ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

Μάριος Κουκουνάρας-Λιάγκης
Λέκτορας Διδακτικής των Θρησκευτικών ΕΚΠΑ

Η τέχνη της
διδασκαλίας ή η
επιστήμη της
παιδείας

Η διδασκαλία διενεργείται
παντού Βρε παιδάκι μου στ΄αλήθεια
αναρωτιέσαι ακόμη πως και ήρθες
στον παράδεισο;
Καλά έχεις πολλά να μάθεις
εσύ……

Είναι μία επαναλαμβανόμενη

διαδικασία στην καθημερινή ζωή.
 Γι’ αυτό υπάρχουν καλοί και κακοί
“δάσκαλοι” στη ζωή…
γιατί απλά αυτή η διαδικασία είναι

Τέχνη
και όχι επιστήμη

Υπάρχει όμως και ο δάσκαλος στην

τάξη
Γι’ αυτόν δεν αρκεί η ικανότητα. Αυτός πρέπει να κατέχει
την επιστήμη της παιδείας,
η οποία προσθέτει στην τέχνη της διδασκαλίας
σοφία, μέθοδο και ευελιξία
που στηρίζονται σε ειδικές γνώσεις.

Μόνο η επιστήμη θα του

γεννήσει ερωτήματα και
θα του δώσει απαντήσεις
σε θεμελιώδη
επιστημονικά και
ερευνητικά ερωτήματα
Ποια είναι αυτά τα ερωτήματα;
 Πώς συντελείται η μάθηση;
 Πώς οργανώνουμε τη διδασκαλία ώστε
να αποδίδει τα προσδοκώμενα;
 Τι αποδίδει καλύτερα για τους μαθητές;
 Όταν κάτι αποδίδει πώς το γνωρίζουμε;

Οι γονείς, οι φίλοι, οι πωλητές δε χρειάζεται να αναρωτιούνται και

να αποκτούν συστηματικές γνώσεις για την παιδεία

Ο δάσκαλος όμως
 Σκέφτεται και δρα επιστημονικά και
διεπιστημονικά. Κι αυτό τον ξεχωρίζει
από τους προηγούμενους. Γι’ αυτό αν
κάποιος θέλει να γίνει δάσκαλος πρέπει
να αποκτήσει σχετικές γνώσεις και
εκπαίδευση.

Κι αυτά τα προσφέρει…
Η Παιδαγωγική επιστήμη

Τέτοιος δάσκαλος;
 Ή τέτοιος δάσκαλος;

Παιδαγωγική
Μ.Κ.Λιάγκης

ΣΧΟΛΕΙΟ
ΓΙΑ ΠΟΙΟ ΛΟΓΟ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙ;
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Χαρακτηριστικά
 Στατική κοινωνία με μηδαμινές εξελίξεις

 Βεβαιότητα και καμία αμφισβήτηση

 Ανθρώπινες σχέσεις παγιωμένες από ήθη και

έθιμα και την «εξωτερική ηθική»
 Οικονομία κλειστή

 Σταθερές μορφές παραγωγής και διακίνησης

αγαθών

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Χαρακτηριστικά
 Πατριαρχική και πολλών γενεών

 Μονάδες παραγωγής και κατανάλωσης

 Κλειστές οικονομικά και αυτάρκεις

 Κοινωνικά απομονωμένες

 Αναπαραγωγή ρόλων μέσω των προσδοκιών και

των στερεοτύπων
Η οικογένεια αθόρυβα προετοίμαζε με την
καθημερινή συμβίωση και μέσα από
παραδοσιακές μορφές αγωγής τα παιδιά για την
ίδια ζωή, προσφέροντας τους όχι μόνο το
πλαίσιο δράσης με τον ενστερνισμό των αξιών
και των αντίστοιχων ρόλων, αλλά και τις
ικανότητες ή δεξιότητες που ήταν απαραίτητες
για την αντιμετώπιση των πρακτικών αναγκών
της ζωής

ΕΠΟΧΉ ΤΗς ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΣ

 Από το «επέκεινα» στο «ενθάδε»

 Από τη μεταφυσική στη φυσική
 Από την αποδοχή στην γνώση και την κριτική
 Από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό
 Από την αυτοκρατορία στο εθνικό κράτος
 Από τον υπήκοο στον πολίτη
 Από τη διάσπαση της κοινωνίας σε ομάδες (οικογένειες)
σε ένωση των πληθυσμών με κοινή ταυτότητα.
 Από την κλειστή οικονομία στην παραγωγική και
καταναλωτική οικονομία
 Από την οικογένεια γενεών στην πυρηνική οικογένεια
Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΠΕΡΑΣΕ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

 Δεν είναι προνόμιο των λίγων

 Δικαίωμα του πολίτη και υποχρέωση της
Πολιτείας

ΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

 Ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού

 Κοινωνικές λειτουργίες
Φύλαξη παιδιών, λειτουργία εξειδίκευσης και
παροχής προσόντων, λειτουργία νομιμοποίησης,
επιλεκτική λειτουργία
ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

 Το αναλυτικό Πρόγραμμα
 Τρόπος οργάνωσης της σχολικής ζωής

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ
 Πώς αντιλαμβάνομαι τις λειτουργίες του σχολείου
του 21ου αιώνα
 Τι κρατώ από το σχολείο του χθες και σήμερα ως
λειτουργικό στοιχείο για το σχολείο του μέλλοντος

Η δημόσια παιδεία έχει, σκοπό να ετοιμάσει τον

άνθρωπο ώστε να μπορεί να ζήσει τη σημερινή ζωή.
Και το κατορθώνει παρέχοντας στο παιδί χρήσιμες
για τη ζωή γνώσεις, γυμνάζοντας το σώμα του,
μορφώνοντας το χαρακτήρα του και καθιστώντας το
μυαλό του ικανό να σκέπτεται.
ΜΑΘΗΣΗ

Πώς επιτυγχάνεται η μάθηση στο σχολείο;

Ποιες διαστάσεις του εκπαιδευτικού έργου την
επηρεάζουν;

Το εκπαιδευτικό έργο και η ζωή στο σχολείο

τρεις εκπαιδευτικές εμπειρίες

Mary Kalantzis

Περίοδος του
Διδακτισμού

Με βάση το απόσπασμα από το

«Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα» του
Μ.Λουντέμη
Bill Cope
Εικόνες από το πρόσφατο παρελθόν

Πρώτη διάσταση:
Αρχιτεκτονική της τάξης
Τριάντα και
περισσότεροι μαθητές
απέναντι σε ένα
δάσκαλο, τον οποίο
παρακολουθούν

Δεύτερη διάσταση:
Λεκτική επικοινωνία
Ο δάσκαλος κυριαρχεί
στην τάξη. Οι
περισσότεροι μαθητές
είναι σιωπηλοί την
περισσότερη ώρα.
 Τρίτη διάσταση:
Σχέσεις
Συγκεντρωτικό και
ιεραρχικό σύστημα.
Ο δάσκαλος είναι η
αυθεντία, το μέσο
μετάδοσης της
γνώσης κι
εκφραστής της
τάξης. Διατάζει και
ο μαθητής υπακούει

Τέταρτη διάσταση:
Κοινωνιο-πολιτισμική φιλοσοφία

Όλοι οι μαθητές
θεωρούνται ίδιοι. Το
Αναλυτικό
Πρόγραμμα δεν κάνει
καμία διάκριση
μεταξύ των μαθητών,
είναι για όλους
συγκεκριμένο και
δεσμευτικό
Πέμπτη διάσταση:
Κτητικές σχέσεις
Επικρατεί η ασφάλεια
του ιδιωτικού χώρου
Κτητική διάθεση του
δασκάλου: «η τάξη
μου», «το μάθημά
μου»

Κτητική διάθεση του

μαθητή: «η εργασία
μου», «ο βαθμός μου»

Έκτη διάσταση:
Επιστημολογία
Μεταφορά ορθών
και μη
αμφισβητήσιμων
γεγονότων και
θεωριών από τους
δασκάλους στους
μαθητές
Έβδομη διάσταση:
Παιδαγωγική

Οι μαθητές είναι
παθητικοί δέκτες
της γνώσης:
γεγονότα,
θεωρίες, γενικές
αλήθειες και αξίες

Όγδοη διάσταση:
Ηθική

Η πειθαρχία, η
ομοιομορφία και η
προσαρμογή
οδηγούν στην
επιτυχία.
Για την αποτυχία
φταίει ο μαθητής
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

Πώς επιτυγχάνεται η μάθηση καλύτερα;

Το εκπαιδευτικό έργο και η ζωή στο σχολείο

τρεις εκπαιδευτικές εμπειρίες

Mary Kalantzis
Περίοδος
του
Bill Cope Μαθητοκεντρι
σμού
Εικόνες από το παρόν (;)

Πρώτη διάσταση:
Αρχιτεκτονική της τάξης

Διαφορετική διάταξη της παλιάς τάξης.

Θρανία, έδρα, πίνακας κ.ά
Δεύτερη διάσταση:
Λεκτική επικοινωνία
Διάλογος με τη
συμμετοχή του
δασκάλου και
διάλογος μεταξύ
μαθητών

Τρίτη διάσταση:
Σχέσεις
Ο δάσκαλος
σχεδιάζει
δραστηριότητες
με επίκεντρο τον
μαθητή.
Τέταρτη διάσταση:
Κοινωνιο-πολιτισμική φιλοσοφία

Εξατομικευμένη και
αυτορρυθμιζόμενη
μάθηση σε κάποιο
βαθμό.
Ελλιπής ή
επιφανειακή
αναγνώριση της
διαφοράς (!)

Πέμπτη διάσταση:
Κτητικές σχέσεις

Η τάξη ανοίγει στον έξω

κόσμο και η ομαδική
εργασία μέσα και έξω
από την αίθουσα
αναβαθμίζεται
Έκτη διάσταση:
Επιστημολογία
Γενικοί μαθησιακοί
στόχοι που
υποστηρίζονται
από ανάλογο
Αναλυτικό
Πρόγραμμα
Σπουδών

Έβδομη διάσταση:
Παιδαγωγική
Βιωματική μάθηση,
μαθαίνει ο
μαθητής πώς να
μαθαίνει.
Ανακαλυπτική
μάθηση, ο
μαθητής ερευνά
Όγδοη διάσταση:
Ηθική

Ερευνητικά
πνεύματα και
ενεργοί πολίτες.
Δίνεται η ευκαιρία
να ενταχθούν στο
«κυρίαρχο ρεύμα»
της κοινωνίας
  Φάση Α: Σχηματίστε ομάδες εργασίας 5-7 ατόμων
 Φάση Β: Διαβάστε προσεκτικά το κείμενο στο πλαίσιο
της ομάδας και απαντήστε σύντομα και με βάση τις
απόψεις του/της συγγραφέα στις παρακάτω
ερωτήσεις:
 Για ποιους λόγους υπάρχει το σχολείο;
 Ποιους προβληματισμούς θέτει για το σημερινό
σχολείο;
 Έχετε 7 λεπτά στη διάθεσή σας να τα καταγράψετε σε
φύλλο χαρτί στο οποίο να φαίνονται τα ονόματα των
μελών της ομάδας.
 Φάση Γ: Συζήτηση

 Η εμφάνιση της εκπαίδευσης με την σύγχρονη έννοια της

συνδέεται με μια σειρά από άλλες σημαντικές μεταβολές που
σημειώθηκαν τον 19ο αιώνα. Μία από αυτές ήταν η ανάπτυξη του
σχολείου. Θα μπορούσε κανείς να κάνει την απλοϊκή σκέψη ότι
υπήρχε κάποια ζήτηση για εκπαίδευση και ότι τα σχολεία και τα
πανεπιστήμια δημιουργήθηκαν για να ανταποκριθούν στη ζήτηση
αυτή. Δεν συνέβη όμως κάτι τέτοιο. Τα σχολεία δημιουργήθηκαν
σαν τμήμα του μηχανισμού του σύγχρονου κράτους. Το «κρυφό
πρόγραμμα σπουδών» είχε να κάνει με την πειθαρχία και τον
έλεγχο των παιδιών. Μια δεύτερη επίδραση ήταν η ανάπτυξη της
τυπογραφίας και η εμφάνιση του «πολιτισμού του βιβλίου»…Η
εκπαίδευση αναπτύχθηκε για να παράσχει τις δεξιότητες της
γραφής, της ανάγνωσης και του υπολογισμού που έδιναν
πρόσβαση στα έντυπα μέσα. Δεν υπάρχει τίποτε πιο
χαρακτηριστικό για το σχολείο από το σχολικό βιβλίο ή το
εγχειρίδιο…Λέγεται ότι οι νέες τεχνολογίες δεν θα προσθέσουν
απλώς στο ήδη υπάρχον πρόγραμμα σπουδών. Θα το
υπονομεύσουν και θα το μεταβάλουν. Μερικοί μιλάνε για μια
«επανάσταση στη σχολική τάξη»: την άφιξη «της εικονικής
πραγματικότητας του υπολογιστή» και την τάξη χωρίς τοίχους.
Κανείς δεν ξέρει πραγματικά ποιες θα είναι οι συνέπειες των νέων
τεχνολογιών των επικοινωνιών και της πληροφορίας.
 Η διαδικασία της εκβιομηχάνισης και της επέκτασης των
πόλεων οδήγησε στην αύξηση των απαιτήσεων για
εξειδικευμένη σχολική εκπαίδευση. Οι άνθρωποι
εργάζονται τώρα σε πολλά διαφορετικά επαγγέλματα, και
οι εργασιακές δεξιότητες δεν μπορούν πια να περάσουν
κατ’ ευθείαν από τους γονείς στα παιδιά. Η απόκτηση
γνώσης βασίζεται ολοένα και περισσότερο στην
αφηρημένη μάθηση (θεμάτων όπως τα μαθηματικά, οι
θετικές επιστήμες, η ιστορία, η φιλολογία κ.λπ.) αντί στην
πρακτική μετάδοση συγκεκριμένων δεξιοτήτων. Στην
σύγχρονη κοινωνία, οι άνθρωποι πρέπει να εφοδιαστούν
με βασικές δεξιότητες, όπως είναι η ανάγνωση, η γραφή
και η εκτέλεση υπολογισμών, και με γενικές γνώσεις για το
υλικό, το κοινωνικό και το οικονομικό τους περιβάλλον.
Και είναι επίσης σημαντικό να γνωρίζουν πώς να
μαθαίνουν, έτσι που να μπορούν να ελέγχουν νέες,
συχνά εξαιρετικά τεχνικές, μορφές πληροφοριών.

 Αν τύχει και οι κοινωνίες καταστούν ολοένα και

περισσότερο «άνεργες», οι κοινωνίες θα
μοιάζουν όλο και πιο αρχαϊκές-και τα ήδη
διάχυτα συναισθήματα απελπισίας ή
αναξιότητας που δημιουργεί χαρακτηριστικά η
ανεργία θα επιταθούν. Η εκπαίδευση θα έπρεπε
και πρέπει να παίξει ένα ρόλο στην περίπτωση
αυτή. Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει από την
εκπαίδευση με την στενή έννοια της κατάρτισης
και επανακατάρτισης. Η εκπαίδευση θα είναι ένα
μέσο όσο και ένας σκοπός για την ανάπτυξη
μιας ολοκληρωμένης και αυτόνομης αυτό-
εκπαίδευσης στην υπηρεσία της αυτό-
ανάπτυξης και αυτό-κατανόησης. Δεν πρόκειται
για μία ουτοπική ιδέα, η οποία αντιστοιχεί με τα
ανθρωπιστικά ιδεώδη της εκπαίδευσης όπως
αναπτύχθηκαν από τους φιλοσόφους της
εκπαίδευσης.
  Πώς είναι δυνατή η κοινωνική εκπαίδευση αν
ο έφηβος μένει κλεισμένος σε μια μαζική
φυλακή; Ο νέος άνθρωπος δεν έχει καμιά
κοινωνική ζωή. Υπάρχουν τρομερές
αντιφάσεις. Τα σχολεία δεν προετοιμάζουν
τους νέους για την κοινωνική ζωή αλλά μόνον
για να βρουν δουλειά. Τους εκπαιδεύουν για
κάποιο επάγγελμα. Και όλοι τους ασκούν
τελικά την τέχνη ή το επάγγελμά τους σαν
σκλάβοι. Αυτό σημαίνει στην πραγματικότητα
ότι αντικαθιστούμε την αληθινή κοινωνική ζωή
με μία εξευτελιστική καρικατούρα της. Δεν
είναι δυνατόν να συντηρήσουμε μία κοινωνία
έτοιμη να διαλυθεί με ανθρώπους που σαν
μοναδική τους μόρφωση έχουν την τέχνη που
τους εξασφαλίζει το ψωμί τους. Χρειαζόμαστε
ανθρώπους ολόκληρους.

 Το σχολείο μοιάζει να είναι το μέρος όπου αναπτύσσεται ο

άνθρωπος αποχτώντας μόρφωση. Η μόρφωση όμως είναι
ένα μέσο, όχι σκοπός. Σωστά τοποθετημένο το γεγονός
αυτό διευκολύνει κατά πολύ το έργο των δασκάλων, των
καθηγητών και των γονιών και αλλάζει εντελώς τις ιδέες μας
για την εκπαίδευση…Ο άνθρωπος δεν είναι φτιαγμένος
μόνον από διάνοια και η μόρφωση δεν μπορεί να
ικανοποιήσει όλες τις ανάγκες του…Η παραδοσιακή τάξη δεν
αρκεί πια: ένα παιδί μπορεί να μάθει εκεί περισσότερα από
τους συμμαθητές του, αλλά να εξακολουθεί να μην ξέρει
τίποτε από τον εξωτερικό κόσμο και να μην έχει διαμορφώσει
το χαρακτήρα του…Φεύγει από το σχολείο και η καταπιεστική
μόρφωση που τον έσπρωχνε αλύπητα προς άγνωστη
κατεύθυνση, τον εγκαταλείπει ύστερα από ένα συγκεκριμένο
αριθμό χρόνων και τον αφήνει ελεύθερο στην κοινωνία
χωρίς να ξανασχοληθεί μαζί του. Που θα μάθει τα πράγματα
που δεν ξέρει; Ποια εγγύηση μπορεί να προσφέρει στην
κοινωνία που διαμορφώνει καθημερινά ανθρώπους
ανάπηρους, χωρίς συνείδηση;
  Ως εκπαιδευτικοί είμαστε πολιτικά
υποκείμενα. Εμπλεκόμαστε στην πολιτική
όταν διδάσκουμε. Και αν οραματιζόμαστε
τη δημοκρατία, ας αγωνιστούμε, μέρα και
νύχτα, για ένα σχολείο στο οποίο θα
μιλάμε στους και με τους μαθητές έτσι
ώστε ακούγοντάς τους να μπορούν και
αυτοί να μας ακούν.

