ΕΥΡΙΠΙΔΗ

ΕΛΕΝΗ
ΠΡΟΛΟΓΟ
Σ
Πρώτη σκηνή – στ. 1 - 82
ΠΡΟΛΟΓΟΣ – Α’ ΣΚΗΝΗ

Τμήμα τραγωδίας πριν την εισαγωγή του χορού

Ο όρος σημαίνει τον πρώτο λόγο του ηθοποιού

Μακροσκελές μονόλογος Ελένης

Θα παρουσιαστεί μια αθώα και πιστή Ελένη

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: ΣΤ. 1 - 82
Ο τόπος και οι
Η ταυτότητα της
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ άνθρωποι (που
ηρωίδας
ΕΝΟΤΗΤΑΣ βρίσκεται και οι
(αυτοπαρουσίαση)
άρχοντες του τόπου)

Τα βάσανα της Ελένης Τα βάσανα της Ελένης

στο παρελθόν στο παρόν
Η ηρωίδα πάνω στο λογείο, στους
στίχους 1-18 του προλόγου,
αναφέρεται στον τόπο που μένει
(Αίγυπτο, παλάτι Πρωτέα), αλλά
δίνει και πάρα πολλές
πληροφορίες για την οικογένεια
του βασιλιά Πρωτέα.
Ο ποιητής πρέπει οπωσδήποτε να
κατατοπίσει τους θεατές ότι η
Ελένη βρίσκεται στην Αίγυπτο,
γιατί πιστεύουν, σύμφωνα με τον
γενικό μύθο, ότι είναι στην Τροία,
ενώ στον μύθο του Ευριπίδη εκεί
βρίσκεται το είδωλο – ομοίωμα.
 ΟΙ ΑΡΧΟΝΤΕΣ
ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ =
Αίγυπτος
 Βασιλιάς Πρωτέας, ο οποίος τώρα έχει
πεθάνει.
 Γυναίκα του είναι η Ψαμάθη.
 Τον έχει διαδεχτεί ο γιος του
Θεοκλύμενος. Το όνομα του
προέρχεται από τον σεβασμό στους
Θεούς.
 Η κόρη του Πρωτέα ονομαζόταν Ειδώ˙
λόγω των μαντικών της ικανοτήτων,
όταν μεγάλωσε την ονόμασαν Θεονόη
Η ΗΡΩΐΔΑ ΚΑΙ Η
ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΗΣ
 Η Ελένη αναφέρει ως τόπο καταγωγής της τη Σπάρτη

 Η μία παράδοση λέει ότι είχε πατέρα τον Τυνδάρεω .

