BETONARME

YAPI GÜVENLİĞİ

22.03.2020 SAYFA1
 YAPI GÜVENLİĞİ

İnşaat teknik elemanın bir gayesi de yapıları,

sahip olacakları fonksiyonların gereği olarak
belirli bir güvenlik altında ekonomik olarak çözümlemektir.

Burada güvenliğe tesir eden üç ayrı faktör vardır:

a) Yapı elemanlarını oluşturan malzeme özelliklerinin

hangi yanılma payı ile bilindiği belli olmalıdır.

Betonarmeyi oluşturan yapı malzemeleri olan

beton ve çeliğin mukavemet özellikleri acaba
hangi yanılma payı ile bilinmektedir.

22.03.2020 SAYFA2
 YAPI GÜVENLİĞİ
b) Yapıya tesir edeceği varsayılan
dış yük değerlerinin tam ve doğru olarak bilinmesi gerekir.
Bu dış yükler
yapının kendi ağırlığının oluşturduğu düşey yükler ile
rüzgâr ve deprem tesiri ile oluşan yatay yüklerdir.
Bu yüklerin tahmininde yapılan hatalar
yapı güvenliğine tesir eder.
Acaba kabul ettiğimiz yüklerde bir artma olabilir mi ?

c) Yapının önem derecesi, yapı güvenliğine tesir eder.

Sıradan bir yapı ile postahane, hastane gibi yapıların,
yapı güvenliği açısından aynı tutulması doğru olmayacaktır.
Mesken olarak dış yükleri alınarak projelendirilen
bir yapının işyeri olarak kullanılması
yapı güvenliği açısından doğru değildir.
22.03.2020 SAYFA3
 YAPI GÜVENLİĞİ

TS 500 1985 Yapılardaki güvenliğin sağlanması için

iki ayrı metot kullanılabileceğini ifade etmişti.
Bunlar Emniyet Gerilmeleri metodu ve
Taşıma Gücü metodu dur.

Bugün geçerli olan TS 500 2000 ise yapılarda güvenliğinin

sadece Taşıma Gücü metodu ile sağlanabileceğini
belirtmektedir.
Taşıma Gücü metodunun daha iyi anlaşılması için
emniyet gerilmeleri metodundan da kısaca bahsedilecektir.

22.03.2020 SAYFA4
 YAPI GÜVENLİĞİ

3.1. Emniyet Gerilmeleri Metodunda Yapı Güvenliği

İnşaat teknik elemanın, en önemli kaynaklardan biri olan

TS 498 (Yapı elemanlarının boyutlandırılmasında alınacak
yüklerin hesap değeri) şartnamesinin
kapsam bölümünde:
"Bu standart ;
konutlar, bürolar, resmi daireler, okullar, hastahaneler,
spor tesisleri, eğlence yerleri, garajlar ve benzeri
yapılardaki taşıyıcı elemanların boyutlandırılmasında
alınacak yüklerin hesap değerini kapsar." denmektedir.

İlerde bahsedilecek olan karakteristik yük değerleri,

TS 498 de verilen hesap değerleridir.
22.03.2020 SAYFA5
 YAPI GÜVENLİĞİ
Emniyet Gerilmeleri metodunda yapıya,
dolayısıyla taşıyıcı elemanlara tesir eden yükler,
TS 498 de verilen hesap yükleri veya karakteristik yükler
olarak alınacaktır.

Bu metotta güvenlik sadece malzeme üzerinde

düşünülmüştür.
Daha önceki bölümde,
beton için bahsedilen karakteristik basınç mukavemeti (fck) ile
çelik için bahsedilen minimum akma sınırı (fyk) değerleri,
hesabedilen kesitin geometrisi ve
o kesite tesir eden dış etkenler (normal kuvvet, moment,
normal kuvvet ile moment v.b.) göz önüne alınarak
bazı güvenlik sayılarına bölünerek emniyet gerilmeleri
bulunmuştur.
22.03.2020 SAYFA6
 YAPI GÜVENLİĞİ

Beton sınıfına göre emniyet gerilmeleri ile

çelik sınıfına göre emniyet gerilmeleri kgf/cm² olarak
TS 500 1985 de, yapı elemanı ve zorlama biçimiyle
bu yapı elemanının kullanıldığı bölgeye göre
tablo halinde verilmiştir.
(Çizelge 9.1 )

Emniyet gerilmeleri metodunda,

yapı elemanına tesir eden karakteristik yükler altında
yapı elemanında oluşan gerilmelerin
o malzemeye ait emniyet gerilmelerinden
küçük olması istenmektedir.

