат и
Н ечат5и 7  е для 5 и5 е для и я печ
п Н  Н т
2  8  л
9)еч−а −  1 − Н.е д
1
для −  и−  ; 6) −печ−ат − 1 ; ати
и ля п
Не 3)
6 п

е ч
12 а т 12 
е д л я 8 8 
Н е д 9 и
т
9
л я печ
п е
я шешіңдер:Н е и Н т и д л я
440. Теңдеуді ат ча
чати е дл ти = –4,9; печ я пе Не ати
Н
1) –13,7п– е ч а
(–x) е д л я 4) x + е д
(–0,35)
Н
л = 2,3; т и л я печ
для– (–y) =и–5,2; Н ати ча Не
д
еча
ти 2)Не6,1 а т л я печ 5) –23,5 + (–y) д л я п=е –4,6; п еча
ти
ат дл
еч ати
3) –2,9
Н е дл+ (–x)а= т и
–3,8;
л я печ 6) y + (–48,3)дл=я –78,5. Не
еча
ти
п е ч
п(–x) = –4, Не д Н е и я п
Үлгі: –9л–
д я ати чат дл
ати е –9 и печ я пе Не ат
яп е ч Н + x
п е=ч а т
–4,
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
п е чати Нxе= – 4 – ч(–9), а ти д л я пе е д ля п печ
а
д x = д–ля 4 + 9, чат еча Не
е чати Н=е а ти л я пе д ля п еч
для
п x 5.
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 441. Кестедегі бос Норындарды и
толтырыңдар: дл яп е
ати чат
д НеҚарсыластардың п печ
пе п Өз Н қақпаларынан
ат
өткізіп Ойын
Ненәтижесі чати
ати для Командалар е для ұрылған
қақпасына
и алғаня доп печсаны е
Не ч ат и Н доп саны е ч ат е д л
и д ля п
еча
ти дляБүркіт и для еч Н ати
Не ат Не 18 чати е д ля11п л я печ
я пе
ч пе Н 23 печат
и
Не–4
д
ати длКомета для ати
печ е
Н Лазер чат и Н е
ч а ти
е д л я
л я печ
пе 21 пе Н 16 ати д
чати для для печ Не ти
я п е Н е Нептун т и Н е 17 а т и д
20 л я я п еча
ти Не
ти
я Н т а д я
л
я пе
ча печ Не құрғауына ти байланыс- Не
дл
ч ати 442. Арал лтеңізінің суы азайып, для оның аймағының п еча а
п е е д
ти
Н ауаныңчатемпературасы Н е и
ат+45°С ыстық я
дл болса, қыста печ
для ты
пе
жаздае ч е
я п байқалған. НАрал аймағындағы чат и –47°С-
е д л я
ти для суықи болатындығы е дл я пе
Науа
п еча қа едейін Н и л еч
е дл
я Н
температурасының п е ч ат жылдық п еч
өзгерісі а т
неше Н е
градус? д
е д л я Н
п е ч а т и
Н ти Үш үймеде
а443. для
33 алма, 21 алма джәне ля 18 алма бар. Үймелердегі еч алмалар Н
я печ Н еалма т и Не а ти болса,еоған д ля псонша алманы п
Не
д л
и
санын салынатын
п еч а үймеде неше
я пе ч алма
ча т үймеден дүймеге л я 3 рет ауыстырып, д л қалайша теңестіруге е
п болады? Н
Не
д
для 444. и1) Бірлік Не
е чати 1 см-ге тең п чати
екоординаталық Н е дл түзудегі ти AB Не дл
Не п
кесіндісі
дл я еча
п е чаткесіндісінің е для Н е и л я п
для Н A нүктесінеати –2,5 саны есәйкес чат келсе,
Не
доған қарама-
Не а т и
қарсы сан B я печ
нүктесіне
л сәйкес л
келеді.
д я п AB кесіндісінің еча
ұзындығын ти Не
д
е ч
п табыңдар.Н е д Н е и я п
для ати ат дл
Не печ печ Не ти
е ча
2) т и
Бірлік д
кесіндісі л я 1 см-ге тең д л я
е түзудегі CD п еча
кесіндісі-
я
Не
дл а
чоның еч нүктеге Н е саны сәйкес ти
Не нің ұзындығы
ч а ти д л я пе
16 см, қақ ортасындағы
е д ля п –5
п еча Н
я е
пкеледі. C және Н е D нүктелерінің ти Н
координаталарын а ти табыңдар. д л я
я Н чат ча сатып, бірінші д
и е дл Саудаатибірлестігі құны
Н445. я пе7 500 000 тг-нің я пе
лзатын Не айда ати
п е ч е д л Н е д
т и л я печ
25% пайда түсірді.
Н Осы ат и
пайдадан түскен ақшасын
а қоса
ед
отырып,
ати для печ да зат сатып печ Екінші Найда ати
Не барлық ч а тиқаражатына д л ятағы е д л яалды. печ
олар
п е Н е и Н а т и л я
д екі
ля
дбарлық затын сатты, бірақ ат 8% зиян тартты. чСауда бірлестігі
Не
чати Не айда неше а ти теңге пайда л я печ
жасады? д л я пе печ
ати
д
еча
ти Не ат и л я печ д л я пе п еча
ти
446. Амалдарды
а т
орындаңдар:
и л я печ д л я пе Не
еча
ти
1я п 5 Не ати 3) 1Н  3 ч7ат дл
е 3дл −  4 ат+и1  ; печ −3 −  5для+ п2е  ; Не
1
е ч ати 1)
Н ч л я печ
ат
яп 8 пе16 4 е д и 2 Н е 4 20  т и л я
ля п8  Не
п е чати Не
е ч а ти д л я пе 1  е д
7 я печ
а
ля  п  Н е и Н т и д л
е ч. а
3 1 2
д 2) −7 дл−я −4 −и5  ; печат4) − 3 −  −3 18 − 5 Не
е чати Не 5  15 а т 3 л я д ля 9п  еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
ати чат
дТиімді тәсілмен Не
есептеңдер: п печ
для
447.
Не ч а ти е ч ати е и д л я
е – 2,2 – 3,2 – 4,2
п1,2 п– 5,2 + 4,2 +Н 3,2 + 2,2ча+т 1,2; Не
для
1) –
ати для пе ати
Не2) (3,4 –ча5) т и + (4,4 Н
– е 7) + (5,4 ч а
–т и9) + (6,4 –
е д л
11)я + (7,4 – 13). л я печ
ч а пе ч е л
ати
448. Теңдеуді пешешіңдер: для
Н ати Не
д
ати
Н  1 а т и  ч а  5е д 1  л я
1)  1 ля + пе3ч, 75  − (−x) = 4, 5д;л я пе 4) x −  7Н − 5 п=еч−а3т,и5; Не
д
п ечати е
 д12 и Н е т и  9 л6 я  п еча
ти
п е чати 
е д 2я
л  1 Н е для и  л4я печа 1 п еча
ти
я 2) Н
− − −т и = а
5)т x − − 4 , 6 + д
3 = −8 . я
л  5 1 , еча
6 x 6 ; печ  Не 7  чат14 и дл
ч ати  3 ля п  3 для  п е Не а
п е Н е д
для пе ч а
яп еч Н е
чат и д л я
ати Шығысе Сібірдегі для е дл мекенінде Не
п еч449. Н и л я пе суық бол- еч
и т ля п
я Н а Оймякон
т елді ч а –71С-қа д дейін
е дл ати са, Үндістандағы я п е ч я п е
Тар шөліндедл+53С ыстық байқалған. Н е а т и
еч Оймякон Н е д
печ е дл мен Тар Не температуралардың ти ля п е
е д л я елді Н
мекені
п е ч а т и шөліндегі
айырмасы
а т и неше
е д ля п
Н ати е дл
я для еч Н
ля п
градус болады?
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
а т я
дл түзу бойындағы д л п е Н
л печ Координаталық
я450. Не ати Не АВ кесіндісініңчати для
ұзындығы 8 см. я
Не
д
ат
Оның и сол жақ л я п е
шеткі
ч
нүктесі А д л
(х),я п е
ал оң жақ
Н е
шеткі е ч
нүктесі ати – Н е дл
для В (2х – 3).Н Бірлік пкесіндісінің
е чати ұзындығы п еча1 см. А нүктесінің Н е дл ти
және дл
Не т и
чанүктесінің для е дл я п еча Не
п е
В е
координаталарын табыңдар.
Н и л я
д
ти Не
д
для Бірлікикесіндісі Н 1 см-ге и координаталық
аттең чаттүзу бойындағы дл
Не
451.
печ я пе Не B(1)ти
е
нүктесіч а т – шеңбердің д л я центрі. A(–3) –е д л
шеңбер диаметрінің сол я п еча
жақ Не
Не шеткічанүктесі. ти Шеңбердің
д л я пе ұзындығыне табыңдар. д ля п п еча Н
Не АВСD чаквадратының
452. ти длАВя пе қабырғасы бірлік е для кесіндісі 1 см-ге ятең печ
ат
п е Н е и Н т и д л
и для чат орналасқан:я пА(–2,8) еча жәнеНеВ(3,7). ати
я пе
координаталық түзу бойында
Не ча ти д л е д л печ
АВСD п е
квадратының Н е периметрі инеше Н
сантиметр? а т и д л я
ати для чат печ Не ати
НеА. 26 см; ч а ти В. 24 см; д л я пеС. 28 см; D.е д л
32 я см. печ
ати
453. Теңдеуді п еч
шешіңдер: е д Н е т и л я
д
еча
ти Неx + 7 а т и 6 ,л9я печ 5, 7 д л я пе п еча
ти
е ч
32 е д Н е и я
1) для=п ; Н3) = ти ; чат дл
ати е16 11, 5 пxеч+а0, 5 я пе Не ти
п еч Н 25, 6 ти
е ч а д л я е д л
я п еча
1, 8 ля п 3 Н9е, 8 12, 6 ти Н ат и дл
ати 2) xН−е 0д, 9 = 8, 5ча;т и 4) = я печа . я печ Не ат
яп е ч
п е 2,е л
1 д x − 0, 3 Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
а
д 454*. Жеке кәсіпкер для үй-жайынан орын атбөліп, шаштараз печашты. Ол Не
е чати шаштараздың Не а ти л печ банктен 2000
я үшін д ля 000 еч
ля п
п жұмысын
ч бастау д е тги ссуда
для л я пе Н е а т и Н ч а т е д
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е шаштараздың Н ч ати
Не (қарыз)ти алды. Н Осы и
қаражатқа
т кәсіпкер
дл яп е
құрал-
еча
пжабдықтарын еча
я пқажетті Не атиалды. Шаштараздың е дл
ти л я және
д л заттарын сатып
п еч Н ати
Не
д жұмысына ти Не
жүргізіп, ати 4 592
кәсіпкер
ч е для тг жылдық
000 табысдлтапты.я печ
пе ч п е Н ат и е жылдықати
ати дляОсы табыстан для 108 000
кәсіпкер тг «табыс ясалықты» печ жәнеН1
Не ат и Н е
ч а ти
е д л печ
ляүшін
п е ч
тұрмыстық қажеттіліктерді пе (жарық, Н а т и
су) пайдаланғаны е д
еча
ти для для печ ссудасыН(қарызы) ати
Не 180 000 а т
тг төледі.
и Не Сонымен ч а тбірге,
и кәсіпкер
е д ля алған л я печ
ечоның проценттікля пе Н банккеч2 и 000 тгетөледі.
ат240 д
ля п
үшін өсімшесімен қоса,
ати д пе Н ати
печ Н е дЖеке
ат и
кәсіпкердің Н е
таза пайдасынч ат и есептеп е л я
табыңдар.
д Жеке кәсіпкер л я печ
печ ссуданы нешедлпроценттік я пе Н ати Не
д
банктен
и Н е т и
өсіммен алған?
л я печ п еча
ти
еч пе Не ти
Тақырыптың түйіні.
п е чати е д и Н е т и л я п п еча
ти
я НРационал сандарды
т азайту. ч а д я
л еча я пе азайғышқа Не азайтқышқа ти қарама- дл
ч ати Рационал ля псандарды азайту длүшін, п еча Не а
п е е д
Н санды қосу ти керек. Н е ат и дл я печ
для қарсы ч а
чат Не
п еча е дл 1) 2–9=2+(–9)=–7; Н и л я пе еч
е дл
я Н
Мысалы,
п е ч ат и
п еч а т
Н е д
ати я л я еч Н
печ е дл 2) 1 и  3  Не д1  3ати ля п е
е д л я Н 2 )
п
−е ч
3 а т −  + 2  = −3 +  −
п е
2 ч  = − 6 . Н е д
Н ати я 4  4 4для 4  еч Н
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
т я л е Н
ча е длм/мин.ати 439. 3Н) е д п
1 1
л я пе 437. Н 310 ; 5) –2;ча 9т) и− . для я
Не
д
ати л яп е ч 3
д л я п е 3 Н е
для 440. 1)Не8,8; 2) е–11,3; чати 3) 0,9; 4) 2,65; п еча 5) – 18,9; Н
дл–30,2.
е6) ти дл
Не и п дл я 7 я печа2 Не
п ечат 444. 2) С(–13); е для D(3).и 445. 1125000 Н е и л
для Н ат тг.чат446. 1) −2 ед ; 2) 2 ;
Не а т и л я печ д л я пе Н16
п чати
е15 Не
д
для Н 17 ати чат 1 Не дл
Не а3)т и–11,6; 4) 8ля п.еч 448. 1) − 1 ; 2)дл–10,4; я пе 3) −1 ; 4) –9,1. ечати Не
я п е ч
Н е д 18 т и 3 Н е а т и 9 д л яп
дл а
печ С=25,12 см. 453. еч Не–4,2; 6; чати
Не ати A(8); B(13).
450. л я451. д ля п1) –27; 13; 2) е Н
л я е ч
п 3) –10; 9. Н д
е 2 064 000 а т и тг; 12%. Н е
д 454.
для Координаталық чат ча Не
и Не а ти түзу бойында
л я пе А(–8) және В(–2); д я пе және D(4) нүктелері
лС(–1) беріл-
печ
ати
п
ген. е ч е д и Н е т и л я
т и л я печ
Н ат и ча д
чати Не
я печ
п е Н т и л
ти для
1-тапсырма. Н чати
пеарақашықтығын яп еча Не
д
ти
еча Не а) А(–8) және ч а т иВ(–2) д
нүктелерінің л я д л
(бірлік
е кесінді есебімен) табыңдар; п еча
е е и я
ә) дaл= я –п 8 және b = – Н ати |a – b|Нөрнегініңпмәнін чат тауып, оны дл
Не А(–8) чати
я е
2 мәндерінеечсәйкес
еч ати Н е а т и л я п д л пе
п және
л я печ
В(–2) нүктелерінің
Не
д
арақашықтығымен
а т и Не
салыстырыңдар.
ч ати е для
д ч е Н
чати Не
2-тапсырма.
ти я пе ля п чат
я пе а) С(–1) я п
және еча D(4) нүктелерінің Н е дларақашықтығын т и Н е дкесінді
(бірлік т и
есебімен)
а табыңдар; д л я пе
чати ә)Нaе=д–л1 және bт=и 4 мәндеріне сәйкес ча
я пе |a – b| өрнегінің мәнін печ оны С(–1)Нжәне
лятауып,
е а
т и л я печ
л D(4) Н т и еча д
для
д нүктелерінің арақашықтығымен салыстырыңдар.
чати Не ти бойындағыдекі еча
я пнүктенің ля п табу тәсілі туралы Не
е Координаталық түзу
а л арақашықтығын
д еч
для
п
я
қандай қорытындыға
л пе ч келуге Н е
болады? а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
еарақашықтығы Н ч ати
Не 2.12. Координаталық Н түзудегі и екі нүктенің дл яп е
ати чат
д Не A(a) және п печ
Не Координаталық ч а ти түзуде е ч ати B(b) нүктелерін е для белгілейік. и Мұндағы д л я
е п Н ат
ати a = –2;дbля= п4 болғандағы координаталық для түзуде A(–2)яжәне печ B(4) нүктелерінің Не ати
Н е а и Н е
т (бірлік кесінді есебімен) ч ат и
арақашықтығын пе ч пе табайық Н ати
(2.52-сурет). д
а ч
п6е бірлік е л
Н ати Не
д
ати
д
ти
печ я пе Не ти дл
чати для дл2.52-сурет еча Не ти
я п еча
ч ати Арақашықтықтың ля п для өрнектелетіні п ечаСондықтан Не а
п е Н е д
ти оң Н е
санмен ат и дл я
белгілі. печ
для пе ч а
яп еч Н е т и
чаүшін, солНе д л я
ати
ечнүктелердің для
түзудегі
екоординаталары
екі нүктедларақашықтығының
Н е и
өрнегі
я пе еч
я п Н т и айырмасының а т модулі д
алынады: л ля п
е дл п е ч а
ти я е дл печ Н
еча
п е дл и= −2 − ( +Н т−и6 = − ( −6) =е 6дл .я е
е д л я Н
п
a
е −
ч аbт 4 ) = − 2 −
п4е ч
= а Н а т и е д ля п
Н ати я ч Н
печ Екі санның Н
я
е дл айырмасының т и Н е дл а ти ондағы д л я пе п
д л я еч а модулінің
пе ч мәні
Н е азайғыш
ти
пен для
Не т и я п д л я е ч а Н е
ча
азайтқыштың дл
орындарын ауыстырғаннан
Не
өзгермейді. Яғни: п
л я пе Не ч ати е чати е для для
Не
д
ч ати д л
е
я−пa = 4 − ( −2) = 4 +е 2дл=я 6 = 6 , п Н
п е чати Не
пе
Не b Н ти я
Не чат и
для a −и b = b − a Н. е дл
я п еча Не
п е
е и л я
для Демек, Н ат чат ед
Не а т и координаталық л я печ түзудегі A(–2) д л я пежәне B(4) Ннүктелерінің п еча
ти Не
д
п е ч е д е
Н тең. и я
для
арақашықтығы Н
6 бірлікке, ати
қысқаша 6-ға чат дл
е ч ат и
д л я е д л
я п еча Не
я п
Қорытындылағанда: Н е т и Н ат и д л
я п е Н е ти B(b)Ннүктелерінің а ти д л я
д л A(a) ч а п е ч Н е и
Не
түзудегі пе және
для
арақашықтығы ат
берілген п ечати
нүктелердің е для
координаталары и е
айырмасының
Н т и модуліне я
тең
л печ
и Не | тaи – b |. я пе ля п Не ати
(2.53-сурет):
т и л я печ
Не ч а ти д л я| aпе– b | е д л печ
для A Н ат ча Не
д
я пе
печ B ати
чати Не
е ч а ти а д л я е д л
я печ
п е 0 b Н т и л
д
еча
ти
е ч е д
2.53-сурет
Н е и я
еча
ти
для
п Не ти Н ат дл
ати е и п еча я печ Не ат
яп е ч Н
Мысалы, координаталық п е ч а т
е д л я
түзудегі C(–9) және Н
д л
е D(–2) нүктелерінің
т и л я печ
Н т и а д
арақашықтығы:
п е Не ч а ти д л е д печ
а
е чати Не −9 − ( −ч2а)ти= −9 + 2 = −д7л=я п −е( −7) = 7 . д ля п еч
для
п
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я 1. Координаталық е д л
Не и е
ати санның Найырмасының е дл п
A(a) B(b)
чат
түзудегі және нүктелерінің арақашықтығы неге тең?
ечЕкі
п2. я пе модулінің Нмәні ондағы ти
аазайғыш пен е для
азайтқыштың
Не
д орындарын
а ти ауыстырғаннан Не ати ме?
өзгере
ч е для л я печ
Не а т и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
ти я пе
455.длЕсептеңдер (а у ы ез д шла я ): печ Не ати
еча Н е т и Н ат и д л я я печ
еч а е ч Н е и д л
ати ля 3п – 7
д1) 2л–я п6
2)е д 3) 1,8 – 3 я печат 4) 2,5Не – 5 ати
печ Н е а т и Н ч ат и
печ я пе
+ 9 – 8 Н – 4 ати + д 3
чати для – 2 и Не д+л 7 + 6 ля печ Не9,5 ти
я п е Н е т ат и
д
+
я п еча
–п8 еч а – л9я пе ч Н–е 1 ти дл
чати для+ 4 д3 еча Н–е 6 ти
я п е Н е т и Н е + ат и + 2 д л я п − 9 я п еча
л еча
печ Не ти
дл
ч ати ля? п ?для ? п еча Н?е а
п е Н е д
для ч а
чат Не
е дл
я Н
п е ч ат и
п еч а т
Н е д
печ е дл Не А ечати ля п е
е д л я Н
п е ч а т и
п Н е д
Н ати е дл
я для я пе
ч Н
я печ 456. KоординаталықН т и Не және B(b) а и
тнүктелерінің д ларақашықтығын п
Не
д л
и п еч а түзудегі A(a)
я пе ч Н е
ч ати е для
л я пе
есептеңдер:
Не ати Не чати для я
Не
д
а ти1) a = – 1;длbя=п 4; е ч п е
4) aдл=я – 2,3; b = 5; Н е
пе ч Не ти ля п
для Не4; b = 2;ч ати ечаb = –3; Не д дл
Не
2) a = – п е 5) a = я–п7; ти Не
е
и
чат3) a = 1,5;е д л=я 6; е д=л – 4; b =и5. я п еча
п Н b ати 6)Н a чат д л
Не ч а т и
Не 457. A(a) ат и және B(b) лнүктелерінің
я печ арақашықтығы
д л я пе өрнек түрінде еча
берілген:
п
ти Не
дл я Н ат ч а е д
Не 1) ат−и5 − ( +2) ; ля печ2) −4 − ( −3) ; для пе3) 7 − ( +2) . Н п еча
ти Н
п е ч е д и Н е ти л я
д л я Н ч а т е ч а е д и
Не пе п жазыңдар. Н ат
ечати
А нүктесін, В нүктесін
е для
координатасымен
е для и я печ
для Координаталық түзудегі чат А және В нүктелерінің еча Не
арақашықтығын ати
п е
табыңдар. Н е и Н т и д л я
ати
для Н ат мәндерін салыстырыңдар: ча д
чати Не a − b және
458.
еч а ти b − a ,өрнектерінің д л я е д л
я печ
п Н е и Н ча т и д л
ти для
Не 1) a = 7;чаbти= 2; 2) яa п=еч–ат8; b = 5. я пе Не ти
еча е д л е д л
я п еча
Қандай қорытындыға Н келуге ати
болады?
еча
ти
яп Не ати Н чат С нүктесінен дл
ч ати 459. Н е дл
Координаталық т и түзудегі A(–3) я печ және B(7) нүктелері л я пе Не чат
яп е печ
бірдейляқашықтықта
а ед л
орналасқан.
Н т и Н е д
д ча еч Не
а
ля С п
нүктесініңе координатасын
Н е и
табыңдар; Н т и д л я
для
п А және л я пВ; ч
е А және СНнүктелерінің е д
а т и Н
арақашықтығын е
ч ти
табыңдар.
а е д ля п
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Есептеңдер: Н и е
е дл яп
460. т
–пе1,9чати+ (–3,5); я печа3) –3,8 + Н(–5,4); ати е дл
ти 1)
л я д л е ч Н ати
Не
д
ати Не ч ати е д ля п л я печ
пе ч  1 п е Н 4  т и д
ати 2)для− 0, 6 +  и −  + 0, 7 ;е для 4) − 0, 75 +  −  +я0п, 9 еч. а Не ати
Не ат 2  Н ч ат и  5
е д л л я печ
пе ч пе Н ати д
а пе ч е л
В Н ати Не
д
ати
461. Координаталық печ түзуде A, B, C пе
және D нүктелері Н белгіленгенати (2.54-су-
Не
д
ечати рет). е для е для и я печ еча
ти
чати для для С еча Не ти
я п еча
п е Н е д
ти е
Н 2.54-сурет ат и дл я печ
для ч а
ти я пе еBдлжәне Cанүктелерінің
чат Не
п еча е длB; 2) Cажәне Н и л я пе еч
е дл
я 1) A Н
және
п е ч т и D; 3) п еч
т
Н е дарақашықтығын
ати есептеп етабыңдар. дл я еч Н
печ для Не ти ля п е
е д л я Н
п е ч ат и
Н ати е дл
я түзудегі Е(1,5)е нүктесі для я пе
ч Н
я печ Координаталық
462. Н т и Н и
–атD(–3) және F д лнүктелерінен п
Не
д л бірдей
и қашықтықтағы, п еч а қақ ортасындағы я
ч
пе нүкте. Н е
ч ати е для
л я пе Не
F нүктесінің ати
координатасын Нетабыңдар; чати для я
д
Не чати D және F днүктелерінің л яп е ч
пе арақашықтығын
Не титабыңдар. я п
е чат и
дл я е л я
днүктелері я п еча А
463. п Координаталық е түзуде А және Н
В(–2)
чат и берілген. л
Мұндағы
для нүктесі Н ати ед
Не а т и В нүктесінен л я пе6чбірлік қашықтықта д л я пеорналасқан.Н А нүктесінің п еча
ти Не
д
п
для координатасын Н табыңдар. атиЕсептіңНнеше шешімі чат бар? Не дл
ти Не
я Н ча т а
еч салынған. д
е дл Сырт апішіндері
464.
Н ти бірдей я пе сақиналар 4 епакетке ля п НеОндағы чати Н
е ч
ппакеттегі сақиналардың е д л Н
д
ти 10 г,длябір пе
3л я Н ч а т иәрқайсысының е
массасы
ч а е
д Н и
Не пакеттегі чати сақиналардың
пе
для әрқайсысының е ля п
дмассасы 7 г. 7 грамдық печ
ат
и для
сақиналардың қай пакеткеечсалынғаны ат белгісіз. а
печТаразымен Нбір е дрет ати
Не қана өлшеп, ч а ти 7 грамдық д л я псақиналардың еқай д ляпакетке салынғанын печ
для білугеи болады? чат ча Не
ати Не
қалай
а т л я пе д л я пе печ
ати
чати Не
465. Теңдеуді ч а ти
шешіңдер:
е д л я е д л
я печ
п е Н т и л
д
еча
ти Не 2 а т и л я печ д л я пе п еча
ти
еч е д 2 Н е 3 и я
яп Н ати печ4
ат дл
еч ати Н е д5л − 1 а=ти1 л я 3печ 1 7 д л я 1 5Не еча
ти
п 1) е ч ; 2) д + = ; е 3) и− = . я п
3 дл1я п 5 20 Не 5 1 ти Н 1 печа3т 2 14Не дл
ати xе − и x я− печа 3 9 яx+ ат
яп е ч 5Н 5 печ а т
е6д л 6 Н е 8д л
8 т и л я печ
Н т и а д
п е чати Жауаптарын Не ч а
таңдапти алыңдар: д л я пе е д ля п печ
а
д для В. 3;и чат еча Не
е чати А. 4; Не а т С. 2;
л я пе D. 6. д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
л я д л яп п е ч Н ат и
Не
я печ
д л я е д л
ати чат
д
Не466. Координаталықти Не түзудегі и
атА(3х + 5) ежәне
п
для В(2х)и нүктелерінің я еча
пара-
ч а п е ч Н д л
ати пе для тең. их-тің мәндерін еча
т Не ати
дляқашықтығы 3 бірлікке
е я птабыңдар. печ
Не ч а т и Н
ти я пе
длКоординаталық
п
для А(х+3),
Н чати
пеС(х–2). Не
д
ати
еча 467.
Н е т и Н е
түзудегі
ат и В(х–1) және
д л я я печ
ч а пе ч е л
ати
1) Апежәне В нүктелерінің;
для
Н ати Не
д
ати
Н 2) А және а т иС нүктелерінің ч а
арақашықтығын е д табыңдар. л я
д
ти
ля п
468. Координаталық еч түзудегі лА(х+3)
д я
пе нүктесі Н е
В(х–2) және ти
еча С(2х+5) Н е дл
нүкте-
п е чати е д и Н е т и л я п п еча
ти
я Нлерінен бірдей т қашықтықта орналасқан
а х-тің дмәнін табыңдар. я
п е Н е д
для 469. Теңдеуді ч а
шешіңдер:
пе яп е ч Н е ат и д л я
ти для е дл печ Не
е дл
я Н
1) 3 |5 – х| =
п е ч ат и
21; 3) 2пе|4х ат
ч – 9| – 5 = Н е1;д
ати ля дл я еч Н
л я печ 2) |Нхе –д 4| · 6 =а18; т и Не 4) 7 |2х ч а–ти3| – 23 = е12. д ля п ля п
е
Н ати я
е дл 466. а–8; для еч Н
я печ Н т и Не 1) 4; 2)ча5. ти д ля п п
Не
д л
и
459. С(2).
п еч –2. 467.
я пе Н е
ч ати е для
ча т 468. 3. е д469. я
л 1) –2; 12; 3) 1,5; д л п е Н
л я пе Н ати Не 3. чати для я
Не
д
ати1-тапсырма.для п е ч
пе ч Не я п
для Не мәнін чтабыңдар:
е ати п чати · 2; 3) (–7)
е(–3,5) Н е д· л3. ти дл
Не Көбейтіндінің
и п 1) (–8) · 5;я 2)
дл еча Не
п ечатНұсқау. е для Н е и л я п
д
Не а т и
Мысалы, печ
(–2) · 5 көбейтіндісін
л я әрқайсысыл(–2)-ге
д я пе тең 5 қосылғыштың еча
ти
қосындысы
п Не
д
для
түрінде Н
қарастырып,
ати
көбейтіндінің мәнін табуға
чат
болады. дл
е ч а и
2-тапсырма.
т д л я е д л
я п еча Не
я п Сүңгуір әрбірН1есекундта –3тм и тереңдікке Н сүңгиді. ч Ола т и
2 секундта, 5 д л
секундта неше
дл еча пе Не ти
Не метр
еч атитереңдікке есүңгиді? д ля п е для я п еча Н
л я п Н ат и Н ч а ти е д л
Не чати для Рационал е для көбейту печ
п е Н е
2.13. и сандарды Н т и д л я
п е
я Таңбалары әртүрлі Н е екіча т и Н
көбейту. печа т и д л я
ати длІ. санды Не ати
Не 1-мысал. ч а д л я пе
ти (–4) · 3 көбейтіндісінің мәнін д л
табайық.
е
я (–4) · 3 көбейтіндісін печ
для
әрқайсысы –4-ке тең Н3 қосылғыштың печ
ат қосындысы еча
я птүрінде Не
есептейік: д
ати
чати Не (–4) · 3ча=ти(–4) + (–4)д+
е л я(–4) е д л
я печ
п Н е = ти– 12, (–4)Н · 3 = – 12.
а т и д л
ти для (–0,35) · 3ля=п(–0,35) еча печ Не ти
еча Не Сол сияқты: ч а т и
д
+ (–0,35)д+
е л я(–0,35)= –1,05.
п еча
Осы яесептеулерді Н
қортындыласақ: ати чат
еч ати Н е дл а т и л я печ д л я пе осы сандардың Не
еча
ти
п е ч
Таңбалары әртүрліе д екі санды көбейту Н е үшін, и я п
я п көбейтіп, Н ати мәнінің чат дл
модульдерін
т и көбейтіндінің
я печ алдына
л я пе «–» таңбасын Не чат
яп е қою керек.я печ а
Н ед л
т и Н е д
дл ча еч Не
п е чати Не
Таңбалары ч а ти
әртүрлі екі д л я пе е д ля п печ
а
ля п е Н е ( ) ( ) и ( ) Н т и д л я
д для көбейтіндісінің
− ·
чат
+ → −
еча Не
чати я+ п· е− → − ля п
санның
е Не а т и л д еч
для
п мәні теріс
л я е ч
псан. Н
д
е ( ) ( ) ат(и ) Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч
исключительно в образовательныха т и целях п еча Н е дл
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Н и е
е дл ля п
ІІ. Екі теріс санды көбейту.
ати чат
ти XVIII
л я печғасырда швейцариялық д л я пе атақтыНматематик е ч ти механик
аәрі Н ед ғалым ати
Не
д
Леонард Эйлер титеріс санды Не теріс чсанға ати көбейтуді яп
длтүсіндірген. Л. Эйлердің я печ
е ч а п е Н е и д л
ати я пбойынша: (–7) ·е5дл =я–35. Онда –7-нің –5-ке чат
пекөбейтіндісі Не –35-ке ечати
е дл
түсіндіруі я
Н т и Н а т и д л п
и
қарама-қарсы п ечасан болуы керек. я еч
пКөбейткіштің Небіреуі қарама-қарсы
ч а ти для
санға
е и
санға өзгереді. печат
еча өзгергендіктен,
Не т
көбейтінді
и Не (–35) те атоған
и қарама-қарсы
д ля п я
а пе ч е л
ати
Онда печ для
Н ати Не
д
ати
Н а т и (–7) · (–5)
ч а = 35. е д л я
д
ечати Мұндағы
е для 35 – икөбейтіндінің е для мәні. Бұл и
жағдайда
я печ
көбейтіндінің мәні
еча
ти
я п оң сан.Н а т Н ч а т д л я п
я п еча
л Екі теріс сандыечкөбейту а үшін, осы ч
песандардың Н е
модульдерін тикөбейтуНе дл
ч атикерек. е для п для п еча а
п е Н ти Н е ат и дл я печ
для ч а
чат Не
е дл
я Екі
Н
терісп е ч т и
а санның п е ч ат
Н е д
ати я ⇒дл( − ) ⋅ ( − ) → ( + )
я еч Н
печ е дл исан. Не ти ля п е
ля п
я көбейтіндісі
Н – оң ат ч а д
Н ати я
е дл · (– а1,5) для еч Н
я печ 2-мысал.Н(–0,2) т и Не ати д ля п п
Не
д л
и п еч = 0,3.
я пе ч Н е
ч ати е для
л я пе Көбейтіндінің Не и
аттапқанда Не ти
чатаңбасын для я
Не
д
а ти л
мәнін
яп еч алдымен
анықтап,
е ати
чсонан Н е дл
ч
соңпемодулін табу д Не ти я п
для Некерек. чати еча е дл дл
е чат и
для е дл я
я п еча
для Егер теріс көбейткіштер Н атисаны жұп болса,пекөбейтіндінің д
Немәні оң чсан
Не болады.чати л я печ д л я е а
ти Не
д
п е е д Н е и я п
для Н чати чат дл
Не пе1 я пе Не ти
е ча т и
д л я  5 е д л
я п еча Не
я3-мысал.
п 1) (−Н2е, 5) ⋅  −  а=ти ; 2)Н (–8) · (–3) а ·
т и(–2) · (–0,5) д =
л 24.
дл  п3еч 6 еч Не ти
Не ч ати д л я е д ля п п еча Н
я е
п теріс көбейткіштер Н е т и тақ болса, Н а ти д я
лтеріс
д л
Егер ч а
саны п е ч
көбейтіндінің е
мәні
Н и
Не болады.чати пе для ат
сан п е е для Н е т и л я печ
Н ат и еча д
для еч–42; Не ати
и Не 4-мысал. ча и · (–3) · (–7)
т(–2) д л я п= е д ля п печ
ати для· (–0,5)и· (–7) ·Н(–0,1) ·п(–2)
(–8) чат = –5,6. я пе
ча Не
д
ати
Не ч а т д л я е е д л печ
чати Егер Некөбейткіштердің а ти кемінде л я печ
біреуі нөлге тең болса, д л я пе онда көбейтінді печ
ати
де нөлгедлтең я болады. Н ати ча Не
д
еча
ти
яп Н ати еча
т дл
еч ати е дл 1) (–8,9)
5-мысал.
Н а т и · 0 = 0; л я печ 2) 0 · (–7,3) д л я= п0; Не
еча
ти
я п+ 4) = 0. –7 Не0, онда чxа+ ти 4 = 0; Н ат дл
ати
3) (–7) д· л(x
е и пе я печ Не ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я x = –4. Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
п е чати Не ч а тиекі санды көбейту д л я пережесін е д ля п печ
а
ля 1. Таңбалары
п е
әртүрлі
Н е и
тұжырымдаңдар.
Н т и д л я
д ля көбейту ережесін тұжырымдаңдар.
дсанды чат еча Не
чати 3. Көбейткіштердің я пекөбейтінді неге тең? ля п
2. Екі теріс
е Не а ти нөлге тең болса, л д еч
для
п
л я пе ч
біреуі
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 470. Сандардыти а уН ы з ш а и
көбейтіңдер:
т дл яп е
еча(–3) · (–18); ля п3)
п1) еча(–2) · (–15); Не ати · (–2);Не дл
ти л я д 5)
п е ч
(–30) ати
Не
д 2) 27 ат·и (–2); Не 4)еч9ат· и(–7); е для6) (–15)и · (+4). л я печ
пе ч п Н ат д
Не а т и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
пе ч пе A Н ати д
ати ля п
471. Көбейтуді орындаңдар:
для
Н ати Не
д
ати
печ е д1) Н е ти л я печ · 0,81; печ
Н –15 · а т и
(–6); 5) 24 · ч (–9);
а е 9)
д –100 л я
печ я пе · 6; Н 10) –0,3ча· т(–40); и
Не
д
п ечати е
2)дл2я · (–35); Н е дл–0,8
6)
т и л я пе п еча
ти
я Н 3) –12 · ч(–7); а ти 7) 11 · е ч а
(–0,5); Не 11)д –99 · 0,1; дл я
е ля п · (–4); ти
е чати 4)
е ля п· 0;
д–27 Н 8)
е д–2,8 и 12) –100
я п еч· а(–1). Не
еча
ти
ч ати 472. Көбейтіндіні ля п для п еча Не а
п е Н е д табыңдар:
для ч а
ти я пе е дл· (–3,5); я п1еч
ат Не
п еча е дл · 0,6; Н и л еч
е дл
я 1) Н –1,9
п е ч а т и 4) 5,9
п еч а т 7) 0
Н , 8 д· −
е  2  ати ;
е д ля п
е д л я Н
п е ч ат и
п е ч а
 Н е
3 
д
Н ати 2) 6,5е· д(–30,8); ля для · 0, 75;еч Н
ти 8)  5 е для п
−
я печ Н т и Не · (–0,4);
5) –12,5
а п
Не
д л
и п еч а
л я пе Не ати Не чати дл1я  я
Не
д
а ти3) –18,3 · д(–5,4); л яп е ч
6) 5 · (–9,3); д л я п е Н е
9) −0, 4 ·  −  .печат
и
Н е дл
пе ч Не ти  д 10я
для Не чати еча е л дл
е чат и
для е дл я
я п еча
для 473. Өрнектің Нмәнін табыңдар: ати Не
д
ти Не
д
для 1) и( −11) ;Н печа4) ти ( −4) ; чат е;дл
я пе 7) ( −10) + Н
2 3 2
Не
97 ти
е ч ат д л я е д л
я п еча Не
дл а еч е
2) ат( −и0, 7) ; ля печ5) ( −0, 2) ; для п 8) ( −0, 9) − 1Н; ти
2 3 2
Не ч д е п еча Н
чати для печ
2 3 3
п е 2 е  и1  Н е  т2и л я
для 3)  − 5 и ; Н 6) ча−т  ; 9) еча 
− − 1 . д
и Не я пе  2  ля п  3  Не ати
п еч а т
е д л Н е д
т и л я печ
Не Салыстырыңдар: ч а ти д л я пе е д л печ
474. п е Н е т и Н а т и д л я
для еча3 печ 2 Не 2 ти
чати Не 1) (–10)
е ч а3ти
және 10 3
; д л
3)я п
(–2) және (–3) 2
;е д л я 5) 1,2 және (–1,2) ;я печа
п е Н т и л
для Н ати а
печ(–1)99 және Н е д100
еча
ти Не 2) (–0,1)ч2ажәне ти 0,12; 4) л я печ 2 және (–0,5)3д;ля6)
(–0,5) (–1) . печати
п е е д Н е и я
т и е для Н
п е чати п еча
т
Н е дл ти
печ
а 475.НӨрнектіңечмәнін ат и табыңдар: д л я е д л я
я п еча
п Не Н чат и дл
для мұндағы ати Не
е ч ати Н
1) е 3,26x, а т и x=–10; л я п еч 3) –0,8xy, л я пе x=–10; y=–0,5;
мұндағы
д печ
ат
ля п Не
п е чати Не2
е ч ати д л я пе 3 е д я печ
а
д 2) (x я+ y), мұндағы x=–13; y=2; 4)
е дл чат − · (x − y), мұндағы еча x=5; y=13. Не
е чати Н11 а ти л я пе 4 д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не
476. Көбейтіндіні Н
табыңдар: ат и дл яп е
ати печ
ти л я печ д л я − −
Не
е д1) 3 a · (−8); Не 3) 7 c · ( 3d ); 5)ля10п m · (−0, 5n);; печ
Н ч а ти е ч ати Н е д и д л я
пе п т Не
ати для−5 · 3 b; и для  т3и  п еча 2  ати
Не2) а т Н е 4) − 8 c · ч
 а− d  ; 6)
е д л
− я
9 m ·  − n  . л я печ
е
п10ч е
п  4  Н ати3  д
а ч е л
печ 1  я пе ати
Н д
ати для6 a ·  − иb = −2aНbе,. дл печ Не ати
печ Үлгі:
Н е еча3т  ч ат и
е д л я
л я печ
п пе Н ати Не
д
ти
477. Коммерсант печ сатуға әкелетін пе
заттарын Не
тасымалдау үшінти аптаның дл
чати для 3 күнінде для 3000итг-ден шығындалды. еча Не4 ти
я п е алғашқы
Н е т и күн Н е
сайын а т д л я п Соңғы
я п еча
л еча печ е
НКоммерсант ти дл
ля п еча заттарын Не
күнде күн сайын 2300 тг-денляшығындалды.
ч ати д п а
п е Н
тасымалдауе д үшін тиапта ішінде Н е неше ат и
теңгеге дл
шығындалды? я печ
для пе ч а
яп е ч Н е
чат и д л я
е дл
я Н
478. Қыздырылған еқалайы
п ч ат и суығанда поның еч а т температурасы
Н е д 1 минутта
ати –3°С-қа өзгереді. я дл я еч Н
печ е дл Қыздырылған Не қалайының ти температурасы ля п t минутта е
е д л я неше Н
градусқа п е ч а т и
төмендейді. Есепті п
өрнек е ч а құрып Н е
алып, д шығарыңдар.а т и е д ля п
Н ати для t=3. и для еч Н
я печ Мұндағы Н еt=2; т Не а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
л печ Автобус аялдамаға
я479. Не жақындағанда
ати Не тоқтау ти
чаүшін для я
Не
д
а ти секунд сайын
әрбір л
е ч
я п жылдамдығын д
п е
я м/с-қа
–2,5
л Н е
пе ч е д Нежылдамдығы ти я п
для өзгертті. 4Нсекундта
п е ати
чавтобустың п еча Н е дл ти дл
Не чат
қаншағаи өзгереді? для е дл я п еча Не
д
Не 480. Теңдеуді а т и л я печ д л я пе п еча
ти Не
д
е ч шешіңдер: е д Н е и я
Не дл 1) (–12) т и ⋅ (х + 6,7) =я 0; печ 4) –76,3 ⋅ (х–6) л я пе= 0; Не
еча
ти Не
е ча д л
е = 0; ати5) –2,5 Н е д и я п
я2) п (26,9 – х) ⋅ Н
8,1 ⋅ (5,7 + х) =а т0; д л
дл еч еч Не ти
Н е 3) 45,9 ч ат⋅и(5,2 + х)е=дл0;я п 6) (12,3 + ех)дл⋅ я10п = 0. п еча Н
я п е Н т и Н ати д л я
д л еч а п е ч Н е и
Не 2.55, aча, ә-суреттегі
ти ля п для ат
481. п е е дүшбұрыштарды Н е
дәптерге көшіріп
т и салыңдар. л я печ
Н чат и еча әрқайсысының д
для Не ати
и Не Үшбұрыштарды ча ти д л я пе
тік төртбұрышқа дейін толықтырып,
ауданын п е табыңдар. Н е и Н т и д л я
ати
для Н ат ә) ча д
a )
печ я пе Не 2 ати
чати Не
е ча ти д л я е д л 1см
я печ
п е Н т и л
д
еча
ти
еча
ти
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
а
для
п
л я пе ч
Н е д
2.55-сурет
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
ати чат
д Не п печ
Не482. Теңдік ч а титура болатындай е ч ати жұлдызшаның
етіп, е для орнына и тиісті сандарды
д л я
ати дляқойып ижазыңдар: для печ ати
Не а т Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
ч
1) п7е · (*) = −21; е
я п −5 · (*) = −30;Н ати ед
еча
ти
е для Н е дл3)
ти
5) (*)
л я печ· (−9) = −63;Н печ
ати
2) −п15 еч · (*) = 60; пе · (−4) = 36; Н 6) (−25ч)а·т(*)
4) (*) и = −100.е д
ати для для пе Н ати
ч а т и
е д л я
л я печ
д
483. Амалдарды орындаңдар:
ти
1) −63 п·е(ч7 − 11); (26п−е 11) · (−0, 4); Н7) е (6,5 – 8)ат· и2,4; дл
чати

