C4 - Đại số quan hệ

Bài 04:
ĐẠI SỐ QUAN HỆ
Tài liệu tham khảo
[1] Đỗ Phúc, Nguyễn Đăng Tỵ.

Giáo trình cơ sở dữ liệu.
Đại học Quốc gia Tp.HCM.
[2] Đồng Thị Bích Thủy.
Giáo trình cơ sở dữ liệu.
Đại học Quốc gia Tp.HCM.
[3] Lê Minh Triết.
Slide bài giảng CSDL
Đại học Sư Phạm TP.HCM
[4] Trần Sơn Hải
Slide bài giảng CSDL
Đại học Sư Phạm TP.HCM
ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 2

Nội dung
1. Giới thiệu 4.2 Phép giao

4.3 Phép trừ
2. Đại số quan hệ
4.4 Phép tích Cartesian
3. Các phép toán quan hệ 4.5 Phép chia
3.1 Phép chọn 5. Các phép toán khác
3.2 Phép chiếu
5.1 Phép kết
3.3 Phép gán
5.2 Phép kết nội bộ (inner join)
3.4 Phép đổi tên
5.3 Phép kết ngoài
3.5 Kết hợp các phép toán
5.4 Hàm kết hợp và gom nhóm
4. Các phép toán tập hợp 5.5 Các phép toán cập nhật trên quan hệ
4.1 Phép hợp Bài tập
1. Giới thiệu
Xét một số xử lý trên quan hệ NHANVIEN

Thêm mới một nhân viên
Chuyển nhân viên có tên là “Tùng” sang phòng 1
Cho biết họ tên và ngày sinh các nhân viên có lương trên 20000
TENNV HONV NGSINH DCHI GTINH LUONG PHONG
Tung Nguyen 12/8/1989 123 NVC Q5 Nam 15000 1
Lan Tran 23/4/1987 242 NTMK Q3 Nu 17000 4
Hung Pham 12/2/1990 333 PNL Q1 Nam 18000 5
Trang Nguyen 25/7/1991 Dong Nai Nu 16500 5
Ngoc Le 30/5/1988 BRVT Nu 20000 1

1. Giới thiệu
Có 2 loại xử lý
• Làm thay đổi dữ liệu (cập nhật)
• Thêm mới, xóa và sửa
• Không làm thay đổi dữ liệu (rút trích)
• Truy vấn (query)
Ngôn ngữ truy vấn (Query Language – QL) :
• Cho phép người dùng rút trích hay cập nhật dữ liệu được lưu trong một mô hình dữ
liệu
Thực hiện các xử lý
• Đại số quan hệ (Relational Algebra)
• Biểu diễn câu truy vấn dưới dạng biểu thức (ngôn ngữ thủ tục)
• Phép tính quan hệ (Relational Calculus)
• Biểu diễn kết quả (ngôn ngữ phi thủ tục)
• SQL (Structured Query Language)

Khái niệm:
Đại số quan hệ (ĐSQH) có nền tảng toán học (cụ thể là lý thuyết
tập hợp) để mô hình hóa CSDL quan hệ. Đối tượng xử lý là các
quan hệ trong cơ sở dữ liệu quan hệ.
Chức năng:
 Cho phép mô tả các phép toán rút trích dữ liệu từ các quan hệ
trong cơ sở dữ liệu quan hệ.
 Cho phép tối ưu quá trình rút trích bằng các phép toán có sẵn
của lý thuyết tập hợp.
 Biến là các quan hệ

• Tập hợp (set)
 Các toán tử thao tác trên 1 / nhiều quan hệ
• Kết quả tạo ra 1 quan hệ mới
• Không làm thay đổi các quan hệ ban đầu
 Kết quả của 1 phép toán là có thể làm đầu vào cho một phép toán khác
 Thao tác với tất cả các bộ trong quan hệ (như các phần tử trong tập hợp)
 Mang tính đóng (closure) : Cho phép các biểu thức lồng nhau như trong
số học

Toán tử là các phép toán (operations)

• Trên tập hợp
• Hợp  (union)
• Giao  (intersec)
• Trừ  (difference)
• Rút trích 1 phần của quan hệ
• Chọn  (selection)
• Chiếu  (projection)
• Kết hợp các quan hệ
• Tích Cartesian  (Cartesian product)
• Kết (join)
• Đổi tên 

 Hằng số là thể hiện của quan hệ
 Biểu thức
• Được gọi là câu truy vấn
• Là chuỗi các phép toán đại số quan hệ
• Kết quả trả về là một thể hiện của quan hệ

Nhóm phép tính Phép tính Ký hiệu Số quan hệ

Trên tập hợp Phép hợp Union  2
Phép giao Intersec  2
Phép trừ Difference  2
Rút trích 1 phần Phép chọn Selection  1
của quan hệ Phép chiếu Projection  1
Kết hợp các quan Tích Cartesian  2
hệ Cartesian product
Phép kết Join 2
Phép chia Devision ÷ 2