 Πρέπει να τολμάμε, με την πλήρη έννοια της λέξης, να μιλάμε

για αγάπη χωρίς να φοβόμαστε μη μας πουν γελοίους,
υπερβολικά συναισθηματικούς ή μη επιστημονικούς, αν όχι
και αντιεπιστημονικούς. Πρέπει να τολμάμε, για να πούμε
επιστημονικά, και όχι απλώς να φλυαρούμε, ότι μελετάμε,
μαθαίνουμε, διδάσκουμε, γνωρίζουμε με ολόκληρο το σώμα
μας. Τα κάνουμε όλα αυτά με συναίσθημα, με πάθος, με
επιθυμίες, με φόβο, με αμφιβολίες και με κριτική σκέψη.
Ωστόσο, ποτέ δε μελετάμε, δεν μαθαίνουμε, δεν διδάσκουμε
ή δεν γνωρίζουμε μόνο με την κριτική σκέψη. Πρέπει να
τολμάμε έτσι ώστε να μπορούμε να συνεχίσουμε να
διδάσκουμε για πολύ καιρό υπό συνθήκες που ξέρουμε πολύ
καλά: χαμηλός μισθός, έλλειψη σεβασμού, και με τον
πανταχού παρόντα κίνδυνο να γίνουμε θύματα κυνισμού.
Πρέπει να τολμάμε να μάθουμε πώς να τολμάμε, για να λέμε
όχι στη γραφειοκρατιοποίηση του νου στην οποία είμαστε
εκτεθειμένοι κάθε μέρα. Πρέπει να τολμάμε, για να μπορούμε
να συνεχίσουμε να το κάνουμε ακόμα κι όταν από υλικής
άποψης μας συμφέρει περισσότερο να πάψουμε να
τολμάμε.
 Ποιοι μπορεί να είναι οι συγγραφείς των
κειμένων, ποιες επιστήμες υπηρετούν,
ποιες πολιτικές ιδέες τους επηρεάζουν,
πότε μπορεί να τα έγραψαν;

 Πάουλο Φρέιρε: Γεννήθηκε το1921 στη Βραζιλία. Η παιδική του ηλικία

και η κοινωνική του ζωή περιστρέφονται γύρω απ’ το παιχνίδι και κυρίως το
ποδόσφαιρο. Σε αυτή την ηλικία έπαιζε με τα υπόλοιπα φτωχά παιδιά της
γειτονιάς του και όταν ενηλικιώθηκε, αποφάσισε να αφιερώσει τη ζωή του στη
βελτίωση των συνθηκών της ζωής των φτωχών . Σπούδασε Νομική και
Φιλοσοφία. Αργότερα εργάστηκε ως καθηγητής σε σχολεία της
δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Το πιο διάσημο βιβλίο του είναι η «Παιδαγωγική
των Καταπιεσμένων».
 Μαρία Μοντεσσόρι: Γεννήθηκε στην Ιταλία το 1870. Ήταν η πρώτη
γυναίκα που σπούδασε ιατρική στην πατρίδα της. Ως Παιδίατρος και
Ψυχίατρος ασχολήθηκε με τα εκπαιδευτικά προβλήματα παιδιών με νοητική
καθυστέρηση. Συνέχισε τις σπουδές της στη Φιλοσοφία, την Ψυχολογία και σε
θέματα αγωγής. Έφτιαξε παιδαγωγικό υλικό, προσαρμοσμένο στις ανάγκες
του παιδιού για όλα τα μαθήματα, θετικά και θεωρητικά, που αφορούν τη
μόρφωσή του. Σύμφωνα με τη μέθοδο Μοντεσσόρι, το παιδί συμμετέχει στη
γνώση και με τις πέντε αισθήσεις του και εκπαιδεύεται χωρίς σχολικούς
καταναγκασμούς.

 Άντονι Γκίντενς : Ο Βρετανός Anthony Giddens θεωρείται ένας από

τους σημαντικότερους σύγχρονους κοινωνιολόγους και θεωρητικούς της
Σοσιαλδημοκρατίας. Είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων, μεταξύ άλλων των
πολιτικών δοκιμίων "Πέραν της Αριστεράς και της Δεξιάς" και "Ο Τρίτος
Δρόμος". Τα έργα του έχουν επηρεάσει αποφασιστικά κοινωνικούς
επιστήμονες σ’ όλο τον κόσμο στους τομείς της κοινωνιολογίας, πολιτικής
θεωρίας και διεθνών σχέσεων.
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ
Μάριος Κουκουνάρας-Λιάγκης
Λέκτορας Διδακτικής των Θρησκευτικών

Μάθημα 5a

Το ιδεώδες της παιδείας

 θεωρούνται οι σκοποί της παιδείας που
περιγράφουν ιδεατές καταστάσεις προς
τις οποίες οφείλει να προσανατολίζεται
το επιθυμητό αποτέλεσμα του
παιδαγωγικού ενεργήματος.
 4 εκπαιδευτικά ιδεώδη
 Ατομικό ή ατομικιστικό
Ανάπτυξη του ατόμου ανεξάρτητα από το κοινωνικό
σύστημα ή ακόμη και αντίθετά του (Rousseau).
 Κοινωνικό ή κοινωνιοκρατικό
Το άτομο εντάσσεται στην κοινωνία και αναλαμβάνει
κοινωνική δράση (Durkheim).
 Ανθρωπιστικό
Πολύπλευρη καλλιέργεια του ανθρώπου με σκοπό τη
βαθύτατη μόρφωση (von Humboldt)
 Θρησκευτικό ή μεταφυσικό
Ο λόγος του Θεού είναι το ύψιστο μορφωτικό αγαθό
και οδός για τον άνθρωπο. Δύση (μεταθάνατο ζωή)
Ορθοδοξία (όλη η ζωή) άλλες θρησκείες αναλόγως

Τι είναι Παιδαγωγική;
Είναι η επιστήμη που έργο της έχει να
βοηθήσει το παιδί και τον έφηβο να διανύσει
ομαλά την εξελικτική του πορεία και να
μεταβεί από την κοινωνία των μικρών στην
κοινωνία των ωρίμων, εφοδιασμένος με τις
δεξιότητες, τις ικανότητες και γενικά την
πείρα που οι κοινωνικές συνθήκες απαιτούν,
για να ενταχθεί χωρίς προβλήματα στο
κοινωνικό σύνολο, με αυθυπαρξία και
αυτοτέλεια (Grootholf)
«είναι η επιστήμη που περιλαμβάνει
το σύνολο των γνώσεων και των
αρχών σύμφωνα με τις οποίες
πρέπει να γίνεται η αγωγή των
παιδιών» (Ράλλη)

Σήμερα είναι η επιστήμη που εξετάζει τις

παιδαγωγικές επιδράσεις, τη διαδικασία
αγωγής και μάθησης του ανθρώπου,
όταν υφίσταται αγωγή, ανεξάρτητα από
την ηλικία του.
 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ

Σπάρτη: «Νοῦς ὑγιὴς ἐν σώματι ὑγιεῖ»

 Αρχαία Ελλάδα
Αθήνα: «Καλὸς κἀγαθός πολίτης»

Βασική γραμματική
γνώση για
παρακολούθηση
 Μεσαίωνας/ Βυζάντιο λειτουργικής ζωής

Πνευματική πειθαρχία.
Θεολογία =Τέχνη τεχνών και
επιστήμη επιστημών

 Διαφωτισμός Νεωτερικότητα

 Σύγχρονη εποχή Μετανεωτερικότητα

Νεωτερικότητα
 Γνώση- Επιστήμη – Πρόοδος

 Εκπαίδευση: 1 αυθεντία, 1 αλήθεια

 Ερώτημα γνώσης: «Αληθεύει;»

Μετανεωτερικότητα
 Αμφισβήτηση ορθού λόγου

 Η τεχνολογία μετατρέπει τη φύση της

γνώσης και την αποσυνδέει από τον 1
ειδήμονα

 Ερώτημα γνώσης: «Σε τι χρησιμεύει;

Είναι αποτελεσματικό; Πωλείται;»
 Αποδοχή διαφορετικότητας.
Πολλές διαφορετικές αλήθειες είναι αποδεκτές.

Πρώτες προσπάθειες επιστημονικής

οριοθέτησης της Παιδαγωγικής
ανάγονται στον Ratke (1571-1635)
και τον Comenius (1592-1670)

Πρέπει να μορφωθούν
όσο περισσότεροι
άνθρωποι γίνεται

Ότι έγραψαν τις πρώτες

Διδακτικές
 Ζαν Ζακ Ρουσσώ (1712-1778)
Η παιδική ηλικία έχει τον
ιδιαίτερο τρόπο της να
βλέπει, να σκέπτεται, να
αισθάνεται, που της είναι
δικός της. Τίποτε δεν
είναι λιγότερο συνετό
από το να θέλουμε να τον
αντικαταστήσουμε με
τους δικούς μας τρόπους.

 Ο Rousseau όχι μόνο θέτει ως αφετηρία

στην αγωγή το ίδιο το παιδί, αλλά
αγωνίζεται να προσδιορίσει και την
πορεία της εξέλιξής του και με βάση
αυτήν να διαγνώσει τις ανάγκες του και
να προσαρμόσει σε αυτές το πρόγραμμά
του για την αγωγή.
 Pestalozzi (1746-1827)

Ότι σε αυτούς
στηρίζεται το
σχολείο
Εργασίας

Kerschensteiner (1854-1932)

Έρβατρος
Johan Friedrich Herbart
(1776-1841) Η Παιδαγωγική συνδέεται με
τη Φιλοσοφία και εξαρτάται
από την Ηθική και την
Ψυχολογία.

και

Τα στάδια της διδασκαλίας

είναι αυστηρά τυποποιημένα
(ανάλυση, σύνθεση, σύνδεση,
σύστημα, μέθοδος).
 20ος αιώνας:
Θέματα μεθοδολογίας

21ος αιώνας:
Θέματα συνεχούς και δια βίου
μάθησης

Η εξέλιξη της Παιδαγωγικής στην

Ελλάδα
 Η πρώτη παιδαγωγική παρέμβαση γίνεται με
τον Ιωάννη Κοκκώνη (1796-1864) με την
εισαγωγή της αλληλοδιδακτικής μεθόδου
Τι τιμωρία θα
επιβάλλουμε σήμερα
πρωτόσχολε;

Ο Καποδίστριας οργάνωσε την

εκπαίδευση
Το 1869 ιδρύεται ο Σύλλογος
προς διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων
και στέλνει τους πρώτους υποτρόφους στη
Γερμανία για να μάθουν μεθόδους
Παιδαγωγικής:

ερβαρτιανισμός

Νικόλαος Εξαρχόπουλος (1874-1960)

Αλέξανδρος
Δελμούζος,
Δημήτρης
Γληνός και
Μανόλης
Τριανταφυλλίδης

Ότι οι τρεις ίδρυσαν τον

Εκπαιδευτικό Όμιλο
ΕΛΛΑΔΑ
Από την πλήρη απουσία της Παιδαγωγικής
κατά την οποία ενδιαφέρει μόνο το τι (ύλη)
της διδασκαλίας
αρχίζει το ενδιαφέρον για το πώς (μέθοδος)
στη συνέχεια αρχίζει ο προβληματισμός
για το ποιον (ψυχολογία παιδιού)
και ποιος (επαγγελματισμός, μόρφωση
δασκάλου)
και τελευταία για το πού (κοινωνική
διαστρωμάτωση και περιβάλλον)
και το πότε (δια βίου μάθηση).
Ότι τα παραπάνω θα διατρέχουν όλες τις παιδαγωγικές γνώσεις μου
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ
Μάριος Κουκουνάρας-Λιάγκης
Λέκτορας Διδακτικής των Θρησκευτικών

Μάθημα 5b

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ
 Αγωγή
Είναι συστηματική, σκόπιμη και μεθοδευμένη
ενέργεια ενός παιδαγωγού με σκοπό την
αλλαγή, επίδραση και μεταβολή ενός
αναπτυσσόμενου ατόμου.

Είναι ευρύτερα το σύνολο των επιδράσεων

που δέχεται το άτομο, συστηματικές ή μη
από ένα πολύπλοκο πλέγμα διαπροσωπικών
σχέσεων και επιρροών του κοινωνικού,
πολιτιστικού και φυσικού περιβάλλοντος

Emile Durkheim

"Αγωγή είναι η δράση που ασκούν οι γενεές των

ενηλίκων πάνω σ' αυτές που δεν είναι ακόµα
ώριµες για την κοινωνική ζωή. Σκοπός της είναι να
προκαλέσει στο παιδί έναν αριθµό φυσικών,
πνευµατικών και ηθικών καταστάσεων, τις οποίες
απαιτούν από αυτό, τόσο η πολιτική κοινωνία στο
σύνολό της όσο και, ειδικότερα, το κοινωνικό
περιβάλλον για το οποίο προορίζεται"
 Στην την Α’ ομιλία του στην Εξαήμερον
παρατηρεί ο Μ. Βασίλειος ότι ο κόσμος
είναι «ψυχών λογικών διδασκαλείον και
θεογνωσίας παιδευτήριον, διά των
ορωμένων και αισθητών χειραγωγίων
τω νω παρεχόμενος προς την θεωρίαν
των αοράτων»

Η αγωγή ή η παιδεία
είναι ευρύτερη;
 Στην περίπτωση της αγωγής

 υποταγή του παιδιού

 καθοδήγηση του
παιδαγωγού
 συμμόρφωσή του παιδιού
στους κυρίαρχους κανόνες

Στην περίπτωση της παιδείας

 ξεκινά από το παιδί,

 στοχεύει στην ομαλή και,
προπαντός, στην ελεύθερη
διαμόρφωση του
παιδαγωγούµενου
 δεν έχει στόχους
 Η αγωγή αποτελεί μέρος της
ευρύτερης έννοιας της παιδείας

Αλλά, εφόσον η αγωγή συναπαρτίζει

το περιεχόµενο της παιδείας,
αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση
της παιδείας· εποµένως, είναι
αδύνατον να υπάρξει η παιδεία,
χωρίς αγωγή (Λαγός).
Ότι ακόμη δεν έχει ορισθεί η
έννοια της παιδείας. Να
ρωτήσω!

Παιδεία είναι
η διαδικασία και το αποτέλεσµα
της ελεύθερης, ολόπλευρης και
αρµονικής ανάπτυξης των
δυνατοτήτων του ατόµου, σε
συνάρτηση µε τις κάθε φορά
ιστορικά διαµορφωµένες
κοινωνικοπολιτισµικές και
οικονοµικές συνθήκες (Λαγός).
 η πρωτογενής αγωγή αποτελεί απαραίτητη
προϋπόθεση της παιδείας, εφόσον τα παιδιά
δεν έχουν αναπτύξει ακόµη αξιόλογες
ψυχονοητικές και ηθικές ικανότητες.

 Καθώς όμως οι θεμελιακές προϋποθέσεις της

παιδείας (αξίες, παραδόσεις, κοινωνικές έξεις),
αρχίζουν να εξασφαλίζονται, όσο το παιδί
ωριμάζει, η πρωτογενής αγωγή πρέπει να
δώσει την σκυτάλη στην παιδεία.
 Πιο συγκεκριμένα, πρέπει να αρχίσει η
καλλιέργεια μιας αγωγής πιο ευέλικτης και πιο
διαλεκτικής, η οποία να στοχεύει στην
ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και του
διαλόγου.

"……….. είναι η προσέλκυση και η

καθοδήγηση των παιδιών προς τις
αρχές (της συµπεριφοράς), που ο
νόµος χαρακτηρίζει σαν ορθές από
την πείρα των πιο ώριµων και των
πιο συνετών ανθρώπων" (Πλάτων,
Νόµοι, 659d).
Ποια άλλη λέξη σήμερα στη
γλώσσα μας ταυτίζεται με την
έννοια της ευρύτερης αγωγής,
δηλαδή της παιδείας;

Η μόρφωση

Ποια είναι η σχέση παιδείας και

μόρφωσης;

Κείμενο 1
φωτοτυπίας
 ''Όταν κατά κάποιο τρόπο θεωρήσουµε, συλλογιστούµε και στοχαστούµε
ό,τι µπορούµε να θεωρήσουµε, να λογιστούµε και να στοχαστούµε,
καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι το Είναι είναι χάος, είναι άβυσσος,
είναι το απύθµενον, αλλά είναι ταυτόχρονα και δηµιουργία· είναι µια
δύναµη µορφώσεως ή µορφοποίησης, που δεν είναι προκαθορισµένη και
η οποία επιθέτει, αν µπορώ να πω, απάνω στο χάος έναν κόσµο µε την
αρχαία ελληνική έννοια, δηλαδή ένα σύνολο που είναι κατά το µάλλον ή
ήττον οργανωµένο και κανονισµένο. Παροµοίως, όταν τελειώσουµε, αν
µπορούµε να τελειώσουµε, να στοχαζόµαστε...το ανθρώπινο πεδίο,
καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι ο άνθρωπος, µε τη γενική, τη
συλλογική έννοια, δηλαδή ταυτόχρονα και ως κοινωνία και ως
άτοµο...είναι και ο ίδιος άβυσσος, χάος και απύθµενος...είναι δύναµη
µόρφωσης. Αλλά είναι και έρως και πάθος µόρφωσης και µορφοποίησης,
είναι δύναµη δηµιουργίας αλλά και επιθυµία δηµιουργίας και µόρφωσης
ή µορφοποίησης. Αυτή η δύναµη και η επιθυµία ή το πάθος είναι αυτό
που ονοµάζω το ποιητικό στοιχείο στον άνθρωπο...Το νόηµα µε το οποίο
ο άνθρωπος θέλει...κάθε φορά να επενδύσει τον κόσµο, την κοινωνία, το
πρόσωπό του και τη ζωή του, δεν είναι τίποτε άλλο παρά ακριβώς αυτή η
µόρφωση µε την πρωταρχική έννοια του όρου, όχι της τυπικής
µόρφωσης'' (Καστοριάδης, Κ., 2001. Παιδεία και Δημοκρατία. Στο
Καστοριάδης, Κ., 2001. Ανθρωπολογία, Πολιτική Φιλοσοφία. Αθήνα:
Ύψιλον, σσ.74-75)

Η ΠΑΙΔΕΙΑ έχει συγκεκριμένους

σκοπούς; Έχει τόπο; Έχει χρόνο;
Έχει δεσμεύσεις;

Τα παραπάνω τα περιέχει η
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Εκπαίδευση είναι η οργανωμένη
αγωγή και μάθηση για όλους.

 παροχή μέσω του σχολείου µιας

συστηµατικής γνώσης από τους δασκάλους,
στο πλαίσιο ενός συγκεκριµένου
εκπαιδευτικού θεσµού, ο οποίος, µε τη σειρά
του, εντάσσεται σε ένα ευρύτερο
εκπαιδευτικό σύστηµα (Λαγός).