для
4) л
д я еч Не ти
я п еча
л 2) 9, 9 · (п3еч−а5); 5) (32 −печ
40 ) · 3 , 5 ; 8) Не(7,2 – 9,6) ти· (–3,5); Не дл
ч ати ля для п еча а
п е е д
Н −2, 2 · (8 −ча3т); и е и
Н (0, 99 − 1ч)а·т26.; 9) (5,3 я
дл – 4,8) · и(–6,2). печ
для 3) 6)
яп е Н е д л я
чат Не
е дл
я Н
п е ч т и
а ондық бөлшек түрінде п еч а т
Н
д
еесептеңдер: ат и е д ля п
ати
484. Жай бөлшекті
я дл я жазып, еч Н
е д л я Н
 1  п е ч а т и
 4  п е ч а
 Н е
1
д
 а т и е д ля п
Н
печ
а ти 1)  − е д⋅л(я−2, 125) ⋅  −  + Н 9,е35дл ;я
3) 1и
т
, 28 ⋅  −2  ⋅ 3,я5 п−е45
л
ч , 92; Н
п
я Н т и а д
Не
д л
чати
 2  п еч а  5 
я пе ч  4
Н 
е
я д л е Н
я пе Н е дл а2ти Не чати 3  для
п
д л 2 
е ч п е Н е
чат.и для
Не чати2) −5 ⋅ 3,д125 л я п⋅  −  − 32; е для 4)  −6 4  ⋅ (−10) ⋅ (−1, 3) п+е100 Не
пе 5Не Н  ти  я
для  ч5ати
п е п еча Н е дл ти дл
Не чат и
для 485. Теңдеуді Ншешіңдер: ати чат Не
д
ти Не
д
п е ч е д Н 2е и я
для 5 Н 3  1 ати  я печа1т е дл
Не 1)
а т x + =  − л⋅я1 пе;ч
и 3)  − 6 д л ⋅  − 1  + x = − 0Н, 5; п еча
ти Не
п еч 7 Не8  3 ати д  Н е 3   5 т и л я
дл я еч а д
Не я пе
ч
ля п Не ти
л я п 7 Н1 е  4  ати  Н5  21 чати 3 е д л
д 2) y т−и = 3 ⋅  − яп; е ч 4)  − е
⋅ ля п− y = 3 . Н ат и
Не ча 12 дл7   14 е
д
 25 4 печ
п е 2Н е и Н т и д л я
ати
486. я
длСатушы килограмы чат
а птеңгеден 15 т қантяқабылдап печ алды. Не Сатушычати
Не қанттың ч а ти бағасын 10%-ке д л я е өсіріп сатты. д л пе
л я пе Не а ти Не Түскен ч и
атпайданың е для
15%-ін
и д еч п е
таза пайдасы неше теңге?ечатиН
чат Не түрлі шығындарғачати
жұмсады.
для
п Сатушының л
е д я п
л я п е Н е
ч а ти Н
т и д
НеҰшақтың е
я п км/сағ. Ұшақ ежелге п Н ти
еча 487. е ч ти
ажылдамдығы д л864 для қарсыиұшқандықтан, я п еча
я п әсерінен оның е Н ат кеміді.НеҰшақ дл
ати е дл
желдің Н чати
ұшупежылдамдығы печ
7,5ям/с-қа ти
п еч Н
е ч а т и
д л я е д л
я п еча
желгея қарсы п 1 сағ Не
ұшқанда қанша қашықтыққаН барады?
чат и дл
ати
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н
д л
еөлшейтінаттермометрдің
и л я печ
Н т и д
4880. Температура для 1°С-қа жоғарылағанда, ча оны еч Не
п е чати Не
сынап бағанасы ч а ти 2 мм-ге көтеріледі.д л я пе Егер температура:е д ля п печ
а
д для
1) 10°С-қа; 2) –7°С-қа өзгерсе,пеоны чат өлшейтін термометрдің еча сынапНе
е чати Не а и
тмиллиметрге л яжәне қалай өзгереді? д ля п еч
для
п бағанасы
л я пе
неше ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч
я ля п
Н
печ
Н ати е дл
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не
489. Теңдеуді шешіңдер: Н и дл яп е
ати чат
ти л я печ д л я8пе Не 3
е ч ати 3 Н е дл ти
Не
д
а ти 8 Неx + ч ати y + для п
е + y ля печа
x ч е 4 и д
пе яп 3) Н
8 = ;чат
ати 1)для1 5 = и9 ; 2) Н1е дл4 = −20;
15
п7е 4) 4 Не = −9. чати
Не и л я е
т ля п
а 7 7
д 5 8
−печат − п е ч Н е
− а т и − е д
еча
ти дл3я 6 6Не 15 для 20 8 я печ 6 9Н ати
Не а т и ч ати е д л л я печ
д
печ Н е а т и Н е Сч ат и
е д л я
л я печ
д
ти
я п Н
490. Есептеңдер: а т и Н ч а т д л я п
чат и дл2я  4 и2   3Н для еча Не ти
я п е Н е
1 т  е а т и 5 2   7 д л1я 
п
я п еча
л 1)  −  · п еча − · − ; еч3)  −  ·Н  е −  · (− 4 ) т; и дл
 4 д3ля  5 15   5  е для п

ч ати п еча Не а
е
п Н е ти Н ат
и6 3   8 2
дл

я печ
для пе 3 ч а
ти  1 5для 1 е дл  3 1   2 2  я печат Не
еч а е  ·  − ат·и7 ;
1 еч
п Н и − ⋅ − л ⋅
− т ля п
я 2)  Н 4) а
   д  27 .
е дл  6 9   2 п е ч
7  5 я п еч 8 6   9Не 5  а т и е д
ати е дл
я дл еч Н
л я печ Н а т и Не ч а ти е д ля п ля п
е
е д п е ч я п е Н а т и е д
Н ати для есептемей-ақ, е дл еч Н
я печ ӨрнектіңНемәнін
491.
т и Нсалыстырыңдар: а ти д ля п п
д л 2ч
е а пе ч Н е ти для
Не ча1) ( т и ) ( Не )дл( ) ( т)и және Н0;е д
я п л я ч а Н е
2
− 4 2
· − 3 2
· − 2 · − 1 п е
л я пе а чати для я
Не
д 2)а ти( −5) · ( −3) · ( −д1л ) е ч
·я0п· 1 · 3 · 5 және 0; для п е Н е
пе ч е Не ти я п
для 3) ( −и1)3 · ( −2Н)3 · ( −3)3 ·п( −е4 ча)3т·и( −5)3 және 0; я печа Н е дл ти дл
Не чат для е дл п еча Не
для 4) ( −1и) · ( −1) · (Н−1) · ... · ( −п1е)ч·а( т−1) және 0. я печа Не
д
ти д
Не ч а т д л я е д л п еча Не
ти Не
я
длӨрнектіңи мәнін табыңдар: Н ча т еч а д
492.
е ч ат д л е д я п еча Н
л я п 2  Н е 5 а т и Н ч а ти е д л
Не д1)  −6 ат+и3 · (3 − 4, 5) · ля ;пе ч п е Н ат и
 печ5  е д17 е для и я печ
Н и Н т д л
для 4  ля печ
и Не 1 ати
ч д е д ля п печ
2)  я пе( −2 ) · 8 − ( − 6 ) · 1Н5 е
 · 0 , 5 ; и Н т и д л я
дл чат ча Не
ати Не
2
а ти л я пе д л я пе печ
ати
д ля3 3Н  печат 4  я пе
ча Не
д
ати
чати 3)е  7 · ( −е2
Н ча,5ти) − 4 · ( −10 д л )я
 ·  2 − 3  . е д л
я печ
 л5я п 20 Н е   чати25  Н ча т и д л
ти Не
д пе я пе Не ти
д л я е д л
я п еча
Н ати
еч ати 493. Есептеңдер: Н е дл а т и л я печ д л я пе Не
еча
ти
ля п Не ати Н чат дл
ати  1 Н1е д 1 1ти 1 1 1 ля п1еч   1 1 1ля пе 1  Не чат
е ч а
е+ч − − −Не−д... −  ·  ти + д я пе
яп  + + +я... п +е
Н + ... + ати  . д л
3 3ед 3л 3 2 2 2 2  ча100 100 100 еч100  Не
п е чати Н ч а ти д л я пе е д ля п печ
а
д 10 дретля чат 15 рет ля пе
ча Не
чати Не я пе
8 рет
е ати л д еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
чати
д еч пе Н
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
Н ати е дл
я п Не
л я д л яп п е ч Н ат и
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
есайын ауаның Н ч ати
Не 494. Жер бетінен Н әрбір 100 и
метрге көтерілген дл температу-
яп е
ти
еча –0,6°С-қа өзгереді. чат
ти л я прасы д л я пе Таудың етегінде Не –4°С
е ч и
атболғанда Н е длетегінен
тау ти
Не
д 1 км, ти2 км және Не 3 км биіктіктегі ати ауаның
п
для температурасы неше я еча
пгра-
ча п е ч Н е и д л
длядус болады? е и я печ печ
Не ч а т и Н
ти я пе теңдеу құру ля п Н ати Не
д
ати
еча 495*.
е длЕсепті Н е дарқылы шығарыңдар.
Оқушы печ 40 есеп шығаруы пе керек. Ол Н шығарылмаған чати бір есеп д
Не үшін чати
ати д3ляұтылысиұпайынНалса, для пеүшін
печ Н е е ал т и
шығарған
а бір л
есеп
д я 5 ұтыс ұпайын пе
и п чат
еНәтижесінде я печ алды. Оқушы Не а ти шығарды? е для
ча т алды.
дл я ол д 0л ұпай
я пе
неше ч есеп Н ти
я пе Не т и Не ати д л я п еча
печ еча
ти Не
п е чати 496. Теңдеуді е для шешіңдер: Не для т и л я п п еча
ти
я Н т и а д я
ч ати ля 5п  3 е2дл я п еча Не а
п е е д
Н 8, 5 − · 2,ч4ати  22 Н 55  2 − · 0 , 6 ат и дл я печ
для
ти я8 пе =
еxдл . ати
чат Не
п еча 7е дл5  11ати Н л я пе еч
е дл
я и


Н −  ·п2еч
0, 45
п еч Н е д
ат  15 18 я 17 дл я еч Н
е д л я Н
п е ч а т и
Н ати е дл
я для еч Н
для
л Тақырыптың түйіні.
а ч е
Не
д
ча Рационал дл сандарды көбейту. ед яп е
л я пе Таңбалары Не бірдей екі ч атисанның Н көбейтіндісі е чат– и
оң сан, е
ал длтаңбалары әр- ля
Не
д
ч а ти екі санның д л
е
я пкөбейтіндісі – теріс д л я п Н
п е чати табу Не д
пе түрлі
Не и Не сан. Көбейтіндінің
ти модулін
ля
для үшіни көбейткіштердің п ечатмодульдерін көбейтуп еча керек. Не д ти дл
Не чат для е дл я п еча Не
для Мысалы:Н 1) –5,7⋅(–2)=11,4; ати чат Не
д
ти Не
д
для Н2)9 ⋅  −  =ча−т6и.
2 чат дл
Не
2)  я п е я пе Не ти
е ч а т и
д л 3 е д л
я п еча Не
Не 481.
е ч атиа) 10 см2е; ә) д ля5 псм2. 484. 1) 8,5; е ля–25,25;
д2) 3) –56; 4) 12.25.
я п еча Н
л я п Н а ти Н ч ати е д л
д 3 5
Не 485. чат1)и −1 ; 2) л−1
д я 12 ; 3)и–8,5; 4)Н–4,05. е для печ
п е 14 Н е ат и д л я
для ат 4 ля пе7ч 27 Не
и Не ти а тг. 487. печ ати
486.
п е ч а
1275 е д л я837 км. 489. 1 ) −
Н е д; 2 )1 ; 3
т )
и − ; 4) –0,25.
л я печ
Н чат и 15ча д
ати для 9
я пе
40
Не ати
Не ч а 1ти д л я пе е д л печ
490. п е1 ) ; 2) –0,2; Н е 3) –0,25. и492. 1) Н
1,5; 2) –4,6; т и
3) –26,1. д л я
для печ
ат еча
я песеп. Не ати
чати
6 и
Не 493. –0,1. ч а т 494. –10С; д л я–16С; –22С. 495. е д л
15 496. 0,2. печ
д
еча
ти
ля п
Тапсырмалар. КөбейтіндініңН ати
мәнінчтабыңдар: чат Не
дл
еч ати Н е д(–0,2)
1) · 7 а
· т и
(–5); л я пе д л я пе п еча
ти
п
для · (–0,25) Не ати Н чат дл
ати
2) (–1,5)
е(–0,7) и
· 2 · (–4);
печ я пе Не ат
яп е ч Н
3) ·
п ч
(–2)
е а т
· (–0,5) · 10.
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
для Көбейткіштерді
1-тәсілмен. а
тізбектейечкөбейтіңдер. печ Не
п е чати Не
2-тәсілмен. е ч а ти
Көбейтіндінің л
мәнідбүтін я п сан болатындай етіп, е д лятоптап (жақшаға алып) я печ
а
көбейтіңдер.
е Не а и Қай тәсіл тиімді?
тме? л д еч
для
п Көбейтінді
л я пе
өзгерді ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Н и е
е дл яп
2.14. Рационал сандарды көбейтудің ауыстырымдылық, терімділік
ати чат
ти л я печ д л я пеқасиеттері Н е ч ати Н е дл ати
д Не п печ
Не ча ти е ч ати е для и л я
ати я песандарды көбейтуде п
для олардың
Н
еча
т ед
Нбелгілі. ати
е дл
Теріс модульдерія пкөбейтілетіні
Н ат и Н е
ч а ти
Модуль – оң пе ч
сан. п е Н и д
ти для а, b және для сандарын педечаткөбейту Не ати
еча Н Демек,
е т и с Н е
рационал
а т и көбейтуде
д л я амалы-
я печ
а ч
пе қасиеттері Н е л
ати
ның ауыстырымдылық, печ терімділік
для
орындалады. ати ед ати
печ е для Н е т и л я печ қасиеті. Н печ
І.
Н Рационал а т и
сандарды көбейтудің ч а ауыстырымдылық е д л я
д
ечати Көбейткіштердің е для е для и я печ еча
ти
я п Н а т иорындарын Н ч а т
ауыстырғаннан д л
көбейтіндінің мәні я п
чати өзгермейді. для для еча Не ти
я п еча
л еча а · лbя=пеbч· а Не ти дл
ч ати ля п д п еча Не а
п е е д
Н b – кезчкелген ти Н е ат и дл я печ
для а және е а рационал п е ч
сандар. Н е
чат и д л я
ти 1-мысал.дл3я· п(–4,2) для · 3 =и –12,6; я пе
Не
п еча е = –12,6; Н е (–4,2) л еч
е дл
я Н
п е ч т и
а = (–4,2) · 3. п еч а т
Н е д
ати 3 ·
я (–4,2) дл я еч Н
печ е дл сандарды Не ти ля п е
е д л я ІІ. Рационал Н
п е ч ат и көбейтудің
п е а
терімділік
ч қасиеті.
Н е д
Н чатисанның көбейтіндісін
е дл
я для еч Н
я пеЕкі Н т и үшінші Несанға көбейту ати үшін, ебірінші д ля п санды п
Не
д л екінші и санның және п е ч а
үшінші санның я пе ч
көбейтіндісіне Н
көбейтуге ч
болады.ати е для
Не
д
а ти л яп е ч (а · b) · c = a д· л(bя · c) п е Н е
для a, b ижәне сН– кез келген п е чати рационал сандар. п еча Н е дл ти дл
Не чат
2-мысал. для · (–5)и = –3,6Н·е(–5)
(3 · е(–1,2))
я
дл = 18; и п еча Не
п е Н т д л я
для и 3 · ((–1,2)я ·пе(–5)) чат = 3 · 6 = 18; я печа Не ти д
Не ч ат д л е д л п еча Не
для
(3 · (–1,2))
Н · (–5) ати= 3 · ((–1,2) · (–5)). чат Не
Не а
Көбейтудіңт и ауыстырымдылықл я печ және д л я пе қасиеттерін
терімділік пайдала-п еча
ти Не
пе ч е д и Н е т и л я
я Н т а д
е дл көбейткіштердің
нып, орындарын
я пе
ча ауыстырып,я топтап печ (жақшаға Не алып), ти
Н
ечати тәсілмен д л е д л
я п еча Н
өрнекті птиімді
л я Н е ықшамдап
а т и көбейтуге Н болады.
ч а ти е д л
д ч
пе · 5 = (0,25 · (–8))дл· я((–1,2) п е · 5) =–2 ·Н(–6) = 12.ечат и
Не 3-мысал. чати
0,25 · (–1,2) · (–8)
для
е е яп
и для
п Н е
е ч ат и Н
п е чати Н е дл ти
е п я тұжырымдаңдар. печа
Н 1. Рационал
п е чатисандарды көбейтудің е для ауыстырымдылық
и Н е длқасиетін
т и л я
ля сандарды Н чат ча жазыңдар. Не
д
я пе ати
2.дРационал көбейтудіңетерімділік қасиетін әріптермен
ати Не ч а ти л яп д л печ
для тәсілмен Н ат ча д
печу ы з ш а ) : я пе Не ати
чати
497. Тиімді есептеңдер (а
п е · (–2); е Н т и л я
1) –5 ·я(–9)
дл Н ати 4) –1,5 · (–3) · (–2);ча Не
д
еча
ти 2)Не–4 · (–7) ч· а0,25; ти л я печ 5) 2,5 · (–4)д·л(–8); я пе п еча
ти
е е д Н е и я
еч ати
3) –0,2
Н е дл· 6 · (–5); а т и л я печ 6) –0,5 · 4 · (–6). д л я пе Не
еча
ти
яп Не Апечати
Н чат дл
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
498. Көбейтудің для терімділік қасиетін пайдаланып ча есептеңдер: еч Не
п е чат и 1) (3 Н
· е(–2)) · 5;
ч а ти д л я пе4) (–9 · 15) · (–2); е д ля п печ
а
д 2) (–9 · е4)д·ля(–2,5); еча(–8 · (–12)) · 5; ля печ Не
ч ати 3) (13 Н
и п5)
е а т л я д еч
для
п пе
· (–5)) я· 20;
л
ч
Н е д 6) (3 т·и(–25)) · Н2.
а
е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 499. Көбейтудің
ти Н
ауыстырымдылық ат и және терімділік
дл қасиеттерін е
пайдала-
яп
ти еча есептеңдер: ля печ
пнып Не ати е дл
л я д е ч Н ати
Не
д
а ти Не ч ати е д ля п л я печ
ч 3
пе − · 7 · −1 ;  1  п е 1 Н  2 т и д
ати для1)   для 4) 1 · ( −5 ) ·  я− печ;а Не ати
Не 4ати  3Н е ч а ти 2 е д л
 3  л я печ
е ч п е Н и д
ти Не дл2) я п5 3 для 3 2я печат Не ати
еча · (а−т8и) · ;; Не а т
5) и · ( − 13 ) · 2
д л ; я печ
6печ пе ч е л
ати
5
для
8 Н 3 ати Не
д
ати
печ е для 5 Н е т и л я печ печ
Н а т и 4 ч а 3 е д
 7  л я
3) − пе·ч( −11) · 1 ; для пе 6) −1 · ( −9Н) ·  − е. чати Не
д
п ечати е для 9 и 5 Н е т и 7  10
л я п п еча
ти
е чати 500. Көбейтіндіні для е для я п еча еча
ти
я п Н е т и табыңдар: Н а т и д л я п
л 1) –4ая ·п5; еча еч
4) 4хля· п(–3); Не ти дл
ч ати