Phép toán đại số Phép toán đại số quan hệ
- Biến : x, y, z, … - Quan hệ : NhanVien, …
Toán hạng
- Hằng số : 150, … - Thể hiện của quan hệ : t, v,
- Thao tác xử lý giữa các toán - Thao tác xử lý giữa các
hạng quan hệ
Toán tử
để tạo thành giá trị mới : +, -, *, /, để tạo thành quan hệ mới :
… phép chọn , hội , …
- Chuỗi các phép toán đại số
- Chuỗi các phép toán đại số
quan
- Kết quả cho ra một giá trị mới hệ (câu truy vấn)
Biểu thức
(x+7) / (y-3) - Kết quả cho ra một quan
(x+y)*z and/or (x+7) / (y-3) hệ mới
MANV (NHANVIEN)
3. Các phép toán
quan hệ
3.1 Phép chọn (Selection)
Được dùng để lấy ra các bộ của quan hệ R

Các bộ được chọn phải thỏa mãn điều kiện chọn P
Ký hiệu
 P (R)
P là biểu thức gồm các mệnh đề có dạng

• <tên thuộc tính> <phép so sánh> <hằng số>
• <tên thuộc tính> <phép so sánh> <tên thuộc tính>
(<phép so sánh> gồm:  ,  ,  ,  ,  , )
(Các mệnh đề được nối lại nhờ các phép:  ,  , )

Kết quả trả về là một quan hệ

• Có cùng danh sách thuộc tính với R
• Có số bộ luôn ít hơn hoặc bằng số bộ của R
• Không có kết quả trùng
Ví dụ:
R A B C D
 (A=B)(D>5) (R)
  1 7
A B C D
  5 7
  1 7
  12 3
  23 10
  23 10

Phép chọn có tính giao hoán

p1(p2(R)) = p2(p1(R)) = p1p2(R)

VD: Tìm các nhân viên có lương trên 25000 ở phòng 4 hoặc nhân viên có lương
trên 30000 ở phòng 5
• Quan hệ: NHANVIEN
• Thuộc tính: LUONG, PHG
• Điều kiện:
• LUONG>25000 và PHG=4 hoặc
• LUONG>30000 và PHG=5
 (LUONG>25000  PHG=4)  (LUONG>30000  PHG=5) (NHANVIEN)

VD1: Tìm các nhân viên có lương trên 25000 ở phòng 4 hoặc nhân viên có
lương trên 30000 ở phòng 5
• Thuộc tính: LUONG, PHG
• Điều kiện:
• LUONG>25000 và PHG=4 hoặc
• LUONG>30000 và PHG=5
 (LUONG>25000  PHG=4)  (LUONG>30000  PHG=5) (NHANVIEN)

VD2: Tìm học viên nam có nơi sinh ở TPHCM

• Quan hệ: HOCVIEN
• Thuộc tính: MAHV, HO, TEN, NGSINH, GIOITINH, NOISINH, MALOP

VD2: Tìm học viên nam có nơi sinh ở TPHCM

• Quan hệ: HOCVIEN
• Thuộc tính: MAHV, HO, TEN, NGSINH, GIOITINH, NOISINH, MALOP
• Điều kiện:
• GIOITINH=Nam và
• NOISINH=TPHCM
 (GIOITINH=‘Nam’  NOISINH=‘TPHCM)(HOCVIEN)

3.2 Phép chiếu (Projection)
Được dùng để lấy ra một vài cột của quan hệ R
Ký hiệu
A1, A2, …, Ak(R)
Kết quả trả về là một quan hệ
• Có k thuộc tính
• Có số bộ luôn ít hơn hoặc bằng số bộ của R
Ví dụ: R A B C  (R)
A,C A C
 10 1  1
 20 1  1
 30 1  2
 40 2

Phép chiếu không có tính giao hoán
X,Y(R) = X(Y(R))
A1,A2,…,An(A1,A2,…,Am(R)) = A1,A2,…, An(R),với nm

 Cho biết họ tên và lương của các nhân viên
• Thuộc tính: HONV, TENNV, LUONG
HONV,TENNV,LUONG(NHANVIEN)

 Cho biết họ tên và lương của các nhân viên
• Thuộc tính: HONV, TENNV, LUONG
HONV,TENNV,LUONG(NHANVIEN)

 Phép chọn với phép chiếu
A1, A2, A3 …, An A1, A2, A3 …, An
 j, j<=i
Phép chọn i
A1, A2, A3 …, An A1, A2, A3 …, Am

Phép chiếu
n m, m<=n
 VD 1: Tìm mã số, họ tên những học viên ‘Nam’ có nơi sinh ở ‘TpHCM’
πMahv,Hotenσ(Gioitinh=‘Nam’)∧(Noisinh=‘TPHCM’)(HOCVIEN)
MaHV HoTen GioiTinh NoiSinh MaLop

K4703 Le Van Tam Nam An Giang K47
K4714 Tran Ngoc Linh Nu Tay Ninh K47
K4703 Le Thanh Hau Nu Binh Duong K47
K4707 Tran Minh Long Nam TPHCM K47
K4716 Tran Minh Thang Nam TPHCM K47

 VD 2: Cho biết họ tên và mức lương của các giáo viên nữ
•Quan hệ: GIAOVIEN
•Thuộc tính: MAGV, HOTEN, NGAYSINH, GIOITINH, LUONG