Η άλλη τον Δία , ο οποίος πήρε τη μορφή κύκνου και
έσμιξε με τη μητέρα της Λήδα.
 Με την φράση «αν είναι αλήθεια» ο Ευριπίδης
εκφράζει τον προβληματισμό και την επιφύλαξη για
το αν αληθεύει η δεύτερη παράδοση. Άρα ακόμα και
η καταγωγή που για τους περισσότερους ανθρώπους
είναι μία στέρεη και ακλόνητη αλήθεια, για την
Ελένη είναι κάτι αβέβαιο και ρευστό.
ΤΑ ΒΑΣΑΝΑ ΤΗΣ
ΕΛΕΝΗΣ ΣΤΟ
ΠΑΡΕΛΘΟΝ
 Η αρχή των βασάνων της Ελένης είναι η κρίση του
Πάρη για την πιο όμορφη Θεά – μύθος περί της
καλλίστης.
 Μύθος περί της καλλίστης (το μήλο της Έριδος): Ο
Πάρης επιλέχθηκε από τους Θεούς για να δώσει το μήλο
που έριξε η Έριδα, με τη λέξη καλλίστη (η πιο όμορφη)
στην ομορφότερη από τις τρεις θεές Ήρα, Αφροδίτη
και Αθηνά. Η Αφροδίτη του προσέφερε την ωραία
Ελένη, την ομορφότερη γυναίκα πάνω στη γη. Έτσι
επέλεξε την Αφροδίτη. Η Ήρα τότε οργισμένη έδωσε
στον Πάρη το είδωλο της Ελένης. Ο Δίας από την άλλη
θέλοντας να ελαφρώσει τη γη από το βάρος των
ανθρώπων και για να τιμήσει τον Αχιλλέα προκάλεσε
τον Τρωϊκό πόλεμο και έδωσε διαταγή στον Ερμή να
μεταφέρει την Ελένη στην Αίγυπτο, στο παλάτι του
βασιλιά Πρωτέα.
Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ
ΕΛΕΝΗΣ
 Η Ελένη βρίσκεται σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση. Γνωρίζει πως
έχουν σκοτωθεί τόσοι άνδρες στην Τροία και πως οι Έλληνες την
καταριούνται και θεωρούν πως πρόδωσε τον άντρα της και πως
εξαιτίας της έγινε ο Τρωϊκός πόλεμος.
 Νιώθει πως έχει φτάσει σε αδιέξοδο και αναρωτιέται τι την θέλει πια
τη ζωή.
 Μοναδική της ελπίδα είναι ο λόγος του Ερμή, ότι θα επιστρέψει στη
Σπάρτη μαζί με τον άντρα της τον Μενέλαο, που θα μάθει την
αλήθεια για την πίστη και την αφοσίωσή της.
ΤΙ ΑΠΕΙΛΕΙ ΤΩΡΑ ΤΗΝ ΕΛΕΝΗ
ΚΑΙ ΠΩΣ ΤΟ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ
 Θέλει να την παντρευτεί ο γιος του Πρωτέα
Θεοκλύμενος και για να προστατευτεί έχει καταφύγει
ικέτισσα στον τάφο του Πρωτέα.

Τραγικό πρόσωπο – τραγικός

ήρωας:
Ο ήρωας που υποφέρει. Η
τραγικότητα δημιουργείται κατά
κανόνα:
• Όταν ο ήρωας πάσχει εξαιτίας
μια αναπόφευκτης μοίρας (π.χ η
Ελένη υποφέρει στην Αίγυπτο
γιατί έτσι αποφάσισαν οι Θεοί)
• Όταν ο ήρωας μεταπίπτει από
την ευτυχία στην δυστυχία
 Στους στ. 32-33 η Ελένη δηλώνει ότι η ομορφιά που για
άλλες γυναίκες είναι χάρισμα, γι’ αυτήν στάθηκε αιτία της
δυστυχίας της.
 Στους στ. 37-38 συνδέει τις συμφορές με τη θεία βούληση
και μάλιστα με την οργή της Ήρας που εκδικήθηκε τον Πάρη
με το να αρπάξει την Ελένη και να του δώσει το είδωλο. Άρα
υποφέρει χωρίς να φταίει.
 Στους στ. 62-68 την τραγική θέση της Ελένης τονίζουν οι
κατάρες των Ελλήνων και η πεποίθησή τους ότι η Ελένη
είναι άπιστη σύζυγος και αιτία του Τρωικού πολέμου. Όλα
όμως είναι ψεύτικα: Είναι πιστή σαν την Πηνελόπη, ο
πόλεμος έγινε γιατί το ήθελαν οι θεοί (Δίας και Ήρα, ο Δίας
για να μειώσει τον πληθυσμό και να τιμήσει τον Αχιλλέα, η
Ήρα για να εκδικηθεί τον Πάρη) και όχι η ίδια.