л д
7) m
п еча· (–3) · (–5); Не а
п е е д
Н 8b · (–3);
2) ти 5)е
Н 9y · (–5); ат и я
дл8) n · 7 ·и(–2); печ
для е ч а
яп е ч Н е
чат· 5 · (–3). Не д л я
ти я ·п2; е дл · (–8); я пе
3) (–5c) 6) (–7m) 9) (–k)
е дл
я Н
п е ч ат и
п еч а т
Н е д
я печ 501. Үшбұрыштың Н е дл а т
периметрі
и Не 29 см. ч атиОның бірінші д ля п және екінші ля пе
д л қабырғаларының пе ч қосындысы е
п 16 см. Екінші Н е және ти үшінші д
Не чати қабырғаларының для е для20 см. иҮшбұрыштыңя пқабырғаларын еча Не
п е Н е т и қосындысы Н а т д л п
Не ча т и табыңдар.
дл
Үшбұрышты
я салыңдар.д л я п е ч а Н е
Не
д
а ти л яп е ч В
для 502. Көбейтудің Не чати еча е дл дл
Не п е
ауыстырымдылық және п
терімділік Н
қасиеттерін ти
пайдала- Не
е
и
чатнып есептеңдер: для е дл я
я п еча
п е Н т и л
для Н ати  пе7ча Не
д
Не еча1) ти −0, 2 · (−5) ·д13 л печ
я; 4) (−е4д)л· я−  · 5и ; еча
ти Не
д
п е Н я п
для Н ати  10 ч ат дл
Не печ пе Не ти
е ч ат и
д л я  е 8 д л
 я  1   3  я п еча Не
я п − − Н е) · 4; ати Н
− · − а
· т и
− ; д л
дл 2) 2 , 5 · ( 1 , 3 5)    ч   Не
Не ати л я пе
ч 15 для п2е  4  п еча
ти Н
п еч е д и Н3 е ти л я
д л я Н ч ат   е ч а е д и
Не 3) ч−а0т,и25 · (−0, 3) · (−д пе 6)  −  · (д−л5я) ·п4. Н ат
п е е ля
4);
 Н е т и л я печ
я Н чат и 4
еча д
и е дл Тиімді титәсілмен есептеңдер: я пе ля п Не ати
Н503.
т и л я печ
я Н ат и а д
ати Не дл1) (–7) т· и(–0,5) · (–3) ·я(–2); печ 3) 0,2 л печ · (–5) · 4;Не
· я(–25) ати
т и л я печ
ля (–1,25) · 5 · (–8) Н · (–6); ат и ча д
д2) печ
4) 0,5 · (–20)
я пе
· (–4) · (–8). Не ати
чати Не
я печ
п е Н т и л
504. «Жас для математиктер» Н үйірмесінеати қатысқан 16 а
чоқушы 8 үстелге
Не
д
еча
ти Не отырды.чаҮйірмеге ти л я печ д л я пе көбі ер балалар. п еча
ти
е е д
қатысушылардың жартысынан
Н е и я
яп Н 2 ер баланың ати еча
т дл
Осындағы
а
бір
т и үстелде
л я печ отырғанын
д л я пдәлелдеңдер. Не
еча
ти
ати 505 . Н
0
е дл қалтада
Қоңыр и 7 жасыл, 4я псары еча және 2 қызыл печ бар. Қалтадағы
яшар Не ат
яп е ч
п е ч а т
е д л Н е д л
т и л я печ
осы шарлардан
ля ең болмағанда:
Н ча т и еч а д
е джасыл ля п Не
п е чати 1)Н3
е ч а ти
шар; д л я пе е д я печ
а
д 2) 2 есарыдля шар; и чат еча Не
е чати Н а т л я пе д ля п еч
для
п 3) 1 қызыл
л я
ч
пешар алу үшін, Н
д
е кем дегенде а т и е
нешеНшар алу керек?
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч Н ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
ати чат
д
Не Көбейтудің
506. ти ауыстырымдылық,Не ати терімділік яп
длқасиеттерін пайдаланып я печ
для
есептеңдер: е и я печ печ
Не ч а т и Н
и д л я
ти  4пе  3   5  для п
дл−я  ·  − и  ·  − Н е  Н 7   5 печат24  Не ати
еча е
1)
Н  5  ч ат8   12  ; а т и 3)  −  · д −л я  ·  −  ; я печ
пе ч  8Н е ти д л
ати пе для
  6   ча25 Не ти
печ е для и Н е т и л я пе п еча
Н  9  5 а т ч а е д л я
еч  2  пе  25Н  63 22 ча ти 2  д
ечати 2)  −для п· ·  −  ; е для 4)и  −  ⋅ ⋅ пе ⋅  −2  .
я
Не
еча
ти
я п Не 10  6 ат и 3  Н ч ат  44  100 д л 45  7  я п
я п еча
л еч=7а болғанда өрнектің печ мәнін табыңдар: Не ти дл
л п еча Не
507. Өрнектегіяcd
п е Н е д
ти Н е и
ат(c · (–5)) ·Н0,4d; дл я печ
для и 1) ((–3c) · 2,5)пе ч
· а(–4d); яп е
3)ч е ат и д л я
т для е дл печ Не
п еч а е Н и л я еч
е дл
я Н
2) 1,5c · ((–8d) е·ч7);
п
а т и 4)
п
а т
еч((–0,3c) · (–2)) Н
д
е · (10d).ати е д ля п
е д л я 508. Массасы
Н
300 г 40
п е ч ат и
%-тік тұзды су п е ч а
ерітіндісіне массасы Н е д
одан 2 а т
есеи кем е д ля п
Н ати для для еч Н
я печ 10 %-тік Н етұзды и
суатерітіндісі Неқосылды. а и
тҚоспа ля п тұздың
ерітіндідегі
д п
Не
д л
и п ч
енеше я пе ч Н е
ч ати е для
ча т
концентрациясы дл я процент? д л п е Н
д
Не 509. Теңдеуді ати л я п еч
пе ч шешіңдер:д Не ти я п
е ч и
ат 3 д ля 7 е дл я 2
я п еча
п е − Н т и
+ x л
чати 15
x− Н x
ля
д еча5 ед ти д
Не 1) чати 4 = 6; для пе2) 3 1 = −4; е для п3) 2 1 = −2 .Н п еча Не
ати− ча−т
3 1 Н
для −
печ 4 2 я пе 3 6 Не ти
Не 8чат6 и
я е
п 9 см, 7 см,Н13 е см. 505. т и Н 3) 12 шар. а ти д л я
д л
501. е ч а 1) 9 шар, п е ч Н е и
Не ля п для ат
п еч−ат1и ; 3) –0,7.е д507. и Н е т и л я печ
506.
для
1 ) Н 1) 210;
чат
4) 42. 508. 30%.еча д
и Не 8ти я пе ля п Не ати
т и л я печ
8 Н –1,4. чат и ча д
ати для1) 2; 2)и− я пе Не ати
я пе
509. ; 3)
Не ча т 15 д л е д л печ
ати
ати
Үйреніп алыңдар! Н д
я ча
еча
ти е дл· 4=–12;а
1)Н(–3) т и л я печ я пе
2) (–2) ·л(–5)=10;
д
Не
еча
ти
егер х=4 я болса, Н ати егер х=–5 болса, ат дл
ати дл теңдеуін
(–3)Н·ех=–12 печ печ Не ти
п еч е ч а т и шешейік.
д л я (–2) · х=10
е д л я теңдеуін шешейік.
я п еча
яп Не Н : (–2); чат и дл
х=–12 : (–3); ати х=10
яп е ч х= Н
4.
п е ч а т
е д л я х=–5.
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
дл:я(–3)=4. ча еч Не
чати Не я пе ля п а
Демек, –12 Демек, 10 : (–2)=–5.
п е ч а ти д л е д я печ
ля п е Н е и Н ат и д л
д Есептеп, бос я
длорындарды толтырыңдар: чат печ Не
е чати 1) 25 : (–5)= Не – ; чати 2) (–30) : (–6)= л я п; е д–ля . еч
п д ля п
3) (–42) : 3= е
для л я пе Н е а т и Н ч ати е д
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
ебөлу Н ч ати
Не Н 2.15. Рационали сандарды дл яп е
ати чат
Не
д Рационал ти Не
сандарды бөлу ти
аамалы – рационал
п
для сандарды көбейтуге я еча
пкері
для
амал. е и я печ печ
Не ч а и Н
т b санына бөлу дегеніміз е ч а т е д л л я
ти
а санын
ля п
е яп
– b-ғаН көбейткенде ати көбейтіндісі
Не
д а-ға
ати
еча теңе дболатын с санын е
табу
Н
длекені белгілі.
печ c⋅b=a; мұндағы
a:b=c; пе a, b жәнеНс – рационал
|b|≠0, ати сандар. Не
д
ати дI.ляТаңбалары для печ ати
печ Н е а т и әртүрліН е сандарды ч ат и бөлу. е д л я
л я печ
д
ечати ?
е для
Тапсырма.
ти
я п Н 1. Теңдеудің а т и Н ч ат д л я п
еч түбірін ойлап табыңдар:
пе Не ати дл
е чати 1)
е ля ⋅пх = 30;
д–5 Н 2)
е д7ля⋅ у = –21; и 3) 9 ⋅ n
я п=еч–36. Не
еча
ти
л 2. Теңдеулердің еча әрқайсысының печ шешуін және Не түбірін и
тжазыңдар; дл
ч ати ля п для үшін бөліндінің п ечатабыңдар;Не а
п е 3.
Н е д
Теңдеулердің ти әрқайсысыН е ат и дл
модуліня печ
для ч а еч
я п бөлу ережесін
е
Н тұжырымдаңдар. и д л я
ти 4. Таңбалары я пе әртүрлі сандарды
е дл
чат Не
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
ати я тексер. л
д1. я 2. я печ Н
е л
Өзіңдідөзің
л я печ Н ⋅ ат и Не ч ати е д л ля п
е
е д 1) –5 х = 30;
п е ч –5⋅(–6)=30; п е Н
х=30:(–5)=–6; а т иx=–6; е д
Н ати 2) 7 ⋅ уе д я
=л–21; для еч Н
я печ Н т и Не
7⋅(–3)=–21; а ти у=–21:7=–3; д ля п y=–3; п
Не
д л
и 3) 9 ⋅ n =–36; п еч а
я пе ч Н е
ча т дл я 9⋅(–4)=–36. д л n=–36:9=–4. п е n=–4. Н
Не
д
а ти3. 1) x = 30 л
е ч
:я−п5 = 6 ; 2) y = −д21 л п е
я: 7 = 3; Н е
3) n = −36 е ч:а9ти= 4 . Н е дл
Не и
4.чатТаңбалары дләртүрлі я п е
сандардые дбөлу л я п
үшін,
Н
бөлінгіштің п чати
емодулін Не
для бөлгіштің Н чати шыққан бөліндінің чат д
Не алдыначат«–»
Не а т и
модуліне
л я пебөліп, д л я пе мәнінің
п е
и
Не
д
е ч
таңбасын
п қою е д
керек. Н е и я
Не и печ я пе Не ати Не
е ч а т
Бөлінгіш пен д л я
бөлгіштің таңбалары е д л әртүрлі болса, бөліндія п ечтеріс
Не сан болады. ч ати д л я пе е д ля п п еча Н
я п е Н е(+) : (–) → т и(–) Н : (+) →ч(–) ати д л я
д л ч а (–) п е Н е и
для 1-мысал. Н
–4,2 : 6 = –0,7 т
абөліндісінің ча
мәнінпетабайық: д
и Не и печ я Не ати
п ч а т
е : |6| = 4,2Не: 6 = 0,7, онда
|я–4,2| д л я –4,2 Н :е 6д л
= –0,7, т и л я печ
чат и ча д
ати дл себебі (–0,7) я пе Не ати
Не ч а ти ·6=д я пе
–4,2.
л е д л печ
ля Теріс санды теріс ат ча Не
дІІ. печ бөлу. я пе ати
санға
чати Не
е ча т и
д л я е д л
я печ
2-мысал. п –4 : (–8) е
бөліндісінің мәнін табайық.
Н т и л
для Н ати ча ед
еча
ти Не Ол үшін а т и
бөліндіні (ыңғайлы
л я печ болу үшін)длбөлшек я пе түріндеН жазыппечати
печ ед
да,Нбөлімін ти Не ти е дл
я
т и алып, оның
е для алымын п еча–1-ге
де көбейтейік. п еча Н ти
печ
а Н ч ат и
д л я е д л я п еча
яп е −4Не ( −4) · ( −1а ) ти 4 Н ат и дл я
ати е дл ( −4) :а(т−и8) =
Сонда = печ = = 0, 5. я печ Не ат
яп е ч Н
п е ч я
−8 е( −д8) · ( −1) 8
л Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
для (–4) : (–8) = 0,5. ля печ
а еч Не
п е чати Не
Демек,
ч а ти д е д ля п печ
а
д Теріс санды для теріс исанға бөлу үшін, чатбөлінгіштің модулін еча бөлгіштің Не
е чати модуліне Не бөлу керек. а т л я пе д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Бөлінгіш пен бөлгіштің
Н и
таңбалары бірдейдл болса, бөлінді оң сан яп е
бо-
ати чат
ти лады. ля печ д л я пе Не
д Не п печ
Не ч а ти (–) е:ч ати → (+) Не для
(–) и д л я
пе п ат Не
Не а т и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
ч
пе 1) (–3,6) : (–1,2) п е Н ти д
ти 3-мысал.
для для = |–3,6|и : |–1,2| = 3. я печа Не ати
еча е
НБөліндінің т и Н е а т д л я печ
ч а пе ч е л
ати сонан соң я пе
мәнін тапқанда
для
алдымен оның Н таңбасын ати
анықтап алып,
Не
д
ати
печ е длмодульдерінің е
бөліндісін
Н табады.
Мысалы, ч
я пе0 : (–5)=0; себебі 0 ·пе(–5)=0. Н ати Не
д
ечати е длбөлуге е для и я печ еча
ти
я п Нөлге
Н а т и
болмайды. Н ч а т д л я п
е чати е д ля п Н е для и я п еча Не
еча
ти
я п Н т и ч ат д л я п
еча
л 1. Таңбалары әртүрлі сандарды бөлу ережесін айтып беріңдер.
я пе Не ти дл
ч ати 2. Таңбалары ля пбірдей сандарды Нбөлу длережесін айтып беріңдер. п еча Не а
п е е д
Н қандай чрационал ти е ат и дл я печ
для 3. Санды
пе
а санға бөлуге болмайды?
яп еч Н е
чат и д л я
е дл
я Н
510. Бөліндіні табыңдар
п е ч т и
а (а у ы з ш а ): печ а т
Н е д
ати 1) –4 : (–1); я я
дл 3) –30и : 5; ч Н
п еч е дл Не 4)дл–0,5я пе : 0,1; е
т ля п
я Н 2)
т и24 : (–3); а
д л е ч а п е ч Н е т и д
Н е ати 0 : (–2); я п 28 : (–7); е для 45 : (–15); а
е: ч3; Н е
е дл
–6,3
я печ Н т и Н а ти д ля п п
Не
д л ти –10 : (–5); я печ 15 : (–5); а
я п48 ч
е : (–12); Н –0,8 : 4.ати е
ч е для
ча дл д л п е Н
Не
д
ати л яп е ч А для п е Н е
Не 511. Бөлуді п е п Н ти Не
е чат и орындаңдар:
для е дл я
я п еча
п е Н т и л
: 3; Н 2) 72 : (–3); чати д : (–0,8); и
3) –6,3е:ча(–0,9); 4) е2,4
д ля 1) –42 я п : (–3); Н д
Не ч78 а ти: (–26); дл–76 я пе: 19; е д л
–5,4 –15,5 п
: чат
е5; Не
п е е Н и я
для Н ати чат е дл: (–3). ати
Не –3,6:(–4); т и –68 я п:еч(–34); –270
л я пе: (–5); Н
–8,7 ч Не
я п еч а
Н ед л
т и Н е д
е длЕсептеңдер: ча еч Не ти
Н
512. ч ати д л я пе е д ля п п еча Н
л ч а е ч е и
ед 2 и  1пе  5   я5 п  2Н 2 ат
Н 1) п:е(ч−а2т) ; 2) Н4е: дл−я  ; и 3)  − Н:ед−л  ; ат4) и  −4  : ;ля печ
и для3  2  чат  6   12  печ  3 Не9д ати
Не ча ти д л я пе е д ля печ
п е е
Н  5 и Н т и л я
для 3  1 чат 3 1 еча  −6 1  :  −Н5е д. ати
ати Не  −  : ч1ат;и 5 :  −для; пе − 3 :1 е ;для п 
4   8  . ля печ
  