 VD 2: Cho biết họ tên và mức lương của các giáo viên nữ
•Quan hệ: GIAOVIEN
•Thuộc tính: MAGV, HOTEN, NGAYSINH, GIOITINH, LUONG
πHOTEN, LUONGσ(Gioitinh=‘Nu’) (GIAOVIEN)

 VD 3: Cho biết mã số các giáo viên thuộc bộ môn HTTT hoặc có tham
gia đề tài mã 001
•Quan hệ:
•GIAOVIEN (MAGV,MABM, HOTEN, NGAYSINH, GIOITINH, LUONG)
•THAMGIADT(MADT,TENDT,THGIAN)

 VD 3: Cho biết mã số các giáo viên thuộc bộ môn HTTT hoặc có tham
gia đề tài mã 001
•Quan hệ:
•GIAOVIEN (MAGV,MABM, HOTEN, NGAYSINH, GIOITINH, LUONG)
•THAMGIADT(MADT,TENDT,THGIAN,MAGV)
πMAGVσ(MABM=‘HTTT’) (GIAOVIEN)  πMAGVσ(MADT=‘001’) (THAMGIADT)

 VD 4: Cho biết tên các công việc bắt đầu trong khoảng từ 01/01/2021
đến 01/08/2021
•Quan hệ: CONGVIEC
•Thuộc tính: NGAYBD

 VD 4: Cho biết tên các công việc bắt đầu trong khoảng từ 01/01/2021
đến 01/08/2021
•Quan hệ: CONGVIEC
•Thuộc tính: NGAYBD
πTENCV σ(NGAYBD>=‘1/1/2021’)  (NGAYBD<=‘1/8/2021’) (CONGVIEC)

3.2 Phép chiếu
 Mở rộng phép chiếu bằng cách cho phép sử dụng các phép toán số học
trong danh sách thuộc tính
 Ký hiệu F1, F2, …, Fn (E)
• E là biểu thức ĐSQH
• F1, F2, …, Fn là các biểu thức số học liên quan đến
• Hằng số
• Thuộc tính trong E
 Ví dụ
• Cho biết họ tên của các nhân viên và lương của họ sau khi tăng 10%
HONV, TENNV, LUONG*1.1 (NHANVIEN)

3.3 Phép gán (Assignment)
Được sử dụng để nhận lấy kết quả trả về của một phép toán, thường là kết
quả trung gian trong chuỗi các phép toán
Kết quả bên phải của phép gán được gán cho biến quan hệ nằm bên trái.
Ký hiệu 
Ví dụ
• B1 S  P(R)
• B2 KQ  A1, A2, …, Ak(S)
Ví dụ:
• R(HO,TEN,LUONG)← πHONV,TENNV,LUONG(NHANVIEN)

3.4 Phép đổi tên (Rename)
Được dùng để đổi tên

• Quan hệ
• Xét quan hệ R(B, C, D)
• S(R) : Đổi tên quan hệ R thành S
• Thuộc tính
• X, C, D(R) : Đổi tên thuộc tính B thành X
• Đổi tên quan hệ R thành S và thuộc tính B thành X
S(X,C,D)(R)

3.4 Phép đổi tên (Rename)
Ví dụ: Cho biết mã số và họ tên giáo viên thuộc bộ môn HTTT
C1:  MAGV, HOTEN (σ MABM=‘HTTT’ (GIAOVIEN))
C2: GV_HTTT  σ MABM=‘HTTT’ (GIAOVIEN)

KQ   MAGV, HOTEN (GV_HTTT)
KQ(MA,TEN)   MAGV, HOTEN (GV_HTTT)
KQ(MA, TEN) (MAGV, HOTEN (GV_HTTT))

3.5 Kết hợp các phép toán
 Kết hợp các phép toán đại số quan hệ
• Lồng các biểu thức lại với nhau
A1, A2, …, Ak(P(R))  P(A1, A2, …, Ak(R))
• Thực hiện từng phép toán một
• B1: P(R)
• B2: A1, A2, …, Ak(Quan hệ kết quả ở B1)

4. Các phép toán
tập hợp
Phép toán tập hợp
Phép hợp R  S Phép giao R  S Phép trừ RS
R
R R
S S
S

Tính khả hợp (Union Compatibility)

• Hai lược đồ quan hệ R(A1, A2, …, An)
và S(B1, B2, …, Bn) là khả hợp nếu
• Cùng bậc n
• Và có DOM(Ai)=DOM(Bi) , 1 i  n
Kết quả của , , và  là một quan hệ có cùng tên thuộc tính với quan hệ đầu tiên (R)

Ví dụ:
NHANVIEN THANNHAN
TENNV NGSINH GTINH TENTN NG_SINH PHAI

Tung 12/8/1989 Nam Trinh 4/5/1986 Nu
Lan 23/4/1987 Nu Khang 23/4/1997 Nam
Hung 12/2/1990 Nam Minh 28/2/1990 Nam
Trang 25/7/1991 Nu Chau 12/7/1986 Nu
Ngoc 30/5/1988 Nu Mai 17/8/1987 Nu
Bậc n=3
DOM(TENNV) = DOM(TENTN)
DOM(NGSINH) = DOM(NG_SINH)
DOM(PHAI) = DOM(PHAI)

