Θεωρία

Προσχολικής
Εκπαίδευσης
4 ο : Το κίνημα της Νέας Αγωγής
(Dewey, Kerc hensteiner) vs
Παραδοσιακό σχολείο Herbar t

Νατάσα Μαβίδου
mavidou@uth.gr
 Την προηγούμενη φορά…

• Τα πρώτα νηπιαγωγεία στην Ευρώπη

• Νηπιαγωγεία του Froebel (kinder garden)

• Προσχολική αγωγή στην Ελλάδα (Λασκαρίδου)

 Ιστορική γραμμή
19ος αιώνας

Ιστορικό πλαίσιο Παιδαγωγική

• Ίδρυση εθνών-κρατών: εκπαίδευση
και εθνική συνείδηση.
• Εξάπλωση εκβιομηχάνισης και
επέκταση εμπορίου.
• Οικονομικός ανταγωνισμός.
• Ίδρυση μεγάλων πόλεων
• Αναζήτηση διδακτικών μοντέλων:
(Herbart: στάδια διδασκαλίας).
• Αναζήτηση επιστημονικής θεμελίωσης:
➢ Συμβολή Ψυχολογίας
(συμπεριφορισμός): εστίαση στο
πώς (μέθοδοι διδασκαλίας,
μαθησιακό περιβάλλον).
➢ Συμβολή Φιλοσοφίας: σκοποί της
εκπαίδευσης και αξία γνώσης

Ανδρούσου & Τσάφος, 2020

 Παραδοσιακό σχολείο (19 ος αι.)

• Αυστηρό & συντηρητικό

• Διδασκαλία δασκαλοκεντρική & υλοκεντρική
• Αυταρχισμός
• Μετάδοση γνώσεων & πληροφοριών
• Παθητικοί δέκτες οι μαθητές
• Έλλειψη αλληλεπίδρασης
 Το παραδοσιακό σχολείο του Herbart

• Έθεσε τα θεμέλια της

Παιδαγωγικής ως Επιστήμης

• Φιλοσοφία: στόχος του σχολείου ->

ηθικά πρότυπα
• Ψυχολογία: μεθοδολογικό
εργαλείο & χρήσιμες πληροφορίες
για την ανάπτυξη του παιδιού
Μπαμπάλης, 2014
 Το παραδοσιακό σχολείο του Herbart (2)

• Πορεία της διδασκαλίας (Προπαρασκευή, Προσφορά,

Σύγκριση, Σύλληψη, Άσκηση-Εφαρμογή)

• Το παιδί είναι παθητικό ον

• Μεγάλη επιρροή σε όλη την Ευρώπη (και στην Ελλάδα)

Μπαμπάλης, 2014
 Το παραδοσιακό σχολείο του Herbart (2)

«Με την ψυχολογική θεώρηση θα περίμενε κανείς ότι ο Herbart

πλησίασε το παιδί περισσότερο και θεμελίωσε τη διδασκαλία του σε
νέες βάσεις. Η αλήθεια όμως είναι ότι ο Herbart, με τα γνωστά στάδια
της διδασκαλίας που υποστήριξε, τυποποίησε τη σχέση δασκάλου-
μαθητή, σε βαθμό που θα μπορούσε πραγματικά να θεωρηθεί σοβαρή
παιδαγωγική παρεκτροπή, η οποία παρεμβλήθηκε ουσιαστικά ανάμεσα
στον Pestalozzi και στο Σχολείο Εργασίας. Θα μπορούσε κανείς να
ισχυριστεί ότι με τον Herbart κέρδισε η Παιδαγωγική ως επιστήμη,
ζημιώθηκαν όμως το παιδί και το σχολείο»
(Πυργιωτάκης, 1999, σ.82.)

Στο Μπαμπάλης, 2014

 Κίνημα Νέας Αγωγής (20 ος αι.)

