Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΣΗΜΕΡΙΝΑ
ΝΕΑ ΤΟΥ ΧΘΕΣ
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Η ΤΥΠΩΜΕΝΗ ΛΕΞΗ
• Η γνωστή έκφραση στα μέσα ενημέρωσης
«είδηση που έγινε πρωτοσέλιδο» (‘news hitting
the headlines’) αντιστοιχεί στη μεταφορά
«(είδηση που) χτυπάει στο μάτι» (‘hit the eye’)
και υποδηλώνει ότι η είδηση πρέπει να
τραβήξει την προσοχή του αναγνώστη
προκειμένου να διαβαστεί, αλλιώς
απορρίπτεται ως αδιάφορη.
• Εξ ου και η σπουδαιότητα όλων των
γραφιστικών στοιχείων που χαρακτηρίζουν τη
σελιδοποίηση της εφημερίδας:
- το μέγεθος και η οικογένεια των χαρακτήρων
του τίτλου
- η χρήση «μαύρων» (bold) χαρακτήρων
- η εισαγωγική παράγραφος (lead), τυπωμένη με
μεγαλύτερους χαρακτήρες από εκείνους του
σώματος του άρθρου
- η εισαγωγή οπτικών στοιχείων
- η χρήση στηλών, κ.λπ.
• Ο Crisell (1994: 85), συγκρίνοντας τα
γνωρίσματα των ειδήσεων της εφημερίδας και
του ραδιοφώνου, υπογραμμίζει το γεγονός ότι
η εφημερίδα στηρίζεται πολύ στα γραφιστικά
στοιχεία, σε ό,τι αφορά τη διάταξη των
σημαντικών, από τη σκοπιά της επικαιρότητας,
«κομματιών» στο εσωτερικό της, όπως επίσης
και σε ό,τι αφορά τη σπουδαιότητα της κάθε
μιας από της ειδήσεις χωριστά:
“Στις εφημερίδες προτείνεται στον αναγνώστη (μέσω
μιας σειράς τυπογραφικών τεχνασμάτων,
φωτογραφιών και του «στησίματος» της κάθε
σελίδας) μια επιλογή στο τι θα διαβάσει αρχικά και τι θα
αφήσει για αργότερα,
μια επιλογή πέρα από εκείνη που καθορίζεται από
τις πολιτικές και κοινωνικές προτιμήσεις της κάθε
εφημερίδας.
Το πιο σημαντικό ζήτημα ή θέμα συνήθως τοποθετείται
κάτω από μεγάλες επικεφαλίδες, στην κορυφή της
πρώτης σελίδας, ενώ τα πιο ασήμαντα περιορίζονται στο
κάτω μέρος των εσωτερικών σελίδων.
Είναι φανερό πως οι εφημερίδες φροντίζουν πολύ για
τη χωρική διευθέτηση των διαφόρων ειδήσεων”
• Δεν υπάρχει λόγος που επιβάλλει στον αναγνώστη να
αρχίσει την ανάγνωση της εφημερίδας από τη σελίδα 1
και να συνεχίσει με τη σειρά την ανάγνωση των
υπόλοιπων σελίδων μέχρι την τελευταία.

• Ανάλογα με την αναγνωστική του πρόθεση σε

οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας, μπορεί να στραφεί
αρχικά στο δελτίο καιρού (που συνήθως βρίσκεται στις
τελευταίες σελίδες της εφημερίδας), πριν αποφασίσει
να βγει έξω, ή το τηλεοπτικό πρόγραμμα της ημέρας,
για να επιλέξει κάποια βραδινή εκπομπή, ή τις
οικονομικές σελίδες, για να ελέγξει τις τιμές των
μετοχών του Χρηματιστηρίου, ή, τέλος, τις αθλητικές
σελίδες, για να δει τα αποτελέσματα των αγώνων
ποδοσφαίρου.
• Ούτε μπορούμε να πούμε ότι ο αναγνώστης θα ξεκινήσει
μια γραμμική ανάγνωση από την πρώτη σελίδα, αν
ενδιαφέρεται να μάθει τα πιο σημαντικά νέα, εγχώρια ή
διεθνή, ή επιθυμεί να ενημερωθεί για τις τελευταίες
εξελίξεις μιας συνεχιζόμενης διεθνούς κρίσης.