4.1 Phép hợp
Cho 2 quan hệ R và S khả hợp
Phép hợp của R và S
• Ký hiệu R  S
• Là một quan hệ gồm các bộ thuộc R hoặc thuộc S, hoặc cả hai (các bộ trùng lắp sẽ
bị bỏ)
R  S = { t / tR  tS }
Ví dụ: học viên được khen thưởng đợt 1 và đợt 2
DOT1 DOT2 MaHV HoTen
MaHV HoTen MaHV HoTen K1103 Le Van Tam
K1103 Le Van Tam K1101 Le Kieu My K1114 Tran Ngoc Han
K1114 Tran Ngoc Han K1114 Tran Ngoc Han K1203 Le Thanh Hau
K1203 Le Thanh Hau K1308 Nguyen Gia
K1308 Nguyen Gia DOT1  DOT2 K1101 Le Kieu My
4.2 Phép giao
Phép hợp của R và S
• Ký hiệu R  S
• Là một quan hệ gồm các bộ thuộc R đồng thời thuộc S
R  S = { t / tR  tS }
Ví dụ: Học viên được khen thưởng cả hai đợt 1 và 2

MaHV HoTen MaHV HoTen K1114 Tran Ngoc Han
K1103 Le Van Tam K1101 Le Kieu My
K1114 Tran Ngoc Han K1114 Tran Ngoc Han
K1203 Le Thanh Hau
K1308 Nguyen Gia DOT1  DOT2
4.3 Phép trừ
Phép trừ của R và S
• Ký hiệu R  S
• Là một quan hệ gồm các bộ thuộc R và không thuộc S
R  S = { t / tR  tS }
Ví dụ: Học viên được khen thưởng đợt 1 nhưng không được khen thường đợt 2

MaHV HoTen MaHV HoTen K1103 Le Van Tam
K1103 Le Van Tam K1101 Le Kieu My K1203 Le Thanh Hau
K1114 Tran Ngoc Han K1114 Tran Ngoc Han K1308 Nguyen Gia
K1203 Le Thanh Hau
K1308 Nguyen Gia DOT1  DOT2
Dùng để kết hợp các bộ của các quan hệ lại với nhau
Ký hiệu
RS
Kết quả trả về là một quan hệ Q
• Mỗi bộ của Q là tổ hợp giữa 1 bộ trong R và 1 bộ trong S
• Nếu R có u bộ và S có v bộ thì Q sẽ có u  v bộ
• Nếu R có n thuộc tính và Q có m thuộc tính thì Q sẽ có n + m thuộc tính (R+  Q+ 
)
(R+: Tập thuộc tính của R, Q+: Tập thuộc tính của Q)

Ví dụ: Từ hai quan hệ HOCVIEN và MONHOC, có tất cả những trường hợp nào “học viên
đăng ký học môn học”, giả sử không có bất kỳ điều kiện nào
HOCVIEN MONHOC MaHV HoTen MaMH
MaHV HoTen MaMH K1103 Le Van Tam CSDL
K1103 Le Van Tam CSDL K1114 Tran Ngoc Han CSDL
K1114 Tran Ngoc Han THDC K1203 Le Thanh Hau CSDL
K1203 Le Thanh Hau CTDL K1103 Le Van Tam THDC
K1114 Tran Ngoc Han THDC
K1203 Le Thanh Hau THDC
K1103 Le Van Tam CTDL
K1114 Tran Ngoc Han CTDL
K1203 Le Thanh Hau CTDL
HOCVIEN X MONHOC
Ví dụ: RxS
R A B A B X C D
 1  1  10 +
 2  1  10 +
 1  20 -
S X C D  1  10 -
 10 +  2  10 +
 10 +  2  10 +
 20 -  2  20 -
 10 -  2  10 -

Ví dụ 01: RxS
R A B A R.B S.B C D
 1  1  10 +
 2  1  10 +
 1  20 -
S B C D  1  10 -
 10 +  2  10 +
 10 +  2  10 +
 20 -  2  20 -
 10 -  2  10 -

Thường sau phép tích là phép chọn
RS A=S.B (R  S)
A R.B S.B C D A R.B S.B C D
 1  10 +  1  10 +
 1  10 +  2  10 +
 1  20 -  2  20 -
 1  10 -
 2  10 +
 2  10 + R A B
 2  20 -  1
 2  10 -  2
S B C D
ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 10 + 49

Ví dụ 02: Với mỗi PB, Cho biết thông tin của trưởng phòng
• Quan hệ: PHONGBAN, NHANVIEN
• Thuộc tính: TRPHG, MAPHG, TENNV, HONV, …
MAPHG TENPHG TRPHG NG_NHANCHUC
NC Nghien cuu 123456 22/5/2020
DH Dieu hanh 132458 01/01/2018
QL Quan ly 234567 19/6/2019
MANV HONV TENNV NGSINH DCHI GTINH LUONG PHG

132458 Nguyen Tung 12/8/1989 123 NVC Q5 Nam 15000 DH
123678 Tran Lan 23/4/1987 242 NTMK Q3 Nu 17000 QL
345653 Pham Hung 12/2/1990 333 PNL Q1 Nam 18000 DH
435635 Nguyen Trang 25/7/1991 Dong Nai Nu 16500 NC
223524 Le Ngoc 30/5/1988 BRVT Nu 20000 NC