• Έντονη κριτική & αμφισβήτηση στο υπάρχον

παραδοσιακό σχολείο
• Νέο σχολείο: παιδοκεντρικό, έμφαση στον τρόπο
μάθησης, ενεργητική συμμετοχή, συνεργασία
• Βασικοί εκπρόσωποι: Claparède, Montessori,
Decroly, Cousinet, Freinet, Dewey, Kilpatrick,
Kerschensteiner
 Κίνημα Νέας Αγωγής (20 ος αι.)
Αντιτάχθηκαν:
Αρχές • Δασκαλοκεντρισμό
• Παιδοκεντρικότητα • Παθητικότητα & Αμέτοχη
• Ενεργητική συμμετοχή παρουσία
• Ιεραρχικές σχέσεις
• Δημοκρατικότητα
εκπαιδευτικού-παιδιού
• Βιωματικότητα • Ακαμψία Herbart
• Αυτενέργεια • Ποινές
• Αυτοπραγμάτωση • Μετωπική διδασκαλία
• Τυποποίηση της διδασκαλίας
 Κίνημα για Προοδευτική Εκπαίδευση
(Η.Π.Α.)

• Kilpatrick & Dewey

• Δράση, Άμεση συμμετοχή, Ατομική συμβολή ≠ θεωρητική
υπερβολή
• Σχολείο που δίνει προτεραιότητα στις δεξιότητες και στην
ενεργητική συμμετοχή
• Κοινωνική λειτουργία του σχολείου: σύνδεση με τη ζωή & την
κοινωνία -> συσχέτιση σχολικής και ευρύτερης κοινωνικής
ζωής
 Προοδευτική Εκπαίδευση:
Βασικές αρχές

1. Η διδασκαλία πρέπει να βοηθάει το μαθητή να αναπτύξει

μόνος του μεθόδους δράσης, όχι έτοιμες λύσεις.
2.Το παιδί πρέπει να σκέφτεται & να αποφασίζει μόνο του
3. Το παιδί αναλαμβάνει τις ευθύνες της δράσης του
4.Η χρήση συμβόλων μάθησης πρέπει να τίθεται στην
υπηρεσία πραγματικών εμπειριών.
5.Η προσφορά εμπειριών πρέπει να σχετίζεται με ό,τι
βλέπει, αγαπάει και αισθάνεται, διότι διαφορετικά δεν
μαθαίνει (Helm & Katz, 2002: xiv)
Μπαμπάλης, 2014
John Dewey (1859 - 1952)

• Πραγματισμός: Αξία έχει μόνο

ό,τι προάγει τη ζωή και είναι
ωφέλιμο.
• “Laboratory school”:
χειρωνακτική εργασία,
διδασκαλία στο φυσικό
περιβάλλον, διερευνητική
μάθηση
• “Learning by doing”
 Learning by doing

Μάθηση Νέα μάθηση

Πρότερη
Νέα εμπειρία
εμπειρία Εμπειρία
…
Από τη σκοπιά του παιδιού, η μεγάλη σπατάλη στο σχολείο προέρχεται από την
αδυναμία του να χρησιμοποιήσει τις εμπειρίες που αποκτά έξω από το σχολείο […] ενώ
από την άλλη πλευρά είναι ανίκανο να εφαρμόσει στην καθημερινή ζωή αυτά που
μαθαίνει στο σχολείο. Αυτή είναι η απομόνωση του σχολείου, η απομόνωσή του από τη
ζωή (Dewey, 1902: 32).
Αν μια εμπειρία κινητοποιήσει την περιέργεια, ενδυναμώσει την πρωτοβουλία και
δημιουργεί επιθυμίες και σκοπούς που είναι τόσο έντονοι, ώστε να κάνουν το άτομο να
ξεπερνά τις δυσκολίες του μέλλοντος […] γίνεται μια κινητήρια δύναμη (Dewey, 1938,
στο Χατζηγεωργίου, 1999: 93 & 70). Εάν όμως ανατρέφουμε τα παιδιά μας να δέχονται
απλώς διαταγές και να κάνουν πράγματα μόνο γιατί έτσι διατάζονται, εάν δεν τους
δείξουμε εμπιστοσύνη και δεν τους δώσουμε την ευκαιρία να εργαστούν και να
σκέπτονται μόνα τους και ανεξάρτητα από εμάς, τότε υψώνουμε ανυπέρβλητα
εμπόδια στην πορεία προς την εγκαθίδρυση του δημοκρατικού ιδεώδους (Dewey,
1916: 85).
Ανδρούσου & Τσάφος, 2020
 Laboratory school

