30.

Partykuła i wykrzyknik – wyrazy działające

na odbiorcę i wyrażające emocje
Przeczytaj poniższe zdania. Podkreśl partykuły.
1 

a) Ciszej, proszę. Dajże obejrzeć ten odcinek serialu.

b) Niestety nie widzę. Pokaż no bliżej, proszę.
c) Obyście osiągnęli zamierzone cele.
d) Niech wracają bezpiecznie.
e) Czyż nie powinieneś uczyć się systematycznie?
f) Czy mogłabyś mi pomóc?
g) Zobacz no, kto tak głośno krzyczy.
h) Niechaj się już ta narada skończy.
i) Oby Wam się udało zdać ten egzamin.
j) Można by pojechać nad polskie morze.

Partykuły z ćwiczenia 1 wpisz w odpowiednie miejsca w tabeli.

2 

Wyrażenie Wyrażenie
Wyrażenie pytania Wyrażenie rozkazu
wzmocnienia przypuszczenia

Przepisz poniższe zdania. Zapisz partykuły w nawiasach razem lub osobno

3 
z poprzedzającymi je wyrazami zgodnie z zasadami ortografii.

a) Podstaw(no) bliżej tę miskę, proszę.

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

b) A poczytaj(że) mi wnuczko.
.....................................................................................................................................................................................................................................................................

c) Co(byś) zrobił, aby współpraca w klasie układała się lepiej?

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

70 VI Nieodmienne części mowy

N7084_Book.indb 70 2019-08-05 15:23:07

 Puste miejsca w poniższych zdaniach uzupełnij odpowiednimi partykułami.
4 

a) Zobacz. . . . . . . . . . . . . . . czy nie nadjeżdża samochód.

b) Kiedy. . . . . . . . . . . . . . . wreszcie przyjdzie ta przesyłka!
c) . . . . . . . . . . . . . . . nie żałował podjętej decyzji.

Tomasz opiekuje się młodszą siostrą. Pomóż mu naśladować głosy zwierząt.

5 

a) kura – .................................................................................................. e) kogut– ................................................................................................

b) krowa – ............................................................................................. f) pies – .....................................................................................................
c) kot – ........................................................................................................ g) kaczka – ...........................................................................................
d) gęś – ......................................................................................................
Jak nazywamy wypisane przez ciebie części mowy?

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

6 Do podanych poniżej sytuacji dopisz odpowiednie reakcje, które wyrazisz za

pomocą wykrzykników.

a) Uderzyłeś się w kostkę. ...........................................................

b) Pomagasz odnaleźć zagubione dziecko w lesie. ...........................................................

c) Wołasz znajomych, których widzisz po drugiej stronie ulicy. ...........................................................

d) Gratulujesz koledze odwagi. ...........................................................

e) Życzysz koledze powodzenia na egzaminie 8-klasisty. ...........................................................

Ułóż i zapisz zdania, w których:

7 

a) że będzie spójnikiem

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

b) że będzie partykułą

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

c) a będzie wykrzyknikiem

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

d) a będzie spójnikiem

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

30. Partykuła i wykrzyknik – wyrazy działające na odbiorcę i wyrażające emocje 71

N7084_Book.indb 71 2019-08-05 15:23:07

 31. Zdanie i równoważnik zdania
Określ, które wypowiedzenia są zdaniami, a które równoważnikami zdań.
1 
a) Zawisza Czarny był ideałem rycerza.
b) Jan Długosz napisał Kronikę.
c) Co za rwetes!
d) To głupota.
e) W 1859 roku w małym dworku Marbacka, w rodzinie porucznika Lagerlöf, urodziła
się córeczka, Selma.
f) W tej czarodziejskiej opowieści o zwierzętach i krasnoludkach jest wiele obrazów
prawdziwego życia.
Zdania ..............................................................................................................................................................................................................................................
Równoważniki .....................................................................................................................................................................................................................

Nazwij poniższe wypowiedzenia.