Ví dụ 02: Với mỗi PB, Cho biết thông tin của trưởng phòng
• Quan hệ: PHONGBAN, NHANVIEN
• Thuộc tính: TRPHG, MAPHG, TENNV, HONV, …
TENPHG MAPHG TRPHG NG_NHANCHUC HONV TENNV

Nghien cuu NC 123456 22/5/2020 Nguyen Tung
Dieu hanh DH 132458 01/01/2018 Ho Bich
Quan ly QL 234567 19/6/2019 Pham Trang

B1: Tích Cartesian PHONGBAN và NHANVIEN
PB_NV  (NHANVIEN  PHONGBAN)
B2: Chọn ra những bộ thỏa TRPHG=MANV

KQ  TRPHG=MANV(PB_NV)

Ví dụ 03: Cho biết lương cao nhất trong công ty
• Thuộc tính: LUONG
HONV TENNV … LUONG LUONG

Nguyen Tung 15000 15000
Tran Lan 17000 17000
… 16000
Nguyen Trang 16500 16500

B1: Chọn ra những lương không phải là lớn nhất

R1  ( LUONG (NHANVIEN))
R2   NHAN_VIEN.LUONG < R1.LUONG(NHANVIEN  R1)
R3   NHAN_VIEN.LUONG (R2)
B2: Lấy tập hợp lương trừ đi lương trong R3
KQ   LUONG (NHANVIEN)  R3

Ví dụ 04: Cho biết các phòng ban có cùng địa điểm với phòng Nghiên cứu
• Quan hệ: DIADIEM_PHG
• Thuộc tính: DIADIEM, MAPHG
• Điều kiện: MAPHG=NC
Phòng 5 có tập hợp những địa điểm Phòng nào có địa điểm nằm
nào? trong trong tập hợp đó?
MAPHG DIADIEM MAPHG DIADIEM

TC TPHCM TC TPHCM
QL KHANH HOA QL KHANH HOA
NC LONG AN NC LONG AN
NC BINH DUONG NC BINH DUONG
NC TPHCM NC TPHCM

B1: Tìm các địa điểm của phòng NC
R1 DIADIEM (  MAPHG=‘NC’ (DIADIEM_PHG))
B2: Lấy ra các phòng có cùng địa điểm với DD_PNC MAPHG DIADIEM
R2   MAPHGNC (DIADIEM_PHG)
TC
QL
TPHCM
KHANH HOA
R2
R3  
NC LONG AN
R1.DIADIEM=R2.DIADIEM (R2  R1)
NC BINH DUONG R1
KQ  
MAPHG DIADIEM NC R2.PHG TPHCM R2.DIADIEM
MAPHG (R3)
NC LA TC TPHCM
NC BD
NC TPHCM

Ví dụ 05: Cho biết họ tên các giáo viên cùng bộ môn với giáo viên ‘Trần Trà Hương’
• Quan hệ: GIAOVIEN
• Thuộc tính: HOTEN, MABM
• Điều kiện: HOTEN = ‘Trần Trà Hương
Giáo viên “Trần Trà Hương” Những giáo viên nào thuộc về
ở bộ môn nào? bộ môn đó?
MABM HOTEN MABM HOTEN

MMT Nguyễn Hoài An MMT Nguyễn Hoài An
HTTT Trần Trà Hương HTTT Trần Trà Hương
HTTT Nguyễn Ngọc Anh HTTT Nguyễn Ngọc Anh
KHMT Trương Nam Sơn KHMT Trương Nam Sơn

B1: Tìm bộ môn mà giáo viên ‘Trần Trà Hương’ thuộc về
R1  MaBM,MaGV (  HoTen=‘Trần Trà Hương’ (GIAOVIEN))

B2: Lấy ra họ tên các giáo viên cùng bộ môn
R2   MAGVR1.MaGV (GIAOVIEN)
R3   R1.MaBM=R2.MaBM(R1  R2)
KQ   HoTen (R3)

4.5 Phép chia
Được dùng để lấy ra một số bộ trong quan hệ R sao cho thỏa với tất cả các bộ trong quan
hệ S
Ký hiệu R  S
• R(Z) và S(X)
• Z là tập thuộc tính của R, X là tập thuộc tính của S
• XZ
Kết quả của phép chia là một quan hệ T(Y)
• Với Y=Z-X
• Có t là một bộ của T nếu với mọi bộ tSS, tồn tại bộ tRR thỏa 2 điều kiện
• tR(X) = tS(X)
• tR(Y) = t
R(Z) S(X) T(Y)
X Y

4.5 Phép chia
Ví dụ
R A B C D E S D E
 a  a 1 a 1
 a  a 1 b 1
 a  b 1
 a  a 1
 a  b 3 RS
 a  a 1 A B C
 a  b 1  a 
 a  b 1  a 

4.5 Phép chia
Hình thành trên tập thuộc tính A chứa các bộ của R có thể tổ hợp với mọi bộ của S
Biểu diễn bằng các phép toán căn bản:
Q1  A (R)
Q2  Q1  S
Q3  A(Q2  R)
KQ  Q1  Q3

