rilMHIlRIYET ' IN 75.

YILINDA
 T Ü R K İY E C U M H U R İ Y E T İ ’ N İN Y E T M İŞ B E Ş Y IL I

CUMHURİYETİN YETMIŞBEŞINCI YILINDA

UŞAK VALİLİĞİ
e -m a il: u s a k v a lilig i@ h o tm a il.c o m

I
SÜLEYMAN DEMİREL
CUMHURBAŞKANI
 Uşak, her alanda kalkınan ve gelişen Türkiye'nin önemli merkezlerinden
biridir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti, çağdaşlığın bütün nimetlerini Uşaklıların
hizmetine sunabilmiştir.

Kurtuluş Savaşı sırasında düşman tarafından baştanbaşa yakılan Uşak,

geçen 76 yıl içerisinde büyük bir gelişme göstermiş ve bugün bir eğitim, sağlık,
sanayi ve ticaret merkezi haline gelmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti, kurulduğundan bu yana Uşak'a büyük önem vermiş,

ülkemizin ilk şeker fabrikalarından birisi 1926 yılında Uşak'ta kurulmuştur. Bu,
Cumhuriyet'in ilanıyla birlikte başlatılan kalkınma hareketinin, önemli bir ayağını
oluşturmaktadır.

Ülkemizin her köşesinde olduğu gibi Uşak'ta da büyük bir kalkınma şevki
ve heyecanı mevcuttur. Bu heyecanın artarak sürdürülebilmesi için Uşaklı
vatandaşlarımızı ve sanayicilerimizi, Uşak'a daha fazla ilgi göstermeye
çağırıyorum. Esasen vatandaşlık bilinci ve hemşehrilik duygusu bunu
gerektirmektedir.

Bu duygu ve düşüncelerle, eski bir geleneğin devamı olan ve Uşak'ın

tanıtımına önemli katkılarda bulunacağına inandığım bu çalışmanız dolayısıyla
tebrik ediyor, tüm Uşaklı hemşehrilerime selâm ve sevgilerimi iletiyorum.
 k u tlu a k ta ş
İÇİŞLERİ BAKANI
KADİR UYSAL
UŞAK VALİSİ
 ÖNSÖZ

Tanımak, keşfetmek ve öğrenmek, varoluşundan beri insanlara,

tanıtılmak, keşfedilmek ve öğrenilmek ise nesnelere mahsus bir olgu.
Biz arayanla aranılan arasında bir köprü kurm aya çalıştık. 6000 yıllık
mazisi olan aşıklar diyarı Uşak'ı, en güzel hasletleri bünyesinde
barındıran ve ilelebet yaşayacak Cumhuriyetimizin 75.yılında her
yönüyle anlatmanın heyecanım duyduk. Metinlerle ifade ettik,
fotoğraflarla istifadeye sunduk.

Uşak'ın maziden atiye gelişiminin belirtildiği bu eserde;

tarihimizi bulacaksınız, Ege'yi İç Anadolu'ya bağlayan Kral Yolu'nda,
İpek Yolu'nda, karayolunda ve dem iryolunda gezineceksiniz.
Ülkemizin ilklerine de rastlayacaksınız bu şehirde; trenyolu gibi, şehir
elektriği gibi, iplik ve şeker fabrikası gibi. Sanayide dev bir hamlenin
yapıldığını, tekstil organize, deri organize, yetmedi 3.Organize Sanayi
Bölgesi'ni, ülke gazlı sargı bezinin %95, pelüş battaniyenin %85, deri
kumaşın %60'ımn üretildiğini göreceksiniz. Ciriti öğrenecek, mahalli
yemekleri tadacak, çileğin lezzetine doyam ayacaksınız. Manilerle
coşacak, mahalli sözcüklerle güzel Türkçe'm izin zenginliğinden bir
kez daha ilham alacaksınız.

Bütün bunların yanında ilimiz Arkeoloji M üzesi'nde sergilenen

Karun Hazîneleri karşısında büyüleneceksiniz.

Bu eserde; ilimizi tarih, kültür, coğrafya, eğitim, ekonomi, turizm

gib i a la n la rd a ta n ıtm a k la k a lm a y a c a k , a y n ı z a m a n d a
araştırmacılarımız ve öğrencilerimiz için kaynak teşkil edecektir.

Kitabın hazırlanm asında başta Vali Y ardım cısı Erdoğan

ÖZDEMİR, Afyon Kocatepe Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr.
Adnan ŞİŞMAN ve İl Planlama Müdürü İrfan BOLAT olm ak üzere
emeği geçenlere teşekkür ediyorum.

Kadir UYSAL
Uşak Valisi

V1I1
 KİTAP HAZIRLAMA KOMİSYONU

BAŞKAN: Vali Yrd. Erdoğan ÖZD EM İR

ÜYELER: Prof. Dr. Adnan ŞİŞMAN Doç. Dr. Lütfü Ö ZA L

Öğr. Gör.Ayşin ŞİŞMAN Yrd. Doç. Dr. Sadlye T U T S A K
Arş.Gör. İsmail Ç İFTÇ İO Ğ LU İl Kültür Md. Recep KILIÇASLAN
il Turizm Md. Nurettin ATIŞ Müze Md. Kazım A KBIYIKO Ğ LU
İl Planlama Md. İrfan BO LA T
 İÇ İN D E K İL E R
1-28
i- t a r ih 2
A- İLİN ADI 3
B- ESKİ ÇAĞLARDA UŞAK
3
1- İlkçağlarda Uşak
2- Uşak'taki Antik Kentler 3
3- Kanın Hâzineleri 5
C- ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ VE 6
BEYLİKLER DÖNEM İNDE U ŞAK
1- Anadolu Selçukluları Dönem i :6
2- Beylikler Dönemi :6
D- OSMANLI DEVLETİ DÖNEM İNDE U ŞA K :7
E- MİLLİ MÜCADELEDE U ŞAK :9
1- İzmir'in İşgalinden Sonra :9
Uşak'ta M illi Hareketin Oluşması
2- İşgal Yıllarında Uşak :10
3- Yunan Kuvvetlerinin Geri Çekilirken :12
Uşak'ta Yaptıkları Mezalim
F- CUMHURİYET DÖNEM İNDE U ŞA K : 14
1- 1926,1953 v e 1997 Y ıllan İdari Taksimatı :14
2- Bugünkü İdari Taksimat :19
G -N Ü FU S :19
H- BAYINDIRLIK :25
I- SAĞLIK :26

II - COĞRAFYA :29-48
A- UŞAK İLİNİN COĞRAFİ ÖZELLİKLERİNE GİRİŞ :29
B- DOĞAL ÇEVRE ÖZELLİKLERİ :29
1- Jeolojik Özellikler :29
2- Maden Yataklan :33
3- Yeryüzü Şekilleri :33
4- Toprak Özellikleri :35
5- İklim Özellikleri :36
a- Sıcaklık :36
b-Yağış ve N em lilik :38
c- Basınç ve Rüzgarlar :39
d- Yağış Etkinliği
:39
6- Doğal Bitki Örtüsü Özellikleri
:42
C- NÜFUS COĞRAFYASI ÖZELLİKLERİ
:42
1- N üfus Artışı
:43
2- Cinsiyet D urum u
3- Nüfus Yoğunluğu :45
D- GENEL DEĞERLENDİRME :46
:48

x
m -E Ğ İT İM İPİ :49-63
A- O SM A N LI D Ö N E M İN D E EĞ İT İM :50
1- M edreseler :50
2 - Sıbyan - İptidai M ektepleri :51
3- Rüşdiye M ektebi :52
4- İdadi M ektebi :52
5- G ayrim üslim ve Yabancı M ektepler :52

B- CUM HU RİY ET D Ö N E M İN D E E Ğ İT İM :52

1- Temel E ğitim :53
2- O rtaöğretim :54
a- O rtaokullar :54
b- L iseler :54
3- Yaygın E ğitim :58
C- Y Ü K SEK Ö Ğ RETİM :60

IV - KÜLTÜR :64-97
A- U ŞA K İLİ A Ğ IZ Ö Z EL LİK LE R İ :65
B- E FSA N E LE R :68
1- U şak A dı İle İlgili E fsane :68
2- S ankayalar E fsanesi :68
3- A li K uzu K uşu E fsanesi :69
4- Hacım Sultan E fsanesi :69
5- Evrendede E fsanesi :70
C -N İN N İL E R :70
D- M A N İLER :71
E- D EY İM LER :72
F- ATASÖZLERİ :73
G -B İL M E C E L E R :73
H- İLEN M ELER :74
I- U ŞA K T A H A L IC IL IK :75
J- Y Ö RESEL SÖ ZC Ü K LER :78
K- G ELEN EK LER :84
1- Ö lüm A detleri :84
2- D oğum :85
3- E vlenm e :85
4- H alk Baytarlığı :86
5- Y öresel İnanışlar :87
6- M ahalli Yem ekler :88
L -K Ü L TÜ R TESİSLERİ :90
M- MAHALLİ TV, RAD YO V E G A Z ET EL ER :92
N- D ERNEKLER :92
O-M A TBA A LA R :92
P- İLİMİZİN Y ETİŞTİRDİĞİ ÖNEM Lİ SİM ALAR :93

XI
V- EKONOMİ :98-128
A- SANAYİ :99
1- İmalat Sanayii .99
2 - Tekstil :1 0 0
a- Organize Sanayi Bölgesi :102
b-K üçük Sanayi Siteleri :104
3- Deri Sanayii :104
B- TARIM VE HAYVANCILIK : 113
C-M ADENCİLİK :120
D-M ALİYE : 123
E- İŞ VE ÇALIŞMA HAYATI : 123
F - BANKALAR :128