2 

a) Pociąg ruszył. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
b) Kto przyszedł? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
c) Kto tam? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
d) Rozumiem matematykę. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
e) Uwielbiam gorzką czekoladę. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
f) Dziecko płacze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
g) Nie do wiary! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
h) Stop! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
i) Palenie surowo wzbronione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
j) A niech cię! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Przeczytaj poniższe zdania. Następnie odpowiedz na pytania.

3 
a) Jaka praca, taka płaca.
b) Marek stanął na palcach, by dosięgnąć książki.
c) Komu w drogę, temu czas.
d) Baba z wozu, koniom lżej.
e) Karolina czyta Cudowną podróż.
f) Maja z Wiktorią pomagają mamie w kuchni.

72 VII Budowa i rodzaje wypowiedzeń

N7084_Book.indb 72 2019-08-05 15:23:08

 g) Hania wyciągnęła ramiona, aby dosięgnąć brzoskwini.
h) Drzewo przechyla się, wali na ziemię.
i) Zamknęła oczy, by odpocząć.
j) Henryk Sienkiewicz napisał W pustyni i w puszczy.
Które wypowiedzenia są równoważnikami?

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

Które wypowiedzenia są zdaniami?

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

Uzupełnij przysłowia mające formę równoważników zdań.

4 

a) Czym chata .....................................................................................................................................................................................................................

b) Jak Kuba ................................................................................................................................................................................................................................
c) Jaki pan, .................................................................................................................................................................................................................................
d) Jak trwoga to .................................................................................................................................................................................................................
e) Jaki piątek ...........................................................................................................................................................................................................................

Przekształć równoważniki zdań w zdania.

5 

a) Staś Tarkowski – Polak

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

b) Henryk Sienkiewicz – laureat Literackiej Nagrody Nobla

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

c) Meduzy – nieśmiertelne
.....................................................................................................................................................................................................................................................................

d) W Indiach małpy to obiekt kultu.

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

e) Waga nowo narodzonego lisa to około 100 gramów.

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

31. Zdanie i równoważnik zdania 73

N7084_Book.indb 73 2019-08-05 15:23:08

 6 Zdanie pojedyncze nierozwinięte Uczeń uprawia sport. przekształć tak, aby
otrzymać:

a) zdanie pojedyncze z określeniem podmiotu

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

b) zdanie pojedyncze z rozwiniętą grupą orzeczenia

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

32. Budowa zdania pojedynczego

Ułóż takie cztery zdania pojedyncze, w których słowo pies będzie pełniło różną
1 
funkcję składniową:

a) podmiot

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

b) dopełnienie

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

c) przydawka

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

Przeczytaj poniższe zdanie. Następnie podkreśl podmiot i dopisz do niego

2 
przydawki wyrażone różnymi częściami mowy.

Mama przygotowuje posiłek.

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

Uzupełnij podane zdania dopełnieniami.

3 

a) Oddałem (co?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (komu?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) Nie obejrzałem jeszcze (czego?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w Teatrze Muzycznym.
c) Pójdę do biblioteki (z kim?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
d) Porozmawiamy (o czym?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
e) Przyjrzałem się (czemu?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w ogrodzie.

74 VII Budowa i rodzaje wypowiedzeń

N7084_Book.indb 74 2019-08-05 15:23:08

 Połącz imiona z przydomkami.
4 

A. Bolesław III 1) Pierwszy

B. Kazimierz 2) Chrobry
C. Bolesław 3) Wielki
D. Kazimierz 4) Śmiały
E. Władysław 5) Łokietek
F. Mieszko 6) Krzywousty
Podkreśl przydawki.

W podanych zdaniach podkreśl okoliczniki.

5 

a) Wczoraj byliśmy z klasą w Muzeum Narodowym w Gdańsku.

b) Opisywaliśmy obraz Hansa Memlinga, aby lepiej zrozumieć średniowieczne
utwory.
c) Niestety autokar spóźnił się z powodu ulewnego deszczu.
d) Wskutek choroby Kajetan pozostał w domu.
e) Weszliśmy do ciemnej sali podziwiać obraz.
f) Zapytaliśmy przewodnika dyskretnie o wysokość ubezpieczenia obrazu.
g) Zawzięcie walczyliśmy z kartami pracy.
h) Późno wróciliśmy do szkoły.