• Μερικές από τις σελίδες που αναφέρθηκαν
προηγουμένως αναγνωρίζονται ευκολότερα από τα
γραφικά τους και έτσι φτάνει κανείς γρηγορότερα σ’
αυτές –ο οδηγός του τηλεοπτικού προγράμματος με
επιτιτλισμένες στήλες που ονομάζουν τα κανάλια με
«μαύρα» στοιχεία, το δελτίο καιρού πλαισιωμένο με τον
χάρτη της χώρας, πάνω στον οποίον υπάρχουν βέλη για
τα βαρομετρικά συστήματα και σύμβολα για τον καιρό.
• Όσον αφορά τη γλώσσα των ειδησεογραφικών
άρθρων, ο συντάκτης έχει περιορισμούς στους
τρόπους με τους οποίους μπορεί να μεταδώσει
συγκεκριμένα περιεχόμενα.
• Αυτό που ολοφάνερα λείπει είναι η φωνή με όλα
εκείνα τα χαρακτηριστικά της, των οποίων η
λειτουργία είναι –μεταξύ άλλων
- να διαλύει αμφισημίες (επιτονισμός, έκφραση
προσώπου), και
- να αποσαφηνίζει (επανάληψη, αναδιατύπωση
σε τοπικό επίπεδο)
• Όπως σημειώνει ο Kress (1986: 402)
“Είναι προφανές ότι η φωνή ως υλικός
σηματοδότης δεν είναι διαθέσιμος για το
τυπωμένο κείμενο, οπότε οι αξίες αυτές
χρειάζεται να «μεταφραστούν» στον δίαυλο της
γραπτής γλώσσας και, με τη διαδικασία της
«μετάφρασης», να γίνουν εμφανείς, ίσως και
κατάδηλες […]
Με άλλα λόγια, η φωνή ως σηματοδότης
μπορεί να μεταφέρει σημασίες οι οποίες δεν
μπορούν, για τυπικούς και ιδεολογικούς
λόγους, να «μεταφραστούν» στο γραπτό
μέσο”.
• Ανάλογα με το αν μια εφημερίδα είναι λαϊκή ή
ποιοτική, εκμεταλλεύεται με τον ένα ή τον
άλλο τρόπο τη γλώσσα και το τυπογραφικό
σχήμα.
• Όσον αφορά τις γλωσσικές διαφορές, ο Crisell
(1994: 97) επιχειρεί την ακόλουθη διάκριση:
Σχετικά με τις γλωσσικές διαφορές ανάμεσα στις
λαϊκές και τις ποιοτικές εφημερίδες, θα
αποτολμήσουμε την ακόλουθη γενίκευση:
ενώ η γλώσσα των «ποιοτικών» είναι
σχετικά περίπλοκη στη δομή,
«λογοτεχνική» στο λεξιλόγιο και
αντικειμενική στο ύφος,
η γλώσσα των «λαϊκών» εφημερίδων είναι
σχετικά απλή στη δομή,
καθημερινή στο λεξιλόγιο και
συγκινησιακή ή συναισθηματική στο ύφος.
• Αυτή η καθαρά γλωσσική διάκριση
αντανακλάται και στην έκταση του
περιεχομένου, τα γραφικά και τη σελιδοποίηση,
αν και ορισμένες ποιοτικές εφημερίδες
πειραματίζονται με διαφορετικά τυπογραφικά
σχήματα, είτε με αυτό των λαϊκών εφημερίδων
(tabloid) ή με το λεγόμενο Berliner (βλ.
μεθεπόμενη διαφάνεια)
• Όσον αφορά το περιεχόμενο, οι ποιοτικές
εφημερίδες αφιερώνουν περισσότερο χώρο σε
σοβαρές ειδήσεις αρνητικού χαρακτήρα
(διεθνείς και εθνικές κρίσεις, διεθνή και εθνική
πολιτική, υγεία και περιβάλλον).