V I-T U R İZ M : 129-45
A- ANTİK ŞEHİRLER : 130
B-KÖ PRÜLER :133
11 Beylerhan Köprüsü : 133
2- Çlandıras Köprüsü : 13 3
3- Çataltepe Köprüsü : 133
4- İnay Köprüsü : 134
C-CA M İLER :135
1-Ulucam ii : 135
2- Burma Camii : 135
D- TARİHİ YAPILAR : 136
1 - Paşa Hanı :136
2- İnay Kervansarayı : 137
3 - Bedesten : 137
E-KAPLICALAR :138
1- Hamamboğazı Kaplıcası : 13 8
2- Örencik Kaplıcası : 139
3- Aksaz Kaplıcası : 139
4- Emirfakılı Kaplıcası : 139
F- TABİİ GÜZELLİKLER VE MESİRE YERLERİ : 140
G- EL SANATLARI :143
H- KONAKLAMA TESİSLERİ : 144
I-LO K A N TA LA R :144
J i ŞEHİRLERARASI ULAŞIM : 145

VII ! GENÇLİK VE SPOR :146-151

A- İL GENELİNDE SEMT SPOR SAHALARI : 148
B- SPOR KLÜPLERİ : 149
C- LİSANSLI SPORCULAR : 150
D- FAAL SPOR DALLARI j 150
E- BRANŞLARINA GÖRE ANTRENÖRLER : 151
F- BRANŞLARINA GÖRE HAKEM SAYILARI : 151

xn
V IIII SOSYAL HİZMETLER :152-154
A- SOSYAL HİZMETLER : 153
B- DİN HİZMETLERİ : 154

IX-ALTYAPI : 156-164
A-ULAŞTIRM A :157
1 -Köy Yolu : 157
2 - Karayolu : 157
3 - Demiryolu : 157
4 - Havayolu : 158
B-HABERLEŞME :159
C-ELEKTRİK :160
D- SULAMA GÖLETLERİ : 160
E- KANALİZASYON : 161
F- DEVAM EDEN ÖNEMLİ YATIRIMLAR : 161
G-GÖLETLERİMİZDEN GÖRÜNTÜLER : 161
X-İLÇELER : 165-186
A -M ERK EZ İLÇE :166
B-BANAZ : 169
C-EŞM E : 173
D- KARAHALLI :177
E-SİVASLI :180
F-ULU BEY :184

XIII
 T A R İH

HAZIRLAYANLAR

P ro f.D r. A d n a n Ş İŞ M A N
Y rd .D o ç .D r.S a d iy e T U T S A K
Ö ğ r.G rv .A y şin Ş İŞ M A N
K a z ım A K B IY IK O Ğ L U
A rş.G rv . M u s ta fa M u ra t Ö N T U G
A rş .G rv .İs m a il Ç İF T Ç İO Ğ L U
A rş.G rv . B ira y Ç A K M A K
 TARİH

A -İL İN A D I

U şak kelim esi; Ç ağatay T ürkçesi'nde "O ğul, Torun", A rap ça'd a "A ş.klar", halk d ilinde ise ^Esir, K öle”'o la ra k üç
anlam ifade etmektedir. B ir yer adı olarak U şak, n e A nadolu'da T ürklerden önce yaşayanların v e r ğı verilm esi
de Türkçe bir kelimedir. U şak adının birden çok anlam ı olm asına rağm en b ir y erleşim bölgesine ısım olarak verilm esi
arasında bir bağlantı kurm ak güçtür. Evliya Ç elebi S ey ah atn am esin d e şeddeli olarak v er ığı a ,, ,
nedenini şöyle açıklamaktadır. ".....ve bu şehrin b ağ v e bahçesi ço k tu r v e âbı havasının letafetinden matiDuD
mahbubesine haddi hasır olm adığından U şşakı çokdur. A nın içün U şşak şehri <ierler m ah b u b lan U şş peres
Hakikatülhal bu şehre b ir garibüddiyar kim esne gelüb b ir iki gün m ihm an olsa
M M R pnj
elbette aşık olması m u k a r r e r d i r . . B a z e n "U şşak" bazen d e "U şak" şeklinde
yazılan şehrin adı hakkında b ir takım efsanevi rivayetler bulunm aktady. Bu
rivayetlere göre şehrin güneyindeki M ende köyü büyük b ir kasab ad ır v e adı
Menos'tur. Oğuz Türkm enleri buralara inince M enos'u istilâ etm işler v e adını
"Mende" diye kendi hançerelerine kolay gelecek şekilde değiştirm işlerdir. O
zaman Uşak'ın olduğu yer boştur ve M ende beyinin m andırasıdır. M andıraya 1
oğullarını oturtmuştur. Bey. m andıraya her gidişinde oğullarını m urad ederek
"Ben Uşak'a gidiyorum" haberini bırakır. Bolca tekrarlanan b u deyim , b ir sem t
ismi olarak buralara âlem olur kalır . Başka bir rivayete göre de M ende köyü,
yine bir büyük şehir ve U şak'ın olduğu y er M ende beyine ait b ir m andıradır.
Mende beyi buraya yedi kişilik yönetici, bakıcı, bir topluluk oturm uştur.
Zamanla anlar ki, bu yedi kişinin herbiri bir dalda âşık insanlardır. K im isi işine
aşık, kimisi sanatına aşık, kim isi de manevi hasletlerine ruh yüceliğine mâlik
aşıklar.

Ortada bir sekizinci âşık daha vardır. O da bizzat beydir. Bey, m andıradaki bu yedi âşıkın , aşklarına aşıktır. Ve
içinden, biricik güzel kızım bunların en küçüğüne verm eyi geçirm ektedir. Fakat kızının gönlünü bilm eden, tereddüt
etmektedir.Birgün içinden geçeni kızına açar ve öğrenir ki kızı da o yedi aşıktan en küçüğüne aşık.Babanın ve kızın
katılmaları ile sayıları dokuza çıkan âşıklar, m andırada dokuz gün süren düğün yaparlar M ende'den göç ederek buraya
yerleşirler. Dokuz aşıkın yerleştikleri bir yer de, yakışan ismi kendiliğinden alır: U şşak.U şak adının nereden geldiği
konusunda gerek Evliya Çelebi'nin verdiği bilginin gerekse rivayetlerin doğruluk derecesini tespit edebilecek yeterli
Î ' ^ - a h i p değiliz. Bu yerleşim yerine Uşak adının konulm asının sebebi, daha kaynaklarda tespit edilememiştir. Ancak
1^ ,|'!n son*armdan itibaren A nadolu'ya gelen ve XII. Y üzyılın ikinci yarısından, özellikle son çeyreğinden
itibaren kendi şartlarını yaratan Selçuklu çağının oluşturduğu bir iskân yeri, yani bir Türk şehri olsa gerektir". 1255
tarihinde yaptırılan Çanlı köprü, U şak’ın Selçuklular devrinde m eydana gelen bir Türk şehri olduğu tezini
guçlendırmektedır.

2
 B - E S K İÇ A Ğ L A R D A U Ş A K
1- İlkçağlarda Uşak

Batı Anadolu'da İç Ege olarak

adlandın lan bölgede yer alan bugünki
Uşak'ın antik kaynaklara göre ilk adı
"Temenothyrai"dir. Ancak bununla birlikte
Uşak paralan üzerinde "Flaviopolis" adı da
o k u n m a k ta d ır. P r o f. D r. R a m sa y ,
"Anadolu'nun Tarihi Coğrafyası" isimli
eserinde her iki ismi de kabul etmekle
birlikte, bu iki şehir isminin bir tanesinin
bugünkü yerleşim bölgesinin doğusunda,
d iğ e r in in is e b a tıs ın d a o ld u ğ u n u
savunmaktadır. Fakat Temenothyrai ismi
daha fazla kullanılmıştır. Ünlü tarihçi
Pausanias, Temenothyrai adının Temnos
D ağının g eçitleri anlam ına g eldiğ in i
söylemiştir. Temnos Dağı ise Uşak'ın kuzey
kısımlarında yer almaktadır.

Son araştırmalar Uşak ve çevresinin

M .ö. IV. binden itibaren iskân edildiğini
göstermiştir. Bilhassa Bronz çağında bu
yerleşim daha açık şekilde görülmektedir.

MÖ.II. binde Anadolu'da ilk siyasi birliği kuran Hititlerin batı sınır komşusu olan Uşak belki de yeri kesin
belli olmayan Arzawa - Ahiyya ülkesi sınırlan içerisinde yer almaktadır.

MÖ. I. binde Frig kültürünün batı sınırını oluşturan Uşak ve çevresi bu kültürden ziyade Ion Kültürünün
etkisi altında kalmıştır.

MÖ. 7. Yüzyılda Kral Gyges'in Lidya İmparatorluğunu ele geçirmesi ile topraklannın büyük kısmı Lidya'da kalan
Uşak, MÖ. 620'de tamamen Lidya'nın egemenliğine girmiştir. Dünyada ilk kez parayı basan ve kullanan, döneminin
en zengin krallığı olan Lidya'nın hakimiyeti MÖ. 546 yılına kadar devam etmektedir. Bu süre içerisinde Efes'ten
başlayıp Sus'a kadar devam eden kral yolu yapılmış ve yol Gediz (Hermos) nehrini takip ederek Uşak ili sınırlan
içerisinde Güre köyü, Uşak, Keromon Agora kentlerine uğrayarak devam etmiştir.

