Οι υλικές συνθήκες

παραγωγής του
δημοσιογραφικού λόγου
 1 Ο χρόνος
• Τα συμβάντα που προορίζονται να γίνουν
ειδήσεις πρέπει να μορφοποιηθούν στον κατά το
δυνατόν πλησιέστερο χρόνο προς την
περίσταση πρόσληψης
• Η επικαιρότητα διαμορφώνεται στο σημείο
συνάντησης τριών χρόνων:
• Χ1 – ο χρόνος του συμβάντος
• Χ2 – ο χρόνος γλωσσικής του διαμόρφωσης
στην περίσταση παραγωγής
• Χ3 – ο χρόνος κατανάλωσης της είδησης από
την περίσταση πρόσληψης
• Η επικαιρότητα αντιμετωπίζεται
διαφορετικά, ανάλογα με το μέσο:
– ο Τύπος τοποθετείται σε μεγαλύτερη χρονική
απόσταση από τα συμβάντα εξαιτίας των
χρονοβόρων διαδικασιών γλωσσικής
διαμόρφωσης και διανομής της
δημοσιογραφικής ύλης
– το ραδιόφωνο έχει τη δυνατότητα να φέρει
όσο γίνεται πιο κοντά τον χρόνο ακρόασης
στον χρόνο του συμβάντος
– η τηλεόραση διαστέλλει τον χρόνο του
συμβάντος εξαιτίας της εντύπωσης που
προκαλούν οι τεχνικές της δυνατότητες

– Η τηλεόραση, για να επιμηκύνει το παρόν,

χρησιμοποιεί διάφορα μέσα
τη σχετικοποίηση του χρόνου
την απευθείας μετάδοση
την εκτεταμένη χρήση χρονικών
παραλείψεων (μοντάζ)
την οργάνωση του πραγματικού με τέτοιο
τρόπο ώστε αυτό να διαδραματίζεται την
«κατάλληλη στιγμή»
 α. Το τώρα του παρουσιαστή
• Λεπτομέρειες θα μας δώσει τώρα ο συνάδελφος από την
Ιερουσαλήμ, Πάνος Χαρίτος. (ΕΤ3, Νοέμβριος 2004)

• Να συνδεθούμε, λοιπόν, τώρα, μέσω δορυφόρου, με τον

απεσταλμένο μας στην Ουάσιγκτον Αλέξη Παπαχελά. (MEGA,
Νοέμβριος 2004)

• Να δούμε ποια εικόνα επικρατεί τώρα στο «Ελευθέριος Βενιζέλος».

Η Ελένη Χρονά θα μας ενημερώσει. (ΝΕΤ, Μάρτιος 2006)

• Οργανωμένες συμμορίες λαθρεμπόρων ναρκωτικών δρουν στον

Έβρο. Ποιες ειν’ αυτές αλλά και τα ονόματα των αρχηγών τους θα
σας αποκαλύψουμε τώρα αμέσως. (ΑΝΤ1, Οκτώβριος 1991)

• Ήταν βεβαίως για το θέμα των Σκοπίων, που θα τα πούμε σε λίγο,

αλλά τώρα αλλάζουν όλα Μαρία! Να ξεκινήσουμε πρώτα απ’ όλα
απ’ το Γιώργο. Είναι νεκρός ή όχι ο Αραφάτ; (ALTER, Νοέμβριος
2004)
 β. Το τώρα του ρεπόρτερ
• Ακριβώς, Όλγα, δίπλα μου έχω την κ. Αλεξάνδρα, ο γιος της 11
χρονών πέρασε από τον έλεγχο των εισιτηρίων έξι ώρα το
απόγευμα έξι και δέκα και τώρα αυτή την ώρα τροχοδρομεί το
αεροπλάνο, που σημαίνει ότι δύο ώρες η γυναίκα που βλέπετε
περίμενε έξω από τις αναχωρήσεις να σιγουρευτεί ότι ο γιος της θα
ταξιδέψει για Χίο. (MEGA, Μάρτιος 2006)

• Με τις φήμες να οργιάζουν η εισαγγελέας του διεθνούς ποινικού

δικαστηρίου για την πρώην Γιουγκοσλαβία Κάρλα Ντελ Πόντε
αφήνει τώρα ανοιχτό μέχρι και το ενδεχόμενο της αυτοκτονίας.
(MEGA, Μάρτιος 2006)

