4.

Części mowy

W Słowniku wyróżniono następujące części mowy: rzeczownik (rr.), zaimek (zaim.\przymiotnik jprzym.), liczebnik
[licz. ), czasownik (cz. ),przysłówek{przysł. ). modulant \mod\ przyimek (przyim.), spójnik {spój.), relator (relal.). wykrzy-
knik On&z ), dopowiedzenie (r/o/?.) i operator metatekstowy (oper. met.). Podział ten. odbiegający od tradycyjnych klasy-
fikacji. nawiązuje do koncepcji zawartej w Gramatyce współczesnegojęzyka polskiego, t. II Morfologia pod red. R. Grze-
gorczykowei, R. Laskowskiego i H. Wróbla (Warszawa 1984. s. 30-37), różniąc się jednak pewnymi szczegółami. I tak np.
dwóm klasom wyrazów - modalizatorom i partykułom - odpowiada w naszym słowniku jedna, nazwana terminem modu-
lant. Podobnie jako jedną część mowy traktujemy spójniki współrzędne i podrzędne. Odpowiednikiem konektora względ-
nego jest relator. Nowością jest wyróżnienie operatora metatekstowego pomocnego w objaśnianiu niektórych form chara-
kterystycznych przede wszystkim dla odmiany mówionej polszczyzny. Konsekwencją przyjęcia takiego podziału jest to, że
niektóre wyrazy są przyporządkowane do innych, niż w dawniejszych klasyfikacjach, części mowy. Najistotniejsze różnice
dotyczą interpretacji wyrazów zaliczanych tradycyjnie do zaimków i liczebników.
Zakres użycia temiinujzmniegSest stosunkowo wąski. W klasie zaimków znalazły się tylko wyrazy określane tradycyj-
nie mianem zaimków rzeczownych. Należą do nich zatem zaimki osobowe ja. ty. my. wy, on. zaimek zwrotny się, zaimki
pytajne kto, co, zaimki nieokreślone kłoś, ktokolwiek, coś, cokolwiek oraz zaimki przeczące nikt. nic.
Natomiast tzw. zaimki przymiotne ze względu na właściwości składniowe i fleksyjne zostały zaliczone do klasy przy-
miotników lub relatorów. Tak więc przymiotnikami są wyrazy zaliczane w tradycyjnych klasyfikacjach do zaimków dzier-
żawczych, por. mój, twój, nasz. wasz, swój. zaimki wskazujące, np. ten, tamten, ów, taki, zaimki pytajne, np.jaki, który, czyj.
zaimki przeczące, np. niczyj, żaden, zaimki nieokreślone, np. jakikolwiek, pewien, zaimki upowszechniające, np. wszystek
każdy. Natomiast zaimki względne, takie jak jaki. który, mieszczą się w klasie relatorów. Z kolei zaimki przysłowne traktu-
jemy jako przysłówki, np. tu, tam, kiedy, nigdy, niekiedy, zawsze, łub rełatory. np. gdzie, skąd, dokąd, którędy. Wreszcie za-
imki liczebne zostały zaliczone do klasy liczebników, np. tyle, ile. wiele, kilka. Węższy jest również zakres użycia terminu
ttîczebnik) Obejmuje on tylko liczebniki główne^np, dwa, trzy, dwadzieścia, sto, liczebniki zbiQxawŁ_np. dwoje, czworo,
pięciom, oraz liczebniki ułamkowe, np. pól, półtora. Liczebniki porządkowe, np.pierwszy, drugi, piąty piętnasty: setny, ty-
sięczny liczebniki wielokrotne, np. czterokrotny; liczebniki mnożne, np. potrójny, liczebniki ilorakie. np. dwojaki, uznaje-
my za przymiotniki. Liczebniki przysłowne, takie jak dwojako, trzykrotnie, poczwórnie, zostały włączone do klasy
przysłówków.
Bliższego wyjaśnienia wymagają części mowy. których nie uwzględniają tradycyjne klasyfikacje, mianowicie dopo-
wiedzenie, modujâjQtX£gerator metatekstowy.
Do klas\|dopowiedzen|zaliczainv wyrazy, które nie wchodzą w związki składniowe z innymi wyrazami, lecz tworzą sa-
modzielne struktury składniowe. Są one częścią większych jednostek tekstowych (w dialogu) i stanowią reakcje na wcześ-
niejszą wypowiedź. Dopowiedzeniami są więc np. wyrazy takie jak tak. owszem, naturalnie, dobrze, oczywiście, nie. czyż-
by, por.: Czy zgadzasz się z moją propozycją? - Tak (oczywiście, owszem, nie).
jMtodiïïanfyest to nieodmienna część mowy, wchodząca w związki składniowe z różnymi częściami zdania. Służy on do
wyrażania niektórych funkcji pragmatycznych, np, życzenia - oby. bodaj, pytania, np. czy, nacechowania emocjonalnego,
np, że. Ponadto modułanty służą do waloryzacji logicznej sądu, np. chyba, podobno, prawdopodobnie, do określania zakre-
su odniesienia treści danego wyrażenia, np. nawet, tylko, także, do waloryzacji określeń ilości lub stopnia natężenia, np. nie-
mal, prawie. Niektóre wyrazy zaliczone do tej klasy nazywano tradycyjnie partykułami.
Do klasy Operatorów nietatekstowyc^ zaliczamy wyrazy i wyrażenia wspierające tworzenie tekstu (przede wszystkim
mówionego), np. otwierające lub zamykające wypowiedź, dzielące tekst na mniejsze jednostki, sygnalizujące trwanie kon-
taktu pomiędzy rozmówcami, np. wiesz, znaczy, prawda, no nie. Operatorami metatekstowymi są również jednostki wpro-

wadzające temat wypowiedzi, wyjaśnienia, hierarchizujące odcinki tekstu, zapowiadające wyliczanie, np. po prostu, po
pierwsze, to, powiedzmy, że tak powiem.
W obrębie artykułu hasłowego część mowy właściwa danemu wyrazowi jest oznaczona odpowiednim skrótem
.»pisanym kursywą:

lekarz[E] mos V, Im M. -e, D. -y4osoba, która zajmuje się zawodowo leczeniem,

posiadająca odpowiednie kwalifikacje; specjalista w zakresie medycyny;
medyk, doktor': Uznany, wybitny lekarz. Lekarz domowy. Lekarz internista,
pediatra. Lekarz pogotowia. Pójść do lekarza. Sprowadzić, wezwać lekarza.

lekceważąco|/j/ąp.v/.j ł z wyższością, z lekceważeniem, bagatelizując kogoś,

coś': Wyrażać się o kimś lekceważąco. Lekceważąco wzruszyć ramionami.
Potraktować kogoś lekceważąco.

' Min. V, r. żony 'nie szanować, nie cenić kogoś, cze-

iiir \»»l>it m« tubie lulinvMOv nnumma« kt»j»oś
lubili, ni*' pi VWUf*:yvtm iVilirî « |à m» j» • jiumv;}« fjfc » vVUV. I «'
' I I VV I \ ; I|: I N ŁÓW NTMTFCT " M < > U > V . Ï | U M * * {»IAJU