ΤΡΑΓΙΚΟΤΗΤΑ ΕΛΕΝΗΣ
ΕΓΩ ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ
ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΗΜΟΥΝ, ΗΤΑΝ
ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΜΟΥ
 Η Ελένη λέει στους θεατές ότι ο
Τρωικός πόλεμος οφείλεται στη βουλή
των θεών, δεν έχει η ίδια ευθύνη, αφού
στην Τροία πήγε το είδωλό της, το
όνομά της μόνο. Με τους στίχους
αυτούς ο Ευριπίδης κριτικάρει τον
Τρωικό πόλεμο και έμμεσα γελοιοποιεί
την αιτία κάθε πολέμου. Αποκαθιστά
στη συνείδηση των θεατών την Ελένη.
Άδικα, κατηγορήθηκε ως άπιστη, ως
αιτία πολέμου.
ΤΟ ΗΘΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ
 Η Ελένη είναι μια γυναίκα από αριστοκρατική
γενιά και έχει τα εξής γνωρίσματα: Είναι
αφοσιωμένη σύζυγος και αθώα για όσα τη
συκοφαντούν.
 Είναι σεμνή και θεοσεβής. Αγωνίζεται ως
εκπρόσωπος της ηρωικής εποχής, να διαφυλάξει
την τιμή και την αξιοπρέπειά της.
 Είναι μια άλλη «Πηνελόπη», είναι πιστή,
αφοσιωμένη και έντιμη.
 Δεν είναι όμως μια συνηθισμένη γυναίκα. Έχει
ίσως θεϊκή καταγωγή και η ζωή της καθορίζεται
από τις απάτες των θεών.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ – ΔΕΥΤΕΡΗ
ΣΚΗΝΗ