 4 п е 2 Н е 8  и 4 Н 2  т и д
ати
длясандарды Н бөлшекчатүрінде ти ча Не
д
еча
ти 513. Аралас Не а т и ондық
л я пе жазып алып,
д л я пе есептеңдер: п еча
ти
1 я печ е д 1 Н 3е т и дл я
1) −е7 дл: ( −5) ; Н) − 11 : ( −6 ати ) ч; а
еч ати 1) Н а т и 3)3
л я печ ) ; 5) − 7 : (я−4
5)
д л пе Не
еча
ти
п 2
е ч д 5 е 5
и я п
яп Не 4 ати Н
3 я печа
т дл
ч ати Н е2д:л7 ; ати ( я п)е;ч л( ) Не чат
я пе
е 2)2) − 8 ч 4)4 )13 : л −6 6)
6 ) − 18 д: −3 .
яп 5 ля пе Н е5 д т и Н е4 а т и д л
д ча еч Не
п е
и
чат514. Не мәнін чтабыңдар: а ти д л я пе е д ля п печ
а
ля Өрнектің п е Н е и Н т и д л я
д для чат еча е
е ча ти 1) (–8,1) Не : х, мұндағы а ти х=3; –0,9; л я п3)е –8,5 : (–х), мұндағы д ля п х=1,7; –5; Н еч
для
п 2) х : 1,3, мұндағы л я пе ч х=–6,5;Н5,2; е д и
4) х а: т(–1,8), Н е
мұндағы х=–4,5;
ч а ти 9. е д ля п
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Бөліндіні Н
табыңдар: и е
е дл яп
515.
ати чат
ти л я печ 1 1 д л я пе 3  1 Н е ч ати4  1 Н  е дл ати
д 1) −2ти : 3 ; Не 3) 3ати:  −2  ; для5) п −5 :  −2  ; печ
Не ч а е ч е и  Не д л я
ати пе 2 3
для
п 8  4 Н ат 
9 3
ати
Не ч а2 и
т  1 Н
е ч ат
1 3 е д л 1  2  л я
ти 2) п−е4 :  −1  ; дл4) я п −7 : 3 ; Н 6) 9 еча: ти−6  . Не д
еча для ати
Н е 3 ат и 6  Н е
ч
2а т и 4
е д ля п 3  9  л я печ
ати ля п для суытқанда печ Не ати
печ 516.
Н е дҚыздырылған
а т и Н
сұйықтые
ч а ти 3
е д л я
минутта
л я печ
еч е өзгерді.Н1 минут-ечати д
чати ля п температурасы
оның ля п
–15С-қа
д Не ти
я п е е д
Н та қыздырылған т и Н е
сұйықтың а т и
температурасы д л я
неше
п
я п еча
печ өзгерді? для еча
ти Не
градусқа
и Н е т и л я п п еча
ти
я Н т а д я
ч ати 517. Теңдеуді ля п шешіңдер: Не для п еча Не а
п е Н е д
ти ат и дл я печ
для ч а е ч
я·пx=2,65; Н е и д л я
ти 1) –1,22 я п· еx=6,1; 4) –5,3
е дл· (–x)=–2,34;
чат Не
п еча е дл · (–x)=11,57; Н и л я пе еч
е дл
я 2) Н –8,9
п е ч ат и 5) 0,3
п еч а т
Н е д
ат и я
3) 9,6 д· л(–y)=–43,2; 4) –6,1 я
дл· y=19,52. еч Н
л я печ Н е а т и Не ч а ти е д ля п ля п
е
Н ати я
е дл неше для еч Н
я печ 518. 2.56-суретте Н т и
үшбұрыш Не кескінделген? а ти д ля п п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
ча т дл я д л 1 п е Н
л я пе Не ати Не 5 4печат
и для я
Не
д
д л я 2 Н е
ечати Н е дл
для Не чати е3ча е дл дл
е чат и
для е дл я
я п еча
д
Не а т и л я печ 2.56-сурет
ти Не
д
е ча т и
д л я В
е д л
я п еча Не
Не 519. Бөліндініч ати табыңдар: д л я пе е д ля п п еча Н
д л −10,8 ч а −2,25 е ч е и
Не п−2,32
е
для
п Н −4,6 чат
1)
п ечати ; е дл3)я ;
и Н 5)е ;
т и 7) ля п
;е
л я − 3,6 Н 5,8 а т 0,25 е ч а е− д
9,2
и Не
д печ ля п Н ати
п е чати
−16,8 е для53,4 и Н е д−15,2
т и −4,88 л я печ
дл2)я Н 4) ч;а т ча 8) Не д ; чати
ати Не 2,4а ти
;
л я−п6е
6)
д л
9,5 я пе; 6,1 я пе
ч д Не
л я пе Не ч а ти е ч ати е дл
ат и е д и п е я п Н ати
ч Н
п еч ат е д л я
Н е д л
т и л я печ
для
520. Амалдарды орындаңдар:Н ати ча Не
д
еча
ти Не 1) 56 : е(–7)+3; а т и л я печ4) 19–(2–18 : 3); д л я пе п еча
ти
ч е д е
Н · (6–14);чат и я
ля п· (–5)+75 : (–15); Н чат–60и : 15+7
Не
дл
я пе ти
2)
е д–8 пе5)
п 3) (12–28) е : (–4) · 5; д 6) –11 · (5–9)–60 е : (–12). и я
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
521. Есептеңдер: Н т и а д
п е чати Не 1 ча ти д л я пе  е д3ля п  2  печ
а
д 1)  10для− 17 : 2, 75 − 7, 6; чат3) 0, 75 :  − 20 я−п8е,ч4а :  − 3  ; Не
е чати е 8
Н  ати л я пе дл еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Не ч а ти е д ля п
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
ати чат
ти я печ 2
 4  17 для пе Не  4 ч ати Н е д1л и
л
Не д2)  −2 − 2 : Не+ 5,1; ати 4) 7, 6 :дл я1п  − ( −9, 75) : 1 . я печат
 −
е
 печ3ати 21 21 пе ч Н е 15  ат и 12 д л
Не ат и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
ти 522. Есептеңдер: для для печ Не ати
а
−3,я8п+еч1, 5 − 4 ч
пе −0, 5 · 8 + 1,Н6 · 3 е ти д л
ати дл ; Не для 3) ;ля печа Не ати
печ 1)
Н е 7−е ат
4ч, 9 и ч а т и0, 84 − 1 е д л я печ
п пе Н ати Не
д
ечати е д8ля− 7 + 8 и е для 0, 6 · и( −9 ) − 3, 6 я печ еча
ти
я п Н 6 , а т Н ч ат д л я п
печ ; 4) пе Н.е ти дл
чати
2)
4л−я6, 7 для еча Не ти
я п е Н
5е, д
т и Н е −1,и5 · 4
ат д л я п
я п еча
е
п 523. Теңдеуді Н е д
для шешіңдер: ч а
ти 1) (4,5х+3,6)⋅(–19,6)=0;я пе дл–32,7⋅(0,1х+6,3)=0; чат Не
п еч а е дл Не3) и л я пе еч
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
ати я л я печ Н
п еч е дл е4д
Н4) 1
) − 15 еч⋅а(т1и , 9x + 5.7) =е 0дл .я е
е д л я Н
2) (1,2х+16,8)⋅(–13,3)=0;
п е ч ат и
п Н а т и е д ля п
ати для
Н я 13 еч Н
я печ Н е дл3 т и Не а ти д ля п п
Не
л
д 524*. Ұзындығы и п еч а
я пе ч Н е
ч ати 1
е для
ча т дл я
м лентадан өлшеуіш д л құралды пайдаланбай, е
оның
п Н
л я пе Не 5 ати Не чати для 2 я
Не
д
ат и
метрін қалайша л я п еч
қиып алуға болады?д л я п е Н е
е чат и
для е дл я
я п еча
525. п Теңдеуді е
шешіңдер: Н чат и л
для Н чати я пе – 2 = 4; Не
д
ти д
Не 1) ч2x
а ти= 6; я пе+ 3 = 8;
3)дл5x 5)е д л
1,5x п еча Не
п е е и Н ат и дл я
для 2) 3x = 12; Н 4) 4x п+еч5ат= 17; 5) 7 – я6x печ= –5. Не ти
Не ч ат и
я п е Н е ти Н а т и д л я
ча ч
е дл Хауыздағы
526.
Н ати су құбырдан л я пе сыртқа ағып д я пе
лжатыр. Хауыздағы Не судың
еча
ти Н
п е ч д
е бұрынат1и м 20 смН еді. Ендіч(қазір)е ти л я п
д л я
деңгейі бұдан 3 Н мин ч е а 75 см е дболды. и
Не Хауыздағы пе 1 минутта неше яп Н ат
п ечати судың едеңгейі для и Н е длсантиметрге
т и
төмендейді?
л я печ
и НеПропорцияның ти печ ля п Не ати
527. п е ч а белгісізе д л ямүшесін табыңдар: Н е д
т и л я печ
ати е дл−7 x и я5пе= x ;
− −1 я, п9е x Не ати
Н 1) =печат; е3)д л Н е
5) д л = т ;
и л я печ
Н 1, 2 печ−а6т и а д
д8ля 24 и 3 печ15 Не ати
чати Не
е ч а т л я
д−3, 5 е д л я
я печ
5 ля п е Н т и л
10 Н4) ати
x 4 , 1 20 ,
=я печа .
5
Не
д
еча
ти 2) е д = ; п=еч20 ; 6)
еча
ти
Н −9 xпечати е д л
4 я
Н
−
е д
7 л − y и я п
еча
ти
п е ч д С е и я п
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
528. Теңдеуді шешіңдер: Н т и а д
для печ
а еч Не
п е чати Не ч а ти д л я2 е д ля п 1 печ
а
ля п е 1
Н е и Н т и 2
д л я
д 1) 3 2x − 9д,л75 я = 2 ; 2) −4 5x + 6 =е−ч5 а,т6; 3) −2 x + 1 + 4печ=а−1 . Не
е чати Не 4 ати л я5 п д ля 3 3 еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 529. Өрнекті Н
ықшамдаңдар: и дл яп е
ати чат
ти л я печ −30a · ( −56) для пе − 33 a · Н,е5b
6 е ч ати Н е дл ати
д Н;е п печ
Не 1) чати 3)ечати е для; л я
пе 2a · 14 · ( −5) п 0, 5b · 1, 3 · (Н −11a ) ат и
Не
д
Не а т и Н е
ч а т и
е д л я
л я печ
я пе−2b · ( −3) · 125 ;е дл4)
ч яп е − 88 ab · 9 Н, 3 и д
ти дл2) .я печат Не ати
еча е и Н т(и ) ( )
л печ
Н
печ
5 а т
· ( − 75 b ) 3
пе
, 1
ч а· − 6 , 6 · −
Н
4 еabд
ати д л я
ч а ти
е д л я
л я печ
530. Есептеңдер: печ пе Н ати Не
д
ти
я п Н − а т и − Н ч а т д л я п
1) для пе
5 ,
ч 6 · 9 · 1 , 5
; для п2)
е 3, 2 − 4 · 8Н , 1е· 0, 14 − 0,а64 ти . дл
чати еч Не ти
я п е Н е ( − 2 , 7 ) · ( −т0и, 8 ) · − 1 , Н
4 е а т и 0 , 9 · − 3 , 2 д
· л
− я
0 ,
п
75 я п еча
п е Н е д
для пе ч а
яп е ч е
Н есептеңдер: ат и д л я
ти531. Көбейткіштерді для
бүтін санға
е дл
түрлендіріп алып,
печ Не
еча е и я еч
еч ( ) е( ) ; ати
я п Н 2, 4 · 9, 5е·ч(а−3, 5) т и Н − 2 ,а 5т · − 6 · 0, 9 · д−л0 , 36 ля п
е дл ат и я п ; д3)л я п Н
еч Н е д
е5д·л( −7 ) · 0,а6ти
1)
печ Не и · ( −8, 1) · 2,д5ля п е
ля п
я Н 0
а ,т2
д л е ч п е ч Н е т и д
Н е ати я п для12 · ( −8,и5) · ( −0, 23) я печ а Н е
я печ −Н 9 е· 2д,л4 · ( −7, 2т)и Не а т д л п
Не
д л ти 2) п
а
еч ; 4) ля пе ч Н .е а ти е для
ча я
−3 е· 1д,л8 · 3, 6 д 5 · ( −2, 3и) · ( −0, 6) п е ч Н
л я пе Н ати Не чат для я
Не
д
а тиЕсептеңдер: л яп е ч
пе ч
532. д Не ти я п
для Не чати еча е дл и дл
Не и п е 2дл я п Н 1печат Не
п е чат  −3, 8 +е2д1ля ⋅  −1 7 и+ 4 1 :  Н − е   5 3
− и −
1
+ л я ⋅
для 1)  Н   т  1  ;  ат  : 2 д 5 0 , 75 ;
Не т и  3  япеч8а  6  3  ля2)печ 12 4  Н3е 3 чати Не
д
е ч а д л е д я п е
п е 4 ат5и  1 Н и
для  Н 5 3чат 7 3 е1дл3
Не 2)а т и
 −2, 5 − 1  :л1я пе−ч3 ⋅  −2  ; дл4) я пе − 1  : +Н3 ⋅ . печати Не
я печ  Н6ед 9 9 т и 4  Н е  4 а т и
8  4 9 д л
7 я
533. я е
пАсхат ойлаған Н е санын –7-ге т и көбейтіп, Н нәтижесіне а ти 15,7 санын д я
лқосқанда
д л ч а е ч
п сан ойлады? Н е и
Не чати
қосынды –11,6-ға я пе болды. Асхатеқандай
длтең для печ
ат
е дл
и Н534*. Есептіч атитиімді тәсілмен д л я пе шығарыңдар.е для п печ
п е Н е и Н т и
1 л я
я
Не длЖәшіктегі чат ча -інен 6Налма е д кем.ати
ати ти
қызыл алмалар я пе барлық алмалардың л я пе ч
я п е ч а
Н е 1д л
т и Н е д
а
2
т и д л я пе
л
дҚалған ч а е ч
палмалар. Не қалған чати
чати
алмалардың -іпежәне 3 алма – сары Одан
Не чати д2ля е для пе
л я п е Н е
ч а ти Н
еча т и
е для
т и 7д алма – көк алмалар. е п Н ти
еча
Не
Жәшікте е ч ати барлығые неше д ля п алма болды? Не для и я п еча
ля п
е дЖәшіктегі
Н
печ
ати қызыл алма? печат Не
дл
ти
еч ати Н ч а т и алмалардың л я нешеуі д л я п еча
п е д е и я
яп
Жәшіктегі алмалардың Не нешеуі атисары алма? Н чат дл
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
535. Теңдеуді для шешіңдер: ча еч Не
а
ля 1)1 )0 , 5 ⋅ 2 x п
− е5 − 8 = − 6 , 5 ;Н е 3) 3 ) 6, 8 ⋅ 5и x − 24 + 2Н, 3 = 4 ; т и д л я
е чати Н9е− 4x : 8 + ч0а, 875 ти = 1 ; л я4)п4еx − 3 ⋅ 2, 6 + 3, 8 =е 22 д л.я п еч
для
п 2)2)
л я пе Н е д 4)
а т и Н ч ати е д ля п
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е
исключительно в образовательных ч а т и целях п еча Н е дл
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Тақырыптың Н
түйіні. и дл яп е
ати чат
ти печ
Рационал
л я сандарды дбөлу. л я пе Не
д
Не Таңбалары ти бірдей Не екі рационал ати санның яп
длбөліндісі – оң сан,дал я печ
ч а пе ч Н е и л
ати я пе әртүрлі екі рационал для ат
п–ечтеріс сан. Рацио- Не ати
е дл
таңбалары санның бөліндісі
Н а и Н е
т бөліндісінің модулі ч а ти
е д л я
л я печ
нал сандардың пе ч п е бөлінгіштіңН модулінати бөлгіштің д
ти для бөлгенге для печ Не ати
еча модуліне
Н е т и тең. Н е а т и д л я я печ
а пе ч е л
ати печ1) –12,6:(–1,8)=7; для
Н ати Не
д
ати
печ
Мысалы:
е для Н е т и л я печ печ
Н
2) а т и
4:(–2,5)=–1,6; ч а е д л я
ечати е для п 3) –2,7:1,8=–1,5. е для и я печ Не
еча
ти
чати я пе 4) –0,5; 6) –3,2.
дл1,3; для518. 12 иүшбұрыш. я печа Не ти
я п е 517. Н е2) т и Н е а т д л я п еча
л еча я п3.еч Не ти дл
ч ати 521. 1) ля п 2) –0,9; 3) Н
–10,1; 7,6; дл4) п еча Не а
п е е д
522.Н1) –3; 2) –6; е
ти3) –5; 4) 1,5; 525. и
ат –1; 1; 6)Не дл2.я печ
для я
ч а еч 3) –2; и л
д
ти 527. 2) –18; пе
для 4) –17,5. ля п2; 3) –4; 2. чат Не
п еча е
528. 1)е д
Н
–2;
и л я пе еч
е дл
я Н
529. 1) –12; 2)пе–2; ч т и
а 3) 30; 4) –10. печ а т
Н е д
ати 530. 1) 25; я дл я еч Н
печ е дл2) 1,5; а531. и 1) 3,8; Не 2) –8; 3)ча1,2; ти 4) 3,4. е для п е
е д л я 532. 1)
Н
0,25; 2) п е
5;ч т
3) 3,5. 533. 3,9. п е Н а т и е д ля п
Н ати я
е дл 28 алма, для еч Н
я печ 534*. Барлығы Н т и 8 қызылНе алма;ча13 ти сары алма. д ля п п
Не
д л
и п ч а
е2,5; я пе–1; 2,5. Н е
ч ати е для
ча т
535. 1) 1; 4; 2)
дл я 2; 3) 4,75; 4,85;д л 4) п е Н
Не
д
ати2.16. Проценттерге л яп е ч
д л
е
я (қосымша оқу үшін)печати
п Н е
Н е дл
пе ч д күрделі есептер
Не ти я
е чат и
для А Не дл я
я п еча
п е чат и л
д
Не 536. Көлік а т и тұрақтағы л я печ мәшинелер д
жеңіл л
жүк я пемәшинелерінен: 1,15 п
ати
ечесе; Не
д
для 1,2 есе; 1,34Несе артық. ати чат дл
Не печ Көлік тұрақтағы я пе жеңіл мәшинелер Не жүк ти
е ча т и
д л я е д л
я п еча Не
мәшинелерінен
я п Н е
неше процент ти артық? Н а т и д л
537. m я п
саные n санынан: Н е 30%-ке;ат45%-ке; и Н50%-ке артық. а ти д л я
Не m саны тисанынан неше пе для ат
п ечаn е для есе артық? Н е т и л я печ
для Не ати
и Не1) Тік төртбұрыштың
ча ти д л я пе
ұзындығын 10%-ке, е д ля п 20%-ке ұзартқанда,
енін печ
538. п е Н е и Н т и д л я
ати Неоның ауданы а ти неше процентке л я пе өседі? д л я пе печ
ати
ля Н 32%-ке;чат С. 25%-ке;я печа D. 30%-ке. д
А. д40%-ке; В. Не ати
чати Не
еч а ти д л я пе
е д л
я печ
п е Н т и л
ти
2) Тік длятөртбұрыштың Нұзындығын чати50%-ке ұзартып,
пеөзгереді? я пе
а 50%-ке
ченін Неке-
д
ти
еча Не
міткенде, оның
ч а т и ауданы л
қалай
д я Неше е д л
процентке өзгереді? п еча
Н ати чат
еча
ти
п 539. Заттың бағасы е ч бірінші ретте д 10%-ке қымбаттап, е екінші и
ретте соңғы я п
ати бағасы е дл 20%-ке тарзандап,
и 660я птг ечаболды. Заттыңляалғашқы печ бағасы Не ат
яп е ч Н
т и л я печ
неше теңге болған? Н т и а д
а
д 540. Алғашқыда дляекі дүкендегі велосипедтің чатбағасы бірдей болды. еча Бірінші е
е чати дүкендегі Не велосипедтің а ти л я пе д ля п соң соңғы Н еч
для
п
л я пе ч бағасы
Н е д 10%-ке
а т
арзандады,
и Н е содан
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е дүкендегіНвелосипедтің ч ати
Не бағасы тағы Н да 20%-ке и
арзандады. Екінші
дл яп е
еча
ти чат
ти л я пбағасы 30%-ке арзандады. д л я пе Қай дүкендегіНе ч ати
велосипедтің
е е дл бағасы
соңғы
Н ати
д Не п печ
Не арзан,
ч а ти неше процентке е ч ати
арзан? е для и д л я
ати е дл Велосипедші для печ ати
Н541. а т и Н е
ч а ти
е д л я
л я печ
ч 50 км п е
қашықтықтағы елді
Н мекенге тибаруды межелеген
д
ти я пе Ол бірінші сағатта
дледі. для осы иқашықтықтың еча Не екіншічати
еча Н е т и Н е а т д л я п30%-ін жүріп, пе
и сағатта
п еча қалған қашықтықтың я печ 40%-інНежүрді. Велосипедші а ти дляме-
елді
е
а т дл я д л еч Н ти
печ Не кенге жету а т и үшін тағы Не нешечкилометр а ти ля п
қашықтықты
д жүруі керек?я печа
печ пе Н е ати д л
чати для для печ Не ти
я п е е
Н Бақтағычатағаштардың и Н е а т и д л я я п еча
542. 84%-і пе ч жеміс ағаштары,
Не оныңти 25%-і шие
дл
пе для еча ағаштары? Не
ағаштары. Бақтағы ағаштардың
и Н е т
неше
и процентія шие
л п п еча
ти
л еча я пе Не ти дл
ч ати 543. Балалар ля п бақтан алмұрт длпен п еча30%-і алмұрт, Не а
п е Н е д
ти Н е алмаат и жинады. я
Оның
дл печ
для ч а е ч
я п60%-і қызылН алма. пБалалар
е и д л я
ти қалғаны я пе– алма. Алманың е дл неше
чат Не
бақтан
п еча е дл алма Н и л я е алма? еч
е дл
я Н
жинаған
п е ч а т и
мен алмұрттың
п еч а т проценті
Н е д
қызыл
я печ 544. КітапханадағыН е дл ат и 000 кітаптыңНе ч ати – оқулықтар. д ля пОқулықтардың ля пе
д л е ч 25 п е
40%-і Н е ати д
Не
ечати 12%-іе д– ля пматематика Ноқулықтары. е для и Кітапханада я печматематика Не
п Н т и а т д л п
для оқулықтары п еча
нешеу? печ Не ти для
Не ча т и я
длтәсілмени шығарыңдар. д л я п е ч а Н е
л я пе ЕсептіНеекі ат Не чати для я
Не
д
пе ч д е ти п
ля Осы жылы
для 545. Өткен Не
жылы чати
үй ежанындағы Н105 м2 жергееча гүл егілген е деді. дл
Не п п Н ти
е
и
чатгүл егілген ля
джердің ауданын Н дл
20%-ке
е
я ұлғайтып, оның л16%-іне
я п еча рау- Не
п е чат и
для Н ати д
Не ауданы
Не
шан
ат и гүлдері
л я печ Раушан гүлдері
егілді.
д л я пеегілген жердің п еча
и
тнеше Не
д
для
квадрат метр?
Н ати чат дл
е ч ат и
д л я е д л
я п еча Не
я
546. п Катер біріншіН е сағатта т и18 км/сағН жылдамдықпена т и д
жүзіп, л екінші
дл ча еч Не
Не ати
сағатта
ч жылдамдығын д л я пе 15%-ке екемітті, д ля п үшінші сағаттая пе чати
соңғы Н
я е
пжылдамдығын Н е т иарттырды. Н ати үшіншіе дсағаттағы л
д л 20%-ке ч а Катердің
п е ч Н и
п ечати
жылдамдығын е для
табыңдар. и Н е т и л я печ
и е дл
Н А. 20,8 тикм/сағ; В. я пе км/сағ; С. 18,36
16,5 ля пкм/сағ; D. 19,7 Не км/сағ. ати
т и л я печ
ати для В я пе Не ати
п е Н е и Н т и Ондағые дқаздар тил я
ля
547. дСуқоймасында қаздар мен ат үйректер жүзіппежүр. ча
чати Не үйректердің ти 40%-іне я печ Суқоймасында л яжүзіп жүрген Нүйректер ча
я п еч а
Н ед л тең.
ти Н е д
ат и д л я пе
дл еча пе ч Не ти
ти Не
қаздардың неше проценті?
ля п для еча
еча е ч ати е д Н е и я п
А. 250%; яп В.
Н 230%;
ати
С. 220%;
чат
D. 240%. дл
еча
ти
п е ч д
е 25%-ке Н е и я п
яп
548. Тікдлтөртбұрыштың Нені атиарттырылды. Тікчаттөртбұрыштың
Не
дл
е ч ати Н е
ауданы а
өзгермеут и үшін, л я
оның печ ұзындығын неше д л я пепроцентке кеміту печ
ат
керек?
ля п Не
п е чати Не
а
д 549. Тасжолмен для өргеи қарай жүргенде ечаавтобустың жылдамдығы печ 20%-ке Не
е чати Не Автобустың а т л я пжүру д ляпроцентке еч
для
п кеміді.
л я пе ч осы Нжолды
е д
а т
уақыты
и Н е
неше
ч а ти артты?
е д ля п
е дл
я
ч а т и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
екрахмал. 2 кг Н ч ати
Не
550. Картоптың 20%-і Н крахмал, ал
ат исұлының 60%-і
дл сұлыдан яп е
ати печ килограмм
ти печ
алынатын
л я крахмалды д л я
неше Некартоптан
еч атиалуға болады? Н е дл ати
д Не п печ
ати 551. Сұр для қарлығаштың для
жылдамдығы 44 м/с. Қараторғайдың печ жылдам- ати
Недығы сұр а и Н е
тқарлығаштың жылдамдығының ч ат и
е д л я
л я печ
пе ч п е Н 45%-індей, ати ал қарғаның д
еча Н жылдамдығы
е т и Н е
қараторғайдың
а ти жылдамдығының
д л я 75%-індей.
я печ
а е ч е л
ати
Қарғаның печ жылдамдығы дқандай? ля п Н ати Не
д
ати
печ я пе мыс. ОсыН қорытпаға ати Не
д
п ечати 552. Массасы е для 2 кг қорытпаның и Н е дл40%-і
т и л я печ 500 г мысты п еча
ти
қосып қорытқанда,
печ
ондағы мыс пе неше процент Не болады? ти Не
е чат и для е для я п еча еча
ти
л Күрделі проценттік еча өсім жағдайында печ әрбір реттегі Не ати
проценттік өсім е дл
ч ати оның еалдындағы ля п для есептеледі. п еч100% Н а
п е Н
д
тиөсім Н
бойынша е ат и Әрбір дл я
ретте үшін печ
для ч а
ти алдыңғыдлпроценттік я пе өсім алынады.
е дл
чат Не
е дл
я Күрделі
Н
п е ч т и
а өсім формуласы: п еч а т
Н е д
е д л я Н 
п е ч ат иP n
 п е ч а Н е д
Н ати Sn д=лS я 1 +  . для еч Н
  для
л 100
а ч е
Не
д
ча Мұндағы: дл д п е
л я пе S – шаманың Не (ақшаның) ати алғашқы Не мәні;чати для я
Не
д
ат–и проценттік л п
яөсім;еч
пе ч
Р д Не ти я п
для n – ижыл немесе Не чати еча е дл дл
ат
ай
я саны;
дл(ақшаның) дл я п еча
ля пеSчn – шаманың Н е ати күрделі Н е проценттік чат и өсіммен л я
есептелген
д
Не
д печ я пе Не ти д
соңғы
еч а т и мәні. д л я е д л
я п еча Не
п е Н и
чат өсіммен Н дл 000 тг и
для Есеп.иЖинақ Н банкке жылына ати 8%-тік күрделі 3е000
Не т я печ л я пе соң неше теңге чат Не
салынды.
я п еч аЖинақ банкке
Н ед л салынған
т и
ақша 3Н е д
жылдан
а т и д я пе
болады?
л
дл Ш е ш у и і . 100%+8%=108%; еча 108%=1,08. печ Не ти
Не
е ч ат банккеесалынған д ля п е для соң неше я п еча Н
л п
1)я Жинақ Н а
ақша
ти 1 Н
жылдан
ч а ти теңге л
болады?
е д
Не 3 000 ч000
е ати · 1,08 = е3д240 ля п 000 (тг); Н е для и я печ
п Н и т д л
для
2) Жинақ банкке салынған ат
ақша
печ (тг);
2 жылдан соң еча
неше теңге болады?
Не ати
и Не 3 240 000 ча ти· 1,08 = 3 499 д л я 200 е д ля п печ
ля
3)дЖинақ банкке салынған чат 3 жылдан соң
пеақша еча теңге болады?
я пнеше Не ати
ати Не3 499 200ча·ти л я136 д л печ
п е 1,08 = 3 779
е д (тг). и Н е т и л я
я Н ат еча д
чати е дл жинақ
Демек, ти банкке салынған печ ақша 3 жылдан я псоң: Не ати
Н
п еч а е л я
д136 (тг) болды. Н е д л
т и л я печ
Н чати
3 000л000 · 1,08 3
= 3 779 ча д
ти д я пеформуласын я пе Не ти
еча Не күрделі
Егер ч а т и
проценттік өсім
д л я л
е д есептесек: п еча
Н3 ати чат
е дл Не

еч ати Н а ти 8  л я печ д л я пе (тг). п еча
ти
п S3 = 3 000 п000 е ч 1 +  =
е д
3 000 000 · 1 , 08 3
= Н3 е779 136 и я
я  и 100  Н ати чат дл
ч ати Н е дл т я печ л я пе Не чат
яп е
553. 1) Банккеляжылына печ
а
10%-тік Н
л
е д күрделі т и
өсіммен Н е
700
д
000 тга т и
салынды. д л я пе
д ча еч Не
п е чати Банкке Не салынған ч а и
тосы ақша 2дл я пе
жылдан соң неше етеңге д ля пболады? печ
а
д 2) Банккедлжылына я 15%-тік күрделі т
чаөсіммен 400 000 птг ечасалынды. Не
е чати БанккеНесалынған а ти ақша 3 жылдан л я пе соң неше теңге д ляболады? еч
для
п
л я пе ч осы
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 554. Балықшылар
ти Н сейсенбіде ат и дүйсенбіге длқарағанда 30% артық яп е
балық
ти еча
паулады. печ
яқолайсыз Не и
атбалықшылар е длсәрсенбі
л я Ауа райы д л болғандықтан,
яп е ч Н ати
Не
д күні атисейсенбіге Не қарағанда ч ати 10% кем е длаулап, 468 балық даулады.л я печ
ати дляБалықшылар для күні инеше балық аулады?
дүйсенбі печ Не ати
Не а т и Н е
ч ат е д л я
л я печ
ч п е Н ти д
ти я пе
длАлғашқыда дляга жерге еча Не ауданычати
еча 555.
Н е и егінН200 е ти егілді. Егін л я пегілген жердің
я пе
келесіп
т
ечажылы 20%-ке, одан
а
печ кейінгі Нжылы ед тағы а тида 20%-ке е длөсті.
т и я д л я е ч Н ати
печ
а дл Негектар жерге ти егін егілді? ля п печ
Не Соңғы чжылы а ти неше ч а е д л я
пе га; пе С. Н290 га; печати D. 288 Нега.
д
ечати
А.л282
е д я
В. 275
е для га; и я еча
ти
печ пе
дляүш рет арзандатылды.
Не
еча
ти е дл
п е чати 556. Бағасы е для 4 000итеңгелік Н езат
т и л я пБірінші реттеН10%-
п еча
ти
я Н т еч а д я
л ке арзандады. еча Заттың арзандатылған
ля п Не
бағасы екінші ти ретте Н е дл
10%-
ч ати ля п дүшінші п еча а
п е ке
Н е д
арзандап,
ти
содан соң
Н е ретте
ат и тағы да
дл я10%-ке арзандады. печ
для пе ч а
яп еч Н е
чат и д л я
ти Заттыңясоңғы бағасын табыңдар.
е дл Не
е дл
я Н
п е ч ат и
п е ч ат
Н е Bд
и я еч Н
я е дл
ат557. 2.57-суреттегі АОВ бұрышының
е дл өлшемі
C
л я печ Н
градустық а т и АОD Н бұрышының ч а ти е д ля п ля п
е
е д п е ч п е A Н а т и е д
Н а ти градустық е дл
я өлшемінің 20%-іне длятең. еч Н
я печ Н т и Не өлшемі а ти д ля п п
Не
д л
и
ВОС бұрышының п еч а градустық
я пе ч Н е
ч ати е для
ч а т дл я д л е Н
я пе
ВОD бұрышының
Не тең. ∠COD
градустықе өлшемінің
ати = 72° . Н чати ля п =) 72°
дCOD для
∠
л ч е е
Не
д
ч а ти
40%-іне
д л яп е
д л я п Н
O п е чати D Не
п е AOD бұрышы Не нешетиградус? Не ти для
для п е ча п еча Н е2.57-сурет ти дл
Не ч ат и
д ля е дл я п еча Не
для 558. Саябақтағы Н шырша атиағаштары қайың чағаштарынан Не
д20% кем,и ал
Не а т и
ондағы емен л я печ
ағаштары шырша д л я пе
ағаштарынан 15% кем. еча
Саябақтағы
п
т Не
д
е ч
п емен ағаштары е д Н е и я
для Н ати т
чапроцент дл
Не печ ағаштарынандлнеше
қайың
я пе Не
кем? ти
е ча т и
д л я е я п еча Не
дл ча С еч Не ти
559. я е
п Зоодүкенде Нжасыл е және ти сары Нтотықұстар а тибар. Ондағы д я
л жасыл
Не чати
тотықұстар сары я пе
длтотықұстардың для
60%-індей.
е Зоодүкендегі печ
жасыл ат
для тотықұстар ондағы барлық чат сары және жасыл еча тотықұстардың Не неше ати
и Не ч а ти
процентіндей? д л я пе е д ля п печ
ати
ля
560. дҚаладағы жолаушыларН ат
таситын көлік саны ечбірінші а жылы д
печжылға қарағанда п Не 10%- чати
чати Не ке, екінші ч а ти жылы бірінші д л я е д л я 20%-ке, үшінші жылы пе
л я пе жылға қарағанда Не ч а ти өсіп,Н19 е
ти
чажетті. е для
т и д
екінші 25%-ке
е 800-ге п Алғашқыда
Н ти
еча Не қалада жолаушылар
е ч ати е д ля п
таситын неше көлік Н е для
болды? и я п еча
еча
ти
561. Ормандағы яп құстардың Не 4%-і құрлар, ати қалғанының Н 25%-і ат шымшықтар, дл
ати е длқалғанының и печ Одан қалғаны печ әртүрлі құстар.
яөзге Не ат
яп е ч Н
одан
п еч а т 25%-і
е д я
үкілер.
л Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
для
Ормандағы өзге құстар неше процент? ча еч Не
а
д 562. 14 Нте друданы ля чат еча Не
е чати а
қорытқанда
ти л я пе қоспасы бар е7длтя пметалл алынды.
10%
еч
для
п Рудадағыятаза
л
ч
пе металл неше Н
д
е процент? а т и Н ч а ти е д ля п
е дл
я
ч ат и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не
563. Бірінші сыныптағы Н 160 оқушы и бастауыш дл сынып оқушыларының п е
ати чат Не для
ти л я печ
25%-індей. Бастауыш д л я песынып оқушылары п е ч ати
мектептегі Н ебарлық ати
д
Не оқушылардың а ти Не
40%-ін құрайды.
ч ати Мектепте е длябарлығы неше оқушы л я печ
ати для
оқиды? для печ Не ати
Не ат и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
пе ч пе Н ти д
ти 564. Массасы для для еча Неқант ати
еча Н е 520
т иг, Н е
концентрациясы
а т30%
и қантты
д
су
л я перітіндісіндегі
я печ
а е ч е л
ати
40% болу печ үшін одан қанша для
псуды буландыру Н керек?чати Не
д
ати
печ е для и Н е т и л я пе печ
печ пе 750 000 тгН салынды. ати Не
д
ечати 565. Банкке е для 8% жылдық е для
өсіммен
и я печ Егер банкке еча
ти
салынған осыч ақша 3 жылдан соң
е алынса: Не ти дл
чат и я пе
длпроценттік ля п теңге болады?
днеше еча Не ти
я п е 1) жай
Н е т и
өсіммен Н е ат и д л я п
я п еча
л 2) күрделі п еча
проценттік өсімменянеше печ теңге болады? Не ти Не
дл
ч ати ля дл п еча а
п е Н е д
для ч а
пе жылдық күрделі яп еч Н е
чат и д л я
ати Банккее10%-тік для е дл өсіммен Не
п еч566. Н и
салынған ақша
л я пе 2 жылдан еч
е дл
я Н
соң 605 000 тг п е ч ат и
болады. Банкке алғашқыда п еч а т д
нешеНетеңге салынған? а т и е д ля п
е д л я 567. Массасы
Н
3 кг п е ч а т и
орамжапырақтың п
90%-іе ч а
су. Н е
Орамжапырақ
д
т и
бірнеше
а е д ля п
Н ати я
е дл кепкен для 85%-і и су болды. яКептірілген еч Н
я печ күн тұрып Н т и соң, оның Не а т д л п п
Не
д л
и п
а
ечмассасы неше килограмм? я пе ч Н е
ч ати е для
а т
орамжапырақтың дл я д л е Н
печ Не и кг; Не и длD.яп
л я А. ат2,1 ч2аткг; я
Не
д
ати
2,5 кг;
л яп е ч
В.
д л я С.
п е Н е
е ч ти
2,7 акг.
Н е дл
для Не чаАВти еча е дл тең,атВС и дл
Не 568*. АВС и үшбұрышының п е қабырғасы я п
периметрінің Н
40%-іне Не
е ч ат д ля е дл я п еч
п е Н ат и л
для
қабырғасы АВ Н қабырғасының чати
пеАВ
70%-іне тең.
печ Н ед ти д
Не АВС ча т и
үшбұрышының д л я қабырғасы еАС
д л яқабырғасынан 2 см ұзын. п еча Не
е е Н периметрінің и я
для п АВС үшбұрышының Н АСатиқабырғасы печ
ат неше дл
Непроцентіне
ти Не
тең?
е дл АВС түшбұрышының еча
я ппериметрі ля п
неше сантиметр? Не ти
Н
еч а и д л е д я п еча Н
д пе ч п е Н Қалған чат и
Не Көрмеге
569*.
чати
әкелінген бұйымдардың
для
30%-і фарфордандля жасалған. е
л я п е
бұйымдардың 60%-іН е керамикадан а т и Н
жасалған.е Одан ч ат и
қалған бұйымдар
е д ля п
и д еч яп е Н ати
Не шыныдан
е чатижасалған. е ля п
дШыныдан жасалған
Н е длбұйымдар и керамикадан я печ
п Н и
т кем. ча т д л
ати для
ежасалған бұйымдардан
и еча
35пбұйым я пе Не ати
Н Көрмегеп еч а т әкелінген е д л я
бұйымдардың Н е
неше д л проценті т и шыныдан л я печ
чати е дл
жасалған? ти печ я пе Не ати
Н
Н е д л
т и л я печ
Көрмеге барлығы неше Н бұйым и
атәкелінген? ча д
е е и я
п 544. 1200 Нкітап . 545.ат20,16
я тг. и м2Н чат дл
539. 750 . 548. 20%-ке.
еч ати Н а т и л я печ д л еча
ти
п 549. 25%-ке. е ч 550. 6 кг. 551.
е д Қарғаның жылдамдығы
Н е 14,85 и м/с. я п
я п 553. 1) 847 Н000 ти
еча608 350 тг. 556.
ат
печ тг.
дл
ч ати е дл
552.Н52%-і. т и тг;я п2) л я2916 Не чат
яп е 557. ∠AODя = п ч а
е150. 558. 35% Н
л
е д кем. 559. т и 37,5%-і. Н
д
е 560. 12 а000 т и көлік. д л я пе
дл 562. 45%-і ча еч е
п е чати 561. 54%.Не ч а ти таза металл.
д л я пе 563. 1600 оқушы. е д ля п564. 130 г. Н печ
а
д 565. 1) 930 для000 тг; и 2) 944 784 тг. 566. чат500 000 тг. еча Не
е чати 568*. ABC Не үшбұрышының а т л я пе 25 см. 569*.е 250 д ля пбұйым. еч
ля п
п ч периметрі
д
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
ати чат
ти л я печ Нөл саны
д л я пе туралы тарихи Не мәліметтер
д Не п печ
я пе
Алпыстық позициялық п нумерация Н алғаш чатөріс алған Не ежелгі
ати е дл е для и я пе еча
ти
Нвавилондықтарда а т и Н
нөлдік таңба ч ат
болмаған. Бірақ
е д л олар жазуда нөлдің л я пор-
пе ч е
я п орын қалдырып Н ати д
ти нына дляразрядтар арасында длбос печ
отырған. Не ати
еча е
Н Вавилондықтар т и Н е а ти д л я я печ
ч а сынаға ұқсаспе ч ( ∇ ) таяқшаменН е сазбалшық
ати
плитканыңд л
ати я пе ойып сына етәрізді
длсазды для таңбаларды печ Не ати
печ бетіне
е
НЕсептеу чжүйесінің а т и Н ч а т и жазған.
е д л я
л я печ
пе дамуымен пе байланысты Н саны чжоқ ати разрядтарды Не
д
ечати е для таңбаи қажет Нболды. е для Біздің и я пе дейінгі V ғасырда еча
ти
я п білдіретін
Н а т ч ат заманымызға д л я п
чати
нөлдің орнына
для для
таңбасы пайдаланылған. Бірақ, егер еч0а цифры санның Не ти
я п е соңындаН е келсе, т и
оның орнынаН е ешқандай а т и таңба д л
жазылмаған.я п
я п еча
л еча печ Не ати е дл
е ч ати ля п
Грек астрономдары
д алпыстықе для жүйедегі разрядтарды я п ечбір-бірінен Найы- ча
для
п ру үшін
е
Н О әрпі чтәрізді а ти таңба
Н
қолданған. е ч и
ат Бұл гректің е дл «онден»и – қазақшадля пе
ти пе яп Н чат Не
п еча «ештеңе для дегени сөзініңНбас
еемес» е дләрпі болатын. и л я пе еч
е дл
я
Ежелгі
Н
п
Үндістандае ч а т
қолданылған п еч
ондық
а т
позициялық Н е д
санау а т ижүйесінде е д ля п
ати я еч Н
печ нөл саныНенүктемен, для Н е дл тибелгіленген. ля п е
е д л я
п е ч ат и
кішкене дөңгелекпен
Н ати Үнділеренөлді для «сунья» (қазақша для«бос» деген мағынаныпебілдіреді) ч деп Н
я печ атаған, алНарабтар т и Не аударған, а и
тсондықтан д ля ғасырға дейін п
Не
д л
и п
а
«ас-сифр»
еч деп
я пе ч Н е XVII
т
а «цифр» едеп
чнөл я
дл аталып икелген.Не д л п е Н
л я пе Н ат чати для я
Не
д
а
«Нөл»
ти
сөзі
л яп еч
қазақшаға аударғанда
д л я п е
«ешқандай» Н едегенді
е ати
чбілдіретін Н е дл
е ч д е я п
для
платынның Не
«nullus» дегентисөзіненНшыққан.
е ча п чати
есан. Н е дл ти дл
Не и
Қазіргі кездердегі п түсінігімізше нөлдл я – Оны басқа сандар ечасияқты Не
для қосуға,и азайтуға, Н көбейтуге, ати бөлуге болады, ат қана 0-ге
чтек д
Не бөлуге болмай-
Не ды.ечат л я печ д л я пе п еча
ти Не
д
п е д Н е и я
для а+0=0; Н а · 0=0; ати еч ат0. дл
Не
а–0=а; печ 0 : а=0, мұндағы я па Не ти
е ча т и
д л я е д л О я п еча Не
я
0
п саны – координаталық
Н е т и түзуде Н санақ басы а т иболатын д нүктесінің
л
Не координатасы. ч ати
0 саны яоң
д л песанға да, теріс санға
е д ля п да жатпайды. п еча Н
Не чати 2.17. еРационал для
пе сандардыңе периодты для
п ондық Н печ
ат
для бөлшек чат түрінде жазылуы еча Не ати
длI.я Шектеулі ондық бөлшектер.чат Периодты ондық ча бөлшектер Не
ати Не Бізгеча ти келген рационал я пе m для пе ати
п е кез е д л санды Н (m
е – бүтін т и сан, n – натурал
л я печ
для n
я пе болатыны Не ати
чати Не – қысқартылмайтын
сан) еч а ти д л
жайя пебөлшек түрінде е д л
жазуға белгілі.
я печ
п е Н т и л
ти для
Қысқартылмайтын
Н
жай бөлшек чати
петүрінде жазылған печ
ярационал
а
санды
д
Неондық чати
еча Не а т и л я д л пе
бөлшек түрінде
л я печ жазу үшін, д
Не оның алымын а т и Не
бөліміне бұрыштап
ч ати бөлу керек.
е для
д ч е Н ти
печ
ати Не ч атиm қысқартылмайтын д л я пе е д ля п п еча
яп е Не Н и дл я
І жағдай. ати жай бөлшектің чат бөлімінің жай
ати е дл nи печ я пе Не ат
яп е ч Н
көбейткіштерге п е а т
ч жіктелуінде е л я
д2 мен 5-тен басқа Н
д л
ежай көбейткіштер т и бол- л я печ
Н т и а д
п е чати майды.Не ч а ти д л я пе е д ля п печ
а
ля п е7
д Мысалы, для 20 =жай
0 , 35 бөлшегіндегі
, чат
20 = 2 · 2 · 5, 7 : 20 еча
= 0,35. Демек,
Не
е чати 7 = 0, 35Н,.е а ти л я пе д ля п еч
для
п 20 л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Мұндай жағдайда Н жай бөлшектің и алы- е
ати чат е дл ля п
ти мы бөліміне
л я печ қалдықсыз бөлініп, д л я пе бөліндіде НОндық птаңбаларының е ч ати Н е дсаны ати
Не
д
шектеулі ондық ати бөлшекНеалынады. ч ати е для
шектеулі (санаулы) ондық
л я печ
пе ч яп е Н т и
ашектеулі ед
ати для 1е дл
бөлшектер
печ Нондық ати
НеМысалы, а
3и Н
т = 0, 6; − = −0,125 ч
. ат и д
бөлшектер
е л я деп аталады. л я печ
пе 5ч 8 для п е Н ати д
а ч е
пе 5-тен өзгеНжай көбейткіштері л
ати
Бөлімініңпеч жіктелуіндед2лямен ати Не
д
ати
болмайтын
Н ат и
қысқартылмайтын чжай
а бөлшекті
е д шектеулі ондық
л я
д
бөлшек түрінде
е для жазуға и
болады.
я печ еча
ти
печ m қысқартылмайтын пе Не чати дл
чати для для ебөлімінің Не ти
я п е ІІ жағдай.
Н е т и Н е а т
жай
и бөлшектің
д л я п жай
я п еча
л печ
nа еч е ти дл
ч ти
акөбейткіштерге ляжіктелуінде 2 мен д ля п басқа да жайНкөбейткіштер
5-тен п еча болады. Не а
п е е д
Н қысқартылмайтын ти Н е ат и я
дл жіктелуінде печ
для Егер ч а жай яп еч
бөлшектің е
бөлімінің
Н и д л я
чат Не
п еча2 мен 5-тен е дл өзге жай көбейткіштер
Н болса,
и онда джай л я пе бөлшекті еч
е дл
я
шектеулі
Н
ондық п е ч
бөлшек ат и
түрінде жазуға п
а т
ечболмайды.Не а т и е д ля п
печ е д2л 2 ат5и Не ти ля п е
е д л я Н
п е ч 5 п е ч а Н е д
Н ати
Мысалы, = я ; = . ля еч Н
я печ Н е9дл 3 · 3 а6ти 2 · 3 Не д а ти д ля п п
Не
д л
и п еч жай бөлшектің я
ч
пеалымы бөліміне Н е
ч ати е для
а т
Мұндай жағдайда
дл я ед л е
қалдықсыз
п Н
л печ
ябөлінбейді, Нешектеусіз и
атжалғаса Нбереді. чати для я
е е дл
бөлу ч е
Не
д
ч а ти 2 д л яп е
д л я п Н
п е чати Н
пе Енді Не
5
и Не ти я
е длжазылуын
для
және жай
п е чатбөлшектерінің п еча бөлшекпен
ондық
Н ти дл
Не ч ат и 9
д
6
ля е дл я п еча Не
қарастырайық:
для Н
еча
ти чат Не
д
Не печ2ати9 е для п 5 6 д л я пе п еча
ти Не
д
Н е 2 и 5 я
0,л833... .
для 20 0,222... Н и
чат0,833... ч=ат0, 222...; 6Не= д
Не – чати л я п–е50 д л я п9е п еча
ти Не
е
я п18 е д 48 и Н е т и л я
дл Н ча т еч а д
Не –20чати я п–е20 ля п
Бөліндідегі Не санның ти
е д л е д я п еча Н

