Λογοτεχνία Α’ Γυμνασίου

ΕΝΟΤΗΤΑ: «ΛΑΪΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ»

Α’ Δημοτική Ποίηση – Ιστορικά Δημοτικά [Της Βυζαντινής Περιόδου – Ακριτικά]

 Η πάλη του Διγενή με το Χάροντα, Κυπριακή Δημοτική Ποίηση (Κυπριακή

Παραλλάγή – Ριζοκάρπασο) σελ. 69
 Ο Διγενής κι ο Χάροντας, Κωστής Παλαμάς σελ. 70

Α’ Μέρος: Εισαγωγή

1. Με ποιον ήρωα της παράδοσης συνδέονται τα δύο πιο πάνω γνωστά τοπία της
Κύπρου;

……………………………………………………………………………………………………………..

Δημοτικό τραγούδι:

Δημοτική ποίηση ονομάζουμε την ευκολομνημόνευτη ποίηση με την οποία ο λαός (= ο

δήμος) εξέφραζε τα συναισθήματά του, τους πόθους του, τους καημούς και τις ιστορικές
του περιπέτειες. Τα τραγούδια αυτά τα έχουν συνθέσει ανώνυμοι στιχουργοί,
μεταδίδονταν από στόμα σε στόμα (προφορική ποίηση), γι’ αυτό σώζονται σε πολλές
παραλλαγές (μορφές) με αλλαγές, προσθήκες ή αφαιρέσεις από περιοχή σε περιοχή.

2. Αφού συμβουλευτείτε την πιο κάτω πηγή να γράψετε με ποια κατηγορία των
δημοτικών τραγουδιών συνδέεται η μορφή του Διγενή Ακρίτα;

…………………………………………………………………………………………………………..

Τα ακριτικά τραγούδια είναι αφηγηματικά τραγούδια που εξυμνούν τους αγώνες των
ακριτών. Οι ακρίτες ήταν φρουροί των ανατολικών κυρίως συνόρων της βυζαντινής
αυτοκρατορίας και προστάτευαν τις παραμεθόριες [= κοντά στα σύνορα] περιοχές από τις
επιδρομές των Αράβων. Ο ηρωισμός και τα κατορθώματά τους συγκινούσαν την καρδιά του
έθνους. [...] Έτσι δημιούργησε τον ιδεώδη [ = ιδανικό] τύπο του ήρωα ακρίτα, το Διγενή.

Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β΄ Γυμνασίου, σελ. 327, 1993, Έκδοση ΙΖ, ΟΕΔΒ

1
Λογοτεχνία Α’ Γυμνασίου

Β’ Μέρος: Περιεχόμενο - Μορφή

Η πάλη του Διγενή με τον Ο Διγενής και ο Χάροντας

Χάροντα, Κωστής Παλαμάς
Δημοτικό Τραγούδι
Τόπος: Τόπος

Χρόνος: Χρόνος:

Ήρωες – Πρωταγωνιστές: Ήρωες- πρωταγωνιστές

1. Αφού διαβάσετε τους στίχους 1- 2 του δημοτικού τραγουδιού «Η πάλη του Διγενή με
τον Χάροντα» να εξηγήσετε:

Α. Πώς παρουσιάζεται εξωτερικά ο Χάροντας. Τι προσωποποιείται;

………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………

Β. Γιατί στους στίχους αυτούς υπάρχει «προοικονομία» (τεχνική του Ομήρου, με την οποία
προετοιμαζόμαστε για το τι θα ακολουθήσει);

………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………

2. Ποια πολιτιστικά στοιχεία της Κύπρου παρατηρούμε στους στίχους 4-10;

………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………..= Κυπριακή παραλλαγή

3. Πώς θα χαρακτηρίζατε τον Χάροντα και γιατί;

α……………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
β……………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………

2
Λογοτεχνία Α’ Γυμνασίου

γ……………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………

4. Να χαρακτηρίσετε τον Διγενή στο δημοτικό τραγούδι «Η πάλη του Διγενή με τον
Χάροντα» και στο ποίημα του Παλαμά «Ο Διγενής και ο Χάροντας»

Η πάλη του Διγενή με τον Χάροντα Ο Διγενής και ο Χάροντας

Χαρακτηρισμός Διγενή Χαρακτηρισμός Διγενή
………………………………………………. ……………………………………………….
………………………………………………. ……………………………………………….
………………………………………………. ……………………………………………….
………………………………………………. ……………………………………………….
………………………………………………. ……………………………………………….
………………………………………………. ……………………………………………….
………………………………………………. ……………………………………………….
………………………………………………. ……………………………………………….
………………………………………………. ……………………………………………….
………………………………………………. ……………………………………………….
………………………………………………. ……………………………………………….
………………………………………………. ……………………………………………….
.......................................................................... ……………………………………………….

Ο πραγματικός νικητής της Εκπροσωπεί:

μονομαχίας: …………………………….. ………………………………………………
………………………………………………. ………………………………………………
……………………………………………… ………………………………………………

5. Τί συμβολίζει η μορφή του Διγενή στα δημοτικά τραγούδια και στα ποιήματα;

………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………

3
Λογοτεχνία Α’ Γυμνασίου

6. Ο Κωστής Παλαμάς περιλαμβάνει το ποίημα Ο Διγενής κι ο Χάροντας στη

συλλογή Ίαμβοι και Ανάπαιστοι το 1897. Το 1897 η Ελλάδα ηττήθηκε και
ταπεινώθηκε από την Τουρκία.