4.5 Phép chia
Lấy ra tập thuộc tính Y trong R : Q1   A, B, C (R)
R A B C D E Q1 A B C
 a  a 1  a 
 a  a 1  a 
 a  b 1  a 
 a  a 1  a 
 a  b 3  a 
 a  a 1
S D E
 a  b 1
a 1
 a  b 1
b 1

4.5 Phép chia
Tổ hợp Q1 và S: Q2  Q1 x S
Q1 A B C X S D E Q2 A B C D E
 a  a 1  a  a 1
 a  b 1  a  a 1
 a   a  a 1
 a   a  a 1
 a   a  a 1
 a  b 1
 a  b 1
 a  b 1
 a  b 1
 a  b 1

4.5 Phép chia X
Lấy ra dòng không đầy đủ : Q3   A,B,C(Q2 -R)
Q2 A B C D E R A B C D E Q3 A B C D E
 a  a 1  a  a 1  a  a 1
 a  a 1  a  a 1  a  b 1
 a  a 1  a  b 1  a  b 1
 a  a 1  a  a 1
 a  a 1  a  b 3
 a  b 1  a  a 1
Q3 A B C
 a  b 1  a  b 1
 a 
 a  b 1  a  b 1
 a 
 a  b 1
 a 
 a  b 1

4.5 Phép chia X
Loại bỏ tập không đầy đủ từ tập ban đầu: KQ  Q1 - Q3
Q1 A B C Q3 A B C KQ A B C
 a   a   a 
 a   a   a 
 a   a 
 a 
 a 

4.5 Phép chia
Ví dụ: Cho biết nhân viên tham gia tất cả các đề án
• Quan hệ: PHANCONG, DEAN
• Thuộc tính: MANV
 MANV(PHANCONG ÷DEAN)
B1: DA<-  MaDA(DEAN)
B2: NV_DEAN <- MaNV,MaDA(PHANCONG)
B3:MA_NV<- MANV(NV_DEAN:DA)

4.5 Phép chia
Ví dụ: Cho biết nhân viên tham gia tất cả các đề án do phòng NC phụ
trách
• Quan hệ: PHANCONG, DEAN
• Thuộc tính: MANV
• Điều kiện: MAPHG=NC
 MANV(σMAPHG=‘NC’(PHANCONG ÷DEAN)

5. Các phép toán
khác
5.1 Phép kết (Join)
Dùng để tổ hợp 2 bộ có liên quan từ 2 quan hệ thành 1 bộ
Ký hiệu R S
• R(A1, A2, …, An) và S(B1, B2, …, Bm)
Kết quả của phép kết là một quan hệ Q
• Có n + m thuộc tính Q(A1, A2, …, An, B1, B2, …, Bm)
• Mỗi bộ của Q là tổ hợp của 2 bộ trong R và S, thỏa mãn một số điều kiện kết nào
đó: (điều kiện:)
• Có dạng Ai  Bj
• Ai là thuộc tính của R, Bj là thuộc tính của S
• Ai và Bj có cùng miền giá trị
•  là phép so sánh , , , , , 

5.1 Phép kết (Join)
Kết theta (theta join) là phép kết có điều kiện
• Ký hiệu R CS
• C gọi là điều kiện kết trên thuộc tính(<, ≤, >, ≥, =, ≠)
Kết bằng (equi join) khi C là điều kiện so sánh bằng

(Kết quả của phép kết bằng trên thuộc tính chung của 2 quan hệ và bỏ bớt đi 1 cột
giống nhau)
Kết tự nhiên (natural join)

• Ký hiệu R S hay R  S
• R+  Q+  

5.1 Phép kết
Ví dụ: R B<D S
R A B C S D E R A B C D E
1 2 3 3 1 1 2 3 3 1
4 5 6 6 2 1 2 3 6 2
7 8 9 4 5 6 6 2
R CS=

Phép kết
Ví dụ 1: Cho biết NV có lương hơn lương của NV ‘Tùng’
• Thuộc tính: LUONG
NHANVIEN(HONV, TENNV, MANV, …, LUONG, PHG)
R1(LG)   LUONG (  TENNV=‘Tung’ (NHANVIEN))
KQ  NHANVIEN LUONG>LGR1

Phép kết
Ví dụ 2: Với mỗi nhân viên, hãy cho biết thông tin của phòng ban mà họ
đang làm việc
NHANVIEN(HONV, TENNV, MANV, …, PHG)
PHONGBAN(TENPHG, MAPHG, TRPHG, NG_NHANCHUC)

Phép kết
Ví dụ 2: Với mỗi nhân viên, hãy cho biết thông tin của phòng ban mà họ
đang làm việc
NHANVIEN(HONV, TENNV, MANV, …, PHG)
PHONGBAN(TENPHG, MAPHG, TRPHG, NG_NHANCHUC)
KQ  NHANVIEN PHG=MAPHGPHONGBAN
KQ(HONV, TENNV, MANV, …, PHG,TENPHG,…)