Ο σκοπός της εκπαίδευσης ποιος είναι;

Διδασκαλία
είναι οι ενέργειες και οι χειρισμοί στους οποίους
προβαίνει ο εκπαιδευτικός για να βοηθήσει τον
μαθητή στην οικειοποίηση των γνώσεων και
στην καλλιέργεια των δεξιοτήτων –
(Πυργιωτάκης)

“μετά τέρψεως”
Μ.Βασίλειος
Μάθηση είναι
η διαδικασία κατά την οποία ο νέος
αποκτά –με δική του δραστηριότητα-
γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες,
γενικά εμπειρίες, για να βελτιώσουν τη
συμπεριφορά τους, να αναπτύξουν την
προσωπικότητά τους και να
αντιμετωπίσουν με αυτοτέλεια τις
απαιτήσεις του περιβάλλοντος τους
(Ξωχέλλης)
Να ρωτήσω: Ποιος είναι ο κύριος υπεύθυνος για την
επιτυχία ή όχι της μάθησης;

Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ

Πώς όμως ο δάσκαλος πραγµατώνει το

σύνδεσµο µεταξύ της µόρφωσης και της
εκπαίδευσης;

Κείμενο 2
φωτοτυπίας

Να μάθω περισσότερα για τον Καστοριάδη και τον Gramci

 "Για την εκπαίδευση είναι απαραίτητος ένας µηχανισµός κουλτούρας,
µέσα από τον οποίο η παλαιότερη γενιά µεταδίδει στη νέα γενιά όλη την
εµπειρία του παρελθόντος...δίνει στη νέα γενιά προκαθορισµένες κλίσεις
και συνήθειες (φυσικές και τεχνικές που απορροφούνται µε την
επανάληψη) και µεταδίδει εµπλουτισµένη την κληρονοµιά του
παρελθόντος. Αυτή η µετάδοση µορφωτικού περιεχοµένου από την
παλιά στη νέα γενιά, γίνεται κυρίως µέσα από το σχολείο, µε τη δουλειά
του δασκάλου ο οποίος στη δουλειά του υλοποιεί το δεσµό µόρφωση-
εκπαίδευση, γιατί...δεν µπορεί να δοθεί, τουλάχιστον σε γενικές
γραµµές, µια µόρφωση που να µην είναι και εκπαίδευση. Αυτός ο δεσµός
µόρφωση-εκπαίδευση µπορεί να αντιπροσωπευτεί µόνο από τη ζωντανή
δουλειά του δασκάλου, επειδή ο δάσκαλος γνωρίζει τις αντιθέσεις που
υπάρχουν ανάµεσα στον τύπο της κοινωνίας και της κουλτούρας που
αντιπροσωπεύουν οι µαθητές, και γνωρίζει επίσης το καθήκον του, που
συνίσταται στο να επιταχύνει και να πειθαρχήσει το σχηµατισµό της
προσωπικότητας του παιδιού. ...Ο δάσκαλος δεν είναι τίποτε άλλο παρά
ένας ηγέτης, ο οποίος δρα σ' εκείνο τον ιδιαίτερο τοµέα που είναι το
σχολείο και η εκπαίδευση. Γι' αυτούς λοιπόν τους λόγους πρέπει ο
εκπαιδευτής να είναι µορφωµένος, δηλαδή να έχει αποκτήσει κριτική
συνείδηση του ρόλου του και της ηγετικής λειτουργίας του στην
κοινωνία.(Lombardi, F., 1986. Οι παιδαγωγικές αντιλήψεις του Αντόνιο
Γκράµσι. Θεσσαλονίκη: Εκδ. Παρατηρητής, , σσ.62-64).

η εκπαίδευση ή η διδασκαλία είναι µια διαδικασία

ανάπτυξης της κριτικής σκέψης των µαθητών και η
παράλληλη καθοδήγησή τους από την άγνοια στην
κριτική γνώση.

είναι το µέσο µε το οποίο ο άνθρωπος θέτει σε συνεχή

έλεγχο και αµφισβήτηση τις αξίες του καλού και
του κακού, τις νόρµες του σωστού και του λάθους,
µε αποτέλεσµα να κατανοεί τη σχετικότητα των
εννοιών αυτών, να τις εντάσσει στο κοινωνικό
πλαίσιο γένεσής τους και να τις εξελίσσει
 Ποιος ο ρόλος ενός θεολόγου
τελικά στη σύγχρονη εκπαίδευση;

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ

ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Μάριος Κουκουνάρας-Λιάγκης
Ο πολυσύνθετος και πολυδιάστατος ρόλος
του εκπαιδευτικού
 Είναι λειτουργός, παιδαγωγός, εκπαιδευτής, σύμβουλος,
αξιολογητής, συνάδελφος.
 Καλείται από τις ίδιες τις συνθήκες, όπως αναφαίνεται
από τις έρευνες και τις απαιτήσεις των δεδομένων του
Νέου Σχολείου να βρίσκεται σε συνεχή εγρήγορση,
επιστημονική, παιδαγωγική, κοινωνική, έτσι ώστε να είναι
αποτελεσματικός.
 η συνεχής αυτή προσπάθεια επηρεάζεται οπωσδήποτε σε
μικρο- και μακρο-επίπεδο από πολλούς παράγοντες
(Κωνσταντίνου 1994), τους οποίους ο εκπαιδευτικός
πρέπει να τους αναγνωρίζει στην αυτοαξιολόγησή του,
διότι δε θα μπορεί να ανταπεξέρχεται συνεχώς στις
αυξημένες απαιτήσεις.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΤΟΥ

ΣΕ ΜΙΚΡΟ- ΚΑΙ ΜΑΚΡΟ-ΕΠΙΠΕΔΟ
Μακρο-επίπεδο

Κοινή γνώμη-Μ.Μ.Ε. Κοινωνικές απαιτήσεις,προσδοκίες

(πολιτεία, θεσμοί)

Μικρο-επίπεδο

Σχολική διοίκηση

Συνάδελφοι Εκπαιδευτικός Γονείς

Μαθητές

Επιστήμες Αγωγής Ιστορικές, κοινωνικές, πολιτισμικές

συνθήκες
Μπορούμε να γίνουμε ο τέλειος
δάσκαλος;
 Αποτελεσματικός είναι ο δάσκαλος που επιτυγχάνει
τα μεγαλύτερα δυνατά αποτελέσματα, με βάση τους
στόχους του, μέσω της αποδοτικότερης διδακτικής
μεθόδου ή του συνδυασμού τρόπων διδασκαλίας,
που ελεύθερα ο ίδιος δημιουργεί, αυτενεργώντας και
ακολουθώντας τη δική του πολυτροπική μέθοδο. Δεν
είναι μία εύκολη υπόθεση. Χρειάζονται αρετές και
προσόντα. Αλλά όλα είναι μία συνεχής προσπάθεια
και η τελειότητα δεν είναι ο σκοπός σε αυτές τις
περιπτώσεις. Όμως πάντα υπάρχουν περιθώρια
βελτίωσης και για αυτό είναι καλό να τίθενται στόχοι,
ανάλογα με τις ικανότητες και την κατάρτιση του
καθένα.

Εκπαιδευτικός εν δράσει
 σημαίνει συνεχή ενεργητικότητα ώστε η θεωρία
του να γίνεται πράξη μέσα στην τάξη. Και η
διαδικασία αυτή μεταβιβάζεται ουσιαστικά στη
διδασκαλία του στοχεύοντας σε μία τάξη εν
δράσει, η οποία και αυτή με τη σειρά της μέσω
του συνδυασμού θεωρίας και πράξης επιτυγχάνει
τη μάθηση.
Οι μαθητές
 δεν είναι παθητικοί δέκτες
 μαθαίνουν ενεργώντας, παίρνοντας
πρωτοβουλίες, συζητώντας, αναλαμβάνοντας
ευθύνες, παίζοντας.
 κατανοούν καλύτερα και διατηρούν τη γνώση για
περισσότερο χρονικό διάστημα
 καλλιεργούν δεξιότητες και αρετές (Κοσσυβάκη
2003).

Η μάθηση είναι ενεργός

 Δίνεται μικρότερη έμφαση στη μετάδοση
πληροφοριών και μεγαλύτερη στην ανάπτυξη
ανώτερης ιεράρχησης δεξιοτήτων, όπως η κριτική
σκέψη, η ανάλυση και η αξιολόγηση.
 Οι μαθητές παίρνουν μέρος σε δραστηριότητες και
ενεργούν χωρίς να ακούν παθητικά.
 Δίνεται μεγάλη έμφαση στην εξερεύνηση στάσεων και
αξιών.
 Σε όλη τη διαδικασία οι μαθητές και οι διδάσκοντες
λαμβάνουν συνεχή ανατροφοδότηση (Bonwel 1996).
Όταν υπάρχει δράση
 Κατακτώνται, οπωσδήποτε, οι γνώσεις, οι οποίες είναι μέρος και
προϋπόθεση της μάθησης, γιατί η πρόσκτηση των γνώσεων είναι
βιωματικό φαινόμενο με δυναμική διεργασία. Απαιτείται εκτός από τη
θεωρία η ενεργητικότητα, η αυτενέργεια και η δημιουργικότητα.
 Επιτυγχάνεται η μάθηση, η οποία είναι ένα πολύπλοκο ψυχολογικό και
κοινωνικό γεγονός και βασική επιδίωξη της διδασκαλίας. Θεμελιώνεται
στην εμπειρία και την αξιοποίησή της και επιδιώκει τις δεξιότητες, την
ικανότητα λύσης προβλημάτων, την καλλιέργεια στάσεων, τη
διαμόρφωση αξιολογικών κριτηρίων.
 Ο μαθητής μορφώνεται ουσιαστικά. Αυτό σημαίνει πολύπλευρη
καλλιέργεια όλων των ψυχοσωματικών δυνάμεων και λειτουργιών του
ανθρώπου όπως η νόηση, η φαντασία, η βούληση, το συναίσθημα, η
συνείδηση, η ελευθερία, η δημιουργικότητα, η κριτική ικανότητα, η
κοινωνικότητα, η υπευθυνότητα, η ηθική κρίση, η πολιτική στάση.
 ΓΝΩΣΕΙΣ-ΜΑΘΗΣΗ-ΜΟΡΦΩΣΗ

ΕΝΣΤΑΣΕΙΣ

 ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ  ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ
 ΗΣΥΧΙΑ  ΒΑΘΜΟΙ
 ΦΑΣΑΡΙΑ  ΣΟΒΑΡΟΤΗΤΑ
 ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ  ΣΥΝΑΔΕΛΦΟΙ
 ΧΑΛΑΡΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ  ΥΛΙΚΟ
 ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ  ΜΙΣΘΟΣ
 ΤΟΛΜΗ  ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ
 ΧΑΡΙΣΜΑ  ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ
 ΝΑ ΘΥΜΑΣΤΕ
Κανείς δεν είναι
τέλειος!
• Γνωρίζω τους άλλους
• Αστέρια τόσο ίδια;
• Ψέμα ή αλήθεια
• Σε γνωρίζω καλύτερα
• Ποιος είναι ο αρχηγός
• Ο χάρτης της ζωής μου
• Εσύ με οδηγείς
• Παγωμένες εικόνες
• Brainstorming
• Ρόλος τον τοίχο
• Διάδρομος της συνείδησης
• Δάσκαλος σε ρόλο
• Παίξιμο ρόλων
• Κάρτες ρόλων
• Φόρουμ θέατρο
• Δραματοποίηση
• Εικόνα-φωτογραφία
• Συμφωνώ-Διαφωνώ
• Διλήμματα
• Debates-αγώνες
• Στρογγυλό τραπέζι
• Επίλυση προβλημάτων
• Πες μια ιστορία
• Πες μία πραγματική ιστορία
• Μελέτη περίπτωσης
• Πορτρέτο
• Πακέτο εξερεύνησης
• Σχέδιο Εργασίας (Project)
• Διοργανώνουμε ένα
συνέδριο
• Graffiti
• Φιλμ ή τραγούδι
«Εκπαιδευτικοί εν δράσει» του Μ.Κουκουνάρα-Λιάγκη
 5 μέθοδοι
 35 τεχνικές
 Δεκάδες παραλλαγές
 Εκατοντάδες συνδυασμοί

 Πολλά χρόνια διδασκαλίας

Φιλοσοφία της εκπαίδευσης

και Πρόγραμμα Σπουδών
Μάθημα 7
2015-16
Super group
 Πώς η φιλοσοφία επηρεάζει το
Πρόγραμμα Σπουδών της εκπαίδευσης;

φιλοσοφία

Προσδοκώμενα
αποτελέσματα, Γενικοί
διδασκαλία,
αξιολόγηση σκοποί

Περιεχόμενο Ειδικοί
(έννοιες)
σκοποί

Πραγματικότητα, άνθρωπος, αξίες

φιλοσοφία Πραγματικότητα Άνθρωπος Αξίες

ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΣ Πνευματική, Λογικό ον, Απόλυτες

ηθική, αιώνιος στη και αιώνιες
αμετάβλητη. φύση, όπως ο
Θεός. Η φύση
του είναι ίδια
στον χωροχρόνο.
ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Πραγματικότητα Άνθρωπος Αξίες

ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ Υλική, Πνευματικό ον. Απόλυτες και

Αντικειμενική. Tabula Rasa. αιώνιες.
Ορίζεται από Βασίζοντας στους
Φυσικούς φυσικούς νόμους.
νόμους. Υπάρχει
ανεξάρτητα από
εμάς

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Πραγματικότητα Άνθρωπος Αξίες

ΚΡΙΤΙΚΟΣ Ανεξάρτητη Βιολογικό και Σχετικές.

ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ υλική κοινωνικό ον Αποτελούν
πραγματικότητα. κοινωνικές
κατασκευές
συγκεκριμένου
πλαισίου

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Πραγματικότητα Άνθρωπος Αξίες

ΠΡΑΓΜΑΤΙΣΜΌΣ Βρίσκεται στην Βιολογικό Σχετικές και

εμπειρία, στην και υποκείμενες
αλληλλεπίδραση κοινωνικό σε αλλαγές.
προσώπου-πλαισίου. ον.
Αλλάζει και δεν
υπάρχει ανεξάρτητα
από εμάς.
ΦΙΛΟΣΟ Πραγματικότητα Άνθρωπος Αξίες
ΦΙΑ
ΥΠΑΡΞΙ Υποκειμενική. Το Τίποτα μέχρι να Σχετικές, όχι απόλυτες.
ΣΜΟΣ άτομο ζει το δράμα της δράσει. Γίνεται Επιλέγονται ελεύθερα.
ζωής. Υπάρχει στη όπως θέλει λόγω Βασίζονται στις ατομικές
δράση του ατόμου. προσωπικής αντιλήψεις. Μεγαλύτερη
επιλογής. αξία είναι η ελευθερία και
Καταδικασμένος υπευθυνότητα του ατόμου.
στην ελευθερία του.
 Δραστηριότητα
Αν ισχύει η φιλοσοφία ….τι είναι
γνώση και με βάση αυτήν την έννοια
της γνώσης, πού πρέπει να δίνει
έμφαση το Αναλυτικό Πρόγραμμα
Σπουδών

Φιλοσοφία και εκπαίδευση

φιλοσοφία Γνώση Ρόλος Έμφαση Έμφαση

εκπαιδευτικ στη μάθηση στο ΑΠΣ
ού

ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΣ Πνευματικός Αποστήθιση Κλασικά Αιώνιες ιδέες.

και ηθικός γνώσης, βιβλία, Αποτέλεσμα
ηγέτης. αφηρημένη φιλοσοφία, λογικής
Βοηθάει τον σκέψη. Η θεολογία και σκέψης.
μαθητή να διδασκαλία μαθηματικά τα
φέρει τις είναι πιο σπουδαία.
αιώνιες ιδέες ιδεοκεντρική
στο επίπεδο της
συνείδησης.
φιλοσοφία Γνώση Ρόλος Έμφαση Έμφαση
εκπαιδευτικ στη μάθηση στο ΑΠΣ
ού
ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ Προέρχεται Να Εξάσκηση Ακαδημαϊκή
από καλλιεργή του νου, γνώση.
αισθητηρια σει λογική και Ανθρωπιστι
κή εμπειρία ορθολογική αφηρημένη κά και
και σκέψη. σκέψη. επιστημονι
αφαίρεση. Αυθεντία. κά
Ανακαλύπτε Βοηθάει να μαθήματα.
ται. Υπάρχει φτιαχτεί ο
ανεξάρτητα άνθρωπος-
από τον πολίτης.
μαθητή.

φιλοσοφία Γνώση Ρόλος Έμφαση Έμφαση

εκπαιδευτικ στη μάθηση στο ΑΠΣ
ού

ΚΡΙΤΙΚΟΣ Η γνώση της Να δημιουργήσει Διερεύνηση των Εκτός από την

ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ αντικειμενικής το κατάλληλο αιτιωδών ανεξάρτητη από το
πραγματικότητας πλαίσιο για να παραγόντων της πρόσωπο,
γίνεται σταδιακά διερευνήσει και πραγματικότη αντικειμενική
γνωστή μέσω των ερμηνεύσει ο τας. Κριτική, πραγματικότητα,
άλληλεπιδράσεων μαθητής με σκοπό αμφισβήτηση, μάθημα είναι η
θεωρίας και να βελτιώσει την έλεγχος. ικανότητα κριτικής
εμπειρίας. Η γνώση πραγματικότητα, όλων των
(μεταβατική που μπορεί να φαινομένων
διάστα-ση) γνωρίσει. Βοηθάει (φυσικών και
παράγεται στο να απελευθερωθεί κοινωνικών) και η
πλαίσιο και είναι ο μαθητής από την διαπίστωση της
σχετική, γιατί είναι «επιστημική συστημικής αλλά
κοινωνική κατά- πλάνη» (η αναγωγή όχι αναγωγικής
σκευή. του τι είναι σχέσης όλων των
Χρησιμοποιεί (οντολογία) στο τι επιστημών.
ποικίλες μεθόδους πιστεύουμε πως
και η εμπειρική είναι
παρατήρηση έχει (επιστημολογία).
περιορισμούς.
 Ποιες είναι οι φιλοσοφικές βάσεις του ΠΣ;
φιλοσοφία Γνώση Ρόλος Έμφαση Έμφαση
εκπαιδευτικ στη μάθηση στο ΑΠΣ
ού

ΠΡΑΓΜΑΤΙΣΜΟΣ Βασίζεται στην Να καλλιεργήσει Μέθοδοι που Δεν υπάρχουν

εμπειρία κριτική σκέψη ασχολούνται με συγκεκριμένες
(βίωμα). μέσω της ένα περιβάλλον γνώσεις ή
Χρησιμοποιεί έρευνας και της που συνεχώς μαθήματα, αλλά
την επιστήμης. αλλάζει. εμπειρικά
επιστημονική Βοηθά να γίνει ο Επιστημονικές θέματα και
μέθοδο. Αληθινή μαθητής ικανός εξηγήσεις. προβλήματα.
γνώση είναι ό, τι να ζει με
έχει σχέση με τη επιτυχία στη ζωή
ζωή και βοηθάει του.
να λύνει κάποιος
τα προβλήματα.