22.03.2020 SAYFA7
 YAPI GÜVENLİĞİ

Yapı
Elemanı

22.03.2020 SAYFA8
 TAŞIMA GÜCÜNDE YAPI GÜVENLİĞİ

Taşıma Gücü Metodunda Yapı Güvenliği

Taşıma gücü metodunda yapı güvenliği;

malzeme üzerinde olduğu gibi,
yapıya tesir eden yükler konusunda da düşünülmüştür.

Dolayısıyla taşıma gücünde güvenlik,

Yük açısından yapı güvenliği,
Malzeme açısından yapı güvenliği,

olmak üzere iki ayrı bölüm halinde incelenir.

22.03.2020 SAYFA9
 TAŞIMA GÜCÜNDE YAPI GÜVENLİĞİ

3.2.1. Yük Açısından Yapı Güvenliği

TS 498 de yapı elemanlarının boyutlandırılmasında

alınacak yüklerin hesap değerleri verilmişti.
Uygulamada karşılaşılabilecek olan bazı durumlarda yükler,
TS 498 de verilen hesap yüklerinden daha fazla olabilir.
Bu gibi durumları göz önüne alarak TS 498 de verilen
karakteristik yükler, f gibi bir yük katsayısıyla (f >1)
çarpılarak büyültülmelidir.

f olarak verilen yük katsayıları,

çeşitli yük durumlarına göre farklı olarak alınmalıdır.

22.03.2020 SAYFA10
 Yapı Güvenliği (Yük)

TS-498 de verilen Karakteristik yüklerin ( Fk ),

belirli yük katsayıları ( f ) ile çarpılması sonucunda
bulunan yükler "artırılmış yük" veya tasarım yükü
(Dizayn yükü, Fd ) olarak adlandırılır ve
taşıma gücü hesabında bu yükler kullanılır.

Fd = f * Fk
 TAŞIMA GÜCÜNDE YAPI GÜVENLİĞİ
Yapıda :
a) Düşey sabit yük (G), ve hareketli yük (Q) olması halinde,
sabit yük % 40, hareketli yük ise % 60 artırılarak toplanmalı
ve böylece "artırılmış yük" veya tasarım yükü ( dizayn yükü )
olan Fd bulunmalıdır.

Fd = 1,4 * G + 1,6 * Q

b) Sabit ve hareketli yüklere ilave olarak,

farklı oturma, sıcaklık farkı, büzülme, şekil değiştirmelerden
dolayı oluşan yüklerin (T) ile gösterilmesi halinde
dizayn yükü aşağıdaki iki değerden büyük olanıdır.
Fd =1,4 * G + 1,6 * Q
Fd =1,0* G + 1,2 * Q + 1,2 * T
22.03.2020 SAYFA12
 TAŞIMA GÜCÜNDE YAPI GÜVENLİĞİ

c) Sabit ve hareketli yüklere ilave olarak,

rüzgar yükü (W) olması halinde dizayn yükü aşağıdaki
üç değerden büyük olanı alınmalıdır.
Fd = 1,4 * G + 1,6 * Q
Fd = 1,0 * G + 1,3 * Q + 1,3 * W
Fd = 0,9 * G + 1,3 * W

d) Sabit ve hareketli yüklere ilave olarak,

deprem yükünün de ( E ) tesir etmesi halinde dizayn yükü
aşağıdaki üç değerden büyük olanıdır.
Fd = 1,4 * G + 1,6 * Q
Fd = 1,0 * G + 1,0 * Q + 1,0 * E
Fd = 0,9 * G + 1,0 * E
22.03.2020 SAYFA13
 TAŞIMA GÜCÜNDE YAPI GÜVENLİĞİ