5.2 Phép kết bằng/kết nội bộ
Kết bằng (equi join) khi C là điều kiện so sánh bằng
(Kết quả của phép kết bằng trên thuộc tính chung của 2 quan hệ và bỏ bớt đi 1 cột
giống nhau)
R C=D S
Ví dụ:
R A B C S D E R A B C D E
1 2 3 3 1 1 2 3 3 1
4 5 6 6 2 4 5 6 6 2
7 8 9
R C=S.C S
R A B C S C D R A B C S.C E
1 2 3 3 1 1 2 3 3 1
4 5 6 6 2 4 5 6 6 2
75
7 8 9 (S.C,D) S
ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn
5.3 Phép kết tự nhiên
Ví dụ: R S
R A B C S C D R A B C D
1 2 3 3 1 1 2 3 1
4 5 6 6 2 4 5 6 2
7 8 9

Ví dụ 3: Với mỗi phòng ban hãy cho biết các địa điểm của phòng ban đó
PHONGBAN(TENPHG, MAPHG, TRPHG, NGAY_NHANCHUC)
DDIEM_PHG(MAPHG, DIADIEM)

Ví dụ 3: Với mỗi phòng ban hãy cho biết các địa điểm của phòng ban đó
PHONGBAN(TENPHG, MAPHG, TRPHG, NGAY_NHANCHUC)
DDIEM_PHG(MAPHG, DIADIEM)
KQ  DDIEM_PHG PHONGBAN
KQ(TENPHG, MAPHG, TRPHG, NGAY_NHANCHUC,DIADIEM)

Mở rộng phép kết để tránh mất mát thông tin
• Thực hiện phép kết
• Lấy thêm các bộ không thỏa điều kiện kết
 Có 3 hình thức:
• Mở rộng bên trái (Left outer join) : R ⟕S,
• Mở rộng bên phải (Right outer join): R ⟖ S,
• Mở rộng 2 bên (Full Outer Join): R ⟗ S


Nhận vào tập hợp các giá trị và trả về một giá trị đơn:
• AVG
• MIN
• MAX
• SUM
• COUNT

Ví dụ:
R A B SUM(B) = 10
1 2 AVG(A) = 1.5
3 4 MIN(A) = 1
1 2
MAX(B) = 4
1 2
COUNT(A) = 4

Được dùng để phân chia quan hệ thành nhiều nhóm dựa trên điều kiện gom
nhóm nào đó
Ký hiệu
G1, G2, …, GnIF1(A1), F2(A2), …, Fn(An)(E)
• G1, G2, …, Gn là các thuộc tính gom nhóm
• F1, F2, …, Fn là các hàm
• A1, A2, …, An là các thuộc tính tính toán trong hàm F

Ví dụ: I SUM(C)(R)
R A B C SUM_C
2 7 27
4 7
2 3
2 10
A I SUM(C)(R)
SUM_C
14
3
10

Được dùng để phân chia quan hệ thành nhiều nhóm dựa
trên điều kiện gom nhóm nào đó
Ký hiệu
G1, G2, …, GnIF1(A1), F2(A2), …, Fn(An)(E)
• G1, G2, …, Gn là các thuộc tính gom nhóm
• F1, F2, …, Fn là các hàm
• A1, A2, …, An là các thuộc tính tính toán trong hàm F
KETQUATHI(MAHV,MAMH,DIEM)
MONHOC(MAMH,TENMH)
Ví dụ 1:Điểm thi cao nhất, thấp nhất, trung bình của môn CSDL ?
Ví dụ 2:Điểm thi cao nhất, thấp nhất, trung bình của từng môn ?

KETQUATHI(MAHV,MAMH,DIEMTHI)
MONHOC(MAMH,TENMH)
Ví dụ 1:Điểm thi cao nhất, thấp nhất, trung bình của môn CSDL ?
IMAX(DIEMTHI),MIN(DIEMTHI)AVG(DIEMTHI)( MAMH=‘CSDL’(KETQUATHI)
Ví dụ 2:Điểm thi cao nhất, thấp nhất, trung bình của từng môn ?
MAMHIMAX(DIEMTHI),MIN(DIEMTHI)AVG(DIEMTHI)(KETQUATHI)

5.6 Các thao tác cập nhật trên quan hệ
Nội dung của CSDL có thể được cập nhật bằng các thao tác
• Thêm (insertion)
• Xóa (deletion)
• Sửa (updating)
Các thao tác cập nhật được diễn đạt thông qua phép toán gán
Rnew  các phép toán trên Rold

5.6.1 Thao tác thêm
Được diễn đạt

Rnew  Rold  E
• R là quan hệ
• E là một biểu thức ĐSQH
Ví dụ
• Phân công nhân viên có mã 123456789 làm thêm đề án mã số 20 với số
giờ là 10
PHANCONG  PHANCONG  (‘123456789’, 20, 10)

5.6.2 Thao tác xóa

Rnew  Rold - E
• R là quan hệ
• E là một biểu thức ĐSQH
Ví dụ
• Xóa các phân công đề án của nhân viên 123456789
PHANCONG  PHANCONGMANV=‘123456789’(PHANCONG)

5.6.3 Thao tác sửa

Rnew  F1, F2, …, Fn(Rold)
• R là quan hệ
• Fi là biểu thức tính toán cho ra giá trị mới của thuộc tính
Ví dụ
• Tăng thời gian làm việc cho tất cả nhân viên lên 1.5 lần
PHANCONG MA_NVIEN, SODA, THOIGIAN*1.5(PHANCONG)