л я п18 Не 18 а т и Нсоңындағы
ч а тинүктелер
е
бөлудің
д л
д ч п е екенін Н и
Не ти я пе20 для
шектеусіз көрсетеді.ечат
–я печа е дл –
20 е яп
Н и
и дл 18 Н 18
е ч ат и Бөліндіде
п е ча т
қайталанатын
Н е дл циф-
и
Н е
чати для 2 и
п ры е дбар ля шектеусіз ондықпечат
п е
2 Н е Н т и д л я
я пе
бөлшек шықты.
ати Не ти я пе ати
т и л я печ
Мысалдағы 0,222... Н және 0,833... ат и бөлшектері – шектеусіз
ча периодты д
для печ ондық бөлшектер. я пе Не ати
чати ондық Небөлшектер
е ч а тинемесе периодты д л я е д л
я печ
п е Н т и л
д
еча
ти Нетаңбаларында а т и л я печ д л я пе цифрлар тобы п еча
ти
Ондық еч бір цифр
е д немесе реті өзгермейтін
е и я
я п қайталанатын Н ати ондықНбөлшекпечат дл
еч ати Н е дл а т и л я печ
шектеусіз
д л я Не
еча
ти
яп периодты Не
ондық бөлшек
ати
деп Н
аталады.
чат дл
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и
0,222... периодты абөлшегінің д
Периодты ондық для бөлшектегі үтірден ча печ Не
п е чатикейінгі шектеусіз Не
е а
көп
ч ти қайталанатын д л я пе периоды 2 саны е д ля болса, 0,833...
я печ
а
д бір
и цифр немесе для цифрлар тобы периодпепериодты чат ондық бөлшегінің еча пе- Не
е чатдеп Не а ти л я риоды – 3 саны. д ля п еч
для
п аталады.
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
чати
д еч пе Н
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е оның периоды Н ч ати
Не Периодты Н
ондық бөлшектің и жазылуындадл яп е
жақша
чати чат
ти ішіне
л я пеалынып жазылады. д л я пе Не
д Не п печ
Не ча ти
0,222...=0,(2). Оқылуы: е ч0
и
атбүтін периодтае для 2; и д л я
ати для0,833...=0,8(3). для печ ати
Не ат и Н е
Оқылуы: ч0а ти
бүтін оннан
е д8л я
периодта 3.
л я печ
ти я пе
длII. для печ Не ати
еча Н е Таза т и
периодты Н е ондық а ти
бөлшек. Аралас д л я
периодты ондық бөлшек. я печ
Н ати д
Не және чати
печ е дПериодты ондық Нбөлшектер
е таза
ти периодтыляондық печ бөлшектер пе
Н т и а д
и аралас периодты п еча ондық бөлшектер я печ болып бөлінеді. Не а ти е для
я пе
ч Н ти
я пе НеЕгер периодты т и Не бөлшектің а ти периоды д л я п еча
а ондық пе ч Не үтірден кейін басталса, дл
ти Не
п е чати оны таза е дляпериодты и ондық Н е бөлшек деп
т и атайды. л я п п еча
ти
я Н т а д я
л
я пе 2
дл
ати л 2е для еча
п е ч е
Мысалы,
Н
д =ти0, (6) ; − Н = −0, (18)ч.атМұндағы 0,(6)
и я п
дл және –0,(18) – таза ля печа
для ч а е Н е и д
ч атипериодты л я пе3 11
д ля п п еча
т Не
яп е д
Не ондық чбөлшектер. Н е и я еч
е дл п е ати п е чат Н е дл а т и е д ля п
ати Бөлімінің я жай бөлгіштерге я
длжіктелуінде 2 саны да,пе5ч саны да бол- Н
я е дл
печ майтынНқысқартылмайтын ат и Нежай бөлшектерді ч ати таза д ляпериодты ондық ля пе
д л пе ч п е Н е ати д
Не ти
чабөлшек түрінде для жазуға болады.е для печ Не
Не т и 1 я 1 л я 1 е ч а Н е
ча дл
Не 9 = 0, (ч1а) ;ти 99 = 0, (Н 01е) ;д = 0,т(и
а 001) – таза ля п
л я пе Мысалы:
ч дпериодты ондық я
Не
д бөлшектер.
ат и л я п е
д
999
л я п е Н е
ч д Не п
для
пе Кез келген Не бүтін чсанды ати периодында 0 ати
ечцифры для
ғанаеболатын таза пе-
дл
Не риодтыа т и ондық бөлшекл я п е түрінде жазуға д л я п
болады. Н
е ч ати Не
п еч е д Н е и л я п
для Мысалы,Н 7=7,000...=7,(0); ати чат Не
д
печ я пе
–9=–9,000...=–9,(0). ти д
Не ч ат и
Егер периодты д л я ондық бөлшектің е д л үтірі мен бірінші п еча
периодының Не
для Н ати чат цифрлар Не тобы чболса,
Не аралығында ат и бір немесе
л я печбірнеше қайталанбайтын д л я пе п е а
ти Не
оны п е ч
аралас периодты е д ондық ибөлшек Н е
деп атайды. т и л я
л я пМысалы, Н=е 0, 4 (6) ; −ати = −0, 41Н(6) . Мұндағы
7 5
ч а ти 0,4(6) және е д л –0,41(6)
д ч
пе 12 п е Н ат и
Не чати 15 для е для печ
ля
– даралас периодты ондық бөлшектер. чат еча Не ати
и Не ч
Бөлімнің а ти жай көбейткіштерге д л я пе жіктелуінде
е д ля п 2 немесе 5, немесе печ 2
для5 сандарынан ат ча Не
ати және
Не а ти басқаяда
л печжай сандар болатын д л я пе қысқартылмайтын печ
ати
жай бөлшектердіп еч аралас е д периодты и ондық Н е
бөлшек түрінде т и жазуға л я
болады.
для Н ат а д
чати Не Кез келген ти шектеулі я печ
ондық бөлшекті де л печ
яаралас периодты Не ондық чати
ча д л Не
д пе
бөлшек л пе
ятүрінде жазуғаНеболады. чати е чати е для
т и д е п Н ти
еча Не Мысалы,
е ч и
ат2,31=2,31000...=2,31(0);
е д ля п для
–4,5=–4,5000...=–4,5(0).
Н е и я п еча
еч ати Н е длкелгенатрационал
Кез и санды
л я пешектеусіз периодты д л я пеондық бөлшек Не
еча
ти
яп Не
түрінде жазуғаати болады. Н чат дл
яп е ч Н
п е ч а т
е л я
джай бөлшектер Н
д л
е ондық бөлшек т и л я печ
Н т и а д
для ча еч
1. Қандай қысқартылмайтын шектеулі түрінде жа-
ля п Не
п е чати Не
зылады?
а
д 2. Қандай
для
қысқартылмайтын жай
чат
бөлшектер таза периодты ондық
еча бөлшек түрінде
Не
ечати Не
жазылады? а ти л я пе д ля п еч
для
п 3. Периодты
л я е ч
пондық бөлшектің Н
д
епериоды дегеніміза т и не? Н е
е дл
я
ч а т и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не
570. Периодты ондық Н бөлшектің т и
периодын атаңдар:
дл яп е
ати еча
ти л я печ ;
0,333... 0,1444... д л яп ; Не
–1,222... ; е ч ати –0,7333...
Н е дл ; ати
п печ
Не д0,21666... ча ти ; 0,151515...Не
е;
ч ати –0,727272...
е для ; и –0,58333... д л я .
Не а т и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
пе ч п е А Н ати д
а пе ч е л
ати
571. Периодты печ ондық бөлшектердің для
Н
периодтарын ати
жақшаға ед
алып
ати
печ е для Н е т и л я печ Н
печ
жазыңдар:
д
ечати для
1) 0,82323...;
е для
3) е0,917777...; и 5) –0,0101...;я печ еча
ти
печ пе 6) Н е ти дл
чати
2) 2,333...;
для для
4) –6,666...; –4,037037... еча . Не ти
я печа
л еча печ ішінен таза Не периодты ти ондық дл
ч ти Периодты
а572. ля пондық бөлшектердің для п еча Не а
п е Н е д и
тжолға, Н е и
ат ондық дл я печ
для бөлшектерді бірч а аралас ч
периодты
яп е Н е
бөлшектерді и екінші д л я
ти жолға теріп я пе е дл
чат Не
п еча е дл жазыңдар: Н и л я пе еч
е дл
я
Н
–3,333...; п е ч а т и
9,42828...; п
–0,21333...; еч а т
12,3232; Н е д
ати 0,2727...; я еч Н
п еч
я
е дл –2,0303...; е дл
Н5,6222...; ти–4,0111...е .для п е
е д л я Н
п еч а т и
Н ати е дл
я для еч Н
Не
л
д 573. 1,и 3, 7, 16, 49, 60, п
а
еч 100 натурал сандарын я пе ч периодында Н е тек 0чцифры ати е для
л я пе болатын таза Не периодты ати ондықНбөлшекптүрінде чати жазыңдар. для я
Не
д
а ти 4=4,000...=4,(0);
Үлгі: л яп е ч 4=4,(0). д л я е Н е
Не 574. Мына п е п Н ти Не
е
и
чат рационал дл я
сандарды периодты е дл я
ондық бөлшек түрінде жазыңдаря п еча
п е Н т и л
для (бөлуді Н периодты ати еча тоқтатыңдар): Не
д
Не ат и екінші
л я печ шығарып алған д л я псоң еча
ти Не
д
е ч е д е
Н 1 и я п
яп 1 1 Н 1 1 ати 1 чат 1 1 дл
Не дл 1) 1 а;ти 2 ; − 3 ; ля−пе;ч 2) д;ля4пе ; − 5 ; − 7Не. еча
ти Не
п е ч9 9 е
9 д 9 Н е6 6 т и 6 6 л я п
я Н т и а д
Не
Үлгі: еч а4т1и = 4 + 1 = е4 д+л0я, (п3) = 4, (3) ; қысқаша: Н е для 4 1 = 4,и(3) . я п еча Н
л я п Н а ти ч ат е д л
д 3 3 пе ч п
3 е Н ат и
Не чати для түрінде е для печ
575. Периодты
е дл
я ондық бөлшек чат жазыңдар және еча оқыңдар:
Не ати
и
Н 2 ч а т1и 4 д л я пе 1 е д ля п печ
п3е 5е 7
и Н т и л я
ати д; л−я 22 ; 15и; 9 ; − Н ; ; − ат.
11 36я печ60 я пе
ча Не
д
ати
Не3 ча т д л е д л печ
е дл
я ат
печ ондық бөлшек еча
я птүрінде Не ати
чати 576. НРационал е ч а ти
сандарды л я
периодты
д е д л жазыңдар. я печ
п е Н т и л
я Н бөлшектерді ати еча д
еча
ти Таза
Н е длпериодты а т и
ондық
л я печ бір жолға,я паралас
д л
периодты Не
еча
ти
бөлшектерді е ч екінші жолға е д жазыңдар: Н е и я п
яп Н
еча
ти чат дл
еч ати Н е д4л 2 а7ти л я п д л я пе Не
еча
ти
п 7
; я п; е ч 1 5
−е ;д 1
Н е и я п
− ; ; − ; Н
27 12печат
. и чат дл
ати 9 15 е дл 33 30ати 22 я пе Не ат
яп е ч Н
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
и для ча я пе
ч Не
п е чат577. 1) ABCD Не тік төртбұрышының
ч а ти д л я пе
ауданы 22 см2. Оның е д лұзындығы 9 см. печ
а
д Берілген дтік ля төртбұрыштың енін ат
чтауып, оны периодты еча ондық Не
е чати бөлшек Нетүрінде жазыңдар. а ти л я пе д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е жүрді. Жаяу Н ч а ти
Не 2) Жаяу адамН 25 км и
жолды 6 сағатта
дл адамның
яп е
еча
ти чат
ти л я пжылдамдығын я пе ондық бөлшек
периодты
д л Не ч
түрінде
е ати жазыңдар. Н е дл ати
д Не п печ
ати пе я пкостюм тігілсе, Н ат ед
578.для Орам матадан, егер
е дл6 и
2 м ямата печ артылып Нқалады,пеал чати
Не ч а и Н
т костюм тігу үшін е ч ат е д л л я
ти
одан
я пе
10
ля п
12 м мата Нжетпейді. ати Не
д
ати
еча Не дл Бір костюм Н е дметр
ат и неше матадан
ч а тігіледі?
е д л я
я пе
д
ати длОрамда барлығы енеше для метр мата бар? печ ати
печ Н е а т и Н ч ат и
е д л я
л я печ
д
ечати е для е для В и я печ еча
ти
чати 579. Мына для рационал для m еча Не ти
я п е Н е т и Н
сандарды е ат и
түрінде жазыңдар. д л я пМұндағы m – бүтін я печа
л ча еч Не ти дл
ч ати сан,длnя–пенатурал сан: е дляn п п еча Не а
п е Н е ти Н ат и дл я печ
для ч а п еч Н 2е и д л я
ти –5;е дл4,25;я пе 5
для 3
−1 ; ля печ0,999.
ат Не
п еча −2 ; Не 9,3; − ти; еч
е дл
я Н
п е ч а т и 7 п
а
еч 7 Н е9 д
ати я еч Н
печ е− для5 23и −23 . Не дл ти ля п е
е д л я Үлгі:Н 2 =
п е− ч ат = п е ч а Н е д
Н ати е дл
9я 9 9 для еч Н
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
т я д л е Н
ча е дл
580. 1,75; 3,9; 2,41; 6,374 ондық бөлшектерін периодында п 0 цифры бо-
л я пе Наралас ати Не бөлшек и
чаттүрінде для я
Не
д
а ти
латын
л яп еч
периодты ондық
д л я п е е
жазыңдар.
Н
п еч д Неондық бөлшек ти түрінде я п
для
Рационал Не сандарды чати
периодты
еча е дл
жазыңдар
и
(581,
дл
Не и п е я п Н ч а т Не
е чат 582).
е для е дл и я п е
п Н ати Н чат д л
для печ5 я пе Не ти д
Не ч а т
5 и 8 8 д л я2 4 е д л п еча Не
е
п ; − ; Н; − ; е Н и дл я
для
581. ;ти ;.
еча 45 чат Не
Не 7 и 15 9
а т 21я п22
л д л я пе п еча
ти Не
Не 582. 1ч4ат;и 2 1 ; − 1 2 ; д−ля1 п1е ; 5 2 ; 4 5 . ля п Не ти
е е д я п еча Н
л я п 11 6 Н 3е 27 а т
3и 6 Н ч ати е д л
для Кестедегі
583. берілген сандарды чат периодты ондық еча бөлшек Нтүрінде ед жа-ти
и Не зып, ча ти
кестені д л
толтырыңдар:я пе е д ля п п еча
л я пе Н е а ти Н ч ати е д ля
ати Не
д печ пе Н ати
е чати сандар е для 7 777е 77д1л11я111 5 5555и 1 11111 5 555551 1111
5 я п1еч
п Н и Н − −− − −−т − −− − −− д л
для
Рационал
печ
ат
я33п9еч99а99 Н18е18 45 чати
чати
1515 3333 30 301818 4545
Не ч а ти д л я 151515
15
е
33
д
33
л 33 930
303030 18 18 4545
45
пе
п е Н е ти Н т и д л я
и д л я
Периодты ондық бөлшек е ч
түріндеа п еча Н е ти
т Не ля п для еча
еча е ч ати е д Н е и я п
яп Н ати чат е дл
еч ати е дл
584.НСыйымдылықтары а т и 5 л және л я пе8ч л ыдыстарды пайдаланып, д л я пе 12 лНсүтті еча
ти
қалайша я п тең бөліп құйып Не алуға и
атболады? Н чат дл
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
585. Амалдарды для орындап, нәтижесін ча периодты ондық ечбөлшек түрінде Не
а
ля жазыңдар: п е Н е и Н т и д л я
д ля чат еча Не
8,е9д+ ( −15) ; ати + ; 1 + (л−я ля п
1 1 5
е чати 1) Н 3)п;е д еч
для
п
л я
ч
пе 3 2 Н9е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
е и Н 4   3 ечат 7 и дл яп е
Н 2) 7п,е6ч·а(т−0, 5) ;  −  · л  −я п ; · ( −5) ;Не ати е дл
ти л я   д п е ч Н ати
Не
д
а ти
9
Не 4
ч
25
ати е для л я печ
пе ч е
я п  8   Н1  ат и д
ати для0, 64 : ( −0и,16) ; :  −  ;  −ти  :  −1  . ля печ
7 дл1 Не ати

Не
3)
а т Н е а
 4  еч 15   5Не д л я печ
пе ч 12 п ати д
ти для для печ Не ти
еча Н е
586.*2.58-суретте т и Н
кескінделген е ABCа т и үш- д л я B я печа
а пе ч е л
Н ати Не
д
ати
печ е для
бұрышының ауданын табыңдар.
д
ти
я п Н а т и Н ч а т д л л я п
печ пе Не ти 27 cмН 2 е д
ти
л еча печ е
А Н 14 cм печаС ти дл
ч ати ля п для 6 cм DНе а
п е Н е д
ти е
Н С ат и я
дл2.58-сурети печ
для ч а
яп е ч Н е д л я
чат Не
е дл
я Н
587. и Мына бөлшектердің п е ча т и
қайсысы және п
а т
ч себепті таза
ене Н
д
е периодты ат и ондық е д ля п
я ч Н
печ
ат бөлшек,еқайсысы для не Н е дл аралас ти периодты я пе бөлшек
лондық е
ля п
я Н ажәне
т и себепті ч а д
Н ати екенін түсіндіріңдер:
е дл
я для еч Н
я печ Н т и Не а ти 1 д ля п п
Не
л
д и
1
( ) п
а
еч 3) = 0, 8 (3) ;
5
я
ч
пе 5) = Н( е
) ч ати е для
1)
т
ча 12 = 0 , 08 3
дл
;я д л 0 , 03 ;
п е Н
л я пе Не ати
6 Не чати
33 для я
Не
д
ати1 л яп е ч
ч д п
пе (5е) ; пе6) чати = 0,1 (3Н ) .е для
е 1 2
д ля 2) 3и
= 0, ( 3 )Н;
е ч4)ати = 0, 0Н ти дл
Не п дл я еча Не
для
18 15
п ечат е Н е и л я п
д
Не 588. Зерттеу а т и л я печ д л я пе п еча
ти Не
д
п е ч есебі. е д
Кестедегі берілген Н ежай бөлшекті и периодты я ондық
для бөлшекке Н ати чат дл
Не печ кестені толтырыңдар: я пе Не ти
е ч ат и айналдырып,
д л я е д л
я п еча Не
дл ча еч е ти
Не ч ати д л я пе е д л2я33п3333 444444 666666 Н п еча Н
я п е Н е жай бөлшек т и 1
1 11 1Н1 2
222 2
а ти 8
88 88 810
10
д10
10
л я
10
10
д лҚысқартылмайтын ч а еч
п1111 Н11е и
Не пе я11 11печат
чати для л11
11
11
1111111111
11
11
111111
д 11 11
11 11
11
1111111111
11
11 111111
11
1111 1111
11
11
1111
п е Н е и Н е т и л я
и е ля
дПериодты ондық бөлшек п е ч ат п е ча Н ед ати
Н
п Н и Н ча т д л
ати для бөлшектердің чат я пе жазылуларының Не ати
НеЖай ч а ти периодты д л я пе ондық бөлшек е л
түрінде
д печ
для айырмашылықтары
қандай бар? ат ча Не
ати
я
ти 589. 1Не=д0л, (01) теңдігін
Н ати еча Не
д
еча а т и пайдаланып, л я печ жұлдызшаның д л я п(*) орнына тиісті еча
ти
99 яп Н ати чат дл
еч ати Н
санды е длқойып ажазыңдар: т и л я печ д л я пе Не
еча
ти
ати е дл и * п еча * я печ Не ат
печ
2
Н т я л
яп е ч 1) = 0, (0 *п)е; ч а
3) е =д ( )
л
0 , 07 ;
и
5) Н е ( ) ати
= д
0 , 08 .
л я
для Н
99 ча т 99 еч д
99
ля п Не
п е чати Не
а
д * для 4 чат еча Не
е чати 2) 99 =Н0е, (05) ; ечати 4) 99 = 0,д(0ля* )п;е д ля п еч
для
п
л я п Н е а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е түрінде жазыңдар: Н ч ати
Не 590. Рационал Н
сандарды периодты и ондық бөлшек
дл яп е
ати чат
ти л я печ11 д л я 7пе Не
д 2 7 5 п печ
Не 1 ча;ти3 ; 4 Не; 2 ; еч6ати . е для и л я
е
п30 я п 33 Н ат д
ати для
45 12 дл15
печ Не ати
Не а т и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
ч е Н ти бөлшек д
ти пе
591. л Жылдамдықтарды
д я ля п есебімен периодты
дм/с еча
пондық Не түріндечати
еча Н е т и Н е ат и д л я пе
и
жазыңдар:
п еча я печ Не а ти е для
а т л я д л е ч 73,7 км/сағ. ечати
Н
ля п
д13,6 км/сағ; 23,7 км/сағ; 43,1 км/сағ; 57,3 км/сағ;
печ Не т и Не а ти д п
и п еч а
я пе ч Н е
ч а ти е для и
т я л Н
бөлшек түрінде печат
я пе
ча 592. дл
Не Амалдарды т и орындап, д
Не нәтижесін а ти периодты д л я пе
ондық
я
жазыңдар: печ для еча
ти Не
п е чати е для и Н е т и л я п печа
ти
л я Н 2ча т  1 еч 5 а д дл я
1) для+пе  · 2;
 3 
3)е д4ля п− 5 · ; Не  8 − 22ч а:т2и ; Не
ч ати 5)  п е  а
п е е 
Н 22 11 чати  Н  9  ат8 и дл
25 я 75 5 печ
для яп е ч Н е и д л я
ти я пе е1дл  5 4 ати 1 пе 3
чат Не
п еча е3дл 2  Н  1 для еч
е дл
я Н
2)  − 1  :е16
п ч т и
а; 4) · п +еч ; 6) Н  е +  · . ати е д ля п
ати  5 ля 3  
23 дл6 9 я  11 3 п7еч Н
л я печ Н ед а т и Не ч а ти е д ля ля п
е
Н ати я
е дл орындап, для периодты печ Н
я печ 593. Амалдарды Н т и Не
нәтижесін а ти ондық д лябөлшек түрінде п
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
т жазыңдар: я д л е Н
я пе
ча е дл
 4 Н 11 2  еч2ати2 Не  2 ча3ти 6  е для
п
я
л е е дл
Не
д
ч а
1)
ти  9 − 15 +дл3я п: 3 5 + 9 ; 3) 4
 ля
д
 7
п
: 3
14
− 8 + 4
11
Н