Yukarıda verilen her dört hal için,

hareketli yükün sabit yüke göre küçük olduğu durumlarda
( Q ≤ 0.33*G ) ve bununla birlikte
çerçeveyi oluşturan kiriş açıklıklarının eşit veya
birbirine yakın olduğu durumlarda;
( küçük açıklık / büyük açıklık ≥ 0.8 ),

1,4 * G + 1,6 * Q yerine basit olarak

1,5 (G + Q) değeri alınabilir.

22.03.2020 SAYFA14
 TAŞIMA GÜCÜNDE YAPI GÜVENLİĞİ

Sonuç olarak taşıma gücü hesabında kullanılacak olan

Tasarım yükü (dizayn yükü ) Fd ise ve
TS 498 de verilen Karakteristik yüklerin Fk ile gösterilirse;

Fd = f * Fk yazılabilir.

yukarda bahsedilen kombinezonlardan elde edilen yük

katsayısı ( f ) ile çarpılması sonucunda bulunan yüklere
"artırılmış yük" veya tasarım yükü ( dizayn yükü )
denilmektedir.

22.03.2020 SAYFA15
 TAŞIMA GÜCÜNDE YAPI GÜVENLİĞİ

3.2.2. Malzeme Açısından Yapı Güvenliği

Betonarmeyi oluşturan ana malzemeler beton ve çeliktir.

Bu malzemelere ait karakteristik mukavemetler
daha önceki bölümde verilmişti.
Uygulamada, tasarımda bu değerleri kullanmak
doğru değildir. Çünkü uygulama sahası olan şantiyelerde,
laboratuvar veya fabrikada olan şartları sağlayarak
imalat yapmak mümkün değildir.
Dolayısıyla tasarımda
malzeme karakteristik değerleri olan ( fck , fyk ) değerlerinden
daha küçük olan malzeme tasarım dayanımları ( fcd , fyd )
kullanılmalıdır.

fcd< fck fyd< fyk

22.03.2020 SAYFA16
 TAŞIMA GÜCÜNDE YAPI GÜVENLİĞİ

Malzeme tasarım dayanımları veya malzeme hesap

değerleri malzemelerin karakteristik değerlerinin
1 den büyük olan malzeme güvenlik katsayısına
bölünmesiyle bulunur. (m > 1 )

Malzeme güvenlik katsayıları,

beton ve çelik için ayrı ayrı düşünülmelidir.
Çelik, betona nazaran yapısal özelliği, imal edildikleri ortam
açısından daha güvenilir bir malzemedir.
Beton ise imal edildiği malzemelerden
kum ve çakılın yöresel oluşundan,
beton imalinde çalışan insanların yetenek farklarından dolayı
çeliğe nazaran daha az güvenilir bir malzemedir.

22.03.2020 SAYFA17
 TAŞIMA GÜCÜNDE YAPI GÜVENLİĞİ

Bu sebeplerden dolayı,
beton için düşünülen malzeme güvenlik katsayısı (mc)
çelik için düşünülen malzeme güvenlik katsayısı (ms)
birbirinden farklı değerlerdir.

Malzemeye ait karakteristik değerler,

malzeme güvenlik katsayılarına bölünerek,
malzeme hesap dayanımları bulunur.

fcd = fck / mc fyd = fyk / ms fctd = fctk /  mc

22.03.2020 SAYFA18
 TAŞIMA GÜCÜNDE YAPI GÜVENLİĞİ

mc = Beton için malzeme güvenlik katsayısıdır.

mc = 1.5 Şantiyede, yerinde dökülen betonlar içindir.
mc = 1.4 Fabrikasyon, önceden dökülen betonlar içindir.
mc = 1.7 Kalite kontrolünün yapılamayacağı durumda,
daha az güvenilen betonlar için alınmalıdır.

ms = 1.15 Çelik için malzeme güvenlik katsayısıdır.