6 Narysuj w zeszycie wykresy poniższych zdań.

a) Uczeń wypożyczył szkolną lekturę.

b) Miła bibliotekarka mocno się zdziwiła.
c) Uczniowie rzadko wypożyczają Pana Tadeusza.
d) Szkolna bibliotekarka czytała lekturę wielokrotnie.
e) P
 an Tadeusz jest epopeją narodową.
f) Adam Mickiewicz napisał epopeję o ostatnim zajeździe na Litwie.
g) Bohaterem utworu jest zbiorowość szlachecka.
h) Akcja utworu dzieje się w Soplicowie.
i) Przedstawiciele szlachty mają wiele wad.
j) Natenczas Wojski chwycił na taśmie przypięty swój róg bawoli.

32. Budowa zdania pojedynczego 75

N7084_Book.indb 75 2019-08-05 15:23:08

 Ułóż i napisz dowolne zdania według podanych wykresów.
7 

a)

podmiot orzeczenie

przydawka dopełnienie okolicznik

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

b)

podmiot orzeczenie imienne

przydawka okolicznik miejsca

przydawka

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

c)

76 VII Budowa i rodzaje wypowiedzeń

N7084_Book.indb 76 2019-08-05 15:23:08

 d)

e)

33. Związki składniowe w zdaniu

1 Połącz wyrazy z grupy A i B. Powinny być zgodne ze względu na znaczenie i formę.
A. B.
uczennica książka
czytam e-booka
fantastyczna pilna
słodka świeci
pomagam do brzegu
płynę starszej osobie
księżyc brzoskwinia

Przeczytaj poniższe pary wyrazów. W każdej podkreśl człon nadrzędny.

2 

a) ogląda film
b) pilne uczennice
c) zachwycający film
d) odrabiam lekcje

33. Związki składniowe w zdaniu 77

N7084_Book.indb 77 2019-08-05 15:23:08

 Napisz, jakimi związkami są poniższe wyrażenia i zwroty.
3 

a) słodki cukierek .............................................................................................................................................................................................................

b) kwiat róży ..........................................................................................................................................................................................................................
c) legendarna postać .................................................................................................................................................................................................
d) obejrzeć film ...................................................................................................................................................................................................................
e) przesłuchanie świadka ....................................................................................................................................................................................
f) chodzić w sukience ................................................................................................................................................................................................
g) zgubili się w muzeum .......................................................................................................................................................................................
h) pięknej dziewczynie ............................................................................................................................................................................................
i) gołębie serce .....................................................................................................................................................................................................................
j) stajnia Augiasza .........................................................................................................................................................................................................

Z podanych zdań wypisz:

4 

a) związki zgody: ............................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

b) związki rządu: .............................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

c) związki przynależności: ................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

Anna pożyczyła wczoraj książkę od koleżanki.

Moje koleżanki otrzymały wczoraj nagrody książkowe.
Mama Oli upiekła dziś pyszny sernik.

Podaj po trzy przykłady związków zgody, rządu i przynależności.

5 

Związki zgody Związki rządu Związki przynależności

78 VII Budowa i rodzaje wypowiedzeń

N7084_Book.indb 78 2019-08-05 15:23:08

 6 Wykonaj w zeszycie wykresy podanych zdań. Wypisz wyodrębnione związki i je
nazwij.
a) Uczniowie naszej klasy uczą się systematycznie.
b) Wczoraj w naszej szkole odbył się międzyszkolny mecz.
c) Zatrważająca wataha przebiegła cicho koło domu.

34. Podmiot w zdaniu

Uzupełnij podane zdania, a następnie odpowiedz na pytanie.
1 

a) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . piszą sprawdzian.
b) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sprawdza, czy nie ściągają.
c) Pod koniec lekcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . oddają swoje prace.
Jak nazywa się ta część zdania?