• Χειρωνακτική εργασία, διδασκαλία στο φυσικό

περιβάλλον, διερευνητική μάθηση
• Συνεργασία εκπαιδευτικών: συχνές συναντήσεις,
χρόνος για συζητήσεις
• Τα μαθήματα ξεκινούσαν με συζητήσεις
• Δημοκρατική συμμετοχή
 Ο Dewey για την εκπαίδευση

• Η εκπαίδευση είναι:
✓κοινωνική δραστηριότητα
✓διαδικασία ανταλλαγής της εμπειρίας
✓Συνεχής ανασύνθεση/ανοικοδόμηση της εμπειρίας
• Το παιδί συμμετέχει ενεργά
• Η διδασκαλία να έχει ευελιξία: κυρίαρχες οι
ερωτήσεις- απορίες και η πρωτοβουλία του παιδιού
 Ο Dewey για την εκπαίδευση (2)

• Δοκιμή & πράξη

• Κριτική σκέψη & αμφισβήτηση
• Το σχολείο να αναπαριστά τη σύγχρονη & πραγματική
ζωή του παιδιού ξεκινώντας από την οικογένεια
• Συμμετοχή & σύνδεση με την κοινωνική ζωή
(κοινότητα)
 Περιεχόμενο διδασκαλίας

• Όχι στην κατάτμηση του περιεχομένου -> δεν σχετίζεται με

την εμπειρία του παιδιού
• Η ζωή του παιδιού δεν πρέπει να κόβεται σε φέτες (Houssaye, 2000)
• Έμφαση όχι στην ύλη, αλλά στην αλληλεπίδρασή της με τις
ανάγκες του παιδιού
• Καταστάσεις & προβλήματα που σχετίζονται με την
κοινότητα
• Διαδικασία (πώς) & στόχος της εκπαίδευσης (τι) είναι
αυτούσια
 Περιεχόμενο διδασκαλίας (2)

• Ρόλος του εκπαιδευτικού: να παρέχει το κατάλληλο

περιβάλλον -> δημιουργεί ερωτήματα & υποστηρίζει
• Η διδασκαλία χρειάζεται να σχετίζεται και να υπάρχει
συνέχεια με την εμπειρία του παιδιού. Γιατί;
• Να στηρίζεται στην φυσική περιέργεια-> ενδιαφέρον
 Το ενδιαφέρον

• Βάση για το σχεδιασμό της διδασκαλίας

• Ενδιαφέρουσα δράση που περιλαμβάνει
αλληλεπίδραση με υλικά/περιβάλλον -> ανακαλύψεις
• Βιωματικότητα: στενή σχέση της γνώσης & της
δράσης του παιδιού
• Ένδειξη δυνατοτήτων που αναπτύσσονται

Καμπεζά (2008)
 Ερευνητική προσέγγιση της γνώσης

• Έμφυτη περιέργεια, φαντασία & πειραματική

διερεύνηση
• Εισαγωγή στον επιστημονικό τρόπο σκέψης ->
συμμετοχή στην παραγωγή της γνώσης
• Εκπαιδευτική μεθοδολογία: 1. Αναγνώριση
προβλήματος, 2. Διευκρίνιση του προβλήματος, 3.
Διατύπωση υποθέσεων, 4. Επιλογή λύσης, 5. Δοκιμή

Καμπεζά (2008)
 Δημοκρατικότητα

• Κλίμα ελευθερίας & υπευθυνότητας

• Πρωτοβουλία
• Συνεργασία
• Κριτική σκέψη
• Συλλογική ζωή- κοινή εμπειρία
 Πότε η μάθηση είναι
αποτελεσματική σύμφωνα με τον
Dewey?