Bütün çelik çeşitleri ve imal durumları için
aynı değer alınmalıdır.

22.03.2020 SAYFA19
 TAŞIMA GÜCÜNDE YAPI GÜVENLİĞİ
Emniyet gerilmeleri metodu ile taşıma gücü metodu arasında
güvenliğin sağlanması hususunda en önemli fark buradadır.

Emniyet gerilmeleri metodunda

Beton ve Çeliğin karakteristik değerleri,
aynı emniyet katsayısına bölünerek
malzeme emniyet gerilmeleri bulunduğu halde;
Taşıma gücü metodunda beton ve çelik,
farklı malzeme güvenlik katsayılarına bölünerek
malzeme hesap değerleri bulunmaktadır.
Ayrıca, elemana tesir eden yük olarak,
Emniyet gerilmeleri metodunda TS 498 de verilen
karakteristik yükler kullanılmasına rağmen,
taşıma gücü metodunda artırılmış yükler,
dizayn yükleri kullanılmaktadır.
22.03.2020 SAYFA20
 TAŞIMA GÜCÜNDE YAPI GÜVENLİĞİ

22.03.2020 SAYFA21
 TAŞIMA GÜCÜNDE YAPI GÜVENLİĞİ

Tablo 3.1 Beton İçin Karakteristik ve Hesap Dayanımları (N/mm2)

mc =1,5 dir.

C16 C18 C20 C25 C30 C35 C40 C45 C50

fck 16 18 20 25 30 35 40 45 50

fctk 1,4 1,5 1,6 1,8 1,9 2,1 2,2 2,3 2,5

fcd 11 12 13 17 20 23 27 30 33

fctd 9,3 1,0 1,07 1,2 1,27 1,4 1,47 1,53 1,67

22.03.2020 SAYFA22
 TAŞIMA GÜCÜNDE YAPI GÜVENLİĞİ

Tablo 3.2 Çelik için Karakteristik ve Hesap

Dayanımlar (N/mm2)
ms = 1,15

S220 S420 S500

fyk 220 420 500

fyd
191 365 435

22.03.2020 SAYFA23
 TAŞIMA GÜCÜNDE YAPI GÜVENLİĞİ
Betonarme Hesaplarda Yükler konusunda kullanılacak olan
NO T A S Y O N L A R

F; kuvvet
Fk; karakteristik kuvvet
Fd; dizayn ( tasarım ) ( hesap ) kuvveti

G; karakteristik sabit yük, ölü yük, zati yük. Tekil yük (N, kN)
Q; Karakteristik hareketli yük. Tekil yük (N, kN)
Fk = G + Q
Fd = 1,4G+1,6Q

22.03.2020 SAYFA24
 TAŞIMA GÜCÜNDE YAPI GÜVENLİĞİ

p ; toplam yayılı yük

pk ; toplam karakteristik yayılı yük
pd ; toplam tasarım yayılı yükü

g ; karakteristik sabit yayılı yük, ölü yük, zati yük.

( şerit yük, N/m, kN/m, veya
alana gelen yayılı yük , N/m2, kN/m2 )
q ; karakteristik hareketli yayılı yük,
(şerit yük, N/m, kN/m, veya
alana gelen yayılı yük ,N/m2, kN/m2 )

pk = g + q
pd = 1,4g+1,6q
22.03.2020 SAYFA25
 TAŞIMA GÜCÜNDE YAPI GÜVENLİĞİ

Tasarım değerlerinin bulunmasında 3 çarpan vardır.

(1,4) Yükün ve kesit tesirinin karakteristik sabit olduğu

kesin biliniyorsa

(1,6) Yükün ve kesit tesirinin karakteristik hareketli

olduğu kesin biliniyorsa

(1,5) Yükün ve kesit tesirinin karakteristik olduğu kesin

biliniyor, fakat içerisinde ne kadarı sabit, ne kadarı
hareketli olduğu bilinmiyorsa

kullanılmalıdır.

22.03.2020 SAYFA26