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

Wskaż podmioty w poniższych zdaniach. Następnie napisz, za pomocą jakich

2 
części mowy zostały wyrażone.

a) Dwieście jest podzielne przez sto.

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

b) Głuchoniemy prowadził bloga.

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

c) Czytać jest fantastycznie.

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

Z podanych niżej zdań wypisz podmioty z orzeczeniami.

3 

a) Gdańsk, Gdynia i Sopot tworzą Trójmiasto.

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

b) Na stole leżały książki i zeszyty.

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

34. Podmiot w zdaniu 79

N7084_Book.indb 79 2019-08-05 15:23:09

 Opisz poniższą fotografię. Ułóż co najmniej trzy zdania. Każde zdanie musi za-
4 
wierać inny rodzaj podmiotu.

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

Opisz, jak powinna wyglądać przerwa w twojej szkole. Postaraj się wykorzystać
5 
różne części mowy, aby wyrazić podmiot.

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

80 VII Budowa i rodzaje wypowiedzeń

N7084_Book.indb 80 2019-08-05 15:23:11

 35. Rodzaje orzeczeń
Podkreśl orzeczenia w poniższych zdaniach.
1 

a) Kasia pilnuje siostry. d) Mruczek śpi w przedpokoju.

b) Mama gotuje obiad. e) Kajtek gra w piłkę.
c) Taty nie ma jeszcze w domu.

Wskaż orzeczenia w poniższym tekście. Następnie wypisz je i nazwij.

2 
– Wiesz, Nel – mówił Staś Tarkowski do swojej przyjaciółki, małej Angielki – wczoraj
przyszli zabtie (policjanci) i aresztowali żonę dozorcy Smaina i jej troje dzieci – tę
Fatmę, która już kilka razy przychodziła do biura do twojego ojca i do mego.
A mała, podobna do ślicznego obrazka Nel podniosła swe zielonawe oczy na Stasia
i zapytała na wpół ze zdziwieniem, a na wpół ze strachem:
– Wzięli ją do więzienia?
– Nie, ale nie pozwolili jej wyjechać do Sudanu i przyjechał urzędnik, który jej będzie
pilnował, by ani krokiem nie wyruszyła z Port-Saidu.
– Dlaczego?
Staś, który kończył rok czternasty i który swą ośmioletnią towarzyszkę kochał bardzo,
ale uważał za zupełne dziecko, rzekł z miną wielce zarozumiałą:
– Jak dojdziesz do mego wieku, to będziesz wiedziała wszystko, co się dzieje nie
tylko wzdłuż kanału, od Port-Saidu do Suezu, ale i w całym Egipcie. Czy ty nic nie
słyszałaś o Mahdim?
– Słyszałam, że jest brzydki i niegrzeczny.
Henryk Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

35. Rodzaje orzeczeń 81

N7084_Book.indb 81 2019-08-05 15:23:11

 Ułóż i napisz dwa zdania z orzeczeniem imiennym.
3 

a) z przymiotnikiem w funkcji orzecznika

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

b) z rzeczownikiem w funkcji orzecznika

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

36. Zdanie złożone współrzędnie

Przeczytaj podane zdania. Zdania współrzędnie złożone podkreśl kolorem
1 
czerwonym, a podrzędnie złożone – kolorem zielonym.
a) Przeczytałem książkę i zjadłem kolację.
b) Kiedy przeczytałem książkę, zjadłem kolację.
c) Pomogłem koleżance w lekcjach i poszedłem do domu.
d) Poszedłem do domu, gdy pomogłem koleżance w lekcjach.

Przeczytaj poniższe zdania współrzędnie złożone. Podkreśl spójniki.

2 
a) Magda jest bardzo wysportowana i bierze udział w zawodach.
b) Magda jest bardzo wysportowana, ale nie bierze udziału w zawodach.
c) W piątek po lekcjach Magda odrabia lekcje albo odpoczywa.
d) Magda jest wysportowana i aktywna, więc bierze udział w zawodach.