⋅ 3 ;
п е чати Н
пе  Не  Не ти е дл
я
Не чат и
д ля 1 1 е дл  я 7и  1 п еча Не
п е е
2) 5 : (−1,Н25) + 2, 8 ⋅ ч+ати; Н
4) 9, 8 :  10 е−ч3ат  ⋅ 1 . Не д л я
для пе п 15  27 ти д
Не ч а т и
д л я 7 3
е для п еча Не
Не 594. Туристер а т и л я печ д л я пе п еча
ти Не
п е ч үш е дкүнде барлығы
и 460Н е км жол и
жүрді.
т Олардың л я бірінші
дл я Н т
ча екінші күнія пжүрген еч а д
Не я пе Не қатынасы ти
күні
е ч ати
жүрген жолының
д л е д л жолына
я п еча Н
л я п7 : 5 қатынасындай. Н е и
Алатекінші Н жүрген
күні ч а ти
жолының д
үшінші
е л күні
Не жүрген
е чати жолына е ля п
дқатынасы 3 : 2 қатынасындай.
Н е для и
Туристер печ
бірінші
я
п Н и т д л
для күні, екінші күні, үшінші чат күні неше километр еча жол жүрді? Не ати
ати Не Есептеңдер:
595. а ти л я пе д л я пе печ
ати
дл я7 Н 5  3ат 2  ча д
3 1
1я п:еч − 1  я пе Не ати
чати Не  15 − 40
е ча т−и24  : 0, 7 дл   е д л
я печ
п Н·е 6 4 и3 Н ча т и д л
для ат .
Не
еча
ти Не  2, 4 · 1ча−т3и · 5  4 ля5 печ  3 д л я пе п еча
ти
 е  е д− + 0 , 75  · Н е и я
я п 3  11 Н 9 12 ечати 7 чат дл
еч ати Н е дл а т и л я п д л я пе Не
еча
ти
ати 596. Қайық е дл екі аайлақтың и печ егер ағыспен джүзсе, я пе 1,2 сағ жүзеді, Не ат
яп е ч Н
п е ч т арасын,
е д л я
Н е л
т и л я печ
Н т и а д
ал ағысқа для қарсы жүзсе, 1,8 сағ а
чжүзеді. Сал осы қашықтықты еч неше
Не
п е чати Не жүзеді?
сағат ч а ти д л я пе е д ля п печ
а
д для ат печсағ. Не
е чати А. Н 8есағ;
а ти 6,5 сағ; дляС.
В. печ7,2 сағ; D.ля8,6
д еч
для
п
л я пе ч
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 578. Бір и е
атикостюмН3,5 м матадан чат тігіледі. дл
Орамда 23им мата бар. яп
еч ат Н е дл ати
д586. 63 сми . 592. 1) Не 0, (63); ч4) 0, 0(5); 5) 0, л0(6). п печ
д я
2
Не ч а т е ати е и д л я
ати 593. е 0, (3); 2) –3,2(6);
п1) п
для 3) –6, (36); 4) Н1, (5). печат Не ати
Не594. 210чакм; и
т 150 км; 100 км. Н
ти пе для
п 595. 3. Н ати Не
д
ати
д
ати для Шектеусіз для печ ати
печ Н е
2.18. а т и Н
периодты е ондық ч ат ибөлшекті е д л я
л я печ
печ пе айналдыру Н ати Не
д
ечати е для жай бөлшекке
ти
чати для периодты для бөлшекті еча айналдыру Не ти
я п е Шектеусіз
Н е т и
ондық
Н е а т и жай бөлшекке
д л я п
я п еча
л 1еча печ Не ти дл
; я п = 0, (01) ; еча керек. Не
1
д,л(я
ти 1
ч аүшін = 0, (1д)л =е 0 001) болатынын пайдалану п а
п е 9 Н е 99 чати 999Н ат и дл я печ
для яп е ч Н е и д л я
ти Таза периодты я пе е дл
чат Не
п еча е дл ондық бөлшекті
Н жай ибөлшекке дайналдыру л я пе үшін еч
е дл
я Н
п е ч а т и
п
а т
еч бөлігін көбейткіштердің
Н е а т и е д ля п
ти
берілген периодты я ондық бөлшектің я
бөлшек
дл еч біреуі Н
еча 0,(01); Н0,(001),
п0,(1); е дл Не көбейтінді титүріне келтіріп ля п алу керек. е
е д л я
п
т.б.
е ч а т и
болатындай
Н ати Мысалы: для для еч Н
Не
д л
и п е ч а
я пе ч Н е
ч ати е для
т я 1
ча1)1)0, (7) = 0, (е1)д⋅л7 = ⋅ 7 = и ; 0, (7) Н
7 7
=е д; л п е Н
л я пе Н 9 ечат 9 чати для я
е е
чати е дл
д 9 п Н
Не ч а ти д л яп д л я п е Н
пе е Не ти е дл
я
для 2)2)0,и(13 ) = 0Н ( ) п е ч1ат⋅и13 = 13 ; 0, (13) =я 13 п еч;а Н ти дл
Не чат
, 01 ⋅ 13 =
для 99 и 99 Не дл 99 п еча Не
п е е и л я
для Н ат чат Не
д
Не а т и л я печ 1 417 д л я пе 417 п еча
ти Не
д
п е ч ( ) ( е д) Н е ( ) и я
для
3)3)0 , 417 = 0 , Н 001 ⋅ 417 =
ати
⋅ 417 = ; 0 , 417 =
чат 999 . дл
Не печ999 999 я пе Не ти
е ч а т и
д л я е д л
я п еча Не
я п Н е ти Н ч ат и д л
дл ча я пе Не ти
Не Таза ч ти
апериодты ондық
д л я пе бөлшекті жай е д лбөлшекке айналдырғанда, п еча Н
я п е Н е т и Н а и
тбөліміне д л я
жай д л
бөлшектің алымына ч а
периодтағы санды жазып, п е ч Н е
периодта и
Не цифрчболса, ати пе для ат
неше п е 9 цифрын е для соншаи рет жазу Н е керек. т и л я печ
и Не ти я пе 1 л2я п Не ати
п е ча е д л 2 Н е д
т и л я печ
и
1) 0, (6) =Н0, (1) · 6 =еча·т6 = ; 0, (6) = ; печа д
ати для
Мысалы: Не ати
Не ч а ти д л яп 9 3
е д3ля печ
чати Н2)е 2, (45)п=еч2а+ти0, (45) = 2 +е(д0,л01 я п) е· 45 = 2 + 1 · 45 е= д2л+я п5 ; 2, (45) = 2 5Н;. печ
Н т и л я
для Н ати 99 11печа 11 Не д
еча
ти Не а т и л я печ д л я еча
ти
Аралас япериодты ондық Н бөлшекті
ати
жай бөлшекке айналдыру
чат
үшін: дл
аралас периодты
а т и ондық л я печ
бөлшектің бөлшек д л я пе
бөлігін қажетінше Не
еча
ти
яп Не 100-ге, ч1000-ға) ати Н чат периодты дл
разрядтық бірліктерге (10-ға, көбейтіп, таза
е ч ати Н ч а т и л я пе д л печ
ат
яп ондық бөлшекке пайналдыру е керек;
е д и Н е т и л я
чати Непериодты и я пежай бөлшеккее айналдыру ля п керек;Не а
печ
е 2) таза а тондық бөлшекті л д
ля п п е ч е д и Н т и л я
д 3) алғашқыда для араласипериодты ондық Н чат
бөлшек қандай разряд ча д
ати Не я перазряд бірліктеріне пебірліктеріне
лябөлу Не
е чкөбейтілсе, а тбөлшекті сондай л д еч
для
п шыққан
л я
жай
пе ч
Н е д
а т и Н е
ч
керек.
а ти е д ля п
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Мысалы: Н и дл яп е
ати чат
ти печ я пе Не ати е дл
д л я е д л п еч 6 Н
36 72 36чати
10е =дл6я : 10 =и6 :=10 =; ля= пе ;
54 648
Не 1) ч0а , 6ти(54) = 0,Н 6 (54) · 10е:ч10 ати= 6, (54) : Н д
пе п 99 ечат 990 11 55Не110
ати для
55 ти
для е и я п еча
Не ч и
ат 36 Н
и д ля п
еча
ти дл0я, 6 (54) =и ; для еч Н ати
Не а т Не ч а ти е д ля п л я печ
еч 55 пе Н ти д
ати ля п для еча
п100 Не ати
печ Н е д2) 3, 71 ( 63
ат )
и = 3 + 
 0,Н71е ( 63 ) · 100 
ч
 а:т и
100 = 3 + 71 ,
е ( д
63л я
) : = л я печ
д
ти
я п Н = 3 + 71 63 а т и Н
70927 197ч ат 788 д
197л
197 197 я п
печ : 100 = 33++9900 71 =:я3 пе =;3 3+, 71 (63)=Н =3е3+ . = 3 ати , дл
чати для 99 и
100
дл 275 и 1100 275я печ275 Не ти
я п е Н е т Н е 11
ат
275
д л я п еча
л ча
я )п=е 3 197 . печ Не ти Не
дл
ч ати (л63 для п еча а
п е 3
Н
,е71 д
для ч а
275
чат Не
е дл
я Н
п е ч ат и
п еч а т
Н е д
и я
дл жай бөлшекке еч Н
печ
ат597. Таза епериодтыдля ондық бөлшекті
Не ти ля п
айналдырыңдар: е
е д л я Н
п е ч а т и
для
1) 0,(4); 2) 0,(19); 3) 0,(369); 4) 0,(217).
Н ати е дл
я еч Н
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
т
а Аралас епериодты
ч598. дл я ондық бөлшекті д л жай бөлшекке п е
айналдырыңдар: Н
л я пе Н а ти Не ч ати для я
Не
д е ч
ати1) 0,5(3); ля п2) 0,17(8); 3) 0,23(16); д л я п е е
4) 0,14(234).ечати
Н Н е дл
599.
е
и
чатЖай бөлшек я
длтүрінде жазыңдар: е дл я
я п еча
п е Н т и л
для Н
2)пе чати 3) 4,(2);я печа Не
д
ти д
Не ч а1)
т и 2,(5);
д л я 8,(16);
е д л 4) 7,(13).
п еча Не
Не 600. Хайуанаттар а т и л я печ д л я пе п
ати
ечтоты- Не
п е ч е д
дүкенінде барлығы
и Н е
13, жасыл т тотықұстар,
и сары
л я
Не құстарти және ақдтотықұстар я пе бар. Ондағы ля пжасыл тотықұстардың Не ти
сары
е ч а л е д я п еча Н
л я птотықұстардан Н е 5-еуі артық, а т и ал ақН тотықұстардан ч а ти 3-еуі артық.
е д л Хай-
д ч
песары тотықұстар яп е Н ат и
Не чати
уанаттар дүкеніндегі
для е длнешеу? печ
и Не ч ати д л я пе е д ля п печ
п е Н е и B Н т и д л я
ати
601. Аралас п е ч периодты е д
ондық бөлшектіи жай Н ебөлшекке т и
айналдырыңдар: л я
я Н ат ча д
чати е дл и печ я пе Не ати
Н 1) 2,1(6);
п е ча т 2) Н д л
5,14(33);
е
я и е
3) 0,11(35);
Н
д л ати4) 0,214(45). л я печ
для ат ч д
ти Не печ я пе Не ти
д л я е д л
я п еча
Н ати
602. Өрнектің әрбір
а т и компонентін
л я печжай бөлшек түрінде д л я пе жазып, өрнектің Не
еча
ти
п мәнінятабыңдар: е ч д е и я п
дл
ати е 5,(3)+2,(6); и печ 3) 9,(4)+4,(5);для4)пе6,(12)–3,(6).Не ат
яп е ч Н
1)
п е ч а т 2) 7,(4)–3,(1);
е д л я
Н т и а д
а
д 603. Кітаптың
для
барлық беттері 904 чат
цифрымен нөмірленген. ечаЕгер кітаптың
Не
е чати Не беті 3чацифрымен
бірінші ти я пе
нөмірленсе,
л кітапта барлығы д ля п неше бет бар? еч
для
п
л я пе Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
ати чат
д Не п печ
Не Өрнектің
604.
ч атмәнін
и табыңдар:
е ч ати е для и д л я
е ля 5п Н ат
ати ля п 2 ед 2 печ 87Не ати
Не 1д)0, (4) +чат;и 2)6, Н ( 24 ) − ;ечати3)2, (8) + 1е д; ля 4)3, (216 ) + . л я печ
ти пе 3 для
33п Н3 ати 111Не д
ати
Н Өрнектіңчамәнін т и ч а е д л я
605*. пе табыңдар: пе Н ати Не
д
печ Н е 128а т и Н е 41 ч а ти 29е д л я 18 л я печ
1)5,1 (12я) + печ ; 2)2, 3 (72) − для п ; е 3)4, 23 (6) + Н ; 4)3,16 ти) −
(а54 . ед
п ечати е дл 330 и Н е 110 т и 300 л я печ 275 Н п еча
ти
е
и
чат606. Есептеңдер: для е для я п еча еча
ти
л 6 я печа печ 4 Не ти Не
дл
ч ати л для п еча а
д печ
е ; е и . я
п Н− е ти Н а1т дл
для я
1 а е ч е л
е ч яп− Н и д
ти
1) 5
л1я п
2) 3
чат Не
п еча 2е−д Н е дл 2 − а1ти л я пе еч
е дл
я Н 1 печа т и
п еч 1 Н е д
ати 1− я дл я 1− еч Н
печ е дл3 Не ти ля п е
и ля п
я Н т а 5 д
д л е ч а п е ч Н е т и д
Н е ати я п для еч а Н е
я печ 600. 2 сары Н е дл т и Не1) 8; 2)4 ч1а;ти3) 14. д ля п п
Не
д л
и
тотықұс п еч а бар. 602.
я пе 3 Н е
ч ати е для
л я пе Не ати2)2)6 1 ; Н чати для я
Не
д 603.
ати 338 бет бар.
л яп е
604.ч 4) 4.
пе ч д 11 Не я п
е и
для 605.и1)1)5 1 ;Н2) 2; 3)3п)4еч1а;т 4) 3,1. 606. 1) я2;пе2) чати Н е дл ти дл
Не чат для 3 и е дл 2,4. п еча Не
для
2 Н ат чат Не
д
ти Не
д
е ч е д
п РационалН сандарға аарифметикалық Н е и я
для ти чат
амалдар қолдану дл
е ч а т и
д л я е д л
я п еча Не
я II
п тарауды Н е
қайталауға т и арналған
Н ат и
жаттығулар д л
Не ч ати орындаңдар: д л я пе е д ля п п еча Н
607. Амалдарды
л ч а еч е и
Не д1) 8 · (–3) е
ати + (–7); е для п 4) 32 : (–4) +Н5; для
п 7) (–21) : (–3)–9; Н ат
печ · (–5) –12; е т и л я печ
2)ля(–2) Н ат
5) ч64 и: (–16) – 9; ча
8) (–42) : 6+10; д
и д
Не 3) 35 –еч(–7) ати · 6; пе 17– (–12) : 4; для пе9) 27– (–15)Н:е 3. ати
п е д л я 6)
Не ча ти д л я пе е д л печ
608. Есептеңдер: п е Н е и Н т и д л я
для печ
ат еча
я п(–0,8); Не ати
чати 1)е (0,6–1)
Н
е ч ти
· а1,5;
д л я 4) 1,4 : (–7)
е д л +
я печ
п е Н т и л
для
2) (0,25–1) : (–5); Н ати5) 3,5 · (–2) + (–8); печ
а Не
д
еча
ти 3)Не(1,3– 0,5) а·т и
(–3,5); л я печ 6) 5,6 : (–4)д+ л я0,4. еча
ти
еч ати 609. Есептеңдер:Н е дл а т и л я печ д л я пе Не
еча
ти
яп Не 2 ати Н ат дл
ати 3Не дл п3еч) − 4 ; я1печ Не ат
яп е ч 1) · ( −4) + п5е а
; ч т и
3)
Н е д л
· (
я −
и Н е д л
5)   · ( −
а
4
т
)
и − 5 ;
д л я печ
8 для 5 ча5 т 2 еч Не
а
ля 5  1  п е Н е5 1  1 
и Н 4  2 
а т и д л я
д : − для− 7; : −пе− чат ; 6) л:я п−еч + 1. Не
е ч ати 2) 9 Не3  а ти 4)
л я  3  д еч
для
п
л я пе ч 12
Н е д 4
а т и Н е 9 3
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 610. Гаусс әдісін Нпайдаланып и есептеңдер: дл яп е
ти
еча–1–2–3–4–5–6–7–8–9–10–11; чат
ти для п1) д л я пе Не
Не ат и Не ч а ти е д ля п л я печ
ч
пе1 · (–2)+2 · (–2)+3
2) е
·п(–2)+4 · (–2)+5 Н · (–2)+6ча· т(–2); и д
ати для3) 6 : (–3)+9 для пе Не ати
Н е а т и : Н е
(–3)+12 : ат
(–3)+15
ч и : (–3)+18
е д л я: (–3)+21 : (–3). л я печ
а
еч кесіндісі 1 смля болатын пе ч е л
ати ля п
Н ати ед
печ
611. дБірлік
е Н е д
т и
л я печ түзуде АНжәне Впечати
Н нүктелерін и
чат белгілеңдер. яМұндағы: а д я
ти я пе В(2); л печ Не ати
ч3) Н е дл ти
ч а д л д п е еча
я пе

Не
1) А(–6);
а т и Не 2) А(–3);
ч а ти В(3);
д л я А(–1); В(3).
я п
еч е е ти дл
чати
а) АВ пкесіндісінің
ля кесіндісін
ұзындығын ля п табыңдар;Н
дбөлікке еча Не ти
я п е Н е
ә) дАВ
т и тең Н е
екі а т и
бөлетін С л
нүктесін
д я п тауып, оны коор- я п еча
л еча жазыңдар. ля печ Не ти дл
ч ати ля п
динатасымен д п еча Не а
п е Н е д
для ч а
ти я пе е длтаңертеңгіге еча
т Не
п еча 612. Түсте е длауа температурасы Н и қарағанда
л я п+2°C-қа өзгерді. еч
е дл
я Н
Кешке ауа п е ч а т и
температурасы п
түскіге а т
еч қарағанда Н
д
е –3°С-қаатөзгерсе, и але д ля п
л я печ түнде Н е дкешкіге а
қарағанда
т и Не–2°С-қа өзгеріп, ч а ти –4°С болды.
е д ля п Таңертең ауа ля пе
д ч е Н ати д
Не чати
температурасы
для
пе неше градус дболған?
е ля п печ Не
Не ча т и
дл я д л я
3 ля п е ч а Н е
л я пе613. Әлияның Не ойлаған и
атсанын Не бөліп,ча
–6-ға ти
бөліндіге 2 е дсанын қосқанда, я
Не
д
д л я п е Н 4 е чати Н е дл
пе ч д НеӘлия қандай ти сан ойлады? я п
для қосынды Не –5,25-ке ти болды.
чатең еча е дл дл
е чат и
для е дл я
я п еча
п е Н т и л
для Н ати В ля печа Не
д
Не а т и л я печ д еча
ти Не
д
Не 614. Амалдарды печ я пе Не ти
е ча т и орындаңдар:
д л я е д л
я п еча Не
дл  1 5   6  печа  3 1  печ 3  Не ти
Не 1)ч ати −  ·  −е дл;я 3)  − е−для :  −1 и ; п еча Н
я п е 3 8 Н 7 ти Н4 6 а8т д л я
п е чати5  е для и  Н е  т и л я печ
для 2)  − и −
7 Н 13 1
чат 4)  −  · 36
5
еча д
и Н е  : я пе
; ля п. Не ати
п
еча12т 30 15
е д л  4 18
Н е д
т и л я печ
ля
615. дЕсептеңдер: ат ча Не
чати Не а т и л я печ д л я пе печ
ати
п е ч5 3  1 е д1 Н е т и л я
для − −  : 2 Н+ 5 · 0п, 75 ти ча д
ти
Не
1) еча;. я пе Не ти
еча 12
е ч ат и4  3 3
д л я е д л
я п еча
яп е Н ат и дл
Н ати печ
еч ати Н е дл а т и л я печ д л я Не
еча
ти
п  е ч 5  4 5д  1  е и я п
2) д− я,п5 − 1  : 1 −Н3е ·  −2 еча;ти
2 Н чат дл
ел Не

е ч ати Н а6ти 9 9 ля п4  д л я пе печ
ат
яп п еч е д и Н е т и л я
ля п Не
п е чати Не
− + е ч
1ти  7 
а − + д
1
л я: пе−1 2  ; е д я печ
а
ля 3)  3 , 8 п 2  ·  1 Н е 4   .
и Н т и д л
д  для 3  и 8  6  печ3ат еча Не
е чати Не а т л я д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч ат и Н
еча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не
616. 8,2 · 1,5=12,3 Н
бойынша мына иөрнектердің дл мәндерін табыңдар: яп е
ати чат
ти 1)
л я печ · (–1,5);
8,2 д л я пе 4) (–5) · (–8,2) Не · (–1,5);
Н ед а т и Не ч ати е д ля п л я печ
ч · (–1,5); ля п 5) (–3) · (–2) е Н · (–8,2) ·ча(–1,5); и д
я пе т
2) –8,2 Не
ати дл–8,2 д пе ати
Не3) т и
·ча1,5; Н е 6)ч а ти
(–2) · (–3) ·е д
(–4)л я · (–8,2) · (–1,5). л я печ
еча е и Н е т и л я печ
617.НӨрнектің а т ч а е д л я
печ я пе ати
мәнін табыңдар: Н д
ати для5   4и  3 Не дл2   1ти печ Не ати
печ е
Н −  ат ч а е д л я
л я печ
1)  я п· еч−  ·  −  ·  − ля· пе−  ; Н ати Не
д
п ечати е дл 8   5   4  Не д3   2  ти
и л я печ п еча
ти
е чати  е д7ля  6  и  5  Н е д 4л я 2 я п еча еча
ти
я п Н − − т − − + а т и д л я п
л 2)  ·
  а  ·  ·  печ ; Не дл
ати 12 ля печ7   6   5 д ля3 п еча
ти Не а
п е ч е д Н е и я печ
для Н ч а ти еч ат е дл и д л я
ти  11 для пе 10   9   д7ля п 6  4 Н чат Не
п еч а − Не  ·  −  ·ти −  + Не−  ·  − ча т+и . л я пе еч
е дл
я 3) 
 15   11
п е ч
 