MÖ. 546'da Lidya'nın son kralı Kroisos ile Pers Kralı Kyros arasındaki savaşta Lidya'nın tarihten silinmesi
sonucu bölge İran'dan gelen Perelerin hakimiyetine girmiştir. Pere egemenliği MÖ. 334 yılına kadar devam etti. Bu
tarihte Makedonya'lı Büyük İskender’in Anadolu seferi sonucu bölge tüm Anadolu gibi Büyük İskenderin hakimiyetine
girdi. İskender'in ölümünden sonra ise bölge, Büyük İskender'in generallerinden Antigon'un payına verildi. Daha sonra
bir süre Bergama krallığına bağlanan Uşak ve çevresi MÖ. 189 yılında Roma Konsülü Montius'un himayesine, başka bir
ifadeyle Roma hakimiyetine geçti. Kavimler Göçünden sonra Roma İmparatorluğunun ikiye aynlması neticesinde Doğu
Roma sınırlan içinde kalan Uşak, MS. 12. Yüzyıla kadar Bizans hakimiyetinda kaldı.

1071'den sonra yöre zaman zaman Selçuklular ile Bizanslılar arasında el değiştirmiştir. 1176 yılında Selçuklu
Sultanı II. Kılıçarslan ile Bizans İmparatoru Manuel Komnenos arasında yapılan Miryakefalon (Kumdanlı) Savaşı
sonucunda Selçuklulara geçmiştir.

2- U şak'taki A ntik K entler

Bagis: Uşak-İzmir karayolu üzerinde bulunan Güre köyünde yer alır. Kent bilhassa MÖ. VI. Yüzyılda Lidya
dönemi tümülüsleri ile tanınmaktadır. Karun Hâzinesi olarak bilinen eserler buradaki anıt mezarlardan çıkanlmışlardır.
Lidya döneminde Kral Yolu'nun geçtiği sınır şehri olan Bagis, Pere istilâsından sonra aynı önemini korumuştur.
 B lau n d o s: U lubey ilçesi
Sülüm enli, köyü yakınlarındaki
antik kent Makedonya'dan gelmiş ve
k e n d i l e r i n e " M a k e d o n y a 'l ı
B la u n d o s lu la r " d iy e n h a lk
ta r a f ın d a n H e lle n is tik ç a ğ d a
k u r u l m u ş t u r . Ş e h r in B ü y ü k
İ s k e n d e r 'i n G e n e r a l l e r i n d e n
A ntigon'un payına verilmesinden
sonra sınır şehri haline gelmiştir. Üç
ta r a f ı d e rin v a d ile r le ç e v rili
yanm ada üzerine kurulu şehirde 140
metre uzunluğunda bir stadyum,
tiyatro ve idari yapıların kalıntıları
yer almaktadır. MS. I. Yüzyılda
yeniden yapılanma görülen kent, III.
Yüzyıla kadar önemini korumuştur.

B la u n d o s A n tik K e n ti K a lın tıla rı

Sebastc: Sivaslı ilçesi Selçikler köyünün bulunduğu yerde yer alan

kent, Anadolu'nun Rom anize edilm esi için İm parator Avgustos
tarafından kurulan "İm paratora Sadık" anlam ına gelen "Sebaste"
isimli şehirlerden birisidir. Sebaste şehrinin önem i, Sebaste
P iskoposluğuna a it değ işik zam an lard a y ap ılm ış k ilise ler
topluluğundan kaynaklanm aktadır. Şehirde bir büyük, biri de küçük
olmak üzere iki kilise yer alır. K iliselerinde buluna cam kakmalı
ikonlar Bizans sanatı yönünden önem taşımaktadır.

S e b a ste A n tik K e n ti K a lın tıla rı

4
 3 - K a r u n H â z in e le r i

Antik çağda Anadolu'nun batısında yer alan,

güneyi Karai, kuzeye Mysia, doğusu Phrygia, batısı
fonia ve Aiolia bölgeleri ile çevrili alana Lıdya adı
verilmiştir.

Batılı tarihçi Herodot’a göre, üç sülâlenin

yönettiği Lidya İmparatorluğunun son sülâlesi
Mermnadlar, ülkeye yaklaşık 141 yıl egemen olmuşlar,
Lidya'nın bölgede siyasi ve ekonomik yönden en önemli
ülke olmasını sağlamışlardır.

S aray e n trik a la rı ile ik in c i s ü lâ le

Heraklidler'den İmparatorluğu ele geçiren üçüncü sülâle
Mermnadlar Kral Gyges ile başlar. Ardys, Sadyattes,
Alyattes ile devam edip, Kroisos (Karun) ile son bulur.

MÖ. 7. Yüzyılın ilk yarısında Gyges ile

başlayan güçlü Lidya İmparatorluğu parayı icat ederek,
insanlık tarihindeki en önemli buluşlarından birini
gerçekleştirmiştir. İlkçağ dünyasının ekonomik
gelişimini hızlandıran bu olay tarihin akışını da
değiştirmiştir. Lidya'nın ilk çağ dünyasının en zengin
ülkesi durumunda olmasının önemli sebebi Tmolos
(Bozdağlar) Dağlarından çıkan ve Hermos (Gediz)
nehrine karışan, başkent Sardesten geçen Paktalos (Sart
deresi) deresinin alüvyonları içerisindeki altındır.
Buradan elde edilen altın Lidya'nın kaderini
belirlemiştir. Bir takım saray entrikaları ile ülkeyi ele
geçiren III. Sülâlenin IV. ve son kralı Kroisos babası
Alyattes'in ölümünden sonra MÖ. 560 yılında tahta
geçmiş ve akıl almaz zenginliği sayesinde "Karun Kadar
Zengin" deyimiyle ününü günümüze kadar taşımıştır.

MÖ. 560-546 yıllan arasında ülkesini yöneten

bu kralın dönemine ait, Uşak ilinin 25 Km. batısında,
Uşak-İzmir karayolu üzerinde bulunan Güre köyü
yakmlanndaki Lidya tümülüslerinde kaçak kazılarla
bulunup kaçırılan ve tekrar ülkemize geri getirilen
eserlere "Karun Hâzineleri" denmektedir.

Lidya döneminin en görkemli eserleri olarak

bilinen altın, gümüş, bronz ve mermerden meydana
gelmiş olan bu hazineler 1965-66 ve 67 yıllarında
kaçırılmışlardır. Kültür Bakanlığı bu eserleri ülkemize
geri getirmek amacıyla New York Metropolitan
Museum of Art aleyhine dava açmış vc sonucunda
eserler 1993 yılında ülkemize geri getirilmiştir. Bu
eserler Uşak Müzesi'nde sergilenmektedir.
 C. A N AD O LU SELÇUK LU DEVLETİ VE BEY LİK LER DÖNEM İNDE UŞAK
1-A nadolu S elçukluları D önem i

Bilindiği üzere; 1071 tarihinde M alazgirt Zaferi'nin kazanılması ile Anadolu'nun Türk Yurdu haline gelmesinde
önemli bir aşama gerçekleştirilmiştir. Kutalmışoğlu Süleyman Şah'ın 1075 tarihinde İznik'i fethedip Selçuklular
Devletini kurması ile doğudaki Türk ülkelerinden Anadoluya yapılan göçler daha da hızlandı. Bu konuda çağdaş Ermeni
müellifi Mathieu "1080 yılı M artına doğru Okyanus Denizi berisinde (Anadoluda) bulunan bütün Hristiyan beldeleri
Türklerin istilasına uğradı; hiç bir vilayet onların işgalinden kurtulam adı... Bir çok bölgeler boşaldı. A rtık şark milleti
mevcut değildi." Şeklindeki ifadeleri ile R um larhakkındaki müşahadesini dile getiriyordu.

Selçuklu Türkleri M alazgirt Zaferine m üteakip bir kaç sene içerisinde A dalar Denizi'ne(Ege Denizi) kadarki
hemen hemen bütün şehirleri ele geçirmişlerdir. A ncak Batı Anadoludaki bu Türk hakimiyeti başlangıçta pek kalıcı
olmamıştır. Zira Avrupalı devletlerden yardım sağlayan Bizans, Türklerin ele geçirdikleri bu bölgeleri geri almaya
başarmıştır. Uşak civarının da 1076 tarihinde Türklerin eline geçtiği ve 1.Haçlı Seferleri ile 1098 tarihinde Bizans
tarafından tekrar geri alındığı bilinmektedir. Bu tarihten itibaren Uşak'ın Türklerle BizanslIlar arasında sık sık el
değiştirdiği görülmektedir.

Selçuklu Hükümdarı 1.Kılıçarslan'm ölüm ünden sonra 1110 tarihinde tahta geçen Sultan Şahinşah, Bizans ile
olan mücadeleyi devam ettirdi. Taarruz halinde bulunan Bizans'a karşı müstahkem A laşehir yöresine bir ordu gönderdi.
Ancak şehrin valisi Konstantin G abras Türk kuvvetlerine karşı üstünlük sağladı. İki taraf arasında bir antlaşma yapıldıysa
da bu sulh dönemi fazla uzun sürmedi. Tektar toparlanan Türkler, haçlı seferleri ile kaybettikleri İznik civarına kadarki
yerleri geri aldılar. Bizans-Selçuklu m ücadeleleri Sultan Mesud zam anında da devam etti. Yeni imparator Il.İoannes
Komnenos, Türkler üzerine seferler düzenledi. 1119 tarihinde Bizans safında yer alan Akkuş adındaki Türk komutanı
Alaşehir'den Denizli'ye geçerek bu şehri zapdetti. Bu sefer sırasında m uhtemelen Uşak civarı da BizanslIlara geçmiş
olmalıdır. Bizans imparatorunun Türkleri Batı A nadolu'dan uzaklaştırm a faaliyetleri 1120-1121 tarihindeki seferleri ile
devam etti. Bu seferler sonunda Türkler'den bir çok yerler geri alındı. A ncak Bizansın bu gayretleri fazla uzun sürmedi,
çünkü 1176 tarihinde bu devlete karşı kazanılan M iryokefalon zaferinden sonra Türkler Bizansın elindeki şehirleri tekrar
geri almayı başardılar.