Podkreśl zdania współrzędnie złożone łączne (kolorem zielonym) i przeciw-

3 
stawne (kolorem fioletowym).
a) Wojtek jest zdolny, lecz nie pracuje w domu.
b) Marta i Kasia pomogły pani pedagog w pilnowaniu uczniów klas młodszych.
c) Nasza klasa bierze udział w akcji „Bezpieczny internet” i chętnie stosuje jej zasady.
d) Wieczorem przestał padać deszcz, nawet zaświeciło słońce.
e) Tegoroczna zima nie była mroźna i nawet najstarsi mieszkańcy miasta nie pa-
miętali tak ciepłej aury.

Przeczytaj poniższe zdania. Następnie odpowiedz na pytanie.

4 
a) Marek zna zasady bezpieczeństwa na drodze, ale przebiegł dziś przez ulicę.
b) Czytam książkę i słucham muzyki.

82 VII Budowa i rodzaje wypowiedzeń

N7084_Book.indb 82 2019-08-05 15:23:12

 c) Zjem śniadanie albo spóźnię się do szkoły.
d) Nasza klasa ma jutro sprawdzian z matematyki, więc szybko wróciliśmy po szkole
do domu.
W jaki sposób możemy łączyć zdania współrzędne?

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

Nazwij zdania i przedstaw je graficznie.

5 
a) Był zawsze głęboko zamyślony i posuwał się zwolna.

b) W drodze ustępował każdemu, a potrącony uśmiechał się życzliwie.

c) A że kobiety wciąż kochał, więc począł myśleć o małżeństwie.

d) W tych czasach ogolił wąsy i zapuścił faworyty.

36. Zdanie złożone współrzędnie 83

N7084_Book.indb 83 2019-08-05 15:23:12

 e) O kobietach wyrażał się zawsze z szacunkiem, a dla ich wad okazywał dużą
wyrozumiałość.

f) Wprawdzie pan Tomasz nie stawał już w sądach, ale jako doświadczony praktyk
umiał wskazać najwłaściwszy kierunek akcji

g) W ósmym roku chodził już jako trzódka za bydłem lub, gdy w chałupie nie było
co jeść, za bedłkami do boru.

h) Więc tam chłopak duszę swoją całą wysyłał ku nim przez oczy, bo mu się zdawało,
że to niedostępna jakaś dla niego świętość.

i) Tymczasem Janek czołgał się cicho i ostrożnie, ale zaraz go strach ogarnął.

84 VII Budowa i rodzaje wypowiedzeń

N7084_Book.indb 84 2019-08-05 15:23:12

 j) Przyszła matka, zabrała chłopaka, ale musiała go zanieść do domu.

6 Ułóż po dwa zdania współrzędnie złożone (łączne, rozłączne, wynikowe, prze-

ciwstawne). W każdym z nich użyj innego spójnika.

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

37. Zdanie złożone podrzędnie

Zapisz pytania w nawiasach.
1 

a) Powinieneś postąpić tak, (. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ) aby być w zgodzie z samym sobą.

b) Poprosiłem cię o pomoc, (. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ) gdyż nie poradzę sobie z tym zadaniem.
c) Opowiedziałem mamie (. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ) o kłopotach, które mam w szkole.
d) Mama powiedziała, (. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ) że pomoże mi pokonać problemy.
e) Uporałem się z tymi kłopotami, (. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ) chociaż nie było to proste.

37. Zdanie złożone podrzędnie 85

N7084_Book.indb 85 2019-08-05 15:23:12

 Poniższe wypowiedzenia współrzędnie złożone przekształć na zdania złożone
2 
podrzędnie.

a) Chciałbym przygotować się do konkursu, więc dużo czytam.

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

b) Tosia nie nosiła szalika w zimę i jest teraz chora.

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

c) Marek jadł dużo słodyczy i ma teraz problem z nadwagą.