φιλοσοφία Γνώση Ρόλος Έμφαση Έμφαση

εκπαιδευτι στη στο ΑΠΣ
κού μάθηση
ΥΠΑΡΞΙΣΜΟΣ Βασίζεται Να Γνώση και Εικαστικά και
στην καλλιεργήσει αρχές της φιλοσοφικά
προσωπική προσωπική ανθρώπινης μαθήματα,
επιλογή. επιλογή και κατάστασης. επιλογές στη
Υπάρχει ταυτότητα. Κάθε μαθητής διδακτέα ύλη.
ταύτιση Βοηθά τον είναι
γνωστικού μαθητή να ξεχωριστός.
υποκειμένου γίνει
και αυθεντικό
αντικειμένου. άτομο, να
Χωρίς γίνει
γνωστικό υπεύθυνο
υποκείμενο άτομο.
δεν υπάρχει
γνώση.
 Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΉ ΘΕΩΡΊΑ ΤΟΥ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΎ ΚΑΙ ΤΟΥ ΦΟΙΤΗΤΗ

Μάριoς Κουκουνάρας Λιάγκης

Λέκτορας Διδακτικής των Θρησκευτικών

ο σύγχρονος εκπαιδευτικός
• χρειάζεται να είναι επαρκής, τώρα και στο
μέλλον, με ανεπτυγμένες δεξιότητες, ευρεία
μόρφωση και τεχνολογική εξειδίκευση, αλλά
κυρίως να είναι ευέλικτος, να μαθαίνει δια
βίου και να προσλαμβάνει κριτικά σε κάθε
πλαίσιο τις νέες ιδέες και νέους
προσανατολισμούς που εμφανίζονται στην
εκπαίδευση
 ο εκπαιδευτικός λειτουργεί
• ως ιατρός, που χρησιμοποιεί τις πιο σύγχρονες
μεθόδους, για να είναι οι άνθρωποι υγιείς
• ως ερευνητής, που ανακαλύπτει μαζί με άλλους
ανθρώπους νέους κόσμους γνώσης,
• Όχι ως επιστάτης, που προσέχει να διατηρήσει
τη γνώση αναλλοίωτη ή
• ως εκπαιδευτής, που μαθαίνει στους ανθρώπους
αποδεκτές συμπεριφορές με σκοπό την
κοινωνικοποίησή τους

Η διδασκαλία είναι τέχνη;

Στο σχολείο όμως δεν αρκεί μόνο το ταλέντο

 Οι επιστήμες της Παιδαγωγικής και της
Εκπαίδευσης
• προσθέτουν στην τέχνη της διδασκαλίας
τη μεθοδολογία και τις δεξιότητες του
αναστοχασμού και μετασχηματισμού, αυτές
δηλαδή τις γνώσεις που κάνουν τον από την
φύση δάσκαλο, επιστήμονα δάσκαλο και τον
καθιστούν κάτοχο πια εξειδικευμένης γνώσης
για τη φύση και τη διαδικασία της μάθησης
και τους ποικίλους παράγοντες που την
επηρεάζουν.

Τι σημαίνει μαθαίνω να διδάσκω ;

• Μαθαίνει να διδάσκει κανείς έχοντας ένα

θησαυρό γνώσεων/εμπειριών σχετικών με το
γνωστικό αντικείμενο και την Παιδαγωγική, που
λαμβάνει στο Πανεπιστήμιο (θεωρητική γνώση),
και ένα θησαυρό γνώσεων/εμπειριών που αποκτά
στο σχολείο μέσω της συνεχούς έρευνας και
αξιολόγησης του έργου του (πρακτική γνώση)
(Alrichter, Posch, & Somekh, 2001; Adler, 1991;
Cochran-Smith & Lytle, 1999)
 Για τους θεολόγους ιδιαίτερα
• την παιδαγωγική προσέγγιση της διδασκαλίας
των Θρησκευτικών επηρεάζει και η
θρησκευτικότητα ή πίστη στον Θεό του
υποψήφιου εκπαιδευτή καθώς και το
θρησκευτικό κεφάλαιο που αναπαράγει το
ελληνικό σχολείο και δεν αφορά μόνο το
μάθημα των Θρησκευτικών, αλλά και άλλα
μαθήματα του προγράμματος σπουδών και
σχολική ζωή γενικότερα (Θρησκευτική
Εκπαίδευση) (Karamouzis, 2015)

Προσωπική θεωρία:
Πώς μαθαίνει ο άνθρωπος;
Ποιος είναι ο ρόλος του δασκάλου;

Η προσωπική θεωρία του δασκάλου βασίζεται

στη συναισθηματική αντίληψη του
εκπαιδευτικού για το πώς μαθαίνει ο
άνθρωπος και πώς πρέπει να είναι ο
δάσκαλος και εδράζεται στις προσωπικές του
εμπειρίες κυρίως από την δική του σχολική
ζωή.
 Αναρωτηθείτε και απαντήστε τώρα τι
είναι η εκπαίδευση;
• η μετάδοση γνώσεων ή
• η ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού
ή
• η δημιουργία πλαισίου ανάπτυξης
αποτελεσματικών νοητικών
διαδικασιών

Ο φοιτητής
• γνωρίζοντας ότι η θεωρητική και πρακτική άσκηση
στο πλαίσιο των προπτυχιακών σπουδών μπορεί να
απέχει πολύ χρονικά από τη στιγμή που ο ίδιος ως
επαγγελματίας δάσκαλος θα βρεθεί στην τάξη,
προσεγγίζει περισσότερο θεωρητικά τη διδασκαλία
ενώ την ίδια ώρα οφείλει να αναπτύξει ως
μελλοντική επένδυση γνώσεις και δεξιότητες που
σχετίζονται με τη διαχείριση και επικοινωνία της
τάξης, τον προγραμματισμό και σχεδιασμό
μαθημάτων, τη διδακτική μεθοδολογία, τον
επαγγελματισμό και το θετικό σχολικό κλίμα
 Προσωπική θεωρία του φοιτητή

• Είναι πολλά τα χρόνια εμπειριών στην

εκπαίδευση, όταν πια εισέρχονται στο
Πανεπιστήμιο, και οι πεποιθήσεις τους είναι
βαθειά εδραιωμένες παρόλο που μπορεί να
έχουν δημιουργήσει διαστρεβλωμένες
εικόνες και προσδοκίες (Calderhead, 1991)
• Αυτές λειτουργούν ως φίλτρα στην
εκπαίδευση τους –άρα και στη μεντορική
εκπαίδευση-και σε συνάρτηση με τις νέες
εμπειρίες στο Πανεπιστήμιο ουσιαστικά
διαμορφώνουν την ταυτότητα του
εκπαιδευτικού.
• οι προ-πανεπιστημιακές πεποιθήσεις
φαίνεται ότι παραμένουν και τα πρώτα
χρόνια που διδάσκουν στο σχολείο ως νέοι
εκπαιδευτικοί (Calderhead, 1991;
Ματσαγγούρας, 1998; Cabaroglou & Roberts,
2000) και «διδάσκουν, όπως διδάχτηκαν
εκείνοι» (Kennedy, 1991, p. 16)

• ο πυρήνας των πεποιθήσεων αντιστέκεται σε

κάθε περίπτωση στην αλλαγή και σε κάποιες
περιπτώσεις οι νέοι εκπαιδευτικοί
διακηρύσσουν ότι έχουν αποδεχτεί τη νέα
φιλοσοφία ως προσωπική θεωρία, όμως στη
διδακτική πράξη διαπιστώνεται διάσταση
θεωρίας και πράξης με παράλληλο
εγκλωβισμό τους σε προγενέστερα σχήματα
και πεποιθήσεις (Koutselini & Persianis, 2000).
 Ας αναζητήσουμε την προσωπική
θεωρία
• 1) Ποιος είναι ο σκοπός της εκπαίδευσης, 2)
Ποιο είδος γνώσης πρέπει να αποκτούν οι
μαθητές , 3) Ποιο; είναι ο κοινωνικός σκοπός
της εκπαίδευσης και μάθησης, 4) Πώς βλέπω
και αντιμετωπίζω τον μαθητή, 5) Πώς βλέπω
και αντιμετωπίζω το αναλυτικό πρόγραμμα
σπουδών, 6) Ποιος πιστεύω ότι είναι ο ρόλος
του εκπαιδευτικού, 7) ποια είναι η καλύτερη
παιδαγωγική και 8) Ποιο είναι το
αποδοτικότερο σχολικό κλίμα

γέφυρα μεταξύ θεωρίας και πράξης

γέφυρα μεταξύ προσωπικής θεωρίας
και επιστημονικής γνώσης
Η εκπαίδευση στηρίζεται στη σχέση

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ
Μάριος Κουκουνάρας-Λιάγκης
Λέκτορας Διδακτικής των Θρησκευτικών

Μάθημα 8

Το εκπαιδευτικό έργο και

οι γενικές όψεις και
συνθήκες της
εκπαίδευσης
 Το εκπαιδευτικό έργο και οι γενικές όψεις και
συνθήκες της εκπαίδευσης

•Εκπαιδευτικό σύστημα
•Σχολικός χώρος και χρόνος
•Εκπαιδευτική πράξη
•Παιδαγωγική σχέση
•Μάθημα
•Σχολικό εγχειρίδιο

Εκπαιδευτικό έργο
επίπεδο μακρο-ανάλυσης:

Το εκπαιδευτικό έργο αποτελεί αποτέλεσμα της

λειτουργίας του εκπαιδευτικού συστήματος μέσα
στο οποίο συντελείται.

Αναλύονται οι παράγοντες που ορίζουν τους γενικούς

όρους λειτουργίας του εκπαιδευτικού θεσμού στο
πλαίσιο μιας κοινωνίας.

Δηλαδή η πολιτική φιλοσοφία, η κοινωνική δομή, η

οικονομική οργάνωση, οι ιστορικές, πολιτισμικές,
τεχνολογικές συνιστώσες συγκρότησης της
κοινωνικής πραγματικότητας
Θυμάμαι ό,τι έχουμε πει για τη νεωτερικότητα
και πως το εκπαιδευτικό σύστημα αποτελεί
απόρροια ιστορικών, κοινωνικών, πολιτικών και
οικονομικών συνθηκών
Εκπαιδευτικό έργο
Σε σχέση με το εκπαιδευτικό σύστημα και τις
μεταβλητές του
 δομή εκπαιδευτικού συστήματος
 τύποι επιλογής και αξιολόγησης των
μαθητών
 αναλυτικά προγράµµατα και προγράμματα
σπουδών
 παιδαγωγικές μέθοδοι και τεχνικές
 υλικές εγκαταστάσεις
 επιλογή και κατάρτιση εκπαιδευτικού
προσωπικού,
 προϋπολογισμός της εκπαίδευσης

Εκπαιδευτικό έργο
Στο πλαίσιο της σχολικής μονάδας:
Οι τοπικές μεταβλητές της εκπαιδευτικής κατάστασης:
 τα χαρακτηριστικά της κοινότητας εντός της οποίας
εγγράφεται ο σχολικός θεσµός
 η αρχιτεκτονική του σχολείου και η διπλή
προσαρμογή της στο περιβάλλον και στην
παιδαγωγική,
 ο ρόλος και η σημασία του παιδαγωγού-σχεδιαστή·
 το εκπαιδευτικό προσωπικό ως καθοριστική
συνιστώσα του κλίµατος µέσα στο οποίο θα
συγκροτηθούν οι σχέσεις δασκάλων-µαθητών,
εκπαιδευτικών και γονέων, διεύθυνσης σχολικής
µονάδας και συλλόγου εκπαιδευτικών.
Εκπαιδευτικό έργο
Σε επίπεδο µικρο-ανάλυσης:

 το εκπαιδευτικό έργο ως αποτέλεσμα

μιας συντονισμένης δραστηριότητας
ενός συγκεκριμένου εκπαιδευτικού στο
πλαίσιο της συγκεκριμένης
εκπαιδευτικής πράξης.

 η σημασία του σχολικού χώρου. Δηλαδή

η συγκρότηση του χωρο-χρόνου της
σχολικής τάξης και οι συνιστώσες της:
το γνωστικό αντικείμενο, ο
εκπαιδευτικός και η οµάδα µαθητών.
 η σκηνοθεσία της εκπαιδευτικής
πράξης: το επίσηµο και το λανθάνον
αναλυτικό πρόγραμμα· οι κώδικες
επικοινωνίας και τα δίκτυα επαφών και
ανταλλαγών ως συνιστώσες του
µαθήµατος.

 η σηµασία της προσωπικότητας του

εκπαιδευτικού για την πραγµάτωση της
εκπαιδευτικής πράξης .

τα βιώµατα,
η κοινωνική προέλευση,
η παιδαγωγική εµπειρία,
η βασική µόρφωση,
η επιµόρφωση,
η αυτοµόρφωση,
οι θεωρητικές και πρακτικές επιλογές του,
οι σχέσεις του εκπαιδευτικού
µε τους συναδέλφους, τους γονείς
των µαθητών.
  η σηµασία της οµάδας-τάξης στην
εκπαιδευτική πρακτική:
 η δυναµική της οµάδας-τάξης και των
προσώπων που την απαρτίζουν
(διαφορετικότητα)·
 η σηµασία των "ρόλων" και των φαντασιακών
σχέσεων στην συνοχή της οµάδας-τάξης·
 η προσέγγιση της οµάδας-τάξης υπό το πρίσµα
της ψυχολογίας των οµάδων.
 Η ποικιλία των δυναμικών που αναπτύσσονται
και η αξιολόγησή τους.

 Υπάρχουσα Κατάσταση-Πρόβλημα:
Εκπαιδευτικός εκφράζει προβληματισμό για
τη δυσκολία που αντιμετωπίζει στη
διδασκαλία του μαθήματος στους μαθητές της
Γ΄ Λυκείου. Παρατηρεί ότι ενώ τα θέματα του
μαθήματος παρουσιάζουν ενδιαφέρον και
σχετίζονται με τη ζωή των μαθητών, αυτοί
αδιαφορούν και δυσανασχετούν, κυρίως, όταν
η συζήτηση έρχεται στη Ηθική της
Χριστιανικής Εκκλησίας. Ο ίδιος είναι πάντα
καλά προετοιμασμένος και ζητά απλά τη
συμμετοχή των μαθητών σε συζήτηση πάνω
σε ένα θέμα του βιβλίου. Δυστυχώς δε
συμμετέχουν και, πολλές φορές, επιδεικνύουν
την αδιαφορία τους (διαβάζουν άλλα
μαθήματα, κινητό κ.ά
 Άσκηση
 Εκπαιδευτικοί εκφράζουν προβληματισμό για
τις δυνατότητες των μαθητών να κατανοούν
το βιβλικό κείμενο και να συζητούν για τα
προβλήματα που θέτει. Οι μαθητές είναι
αδρανείς, αδιάφοροι και θεωρούν ότι το
μάθημα των Θρησκευτικών είναι δύσκολο,
΄ταν χρησιμοποιεί κείμενα, αλλά και περιττό.
Οι εκπαιδευτικοί αναζητούν παιδαγωγικά
κριτήρια και προϋποθέσεις, ώστε να
βοηθήσουν τους μαθητές να περάσουν στον
έλεγχο της μαθησιακής τους δραστηριότητας
και στην απόδοση νοήματος στο μάθημα.

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ
Μάριος Κουκουνάρας-Λιάγκης
Λέκτορας Διδακτικής των Θρησκευτικών

Μάθημα 9α

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΜΑΘΗΣΗΣ

Τι είναι μάθηση;
η διαδικασία κατά την οποία ο νέος
αποκτά –με δική του δραστηριότητα-
γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες,
γενικά εμπειρίες, για να βελτιώσει τη
συμπεριφορά του, να αναπτύξει την
προσωπικότητά του και να
αντιμετωπίσει με αυτοτέλεια τις
απαιτήσεις του περιβάλλοντος του
(Ξωχέλλης)

Σε ποια περίπτωση περιγράφεται

μία διαδικασία μάθησης

Α) Ο δάσκαλος κάνει μάθημα

Β) Ο μαθητής παρακολουθεί τον δάσκαλο
Γ) Ο μαθητής διαβάζει το μάθημα
Δ) Ο δάσκαλος μεταδίδει τις γνώσεις του
 Έννοια και είδη μάθησης
Μάθηση είναι η διαδικασία που υποβοηθά
τους οργανισμούς να τροποποιήσουν τη
συμπεριφορά τους μέσα σε σχετικά
σύντομο χρονικό διάστημα και με μόνιμο
τρόπο, ώστε η ίδια τροποποίηση να μη
χρειαστεί να συμβεί ξανά και ξανά σε κάθε
νέα ανάλογη περίπτωση (Gagne)
-παρατηρείται η μάθηση;
-τι παρατηρείται;
-πώς παρατηρείται;

Είδη μάθησης
Κατώτερη –ανώτερη
• Πρώτο • Τέταρτο
επίπεδο επίπεδο
Πραξιακό
Πληροφορια-
Μέσω
κό
ερμηνείας,
Μέσω αξιολόγησης,
αισθήσεων αναδιοργάνωσ
και μνήμης ης, εφαρμογής
των γνώσεων
Οργανωτικό
Αναλυτικό
Μέσω
σύγκρισης, Μέσω
κατηγοριοποίη- ανάλυσης και
σης κάνει επαγωγικών
συσχετίσεις και διεργασιών
εννοιολογεί
• Δεύτερο • Τρίτο
επίπεδο επίπεδο
 Είδη μάθησης
 α) Εκείνα που • Mάθηση
αναφέρονται στη
μάθηση πληροφοριών πληροφοριών,
που είναι αναγκαίες για • Mάθηση νοητικών
την επεξεργασία τους και δεξιοτήτων,
την αξιοποίησή τους
στην αντιμετώπιση •Mάθηση γνωστικής
ποικίλων προβλημάτων στρατηγικής,
της καθημερινής ζωής, •Mάθηση στάσεων,
 β) Εκείνα που αφορούν
τα συναισθήματα, τα
•Mάθηση κινητικών
βιώματα, τις στάσεις, τις δεξιοτήτων(Gagne)
αξίες και τις πεποιθήσεις
του ατόμου και
 γ) Εκείνα που
αναφέρονται στις
κινήσεις και τις
κινητικές, γενικά
δεξιότητες (Bloom)

Είδη μάθησης
 Δηλωτική (declarative) (αντιστοιχεί στο
τι γνωρίζω και μπορεί να εκφράζεται
είτε προφορικά είτε γραπτά)
 Διαδικαστική γνώση (procedural)
(περιλαμβάνει τη γνώση του τρόπου με
βάση τον οποίο εφαρμόζουμε όσα
μαθαίνουμε)
 Γνώση των όρων (conditional) (υπό τους
οποίους μπορεί να αξιοποιηθεί η
δηλωτική ή η διαδικαστική γνώση)
 Ποιο είδος μάθησης αξιολογείται;
1) Να αναφέρετε τα αίτια της εικονομαχίας
2) Με βάση τις γνώσεις σας για την εικονομαχία να
εξηγήσετε τους πολιτικούς λόγους που την
προκάλεσαν
3) Ζεις το 787 μ.Χ. και βρίσκεσαι μέσα στον Ναό της
Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινούπολης γιατί
πραγματοποιείται Σύνοδος της Εκκλησίας. Εξήγησε
τους λόγους που προκάλεσαν τη Σύνοδο, γιατί
βρίσκεσαι εκεί και ποια είναι η δική σου θέση.
4) Κύκλωσε τη σωστή απάντηση:
Ποιο από τα παρακάτω αποτελεί αίτιο της Εικονομαχίας
α) Επιρροές από το Ισλάμ και τον Ιουδαϊσμό
β) Η χρήση του ξύλου στη δημιουργία εικόνων
γ) Η οικονομική ανάπτυξη του Βυζαντίου

Διδασκαλία και δάσκαλος

Για να επιτευχθεί η μάθηση απαιτούνται
προγραμματισμένες σκόπιμες ενέργειες άσκησης ή
άλλων μορφών εμπειρίας με σκοπό την κατάκτηση
της γνώσης από τον νέο και την απόκτηση
ποικίλων δεξιοτήτων που θα τον καταστήσουν
ικανό να μαθαίνει διαρκώς να ανταποκριθεί με
επιτυχία στις ανάγκες της ζωής και να
ολοκληρωθεί ως προσωπικότητα=διδασκαλία
Απαιτείται κάποιος να σχεδιάζει τις ενέργειες
αυτές =δάσκαλος/εκπαιδευτικός
Ο οποίος τις πραγματοποιεί με συνεργάτη
τον μαθητή
 Οι κυριότερες θεωρίες
 Συμπεριφορισμός (Behaviorism)
 Γνωστικές θεωρίες (Cognitivism)
 Κοινωνικογνωστικές θεωρίες (Social
Learning Theory)
 Κονστρουκτιβισμος (Constructivism)
 Θεωρία πολλαπλής νοημοσύνης
(Multiple Intelligences)
 Θεωρίες φυσιολογίας του εγκεφάλου
(Brain-Based Learning)