Sultan Il.K ılıçarslan yeni bir istila hareketine girişerek 1182'de Uluborlu, daha sonra Kütahya civarını fethetti.
Uşak yöresinin de bu sefer sırasında Selçuklu hakim iyetine geçtiği muhakkaktır. Çünkü; Selçuklu sınırları Denizli'ye
kadar yaklaşmıştı. Bu arada Sultan Il.K ılıçarslan 1185 tarihinde ülkeyi II oğlu arasında paylaştırdı. Bu taksimat
sonunda Kütahya-Uşak-Uluborlu bölgesi G ıyaseddin Keyhüsrev'e verildi. Bu taksim attan sonra kardeşler arasında
hakimiyet mücadelesi başladı. 1.G ıyaseddin K eyhüsrev 1192 tarihinde devletin başına geçmeyi başardıysa da diğer
kardeşlerini bertaraf edemedi ve 1196'da Il.Süleym an Şah tarafından sügüne gönderildi. Kardeşler arasındaki bu that
mücadelesinden yararlanan Bizans Kütahya-Uşak civarını geri almayı başardı ve Bizans Hakimiyeti 1233 tarihine kadar
sürdü. Bu tarihten itibaren Uşak civarı artık tamamen Türk hakim iyetine geçti.

Uşak'da Selçuklu dönem ine ait bazı eserlerin varlığı bilinmektedir. Bunlardan Uşak Kalesinin kare şeklinde
şehri çevrelediği ve beş kapısının bulunduğu Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesinde belirtilmektedir. Şehre 5 Km.
mesafede Dokuzsele Deresi üzerinde bulunan Çanlı Köprü, kitabesine göre 1255 tarihinde inşa edilmiştir. Aynı dere
üzerinde yer alan Halıpazarı Köprüsünün kitabesi yoktur. Gediz çayı üzerindeki Beylerhan Köprüsü çevrede Güre,
Sarıkız ve Köprübaşı gibi isimlerle bilinmektedir. Selçuklu Sultanı A laeddin Keykubad'ın ismini taşıyan Taş Han,
yaklaşık bir asır öncesine kadar Ç ukur Han olarak anılıyordu. Bugün bu handan hiç bir eser kalmamıştır. Kaynaklarda
Lonca Han ismiyle geçen bir başka hanın da Taş Han civarında bulunduğu ve zamanla ortadan kalktığı bilinmektedir.

2-B eylikler D önem i

Uşak, Anadolu Selçukluları dönem inde bu devletin bir anlamda sınır şehri olmuştu. Sultan Alaaddin Keykubad
zamanında, Kütahya ve Uşak civarının kesin olarak Türk hâkimiyetine girmesini takip eden yıllarda, bölgeye kesif bir
Türkmen yerleşmesi olmuştur. Bundan sonra Uşak ve çevresini Germiyanoğulları Beyliği’nin hâkimiyetinde görüyoruz.
XIII. Yüzyılın ilk yarısında Anadolu Selçuklu Devleti'nin hizmetinde olarak M alatya taraflarında meskun bulunan
Germiyan Aşireti'nin, muhtemelen 1241'de Baba İshak isyanının bastırılmasından sonra II. Gıyaseddin Keyhüsrev
zamanında veya bir müddet sonra Kütahya-Uşak bölgesine yerleştirildikleri anlaşılmaktadır. Çünkü Cimri (Alaaddin
Siyavuş) hadisesinde Germ¡yanlıların faal bir rol oynamaları bu aşiretin Cimri hâdisesinin ortaya çıkışından ( 1277) önce
Kütahya- Uşak yöresine yerleştiklerini göstermektedir. Bu hâdise sırasında Sahip Ata Oğulları emrinde görülen
Germiyanlılar, bundan sonra artık Batı Anadolu'da en kuvvetli beylik haline gelmiştir. Saruhan, Menteşe, Aydın ve
İnançoğulları ilk zamanlarda Germiyanoğullan'na tâbi idiler.

6
Uşak'ta Germiyanoğullan şüphesiz ki bir takım eserler vücuda getirmişlerdir. Bunlardan bir kısmı zamanla ortadan
kalkarken ancak bir kısmı günümüze kadar ulaşabilmiştir. Dönemin önemli eserlerinden olan Ulu Cami’nin yapılış
tarihini gösteren her hangi bir kitabesi yoktur. Ancak orta kapının sağ üst tarafında yer alan Kocasu çeşme tesisine ait bir
kitabe bulunmaktadır. Kitabede çeşmenin 1419'da yapıldığı belirtilmektedir. Buna göre cami de aşağı yukarı aynı
tarihlerde yapılmış olmalıdır. Kocasu diye bilinen su tesisi, adı geçen kitabeye göre 1419 tarihinde Kavşid oğlu Haşan
oğlu Mehmet tarafından yaptırılmıştır.

D -O S M A N L I D E V L E T İ D Ö N E M İN D E U Ş A K
Beylikler döneminde Germiyanoğullarına tabi olan Uşak ve çevresi 1391 de Yıldırım Bayezid'in Germiyanoğullan
hakimiyetine son vermesi ile Osmanlılara dahil olmuş, Fetret Devrinde beylikler tekrar canlanmış, 1429 yılında
Germiyanoğlunun son hükümdarı II. Yakup Bey'in vasiyeti ile Osmanlı Devletine katılmıştır.

Uşak,Osmanlı hakimiyetine girdikten bir süre sonra yapılan idari taksimata göre Anadolu Eyaletine bağlı Kütahya
Sancağının bir kazasıdır. Her ne kadar Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivindeki lö.yüzyıla ait 48 numaralı
Kütahya Sancağı Tapu Tahrir Defterinde Uşak nahiye olarak geçmekte ise de Mustafa Çetin Varlık'ın "16.Yüzyılda
Kütahya Sancağı" (1980) isimli kitabında 1513 tarihinde Uşak Kütahya Sancağının kazalan arasında gösterilmektedir.
Uşak bu statüsünü 1530 tarihinde de muhafaza etmektedir.

1530 tarihli Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defterine göre Uşak'ta 11 mahalle ve 411 hane bulunmaktadır.

H a fız -ı S ip a h i S a h ib i M e r e m c tc i-i M a lu l v e
M ah AHı iHimr» Miirprrpf MiiHprric Hntin İm anı MİİC7 SaHaH K ıır’nn M ııh n ccıl Zaili» R em i K ervan sa ra y P ic D iv a n e
C am i 83 6 1 1 2 1 5 2 3 1
v lescid -i H .H aşan 31 5 . ül& iüi 3
M cscid-i M .C eleb i 32 1 1 1 . 1 -
M cs.K a ssa b H aşan 15 4 1 1 1 1 .
M cs.H a cı Sadık 39 2 yi'- - - 1 2 -
îu rh a n Fakıh 58 4 i— m 4 1 - - İğgİÜÜ - - w m 1 1
H acı H ızır 45 3 ■■S ı f ■• ■ ¿n ■ _ _ '- - - - - 1
M cscid-i M csh cd 21 2 1 • I 1 -
M cs.H acı Bnlıırlu 38 5 1 . H flB E 1 -
M cscid -i İDck 35 6 2 1 1 - 1. - 1 - -
Selm an F akıh 15 - - 1 - - ■r- - ■ - • - -

Tablo verilerine göre Cami,Burhan, Fakıh,Hacı Hızır mahalleleri nüfus olarak şehrin en büyük
mahalleleridir.Mescid-i Kassab Haşan, Selman Fakıh (Derviş Mehmed), Mescid-i Meşhed mahalleleri ise en küçük
mahallelerdir. Şehir nüfusu içinde gayri müslim bulunmaması dikkat çekmektedir.Şehirde 493 yetişkin erkek
bulunmaktadır. Ayrıca 8 imam, 1 hatip, 4 müezzin, 2 hafız-ı Kur'an olmak üzere 15 din görevlisi hizmet etmektedir. Yine; 1
seyyid, 3 muhassıl (vergi tahsildarı), 5 sipahizade, 5 sahib i berat mevcuttur.Bunlar vergiden muaftır. Aynı tabloda Cami
mahallesinde bir müderrisin olması şehirde medrese bulunduğunu ifade etmektedir.

Şehrin yıllık geliri 50 000 akçe olup bu gelir; bac-ı bazar (pazar vergisi) Cürm-ü cinayet, anısiye .resm-i
keyl,bac-ı bagat, öşr-ü galat, adet-i ağnam (koyun vergisi), resm-i zemin, öşr-ü kovan (kovan vergisi) ile sabunhane ve
meyhane gibi küçük imalathanelerin vergilendirilmesinden elde edilmektedir.Bu yıllık gelir Anadolu Beylerbeyi'ne
'HAS' kaydedilmiştir. Uşak bu şekliyle lö.yüzyılda küçük bir Anadolu kenti görünümündedir.Belirtilen gelirler içinde
halı ve kilimciliğe ait bir verginin bulunmaması,bu yüzyılın ilk yarısında bu sanatlarla ilgili bir müessesenin daha
teşekkül etmediğini,ancak bir el sanatı olarak yaşadığını göstermektedir.