• Πρόεδρος της επιτροπής θα τοποθετηθεί πρόσωπο ευρείας

αποδοχής και ως μέλη θα κληθούν εκπρόσωποι τόσο των
εργοδοτών και των εργαζομένων όσο και εκπρόσωποι των
κομμάτων. Η επιτροπή θα χαρτογραφήσει το πρόβλημα με βάση τις
ως τώρα μελέτες αλλά και εκείνες που θα ανατεθούν. (ALTER,
Μάρτιος 2006)
• Ο χρόνος διαπλέκεται και με την
περιοδικότητα των μέσων ενημέρωσης
– Κάθε θέμα μιας εφημερίδας ή ενός δελτίου
είναι, κατά κάποιον τρόπο, συνέχιση
προηγούμενων θεμάτων
– Ωστόσο, κάθε καινούργιο θέμα εκτοπίζει όλα
τα προηγούμενα συναφή θέματα (κυρίως στα
Μέσα με μικρή περιοδικότητα)
– Τα Μέσα με μεγαλύτερο κύκλο περιοδικότητας
διατηρούν στην επικαιρότητα κάποια θέματα
ακόμη και μετά την εμφάνιση νεότερων
• Υπάρχει σαφής σχέση ανάμεσα στην
περιοδικότητα ενός μέσου και τα είδη κειμένων
που παράγει
• Παραδείγματα:
- Οι Ειδήσεις σε 1΄σε αντίθεση με το κεντρικό δελτίο
ειδήσεων
- Οι εν θερμώ αναλύσεις στα «παράθυρα» ενός
κεντρικού δελτίου σε αντίθεση με το κύριο άρθρο
εφημερίδων της επόμενης ημέρας
- Το άρθρο μιας ημερήσιας εφημερίδας σε αντίθεση
προς ένα ομόθεμο άρθρο μιας κυριακάτικης έκδοσης ή
ενός μηνιαίου περιοδικού
 2 Ο χώρος
• Τα μέσα ενημέρωσης αντιμετωπίζουν δύο
σχετικά προβλήματα:
α. Πώς να εξιστορήσουν συμβάντα που
εκτυλίσσονται σε χώρο μακρινό
β. Πώς να γεφυρώσουν την απόσταση ανάμεσα
στην περίσταση παραγωγής και την περίσταση
πρόσληψης
• Η επισήμανση και η επιλογή των συμβάντων
γίνεται κυρίως από τα μέσα πρωτοβάθμιας
συγκέντρωσης υλικού
• Κάθε μέσο ενημέρωσης χειρίζεται διαφορετικά
τον χώρο του συμβάντος

– ο Τύπος και το ραδιόφωνο μπορούν να

πολλαπλασιάσουν τις οπτικές γωνίες και τις
μαρτυρίες
– η τηλεόραση, επωφελούμενη από τη δύναμη της
εικόνας, μπορεί να προβάλει ευκολότερα έναν
μακρινό τόπο ως ενεστώτα και κοντινό, μεγεθύνοντας
έτσι την εντύπωση της «πανταχού παρουσίας»