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

d) Pomagaliśmy sąsiadce w pracach domowych, więc dzisiaj idziemy do niej na

ciasto.
.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

e) Nasza klasa osiągnęła wysokie oceny w nauce i jedziemy na wycieczkę do

Warszawy.
.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

W podanych niżej zdaniach podkreśl zdania nadrzędne.

3 
a) Maja jest taka, że wszyscy ją lubią.
b) Pamiętam ten czas, kiedy rodzice odprowadzali nas do szkoły.
c) Napiszę tę charakterystykę tak, jak wymaga tego od nas nauczyciel.
d) Efekt był taki, że wszyscy głośno się śmiali.
e) Wydawało się nam, że jesteśmy przygotowani do sprawdzianu.
f) Opowiadaliśmy rodzicom o tym, co nam się przydarzyło na wycieczce szkolnej.
g) Wróciliśmy ze szkolnej wycieczki, kiedy zapadł już wieczór.
h) Obiecaliśmy naszemu wychowawcy, że poprawimy się w nauce.
i) Przypomniałem sobie, że mama poprosiła mnie o pomoc w kuchni.
j) Motyl, który wleciał do naszej klasy, był tak piękny, że nie mogliśmy skupić się
na lekcji.

86 VII Budowa i rodzaje wypowiedzeń

N7084_Book.indb 86 2019-08-05 15:23:12

 Dopasuj wykresy do zdań.
4 
A. Na szkolnym konkursie poznaliśmy kolegę, który maluje piękne krajobrazy.
B. Na wycieczce rowerowej pojechaliśmy tam, gdzie uzgodniliśmy.
C. Tata wrócił późno do domu, bo musiał pomóc babci w ogródku.
D. Zasmuciła nas wiadomość, że zamykają schronisko dla zwierząt.
E. Byliśmy przekonani, że uda nam się pokonać drużynę przeciwną.
a) d)
1 1
Jaka? Dlaczego?
2 2
b) e)
1 1
Gdzie? O czym?
2 2
c)
1
Jakiego?
2

Nazwij poniższe zdania i sporządź ich wykresy.

5 
a) Wszyscy słuchali z zapartym tchem, o czym opowiadała babcia.

b) Zdawało mi się, że widziałem ducha.

c) Nagrodę dostanie ten, kto najlepiej napisze test.

37. Zdanie złożone podrzędnie 87

N7084_Book.indb 87 2019-08-05 15:23:12

 d) Przeczytaliśmy książkę, którą poleciła nam pani.

e) Idę jutro do koleżanki, żeby obejrzeć zdjęcia z wakacji.

f) Pojadę na lekcję jazdy konnej, jeśli rodzice wyrażą zgodę.

g) Pogoda była tak piękna, że pojechaliśmy na windsurfing.

h) Przeczytałem w Pustyni i w puszczy tak szybko, jak to było możliwe.

88 VII Budowa i rodzaje wypowiedzeń

N7084_Book.indb 88 2019-08-05 15:23:12

 i) Pożyczę ci Alicję w Krainie Czarów, jeśli tylko zechcesz.

j) Marek został tym, kim chciał.

6 W znanych ci źródłach odnajdź przysłowia, które są zdaniami podrzędnie zło-

żonymi.

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

37. Zdanie złożone podrzędnie 89

N7084_Book.indb 89 2019-08-05 15:23:12

 38. Głoska, litera, sylaba
Poniższe wyrazy podziel na sylaby, głoski i litery.
1 

Wyraz Sylaby Głoski Litery

przyjaciółka

czasownik

zima

tchórz

gdańszczanin

chwiejny

siostry

budynek

kwartalnik

W których z poniższych wyrazów jest inna liczba głosek i liter? Podkreśl je.
2 

rzeczownik, szczupak, dziennik, panienka

Wśród podanych wyrazów podkreśl te, w których pisownia różni się od wymowy.
3 

czapka, grzyb, groźba, strzelec, przęsło, robaczek, brzoskwinia, wacik, staw, schadzka

Podane wyrazy podziel zgodnie z zasadami dzielenia wyrazów przy przeno-

4 
szeniu.

a) krasnoludek – ......................................................................... d) przesłać – ......................................................................................

b) zamiennik – ................................................................................ e) najdłuższy – ..............................................................................
c) nagłośnia – ..................................................................................