Uşak kazasında yerleşme daha çok kırsal alana yayılmış olup yüzden fazla köyü ve Akkoyunlu yörüklerine
bağlı konar-göçer olarak yaşayan 19 cemaatı bulunmaktadır.Bunlar;Delü Musalar,Kesimikler,Turgut Fakıh, Beg
Timur, Hızır Fakıh, Sanı Danişmendlü, Cclebvermiş, Ahmedlü, Veled-i Devlethan, Şeyh Celebvermiş,Durud Alisi,
İlyaslu, Veled-i Levgerler (Göğer), Sülekler, Sünnetçiler, Selmanlu, Zinetler, Elsüzler ve Güzeller cemaatleridir

7
 e
1530 tarihinde Uşak kazasına bağlı tesbit edilebilen köyler:

Azizler Akçain Alancuk Akça-in-i diğer Akkilisa

Alınviran Avgan Avşar Burgas Bölme
Bağbaşı Bağluca Belziyare Buğdaylu Banaz
Bayat Balık Bakır-bulduk Bozguş Başkeser
Çarık Çöplüce Çor-öyük Çorum-pınarı Çukur-viran
Dümerek Derbent Dumanlu Duzluca Donacuk
Dumlupınar Dayine-bayır Dündarortağı(oturağı) Emekse Eymir-azizli
Emir-aziz Erceş Fülus Gürbüz Göçer
Göğen Gümele Gökkaya Hacılu Hasköy
Haslu İncik İldeniz İlemin İkisaray
Karaağaç Kediöyüğü Kara bolu Kadimi Kayalu
Kuyucak Kılcan Kiçimağremşah Kiçigöbek Kabaklu
Kırkyalak Kürecik Kaya-oğlu Kızılcaviran Kurukaraağaç
Kırkacık Kayalu Kızılca Karanfilli Kafırviranı
Kal ikilisa Kızılcahisar Kiçiduzluca Kızılcaşehir Kızılcaköy
Kızılcasöğüt Küçük-kayı Koz-viran-i küçük Koz-v.büyük Kayacık
Kayaoğlu Lala Lal M esudegini Manastır
Mihmadlar M alalanı M andıra Oğlakalanı Oyru-kavağı
Oturak Polat Sorkun Sevinçler Saraycık
Susuz Sofular Seyrabad Sivaslu Söğüdlü
Sadıkfakıh Şeyh haşan Tekye Ulu-mağremşah Urbalu
Ulaş Uluköy U lu-dutluca Ulu-kayı Üçpınar
Ürgüd Vakkas Yatarak (Sazak) Yenice Yukanı-kaya

Ayrıca Kerdme, U lugöbek (U lubey), Elm acık, Yeregiren, G ökçeöz, Kulacım hacı, M ahmut Paşa, Haşan,
Yenice, Arnavut köylerinin yıllık gelirleri v a k ıf m üesseselerine sarf edilmektedir.

16.yüzyılda detaylı şekilde bilgi bulabildiğim iz U şak kazası hakkında daha sonraki yıllarda belgelere dayalı fazla bir
bilgiye rastlanmamaktadır. 17.yüzyıla ait bilgiler çoğunlukla seyahatnam elerde mevcuttur.Bu yüzyılda yaşayan Katip
Çelebi'nin (1605-1658) "Cihannüm a" adlı eserinde ; "U şak,K ütahyadan doğuya bir m erhale Murat Dağı yakınında,bir
dere içinde kaleli bir kasaba, 150 adet köyü bulunan m am ür bir kazadır.Kasabası geniş bir ovanın doğusuna düşüp
köyleri o ovada bulunmaktadır.Seccade ve halısı m eşhurdur" diye bahsedilmektedir.

Uşak hakkında aynı yüzyılda yazılm ış bir diğer kaynak da Evliya Çelebi'nin "Seyahatname" adlı eseridir. Bu eser
Katip Çelebi'nin Cihannüm asından daha sonraki yıllarda yazılmıştır. Bu açıdan verilen bilgiler kesin olmamakla birlikte
Katip Çelebi'nin anlattıklarını teyit eder niteliktedir.

Seyahatname'ye göre U şak, K ütahya Sancağı dahilinde bulunan bir kaza olup, G evher Sultan 'Has'sıdır.
Şehir,doğuda Banaz, kıble tarafında H onaz, güneyde Komar, batıda Kule, kuzeyde Gediz olm ak üzere beş kapısı olan bir
kale ile çevrilidir. Eserde kalenin özellikleri ayrıntılı bir şekilde anlatılmaktadır.Buna göre; kalenin müstahkem olmadığı,
beş arşın yükseklikte, şeklinin kare, Buğday Pazarı kapısında hendek bulunduğu ve 1598 tarihinde Uşak halkının Celali
İsyanlarından dolayı bu kaleyi tuğla ve taşla tam ir ettikleri anlatılmaktadır.

Seyahatnamede Uşak'ın seksen adet köyü mevcuttur. Yıllık 10 kese geliri vardır. Şehirde bir kadı, bir şeyhülislam
(müftü), bir nakip, bir kethüda, yeniçeri serdarı ile ayanlar bulunmaktadır. Halk, ekseriyetle ulema ve kıymetli tüccardan
oluşmaktadır. Uşak kazası dört tarafı bayırlarla çevrili olup m amürdür.Şehirde 8 kule,3600 ev, 14 cami, 2 hamam, 370
dükkan, 7 han, 7 kahve mevcuttur. Bedesteni olm am akla birlikte Sultan A laaddin tarafından yaptırılan bir taş han
bulunmaktadır. Seyahatname'de Uşak halısı hakkında da bilgiler vardır.Uşak halısının çok kıymetli olduğu ve değişik
bölgelere ihraç edildiği yazılıdır.

Uşak'ta Rum ve Erm enilerin varlığından bahseden Evliya Çelebi Yahudilerin bulunmadığını yazmaktadır.
Eserinde sosyal yaşantıya dair bilgiler de mevcuttur.

8
 I7.yüzyılda yazılmış olan bu iki kaynak esere göre Uşak, 16.yüzyıldaki sosyal ve ekonomik yapısını
değiştirmiş gözükmektedir. Bu yüzyılda köylerin sayısında bir tutarsızlık söz konusudur. Halı ve kilimcilik şehrin
ekonomisine büyük bir katkıda bulunmaya başlamıştır.

Charles Texier de "Küçük Asya" adlı kitabında şehir hakkında bilgi vermektedir.Buna göre;"Uşak şehri şimale
müteveccih ve önünde şarktan garba doğru devam eden genişbir ovaya hakim bulunan bir tepenin eteğindedir.1500
hanesinden- 250 si Rumdur. Bu şehir sekenesinin sanatkar fikrinden doğma bir refah ve temizlik manzarası arz
eder.Binalar çiğ kerpiçten yapılmıştır.Bu usulün kabulü taş olmamasından değildir. Pek geri bir devr-i atika olan bu tarz
inşaya.şarka doğru gittikçe hatta İran içlerine kadar girildikçe tesadüf olunur. Yalnız umumi binalar taştan veya kırmızı
tuğladan yapılmıştır.

Uşak halıcılığına da değinen Texier,bölge halıcılğının çok eski bir mazisi olması nedeniyle geliştiğini, bu iş
kolunun ekseriyetle Rum kadınlarının elinde olduğunu belirtmektedir.Yazar Uşak'ta Ermeni nüfusunun 200-300 aile
civanda olduğunu belirtmekte,şehirdeki Rumların ticaret ve sanatla iştigal ettiğini, nüufusun üçte ikisini oluşturan
Türklerin ise arazi sahibi olduğunu yazmaktadır. Eserde şehrin mimarisi hakkında da bilgi verilmektedir.

Wilhelm Von Bode ve Emest Kühnel adlı iki Alınan araştırmacı Uşak halıcılığına dair yaptıkları ve 20.yüzyılın
ilk çeyreğinde bir kaç basımı yapılan eserde " gerek Hollanda ve gerek İngilteredeki yüksek sınıfa mensup ailelerin
evlerinde 18.yüzyıldan kalma İzmir halılarının bütün odaları kaplamakta olduğu görülür. Bu halıların ısmarlanarak
yapıldığına şüphe yoktur.Bu halıların örnekleri Orta Asya tiplerinden kopya edilmiş ve 17.yüzyıldan beri
tekrarlanmıştır. Yakın bir ihtimale göre İzmir etrafında ilerlemekte olan ve HollandalI tüccarlar tarafından satın alınan bu
halılar Türk işçileri tarafından yapılmıştır” denilmektedir. "İzmir Halıları" adıyla anılan halılar gerçekte Uşak
halılarıdır.Çıkış iskelesi İzmir olduğundan böyle ifade edilmiştir.

Besim Atalay da "Türk Halıcılığı ve Uşak Halıları"(Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 1967) adlı
eserinde,Charles Texier'in Uşak halcılığını Rumlara has bir sanat gibi göstermiş olduğunun asılsızlığını ortaya
koymaktadır.

Uşak, Osmanlı yönetimi altında 17 ve 18.yüzyıllarda münferit olaylar hariç uzun süre barış içinde
yaşamıştır. 18.yüzyılda güç kazanan Uşak Ayanı Çevreoğlu Ahmed'in halka baskı yapmaya başlaması, Banaz ve Uşak
kadınlarının Merkeze (İstanbul'a) şikayette bulunmalarına neden olmuştur. Çevreoğlu Ahmed maiyetiyle, Harmende
Aşiretinin vekillerinden Osman'ı öldürmüş, mal ve hayvanlarına el koymuş, Caber ve Çakal aşiretlerini İzmir'de
oturmaya zorlamış, gelen-geçen yolculara saldınnıştır. öldürm e ve yaralamalarla zorbalıklanna devam eden Uşak Ayanı
belli bir süre huzur ve asayişi bozmuştur.

19.yüzyılda siyasal açıdan sakin bir dönem geçiren Uşak canlı bir ticaret şehri haline gelmiştir.Özellikle hah ve
kilimleri İzmir yoluyla İngiltere ve Fransa'ya kadar ulaşmıştır. Alaşehir-Aiyon Demiryolunun 1869 yılında
tamamlanmasıyla İzmir Metropolü ile Uşak arasında ulaşım kolaylaşmış ve ticari hayat daha da canlanmıştır.