• Η τηλεόραση, σε αντίθεση με τα άλλα δύο μέσα,

έχει τη δύναμη της μορφοποίησης του χώρου
του συμβάντος
 α. Το εδώ του παρουσιαστή
• Κυρίες και κύριοι, ο θρίαμβος / αυτή η γιορτή μας ανήκει,
σας ανήκει, δεν είναι ακριβώς μια αθλητική γιορτή, είναι
ένα πανηγύρι / πανελλήνιο πανηγύρι θα έλεγα. Είμαστε
σήμερα μαζί με τη Μαρία Χούκλη κι εγώ εδώ στο
στούντιο της Θεσσαλονίκης, για να σας μεταφέρουμε
νομίζ/ μαζί, γιατί νομίζ’ ότι μόνος δε θα μπορούσα να
σας περιγράψω ό,τι γίνετ’ ακριβώς στους δρόμους, τους
κεντρικούς, στις συνοικίες της Θεσσαλονίκης.
(ΕΡΤ/ΕΡΤ3, Ιούνιος 1987)
• Επίσης, στα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Γεωργίου
Παπανδρέου είναι αφιερωμένη / εδώ ο πρωθυπουργός καταθέτει
στεφάνι / εδώ ο πρόεδρος της Βουλής επίσης Γιάννης Αλευράς
καταθέτει στεφάνι / την εκδήλωση έκανε / επίσης να πούμε ότι στα
εκατό χρόνια από τη γέννηση του Γεωργίου Παπανδρέου ήταν
αφιερωμένη και η έκθεση φωτογραφιών του Πέτρου Πουλίδη. Ένας
από τους πιο γνωστούς παλιούς Αθηναίους φωτογράφους / εδώ ο
κύριος Κακλαμάνης, υπουργός Παιδείας κυβερνήσεως που
επισκέφθηκε την έκθεση. Όπως επίσης ο κύριος Κουλουμπής,
υπουργός Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων / εδώ είναι ο γιος του
κυρίου Πουλίδη, ο οποίος δείχνει τις φωτογραφίες / ακόμα πήγε ο
υφυπουργός Τύπου Θανάσης Δημητρακόπουλος και η δήμαρχος
Ζωγράφου Φωτεινή Σακελλαρίδου (ΕΡΤ, Φεβρουάριος 1988)
• Μέτριο παιχνίδι έγινε στον Παναθηναϊκό. Ο Παναθηναϊκός πιο
επιθετικός, πιο επικίνδυνος, έφτασε πιο πολλές φορές κοντά στο
γκολ, ίσως η καλύτερη ευκαιρία έγινε εδώ στο 82΄, ο Χαραλαμπίδης
εδώ μάχεται, κόντρα, πάει ο Δημόπουλος, κερδίζει άλλη κόντρα,
τελικά το σουτ του Δημόπουλου θα φύγει ξυστά άουτ. (ΕΡΤ,
Οκτώβριος 1984)
 β. Το εδώ του ρεπόρτερ
• (…) γωνία Κύπρου και Ηρώων (;) στο Μπουρνάζι, πριν
εε δυο ώρες περίπου και σ’ αυτό εδώ το σημείο (δείχνει
με το χέρι) ένας ε νεαρός εε είκοσι / δεκαεννιά περίπου
χρονών είναι νεκρός κι ένας άλλος τραυματίας μετά από
συμπλοκή με μια / για μια ασήμαντη αφορμή. (ΕΡΤ,
Φεβρουάριος 1986)
• Όπως πληροφορήθηκα πριν από λίγο, εδώ στο
Ξυλόκαστρο υπάρχει νέα αναζωπύρωση του μετώπου
της φωτιάς στις περιοχές Μαύρα και Πιτσά. Να πούμε
ακόμα ότι σε αρκετές κοινότητες έχουν διακοπεί η
ηλεκτροδότηση αλλά και οι τηλεπικοινωνίες, επειδή
έχουν υποστεί βλάβες τα δίκτυα εξαιτίας των
πυρκαγιών. (ΕΤ1, Ιούλιος 1989)
• Να πάμε στη Βουλή, όπου ολοκληρώνεται αυτή
την ώρα με ονομαστική ψηφοφορία η συζήτηση
για το νέο κρατικό προϋπολογισμό. Εκεί είναι η
Γιάννα Μπαλλή. Γιάννα, καλησπέρα. Σε ακούμε.
(MEGA, Δεκέμβριος 1993)
• Να δούμε, κυρίες και κύριοι, σ’ αυτό το σημείο τα
νεότερα από το πύρινο μέτωπο στο Γραμματικό.
Εκεί βρίσκεται ο συνάδελφος Χρήστος
Σεφερλής. (ΑΝΤ1, Ιούλιος 1994)
• Το πρόβλημα της απόστασης ανάμεσα στην
περίσταση παραγωγής και την περίσταση
πρόσληψης μόνο με «εντυπώσεις επαφής»
(δευτερογενής προφορικότητα) μπορεί να
ξεπεραστεί
– στον Τύπο η εντύπωση αυτή είναι ανύπαρκτη ή
ψευδαίσθηση
– στο ραδιόφωνο η απόσταση αυτή υποτίθεται ότι
καταργείται με στρατηγικές προσαγόρευσης
– στην τηλεόραση προστίθεται η εικονική
αντιπαράσταση («τα μάτια [του παρουσιαστή] μέσα
στα μάτια [του τηλεθεατή]»)
• Προσομοίωση επαφής δημιουργούν και οι
διάφορες στρατηγικές διάδρασης
– τηλεφωνικές παρεμβάσεις
– ζωντανές σφυγμομετρήσεις
– συνομιλία του παρουσιαστή με το κοινό στο
στούντιο, κ.ά.