Όλες οι θεωρίες επιχειρούν να

απαντήσουν στα εξής:
 Ποιες διαδικασίες επηρεάζουν τη
μάθηση;
 Ποιος είναι ο ρόλος της μνήμης;
 Ποιος είναι ο ρόλος των κινήτρων;
 Πώς συντελείται η μεταβίβαση;
 Ποιες διαδικασίες υπεισέρχονται στην
αυτορρύθμιση;
 Ποιες είναι οι προεκτάσεις για τη
διδασκαλία;
Διαφωνίες σε πολλά ζητήματα, κυρίως μεταξύ συμπεριφοριστικών και
γνωστικών θεωριών
 Συμπεριφορισμός
 Η μάθηση είναι μία αλλαγή στο ρυθμό, τη συχνότητα
εκδήλωσης ή τη μορφή μίας συμπεριφοράς ή αντίδρασης, η
οποία εξαρτάται κυρίως από περιβαλλοντικούς παράγοντες.
 Η μάθηση επιτυγχάνεται μέσω εξωτερικής έκφρασης νέων
συμπεριφορών, οι οποίες προκύπτουν από το σχηματισμό
συνδέσεων μεταξύ ερεθισμάτων και αντιδράσεων.
 Επικεντρώνεται στην παρατηρούμενη συμπεριφορά
 Οι ερμηνείες για τη μάθηση δεν είναι αναγκαίο να
περιλαμβάνουν εσωτερικά συμβάντα (π.χ. σκέψεις,
πεποιθήσεις, συναισθήματα) όχι γιατί δεν υπάρχουν αυτές οι
διαδικασίες (γιατί πράγματι υπάρχουν), αλλά γιατί τα αίτια της
μάθησης είναι παρατηρήσιμα περιβαλλοντικά συμβάντα

Συμπεριφορισμός στη σχολική τάξη

 Ο εκπαιδευτικός
διαμορφώνει το
περιβάλλον ώστε οι
μαθητές να μπορούν να
αντιδρούν κατάλληλα
στα ερεθίσματα
 Η ευθύνη για τη μάθηση
του μαθητή ανήκει στον
εκπαιδευτικό
 Δομημένη διδασκαλία
τύπου διάλεξης
 Αμοιβή και τιμωρία
 Κριτική στον συμπεριφορισμό
 Δεν λαμβάνει υπόψη του τις εσωτερικές
διεργασίες στη μάθηση
 Δασκαλοκεντρική διδασκαλία και παθητικός
όχι ενεργητικός μαθητής
 Δεν λαμβάνει υπόψη τις ατομικές διαφορές
 Η γνώση είναι δεδομένη και απόλυτη
 Προγραμματισμένη διδασκαλία ανεξάρτητη
από τον εκπαιδευτικό=Αναλυτικά
Προγράμματα

Γνωστικές θεωρίες
 Η μάθηση είναι εσωτερικό νοητικό φαινόμενο το οποίο συνάγεται
από αυτά που λένε και κάνουν οι άνθρωποι.
 Δίνουν έμφαση στην απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων, το
σχηματισμό νοητικών δομών και την επεξεργασία πληροφοριών
και πεποιθήσεων.

 Οι νοητικές διαδικασίες (δόμηση, απόκτηση, οργάνωση,

κωδικοποίηση, επανάληψη, αποθήκευση και ανάσυρσή τους από
τη μνήμη ή και η λήθη) είναι σημαντικές, αλλά διαφωνούν οι
επιστήμονες για το ποιες είναι οι πιο σημαντικές.

 Οι ερμηνείες για τη μάθηση περιλαμβάνει τη μελέτη νοητικών

διεργασιών που διευκολύνουν τη σύνδεση των συμβόλων που
προσφέρονται κατά τη διαδικασία.
 Γνωστικές θεωρίες και σχολική τάξη
 Η γνώση πρέπει να έχει νόημα για
τους μαθητές
 Πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι
αντιλήψεις των μαθητών για τον
εαυτό τους και το περιβάλλον τους
 Μάθηση με ανακάλυψη και
διερευνητικά σχέδια εργασίας

 Δυνατότητα ελέγχου υποθέσεων

 Ενθάρρυνση για περιέργεια

 Μειούμενη καθοδήγηση
 Ο εκπαιδευτικός ελέγχει πώς
επηρεάζει η διδασκαλία τη σκέψη
των μαθητών στη διάρκεια της
μάθησης

Κριτική στις γνωστικές θεωρίες

 Όπως στον Συμπεριφορισμό, η γνώση

θεωρείται δεδομένη και απόλυτη
 Δεν λαμβάνονται υπόψη οι ατομικές
διαφορές
 Μικρή έμφαση στον συναισθηματικό
κόσμο
Κοινωνικογνωστικές θεωρίες
 Αναπτύχθηκαν από τις Γνωστικές θεωρίες
 A. Bandura (1973)
 Μάθηση μέσω παρατήρησης και
αισθησιοκινητικών εμπειριών
 Η μίμηση είναι η πιο ειλικρινής μορφή
κολακείας
 Η βάση για την καταδίκη των βίαιων
παιδικών τηλεοπτικών εκπομπών
◦ Πείραμα με την κούκλα

Κοινωνικογνωστικές θεωρίες στη σχολική

τάξη
 Συνεργατική
μάθηση και
ομαδικές εργασίες
 Το παράδειγμα του
δασκάλου και
προσδοκίες
 Παρατήρηση
ειδικών εν ώρα
εργασίας
 Κριτική στις κοινωνικογνωστικές
θεωρίες
 Δεν λαμβάνουν υπόψη τις ατομικές
διαφορές, το πλαίσιο και την εμπειρία
 Θεωρούν ότι οι μαθητές μαθαίνουν
παθητικά αισθητηριακών ερεθισμάτων
και όχι ενεργητικά
 Δεν λαμβάνονται τόσο πολύ υπόψη τα
αισθήματα και τα κίνητρα αυτού που
μαθαίνει

Κονστρουκτιβισμός
 Αναπτύχθηκε ως αντίδραση στις Γνωστικές
Θεωρίες και θεμελιώθηκε γύρω από τη μεταγνώση
 Η γνώση οικοδομείται ενεργητικά
 Η μάθηση είναι
◦ Αναζήτηση νοήματος
◦ Λαμβάνει χώρα σε συγκεκριμένο πλαίσιο
◦ Είναι κοινωνική διεργασία
◦ Διαλογική και επαναλαμβανόμενη
◦ Ευθύνη αυτού που μαθαίνει
 Lev Vygotsky
◦ Κοινωνική μάθηση
 Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης
Κονστρουκτιβισμός στην τάξη

 Πειράματα

 Προσωπικοί
στόχοι

 Ομαδοσυνεργατι
κή μάθηση

Κριτική στον Κονστρουκτιβισμό

 Υποθέτει ότι η γνώση δεν είναι ούτε
δεδομένη ούτε απόλυτη

 Πολλοί τον θεωρούν «κατώτερο» από

τις άλλες θεωρίες διδασκαλίας

 Δεν συμφωνεί πάντα με τον χωρισμό

των μαθητών σε τάξεις, τμήματα κλπ.
 3η Δραστηριότητα
 Αφού μελετήσετε την εισαγωγή και τις θεωρίες μάθησης δείτε τα
παρακάτω βίντεο και διακρίνετε πώς επιτυγχάνεται η μάθηση σε κάθε
περίπτωση, ποιες είναι οι βασικές διαφορές μεταξύ τους και σε ποια
περίπτωση κατά τη γνώμη σας η γνώση έχει βιωσιμότητα στο μέλλον.
 Μπορείτε να βάλετε από τις ρυθμίσεις (κάτω αριστερά) υπότιτλους. Δείτε
το πρώτα με αγγλικούς υπότιτλους και στη συνέχεια με ελληνικούς (είναι
αυτόματη η μετάφραση).
 Αν δεν γνωρίζετε καθόλου αγγλικά παρακολουθήστε τη διαδικασία
 Η απάντησή σας παρακαλώ να είναι μέχρι 1200 λέξεις και να την στείλετε
σε αρχείο word το οποίο να ονομάζεται με το όνομα, επώνυμο και αμ.
 Η αποστολή θα γίνει στο makoulia@theol.uoa.gr
μέχρι 11/1/2015 12:00 το μεσημέρι

ΜΠΙΧΕΒΙΟΡΙΣΜΟΣ
http://www.youtube.com/watch?v=sRc9Noz80ko
ΓΝΩΣΙΑΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ
http://www.youtube.com/watch?v=ibBPqfnhFhU
ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ
http://www.youtube.com/watch?v=yoTdojKImb4

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΜΟΣ

Μάθημα 9
 «Μπορείς να δεις
«Για κάθε σωστή
τηλεόραση αρκεί να
απάντηση κερδίζετε ένα
τελειώσεις το διάβασμά
αυτοκόλλητο»
σου για αύριο»

«Οι μαθητές που θα είναι

«Όποιος μαθητής
διαβασμένοι κάθε μέρα
έρχεται αργοπορημένος
αυτή την εβδομάδα δεν
στην τάξη παίρνει
θα γράψουν τεστ την
απουσία»
Παρασκευή»

Μάθηση:είναι μία διαρκής αλλαγή στη συμπεριφορά, ή στην

ικανότητα για ορισμένη συμπεριφορά, η οποία είναι αποτέλεσμα
άσκησης ή άλλων μορφών εμπειρίας
------------------------------------------------------------------------------------
Σύμφωνα με τον συμπεριφορισμό:
• Η μάθηση επιτυγχάνεται μέσα από
αντιδράσεις σε ερεθίσματα (Ε Α)
• Η μάθηση είναι ο μηχανισμός της
εξάρτησης

Συντελεστική
Κλασική (Thorndike) ή
εξάρτηση λειτουργική
( Pavlov- εξάρτηση
Watson) (Skinner)
 Ivan Pavlov (1849-1936)
• Ivan Petrovitch Pavlov γεννήθηκε το 1849 στη
κεντρική Ρωσία

• Ο μεγαλύτερος γιος ιερέα με 11 παιδιά

• Σπούδασε φυσιολογία των ζώων στο

Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης, επειδή
επηρεάστηκε από τις ιδέες του Δαρβίνου
Νέος
αναζητούσε να
• Μετά το 1875 άρχισε σπουδές Ιατρικής γραφτεί σε
σεμινάριο
• Το 1890 διορίστηκε καθηγητής φαρμακολογίας Θεολογίας
στη Στρατιωτική Ακαδημία της Αγίας
Πετρούπολης

Ivan Pavlov (1849-1936)

• Η επιστημονική του δραστηριότητα
αφορά τρεις περιοχές: 1) Τα νεύρα της
καρδιάς 2) Η λειτουργία των αδένων
της πέψης και 3) τα αντανακλαστικά

• Πήρε το 1904 βραβείο Nobel στην

Ιατρική για τους αδένες της πέψης

• Σήμερα αναγνωρίζεται για τις εργασίες

του στα ρυθμιζόμενα αντανακλαστικά
Κλασική υποκατάσταση

Θα μάθει ο σκύλος να συνδέει ένα

βιολογικό χαρακτηριστικό με ένα
ανεξάρτητο χαρακτηριστικό;

Περιστρεφόμενος
Κύλινδρος

Συσκευή για τη μέτρηση της εξαρτημένης αντίδρασης

Σε αυτή τη βελτιωμένη εκδοχή της αυθεντικής συσκευής του Pavlov
μετριέται η ποσότητα σιέλου που τοποθετείται στο στόμα του σκύλου και
στη συνέχεια καταγράφεται σε ένα περιστρεφόμενο κύλινδρο από χαρτί.
Κλασική εξάρτηση. Πριν συντελεστεί η κλασική εξάρτηση, τροφή στο στόμα ενός
σκύλου προκαλεί έκκριση σιέλου, αλλά ένας ήχος - ένα ουδέτερο, δηλαδή,
ερέθισμα - δεν προκαλεί έκκριση σιέλου. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας της
εξάρτησης, ο ήχος συνδυάζεται επανειλημμένα με τη τροφή. Αφού έχει συντελεστεί
η κλασική εξάρτηση ο ήχος από μόνος του λειτουργεί ως ένα εξαρτημένο
ερέθισμα προκαλώντας έκκριση σιέλου.

Ο John Watson εφάρμοσε τη θεωρία του Pavlov της κλασικής εξάρτησης

σε πειράματα μ’ ένα νήπιο, τον μικρό Albert. Ο Watson που
απεικονίζεται εδώ με μια μάσκα μπόρεσε να προκαλέσει εξαρτημένες
αντιδράσεις στο νήπιο σε πολλά αντικείμενα.
 Βασικές αρχές της κλασικής εξάρτησης

•Απόκτηση εξάρτησης (χρονική ακολουθία)

•Απόσβεση/εξάλειψη (μείωση της εξαρτημένης αντίδρασης)
•Αυθόρμητη ανάκτηση
•Γενίκευση ( η εξαρτημένη αντίδραση εκδηλώνεται σε
ερεθίσματα παρόμοια με το Εξαρτημένο ερέθισμα)
•Διάκριση (αντίδραση μόνο σε συγκεκριμένο Εξ.Ερέθισμα)

Προβλήματα της κλασικής εξάρτησης

Ορισμένα ερεθίσματα είναι πιο πιθανό να συνδεθούν μεταξύ
τους απ’ ότι άλλα (φοβία σε ποντίκια όταν δυνατό φως
συνδεθεί με ηλεκτροσόκ, αλλά όχι αν το δυνατό φως
συνδεθεί με νερό που προκαλεί εμετό)- βιολογική
προδιαθεσιμότητα για εξάρτηση.

Επιπτώσεις – Εφαρμογές

• Κλασική εξάρτηση σε ζώα

• Κλασική εξάρτηση σε ανθρώπους
• Κλασική εξάρτηση στην εκπαίδευση
• Χρήση της κλασικής εξάρτησης στην κλινική
ψυχολογία (θεραπεία της συμπεριφοράς)
 Συντελεστική εξάρτηση

• Εdward L. Thorndike
• Μάθηση μέσω δοκιμής και λάθους
• Nόμος του αποτελέσματος
• Συντελεστική εξάρτηση – διότι οι αντιδράσεις
ενισχύονται όταν συντελούν στην παραγωγή
κάποιας αμοιβής

Edward L. Thorndike (αριστερά, 1874-1949) και B. F. Skinner (δεξιά, 1904-

1990). Είναι οι πιο σημαντικοί Αμερικανοί ψυχολόγοι που μελέτησαν πώς οι
συνέπειες της συμπεριφοράς επηρεάζουν την μάθηση.
 Edward Lee Thorndike (1874-1949)
• Ένας από τους πιο σημαντικούς
μελετητές στη μελέτη της
συμπεριφοράς των ζώων, την
παιδαγωγική ψυχολογία και του
συμπεριφορισμού

• Εισήγαγε τον «νόμο του

αποτελέσματος» (law of effect) το
1898, πολύ πριν ο Pavlov εισαγάγει
τον νόμο της ενίσχυσης

• Οι δύο ερευνητές αγνοούσαν για

πολλά χρόνια ο ένας την δουλειά του
άλλου

Edward Lee Thorndike (1874-1949)

• Ο Thorndike σπούδασε ψυχολογία στο

Wesleyan University του Connecticut

• Απέκτησε μεταπτυχιακό από το Harvard

• Ολοκλήρωσε την διδακτορική διατριβή

του με επόπτη τον James Cattell το 1899
στο Columbia University.

• Ασχολήθηκε με την παιδαγωγική

ψυχολογία
 Edward Lee Thorndike (1874-1949)

• Βασικά πεδία έρευνας: 1) η βελτίωση της διδασκαλίας

και 2) η μέτρηση των αποτελεσμάτων της
διδασκαλίας και της μάθησης

• Είχε πλούσιο συγγραφικό έργο: 1) Educational

Psychology (1903), 2) The Theory of Mental and
Social Measurement (1904) και 3) Educational
Psychology (1913)

• Επέδρασε σημαντικά στην εκπαιδευτική ψυχολογία

με το Thorndike Arithmetic's καθώς και το Teachers
Word Book (1921) που είχαν τεράστια επίδραση

• Ίδρυσε το περιοδικό Journal of Educational

Psychology το 1910

Ο νόμος του αποτελέσματος

Η σύνδεση μεταξύ ορισμένης αντίδρασης και

του ερεθίσματος που την προκάλεσε γίνεται
ισχυρότερη, όταν η αντίδραση συνοδεύεται
από ευχάριστο αποτέλεσμα.
Το αντίθετο συμβαίνει, όταν η αντίδραση
συνοδεύεται από δυσάρεστη κατάσταση.

Αργότερα ο Thorndike τροποποίησε την

αρχική διατύπωση του νόμου του
αποτελέσματος, γιατί διαπίστωσε ότι η
τιμωρία ή άλλη δυσάρεστη κατάσταση δεν
εξασθενεί υποχρεωτικά τις συνδέσεις μεταξύ
ερεθίσματος και αντίδρασης
Τα πειράματα του Thorndike
Στα πειράματα του Thorndike γάτες τοποθετούνταν σ’ ένα κουτί και
μάθαιναν σταδιακά να ανοίγουν την πόρτα και να φτάνουν την τροφή
πατώντας το πετάλι.

Μετά από συνεχείς δοκιμές οι γάτες μάθαιναν να ανοίγουν την πόρτα του
κουτιού και να βγαίνουν έξω. Το σχήμα αυτό δείχνει το χρόνο που χρειάστηκε
μια από τις γάτες του Thorndike για να βγει έξω από το κουτί.
Παραδείγματα του λειτουργικού κουτιού του Skinner
Αριστερά: Όταν το ποντίκι πιέζει τον μοχλό ενισχύεται με μπαλίτσες από
τροφή. Δεξιά: Το περιστέρι πρέπει να χτυπήσει με το ράμφος του την τρύπα
για να ενισχυθεί με τροφή.