19.yüzyılın ikinci yarısındaki Uşak hakkında "La Turquie d'Asie" adlı eserinde bilgi veren Vital Cuinet, evlerin büyük
çoğunluğunun pişmemiş tuğladan yapıldığını, 1890 da ise hem daha sağlam hem de daha zarif olan ahşap evlerin
tercih edildiğini belirtmektedir.

1890 da Uşak Kazasında 72.466 sı Müslüman, 2.384'ü Rum ortadoks ve 1.419'u E m eni gregoryan olmak
üzere toplam 76.269 nüfus yaşıyordu. Merkezin nüfusu ise 13.084'tü. 1894 Hüdavendigar Vilayet Salnamesi'ne göre
Uşak'ta yaklaşık 74.000 kişi bulunmaktaydı Rum ortadoksların sayısı 1591, Enneni gregoryanlann sayısı 662. toplam
erkek nüfus 35543, toplam kadın nüfus 38365 idi.

E- MİLLİ MÜCADELEDE UŞAK

I-İzm ir'in İşgnlindcn Sonra Uşak'ta Milli Hareketin Oluşması

Osmanlı Devletini I.Dünya Savaşı'na sürükleyen İttihat ve Terakki, savaş sonrasında iktidarı bırakmak zorunda
kaldı.İktidarı ele geçiren Hürriyet ve İtilaf Fırkası her tarafta İttihat ve Terakkicileri sindirmeye çalıştı. 15 Mayıs 1919 da
Yunanlılar İzmir'i işgal ettikleri zaman Hürriyet ve İtilafçılar milli hareketi ittifakçılann başlattklan bir hareket olarak
değerlendirip Kuyayı Mıllıyeyi desteklemediler. Milli mücadele taraftar, olan İttihat ve Terakkicilerbu ortamda Kuvayi
Mıllıyeyı başlattılar. 3

9
İzmir'in işgalinden sonra. Batı A nadoluda G ediz ve M enderes vadilerinde ilerlemeyi planlayan Yunan kuvvetleri 25
Mayısta M anisa'yı, 29 M ayısta ise Turgutlu’yu işgal etti. B u işgaller karşısında Alaşehir'de Kuvayı M illiye teşkilatı
kuruldu. Akabinde Uşak'ta da kıpırdanm alar başladı. İzm ir'in işgali sırasında 17.Kolordudan ayrılarak Uşak'a gelen
Selanikli Kaymakam Fuat Bey,Yüzbaşı Hakkı Bey ve Sökeli Hilmi Bey burada gizli bir cem iyet kurdular.Ödemiş'in 1
Haziran'da istilaya uğram ası üzerine Uşak'a gelen A laşehir M evkii K um andanı Süleyman Sururi Bey'in Teşkilatı
Mahsusa ile bir irtibatı vardı. Sururi Bey'in etkisiyle bu cem iyetin adı "M üdafaa-i H ukuk Heyeti M illiyesi"şeklinde
değiştirilerek Karakol Cem iyeti ile bağlantısı sağlandı. Kuvayı M illiyeye karşı olan kaym akam ve belediye reisinin bütün
baskılarına rağmen Uşak'ta milli hareket sindirilem edi.

Gizli cem iyetin çalışm aları neticesinde Salihli C ephelinden ayrılan bir bölük Eşm e'den takviye alarak 17
Temmuz 1919 günü Uşak'a girdi ve şehre hakim oldu. A rdından G ediz ve Sim av'da Kuvayı M illiye teşkilatı kuruldu.

Kuvayı M illiye'cilerin Uşak'ta hakim iyeti ele geçirm esi, İstanbul ve İşgal kuvvetlerine "Kuvayı M illiyeciler
hristiyan nüfusa saldırdı" şeklinde aksetti. D üşm an kuvvetleri İstanbul H üküm etine baskı yaparak U şak'ta asayişin
sağlanmasını istedi. Hükümet, A fyonda bulunan 1500 kişilik 23.Fırkayı U şak'a gönderm ek istedi. General M ilne, fırkanın
Kuvayı M illiye'ye katılabileceğini düşünerek bunu kabul etmedi.

Eski bir ittihatçı olan İbrahim Tahtakılıç (D alkılıç) gizli bir cem iyet olan "M üdafaa-i H ukuk Heyet-i M illiyesi"
cemiyetinin içinde yer almadı. H atta bu cem iyetin zarar verm esinden endişe duyarak 30 Temmuz 1919 da "Redd-i İlhak"
cemiyetini kurdu. İbrahim Bey'in başkanı olduğu bu cem iyet m illi kuvvetlerin halka zarar verm elerini önlediği gibi
Uşak'ta Kuvayı M illiye hareketini yaygınlaştırdı.

İzmir'in işgalininin ardından U şak'ta bu gelişm eler yaşanırken,bütün Batı A nadoluyu kapsayacak bir üst kongre
niteliğinde "Alaşehir Kongresi" 15-16 A ğustos tarihinde toplandı. K ongreye; Balıkesir, M anisa Alaşehir. Sındırgı,
Buldan, G ördes, Uşak, Ö dem iş, Bozdağ, İnegöl, D enizli N azilli, A khisar ve Ayvalık'tan tem silciler katıldı. Kongrede
Hacım Muhittin Çarıklı başkan, Uşak tem silcisi İbrahim Bey ise Başkan yardım cısı seçildiler.II. ve III.Balıkesir
kongrelerinin ardından Ekim Ayı içerisinde U şak'ta bir kongre toplandığına dair bilgiler bulunm akla birlikte oldukça
siniridir. A laşehir Kongresinde kurulm ası kararlaştırılan "A laşehir Heyet-i M erkeziyesi" 14 Eylül 1919 da ilk toplantısmı
yaptı. Daha sonra Heyet-i M erkeziye Talim atnam esinini 8. M addesi olan "Heyet-i M erkeziye, karargahını kendisi için
muafık göreceği mahalle nakil edebilir" hükm üne istinaden m erkezini U şak'a nakletti. Heyet-i M erkeziye U şak'ta ilk
toplantısını İbrahim Bey'in başkanlığında gerçekleştirdi. Sivas K ongresinde bütün cem iyetlerin Anadolu ve Rumeli
Müdafaa-i Hukuk Cem iyeti adı altında toplanm ası kararı alınm asına rağmen, U şak'ta Heyet-i M erkeziye "Hareket-i
Milliye Redd-i İlhak Cem iyeti Heyeti-i M erkeziyesi" adını korudu. Bu isimden daha önce U şak'ta kurulan Redd-i İlhak
Cemiyeti ile Heyet-i M erkeziyenin bütünleştiği anlaşılm aktadır. Uşak Heyet-i M erkeziyesinin görevi sadece cepheye
asker göndermek değildi.Cephe gerisinde de ihtiyaçları giderm ek için büyük gayretler sarfediyordu.

Sivas Kongresinin toplanm asından sonra Yunan kuvvetlerinin harekete geçm esiyle İzm it,Eskişehir ve Konya
livaları en hassas bölgeler haline geldi.İstanbul Hükümeti bu bölgelerde Kuvayı M illiye teşkilatının kurulmasını
önlemeye çalıştı.Heyet-i Temsiliye ise İstanbul Hüküm etini istifaya zorlayarak bu bölgelerde gücünü arttırmak
istiyordu.Bu karmaşa içinde Garbi A nadolu Umum Kuvayı M illiye K um andanlığına Ali Fuat (Cebesoy) Paşa, Eskişehir
Mıntıka Kumandanlığına A tıf Bey, 23 Fırka K um andanlığına Ö m er Lütfı Bey getirildiler. Harbiye Nazırı Mersinli Cemal
Paşa Batı Cephesinde yaptığı yeni düzenlem e ile 23. Fırkayı Konya'da bulunan 12. Kolorduya bağladı.Heyet-i Temsiliye
yaptığı çalışmalar neticesinde 23. Fırkayı kendi denetim i altına aldı.

23. Fırkanın 68. Alayı bir taburu eksik olarak Uşak'a yerjeşti.8 O cak 1920 tarihinde 23 Fırkanın
Kumandanlığına Aşir Bey tayin edildi.Fırkanın içinde milis tümeni de vardı. İbrahim Bey'in isteğiyle kurulmuş olan Uşak
Hücum Taburu Ocak 1920 tarihinde m ilis tümeninin içinde yeraldı.

2-İşgal Y ılların d a U şak

Yunanlılar silah zoruyla Sevr Antlaşm asını Osmanlı Devletine kabul ettirebilm ek için 22 Haziran 1920
tarihinde taarruza başladılar. Yunan kuvvetlerinin bir kolu Bursa tarafına. Bir kolu da İzmir'in doğusuna doğru harekete
geçti. Ankara Hükümetine göre, İzmir'in doğusundan Uşak'a doğru ilerlemekte olan Yunan birlikleri en tehlikeli olanıydı.
Yunan taarruzu karşısında Türk kuvvetlerinin mukavem et edememesi nedeniyle Bekir Sami Bey ile Aşir Bey görevinden
alındı.23 Fırka kumandanlığına Yarbay İzzettin (Çalışlar) Bey getirildi.İzzettin Bey, 1 Ağustosta Mustafa Kemal Paşa ile
birlikte Uşak'a gelerek gönüllü asker topladı. Ağustos ayı içinde Uşak'ta 250-300 kişilik Milli Piyade Taburu kuruldu.
Hemen arkasından 23. Tümen Kumandanı Uşak Süvari Alayını teşkil etti.