Η Τουρκία κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της Ελλάδας στις 5 Απριλίου 1897 και ο τουρκικός
στρατός, άριστα οργανωμένος και αριθμητικά ισχυρότερος, προχώρησε στο ελληνικό
έδαφος και κατέλαβε τη Λάρισα (13 Απριλίου). [...] Η τουρκική προέλαση συνεχίστηκε παρά
την ηρωική αντίσταση των Ελλήνων. Η συνθήκη ειρήνης που υπογράφτηκε [...] υπήρξε
ταπεινωτική για την Ελλάδα, που υποχρεώθηκε να πληρώσει στην Τουρκία πολεμική
αποζημίωση 100 εκατομμυρίων φράγκων, ποσό τεράστιο για τις οικονομικές δυνατότητες
της χώρας. Για να ανταποκριθεί η ελληνική κυβέρνηση στην απαίτηση αυτή, ζήτησε δάνειο
από τις μεγάλες Δυνάμεις και υποχρεώθηκε να δεχθεί « Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο», που
θα εξασφάλιζε την εξόφλησή του.

Βασ. Βλ. Σφυρόερας, Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη Γ΄ Γυμνασίου,

ΟΕΔΒ σελ.272-273

Ο Διγενής μιλά στον Χάροντα με θάρρος και αποφασιστικότητα

Ο Διγενής συμβολίζει ..........................................................................

«Ἐγὼ εἶμαι ἡ ἀκατάλυτη

ψυχὴ τῶν Σαλαμίνων,
στὴν Ἑφτάλοφην ἔφερα
τὸ σπαθὶ τῶν Ἑλλήνων.

Α. Ποιο μήνυμα θέλει να στείλει ο ποιητής στους Έλληνες;

«Δε χάνομαι στα τάρταρα,

μονάχα ξαποσταίνω.
Στη ζωή ξαναφαίνομαι
Και λαούς ανασταίνω.»
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………

Β. Να γράψετε άλλα ιστορικά ή μυθικά πρόσωπα της ελληνικής παράδοσης, προφορικής ή

και λογοτεχνικής που σας θυμίζει η στάση του Διγενή;

………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………

4
Λογοτεχνία Α’ Γυμνασίου

7. Συμπληρώστε τον ακόλουθο πίνακα.

Η πάλη του Διγενή με το Χάροντα Ο Διγενής κι ο Χάροντας

Αντίπαλοι: Αντίπαλοι:

Αποτέλεσμα της μονομαχίας: Αποτέλεσμα της μονομαχίας:

= Παρέμβαση του Θεού

8. Ας εξετάσουμε τη μορφή τους.

Η πάλη του Διγενή με το Χάροντα Ο Διγενής κι ο Χάροντας

Είδος: Είδος:

Ύφος: Ύφος:

Στροφές: Στροφές:

Στίχος: Στίχος:
Συλλαβές Συλλαβές

Ομοιοκαταληξία Ομοιοκαταληξία

Λεξιλόγιο: Λεξιλόγιο:

Στίξη: Στίξη:

Εκφραστικά μέσα: Εκφραστικά μέσα:

- Εικόνες - Εικόνες

- Προσωποποίηση - Προσωποποίηση

- Υπερβολή - Αντίθεση

5
Λογοτεχνία Α’ Γυμνασίου

- Νόμος των τριών

- Μεταφορά
- Επανάληψη

- Διάλογος

Ανώνυμη Δημοτική Ποίηση Επώνυμη Ποίηση

Κατ’ οίκον εργασίες:

1. Να βρείτε πληροφορίες για τους Ακρίτες του Βυζαντίου.

2. Να εντοπίσετε τη διαφορά ανάμεσα στην παραλογή και στην παραλλαγή ενός

δημοτικού τραγουδιού.

3. α. Πώς παρουσιάζεται, ως προς τη μορφή, ο Διγενής στο Κυπριακό Δημοτικό

τραγούδι «Η Πάλη του Διγενή και του Χάροντα» και στο ποίημα «Ο Διγενής κι ο
Χάροντας»;

β. Πώς παρουσιάζεται, ως προς τη μορφή, ο Χάροντας στo Κυπριακό Δημοτικό

τραγούδι «Η πάλη του Διγενή με τον Χάροντα» και στο ποίημα «Ο Διγενής κι ο Χάροντας»;

4. Πώς αντιλαμβανεστε την έννοια «ηρωισμός» με βάση τα σημερινά δεδομένα; Ποια

πρόσωπα θεωρείτε ήρωες;

Προαιρετικές εργασίες:

1. Να γράψετε ένα δημοτικό τραγούδι σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο με

κεντρικό πρωταγωνιστή τον αγαπημένο σας ήρωα.
2. Να ζωγραφίσετε μια σκηνή από τα ποιήματα, όπου τονίζεται το θάρρος και η
δύναμη του Διγενή.