• Οι τίτλοι, εκτός από τους πρωτοσέλιδους,
γράφονται με σχετικά μικρά στοιχεία που
κυμαίνονται ως προς το μέγεθος (από το
μεγαλύτερο προς το μικρότερο) καθώς
περνούμε από τον κύριο τίτλο ενός άρθρου στον
υπότιτλο που βρίσκεται ακριβώς από κάτω.
• Φωτογραφίες υπάρχουν αλλά είναι μικρότερες
και λιγότερες από ό,τι στις λαϊκές εφημερίδες,
εκτός κι αν ένα συμβάν είναι τόσο σημαντικό
ώστε δίνεται περισσότερος χώρος στα οπτικά
στοιχεία.
Newspapers sizes in August 2005
- Blank paper (A4 size)
- The Times, in “compact” format
- Daily Mail, in “tabloid” format
- Le Monde, in “Berliner” format
- Berliner Zeitung
- Neues Deutschland
- The Guardian, a “broadsheet”
• Οι λαϊκές εφημερίδες αφιερώνουν περισσότερο
χώρο σε «ανθρώπινες ιστορίες» (feature
stories), ιδιαίτερα σε εκείνες που έχουν σχέση
με φημισμένες προσωπικότητες
(κουτσομπολίστικες ή σκανδαλώδεις) ή με
δραματικές καταστάσεις στις οποίες
εμπλέκονται άνθρωποι κάθε κοινωνικής τάξης.
• Τα σπορ και η διασκέδαση βρίσκονται ψηλά
στον κατάλογο των προτιμήσεων για την
επιλογή των συμβάντων που θα καλυφθούν
• Αυτό που κυρίως διακρίνει τις λαϊκές από τις
ποιοτικές εφημερίδες είναι οι τεράστιοι τίτλοι
και η έκταση που αφιερώνεται ανά σελίδα σε
φωτογραφίες προσώπων (από διασημότητες
μέχρι «άγνωστους» που αποτελούν πηγές
«ανθρώπινων» ιστοριών).
• Τα στοιχεία αυτών των τίτλων και οι λεζάντες
που συνοδεύουν τις φωτογραφίες είναι συχνά
εξαιρετικά μεγάλα και «μαύρα», ενώ εξίσου
συχνά συμπληρώνονται από ένα θαυμαστικό ή
ένα ερωτηματικό, που καθιστούν το
περιεχόμενο και την προσλεκτική ισχύ ακόμη
πιο εμφανή.
• Στο εσωτερικό των άρθρων γίνεται ευρεία
χρήση μαύρων στοιχείων πάνω σε λευκό
φόντο και αντίθετα,
όπως επίσης και άλλων γραφιστικών
σημαδιών (αποσιωπητικών, αστερίσκων και
θαυμαστικών),
για να αποφευχθούν οι λέξεις-ταμπού.
 ΤΙΤΛΟΙ ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΛΑΪΚΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ

• Τον βίασε πάνω στο φορείο!

Ασθενής με πρόβλημα στην καρδιά καταγγέλλει
31χρονη νοσοκόμα
• “Να φύγεις, να πας αλλού”
Ποιοι έβαλαν στο μάτι τον “Ακάλυπτο”
• Εισαγγελέας για τη θηριωδία της Σπάρτης!
Ομάδα μαθητών είχε επιχειρήσει να κάψει ζωντανούς
πέντε μετανάστες από το Μπαγκλαντές
• Η… διεθνής καριέρα της Τζούλιας
Και στο εξωτερικό το ροζ βίντεο της Αλεξανδράτου
• Πατέρας σκότωσε τον τοξικομανή γιο του
Οικογενειακή τραγωδία σημειώθηκε χθες το μεσημέρι
στο νησί Ιωαννίνων με αιτία τα ναρκωτικά
• Δουλέμπορος “συσκεύασε” 29 λαθρομετανάστες σε
χαρτοκιβώτια!