10
 Ağustos ayının sonuna kadar Uşak'ta Türk ve Yunan kuvvetleri arasında önemli bir hadise olmadı.Düşman
kuvvetleri 27 Ağustosta Alaşehir'den Uşak yönüne saldırıya geçti. 23.Fırkanın hem Uşak'ı örtmek hem de müdafaa etmek
üzere iki görevi vardı.Ayrıca Kurban Bayramı izinleri sebebiyle Uşak'ta mevcutları az olan Milli Piyade ve atlı bölükler
bırakıldı. 12.Kolordu Kumandanı Fahrettin (Altay) Bey'in yanına Uşak Cephesinin durumunu görüşmek üzere Mustafa
Kemal ve Fevzi Paşalarla Kurmay Albay İsmet (İnönü) ve Binbaşı Salih Bey Afyon'a geldiler. Fahrettin Bey, Karakuyu'da
oluşturulacak müdafa mevziini anlattı.23. Fırkanın en kısa zamanda dağlara dayanan bir yere çekilmesini önerdi. İzzettin
Bey, yapılan telefon görüşmesinde,Çerkez Ethem kuvvetleri yardıma yetişebilirse 23. Fırkanın düşmana karşı
koyabileceğini ifade etti.

28 Ağustosta Yunan kuvvetleri Elvanlar'daki ileri kıtalarımıza karşı saldırıya geçtiler.28/29 Ağustos gecesinde
takviye kıtaları alan düşman kuvvetleri Karakuyu'daki Türk kuvvetlerine karşı taarruza geçti.Çerkez Ethem'in
kuvvetleriYunanlılar karşısında başarısız oldu.Türk Birlikleri, Uşak'a ve Uşak’ın güneyinden Tabak'a ve Banaz'a geri
çekildi. 29 Ağustosta Uşak'ı işgal eden düşman kuvvetleri,Türklerin mukavemetiyle karşılaşmadı.Uşak'ın işgali sırasında
çok kayıp veren 23.Fırkanın 172.Alayı ile !2.Kolordudan gelen takviye kıtası Dumlupınar'da mevzilendi. Gediz
Taarruzunda kuvvetlerimizin mağlup olması ve Uşak'ın işgal edilmesi Ali Fuat Paşa'nın Garbı Anadolu Umum Kuvayı
Milliye Kumandanlığı görevinden alınmasına sebep oldu. Batı Anadolunun güney cephesine Albay Refet (Bele) Bey,Batı
cephesine Albay İsmet (İnönü) Bey getirildi. Yunanlılar Uşak'a girdikleri zaman eşraftan ve köylülerden pek çoğunun
evlerini yağmaladılar. Türk esirlerine son derece kötü davranarak hapsettiler.Ayrıca işgal sırasında Yunan askerleri pek
çok kişiyi öldürdü. Bu katliamda ne suç tespiti yapıldı ne de mahkeme karan alındı.Yunanhlar işgalden sonra şehre
yerleşmek için bazı evlere el koydular. Uşak'ta yerli halkı sindirmek gayesiyle nüfuzlu kişileri, Atina ve Yunan
adalanndaki esir kamplarına sürdüler.Sürgüne gönderilen 300 kadar vatandaşımız 10-12 ay sürgünde kaldılar. Bunlar
Kuvayı Milliyeye katıldıklarından dolayı sudan bahanelerle suçlandılar.

11
 Yunan idaresi Türkler karşısında kesin olarak
yenileceklerini anlayınca G eneral Hacı Anesti'yi
başkomutanlıktan uzaklaştırdı.Yerine General Trikopis'i
atadı. Bundan habersiz olan Trikopis ile birlikte
maiyetindeki generaller .subaylar ve neferler, 2 Eylül
1922 de Göğem

Köyünde 5. Kafkas Tümen Kumandanı Halit

(Akmansü) Bey'e teslim oldular. General Trikopis ve
yanındakiler Hacı A nesti'nin önceden kalm ış olduğu Uşak
eşrafından Asım K aftancı'ya ait evde M ustafa Kemal
Paşa'nın huzuruna çıkarıldılar.

EY TÜ R K U LU S U f
B U R A S I 2 -3 E Y L Ü L 1 9 2 2 C U M A R T E S İ S A A T
2 2 30 DA Y U N A N O R D U L A R I B A Ş K O M U T A N I
G E N E R A L T R İK O P İS İL E M A İ Y E T İ N D E B U L U N A N
2 KOLORDU K .G E N E R A L D İE N İS KURMAY B A Ş K A N I
ALBAY YUVAN İS . I3.CÜ T Ü M E N K A L B A Y V A N O E L İS .
ALBAY K A LİN A LİS VE KURMAY BAŞ KANLARI .İLE YAV£R.
LER/NİN MUZAFFER TÜ R K ORDULARININ 5 .C I K A F K A S
t ü k e n k o m u ta m i k u r m a y a l b a y d a d a y l i h a l it b e t
fA K M A N S Ü ; T A R A F IN D A N T E S L İM ALlNDMJirfRDİR
BURADAN ÇEVREMİ GURURLA SEYRET. TÜR KLÜĞÜN İS.
TİKL1L AŞKIMA VE TÜRK ORDULARININ KAHRAMANLIĞINA
İMAM YE GttYEMİNİ TAZSLE.TÜRKLl/ĞlİM GELECEĞİME H IZ
• A L A R A K A Y R IL »

Göğem Anıtı
3 -Y u n a n K u v v e tle r in in G e ri Ç e k i lir k e n
■ ■ ■ ■
U şa k 'ta Y a p tık la rı M ez a lim

Y u n an a s k e r l e r i , k o m u t a n l a r ı n ı n te s lim
olm asından sonra İzm ir'e d o ğ ru ç ek ilm ey e başladı.
Yunanlıların A fyon'dan İzm ir'e doğru çekilirk en yaptıkları
m ezalim i şiddet derecesi b akım ından ik iy e ayırm ak
m ü m k ü n d ü r.A fy o n 'd a n ç e k ilir k e n fa z la ta h rib a tta
bulnm ayan Yunan kuvvetleri U şak'tan İzm ir'e çekilirken
bazı yerleşim yerlerinde y angın çıkardıkları gibi h alk a da
çok eziyet ettiler.A rkalarında tam b ir en k az yığını
bıraktılar.B unu yaparken R um ve E rm enilerin kurdukları
kundaklam a ve im ha ek iplerinden d e y ard ım aldılar. B u
yangında U şak kaza m erkezindeki K u rtu lu ş M ahallesinin
y an sı, H am idiye, Sarayaltı ve D u rak M ahallesin in tam am ı
yandı. U şak T icaret ve S anayi O dası tarafın d an yapılan
incelem elerde 6 5 0 ev, 1 resm i bina, 3 ham am , 2 m ek tep , 1
hastane, 5 han ve otel, 5 cam i v e m escit, 4 m ed rese, 2 m u n r«Mrtlar lar»İrdin VitMte
M ıtaanfcn Sorandı HajhJ» y*)u
kirem ithane, 2 fabrika, 26 ç eşm e v e su terazisin in yandığı
tespit edildi. 9 Ekin 1922 tarih li H ak im iy et'i M illiye
gazetesi de U şak'ta 1800 hane ve d ü k k an 16 c am ii, m e sc it v e tekkenin yandığını bildirm ektedir. " A nadoluda Yunan
Zulm ve V ahşeti" adlı eserd e ise U şak k azasın d a 8132 h an e, 689 dükkan v e 119 cam ii v e m escidin yandığı
açıklanm aktadır. Aynı tarihli H akim iyet'i M illiy e G aze te sin e g ö re şeh ird e 982 k işi öldürülm üş, 382 kişi yakılm ış, 40 kişi
boğulm uş, 54 kişi kaybolm uştur. A n a d o lu d a Y unan Z u lm v e V ahşeti adlı eserd e U şak m erk ez v e köylerinde Yunanlılar
tarafından 13488 kişinin ö ld ü rü ld ü ğ ü 3 2 1 0 T ü rk v e b ir o k ad ar d a H iristiy an ı zo rla y an lam d a Y unanistana götürüldüğü
yazılm aktadır. %

U şak ve ç ev resin d e g e rç ek le ştirile n bu m e za lim in d ay an ak n o k tası E rm en iler v e R um lardı. B u n lar yangın

çıkarır ve adam ö ld ü rü rk en Y unan a sk erleri y a ğ m a c ılığ a y ö n elm işlerd i. M illi m ü cad ele yılların d a U şak, m addi ve
m anevi bakım dan zarara u ğ ra m a sın a ra ğ m e n C u m h u riy e t T ü rk iy esin d e ilk g irişim lerle sanayi ham lesini başlatm ıştır.

12
s

1 E y lü l
U ş a k ’ın
K u rtu lu ş G ü n ü
T ö re n le rin d e n
g ö rü n tü le r
 F- CUM HURİYET DÖNEM İNDE UŞAK

1-1926,1953 ve 1998 Y ılları İd a ri T aksim atı

Osmanlı devrinde Hüdavendigar Vilayetinin Kütahya Sancağına bağlı bir kaza olan Uşak, 20 Nisan 1924
tarihli 491 Sayılı Teşkilat-i Esasiye Kanunu ile yapılan idari düzenlemede yine Kütahya Vilayetinin bir kazası olarak
kaldı.Türkiye Cumhuriyetinin yeni idari yapısı içinde Banaz,Sivaslı,Karahalh ve Ulubey NahiyeleriUşak Kazasına
bağlandı.9 Temmuz 1953 tarih ve 6129 Sayılı kanunla vilayet haline getirilen Uşak'a , Manisa ilinden Eşme ilçesi
bağlandı. Nahiyeler ilçe statüsüne getirildi.