а  10   9  пе7  15 Н е д
е д л я Н
п е ч а т и
Н и
атХауыздағы су ядеңгейі алғашқыда ля жиегінен –1,2 метрптереңдікте
доның еч Н
е дл
618.
я печ болатын. Н т и Не а ти біріншіесағатта д ля п
Не
д л
и
Хауызға п еч ақұбырдан су пе
құйылған
я
ч Н ч ти
ондағы
а е для
т
часудың деңгейі я
дл +40 сантиметрге, д л е Н
я пе Не екінші яп
чати деңгейіНеоның
Не ти сағатта +30длсантиметрге
л акейін я
Не
д өзгерді.
ати Екі яп
сағаттан
л
е ч хауыздағы
д л я п е
судың чати
жиегінен
е Н е дл
ч
пе неше метр Нтереңдікте е д болды? Не ти я п
для п ечати п еча Н е дл ти дл
Не чат и
для Ауа шары
619. Н бетіненча400
жер ти м биіктікке көтеріліп чат алған д
Не соң, өзінің
Не а т и л я пе д л я пе соң тағы да п еча
ти Не
д
ұшу
п е ч биіктігін е д
–70 метрге өзгертті. Н е Сонан и –50 я метрге
для өзгертіп, Н ати т
еча шары соңғы дл
Не қайтадан печ метрге өзгертті.
+100 я пАуа Не рет жер ти
е ч а т и
д л я е д л
я п еча Не
я п
бетінен неше метр
Н е биіктікте т и болды? Н а т и д л
Не чати д л я пе е д ля п п еча Н
я п е Н е т и белгісімен Н а ти д л я
620. д л
Мәндері тең өрнектерді ч а
теңдік е
жазыңдар:
п ч Н е и
п е чати е для2 1 и Н е т и л я печ
для Н чат 2 − 0, 9 ; я пе8ча− 5 ;
1 2
ед .
и Не 5 − 8 ; чат0 и, 9 − 2 ; я −пе4 ; Н− ати
п е е д л 3 Н е д л
т и 4 3 ля печ
ати е дл ти я пе я пе Не ати
621.НТеңдеуді
п е чшешіңдер:
а е д л Н е д л
т и л я печ
Н и
ат 3) –32,7 · (0,1х+6,3)=0; ча д
для
1) (4,5х+3,6) · (–16,6)=0;
чати Не
я печ
п е Н т и л
для Н ати 1
⋅ (1д,л9яxп+еч5а, 7) = 0 . Не д
еча
ти 2) е(1,2х+16,8)
Н а т и· (–13,1)=0;
л я печ 4) −15 еча
ти
еч е д 13 Н е и я п
еч ати 622. Өрнектің Н е дл мәнін а т табыңдар: ля печ
и д л я пе Не
еча
ти
ч ати
−76
Н
яп
е д· л(7 · 6 − а60 т и) ; Не 3)я (п20 ти Н
еча− 12 · 5) · ( −63) ; ля печ
ат Не
дл
чат
яп е 1)
( еч
−д6л)я· п19 Не
д л
20т и· ( − 9 ) Н е д
ча еч Не
а
ля ( − ) − п е Н е ( − т и ) ( − Н) а т и д л я
для
д 3 , 5 · 2 2 , 8 6, 5 4 · 1 , 5 · 9
ч ати 2) Н,е5 · 2, 8 ч;ат и 4) я печа . ля печ Не
еч
е л д
для
п 3
л я пе Н е д − 3
а
·
т 1
и , 5 Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 623. Есептеңдер: Н т и дл яп е
ати еча
ти л я печ 5 1 д л
1 я п2 Не
д Не п печ
Не ч а т−и3 −
е ч ати 1 , 7 − е
2 для 0 , 9 −и 3 д л я
пе 6 2 п
3 Н ; чат . Не
ати для1) 1 т5и
; 2)е 2 для 1 ; 3) 4) я пе3 − 0, 9 ати
Не а
− Н − ч а т и 2 − 1 , 7 е д л л я печ
пе ч яп е Н ати д
ти для 3 6 и 3 дл2 печ Не ати
еча Н е т Н е ат и д л я я печ
ати ля п для А(–5) ижәне В(3) нүктелері
Н ати берілген. д
Не С, D чати
печ
624. дКоординаталық түзуде
е я печ
е
Н және Ечанүктелері
е
т и Н
печ
АВ кесіндісін а т өзараНетең
л
д AC, CD,
ти DE және я пе
длЕВ
т и я п л я ч а Н е ти
я пе
ча дл
Некесінділеріне т и бөледі. д
Не C, D және а ти Е нүктелерінің д л я пе координаталарын я п еча
табыңдар. печ для еча
ти Не
ти
я Н т а д я
л еча печ е
Н3%-ін ти дл
ч ати 625. Кәсіпкер ля п тапқан 1 200Н000 длятг пайдасының еча үшін төледі.
салық
п Не а
п е Н е д
для Пайданың ч а
одан қалғанының е ч2%-ін қамқорлық
я п неше теңгеН қалды?печат
е қорынаи салды. д л я
ти я пе тапқан пайдасынан е дл Не
п еча е дл
Кәсіпкердің Н и л я еч
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
печ 626. Есептеңдер: е дл Не ти ля п е
е д л я Н
п е ч ат и
Н ати я
е ·дл−2 3  +а13 для 4  еч8 Н
ля п ·
3
я печ Н
3,8 т и : 1 , 7 Не а ти − 0, 9 − 0е, 225 д п
Не
д л
и  я4печ 5 я
ч
пе  5 Н  13 ч ати е для
т д л е Н
я пе
ч а 1) е,д3л− 7, 85)а:т7
Н(4 и,1 ;
Не 3) ти
ча 2 е для
п ;
я
л ч е е дл
Не
д
д л я п :Н 8
п е чати Н
пе е Не чати 2
5
е дл
я
для 2 Н п е чати 3  п е4 Н ти дл
Не и
чат 6 · ( −1 ,д8л) я+ 16, 5 :  −2  е дл я
: 2 − 3 :
3
п еча Не
для 3 Н ати 4  ; 5 чат 3 4 .Не д
Не а т
2) и л я печ д л4)я пе 1 1 п еча
ти Не
д
п е ч е д
1 8 Н е и я
для Н − ати чат− дл
Не печ я пе 6 15 Не ти
е ча т и 3 л15
д я е д л
я п еча Не
Не ч ати1) 0,25; 2) д л я пе 2 е д ля п п еча Н
я п е
614. Н е –0,75; 3)ти ; 4) –1. Н 615. 1) 3,5;а ти 2) 5; 3) 0,25. д л я
Не пе 3 для ат
п ечати 1 е д3л)я− 2 . 622. и Н е т и л я печ
для 617. 1) − ; 2) Н 1; ат 1) –12; 2) –1; еча
3) –14; 4) 1. д
и Не ти 8 печ ля п Не ати
п е ч а е д л я15
Н е д
т и л я печ
я 1 140 720 Нтг. 626.п1) и
т 2) 90; 3) –4; 4)
ча4,9; ча д
ати дл625. я пе –37. Не ати
Не ч ати д л я е е д л печ
чати Не Автобусч50 а тикм/сағ жылдамдықпен л я печ д л я пе печ
ати
п е е д жүріп келеді. Н е Автобустың т и
2 сағатта, 3 л я
сағатта,
д
еча
ти Не 4 сағатта чжүрген а т и жолдарынлесептеңдер. я печ д л я пе п еча
ти
Кестеніпе толтырыңдар. Не д Н е и дл я
я ати чат
еча
ти
яt п(сағ) Не 2 ати Н3 чат дл
4
яп е ч Н s = пvе·чt а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
п е чати Не ч а тиберіңдер: для пе е д ля п печ
а
ля Сұрақтарға п е
жауап Н е и Н т и д л я
д для печ
ат еча Не
е чати Не шаманы чайнымалы
1) Қай
а ти ретінде я
л
қабылдауға болады?
д ля п еч
для
п 2) 50 · t өрнегін
л я пе айнымалысы Н
д
ебар өрнек деп а т иатауға бола е
Н ма? ч а ти е д ля п
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не ІІІ Н
тарау. Алгебралық и дл
өрнектер яп е
ати чат
п
д
Не 3.1. Алгебралық ч ати Н е
өрнектер. е ч ати
Айнымалы. е для
Алгебралық и қосынды для печ
Не а т и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
ти для өрнектер. е для печ Не ати
еча І. Алгебралық
Н е т и Н а т и д л я я печ
ати –3(a + ля п4b; n;
a−2
для
Н ати Не
д
ати
печ е дc); – еалгебралық
Н т и
өрнектер
л я печ печ
Н а т и 6 − 3 ч а е д л я
д
ечати для
Алгебралық
е өрнектердің е дляжазылуында и бір немесея печбірнеше әріп еча
ти
болады, сонымен печ қатар сандар, пе
яамалдар таңбаларыНе және и
тжақшалар дл
чати (қажет болған для жағдайда) длмүмкін. еча Не ти
я п е Н е т и Н
болуы е ат и д л я п
я п еча
ч ати Алгебралық ля п өрнектің құрамындағы для п еча Не а
п е Н е д
ти Н е ат и
әріпті санмен дл я
алмастыруға бо- печ
для пе ч а
яп еч е
қасиеті.НБірақ өрнектегі чат и әріпНе д л я
ати Бұл –е алгебралық
лады.
ечсол для
өрнектіңдлнегізгі
Н е санменатғана и я пе еч
я п Н т и д л ля п
е дл
өрнектің мағынасы
п е ч а болатындай
я п еч алмастырылады.
Н е а т и е д
ати е дл 5
я дл еч Н
е
е д Мысалы, п е ч
өрнегіндегі x  3.п е Н а т и е д
Н ати дл−я3 для Әріптің берілген печалгебра- Н
я печ Н еx т и Не ати для п
Не
д л
и п
а
ечбөлшектің бөлімі я
ч
пелық өрнектің Не мағынасы ч ати бо- е для
Себебі
а т x=3 болса,
дл я д л п е Н
л я печ тең болады.
0-ге Не Санды ати 0-ге бөлуге Не латын
чати
мәндерін ләріптің
д я
қа-
я
д
Не болмайтындықтан, а ти л
еч
я п 3-ке тең мәнінде д л я п е
былдайтын Н е мәндері
е ча итдеп
Н е дл
пе ч д x-тің Не ти я п
атайды.
еча е дл дл
5
е чат и
для е дл я
я п еча
п өрнегінің е
мағынасы болмайды. НДе- чат и л
д
Не x − 3 5чати л я печ д л я пе п еча
ти Не
д
п е е д е и
Н мәндеріча3тсанынан өзге я
для x − 3 өрнегіндегі Н х-тің қабылдайтын ати дл
Не
мек,
печ я пе Не барлық ти
е ча т и
д л я е д л
я п еча Не
я п Н е т и Н а т и 5 д л
е дл {x x л≠я3п}е. чаx3 барлық дмәндерінде еч Неөрнегінің ти
сандар.
Н Жазылуы:
ч ати д е ля п x − 3 п еча Н
мағынасы
п ечати
болады.
е для и Н е т и л я печ
ля Н
3a; a+b; x(x+2);пеxчаөрнектеріндегі т еча д
дМысалы, әріптердің Не
қабылдайтын
ати
2
и Не ч а ти д л я сандар. е д ля п печ
мәндері – кез
п е келген рационал
для т
еча әріптің орнына ча Не
ати НеЕгер алгебралық а ти өрнектегі л я пәрбір д л я пеоның қабылдайтын печ
ати
мәнін қойсақ, я сандық өрнек Н жазылады. т Бұл жағдайдаечсандық а өрнектің д
чати е дл тиөрнектің мәні еча
пдеп яп Не ати
мәнінНалгебралық
п е ч а е д л я атайды.
Н е д л
т и л я печ
а Не
д
еча
ти Не 7a а +и5 алгебралық
т л я печөрнегінің х=–3 д л я болғандағы еча
ти
Мысалы, е ч е д Н е и мәнін я п
яп 2 Н ати чат дл
еч ати табайық. Н е дл а т и л я печ д л я пе Не
еча
ти
ати е дл и п еча я пе Не ат
яп е ч Н
п е ч а т7 a + 5 7 ⋅ (
е
−д3 )
л я
+ 5 − 21 + 5
Н е д л
т и л я печ
= Н = т и = − . а д
для
8
2 я печа 2 еч Не
п е чати Не ч а ти2 д л е д ля п печ
а
д для алгебралық сандық чат еча Не
ля п
п ч өрнек өрнек д
пе е е ти
для д л я Н
еч а т и Н
пе ч а Н е д
ти Не ля п для
п еча ч ати д е п
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Н и
ат+ 5 дл п е
чати
пеМұндағы я –пе
7чa Не ати для
еболғандағы
ти л я –8 саны д л алгебралық п е ч
өрнегінің а=–3 Н ати
д
Немәні. чати Не ч2ати
е для л я печ
пе п е Н ат и д
Не а т и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
ІІ. е ч п е Н ати д
ти я пАйнымалы.
длАлгебралық для печ Не ати
еча Н е т и Н
өрнектің е мәні а ти
өрнектегі д л
әріптердіңя мәндеріне тәуелді. я печ
Н ати д
Не Сонда чати
печ е дМысалы, тік төртбұрыштың
Н е ұзындығы
т и a см,я ені
л печ b см болсын. пе
Н периметрі т и а д
и оның п еча 2(a+b) см. ля печ Не а ти е для
ча т дл я ед я пе
ч Н ти
я пе НеЕгер a=7чажәне ти b=5Нболса, онда а и + b)=2(7+5)=24.
т2(a д л я п еча
пе ч Не ти дл
пе для онда 2(a еча Не
п е чати Егер
е дляa=10 және и
b=8 болса,
Н е т и
+ b)=2(10+8)=36.
л я п п еча
ти
я Н т а д я
л өрнектегі ечаа және b әріптерінің печ мәндері өзгергенде Не ти
2(a+b) өрнегінің дл
ч ати мәні дееөзгереді. ля п для п еча Не а
п е Н
д
для ч а
е өрнектегі айнымалылардың яп еч Н е и
ат мәндерінің д л я
ти
еча жиынын
Алгебралықля п
е доның е дл
қабылдайтын
я печ Не ч
я п Н а т и Н а т
аймағыпечдеп атайды. и д л мұндай для пе
е дл е анықталу
ч Н е Сондықтан т и
я печ алгебралық Н е длөрнек айнымалысы
ат и Не бар өрнек ч ати деп те аталады, д ля п ал өрнектің ля пе
д л ч е Н е ти өрнегі Н –е д
Не жазылуындағыя әріп пе «айнымалы»длдеп я п аталады. Демек, 2(a е+чаb)
п ечати е дл и Н е т и л я п п
для айнымалысы Н бар өрнек, т мұндағы а және а
b – айнымалылар. д для
Не т и я п еча л я печ Не ч ати Н е
ча дл д п е
ақосынды. Не чати для я
Не
д
а ти ІІІ. Алгебралық
л яп еч
для
Қосу («+») Не және чатиазайту («–»)я птаңбаларымен еча е дқұрастырылған дл
чат
алгебралық
е
и
для
өрнектерді қарастырайық. е дл я п еча
п е
Н 2а – 7а +ча6; Н
ти4а – 2b + 3c – 5d чат и д л
для Мысалы, пе я пе – алгебралық Не өрнектер. тиОсы д
Не ч а т и
для
өрнектердің әрқайсысын
Н ати
қосынды түрінде жазуға чат болады.
Не
Не а т и
Мысалы, 4а–2b+3c–5d
л я печ алгебралық д л я пе п еча
ти Не
я Н т а д
Не
л
дөрнегін қосынды түріндепежазғанда:
ти(–2b) +(+3c)
ча печ
Бірнеше
лятерден Не
алгебралық өрнек-
ати
е ч а+ д л я е д «+» және я п еч«–» Н
л я п 4а Н е + (–5d).
а ти Н ч ати е д л
д ч
пе – 5d өрнегі дл яп е
таңбалары арқылы Н құрасты- ат и
Не чати
Сондықтан 4а –2b
для
+3c
е печ
п е Н е и Н рылған т и жазу л я
д
е дл
я
алгебралық қосынды деп, алеч4а; ат –2b; +3c; еча деп аталады. Не ати
и Н– 5d алгебралықча ти д
қосылғыштарл яп е д ля п
қосынды печ
п е Н е идеп ата- Н т и д л я
ати Не
лады. а ти л я пе д л я пе печ
ати
ля
дАлгебралық Н
қосындыны ат
жазғанда қосылғыштарды ча жақшасыз д жа-
печ я пе әрбір қосылғышты Не ати
чати Не жақшачаалдындағы
зып, е
ти д
«+» л я таңбаларын алып е д л
тастап, я печ
п е Н т и л
еча
ти өз Н е дл
таңбасымен
а
жазуға
т и болады.
еча
ти
е ч е д е
Н –3b –8c и я п
Мысалы,яп 14а + (–3b) Н +(–8c) ч+ат(+9d) и = 14а ча+ т 9d. дл
еч ати Н е дл а т и л я пе д л я пе Не
еча
ти
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
я Н т и
ча өзгешелігі неде? я печ а д
чати е дл
1. Алгебралық өрнектің сандық өрнектен
ти я пе оның қабылдайтын Не а
я п е 2.НӨрнектегі
п е ч а
әріптердің қандай е д л
мәндері Н е д л мәндері деп аталады?
т и л я печ
л Н чат и еча болады? Не д
д для алгебралық
чати я пе л п
3. Неесебепті өрнекті айнымалысы бар өрнек депяатауға
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не
627. Айнымалылары Н
бар өрнектерді и «қосынды», дл «айырма», «көбейтінді» яп е
ати чат
ти және
л я печ«бөлінді» ұғымдарын д л я пе пайдаланып Не оқыңдар:
д Не п печ
я пе+ c; п Н ат 7)Не ;
ляху; 2a
ати
е дл
1) 3а 3) 1,3 д– 5) (m + я n)пе· чn; ати
Н а т и Н е
ч а ти
е д л b л я печ
ти для для печ Не a ати
еча е
Н2) 3b – d; т и 4) (х Н е
–y) · 1,4; а т и 6) m – д л
n 2я
; 8) + . я печ
а пе ч 2
е x л
Н ати Не b
д
ати
д
ечати е для е для А и я печ еча
ти
печ пе қосындыНқұрастырып е ти дл
чати для
628. Мына қосылғыштардан для
алгебралық еча жазыңдар: Не ти
я п еча
л 1) а, –b, с, –d;
еча 3) –0,8m, еч
–0,7n, 9k, –q; Не ти дл
ч а ти ля п д5ля п п еча Не а
п е е д
Н –6b, 5с, ч7d; ти 1Н е т и
а–13. дл я печ
для и 2) 4а, а 4) , , п еч
–z, Н е и д л я
я пе чат
x y
т 3 е 8для Не
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
ати Айнымалылардың я дл я ечтабыңдар Н
печ е дл берілген мәндеріндегі
Не ти
өрнектің мәнін
ля п е
е д л я (629, Н
630). п е ч ат и
Н ати е дл
я для еч Н
Не
л
д 629. 1)и 2 + 3а, мұндағы п
а
еч а = 4, –5; 3)я п8с ч
е –9, мұндағы е
Н с = 3, –2; ч а ти е для
т я ед л е Н
ча
я пе 2) 7 – 2b,Нмұндағы е дл bча=ти–1, 3; Н ати мұндағы
ч5d, d
п
дл=я –3, 6. и я
д л е 4) 4п+ е Н е е дл
Не ч ати д л яп д л я п е чат Н
я
для x y п е чати 7я пе9ча Н ти дл
Не 630. 1)чати+ − 3 , мұндағы д ля х=5, y=3; 3)
е длx y − + 1 , мұндағы x=2; п еча
y=4; Не
для 8 2 Н ати чат Не
д
ти Не
д
еч
п x+y е д е
Н x + y чат и я
для 2) Н ти дл
Не
+ 2 , мұндағы еча y=5; 4) ля −пе10
пх=–4; , 7 , мұндағы Неx=3; y=1,5. ти
е ча
15т и
д л я еx д − y я п еча Не
яп е Не ти Н ати дл я
л
631.дАйнымалының қандай ч а
мәндерінде өрнектің ч
мағынасы
п е болады:
Н е и
для 1 ; и Н ат− 3 ; ча 5x д
.? Не
x 7
печ ; я пе5) ати
и 19
Не 1) 2) ; ля 3) 4)
x −п8е ча т x е д x + 3 9
Н е
− д
x л 2тxи − 9 л я печ
для
632. Алгебралық өрнек түрінде ат
жазыңдар: ча Не
ати
1) а санынан п еч 3 есе артық е д санды; и4) n санының Н е 14%-ін; т и л я
ти Не печ я пе Не ти
д л я е д л
я п еча
2) d санынан яп е
2 есе кемН санды; ечат5) и а санынан Н 25% артық и
чат санды;Не дл
еч ати Н е дл а т и л я п д л я пе еча
ти
яп
1 Не санды; ча6)тиb санынан Н т
еча санды. Не д
л
ати 3) m-нің е дл3 -іне тең и болатын пе 30% я пкем ат
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
а
д 633. 1) 3.1-суретте для кескінделген чат
FDE үшбұрышының ауданын еча есептеу Не
е чати өрнегін Нежазыңдар; а ти л я пе д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 2) 3.2-суретте Н кескінделген и АВD үшбұрышының
дл ауданын е
есептеу
яп
еча
ти чат
ти л я пөрнегін айнымалысы д л я пебар өрнек түрінде Не ч ати
жазыңдар.
е Н е дл ати
д Не п печ
Не ча ти е ч ати е для и д л я
пе a см для п Н A чат Не
ати дляС D aпесм B ати
Не ат и Н е
ч ат и
е д л я
л я печ
а ч
пе b см е л
Н ати a см
Не
д
ати
д
ечати е для е для E и C я печ D еча
ти
я п Н F а т и Н ч ат д л я п
печ 3.1-сурет пе Не ти дл
я п е Н е т и Н е ат и д л п
3.2-сурет
я я п еча
ч ати Есептің ля пшығару өрнегін ля п
дқұрастырыңдар (634, 635). п еча Не а
п е Н е д
для ч а
ти я пе е дл келеді.
чат Не
п еча 634. Қайық е дл өзенде Н и л я пе еч
е дл
я Н
п е ч ат и
ағыспен жүзіп
п еч а т Қайықтың
Н е д меншікті
а т и
жылдам-
е д ля п
ати я еч Н
печ
дығы далякм/сағ, ал өзен ағысының
е и сағатНжүзгендее дл жылдамдығы яb пкм/сағ.
ти л
Қайық е
е д л я өзен Н ағысымен п е ч а т1,4 п е ч а
неше километрН е д қашықтыққа
а т и ба- е д ля п
Н ати рады?е для для еч Н
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
л я пе635. Тік төртбұрыштың
Не атипериметрі Не 22 см, оның чати ені b см. для я
Не
д
а тиауданын табыңдар. л яп е ч
Тік
е чати
төртбұрыштың
Н е дл
пе ч д Неb = 4. чати я п
Мұндағы
е е дл дл
е ча т и
для е дл я
я п еча
для 636 . Асан
о Н Үсен балық
мен ати аулады. Асанның Не
д
ти Не
д
п е ч аулаған е д
балықтарының саны Н е барлық и я
для Н ти чат дл
Не
балық санынан еча кем, ал Үсеннің
п9-ға я пе Не ти
е ч ат и
д л я е д л
я п еча Не
я п аулаған Н е
балықтарының т и саны Н Асанның а т и д л
дл ча санынан 7-ге кем. еч Не ти
Не ч ати
аулаған балықтарының
д л я пе е д ля п п еча Н
я е
пАсан мен Үсен Н е екеуі барлығы ти неше Н балық чати д л я
п чати
аулады?
е е для и Н е т и л я печ
п е ч а е д л В Н е д
т и л я печ
637. л п е
Алгебралық Н
өрнекті е жақшасыз и Н
жазыңдар: т и д л я
д я ат ча Не
чати Не 1) m+(–n)+p+(–k);
а ти л я печ 4) –a+(–4c)+(–7); д л я пе печ
ати
я
дл–х+(–у)+(–z); Н ати ча Не
д
еча
ти
Не
2)
а т и л я печ5) –0,6а+(–11b)+3; д л я пе п еча
ти
яп
3) –ab+(–ac)+cd; Н 6)ати
9a+(–2b)+(–5c). чат дл
еча
ти
638. Әріптермен яп жазыңдар: Не ати Н чат дл
ати е адлжәне bасандары и печ я пе Не ат
яп е ч Н
1.
п е ч т
е д л я
квадраттарының қатынасы;
Н е д л
т и л я печ
ля у сандарының екі еселенгенН ча т и еч а д
2. х джәне
ля п Не
чати
айырмасы;
п е Не ч а ти д л я пе е д печ
а
ля 3. m және n
п е сандарының Н еқосындысының и оның Н айырмасына т и бөліндісі; д л я
д для b сандарының чат көбейтіндісі. я печа Не
е чати 4. Н a ежәне а ти л я пе
2 еселенген д л еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не
639. Алгебралық Н
өрнектің мәнін и
табыңдар: дл яп е
ати чат
д a +7 е 3x + 5я п печ
Не 1) печа,ти мұндағыНа=–10,пb=–0,75; чати 3) Не дл , мұндағы
5 я
е ат и х= , д л
у=2,5;
ати для b для y печ 6 Не ати

Не а т и Н е
ч а ти
е д л я
л я печ
ти дл9я− 4c для печ Не ати
еча Н е
2) , т и
мұндағы Н е
с=–1,5, d=3; а т и 4) 7 a − 4
д
, л я
мұндағы а=–3, b=–0,5. я печ
а пе ч е л
ати d печ для 5Н ати Не
д
ати
печ е для Н е ти
b
л я печ печ
д
ечати 640. Алгебралық е для е для и я печ еча
ти
я п Н а т и
өрнектің Н
мәнін табыңдар.
ч а т Мұндағы д л m–n=0,6: я п
чати дл−яn) для 1, 5 и еча Не ти
я п е
2
Н е( m т и n − m Н е ат m − n
д л я п
я п еча
л 1) ;еч а2) ; 3) печ ; 4) Не . ти дл
ч ати 3для п 0, 4 дляm − n и n − m я печа Не а
п е Н е ти Н е ат дл печ
для ч а
ати Өрнектегі я пе е дл
чат Не
п еч641. е дaлайнымалысының Н и л я пе еч
и т ля п
я Н т қабылдайтын а мәндерін жазыңдар:
д
е дл п е ч а
пе чати a + 1е для a дл
Н3)е a + 2 ; чати4) a .?е для п
2 еч Н
д л я 1) Н ; 2)
е ч а т
−
и ;
п е Н т и д л я пе
Н е ати a 2
я п a 6 a для
2
− 1 2 a − 5 еч а Н е
Не
д л
и п еч а
я пе ч Н е
ч ати е для
т
642.чаҮш таңбалы л я
дсанда a жүздік, ед
bНондық л жәнетиc бірлік бар.ля п е Н
л я пе Не ати ча д я
Не
д
ти үш таңбалы
Онда
а л
е ч
я п санды 100a+10b+c д л я петүрінде немесе Не abc түрінде
для жазуға Не
болады. чати еча е дл дл
е чат и
для е дл я
я п еча
п е Н и
чаторнында Нқандай л
для 1) 79c саныН 3-ке еселік атиболуы үшін с-ның ед цифри
Не болуыа т и керек? л я печ д л я пе п еча
т Не
д
для Н ати еча
т дл
Не печболуы үшін b-ның я порнында Не чати Не
2) е5чbа6тисаны 9-ға еселік д л я е д л
и қандай цифр я п ебо-
я п Н е т и Н а т д л
дл луы керек? ча еч Не ти
Не Бағасычаaттг-ден
643. и 2 кг пияздың
для
пе және бағасы bдтг-ден
е ля п 5 кг картоптың құны печ
ат
для теңгеиболса, 2 кг алманың
неше чат құны сонша теңге. еча АлманыңНбағасын ед ати
и Не әріпті өрнек ча т түрінде жазыңдар. д л я пе е д ля п печ
ати
644. А және я В пункттерінің Н арақашықтығы ат s км. А ча
пунктінен велосипед- ед
чати е длВ пунктінен ти печбір уақытта шығып, я пе бір-біріне Н ати
Нші,
п е ча мотоциклші
е д л я
Н е д л
т и
қарсы
л я печ
дляВелосипедшінің Н жылдамдығы ати а км/сағ, ал бұл ча Не
д
еча
ти жүрді.
Не а т и л я печ д л я пе мотоциклшінің п еча
ти
жылдамдығының яп 0,3-індей.
Н Велосипедші
ати мен чат
мотоциклші неше дл
еч ати Н е дл соң кездеседі?
сағаттан а т и Мұндағы
л я печ s=78; a=12. для пе Не
еча
ти
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
для печ
а еч е
п е чати
645. Пакетте Не 5 кг жарма ч а ти
бар. 200 гякіртасын
д л
е д ля п табақшалы Н печ
а
ля таразымен үш п е рет өлшеп, Н е 1 кг жарманы и Н
қалайша бөліп т и алуға д л я
е чати болады? Не а ти л я пе д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
чати
д еч пе Н
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 646. Теңдеуді Н
шешіңдер: и дл яп е
ати чат
е ч ати Н е7дл ати
ля п
2
Не
д
а
3
ти Не ч а ти е д л я печ
пе 4ч 1 1 яп е Н 1 и 5 е д = . ати1
ати для1) дл 2) 3 1 чат Н15
Не 3 ати 3 6 Н2е
− = ;
1а т и 1
− =
6 30д л я; пе 3) 6 − 1 3 ля2печ
еч x − п е ч x+ Н е т и x − д
ти п для а е ати
еча е для 8 4 Н е 2 ти 3 л я печ 4 Н 5
печ
д
ати для для С печ ати
ч ат и
е д л я
л я печ
д
ечати для
647. Практикалық
е
жұмыс. е для и я печ еча
ти
Кез келген печ abc үш таңбалы пе санды 100а Не + 10b ч+атси – разрядтық дл
чати для для е Не ти
я п е Н е
қосылғыштардың т и Н е
қосындысы и
түрінде
а т жазуға д л я п
болатынын пайдала- я п еча
л
я пе
дл
ч ати нып,лмысалдармен для
дәлелдеңдер. п еча а
п е Н е д
т и Н е а т и дл я печ
для abc үшя таңбалы пе ч а
ти сан:
е длорнында печ керек? Н
е
п еча е дл бөлінуі Н и л яболуы еч
т ля п
я 1)Н2-ге ат и
үшін с-ның ч а қандай цифр д
е дл ат и 2) 5-ке лбөлінуія п е ч үшін с-ның дорнында л я п е Н
қандай цифр болуы
е а т и
еч керек? Н е д
л я печ 3) Н е д бөлінуіатүшін
9-ға и а, Нbе және с чәріптерінің
а ти д ля п
орындарында
е қандай для пе
е д п е ч п е Н т и
Н чати цифрлар я
длболуы керек? е для печ
а Не
Не ча т и 5дл я д л я п е ч а Н е
л я пе648. x − y = Не -ті пайдаланып, а ти Не өрнектің
мына ч ати мәнін табыңдар: для я
Не
д
а ти 8
л яп е ч
пе ч д Не; чати5) 1, 5 ; е для п
для Не чати 3)
x−y
дл
Не
1) 0,4(х–у); п е пе x − yН ти Не
е чат и
для 0 , 25
е для я п еча
для Н ати y − x 1, 25 Не д
Не а2)
т и 1,2(у–х); л я печ 4) ; д л я пе 6) − . п еча
ти Не
д
п е ч е д 0 , 75 Н е и − я
для Н ати чат
y x дл
Не 649. чӨрнектің печ я пе Не ти
е а ти мәнін д л я
табыңдар: е д л
я п еча Не
дл еча еч Не ти
Не ч атиa , мұндағы
2
д л я па=–3, е д ля п п еча Н
я п е
1) Н е т иb=–2; Н а ти д л я
д л 2
− ч а п еч Н е и
Не
b 1 пе для ат
п еч5аcти+ 1 е для и Н е т и л я печ
для 2) Н чат d=0,75; еча д
и Не т−и1
, мұндағы с=2,8,
я пе ля п Не ати
п е4чdа е д л Н е д
т и л я печ
ля Н чат и еча д
ати Не д 3) 5 +ча2тm и , мұндағы лm=–1,5, я пе n = − . для п
3 Не ати
п е е д Н е т и л я печ
2 − 4n Н ат и 4 ча д
чати Не
я печ
п е Н т и л
650. Олжас
для
Саматтан Н n жас үлкен, ати бірақ Мирастан ч2а жас кіші. Не
д
Мирас
еча
ти Не Саматтан а т и
неше жас үлкен?
л я печМұндағы n = 5. д л я пе п еча
ти
ат дл
еч ати Н е дл а т и л я печ д л я Не
еча
ти
п 651. Өрнектердің е ч мәндерін д
есептеп табыңдар: е и я п
п
для 2; а2 +иb2 және Не 2 ати2 Н чат дл
ати 1)
Н е (а+b) т
а + я2аb печ+ b , мұндағы а=3, л я пеb=–7. Не чат
е ч а л д я пе
яп 2) (а–b)я2п; еач2 – b2 және Нае2 – д 2аb + b2,имұндағы
т Н еа=2, b=–5. а т и д л
дл тең өрнектерді ча еч Не
п е чати Не
Мәндері
ч а ти теңдік
д л я пебелгісімен жазыңдар. е д ля п печ
а
д дляшарты бойынша чат өрнек құрастырып, еча оның мәнін Не
е чати Есептің
Не а ти л я пе
д ля п еч
для
п табыңдар л я (652,ч
пе 653). Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а т
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
Н ати е дл
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е 10%-і жеңімпаздар Н ч ати
Не
652. Мектепаралық Н
жарысқа n оқушы и қатысты. дл Оның п е
ати чат Не Неше қыз для
ти болды.
л я печ Жеңімпаздардың д л я пе40%-і қыздар. п е ч атижеңімпаз Н еболды? ати
д
Не Мұндағы а тиn = 100.Не ч ати е для л я печ
653.Не Автобусчекі а т и қаланың Н е арасын ч3а т и
сағат жүрді. е д л я
автобус бірінші сағатта л я печ
пе п е Н ати ед
еча
ти для жолдың
барлық 40%-ін, дляекінші сағатта қалғанының печ 40%-ін Н жүрді. ати
е
НАвтобустың а т и Н е
ч а т и
е д л я
л я печ
печ бірінші сағатта пежүрген жолы Н үшінші
чати неше кило-
сағатта жүрген
Не
д
ати для для пежолы ати
печ жолынан
Н е а км
а т и артық. Н е
Автобустың
ч а т ибарлық жүрген
е д л я
л я печ
метр? яМұндағы печ а=6,4. пе Н ати Не
д
ти
печ ауданы а га. Бірінші пе Не ти дл
и
чат654. для для еча ауданның Не ти
я п е Үш учаскенің
Н е т и Н е учаскенің
а т и ауданыябарлық
д л п
я п еча
л 25%-іне тең. еча Екінші және ляүшінші печ Не
учаскелердің ти
аудандарының дл
ч ати қатынасы ля2п : 3 қатынасындай. д учаскелердің п еча ауданда- Не а
п е Н е д
ти Н е ат и әрқайсысының
дл я печ
для ч а
ти рын табыңдар. я пе Мұндағы а=60. е дл
чат Не
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н е д
ати Қабырғасы
655. яа см квадрат пішінді дл я еч Н
е д л я қалың Н қағаздың
п е ч а т и
бұрыштарынан п е ч а Н е д
печ қабырғасы Н
я
е дbл см квадраттар т и Н е дл
қиы-
а ти д ля п п
л
д я лып а
алынып,я печодан қорапша ля пе ч Н е ти для
Не ча т и
дл д п е ч а Н е
л я пе жасалғанНе(3.3-сурет). ати
Қорапша- Не чати для я
Не
д ның
а ти көлемін табыңдар. л яп е ч
для Мұндағы Не b=6. чати
а=24, еча е дл дл
е чат и
для е дл я 3.3-сурет
я п еча
п е
Н тәсілменчашығарыңдар. ти Н чат и д л
для
656*. Есепті тиімді пе я пе Не ти д
Не ча т и
п е е 1 Н и я
дл Ернұр и
для Әсел Н кәмпиттердің ати чат кем алды. Не
печ я пе
вазадағы -інен 4 кәмпит
Не т и я 3 л чат Не
я п еч а
Н е д л
ти 1 Не д
дл вазадағы қалған кәмпиттердің ча -інен 5 кәмпит еч кем алғанда,Не онда ти
Не ч ати д л я пе 2
а Н
Не
д л
..
18 я кәмпит
п е чати
Алғашқыда
қалды. Н
вазада
Н е
пе
длябарлығы
ч а т и
и
чат алды?
неше Н кәмпит
е
п е
для болды?
ч а
еча
т и
Н е д
д л я печ
ат и
е дляӘсел вазадан
и