Στ. 83 - 195
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ
 Πρώτη ενότητα στ. 83-104: Εισέρχεται στη σκηνή
ο Τεύκρος, παραξενεύεται με τη θέα της Ελένης,
εκφράζει το μίσος όλων και στο τέλος αλλάζει
στάση.
 Δεύτερη ενότητα στ. 105-166: Δίνει πληροφορίες
γι’αυτόν, για την Τροία, τους Αχαιούς, την Ελένη,
την οικογένειά της, τον Μενέλαο
 Τρίτη ενότητα στ. 167-195: Σκοπός της επίσκεψής
του, μελλοντικός στόχος η ίδρυση της Σαλαμίνας.
Προτροπή της Ελένης να φύγει. Καταριέται την
αληθινή Ελένη, ενώ εύχεται καλό στην Αιγυπτία
που έχει μπροστά του. Θρήνος της Ελένης.
ΤΕΥΚΡΟΣ
 Ο σημαντικότερος τοξότης του Τρωικού πολέμου.
 Ήταν ετεροθαλής αδελφός του Αίαντα, του μεγαλύτερου ήρωα μετά τον
Αχιλλέα στο Αχαϊκό στρατόπεδο, γιοι του Τελαμώνα από τη Σαλαμίνα.
 Ο πατέρας του Τελαμώνας τον εξόρισε από τη Σαλαμίνα, γιατί δεν
εκδικήθηκε τον θάνατο του αδελφού του Αίαντα στην Τροία. Εδώ λοιπόν
στην Αίγυπτο ο Τεύκρος αναζητά το δρόμο για την Κύπρο, για να
δημιουργήσει τη Σαλαμίνα της Κύπρου, σύμφωνα με τον χρησμό του
Απόλλωνα. Το πέρασμα του από την Αίγυπτο γίνεται για να συμβουλευτεί
τη μάντισσα Θεονόη για το ταξίδι του.
 Ως πρόσωπο είναι επινόηση του Ευριπίδη, επειδή ο ποιητής χρειαζόταν ένα
πρόσωπο που πήρε μέρος στον Τρωικό πόλεμο, ήξερε πρόσωπα και
γεγονότα που τα χρειαζόταν στο έργο του και αφού περιπλανήθηκε μετά την
εξορία του, θα μπορούσε να βρεθεί και στην Αίγυπτο.
 Ο Τεύκρος αντικρίζοντας
την Ελένη μένει αρχικά
έκπληκτος και νομίζοντας
πως έχει μπροστά του μια
γυναίκα που μοιάζει στην
Ελένη, αφήνει να
ξεσπάσει όλη η οργή και
το μίσος του για εκείνη
καθώς τη θεωρεί
υπεύθυνη για τα δεινά τα
δικά του και των
Ελλήνων.
 Παραδέχεται μάλιστα ότι
αυτό που τον συγκρατεί
ώστε να μη την
σκοτώσει, είναι ότι
βρίσκεται σε ξένη χώρα.
 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΔΙΝΕΙ
Ο ΤΕΥΚΡΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΕΝΗ
 Για την Τροία: έγινε η άλωση της Τροίας πριν από
εφτά χρόνια. Ο Τρωϊκός ΄πόλεμος διήρκησε δέκα
χρόνια. Οι Έλληνες έχουν υποφέρει από τα δεινά του
πολέμου.
 Για τον Μενέλαο: Ο Μενέλαος πήρε το είδωλο στο
καράβι. Μέχρι τώρα όμως δεν έφτασαν στην πατρίδα
και λέγεται πως έχουν χαθεί.
 Για την οικογένειά της: Η μητέρα της Λήδα
αυτοκτόνησε από την ντροπή της για την κόρη της.
 Τα αδέλφια της (Κάστορας και Πολυδεύκης,
ονομάζονται και Διόσκουροι) αυτοκτόνησαν εξαιτίας
της αδελφής τους και υπάρχει η φήμη ότι έγιναν
αστέρια.
ΤΕΧΝΙΚΈΣ
 Τραγική ειρωνεία: Τραγική ειρωνεία είναι η δραματική κατάσταση κατά την οποία τα
πρόσωπα του έργου αγνοούν την αλήθεια που γνωρίζουν οι θεατές. Ένα παιχνίδι ανάμεσα στη
γνώση των θεατών και στην πλάνη των ηρώων. Έτσι οι ήρωες οδηγούνται σε εκτιμήσεις
αντίθετες από την πραγματικότητα ή διατυπώνουν απόψεις λανθασμένες, ενώ οι θεατές
ξέρουν την αλήθεια. Εδώ υπάρχει έντονη τραγική ειρωνεία την οποία προκαλεί η σύγχυση
ανάμεσα στο φαίνεσθαι (είδωλο) και το είναι (Ελένη). Ο Τεύκρος την ειρωνεύεται γιατί
μοιάζει της Ελένης, αγνοώντας πως είναι η πραγματική Ελένη, πράγμα το οποίο γνωρίζουν οι
θεατές.
ΤΕΧΝΙΚΕΣ – ΤΡΑΓΙΚΗ
ΕΙΡΩΝΕΙΑ
 Στην αρχή της σκηνής (στ. 88 -93) ο Τεύκρος καταριέται τη νέα που
έχει μπροστά του, θεωρώντας πως αυτή είναι μια ξένη που μοιάζει
στην Ελένη. Δεν γνωρίζει ότι η γυναίκα που βρίσκεται μπροστά του
είναι η πραγματική Ελένη.
 Στον στίχο 142 η βεβαιότητα του Τεύκρου ότι είδε την πραγματική
Ελένη στην Τροία και η πίστη του ότι αυτή έχει χαθεί στη θάλασσα
μαζί με τον Μενέλαο.
 Στο τέλος της σκηνής (στ.186 – 191) η τραγική ειρωνεία γίνεται
εντονότερη με τη διαπίστωσή του ότι η γυναίκα που έχει μπροστά
του μοιάζει στη μορφή με την Ελένη αλλά διαφέρει στο ήθος.
Καταριέται την αληθινή Ελένη και εύχεται στη γυναίκα που έχει
μπροστά του να βλέπει στη ζωή της πάντα καλά.
ΤΡΑΓΙΚΟΤΗΤΑ
ΕΛΕΝΗΣ
 Η παρουσία του Τεύκρου στην
Αίγυπτο εντείνει την τραγικότητα της
Ελένης:
 Επιβεβαιώνεται το μίσος που τρέφουν
οι Έλληνες για αυτήν καθώς την
θεωρούν υπεύθυνη για τον Τρωϊκό
πόλεμο.
 Μαθαίνει ότι ο Μενέλαος δεν έχει
επιστρέψει και χάνει τη μοναδική της
ελπίδα να γυρίσει στη Σπάρτη.
 Μαθαίνει ότι η μητέρα της και τα
αδέλφια της χάθηκαν εξαιτίας της.