Ας το συζητήσουμε….
 Kilpatrick

• Με βάση τη θεωρία του Dewey δημιούργησε

τη μέθοδο Project

• Δράση, ενδιαφέρον, σκοπός, διερεύνηση

 Το Σχολείο Εργασίας
(Γερμανία)
o Σεβασμός στην προσωπικότητα του παιδιού
o Μικρή σημασία στη μάθηση ποσότητας γνώσεων
o Έμφαση στο να σκέφτεται, να κατανοεί, να
πράττει, να κατασκευάζει, να συζητά, να
πειραματίζεται με δική του πρωτοβουλία.
o Ασκεί αυτοέλεγχο & αυτοκριτική
o Ελεύθερος διάλογος
 Georg Kerchensteiner (1854 -1932)

• «Σχολεία Εργασίας»: εργαστήρια

ξυλουργικής, κηπουρικής,
οικοκυρικής κλπ.
• Να ενισχυθεί η χειρωνακτική εργασία
στο σχολείο ≠ θεωρητικές γνώσεις
• «Εργασία του χεριού»: γενική παιδεία
& επαγγελματική προετοιμασία
 «Εργασία του χεριού»

• Αναπτύσσεται η ειλικρίνεια & η υπευθυνότητα

• Πνευματική & ηθική αξία
• Αυτενέργεια, αυτονομία, δημιουργία
• Αμφισβήτηση (του δασκάλου)
• Κοινωνική σημασία κάθε επαγγέλματος
• Αίσθημα κοινωνικού χρέους
Θράκη. Νοέμβριος 1998. Ορεινά του Νομού Ροδόπης. Η δασκάλα στο
διθέσιο λέει: «Είναι πολύ δύσκολη η κατάσταση. Τα παιδιά δεν μιλάνε
ελληνικά. Έχω κάνει πολλές προσπάθειες. Σήμερα όμως έγινε κάτι
διαφορετικό στην τάξη μου. Αποφάσισα να τους ξεκινήσω το βιβλίο «Στο
παζάρι». Τους το έδειξα. Το περιεργάστηκαν και ζήτησα να κοιτάξουν τις
πρώτες σελίδες. Δείχνοντας τις φωτογραφίες όπου φαίνεται το παζάρι της
περιοχής με γυναίκες με μαντίλες ετοιμαζόμουν να ζητήσω να μου πουν τι
βλέπουν, όταν μια πρωτόγνωρη για αυτή την τάξη φασαρία με πρόλαβε:
πνιχτά γέλια, σκούνταγε το ένα το άλλο και άκουγα «Κυρία, πατάτ, κυρία
ντομάτ, κυρία παζάρ, παζάρ, γκιουζέλ!». Χαμόγελα, διάθεση για κουβέντα και
κυρίως ενδιαφέρον για αυτό που είχαν μπροστά τους! Σχεδόν τα έχασα από τη
χαρά μου. Μιλούσαν!»

Πηγή: Ανδρούσου & Τσάφος (2015) http://opencourses.uoa.gr/courses/ECD8/

Πως εφαρμόζονται στην προσχολική
τάξη οι αρχές:
1) της βιωματικότητας ,
2) της ενεργητικής συμμετοχής ,
3) της δημοκρατικότητας και
4) ερευνητικής προσέγγισης της σκέψης ;

Ας το συζητήσουμε…
 Τι είδαμε σήμερα;

• Παραδοσιακό σχολείο του Herbart

• Το κίνημα της Νέας Αγωγής
• Έργο των Dewey και Kerchensteiner
Την επόμενη φορά…

• Κίνημα της Νέας Αγωγής:

• Claparede
• Cousinet
• Decroly