Н . для
п
Ернұре ч а ти
вазадан
неше кәмпит
Н е
нешед л я пе
кәмпит
чат и алды? Н е д ля п
ча т и
Не
Не
д л я печ
ати
ати
я
657. х-тідлтабыңдар: Н ат ча д
чати Не 2п,е7чxат
и
д л я е д л
я печ
е4, 8 : 0 , 32 · 0 , 2 Н т и л
я =Н ати . ча д
ти 1е дл  5 ля1 п  еч я пе Не
еча
ти
еча Н
 + 5, 5 + 3
1  ти
е ч
 а· ( − 1, 2 )  3 е д
− 5  · ( −0 , 8 ) Н е д л
и я п
я п 6  Н8 2  ечати чат дл
е дл Не
3
еч ати Н а т и л я п д л я пе п еча
ти
ати Тақырыптың е дл түйіні.
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Алгебралық өрнектер. Н т и а д
п е чатиӘріптерден, Не сандардан
е ч а ти және амалдар д л я пе таңбалары мен е д ляжақшалардан
я печ
а
ля п Н е и Н а т и д л
д дляжағдайда) ат ечөрнектер Не
е
и
(қажет
чатдеп
болған
Не а т и құрастырылған л я печ жазу алгебралық д ля п еч
для
п аталады.
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не ти Н т и дл яп е
еча 5b · 3; 4(x+y);
п7a; я пd;еча– n – алгебралық Не ати
өрнектер. е дл
Не
д
а т и Не ч
3
ати е для л я печ
пе ч е
пқұрамындағы Н әріптер айнымалылар
ат и д
ати яАлгебралық өрнектер
для печ Не деп ата- ати
е дл
Нлады. а т и Н е
ч 9 a + b е е ати д л
ти пе для
п өрнек,Н печ Не ати
для
Мысалы, – алгебралық
еча Н е т и 2 Н е а т и д л я я печ
а еч е л
ати печ a және b – д ля п Н ати Не
д
ати
печ е для
мұндағы
Н е
айнымалылар.
печ ля п 9a + b = 9 ⋅ ( −Н4 ) + 5 = −п31 еча.
ти Не
д
п ечати е для a=–4,иb=5 болса,
Егер
Н е донда
т и л я п еча
ти
печ пе 2 2Не ти Не
ти
я п Н Мұндағы
е –31
т и саны Н берілген а т и
алгебралық д лөрнектің a=–4, b=5 я п
л печ
дл
ч ати болғандағы ля мәні. для п еча а
п е Н е д
для е ч а п еч Н е т и д л я
еча
ти
е д25 ля п Н
для
е 2) и
еча
я псағат.
Не
еч
я п Н
636. балық. т и639. 1) 4; 5; 3) а
3; т 4) 10. 644. д л
1,5 ля п
е дл п е ч а
ати я
е1)дл5; 2) 6;ат3) е дл еч Н
л я печ Н и 8. 648.Н2) ч ати− 5 ; 6) 2. е для п ля п
е
е д 646.
п е ч –0,75; п е 4) Н а т и е д
Н ати е дл
я для 6 еч Н
Не
д л
и 649. 1) 3; 2) п7,5; а
еч 3) 0,4. 653. 160 я км. ч
пе 654. 15 га, е
Н 18 га, 27чага. ти е для
ча т дл 2 я д л п е Н
л я пе 655. 864 Не см . чати Не чати для я
Не
д
а ти656. • вазада
л
е
я п 33 кәмпит болды. д л я п е Н е
для Н•е Әсел вазадан чати 7 кәмпит алды. еча е дл дл
е чат и
для вазадан
• еЕрнұр 8 кәмпит е
я
дл алды. и я п еча
п ати Н чат л
для 657. –8. Н печ я пе Не
д
ти д
Не ч а т и
ти Не
е ч
ля п Көбейтудің үлестірімділік е д и Н е т и л я
Н ча т
қасиеті қосылғыштар
еч а
мен көбейткіштердің д арасында
Не
д пеорындалады. ля п Не ти
е ч атисандар болғанда
теріс
д л яда е д я п еча Н
л я пМысалы, 4(–2 Н е – 5b) = 4 а· т(–2) и + 4 · 3а+4 Н · (–5b) =ча–ти8 + 12а – 20b. е д л
д +3a
Не чати 4(–2 + 3а д–ля5b) = – 8и+ 12а – 20b. е для печ
п е
Қысқаша:
Н е Н а т и д л я
и для Көбейтудің чат печ Не орындарды ати
Не ч а ти үлестірімділік д л я пеқасиетін пайдаланып, е д лятүрлендіріңдер. Бос
печ
п е
толтырыңдар: Н е и Н т и д л я
ати Не 1) 3 · (2а а т+и 9b +10c) = ляа п+еч b + c; д л я пе печ
ати
ля–5 (11x+7y–37) =Н– x – ечyат+ ча Не
д
чати
д2) я пе ати
;
Не ти п
3) 2 +пе ча ?е д л я
Н е д л
т и л я печ
ати
4 (а – b + c) = Н д
для ча Не
еча
ти Не 4) 3 – 7 (–а а +и b – c) = ?
т л я печ д л я пе п еча
ти
еча
ти
яп Не
3.2. Жақшаларды ти Коэффициент
аашу. Н чат дл
яп е ч Н
п е ч а т
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
для
I. Жақшаларды ашу.
печ
а
я пе
ч Не
п е чати Не
Жақша ішінде
е ч а ти алгебралық д л яқосынды жазылған е д лөрнектерді оған тең ля печ
а
ля п Н е и Н т и д
д для чат еча ашу» Н е
жақшасыз Не өрнектермен алмастырып түрлендіру «жақшаларды деп
для
п аталады.
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
я п ч
е+ (–b + c – d)Н түріндегі ч ати
Не 1-жағдай. Жақша Н алдында «+»и таңбасы бар
дл а яп е
ати чат
ти өрнектердегі
л я печ жақшаны ашу. д л я пе Не
д п печ
Не 1-мысал. ч а ти7 + (–9аНе п
ати
+ 4b – с)ечөрнегіндегі
Н е для
жақшаны ашайық.
и Өрнекте
д л я
ати я пе+ 4b – с қосындысын для печ
ат Неүшін, чати
е дл
7-ге – 9а е қосу берілген. Қосындыны я табу е
Н и л
Н
7-ге – 9а; +п4b; еч и
ат– с қосылғыштарын п е а т
ч жазылу ретімен Н е д тізбектеп
а т и қосу керек:е д ля п
еча
ти для для + (+4b) печ+ 4b – c. Н ати
Н7е + (–9а +4b ат и –с) = 7+(–9а) Не ч ати + (–c) =е 7дл–я 9а л я печ
печ 7 + (–9а + 4b д–с) е ати д
ати для
Қысқаша: ля п= 7 – 9а + 4bН– c. печ Не ати
ч ат и
е д л я
л я печ
д
ти
я п Н
Жақша алдында а т и «+» Н
таңбасы ч
болса,а т жақшаны д л
ашқанда жақша я п
печ қосылғыштардлөз я пе Не ти дл
чати для еча Не ти
я п е Н еішіндегі
т и Н е таңбаларымен
а т и жазылады.
д л я п
я п еча
ч ати Бұл алдында ля п «+» таңбасы для«жақшаларды
бар ашу» яережесі.п еча Не а
п е Н е д
ти Н е ат и дл печ
для Әріптермен ч а
жазылуы:
пе яп е ч Н е ат и д л я
ти для е дл печ Не
е дл
я Н
п е
т и
ача+ (–b + с – d)=а–bпе+c–d ч а т
Н е д
л я печ Мұндағы Н ед a, b, c жәнеа т и d – рационал Не ч а
сандар.ти е д ля п ля п
е
е д п е ч п е Н ат и е д
Н ати для для ч
петүріндегі Н
я печ 2-жағдай. Н е Жақша т и
алдында Не таңбасычабар
«–» ти а – (b –еcд+ ляd) п
Не
л
д өрнектегі и п еч а
я пе Н ч ати е для
ча т жақшаны дл я ашу. д л е Н
л я пе 2-мысал. 5 Не– (2а –3bч+7с) ати өрнегіндегі Не жақшаны чати ашайық. ля п
дӨрнекте я
е е дл
д е п е Н 5-тен
и
Не 2а – 3b ч ат+и 7c қосындысын д л я п азайту берілген. д л
Ол я үшін 5-тен 2а-ны, –3b-ны, п ечат+7с- Н
пе Не тізбектеп Не ти е дл
я
для е чатиазайту керек: я печа Н ти дл
Не ны жазылу ч ат и ретімен
д ля п
е дл п еча Не
п е –3b Н е Н
ти – (–3b) – (+7c)пе=ча5т – 2а + 3b и л я
–д 7c.
для 5 – (2а +7с) = 5–(+2а)
п3bеча Не ти д
Не а
Қысқаша:
ч т и 5 – (2ад л я
– + 7с) = 5 – 2а
е д л
+ я3b – 7c. п еча Не
ти Не
п е ч д
е«–» таңбасы и Н е т и л я
дл я
Жақша алдында Н ча т болса, жақшаны еч а ашқанда жақшад
Не ішіндегі я пе таңбаларыеқарама-қарсы ля п Не ти
еч атиқосылғыштардың д л д таңбамен я п еча Н
д ч
алмастырылады.
пе п е Н ат и
и Не Бұл – алдында ча ти «–» таңбасы д л я пе бар «жақшаларды е д ля п ашу» ережесі. печ
для
Әріптермен жазылуы: чат ча Не
ати
для а – (bН – с + d) чаа т –b+c–d
я пе
ча Не
д
ати
чати пе=

для
3-жағдай. Н ати ча Не
д
еча
ти Не жақшасы а т и л я печ д л я пе п еча
ти
Егер е ч бар е д
өрнектің құрамында Н е санмен қатар
и әріп я
яп ондаНкөбейтудің ати печ
ат дл
еч ати көбейткіштер Н е дл де болса, а т и л я печ терімділік және д л яауыстырымдылық Не
еча
ти
қасиеттерін пайдаланып, яп Не
өрнекті жақшасыз ти жазуға Н болады. чат дл
ати е дл 2 · (–ат4а) и еча
пықшамдайық. я пе Не ат
яп е ч Н
3-мысал.
п е ч · 3b өрнегін
е д л я
Н е д л
т и л я печ
Н т и а д
Көбейтудің для терімділік және ауыстырымдылық ча қасиеттерінеч пайда- Не
п е
и
чатланып, Некөбейткіштерді ч ати д л я пекөбейткіштерді е д ля п топтаймыз: печ
а
ля сан п е бөлек,
Н е әріп и Н бөлек т и д л я
е чати 2 · (– 4а) Не · 3b = (2 а т· и(–4) · 3) · (аb) л я= пе–24аb. д ля п еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат и
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч Н ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не II. Коэффициент. Н и дл яп е
еча
ти чат
ти пМұндағы я пе Не ати коэффициенті е дл
чати
л я 24 саныдлберілген алгебралық өрнектің
еч Н деп
д
Неаталады.чати Не ат и д л яп я п е
п е ч Н е и д л
Не ч а и Н
төрнек сан мен бір е ч а т е д л л я
ти
Егер
я пе санды коэффициент для
п немесе бірнешеН әріптің ати көбейтіндісі
Не
д бол-
ати
еча са,
е длонда Н е депт и атайды. л я печ печ
печ Н е дКоэффициент
а т и әріп Н екөбейткіштердіңч а ти алдына е д л яжазылады, 1-ге тең лне-
я печ
печ е Н ати ед
чати месе –1-ге для тең коэффициент е ля п
джазылмайды. Мысалы, печ –1а=–а Нтүрінде печати
1а=а;
я Н ати ча д я
Не е дл
жазылады.
т и я печ л я пе ч ати Н и
я п еч а
Н ед л
4-жағдай. т и
а(b+c) Н е
көбейтіндісі
д
а
түріндегіт и өрнектердегі д л я жақшаларды ашу. я печат
п е
л печ
а печ Нежақшаларды ти ашу үшін, Не
дл
ч ати а(b+c) ля көбейтіндісі для өрнектердегі
түріндегі п еча а
п е Н е д
для көбейтудің ч а
үлестірімділік қасиетін
яп
ч
пайдалану
е е
керек.
Н и д л я
чат Не
е дл
я Н
п е ч а т и
а(b+c) = п еаb а т
ч + ас, Н е д
е д л я Н
п е ч ат и
Н ти
амұндағы а, b және я
е дл 1) 2(а
с – рационал сандар. для еч Н
я печ Н т и Не+ 6; а ти д ля п п
Не
д л
и
Мысалдар:
п еч а + 3) = 2a
я пе ч Н е
ч ати е для
ча т я
дл 2) –3(xи+ 4) = (–3) л
д · x + (–3)и · 4 = –3x –12. п е Н
л я пе Не ат Не чат для я
Не
д
для Не чатибар жақшалардыяқалай еча ашуға болады? е дл дл
и еча
1. Алдында «+» таңбасы
е чат2. Алдында е«–» длятаңбасы бар е дл қалай ашуға и я п
п Н ати
жақшалардыН чат
болады? д л
для печ деп нені айтады? я пе Не ти д
Не ч а
3.
т иӨрнектің коэффициенті
для
4. a(b+c) Н
көбейтіндісіндегі
атижақшаны қалай ашып
чат
жазу керек?
Не
ти Не
дл я Н ча т ае):ч а д
Не 658. Амалдар я пе
тізбегін орындаңдар (а у ы з ш
ля п Не ти
д ч
2) пе –0,8+1 е
п –36+45 Н 4) –7·4 чат и
Не 1) 27–40 и
чат–17 для для
3)
я п е Н е · (–9)
ти Н е ти
·ч(–0,1)
а д я пе
л–12
л а е е
и Н е
д печ– 4,2 для
п Н : (–5) чати
чати
+ 9 –7,1
п е е для и Н е т и л1я п
е
л я Н а т ч а е д
Не д
1 печ ⋅ 1 пе – 9 Н⋅  −  ти
ати ч⋅а7ти для я печа

п е е для 3 и Н е т и 
4л
чати Не ти еч,а7
п+5 я⋅п(е−10) Не ⋅6 ати
п е
+8
ч а е д л я
Н е д л
т и л я печ
для ? и Н ти ча д
ти Не п?еча я п?е Не? ти
еча е ч а т д л я е д л
я п еча
п е Н чат и дл
еч ати 659. Н еӨрнектің а т и
коэффициентін л я печ
атаңдар: д л я пе п еча
ти
для
ати е 3ab; и печ 2 я4)пе1,6xy; Не ат
яп е ч Н
1)
п е ч а т 2) –0,8mn;
е д л я 3) k;
Н е д л
т и л я печ
Н т и 7 а д
п е чати Неxy; чати –k; д л я пе –9n; е д ля п– 8mn; печ
а
д
е дл
я чат 5mnk; еча Не
е чати Н
–2n; а ти 2,3m; л я пе д ля–п 4kl. еч
для
п
л я пе ч
Н е д
а т и Н е
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е чН ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
ати чат
д Не жазыңдар: п печ
Не Жақшаларды
660. ч а ти ашып е ч ати е для и д л я
ати дл1,9(а+2); для–2(х –0,9); печ ати

Не
1)
а т и Н е 3)
ч а т и 5) 1,3(а–b);
е д л я
л я печ
ч е Н6) –4(x+y). ати д
ти пе
2) 3(а–1,7);
для
ля п
4)д–3(1,6+у); печ Не ати
а пе ч е л
ати 661. Жақшаларды печ для
Н ати Не
д
ати
печ е для ашып жазыңдар:
1) а+(b–с); печ пе
4) 9–(а+b+c); 7)На–(b–с+d); ати Не
д
ти
я п 2)Нх–(у+2); а т и 5)Н х–(–3+у–z); ч ат 8) д л
х+(у–z+8); я п
чат и для для еча Не ти
я п е 3) m–(–n–k);
Н е т и 6) Н е
m+(8+n–k); а т и 9) m–(–2+n+k).
д л я п
я п еча
е
п 662. Жақшаны Н е д ашып, тиөрнектерді Н е ықшамдаңдар: ат и дл я печ
для ч а
ти 1) 5–(а+3); я пе е дл
чат Не
п еч а е дл 2) 2+(–8+c);
Н и 3) 0,8–(m+3); л я пе еч
е дл
я Н
п е ч а т и
п еч а т
Н
д
е(n–2); а т и е д ля п
ти 8–(10+b); я 3+(–d–5); дл я 1,4+ еч Н
п еча е дл Не ти 2,6– (–k+10). ля п е
е д л я Н
9–(c+7);
п е ч ат и 4+(a–9); п е ч а Н е д
Н ати е дл
я для еч Н
Не
л
д 663. Өрнекті и ықшамдап, п
а
еч коэффициенттің я е ч
пастын сызыңдар: Н е
ч ати е для
л я пе 1) 3m · 8; Не ти 9a · (–0,3);
а4) Не ати–5,2x · (–4);
ч7) для я
Не
д
ати л
еч
я п 5) –3,4a · 2b; д л я п е Н е
пе ч2) 1,2m · (–4n); д Не 8) –
ти 4x · 0,8y; я п
для Не чати еча е дл и дл
е п Н
Не т и2
nе);д ля
п 1 дл я 2  1  я печат Не
я пе3)ча− m ⋅ (−6Н 6)ат−4и a ⋅ 0 ,Н6 е
b; 9) чат 7
− 1и x ⋅ −
 Нед y . л
дл 3и печ 6 я пе ти д
Не ча т д л я е д л  3 
п еча Не
п е е Н есептеңдер и дл я
для Есептің Н өрнегінчақұрастырып,ти чат (664–666). Не
я пе ти
шығару пе
Не ч ат и

я п е Н е ти Н а т и д л я
е дл Оқушы еча печ Не ти
Н664.
еч ати3 дәптер ежәне д ля п3 альбом сатып е для Дәптердің
алды. бағасы
я еча
а птг, Н
я п
альбомның
л бағасы Н b тг. Оқушыа т и неше теңгеге Н саудач а тижасады? Мұндағы е д л
Не а=20, чb=150. ати для е для печ
и Не а т и л я печ д л я пе печ
ати
п е ч
665. Тік ятөртбұрыштың е д
ұзындығы 16
и см, ені
Н е m см. Тік т итөртбұрыштың л я
дл Н чат m=9. ча д
ати Непериметрін титабыңдар. дМұндағы я пе я пе Не ати
п е ч а е л Н е д л
т и л я печ
я Н ти ча д
чати е дл титуристер nдкм еча жүрді. Олар екінші
я пжол я пе күні автобуспен Не ати
666. Н Бірінші күні
п е ч а е л Н е д л
т и л я печ
я Н артық жол ати жүрді. Туристер а күнде неше
чекі д
еча
ти Н е дл күнгіден
бірінші
а т и
3 есе
еча
ти
километрпжол е ч жүрді? Мұндағы е д n=24. Н е и я п
еч ати 667. Теңдеуді Н е дл а т и л я печ д л я пе Не
еча
ти
п ч
шешіңдер:
е д е и я п
ати е дл и п1еча я пе Не ат
яп е ч

Н
1) –12,7+(х–5,3)=0,9; п е ч а т
е л я
д3) 4 − (1,и6 − y ) = Н 7 е; д л
т и л я печ
для Н 2 ча т еч а д
ля п Не
п е чат и Не
а
д для  
1 1 5
ч ати 2) 0,3–(7,2+x)=–1,5;
Не ти 4) −2я пе+чаx −  = − 4 . ля печ Не
еч
е а л д
ля п
п ч д 3  6  е
9
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
ати чат
д Не өрнектің п печ
Не668. Жақшаны ч а ти ашып, е ч атимәнін табыңдар: е для и д л я
пе яп Н т
ати для1) − 2 +и 2 − 3 Н е дл 3) 3 5 т+и  − 5 − 1  ; л5) п2 еч3а −  1 1 + 5Н1е ; ати
Не а т   ; ч а  е д я   л я печ
ч
пе 9  9 4  е
п 6  6 7Н 4 ати 4 2 е д
еча
ти
для для печ Н ати
ч ат и
е д л я
л я печ
4 еч  5 3  3е 1 5 чат1и3 − 2 3 Н ед
ати ля п −  −  ; е д4) ля п −  −  ; Н 6) 6 п5е− ти
печ е д2)
Н 7 ч11 и
т 7 Н ти
8 еч а9 8  л я
д 8  4и   .
я п еча
а п Н е 8  ед л
пе для ат
п ечати е для и Н е т и л я печ Н
п еча
ти
669. Жақшаны еч ашып, өрнектің я пе
мәнін табыңдар: Не ти
е чати е ля п (2а–7), мұндағы
д–1,6 Н е дла=6; и я п еча Не
еча
ти
я п Н 1) т и а т 4) (8d–5) ·
д л
(–0,6), мұндағы d=5; я п
л еча еч Не ти x=4;Не д
л
ч ати 2) –0,4 ля п(3b+4), мұндағы ля п
дb=7; 5) 0,9 (–8–3x), п еча
мұндағы а
п е Н е д
для ч а е ч
1  4Н е и д л я
2 я3 пе ля п т 3
ти 
дл − 1, 5c и, мұндағы е дc=–3,5; 6) еча
 , мұндағы y=3 Не .
п еча 3) − е3 Н и −  y + 9л я п еч
е дл
я Н  4
п е ч ат п еч а т 4  5 Не  д
а т и
4
е д ля п
е д л я Н
п еч а т и
Н ати
670. Тура теңдік
е дл
я шығатындай для
етіп, бос орындарға ( ) тиісті
еч санды Н
я печ Н
қойыңдар: т и Не а ти д ля п п
Не
д л печ
а
я
ч
пе4) ( –2y) · 6=–30 Н е а ти е для
чати 1) (х+9) д · ля=–2х–18; д л –
яп е ч
y; Н
л я пе Не · =–51 ат– и y; Не ати ) · 7=
ч(3х+ д л+ я
е е е дл
д 2) (17+y) е ч 5)
п Н х 28; ти
Не ч а ти3) ( х+3)д·л(–4)=–8х яп д л я п е ча Н
пе
Не
– ; Не 6) (х–4)ти · =–6х +
е дл
я .
Не и
чатӨрнектерді ля
дықшамдаңдар: е дл я п еча Не
для
671. Н ати печ · (–c) · (–d); Не
д
Не а т
1) и –x · (–y) · я
(–z);
л печ 4) (–а) д л ·я(–b) еча
ти Не
д
дл я Н ати чат е дл
Не
2) –4a · (–0,2b)
а т и л я печ
· (–3); 5) –0,8 · (–3x)
д л я пе · 5y · (–4);Н п еча
ти Не
п е ч 1  3 д
е  и Н 1е  3  т и 4  л я
дл я 3) Н
2 m ⋅  − n  ⋅ ( −п 5еkч)а; т
6) а
− a ⋅  − пеbч ⋅  − c  . Не д
Не ти
е ч ати3  7 е для 3 е для4   5 
я п еча Н
д ч е Н и
Не Есептің
чати
шығару өрнегін
для
пе құрастырып,десептеңдер
е ля п (672–674).
печ
ат
я
е дл Тракторшылардың печ
ат бригадасы күніне еча a га жер Не жыртса,
и Н672. ч а ти д л ябірінші д ля п чати
пеекі
п е
екінші бригадасы Н е күніне 18 и га жер Н е
жыртты. т и
Тракторшылардың л я
для чат ча ед
ати Не бригадасы а ти қатар жұмыс л я пеістесе, 3 күнде д л я пе гектар жерНжыртады?
неше печ
ати
ля
дМұндағы a=24. Н ат еча Не
д
чати Не A. 136 а ти л я печ д л яп га.ля печа
ти
п е ч га; B. 126
е д га; C. 120
Н е га;
т и D. 116
д
еча
ти
673. Ұзындығы е ч а см, ені еb дсм, биіктігі с см Н
тік е и я
бұрышты а и
параллелепипедтің
т л я печ қаңқасын для пе Не
еча
ти
жасау я пүшін ұзындығы Не ти
нешечасантиметр Н чат a см c смНеbдсм л
ати е дл керекат(3.4-сурет)?и пе я пе ат
яп е ч Н
сым
Мұндағы: а=7;
Н е д л
т и л я печ
b=5; ля Н ча т и а
еч 3.4-сурет Не д
дc=3.
а
д для алмұрт еча печауыр. Не
е чати 674. БірНе жәшік
а ти 9 кг, алдбір л я пжәшік алма одан лxя кг
д еч
для
п 2 жәшіклалмұрт я пе ч және 2 Н е
жәшік алмаатнеше и Н
килограмм?е ти
Мұндағы
ч а x=3.е для п
е дл
я
ч а т и Н
е ча т и
е для
и е п Н
я
Не
д л
т и е
я
п е ч ат
а
*Книга
я
л года № 217
печ
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не Едені чквадрат Н ат и дл тұсынаи 3 орындықтан яп е
675. ати пішінді бөлменің қабырғасы
печ орналастыруға
ти я
қойып,
л пе 10 орындықты д л яқалай Не
е ч ат
болады? Н е дл ати
д Не п печ
676. еТеңдеуді
Н
шешіңдер:
а т и Н е
ч а ти
е д л я
л я печ
еч п е Н ати ед
еча
ти ля п
1)д(y+1,6) · (–3)=19,2; для 4) (2+x) пе·ч3,1=–12,4;Н ати
ч а т и
е д л я
л я печ
2) (x–0,6) печ · 2,5=6; пе Н ти
5) (y–1,9) ч· а(–2,4)=12; Не
д
ати для для пе ати
печ 3) е
Н (1,8+y) ч· а7=–22,4;
т и Н е
ч ат и 6) д л
(1,2+x)
е
я · (–5)=4. л я печ
пе пе Н ати Не
д
ти
печ пСе Не ти дл
я п еча
л 677. Тура теңдік а
ечшығатындай етіп,печбос орындарға Не ( ) тиісті ти санды дл
ч ати қойыңдар: ля п для п еча Не а
п е Н е д
для ч а
пе3y – 5) = 5x + дляy п– ; е ч Н е
чат и д л я
ти 1) 2,5 ( лxя + Не
п еча ед Н е и л я пе еч
е дл
я ти 2)
Н
(8m – я пе–6n)
т и
ча = 24m – 21 –я пеn; ч а т
Н е д
дл еч Н
п еч
а е дл Не ти ля п е
е д л я 3) 5(9a Н – 4b + п е ч а
c)т и= a – b + 10c;
я печ 4) 2a ( Нbе–д 8c – аd) т и Не ac – 10ad. а ти д ля п п
Не
д л
и п еч = 6ab –
я пе ч Н е
ч ати е для
л печ
я678. Не ашып, и
атөрнектің Не чати для я
Не
д Жақшаларды
а ти л яп е ч мәнін
д л я е
табыңдар:
п Н е
пе ч д Не  ти я п
е и е дл
для 1) −и1, 25 − Н6, 5 −  1,п5еч+ат −2 1 + 3 7   ; я печа Н ти дл
Не чат  для  и3 е дл п еча Не
п е е 12Н и л я
для Н ат чат Не
д
Не а т и   л я печ 1 1    д л я пе п еча
ти Не
д
е ч е д
п −2, 4 −  5, 6Н−  1, 75 +  −а2ти + 5  Н . е и я
ля 2) чат дл
Не
д  печ 6 4   я пе Не ти
е ча т и 
д л я е д л
я п еча Не
е длТеңдеуді шешіңдер: я печа еч Не ти
Н679.
ч ати д л е д ля п п еча Н
д л  3  ч а  3е ч  е и
Не 1) 1, 8 ч−ат2 и − ( x − 1, 2)ля=пе3 ;
д 2) 1, 9 е д−ля5п − ( x + 1) = 3Н, 15 . печат
п е  е Н  4 чати  я
и е для
5 Н
п е ч ат и
п е Н е дл ати
Н Жауабын
е
и
чаттаңдап для
алыңдар:
е е для и я печ
п и Н т л
ати А.дл8; я В. 5;Н чат я пе
ча D. 6. Не д
ати
я пе
С. 4;
Не ч а ти д л е д л печ
я ат бір жерден пшығып, ча
чати е дл
680. НВелосипедші а ти мен мотоциклші л я печ д л я е бір Не жол- ечати
ч д Нежылдамдығы п
мен бір
д л я пебағытта жүрді. Не Велосипедшінің ч а ти е чати b км/сағ, е для и
и е п Н
еча
т Не
мотоциклшінің е ч ати жылдамдығы д ля п 36 км/сағ. Егер е дл я
олар қозғалысты бір я печат
яп е Н и
е дл бастаса,
Н чати чат неше Н е дл
я пе
мезетте t сағаттан соңпебір-бірінен арақашықтығы ки- ти
п лометр болады? е Мұндағы: дb=12, t=2. е и я
для
п Не ати Н чат е дл
е ч ати А. 66 Н екм; В.
а т и52 км; л я печС. 48 км; д л я пеD. 100 км. Н печ
ат
и Өрнектің я пе ля п Не
п е чат681. Не мәнін чтабыңдар:
е а ти д л е д я печ
а
д 1) (a + b) д–ля(b – c) –и (a –1,7), мұндағы чатc = 5,3; еча Не
е чати Не а т л я пе д ля п еч
для
п ч
2) (x – y) + л(yя п–еm) – (x +2,5), Н
д
е мұндағыатm и = 1,2.Н е
е и для
я
Не
д л
т и е
я
п е ч а
а
*Книга
я
л года № 217
печ
а е ч Н ти е
д ля Н
я ля п
Н
печ
я п Не
Не
я печ
д л я е д л
Не 682*. Сынып Н
оқушыларының и40%-і қыздар.
дл яп е
еча
ти чат F
ти л я пСыныптағы қыздардың
д л я пе 30%-і, ұлдардың Не
д Не спорттық п печ
Не 50%-і ча ти әртүрлі е ч ати үйірмелерге е для и л я
ати пе яп Н
неше я печа
т ед ати
Не
дляқатысады. и
Сынып
Н е длоқушыларының
ти д л h Н печ
ча т әртүрлі спорттық е ч а е л я
ти
проценті
я пе для
п үйірмелерге Н ати Не
д
ати
еча е длқатысады? Н е т и л я печ печ
печ 683.
Н е дҮшбұрышты
а т и тік Н е
төртбұрышқа ч ат и
толықтыру е д л я
л я печ
печ пайдаланып, д3.5-сурет е Н a ати b д
чати для
тәсілін ля п бойынша печ Не ти
я п е е
Н EFK үшбұрышының т и Н е ат и дEл я K я п еча
а ауданын пе ч табыңдар. Не дл
печ для
ти
еча3.5-сурет Не
ти
я Н т а д я
л 684. Есептеңдер: еча печ Не ти дл
п е е
Н 3
д
ти е
Н 1 ат и дл я печ
для е ча еч
+я3п, 45  Н е ат и д л я
еча
ти   5 8д+ля2,п75 · 8 15, 75 − 9 е 5дл 2 я печ Не
еч
п е Н и л
е дл
я  Н
п е ч а т и+
п
а
еч 9·т .
Н е д
ати  6 , 5 · 0 ,я3 : 1 , 5 7 , 2 · 0 , 65 −
дл 2я
, 18  еч Н
печ  Не дл Не  ати ля п е
е д л я 
п е ч ат и
п е ч Н е д
Н ати е дл
я для еч Н
Не
д л
и
Тақырыптың п еч а
түйіні.
я пе ч Н е
ч ати е для
л я пе
Жақшаларды Не ашу.и Коэффициент.
а т Не чати для я
Не
д
ати I. Жақшаларды
л яп еч ашу.
для Не ти
ча«+» еча е дл дл
ечат и Жақша
для
алдында таңбасы
е дл
бар я өрнектердегі жақшаларды
я п еча аш-
для қанда:и Н ати Не
д
Не а т л я печ д л я пе п еча
ти Не
д
п е ч 1. жақша д
алдындағы
е «+» таңбасы Н е қойылмайды; и я
Не печқосылғыштар өз печ Не ти
е ч а2.т ижақша л
ішіндегі
д я е д л ятаңбаларымен жазылады. я п еча Не
я п е
1-мысал. 14+(–a+3–b)=14–a+3–b=17–a–b.
Н е т и Н а ти д л я
Не пе для еча
т
п е чати алдында е для«–» таңбасы и Н е т и л я паш-
для
Жақша Н чат
бар өрнектердегі еча жақшаларды д
и Неқанда: чати я пе ля п Не ати
п е е д л Н е д
т и л я печ
Н т и а д
ати для1. жақша алдындағы еча таңбасы қойылмайды;
«–» печ Не ати
Не чати
2.пежақша ішіндегі д л я пқосылғыштардың е д л яәрқайсысының таңбасы печ
для ат жазылады. печа Не
чати
қарама-қарсы
Не ти
таңбаға алмастырып печ я ати
Н е д л
т и л я печ
д
еча
ти Не 2-мысал. а
9–(–m+3–

180

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

180

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

печ

л я печ Н е ат исм. 192.Н50,24 2чат

You might also like