Podaj 10 przykładów wyrazów, których nie dzieli się przy przenoszeniu.

5 

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

90 VIII Wymowa i pisownia

N7084_Book.indb 90 2019-08-05 15:23:12

 39. Głoski dźwięczne i bezdźwięczne
Przeczytaj poniższe wyrazy.
1 

a) gad – .................................................................................................... d) kóz – ......................................................................................................

b) chleb – ................................................................................................ e) nóż – ......................................................................................................
c) drzew – ..............................................................................................
Jakie głoski wymawiasz na końcu? Zapisz je obok tych wyrazów. Obok każdej głoski
dopisz, czy jest dźwięczna czy bezdźwięczna.

Przeczytaj poniższe spółgłoski.

2 

m, mi, n, ń, r, l’

Czy są to spółgłoski dźwięczne czy bezdźwięczne?

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

Wymienione niżej głoski połącz w pary: dźwięczna – bezdźwięczna.

3 

b, t, dz, w, ż, g, k, c, dź, f, cz, ś, ź, ć, p, d, d, z, s, sz

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

Wypisz cztery głoski dźwięczne, które nie mają odpowiednika bezdźwięcznego.

4 

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

W poniższych wyrazach podkreśl spółgłoski, w których nastąpiła utrata dźwięcz-

5 
ności.
twój, trzask, prośba, łeb, odpowiedź

6 Do podanych niżej zdrobnień dopisz wyrazy pokrewne według wzoru.

Wzór: ogródek – ogród
a) nożyk – ............................................................................................. d) grabki– ..............................................................................................
b) miodek – ......................................................................................... e) kózka – ...............................................................................................
c) głodek – .. ........................................................................................... f) drzewko – .......................................................................................

39. Głoski dźwięczne i bezdźwięczne 91

N7084_Book.indb 91 2019-08-05 15:23:13

 40. Głoski twarde i miękkie
Z podanych niżej wyrazów wypisz spółgłoski miękkie.
1 

a) pleśń – ............................................................................................... d) spinka – ............................................................................................

b) miedza – ......................................................................................... e) dzieje – ..............................................................................................
c) śnieżyca – ......................................................................................

Podane poniżej wyrazy wstaw w odpowiednie miejsce w tabeli.

2 

jad, igliwie, indor, jeleń, jodła, igła, iskra, impuls, jaśmin

Wyrazy rozpoczynające się literą i Wyrazy rozpoczynające się literą j

Podkreśl literę i w poniższych wyrazach. Następnie napisz, jaką funkcję pełni.

3 

a) ciągnik – ...............................................................................................................................................................................................................................
b) mamusia – ........................................................................................................................................................................................................................
c) ziemia – ..................................................................................................................................................................................................................................
d) zimny – ..................................................................................................................................................................................................................................
e) mina – ......................................................................................................................................................................................................................................

Połącz czasowniki z utworzonymi od nich rzeczownikami. Podkreśl literę j po

4 
przedrostkach.
zjadać zjednoczenie
objawić zjadanie
objadać objawienie
objąć objęcie
zjednoczyć objadanie

W puste miejsca wstaw i lub j.

5 

a) histor. . . . . . a Polsk. . . . . . d) do. . . . . . rzałe . . . . . . abłka

b) ses. . . . . . a rady m. . . . . . asta e) przy. . . . . . azd rodz. . . . . . ców
c) kol. . . . . . z. . . . . . a samochodowa f) . . . . . . grzyska olimp. . . . . . skie

92 VIII Wymowa i pisownia

N7084_Book.indb 92 2019-08-05 15:23:13

 g) emigrac. . . . . . a zarobkowa i) chodząca encykloped. . . . . . a
h) porc. . . . . . a ob. . . . . . adowa j) . . . . . .ubiler

41. Głoski ustne i nosowe

Napisz litery oznaczające samogłoski ustne i nosowe.
1 

a) Samogłoski ustne:

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

b) Samogłoski nosowe:

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

Do podanych niżej wyrazów dopisz pokrewne przymiotniki.