Ανάμεσά τους και δώδεκα ανήλικα
• Μοιραία βόλτα για ορειβάτη που έπεσε σε χαράδρα
Φρικτό θάνατο μπροστά στα έντρομα μάτια των φίλων
του βρήκε νεαρός ορειβάτης ο οποίος έπεσε από
απότομη πλαγιά στη θέση Σκόρδα
• “Φουγάρα” από την τρυφερή ηλικία των δώδεκα ετών τα
μισά ελληνόπουλα
Από… μαγκιά, αντίδραση ή και περιέργεια, χωρίς να
γνωρίζουν τις κακές επιπτώσεις που μπορεί να έχει το
κάπνισμα στη υγεία τους!
• Ο Crisell (1994: 104) επισημαίνει τον σκοπό
της τυπογραφικής ποικιλίας όχι μόνο μεταξύ
άρθρων αλλά και μέσα στα ίδια τα άρθρα:
“Τα έντυπα είναι ένα κατάλληλο μέσο για
ανθρώπους που το διάβασμα δεν τους
είναι μια τακτική ή σύμφυτη
δραστηριότητα, και έτσι η εγγενώς εγγυητική
της αλήθειας φύση τους υποσκάπτεται
εντελώς, αν δεν διαβαστούν.
• Και συνεχίζει υποστηρίζοντας ότι η τυπογραφία
έχει δύο αλληλένδετες λειτουργίες:
Πρώτον, επιτρέπει στο κείμενο να διαφημιστεί
και να κάνει την υπόθεση της ανάγνωσης πιο
ελκυστική. Τα άρθρα αρχίζουν με «μαύρα» και
μεγάλο πλάτος εκτύπωσης, για να παρασύρουν
τον αναγνώστη στο εσωτερικό τους, και
συνεχίζουν με πιο σφιχτή εκτύπωση. Η γενική
επίπτωση των αλλαγών είναι να σπάσει το
κείμενο σε μικρές και ευδιάκριτες ενότητες. Κι
ένα ολόκληρο άρθρο μπορεί να τυπωθεί με
«μαύρα», για να αιχμαλωτίσει το μάτι ανάμεσα σε
άλλα τυπωμένα κανονικά και αντίστροφα.
• Η δεύτερη λειτουργία, ιδιαίτερα συνηθισμένη στις
λαϊκές εφημερίδες, είναι να κάνει την υπόθεση
της ανάγνωσης, από τη στιγμή που έχει αρχίσει,
πολύ ευκολότερη,
ενισχύοντας –θα έλεγε κανείς υπερτονίζοντας–
τη συνήθη στίξη.
Οι σημαντικές λέξεις τυπώνονται με κεφαλαία ή
υπογραμμίζονται, τα εισαγωγικά μεγεθύνονται και
γίνονται «μαύρα» και ούτω καθεξής”.
• Ο αναγνώστης, αντιμέτωπος με τέτοιες
τεχνικές προσέλκυσης της προσοχής, είναι
πιθανότερο να αιχμαλωτισθεί από τη
σελιδοποίηση, τη διαφοροποιημένη εκτύπωση
και τα συνοδευτικά οπτικά στοιχεία παρά από
άλλα είδη κειμένων όπως ένα μυθιστόρημα ή
ένα φιλοσοφικό δοκίμιο ή ένα επιστημονικό
άρθρο.
• Δείτε στην επόμενη διαφάνεια πώς καθιστούν
ευκολότερη την ανάγνωση –εκτός από το
γράφημα– τα διαφορετικά μεγέθη και το
«χρώμα» των στοιχείων, τα «χτυπήματα» και
οι μεσότιτλοι.
• Είναι ιδιαίτερα ασυνήθιστο να δούμε στη στήλη
που βρίσκεται στα δεξιά της σελίδας, κάτω από
ένα οπτικό στοιχείο, να έχει τίτλους με κανονικά
(μη μαύρα) στοιχεία και το κείμενο από κάτω
με πιο σκούρα στοιχεία –πάντως, όχι τόσο
σκούρα όσο οι βασικοί τίτλοι στα αριστερά της
σελίδας.
• Το μάτι του αναγνώστη φυσιολογικά έλκεται
από τα αριστερά προς τα δεξιά,
από την σκουρότερη εκτύπωση των ειδήσεων,
από τη μικρή φωτογραφία, όχι πολύ
μεγαλύτερη από το μέγεθος ενός
γραμματόσημου.