Η συσκευή αυτή παρέχει

μια συνεχή καταγραφή
των αντιδράσεων του
οργανισμού σ’ ένα
λειτουργικό κουτί. Κάθε
φορά που πιέζεται ο
μοχλός κινείται η γραφίδα
και κάθε φορά που δίνεται
μια ενίσχυση
καταγράφεται με μια
κουκίδα.
 Λειτουργική εξάρτηση

• Ο οργανισμός μαθαίνει μία νέα αντίδραση

λειτουργώντας στο περιβάλλον του
• Λειτουργικό κουτί
• Μηχανισμός καταγραφής των αντιδράσεων

Διάκριση Ερεθισμάτων
Σ’ αυτό το πείραμα ένα ποντίκι ενισχυόνταν μόνο όταν πηδούσε μέσα από
την πόρτα που ήταν διαφορετική από τις άλλες δυο. Το ποντίκι έμαθε να το
κάνει αυτό αρκετά καλά. Σ’ αυτό το πείραμα ελέγχεται η ικανότητα του
ποντικιού να διακρίνει τις κάθετες από τις οριζόντιες γραμμές.
Αρχές λειτουργικής μάθησης

• Θετική και αρνητική ενίσχυση- αυξάνει ή

μειώνει την πιθανότητα επανάληψης μιας
συμπεριφοράς.
• Διάκριση/γενίκευση συμπεριφοράς
• Διαμόρφωση συμπεριφοράς
• Τιμωρία
• Κοινωνικοί ενισχυτές
• Χρόνος και ενίσχυση – σχέδια ενίσχυσης
(συνεχές και διακοπτόμενο, αμετάβλητο και
μεταβλητό)

Η μάθηση μέσω της Διαμόρφωσης της

Συμπεριφοράς
Η διαμόρφωση της συμπεριφοράς μπορεί να
χρησιμοποιηθεί για την μάθηση με
υπολογιστές. Οι σωστές διαδικασίες
παρουσιάζονται κατ’ αρχάς στην οθόνη και στη
συνέχεια «ευτυχισμένα πρόσωπα»
εμφανίζονται για να αμείβουν τον μαθητή όσο
πλησιάζει στη σωστή ακολουθία των εντολών.
Σ’ αυτή την εικόνα ο υπολογιστής λέει «τα
κατάφερες!».
Δύο Είδη Τιμωρίας
Στο ένα είδος τιμωρίας μια συμπεριφορά ακολουθείται από ένα αρνητικό ή
δυσάρεστο ερέθισμα. Στο δεύτερο είδος τιμωρίας ένα ευχάριστο ερέθισμα
απομακρύνεται μετά την εκδήλωση της συμπεριφοράς. Σε άλλες
περιπτώσεις η τιμωρία μειώνει τις πιθανότητες ότι η συμπεριφορά θα
εκδηλωθεί στο μέλλον.

Εφαρμογές

• Απευαισθητοποίηση
• Τεχνική της αποστροφής
• Προγράμματα αμοιβών
• Προγραμματισμένη μάθηση
• Πώς μαθαίνουμε να μαθαίνουμε
Προγραμματισμός της μάθησης
• Ανάλυση ύλης στα συστατικά της στοιχεία
• Σταδιακή παρουσίαση του υλικού σε
προσχεδιασμένη σειρά
• Ενίσχυση των σωστών απαντήσεων –
αποφυγή του λάθους

Επιδράσεις του συμπεριφορισμού στην εκπαίδευση

• Συγκεκριμένη – σαφής διδασκαλία

• Έμφαση στην εξάσκηση – λύση ασκήσεων (δοκιμή
– λάθος)
• Μάθηση εκλαμβάνεται ως αθροιστική
• Διδασκαλία ως ενίσχυση της συμπεριφοράς
• Αξιολόγηση με βάση την ίδια την πληροφορία που
δίνεται στο μάθημα (όχι στην παραγωγική,
δημιουργική σκέψη)
• Ατομική όχι συνεργατική μάθηση
• Ιδέα ότι η γνώση είναι σαφής και αναμφισβήτητη,
ότι υπάρχουν πάντα σωστές απαντήσεις αν
ακολουθηθούν οι σωστές διαδικασίες
Κριτική του συμπεριφορισμού

• Αγνοεί βιολογικές προδιαθέσεις για μάθηση

• Αντιμετωπίζει τα συμπτώματα όχι τα αίτια
• Θέτει προβλήματα δημοκρατικών διαδικασιών –
ποιος ελέγχει τους «θεραπευτές»
• Τα προβλήματα των εξωτερικών κινήτρων – αγνοεί
τα εσωτερικά κίνητρα (επιθυμία για μάθηση).

Θεωρητικά προβλήματα του συμπεριφορισμού

• Μάθηση δίχως ενίσχυση (Tollman & Honzik, 1930,

Harlow, 1950)
• Μάθηση δίχως αντίδραση
• O ρόλος των αναπαραστάσεων
• Βιολογική προδιαθεσιμότητα για μάθηση (πρότυπα
εδραιωμένης δραστηριότητας και αποτύπωση)
• O ρόλος του πλαισίου στη μάθηση
Πρότυπα Εδραιωμένης Δραστηριότητας

Η συμπεριφορά της γκρίζας χήνας να ξεθάβει αυγά. Αυτή η

συμπεριφορά είναι ένα παράδειγμα προτύπου εδραιωμένης
δραστηριότητας.

Αποτύπωση
Ο Konrad Lorenz που
απεικονίζεται εδώ με ένα
κοπάδι από χηνάκια
ανακάλυψε ότι κατά τη
διάρκεια της κρίσιμης
περιόδου της αποτύπωσης
τα πουλάκια θα
ακολουθούσαν κάθε μεγάλο
αντικείμενο,
συμπεριλαμβανομένου του
ιδίου του Lorenz. Επιπλέον
κατέληξε στο συμπέρασμα
ότι αν τα πουλιά δεν ήταν
εκτεθειμένα σε ένα μεγάλο
κινούμενο αντικείμενο κατά
τη διάρκεια της κρίσιμης
περιόδου τότε δεν θα
μάθαιναν να ακολουθούν
κανένα αντικείμενο.
 ΘΕΩΡΙΕΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

Μάθημα 10

Στηρίζεται σε παρουσίαση της

Κουλουμπαρίτση, Α. Χ.

Η Παιδαγωγική μετά τον Έρβαρτο

αρχές του 20ου αιώνα
Στις αρχές του 20ου αιώνα η Παιδαγωγική
προσβλέπει ως επιστήμη στο κύρος των Φυσικών
Επιστημών και για αυτό εξαρτάται άμεσα από την
Ψυχολογία και ιδιαίτερα την Κλινική Ψυχολογία,
που στηρίζει τα ευρήματά της στη μεθοδολογία
έρευνας με παρατήρηση, πείραμα, καταγραφή
ανάλυση, αποτελέσματα, στο σχήμα πάντα «αίτιο-
αποτέλεσμα». Έχει δηλαδή θετικιστική κατεύθυνση.

Δύο ρεύματα βασικά επηρεάζουν την Παιδαγωγική

και συνεχίζουν να την επηρεάζουν μέχρι σήμερα:
1)Συμπεριφοριστικές θεωρίες μάθησης και
2)Η Νέα Αγωγή-κίνημα σε ΗΠΑ και Ευρώπη
Α μέρος:

Συμπεριφοριστικές Θεωρίες
 Εκπαιδευτική Πράξη-Ασκήσεις

1. Στη Θρησκευτική Εκπαίδευση ο θεολόγος εκπαιδευτικός

ρωτάει την τάξη «Πότε έγιναν οι τρεις πρώτες Οικουμενικές
Σύνοδοι». Κανείς δεν απαντάει. Εξηγήστε την αδυναμία
των μαθητών να απαντήσουν στο ερώτημα αξιοποιώντας
τη θεωρία της συνάφειας ως βάση για την εξήγησή σας.

2. Στη Θρησκευτική Εκπαίδευση διδάσκεται η «Κλήση των 12

μαθητών του Χριστού». Κάποιοι θεολόγοι εκπαιδευτικοί
ζητούν να γνωρίζουν οι μαθητές τα ονόματά τους. Πώς
μπορεί σύμφωνα με τη θεωρία της συνάφειας να εργαστεί
ένας μαθητής για να τους μάθει και τι πιστεύετε ότι θα
πρέπει να κάνει ο καθηγητής, για να τον βοηθήσει;
«Τα ονόματα των δώδεκα μαθητών του Ιησού είναι
τα εξής: Πρώτος ο Σίμων, που λέγεται Πέτρος, κι ο
αδερφός του ο Ανδρέας, ο Ιάκωβος, γιος του
Ζεβεδαίου, κι ο αδερφός του ο Ιωάννης,
ο Φίλιππος κι ο Βαρθολομαίος, ο Θωμάς κι
ο Ματθαίος ο τελώνης, ο Ιάκωβος, γιος του
Αλφαίου, και ο Λεββαίος, που
επονομάστηκε Θαδδαίος, ο Σίμων ο Κανανίτηςκι
ο Ιούδας ο Ισκαριώτης, αυτός που τον πρόδωσε».
Διδακτικό ή Εκπαιδευτικό Σενάριο

•Αφορά εκτενέστερη περίοδο, ευρύτερες

ενότητες
•Είναι πιο εκτεταμένο από το σχέδιο
μαθήματος
•Περιλαμβάνει σειρά δραστηριοτήτων των
μαθητών
•Ενσωματώνει ενίοτε λογισμικό στα διδακτικά
μέσα
Β μέρος:

Γνωστικές Θεωρίες
 πιο σύνθετες

Έννοιες ομάδας Γ
Έννοιες
ιδιαίτερες
συγκεκριμένων
θρησκειών απλούστερες
Στάδιο 4
πιο σύνθετες

Έννοιες που είναι Έννοιες ομάδας Β

κοινές σε πολλές θρησκείες
Στάδιο 3 και χρησιμοποιούνται
στη μελέτη των θρησκειών απλούστερες
Στάδιο 2 πιο σύνθετες

Στάδιο 1
έννοιες που είναι κοινές
στην εμπειρία θρησκευτικών Έννοιες ομάδας Α
και μη θρησκευτικών πιστεύω
απλούστερες

Έννοιες που εμπίπτουν στις εμπειρίες των παιδιών

Και είναι βασικές για την ανάπτυξη τν εννοιών
Θεμελιώδες στάδιο Στα στάδια 1 έως 4
Γ μέρος:

Κονστρουκτιβισμός
 Κονστρουκτιβισμός

εξωγενής η γνώση αποκτάται μέσω

κονστρουκτιβισμός της αναπαράστασης
δομών που υπάρχουν
στον εξωτερικό κόσμο,
που επιδρά καταλυτικά
ενδογενής η γνώση αναπτύσσεται σε
κονστρουκτιβισμός γενικές γραμμές
προβλέψιμα μέσω
εμπειριών, διδασκαλίας ή
κοινωνικών
αλληλεπιδράσεων
διαλεκτικός ή γνωστικός κατά τον οποίο η γνώση
κονστρουκτιβισμός προκύπτει από
αλληλεπιδράσεις μεταξύ
των ατόμων και του
περιβάλλοντος του

Φιλοσοφική ερμηνεία σχετικά με τη φύση της μάθησης

(Simpson, 2002: 347-8) και όχι προτεινόμενο
σύστημα κανόνων διδασκαλίας (Smerdon, Burkham &
Lee, 1999: 9).
ο μαθητής δημιουργεί τη δική του μάθηση
Η αλήθεια δεν είναι μία αντικειμενική, αμετάβλητη,
αδιαπραγμάτευτη και απόλυτη σχετική αξία
Δεν υπάρχει απόλυτη και αντικειμενική γνώση ή εξήγηση
του κοινωνικού κόσμου η γνώση της αλήθειας
είναι σχετική.
Αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα είναι η
υποκειμενική οικοδόμηση της γνώσης μέσα από
πολλαπλά νοήματα και σημασιοδοτήσεις, που
προσδίνει ο καθένας.
 Παιδαγωγικές παραδοχές
α) δεν υφίσταται το αλάθητο της επιστήμης∙
β) κάθε γνώση επιδέχεται ερμηνείας∙
γ) υπάρχουν πολλές και κατασκευασμένες
πραγματικότητες, ανάλογα με τον τόπο, το
χρόνο και την προοπτική και
δ) η γνώση είναι διαπραγματεύσιμη, δομείται και
διαχέεται μέσα στην ομάδα, μέσω μίας
πορείας αλληλεπιδράσεων και στοχαστικών
προσεγγίσεων.

Εκπαιδευτικές παραδοχές
α) τονίζεται τι αντιλαμβάνεται ο μαθητής ως γνώση και όχι τι
μπορεί να ανακαλέσει στη μνήμη του∙
β) σημαίνεται ποια είναι η προσωπική θεωρία του εκπαιδευτικού
για το γνωστικό αντικείμενό του και όχι τόσο ποιες είναι οι
γνώσεις του και
γ) διακρίνεται στην οικοδόμηση της γνώσης η παιδαγωγική αξία
της συνεργασίας, του διαλόγου, της δράσης, της ανακάλυψης,
της διαπραγμάτευσης και της κοινότητας (Φρυδάκη, 2009: 240-
1).
Γίνεται αντιληπτό ότι ο μαθητής,
ο κόσμος του,
οι γνώσεις και
οι εμπειρίες του είναι το κέντρο της διαδικασίας της διδασκαλίας
(Βασιλόπουλος, 2006: 66)
 Διδακτικές παραδοχές
α) τα θέματα με τα οποία ασχολούνται οι μαθητές να
έχουν πρακτική εγγύτητα με τη ζωή τους∙
β) η μάθηση να δομείται με κεντρικό άξονα πρωτεύουσες
έννοιες∙
γ) οι απόψεις των μαθητών να διαδραματίζουν σημαντικό
ρόλο στη διαδικασία∙
δ) το αναλυτικό πρόγραμμα να προσαρμόζεται στους
μαθητές και
ε) η αξιολόγηση μαθητών και εκπαιδευτικού, να
πραγματοποιείται αδιάλειπτα στη διάρκεια της
διδασκαλίας (Brooks & Brooks, 1999: 9-10).

Μετασχηματίζουσα-Νέα μάθηση Kalantzis, M

+ Cope, B.
 Θέμα: Η επίδραση των
θεωριών του J. Dewey
στις επιστήμες της
παιδαγωγικής και στην
Εκπαίδευση (σχολείο)

Καθηγητής: κ. Μάριος Κουκουνάρας

– Λιάγκης

Εργάστηκαν: Νικόλαος Κουστουράκης

Διονύσιος Γεωργογιαννόπουλος
Παντελεήμων Τομάζος
 Πρόλογος

• Αντικείμενο εργασίας:
Οι θεωρίες του Dewey και η επίδραση τους στην
εκπαίδευση.

Περιεχόμενα

• Περιληπτική αναφορά στην ζωή του J. Dewey.

• Οι παιδαγωγικές θεωρίες που ανέπτυξε ο J. Dewey και η
σύνδεση τους με την εκπαίδευση (σχολείο).
• Η σύνδεση και εφαρμογή των θεωριών του με το μάθημα
των θρησκευτικών.
• Συμπεράσματα.
 Η ζωή του J. Dewey.

• Γεννήθηκε το 1859 στο Vermont των Η.Π.Α.

• Προπτυχιακές σπουδές στο Vermont
• Mεταπτυχιακές σπουδές στο πανεπιστήμιο John
Hopkins (1884: Διδάκτορας Φιλοσοφίας).
• Δίδαξε στα πανεπιστήμια: Michigan (1884-1894),
Chicago (1894-1904) και Columbia Νέας Υόρκης (1904-
1930).
• Συγγραφικό έργο: 36 βιβλία και 815 επιστημονικά
άρθρα.
• Πέθανε το 1952 στην Νέα Υόρκη.

Οι απόψεις του J. Dewey για την παιδαγωγική

επιστήμη και την διδασκαλία στην εκπαίδευση
(σχολείο)
Πραγματισμός
Η εκπαίδευση πρέπει να είναι συνδεδεμένη άμεσα
με την καθημερινή ζωή των μαθητών και να
αξιοποιεί τις εμπειρίες τους.
 Πειραματικό σχολείο
• Μαθητοκεντρισμός σε αντιδιαστολή με το
δασκαλοκεντρικό παραδοσιακό σχολείο.
• Αυτενεργός μάθηση  ανακάλυψη των
γνώσεων από το μαθητή.

To δημοκρατικό ιδεώδες στο σχολείο

• Σύνδεση του σχολείου με την κοινωνία.
• Καλλιέργεια δημοκρατικού ιδεώδους
(ισότητα μαθητών, όχι αποκλεισμοί αλλά
αποδοχή της διαφορετικότητας).

=
 Στάδια της διδασκαλίας στο
σχολείο του Dewey
1. Προσδιορισμός του προβλήματος.
2. Διατύπωση και καθορισμός της δυσκολίας του
προβλήματος.
3. Σχηματισμός υποθέσεων και προσδιορισμός
πιθανών λύσεων του προβλήματος.
4. Εξέταση των λύσεων.
5. Έλεγχος της πιο κατάλληλης λύσης και
αξιοποίησή της σε άλλες περιπτώσεις.

Αξιοποίηση των απόψεων του J. Dewey στη

διδακτική προσέγγιση των Θρησκευτικών
Χρήσιμες αρχές της θεωρίας του
Dewey για το μάθημα των
Θρησκευτικών:
• Σύνδεση μαθήματος με εμπειρίες και
καθημερινότητα μαθητών (λ.χ.
θρησκευτικά έθιμα για τα
Χριστούγεννα).
• «Διδασκαλία δια της πράξεως» 
Ενεργός συμμετοχή των μαθητών και
αξιοποίηση των βιωμάτων τους (λ.χ.
εξερεύνηση Βυζαντινού ναού της
περιοχής τους).
 Βιωματικού χαρακτήρα
παιδαγωγικές προσεγγίσεις
1. Αξιοποίηση της μεθόδου Project
(Γκουτζαμάνης, χ.χ.; Dewey,χ.χ;
Χρυσαφίδης, 1994).
2. Θέατρο – θεατρικό παιχνίδι και
κονστρουκτιβιστικός τρόπος
διδασκαλίας (Κουκουνάρας-Λιάγκης,
2012)
3. Επισκέψεις σε χώρους λατρείας ή
ποιμαντικής προσφοράς (λ.χ.
ορφανοτροφεία).