2 

a) błąd – .................................................................................................. d) dąb – ....................................................................................................

b) mędrzec – ..................................................................................... e) pieniądz – ......................................................................................
c) wąż – ....................................................................................................

Ułóż pięć zdań z przymiotnikami z ćwiczenia 2.

3 

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

Uzupełnij poniższe zdania brakującymi literami.

4 

a) Krzyś zobaczył matk. . . . . . z daleka.

b) Bolą mnie z. . . . . . by.
c) W moim wypracowaniu zrobiłem wiele bł. . . . . . dów ortograficznych.
d) W przyszłym tygodniu lec. . . . . . na wakacje do Hiszpanii.
e) Uczennice rozmawiaj. . . . . . o ostatnim występie ich ulubionego piosenkarza.

41. Głoski ustne i nosowe 93

N7084_Book.indb 93 2019-08-05 15:23:13

 Dodaj brakujące zakończenia wyrazów.
5 

a) Babcia poszła ze swoją wnuczk. . . . . . do biblioteki.

b) Babcia wypożyczyła swoim wnuczk. . . . . . ciekawe książki.
c) Czy można prosić pani. . . . . . do tańca?
d) Zanieś kawę pani. . . . . . siedzącym przy zielonym stoliku.
e) Idę dziś z matk. . . . . . do sklepu.
f) Dzieci dały swoim matk. . . . . . laurki z okazji Dnia Matki.

6 Uzupełnij podane wyrazy, dopisując odpowiednie końcówki wybrane spośród:

-cja, -cia, -zja, -zia, -sja, -sia.

Alza. . . . . . . . . . . . . . ra. . . . . . . . . . . . . . delega. . . . . . . . . . . . . . cio. . . . . . . . . . . . . .

Ro. . . . . . . . . . . . . . Ba. . . . . . . . . . . . . . ba . . . . . . . . . . . . . . A. . . . . . . . . . . . . .

42. Akcent wyrazowy i zdaniowy

W podanych wyrazach podkreśl sylaby akcentowane.
1 

muzyka, gotowalibyśmy, niebezpieczeństwo, matematyka, dom

Podane niżej wyrazy podziel na sylaby i podkreśl sylabę akcentowaną.

2 

a) czytaliśmy – ...................................................................................................................................................................................................................
b) rozpoczęlibyście – ....................................................................................................................................................................................................
c) zdumiewający – ........................................................................................................................................................................................................
d) rytmika – ............................................................................................................................................................................................................................
e) przeczytałabyś – .......................................................................................................................................................................................................

Napisz pięć wyrazów zakończonych na -yka lub -ika. Podkreśl sylaby akcentowane.
3 

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

94 VIII Wymowa i pisownia

N7084_Book.indb 94 2019-08-05 15:23:13

 W poniższym zdaniu podkreśl wyrazy akcentowane.
4 
Od września jestem uczniem klasy szóstej.

5 Przeczytaj poniższe przysłowia. Następnie podkreśl w nich wyrazy akcentowane.

a) Baba z wozu, koniom lżej.

b) Co głupi straci, tym się mądry wzbogaci.
c) Czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał.
d) Dzieci i ryby głosu nie mają.
e) Fortuna kołem się toczy.
f) Gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta.
g) Jedna jaskółka wiosny nie czyni.
h) Jeśli wejdziesz między wrony, musisz krakać jak i one.
i) Kto pod kim dołki kopie, ten sam w nie wpada.
j) Nie szata zdobi człowieka.

6 Wysłuchaj piosenki Stanisława Soyki pt. Tolerancja. Wypisz z niej wyrazy ak-
centowane.

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................................................................................................

42. Akcent wyrazowy i zdaniowy 95

N7084_Book.indb 95 2019-08-05 15:23:13