• Η περίσταση πρόσληψης, ωστόσο, ποτέ

δεν βρίσκεται πραγματικά στη σκηνή της
διαμεσολαβημένης δημόσιας επικοινωνίας
 3 Η θεματική του δημοσιογραφικού
λόγου
Α. Μια πληροφοριακή στόχευση: η
συγκρότηση των πληροφοριών
• Α.1. Τομείς εμπειρίας: κοινωνικές
δραστηριότητες που σχετίζονται με την
οργάνωση του δημόσιου χώρου (πολιτική,
θρησκευτική, οικονομική, επιστημονική,
δικαστική, επαγγελματική κ.λπ. ζωή και
ποικίλες πρακτικές της καθημερινότητας)
• Α.2. Κοινωνικοί παράγοντες: αυτοί που
δραστηριοποιούνται στους χώρους της
δημοκρατίας, τους οποίους εποπτεύουν τα
μέσα ενημέρωσης
– ο χώρος της πολιτικής δημοκρατίας (οι
εκλεγμένοι)
– ο χώρος της δημοκρατίας των πολιτών
(ομάδες πίεσης, ειδικοί αλλά και «απλοί
πολίτες»)
– ο χώρος της δημοκρατίας του κοινωνικού
γεγονότος (αυτόπτες μάρτυρες, παρατηρητές,
δράστες γεγονότων)
 News actor Political Official Professional/ Criminal/ Participant Ø
status figure Public figure Accused (victim / witness)
News actor
labeling
«N» «Κ» «Ν» «Κ» «Ν» «Κ» «Ν» «Κ» «Ν» «Κ» «Ν» «Κ»

A. Animate agent
1. PERSONAL

a. Name:
- title + surname 43 4 7 3 1 − − − − −
- title + full name − 3 − − − 1 − − − −
- surname 12 − − − − − − − − −
- full name 19 − − − − − 2 − 1 −

b. Descriptive label 30 1 2 2 1 1 2 − 5 −

c. Apposition 25 13 3 9 3 4 − − 1 −

2. COMMUNAL
a. Collective noun 4 4 − 3 − 1 − − 1 1
b. Descriptive noun 3 1 7 7 3 8 − 1 3 −
c. Acronym 5 6 1 4 − − − − − −
d. Metonymy / Metaphor 3 − − − − − − − − −

B. Inanimate agent
1. Concrete noun 2 − 3 4 − 2 − − − 1
2. Abstract noun 5 − − 1 − − − − − −

C. Unspecified agent 6 1
1. Zero 6 1
2. Unclear
 Β. Μια στόχευση σαγήνευσης: η
σκηνοθέτηση των πληροφοριών
• Β.1. Αυτό που μπορεί να αφυπνίσει ή να
ικανοποιήσει το ενδιαφέρον του κοινού μετά
την εφαρμογή στρατηγικών επανάληψης (του
«βομβαρδισμού») ή δραματοποίησης
• Β.2. Αυτό που μπορεί να ωθήσει το κοινό να
αναγνωρίσει μιαν ορισμένη αξιοπιστία στην
περίσταση παραγωγής
• Παραδείγματα:
– η διάκριση της σημαντικής από την ασήμαντη
πληροφορία
– η ευχέρεια επαλήθευσης μιας πληροφορίας
– η δυνατότητα αποκάλυψης του κρυμμένου ή του
μυστικού
• Β.3. Αυτό που είναι προσφορότερο να αγγίξει
το συναίσθημα του κοινού: κατηγορίες
συναισθήματος κοινωνικά κωδικοποιημένες
(το τραγικό, το απρόσμενο, το ανήκουστο, το
αξιοσημείωτο κ.λπ.)
• Β.4. Αυτό που προσφέρεται για να καταστήσει
την πληροφορία προσβάσιμη στον μεγαλύτερο
δυνατό αριθμό αποδεκτών: λόγος απλός,
σαφής, κατανοητός