Συμπεράσματα
• Σημαντικότητα Πειραματικού Σχολείου του
Dewey στο Σικάγο.
• Ανάγκη για ένα δημοκρατικό σχολείο
επικεντρωμένο στο μαθητή.
• Σημαντικότητα θεωρίας του Dewey στη
διδασκαλία των Θρησκευτικών (βιωματικές
παιδαγωγικές προσεγγίσεις με αξιοποίηση
της καθημερινότητας και της εμπειρίας των
μαθητών).
 Θεοδοσίου Φίλιππος
Κουζέλη Αικατερίνη
Λανάι Όλτα

• Ο J.Piaget, γεννήθηκε στην Ελβετία, το 1896

• Βιολόγος

• Αφιέρωσε πολλές ώρες παρακολουθώντας τη σκέψη

και την μελέτη των παιδιών

• Τα παιδιά δεν σκέφτονται όπως οι μεγάλοι

• Τα παιδία ΔΕΝ είναι απλώς άδεια δοχεία που

γεμίζουν με γνώση αλλά δημιουργούν ΜΟΝΑ
ΤΟΥΣ τις γνώσεις που προσλαμβάνουν
 Η γνωστική ανάπτυξη αποτελείται από τέσσερα
στάδια
 Τα στάδια οικοδομούνται το ένα πάνω στο άλλο
 Η μάθηση είναι η διαδικασία κατά την οποία το
άτομο επεξεργάζεται τα γνωστικά σχήματα, που
ήδη γνωρίζει, όταν αυτά συγκρούονται με το
περιβάλλον
• ΥΠΑΡΧΟΝ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΣΧΗΜΑ: Πίσω από κάθε βήμα
μιας δραστηριότητας ενός ατόμου υπάρχει ένα ΓΝΩΣΤΙΚΟ
ΣΧΗΜΑ

• ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ: Ένα αντικείμενο ή ένα γεγονός το

οποίο συνδέεται με μία δραστηριότητα, είτε την έχει
προκαλέσει είτε είναι αποτέλεσμα αυτής

• ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ: Τροποποιεί κάποια σχήματα ώστε να

ενσωματωθούν σε αυτά τα νέα στοιχεία

• ΑΦΟΜΟΙΩΣΗ: Προσθέτει νέα στοιχεία στα σχήματα αυτά

χωρίς να τα μεταβάλλει

• ΑΠΛΗ ΑΦΟΜΟΙΩΣΗ: Εφαρμογή ενός

ΣΧΗΜΑΤΟΣ, για την κατανόηση και αφομοίωση
σε αυτό των στοιχείων του περιβάλλοντος.
• ΑΜΟΙΒΑΙΑ ΑΦΟΜΟΙΩΣΗ: Εφαρμογή
περισσοτέρων του ενός ΣΧΗΜΑΤΩΝ, ύστερα από
συντονισμό τους και παράλληλη ένταξη σε αυτά
στοιχείων του περιβάλλοντος.
• ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΑΦΟΜΟΙΩΣΗ: Διεύρυνση του
πεδίου εφαρμογής ενός σχήματος, χωρίς αυτό να
αλλάξει δομή.
• ΜΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΑΦΟΜΟΙΩΣΗ: Απλή
επανάληψη μαθήσεων με σκοπό την σταθεροποίηση
και πλήρη ένταξή τους στο κατάλληλο ΓΝΩΣΤΙΚΟ
ΣΧΗΜΑ.
• Βιολογική ωρίμανση: Ωρίμανση των μηχανισμών
του νευρικού και ορμονικού συστήματος
• Εμπειρία: Η στενή επαφή του παιδιού με το
περιβάλλον
• Κοινωνική αλληλεπίδραση: Η ενίσχυση του
ατόμου στην πορεία των σταδίων ανάπτυξης
• Εξισορρόπηση ή Αυτορρύθμιση: Κατευθύνει την
ανάπτυξη του ατόμου προς την ισορροπία του με το
περιβάλλον και τις διαδικασίες προσαρμογής προς
μία καλύτερη ισορροπία και σταθερότερη νέα
δόμηση

• ฀Τη διατήρηση που αφορά την ικανότητα του

παιδιού να αντιλαμβάνεται ότι οι φυσικές ιδιότητες
ενός αντικειμένου, όγκος, βάρος, μάζα παραμένουν
σταθερές παρά τις αλλαγές στην εξωτερική
εμφάνιση.
• ฀Την αποκέντρωση που αφορά την ικανότητα του
παιδιού για ταυτόχρονη αντίληψη περισσότερων
από ένα χαρακτηριστικό ενός αντικειμένου.
• ฀Την αντιστρεψιμότητα που αφορά μια
εσωτερικευμένη νοητική πράξη που μπορεί να
αντιστραφεί.
Ηλικία: 0-2 ετών
• Η γνώση του κόσμου πηγάζει από τις ενέργειες του
παιδιού. Οι εμπειρίες των άλλων δεν παίζουν
κανέναν ρόλο στη γνώση αυτή
• ƒΝοημοσύνη χωρίς γλώσσα (πρακτική νοημοσύνη)

• ฀Ο κόσμος γίνεται αντιληπτός μέσω αντίληψης και

κίνησης (αισθησιοκινητικός συντονισμός πράξεων)
• ฀Τα αντικείμενα αποκτούν σταθερότητα και
διάρκεια μετά τους 8 μήνες
 Ηλικία: 2-6 ετών
• Συμβολική ή σημειωτική λειτουργία

• ฀Εγωκεντρισμός
• ฀Μεταγωγικός συλλογισμός (από το μερικό στο
μερικό)
• ฀Επικέντρωση της σκέψης
• ฀Έλλειψη αντιστρεψιμότητας

Ηλικία: 7-12 ετών

• Οι νοητικές πράξεις ακολουθούν κανόνες λογικής

• ฀
Αντιστρεψιμότητα της σκέψης, από το ΟΛΟ στα
ΜΕΡΗ και αντίστροφα

• ฀
Νοητικές ενέργειες παρουσία των αντικειμένων,
σκέψη συγκεκριμένη και επαγωγική (από το μερικό
στο γενικό)
Ηλικία: 12-15 ετών
• Αφηρημένη σκέψη
• ฀
Λεκτικά προβλήματα, συνεπαγωγές, μεταβλητές
• ฀
Προτασιακή Λογική
• ฀
Υποθετικό-παραγωγικός συλλογισμός (τυπική
αφαιρετική σκέψη)
• ฀
Αξιοποίηση αντιστρεψιμότητας: αναίρεση και
αντιστάθμιση

• Αναθεώρηση των σχολικών προγραμμάτων και των

διδακτικών βιβλίων
• Έχει θεσπιστεί ότι ο μαθητής πρέπει να καλείται να
προσεγγίσει θέματα που μπορεί, σύμφωνα με το
στάδιο της νοητικής του ανάπτυξης
• Συνεργασία διδασκόντων και διδασκομένων που
συμπράτουν με στόχο την κατάκτηση την γνώσης
• Κατανομή της ύλης και της διδασκαλίας ανάλογα με
την εκάστοτε ηλικία σύμφωνα με τα ηλικιακά
μοντέλα-φάσεις του Piage
• Ο Piaget έχει επικριθεί για τη θεωρία των σταδίων
• Η ακολουθία των σταδίων παραμένει αμετάβλητη
• Αμφισβητήθηκε το κατά πόσον όλοι μπορούν να
φτάσουν στο τελευταίο στάδιο των τυπικών
νοητικών ενεργειών και στο κατά πόσον η ανάπτυξη
είναι αυθόρμητη

• Έχει επίσης επικριθεί για το γεγονός ότι στη

δόμηση της θεωρίας του αγνόησε το ρόλο της
γλώσσας και το ρόλο των κοινωνικών παραγόντων

• Ο κεντρικός κορμός της θεωρίας του, αποτελεί τα

θεμέλια τόσο της εκπαίδευσης όσο και της
ακαδημαϊκής έρευνας σήμερα

• Σημαντικό είναι εδώ να τονίσουμε την αvαγνώριση

του Piaget από διάνοιες όπως ο Albert Einstein
 Elliott, S., Kratochwill, T., Littlefield-Cook, J., & Travers, J. (2008). Εκπαιδευτική
Ψυχολογία. (Ε. Συγκολλίτου, Α. Λεονταρή, Επιμ., Μ. Σόλμαν, & Φ. Καλύβα, Μεταφρ.)
Αθήνα: Gutenberg.

Ελληνιάδου, Έ., Κλεφτάκη, Ζ., & Μπαλκίζας, Ν. (2008). Η Συμβολή των

Παιδαγωγικών Προσεγγίσεων για την Κατανόηση του Φαινομένου της Μάθησης.
Αθήνα: Πανεπιστημιακό Κέντρο Επιμόρφωσης Αθήνας .

Μπασέτας, Κ. (2002). Ψυχολογία της Μάθησης. Αθήνα: Ατραπός.

Ράπτης, Α., & Ράπτη, Α. (2007). Μάθηση και Διδασκαλία στην Εποχή της
Πληροφορίας. Αθήνα : αυτοέκδοση.

Τζελέπη, Ε. (2010, 2 25). www.psychologynet.gr. Ανάκτηση 12 10, 2014, από

www.psychologynet.gr/article.php?item=85:
www.psychologynet.gr/article.php?item=85
 Η επίδραση των θεωριών του L. Vygotsky στις
επιστήμες της Παιδαγωγικής και στην
Εκπαίδευση (σχολείο)

Βιογραφία

Γεννήθηκε τον Νοέμβριο του 1896 στην

Orshe και πέθανε στη Μόσχα το 1934.

Περάτωσε τις γυμνασιακές σπουδές

στην Gomel με βαθμό άριστα το 1913.

Αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο της

Μόσχας το 1917 εξειδικευμένος στη
Λογοτεχνία και τη Νομική και
ταυτόχρονα από την Σχολή Ιστορίας και
Φιλοσοφίας του Πανεπιστήμιου
Σανιάφκσι.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΣ

Οι αλληλεπιδράσεις κοινωνικών, πολιτισμικών-ιστορικών και

ατομικών παραγόντων διαμορφώνουν την ανθρώπινη
ανάπτυξη. Οι αλληλεπιδράσεις με άλλα άτομα μέσα από μια
ομάδα στην τάξη , ευνοούν την γνωστική ανάπτυξη του
παιδιού.

Η γνώση οικοδομείται από δύο ή περισσότερους

ανθρώπους. Τα παιδιά αλλάζουν τις εμπειρίες τους με
βάση τις γνώσεις που λαμβάνουν.

O τρόπος με τον οποίον αλληλεπιδρούν οι μαθητές με

το περιβάλλον τους τα άτομα , τα αντικείμενα και τους
θεσμούς του μετασχηματίζει την σκέψη τους. Το νόημα
αυτών των εννοιών αλλάζει όταν συνδέονται με τον
κόσμο.

Οι μαθησιακές εμπειρίες του μαθητή επηρεάζονται κατά

πολύ από το κοινωνικό περιβάλλον και τις κοινωνικές
αλληλεπιδράσεις .
 Το κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στη διαδικασία της
γνώσης μέσω των εργαλείων του δηλαδή της
κουλτούρας του (αυτοκίνητα ,μηχανές) της γλώσσας και
των κοινωνικών θεσμών (σχολεία , εκκλησίες) .

Η ανθρώπινη ανάπτυξη ωστόσο επέρχεται μέσω της

πολιτισμικής μετάδοσης εργαλείων όπως σύμβολα, γλώσσα και
σημεία.

Οι ατομικοί ή κληρονομικοί παράγοντες ωστόσο

επηρεάζουν την ανάπτυξη ενός παιδιού. Διότι τα παιδιά που
έχουν κληρονομικά χαρακτηριστικά όπως δυσλεξία
,διανύουν διαφορετικές τροχιές από τι τα παιδιά που δεν
αντιμετωπίζουν τέτοιου είδους δυσκολίες.

Οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις που συμβαίνουν,

συμβάλουν στην εναρμόνιση των τριών παραγόντων
(κοινωνικοί ,πολιτισμικοί ,ατομικοί ) οι οποίοι επιδρούν στην
ανάπτυξη του παιδιού.
 ΖΕΑ
Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης ή Ζώνη Εγγύτερης Ανάπτυξης

Ο Βιγκότσκι πίστευε ότι δεν θα πρέπει να είμαστε

ικανοποιημένοι από τα αποτελέσματα των τεστ
νοημοσύνης ,διότι ορίζουν το αναπτυξιακό επίπεδο του
μαθητή τη στιγμή της διαδικασίας του τέστ .

Κι αυτό γιατί όταν εργάζεται μόνος του μπορεί να

λύση προβλήματα διαίρεσης , αλλά με τη βοήθεια του
εκπαιδευτικού να μπορεί να λύσει και προβλήματα
πολλαπλασιασμού.

Ο Βιγκότσκι για να εξηγήσει αυτό το φαινόμενο

εισήγαγε τη ζώνη εγγύτερης ανάπτυξης που
ορίζεται ως :
Η απόσταση ανάμεσα στο πραγματικό επίπεδο
ανάπτυξης του παιδιού και στο ανώτερο επίπεδο
πιθανής ανάπτυξης με την καθοδήγηση των
ενηλίκων .
Ανάμεσα σ αυτά που μπορούν τα παιδιά να κάνουν
μόνα τους και αυτό που μπορούν να κάνουν με τη
βοήθεια κάποιου μεγαλύτερου.
Η ΖΕΑ απηχεί τη μαρξιστική ιδέα της συλλογικής
δραστηριότητας , όπου εκείνοι που έχουν
περισσότερη γνώση τη συνεισφέρουν με εκείνους
που έχουν πιο λίγες γνώσεις, ώστε να επιτευχθεί το
έργο.

Δεν αναφέρεται απλά στην καθοδήγηση από έναν

έμπειρο αλλά στην ψυχολογική αλλαγή, που
διαμορφώνεται με τη συνδρομή της διδασκαλίας ή
της καθοδήγησης.

Ο Vygotsky στο σύγχρονο σχολείο

Οι ιδέες του Βιγκότσκι προσφέρονται για πολλές

εκπαιδευτικές εφαρμογές.

Το πεδίο της αυτορρύθμισης έχει επηρεαστεί έντονα

από τη θεωρία του.

*Ο όρος «αυτορρύθμιση» αναφέρεται στην ικανότητα των

μαθητών να παρακολουθούν τη δική τους μάθηση, να κατανοούν
πότε κάνουν λάθη και να ξέρουν πώς να τα διορθώνουν.
Στη διαδικασία της μάθησης, αρχικά, το μεγαλύτερο βάρος το
έχει ο εκπαιδευτικός και στη συνέχεια η ευθύνη μοιράζεται
στον εκπαιδευτικό και τους μαθητές.

Όσο οι μαθητές γίνονται ικανότεροι, ο εκπαιδευτικός βαθμιαία

αποσύρει τη στήριξή του, έτσι ώστε οι μαθητές να μπορέσουν
να γίνουν ανεξάρτητοι.

Σημαντική είναι η διατήρηση του πλαισίου στήριξης εντός της

ΖΕΑ των μαθητών, η οποία πηγαίνει σε ανώτερα επίπεδα όσο
αναπτύσσονται οι δυνατότητες τους.

Η παροχή πλαισίου στήριξης χρειάζεται όταν ο δάσκαλος θέλει

να δώσει στους μαθητές κάποιες πληροφορίες ή να εξηγήσει
κάποια σημεία του έργου για λογαριασμό τους…
Αμοιβαία Διδασκαλία

Η αμοιβαία διδασκαλία περιλαμβάνει έναν

αλληλεπιδραστικό διάλογο ανάμεσα σε έναν
εκπαιδευτικό και μια μικρή ομάδα μαθητών.

Ο εκπαιδευτικός παρουσιάζει δραστηριότητες ως

πρότυπο και στην συνέχεια εκπαιδευτικός και
μαθητές υιοθετούν εκ περιτροπής το ρόλο του
"δασκάλου".

Σημαντικό πεδίο εφαρμογής είναι η συνεργασία μεταξύ

συνομηλίκων, η οποία αντανακλά την ιδέα της συλλογικής
δραστηριότητας.

Η συνεργασία μεταξύ συνομηλίκων μπορεί να

λειτουργήσει διδακτικά.

Οι ομάδες συνομηλίκων, χρησιμοποιούνται ευρέως

για τη μάθηση σε πεδία, όπως τα μαθηματικά, η
επιστήμη και τα γλωσσικά μαθήματα, γεγονός που
μαρτυρεί την αναγνωρισμένη επίδραση του
κοινωνικού περιβάλλοντος κατά τη μάθηση.
 Μαθητείες

Μια εφαρμογή κοντά στη θεωρία του Βιγκότσκι και με

το θέμα της πλαισιοθετημένης γνώσης είναι η ιδέα της
κοινωνικής καθοδήγησης μέσω μαθητειών.

Στις μαθητείες, άτομα με λιγότερες γνώσεις

συνεργάζονται στενά με άτομα τα οποία έχουν
περισσότερες γνώσεις.

Οι μαθητείες σχετίζονται αρκετά με την ιδέα της ΖΕΑ.

Δουλεύοντας με ειδικούς, οι αρχάριοι

διαμορφώνουν μία συμμετοχική κατανόηση
σημαντικών διαδικασιών, την οποία ενοποιούν με τις
τρέχουσες αντιλήψεις.

Οι μαθητείες αποτελούν ένα είδος διαλεκτικού

εποικοδομητισμού, το οποίο βασίζεται σε μεγάλο
βαθμό στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και
χρησιμοποιούνται σε πολλά πεδία της
εκπαίδευσης
Κριτική

Είναι δύσκολο να αποτιμήσουμε τη συνεισφορά της

θεωρίας του Βιγκότσκι στα πεδία της ανθρώπινης
ανάπτυξης και μάθησης.

Τα έργα του δεν κυκλοφόρησαν για πολλά χρόνια.

Πρόσφατα τέθηκαν στη διάθεση μας μεταφράσεις.

Οι ερευνητές και οι επαγγελματίες έχουν κατά κανόνα

εστιάσει σε μια και μόνο έννοια, τη ΖΕΑ.

Πολλές φορές, οι περιγραφόμενες εφαρμογές της

θεωρίας του Βιγκότσκι δεν εμπίπτουν στη θεωρία του
αλλά φαίνεται να ταιριάζουν με αυτήν.

Ο όρος «πλαίσιο στήριξης» έχει ελάχιστη σχέση με τη

δυναμική ΖΕΑ για την οποία μίλησε ο Βιγκότσκι.
Όμως, η αμοιβαία, αν και ομοίως δεν αποτελεί ιδέα του
Βιγκότσκι, συλλαμβάνει πολύ καλύτερα αυτή την έννοια
της δυναμικής αλληλεπίδρασης πολλαπλών
κατευθύνσεων.

Η σημαντικότερη συνεπαγωγή της θεωρίας του

Βιγκότσκι για την εκπαίδευση, που είναι ίσως, ότι το
πολιτισμικό-ιστορικό πλαίσιο έχει σημασία για όλες τις
μορφές μάθησης.

ΕΠΕΙΔΗ…
η μάθηση δεν λαμβάνει χώρα σε
συνθήκες απομόνωσης και οι
αλληλεπιδράσεις μαθητή-
εκπαιδευτικού
είναι μέρος αυτού του πλαισίου.
Συμπεράσματα

Ο L. Vygotsky
έδωσε μεγάλη βοήθεια στις επιστήμες
της Παιδαγωγικής και της Εκπαίδευσης
γιατί
παρουσίασε νέους τρόπους,
με τους οποίους μπορεί να μαθαίνει
ένα παιδί
ΑΛΛΑ…

ΚΑΙ…

παράγοντες που μπορεί να

επηρεάζουν την διαδικασία της
μάθησης.
BRUNER

Κατερίνα Γρηγοράκου (1230201300050)

Παναγιώτης Γιαννάκας (1230201300037)
Τέα Μπάγιο (1230201300148)
Χρήστος-Χρυσοβαλάντης Κουτσαμπασούλης (1230201300111)
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

 Ο Bruner γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη το 1915.

Σπούδασε ψυχολογία στο πανεπιστήμιο
Ντιούκ και συνέχισε τις μεταπτυχιακές και
διδακτορικές του σπουδές στην ψυχολογία
στο πανεπιστήμιο Χάρβαρντ. Υπηρέτησε στο
τμήμα ψυχολογικού πολέμου του
Αμερικάνικου στρατού και αργότερα
ανέλαβε στο Χάρβαρντ διδακτικά
καθήκοντα.

Θέσεις του Bruner

 Ο Bruner ξεκίνησε ως μπιχεβιοριστής.

Ασχολήθηκε κυρίως με την αντίληψη για να
περάσει αργότερα στη γνώση και στον
τρόπο με τον οποίο αυτή γίνεται κτήμα. Οι
θέσεις του αποτελούν μια δημιουργική και
ποιοτικά υψηλή αφομοίωση και
αναπροσαρμογή των θεωριών του Piaget,
Vygosky, Malsow.
 Βασική θεωρία του Bruner είναι
ότι:
 Αφενός η γνώση προκύπτει από την πράξη
του μαθητή.

 Είναι όμως στη βάση της κοινωνίας .

 Είναι πάντοτε σε στενή αλληλεξάρτηση με

τα κίνητρά του.