Hết
Bài tập
Lược đồ CSDL quản lý bán hàng gồm có các quan hệ sau:
KHACHHANG (MAKH, HOTEN, DCHI, SODT, NGSINH, DOANHSO, NGDK)

NHANVIEN (MANV,HOTEN, NGVL, SODT)
SANPHAM (MASP,TENSP, DVT, NUOCSX, GIA)
HOADON (SOHD, NGHD, MAKH, MANV, TRIGIA)
CTHD (SOHD,MASP,SL)
Mô tả các câu truy vấn sau bằng ĐSQH
1. In ra danh sách các sản phẩm (MASP,TENSP) do “Trung Quốc” sản xuất có giá từ 30.000 đến 40.000
2. In ra danh sách các khách hàng (MAKH, HOTEN) đã mua hàng trong ngày 1/1/2007.
3. In ra danh sách các sản phẩm (MASP,TENSP) do “Trung Quoc” sản xuất hoặc các sản phẩm được bán ra trong ngày 1/1/2007.
4. Tìm các số hóa đơn mua cùng lúc 2 sản phẩm có mã số “BB01” và “BB02”.
5. In ra danh sách các sản phẩm (MASP,TENSP) do “Trung Quoc” sản xuất không bán được trong năm 2006.
6. Tìm số hóa đơn đã mua tất cả các sản phẩm do Singapore sản xuất

1. In ra danh sách các sản phẩm (MASP,TENSP) do “Trung Quoc”
sản xuất có giá từ 30.000 đến 40.000
 MASP,TENSPσ(NUOCSX=‘TrungQuoc’)∧(30000 ≤ GIA≤40000)(SANPHAM)

2. In ra danh sách các khách hàng (MAKH, HOTEN) đã mua hàng
trong ngày 1/1/2007.
MAKH
 MAKH,HOTENσ(NGHD=#1/1/2007#)(HOADON KHACHHANG)

sản xuất hoặc các sản phẩm được bán ra trong ngày 1/1/2007.
A← MASP,TENSPσNUOCSX=‘TrungQuoc’ (SANPHAM)
SOHD MASP
B← MASP,TENSP(σNGHD=#1/1/2007#(HOADON CTHD) SANPHAM)
KQ←A∪B

4. Tìm các số hóa đơn mua cùng lúc 2 sản phẩm có mã số “BB01”
và “BB02”.
A← SOHDσMASP=‘BB01’ (CTHD)
B← SOHDσMASP=‘BB02’ (CTHD)
KQ←A∩B

sản xuất không bán được trong năm 2006.
A← MASP,TENSPσNUOCSX=‘TrungQuoc’ (SANPHAM)
MASP SOHD
B←((SANPHAM CTHD) HOADON)
c←  MASP,TENSPσ(NUOCSX=‘TrungQuoc’)∧(YEAR(NGHD)=2006)(B)
KQ←A - C

6. Tìm số hóa đơn đã mua tất cả các sản phẩm do Singapore sản
xuất
A← MASP σNUOCSX=‘Singapore’ (SANPHAM)
MASP
B←  MASP,SOHDσNUOCSX=‘Singapore’ (SANPHAM CTHD)
KQ←B÷A

C4 - Đại số quan hệ

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

C4 - Đại số quan hệ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bài 04:

[1] Đỗ Phúc, Nguyễn Đăng Tỵ.

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 2

1. Giới thiệu 4.2 Phép giao

Xét một số xử lý trên quan hệ NHANVIEN

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 4

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 5

 Biến là các quan hệ

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 8

Toán tử là các phép toán (operations)

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 9

 Hằng số là thể hiện của quan hệ

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 10

Nhóm phép tính Phép tính Ký hiệu Số quan hệ

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 11

Được dùng để lấy ra các bộ của quan hệ R

P là biểu thức gồm các mệnh đề có dạng

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 14

Kết quả trả về là một quan hệ

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 15

Phép chọn có tính giao hoán

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 16

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 17

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 18

VD2: Tìm học viên nam có nơi sinh ở TPHCM

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 19

VD2: Tìm học viên nam có nơi sinh ở TPHCM

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 20

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 21

A1,A2,…,An(A1,A2,…,Am(R)) = A1,A2,…, An(R),với nm

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 22

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 23

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 24

A1, A2, A3 …, An A1, A2, A3 …, Am

MaHV HoTen GioiTinh NoiSinh MaLop

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 26

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 27

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 28

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 29

πMAGVσ(MABM=‘HTTT’) (GIAOVIEN)  πMAGVσ(MADT=‘001’) (THAMGIADT)

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 30

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 31

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 32

HONV, TENNV, LUONG*1.1 (NHANVIEN)

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 33

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 34

Được dùng để đổi tên

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 35

C2: GV_HTTT  σ MABM=‘HTTT’ (GIAOVIEN)

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 36

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 37

Phép hợp R  S Phép giao R  S Phép trừ RS

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 39

Tính khả hợp (Union Compatibility)

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 40

TENNV NGSINH GTINH TENTN NG_SINH PHAI

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 41

DOT1 DOT2 MaHV HoTen

DOT1 DOT2 MaHV HoTen

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 45

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 47

ThS Ma Ngân Giang - giangmn@hcmup.edu.vn 48

MANV HONV TENNV NGSINH DCHI GTINH LUONG PHG