Το σύστημα της
κατηγοριοποίησης
 Η μάθηση είναι δημιούργημα κατηγοριών, οι
οποίες βοηθούν το άτομο να ταξινομεί ομάδες
αντικειμένων που έχουν πραγματικές
διαφορές, αλλά ταξινομούνται με βάση τα
κοινά χαρακτηριστικά. Η ικανότητα αυτή είναι
έμφυτη αλλά εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από
την άσκηση.
 Πλεονεκτήματα
κατηγοριοποίησης
 Βοηθά το άτομο να απλοποιηθεί και να μειώσει την
πολυπλοκότητα του περιβάλλοντος του.
 Το άτομο αποκτά τη δυνατότητα να βρίσκει
ομοιότητες ανάμεσα στα φαινόμενα.
 Προωθεί την ικανότητα του ατόμου να βρίσκει
σχέσεις ανάμεσα στα αντικείμενα και τα γεγονότα.
 Επιταχύνει και προωθεί τη μάθηση περιορίζοντας
την ανάγκη για ανατροφοδότηση και
επαναμάθηση.
 Βοηθά στην πρόβλεψη, τον σχεδιασμό και στην
τροποποίηση μιας μελλοντικής συμπεριφοράς του
ατόμου.

Η πορεία της αντίληψης

διέρχεται από:
 Διάκριση και αναγνώριση των βασικών
χαρακτηριστικών ενός αντικειμένου.

 Ενεργητική δραστηριοποίηση του ατόμου

προκειμένου να ανακαλύψει περισσότερα
στοιχεία για ένα αντικείμενο.
Ανακαλυπτική μάθηση

 Η ανακαλυπτική μάθηση χαρακτηρίζεται

από πολύπλοκες γνωστικές διαδικασίες που
έχουν σχέση με την πρόσκτηση, την
επεξεργασία και την κωδικοποίηση των
πληροφοριών. Ο Bruner θεωρεί τον
άνθρωπο ένα «επεξεργαστή» πληροφοριών
και την μάθηση μια διαδικασία πρόσκτησης
γενικών γνώσεων που υπόκειται
επεξεργασία, μετασχηματισμό και
εφαρμογή σε νέες καταστάσεις .

Ανακαλυπτική μάθηση ως
διαδικασία επεξεργασίας
πληροφοριών:
 Ανακάλυψη των γνώσεων και των εννοιών: περιλαμβάνει
την ανακάλυψη νέων πληροφοριών και γνώσεων οι
οποίες υφίστανται επεξεργασία από το άτομο,
διευρύνονται και ενσωματώνονται στις προηγούμενες
γνώσεις.
 Μετασχηματισμός γνώσεων: περιλαμβάνει το
μετασχηματισμό των ήδη αποκτημένων πληροφοριών σε
γνώσεις και την εφαρμογή τους σε μελλοντικές νέες
καταστάσεις.
 Αξιολόγηση, εκτίμηση και έλεγχος των γνώσεων:
περιλαμβάνει τις ενέργειες που αξιολογούν τις νέες
γνώσεις και εκείνες που προέκυψαν από τον
μετασχηματισμό ως προς την καταλληλότητα, ορθότητα,
επάρκεια και χρησιμότητά τους.
Ανακαλυπτική μέθοδος

 Οι μαθητές ανακαλύπτουν αρχές ή αναπτύσσουν

δεξιότητες πειραματισμού και πρακτικής.
 Ο βασικός ρόλος του δασκάλου είναι να βοηθήσει
και να ενθαρρύνει τους μαθητές να ανακαλύψουν
μόνοι τους τις έννοιες.
 Η μάθηση είναι ενεργητική διαδικασία που
συμπεριλαμβάνει πειραματισμό, εξερεύνηση,
ανακάλυψη και ανακατασκευή γνώσης.
 Βασικό σκοπό έχει η καλλιέργεια διαισθητικής
σκέψης.
 Ο Bruner υποστηρίζει την συμμετοχή των μαθητών
στην διαδικασία της μάθησης μέσα από στάδια.

3 στάδια γνωσικής ανάπτυξης

ατόμου
 Πραξιακή: συνιστά μάθηση με πραγματικά
αντικείμενα, πρότυπα επίδειξης, παιχνίδια
ρόλων.
 Εικονιστική: συνιστά μάθηση μέσω εικόνων,
σχεδιαγραμμάτων.
 Συμβολική: πραγματοποιείται συμβολικά-
γλωσσικά, δηλαδή με μαθηματικά ή
γλωσσικά σύμβολα.
Ρόλος εκπαιδευτικού
 Καλή κατοχή των γνώσεων που θέλει να μεταδώσει.
 Δημιουργία κατάλληλων συνθηκών μάθησης στην τάξη.
 Οργάνωση ερεθισμάτων –προβλημάτων με στόχο την
ενεργοποίηση των μαθητών και την επιτυχημένη
αντιμετώπιση δυσκολιών στη μάθηση.
 Πρακτική εξάσκηση και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών.
 Αξιολόγηση των διαφόρων μοντέλων μάθησης από τον
ίδιο και τους μαθητές.
 Μετάδοση στους μαθητές της διαισθητικής και
παραγωγικής σκέψης καθώς και της δημιουργικής
φαντασίας.

Σπειροειδές πρόγραμμα
 Οποιοδήποτε αντικείμενο είναι δυνατό να διδαχθεί σε
οποιοδήποτε μαθητή, με ένα τρόπο κατάλληλο για το
επίπεδο της κατανόησής του.
 Οι έννοιες εισάγονται από τα πρώτα χρόνια της
εκπαίδευσης, προσαρμοσμένες στο διανοητικό επίπεδο
των εκπαιδευόμενων και επαναλαμβάνονται σε
μεγαλύτερες τάξεις, σε ανώτερο κάθε φορά επίπεδο,
εμπλουτισμένες με νέα στοιχεία.
 Ο μαθητής πρέπει να επανέρχεται σε γενικά θέματα και
να ενθαρρύνεται να προσεγγίζει τέτοια θέματα σε
διαφορετικό κάθε φορά επίπεδο αναπαράστασης της
γνώσης και σε πιο προχωρημένο επίπεδο ανάλυσης.
Βιβλιογραφία

 Μπέκας,Α.(2008),Σύγχρονες θεωρίες μάθησης: ο

Jerome Bruner και η διαδικασία της σκέψης.
Ελληνική Πύλη Παιδείας.
 Ματσαγγούρας,Η(2009),Εισαγωγή στις
Επιστήμες της Παιδαγωγικής.GUTENBERG.
 Λιάγκης-Κουκουνάρας, Μ(2011), Εκπαιδευτικοί
εν δράσει.εκδόσεις Γρηγόρη.
 Ελληνιάδου Ε., Κλεφτάκη Ζ., Μπαλκίζας
Ν.(2008), Η συμβολή των παιδαγωγικών
προσεγγίσεων στην κατανόηση του φαινομένου
της μάθησης, Αθήνα 2008

Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟ

ΜΑΘΗΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ
ΜΠΟΥΡΑΝΤΩΝΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ – ΑΝΔΡΕΑΣ
ΤΣΕΚΟΥΡΑΣ ΑΓΓΕΛΟΣ – ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ
ΜΑΝΤΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ
 Εμφανίζεται σχετικά πρόσφατα ως θεωρία
(στοιχείο νεωτερικότητας, που εμφανίζεται στην
Φρανκφούρτη στις αρχές του 20ού αιώνα)
 Σχολείο μαθητοκεντρισμού
 Βασική φιλοσοφία κατά Kalantzis και Cope ο
πραγματισμός
 Προτείνει ριζική αλλαγή του Αναλυτικού
Προγράμματος

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ

ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ
 Φιλελεύθεροι μεταρρυθμιστές (Paulo Freire)
 Το σχολείο μπορεί να οδηγήσει στην
επανάσταση
 Ριζοσπάστες αναδομιστές (Peter McLaren,
Michael Apple) Το σχολείο ως κομμάτι της
κοινωνίας δεν μπορεί να την αλλάξει
 Μετακριτικοί αναδομιστές (Henry Giroux)
Το σχολείο μπορεί να αλλάξει την κοινωνία αν
γίνουν αποφασιστικά βήματα
ΕΠΙΤΡΕΨΤΕ ΜΑΣ ΝΑ ΣΑΣ
ΓΝΩΡΙΣΟΥΜΕ ΤΡΕΙΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ:
 Τον κ. Παύλο Φιλελευθεριάδη
 Τον κ. Ερνέστο Ριζοσπαστικόπουλο
 Τον κ. Ερρίκο Μετακριτικίδη

Ο κ. Φιλελευθεριάδης Ο κ. Ριζοσπαστικόπουλος Ο κ. Μετακριτικίδης

Ο Φιλελεύθερος κύριος Παύλος

 Ο κ. Παύλος Φιλελευθεριάδης είναι ο παλαιότερος από τους
άλλους καθηγητές. Παρόλα αυτά το μάθημά του γίνεται με
σύγχρονα τεχνικά μέσα και συζητά κάθε πτυχή του θέματος που
αναλύει με τους μαθητές του. Ένας από τους κύριους στόχους του
είναι να διεγείρει την κριτική ικανότητα των μαθητών και να
διευρύνει το ελεύθερο πνεύμα τους, έτσι ώστε να επιζητήσουν την
επανάσταση. Όπως χαρακτηριστικά λέει: «Τα παιδιά είναι
μελλοντικοί πολίτες αυτής της κοινωνίας, και πρέπει να έχουν κάθε
μέσο για να την αλλάξουν».
 ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΕΣ
 Πρώτοι χρονικά, μέσω
του βιβλίου «Η Αγωγή
του Καταπιεζόμενου»
(1977)
 Πρεσβεύουν την αλλαγή
του αναλυτικού
προγράμματος και στη
συνέχεια την χρήση του
Ο Βραζιλιάνος παιδαγωγός Paulo Freire
διαλόγου ως μέσο του
μαθήματος
 Πραγματισμός. Σχετικές
αξίες

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΟΥΣ
ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΥΣ
 Το αναλυτικό τους πρόγραμμα στοχεύει στα
κοινωνικού ενδιαφέροντος μαθήματα που θα
δημιουργήσουν το αίσθημα της δημοκρατίας στους
μαθητές
 Τα σύγχρονα τεχνικά μέσα πρέπει να αποτελέσουν
εργαλείο για τη μάθηση
 Σκοπός της μάθησης είναι η απελευθέρωση
 Ο δάσκαλος πρέπει να εγκλιματίζει τους μαθητές στις
ανάγκες της πραγματικότητας του σχολείου
 Ο χωρισμός των παιδιών σε ομάδες πρέπει να είναι
συχνός
 Στόχος του σχολείου είναι να εγείρει την κριτική των
μαθητών προκειμένου να διεκδικήσουν την αλλαγή
της κοινωνίας
ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΟΥΣ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΥΣ
 Κίνδυνος μετατροπής της διδασκαλίας σε μια
απλή δοκιμασία της κριτικής σκέψης των
μαθητών
 Δεν περιλαμβάνουν στο αναλυτικό πρόγραμμα
τις θετικές επιστήμες
 Κάποια από τα μαρξιστικά καθεστώτα ανά τον
κόσμο που υιοθέτησαν κάποια στοιχεία από
αυτήν την θεωρία στο εκπαιδευτικό τους
μοντέλο δημιούργησαν χειρότερη κοινωνική
διαστρωμάτωση από αυτήν που έλεγαν ότι
αντιμετωπίζουν

Ο κ. Ερνέστο, ο «Τσε» Γκεβάρα

του σχολείου
 Ο κ. Ριζοσπαστικόπουλος πιστεύει
πως η κοινωνία και σχολείο είναι το
ένα και αυτό δεν μπορεί να αλλάξει.
Χωρίζει τα παιδιά σε ομάδες και
τους αναθέτει δραστηριότητες για να
λάβουν τις ανάλογες δεξιότητες.
Λαμβάνει υπ’ όψιν την κοινωνική
τάξη του κάθε μαθητή και έπειτα
προχωρεί στον ανάλογο
καταμερισμό. Ο ίδιος λέει: «Τα
παιδιά είναι δέσμια του
καταπιεστικού σχολείου που είναι
κομμάτι της κοινωνίας και δεν
μπορούν να την αλλάξουν, οπότε
γιατί να γίνει επανάσταση;»
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΕΣ ΑΝΑΔΟΜΙΣΤΕΣ
 Δεύτεροι χρονικά, λογικά μετά την πτώση
του υπαρκτού κομμουνισμού ως μια
θεωρία «κομμουνισμού στην
εκπαίδευση»
 Κύρια θεωρία που υιοθετούν είναι η
θεωρία της Αναπαραγωγής, την οποία
πολεμούν
• Ο χωρισμός των παιδιών σε ομάδες
προεικονίζει την μετέπειτα πορεία τους
στην ταξική κοινωνία. Αυτό αναπαράγει
O Peter McLaren το σχολείο και για αυτό το σχολείο
θεωρείται απαράδεκτο.
• Το σχολείο είναι ένα κομμάτι της άνισης
ταξικής κοινωνίας και έχει σχέση με την
οικονομία του κράτους, άρα είναι ένας
ακόμα παράγοντας καταπίεσης και όχι
απελευθέρωσης

Ο Michael Apple

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΟΥΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΕΣ

 Μαθήματα που σχετίζονται με την κοινωνία στο

Αναλυτικό Πρόγραμμα
 Άρνηση της εκπαίδευσης, γιατί σκοπός της είναι
να εντάξει τα παιδιά σε ένα άνισο περιβάλλον,
όπου ο δάσκαλος έχει ως σκοπό να κάνει τα
παιδιά ένα κομμάτι της ταξικής κοινωνίας που
δεν θα μπορούν να την αλλάξουν. Σε περίπτωση
που αποτύχουν την ευθύνη την έχει η κοινωνία
ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΟΥΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΕΣ

 Δεν εφαρμόζουν μια σφαιρική άποψη για την

γνώση (έμφαση μόνο στα κοινωνικά μαθήματα)
και παραγκώνιση των "πρακτικών" μαθημάτων
 Στοχεύουν μόνο στην διανοητική
δημιουργικότητα και όχι στην κοινωνικοποίηση
με προοπτικές αλλαγής της κοινωνίας
 Εφόσον συμβαίνει αυτό το σχολείο δεν είναι
τίποτε άλλο παρά μία ενδιάμεση κατάσταση από
την παιδική ηλικία στην ένταξη στην άνιση
κοινωνία

Ο καλλιεπής κ. Μετακριτικίδης
 Ο κ. Ερρίκος Μετακριτικίδης συμφωνεί σε
κάποια σημεία με τους άλλους δύο
συναδέλφους του, όμως εκφράζει τις
αντιρρήσεις του. Καμιά φορά τσακώνεται με
τον Ριζοσπαστικόπουλο για την θέση του
σχολείου στην κοινωνία και διαφωνεί με τον
Φιλελευθεριάδη για το αν μπορεί ή όχι να
μετρηθεί η γνώση ή να καθοδηγηθεί. Χωρίζει
τους μαθητές του σε ομάδες, οι οποίες
ανανεώνονται συνεχώς, για να δημιουργήσουν
σχέσεις μεταξύ τους, και όχι με βάση με την
κοινωνική τάξη από την οποία προέρχονται.
Έχει μανία με τη γλώσσα και μιλάει πολύ
εξεζητημένα, που πολλές φορές οι πιο αδύναμοι
μαθητές του δεν τον καταλαβαίνουν. Όταν τον
ρωτάνε τι πιστεύει για την εκπαίδευση
απαντάει πως: «Τα παιδιά με την σωστή
εκπαίδευση, κυρίως στα γλωσσικά μαθήματα
και συντριπτικές μεταρρυθμίσεις, μπορούν να
αλλάξουν την κοινωνία».
 ΜΕΤΑΚΡΙΤΙΚΟΙ ΑΝΑΔΟΜΙΣΤΕΣ
 Κυριότερος εκπρόσωπος ο Henry
Giroux
 Ισορροπούν ανάμεσα στις απόψεις
των Φιλελευθέρων και των
Ριζοσπαστών
 Η γνώση μπορεί να μετρηθεί και
να καθοδηγηθεί, αντίθετα με ό,τι
υποστήριξε ο Freire και οι Ο Henry Giroux
Φιλελεύθεροι
•Το σχολείο μπορεί να παράξει αλλά δεν μπορεί να
αναπαράξει σχέσεις αμοιβαίας εξάρτησης όπως
υποστήριξαν οι Ριζοσπάστες
•Μέσω της εκπαίδευσης μπορεί να επέλθει η κοινωνική
αλλαγή

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΟΥΣ
ΜΕΤΑΚΡΙΤΙΚΟΥΣ
 Στο μάθημα πρέπει να ενθαρρύνεται η διερεύνηση, η
ανακάλυψη και τελικά η κατανόηση των θεμάτων που
αποτελούν το περιεχόμενο του αναλυτικού
προγράμματος, το οποίο στοχεύει στην καλλιέργεια της
γλώσσας μέσα και έξω από το σχολείο
 Η πολυφωνία γίνεται απόλυτα δεκτή μέσα στην τάξη
και κάθε διαφορετική άποψη ακούγεται, με ό,τι αυτό
συνεπάγει
 Η γνώση χαρακτηρίζεται ως μία σειρά δράσης –
αντίδρασης του ανθρώπου με το περιβάλλον του, που
τον βοηθά να επιλύσει τα προβλήματα που του
παρουσιάζονται στην καθημερινή του ζωή
 ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΟΥΣ ΜΕΤΑΚΡΙΤΙΚΟΥΣ

 Χρησιμοποιούν μια πομπώδη και σύνθετη

γλώσσα, δύσκολα κατανοητή στο ευρύ κοινό
 Λόγω της πολυφωνίας μέσα στην τάξη
εγείρονται ηθικά ζητήματα σε παγιωμένες αξίες

ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ
 Το σχολείο μπορεί να αποτελέσει πολιτικό όργανο στα
χέρια του καθηγητή, και η πολιτική του δασκάλου
μπορεί να δημιουργήσει νέες τριβές μεταξύ των
μαθητών
 Δημιουργείται πρόβλημα στο κατά πόσο είναι δυνατό
να κάνουν οι μαθητές τα βιώματά τους γνώση
 Η συχνή μετακίνηση και ο χωρισμός σε ομάδες που
υποστηρίζεται δημιουργεί πρακτικά προβλήματα
 Το σχολείο μπορεί να δημιουργήσει νέες μορφές
καπιταλισμού
• Κατά τον Young, η γνώση διαφέρει από την εμπειρία
• Η συχνή παραπομπή σε πηγές δημιουργεί νέα προβλήματα, έτσι ο
δάσκαλος πρέπει να τις ερευνά πρώτα ο ίδιος προτού παραπέμψει τους
μαθητές
• Σε όλες τις εκφράσεις της Κριτικής Παιδαγωγικής παραμελούνται
τα πρακτικά μαθήματα, έτσι η γνώση δεν μπορεί να χαρακτηριστεί
σφαιρική
ΑΛΛΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΥ
ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝΤΑΙ
 Καμία από τις τρεις εκφράσεις δεν συμφωνεί με
κάποια άλλη ως προς το περιεχόμενο του
αναλυτικού προγράμματος, του οποίου το
περιεχόμενο δεν διευκρινίζεται
 Δημιουργούνται νέα προβλήματα στο κατά
πόσο είναι έτοιμη η κοινότητα των δασκάλων
αφενός να δεχτεί τέτοιες αλλαγές στο μάθημα
και αφετέρου κατά πόσο είναι έτοιμη να τις
εφαρμόσει μέσα στο μάθημα