C u m h u riy et D evrinde U şak 'ın K öyleri

1926 1953 1998

M erkez ««a » Hopuş Akbulak
Aktaş Aktaş
Leşler Leşler Altıntaş
Bağbaşı Bağbaşı Bağbaşı
Kİİrt Kürt Belkaya
Beylerhanı Beylerhan
Boyalı
Zep Zep Bozköy
RQ7İCIIŞ Bozkuş Bozkuş
Bölme Bölme Bölme
Buğday lı Buğdaylı
Ciperdede ,— — — — Ciğerdede Ciğerdede
Çamyazı
Mıınkarin M uneırap Çamyııva
Çgnk Çarık Çarıkköy
Çatalbayır
Çevre
Çınarcık Çınarcık Çınarcık
Pııkııraml Cııkııraeıl Çukurağıl
Da&demirler n aâd em irler Dağdem irler
Da övenine Da öven ice Dağyenice
Marlık M arlık Demirören
Derbent
Dışkaya
Eğlence
«mirfaklll Fm irfakılı F.mirfakı
F.lmarık F.lmarık Elmacık
F.skigiiney
Fskiçarav
loiMnm U JL ■, ■ Rskisarav Eskisaray
Evwiin
F.ynihan
Fakılı
Göğem fiööp.m Göğem
Nadara Nader« Gökçedal
JT-Tıkam
l U ı i f l l 11 . -■ ■ . H iisam G ökçetepe
Giicer
Mı di leli Mıdıklı Giineli
Giire Cnire Giire
Hacıkadem Hafilkf'dem H arı kadem
Halüefendiciftliöi Halilnfendicif»1'" ' Halilefendiçiftliği
H isar
Hocalar H n ra la r Hocalar
I k is a r a v İkisarfly İkisaray
İlv a e lı tlyasl1 İlyaslı
Kabaklar Kahaklar Kahaklar
K alfa Kalfp Kalfa
K araaffrap K.arnflcraK Karaağaç
Karahpvli K a r a h p v li K a r a h e y li
Karacahisar Karacahisar Karacahisar
 1998
K a ra d em irler
Knrademirler Karahasan
K arah asan
Karahasan Karaköse
Karlık Karlık
Karlık Kaşbelen
Mende
Kapancık
Kavaağıl Kayaağıl
Kavaagıl Kediyünü
Kediyünü
Kedivünii Karakuyu
Karakuyu Karakuyu
Kılcan Kılcan
Kılcan Kırka
Kırka Kırka
Kısık
Kovunbeyli Kovunbeyli
Kovunbeyli
Köprübaşı Köprübaşı Köprübaşı
Kuvucak Kuvucak Kuvucak
Mesudiye Mesudiye Mesudiye
Mollamusa Mollamusa Mollamusa
Muharremsah Muharremsah Muharremsah
Ormandamı Ormandamı Ormandamı
Ortabağ
Orta Orta Ortaköy
Ovademirler Ovademirler Ovademirler
Örencik
Pacacıoğlu Pacacıoğlu Pacacıoğlu
S a rıd e re Sandere Sandere
Selikler Selikler Selikler
Selviler
Şelvioğlu Şelvioğlu Şelvioğlu
Sorkun Sorkun Sorkun
Susuzviran Susuzviran Susuzören
Sevhhasan
Sükraniye
Taşkonak
Ulucak
Üçkuyular
Ürün Ürün
Yapağılar Yapağılar Yapağılar
Yasamışlar Yasamışlar Yasamışlar
Yavı Yavı Yavu
Yeniköv
Yenişehir
Kudurkül Kudurgül Yesildere
TeSen TeSen Yoncalı
Zahman
Banaz Ahat Ahat Ahat
Alaba Alaba Alaba
Ayrancı
Ayvacık
Bağkonak
Bahadır Bahadır Bahadır
Balcıdamı
Banaz Baltalı
Banaz Banaz
B u rh a n iy e
Burhaniye Burhaniye
B ü v ü k o tu ra k
..Büvükoturak Büvükoturak
Corum Corum Corum
Cece
Camsu
Çiftlik
Derbend Cögiirlü
Dümenler Derbent
Derbent
Düzkışla Dümenler
Dümenler
Düzkışla
Düzkışla
15
 1926__ 1953 1998
| Düzlice D üzlüce______ __ Düzlüce
T~Gedikler Gedikler Gedikler
1 Erciş _________ Ereeus Güllücam
1 i— _________. — ■ _________________ Gürlek
[H a lla ç la r ___________Hallaçlar Hallaçlar
1 Haşan - _____________ . ________ Haşan Hasanköy
[H a tıp la r Hatıplar Hatıplar
İmraz Imrez
— --- -------: ---------------------------
İslam
[K a p la n g ı Kaplangı Kaplangı
Karacahisar Karacahisar
— _________ ___________ Karaköse
1 Kavacık . — . -_______ Kavacık
Kavli K avli Kavli
1 Kızılcaviran K ızılcaviran Kızılcaören
1 Kızılcasöğüt K ızılcasöğüt K ızılcasöğüt
r 1 --- ^ ______ - - - - . | ___________ Kızılhisar
| Kusdemir Kusdemir Kusdemir
Küçükler Küçükler ,
I....... ]i — Kücükoturak Kücükoturak Kücükoturak
_____ Sanıra_________________ Samra __ ___ _________ Muratlı
O vacık Ovacık
j ö k siiz Ö ksüz Ö ksüz
1 ö zb ey li . r— . . . . ■
T Paşacık __________ Pasacık . ______ __ P a s a c ı k __________
_____ Reşadiye______________ _______ R eşadiye ___________ . Reşadiye
Susuz________ Susuz Susuz_______
1 T Saban Saban Şabanköy
--- —[ -T""" — 1 '■
Ulupınar Ulupınar Ulupınar
| ___ Yazıtepe
Yenice_______ Yenice Yenice
[Folus Folus Yeşilyurt
Esm e — A ğabev ______ Ağabey
| ___ Ahm etler Ahmetler
1 ___ Akça Akcaköv
|-------- r ~ ..................... - ■ - .....
Alahabalı Alahabalı
| __ ___ Araplar
1 __ Ürküden Armutlu
| -__ Avdınlı Avdınlı
1 | ___ Balabanlı__ Balabancı
T __ ___ Bekisli
— - B ovalı —
1 __- Bozlar_________ ________ Bozlar__
| -__ Büyükadana__ • —- |
___ Caberler_______ Caberler_____
| ___ Camili Camili
I ___ C em alcörüs_ Cemalçavus
1 | ___ C evizli_________________ Cevizli
| .... Çalıkhasanl ı Çalıkhasanlı
1 ___ D ivala Çavkısla
I Davutlar Davutlar_____ _
1 ___ D elibaşlı__ Delibaşlı
ı .... Dereli Dereli
1 [ ___ Dere Dereköv
__ Dervişli Dervişli.__
1 ____ —
|
1--------------- ------------
Dıskava________ : ■
__ E m ini— Emirli
1 I Eşmeli__ __Eşmeli
1 E şm etaş_ __ Eşmetaş
| ___ __ FakıİL — ____________
1 Gökcukur______________ Gökcukur__
L 1 — G üllü : • Güllü
16
 -------- 1926 1953 1998
— —
Bülsaz
Cibârdağlar — —

Cinoğlanlar Cinoğlu Cinoğlu

Çiftlik Çiftlik —

Dcdeballar Dedeballar —

Eldeniz Eldeniz Eldeniz

-- ------- Erice Erice
Erice
Hacımsultan Hacım Hacım
Hanoğlu Hanoğlu Hanoğlu
Karaboyalık Karaboyalık Karaboyalık
Karalar Karalar
Ketenlik Ketenlik Ketenlik
---- Kökez Kökez Kökez
Ozbeyli
Pınarbaşı Pınarbaşı Pınarbaşı
Salmanlar Salmanlar Salmanlar
Samadlar Samatlar Samatlar
Sazak Sazak Sazak
Selçikler Selçikler Selçikler
Sülevmanlar — —

Tatar Tatar Tatar

Yayalar Yayalar Yayalar
Yenierice Yenierice Yenierice
Ulubev Akkeçili Akkeçili Akkeçili
Aksaz Aksaz Aksaz
Alifakihler — —
Avgan Avgan Avgan
Bekdemir Bekdemir Bekdemir
Bekimiş Bekimiş —

Büvükkavalı Büvükkavalı Büvükkavalı

Cam Çam Camdere
Katırcık Katırcık Camlıbel
Çardak Çardak Çardak
---- Çırpıcılar Çırpıcılar
— - Desdemis ——
Dutlıca Dutlıca Dutluca
Emekse —ü s
— ! Gedikler Gedikler
Gölcük ... . ----
Irkat İreat Gümüskol
Hanveri Hanyeri Hanveri
Has Has Hasköy
İkincivenidam İkincivenidam .. . .
--- Inay İnav
İsaklar İsaklar İshaklar
—
Karacaahmet Karacaahmet
Karavakublu _____ «m
mm
Kıran Kıran Kıranköy
—
Kışla Kışla
—
Köselli Köseler
-----r'• J! Kurudere Kurudere Kurudere
---- —
Kötüilvaslı Kücükilvaslı
----- L. « Kücükkayalı Küçük kaya lı Kücükkavalı
----- —
Külçen
---- 9 Umurca Moraca Omurca
---- —
Söğütlü Söğütlü
i -Sülcvmanlı Sülümeni i Sülümenli
I— ! Sükraniye Şükranive

18
 2. Bugünkü İdari Taksimat

İlçesi ________ Belediyeler_____________ Köy Sayısı________Mezra Sayısı

Merkez İlyaslı 90 129

Banaz Büyükoturak,Kızıcasöğüt 45 10
Eşme Ahmetler,Yeleğen,Güllü 57 113
Karahalh Karabasan 14 1
Sivaslı Ağaçbeyli,Tatar,Selçikler,Yayalar 17 11
Ulubey Avgan,Hasköy 25 15

Uşak'ın merkezle birlikte 6 ilçesi ,19 belediyesi, 248 köyü ve 279 mezrası bulunmaktadır.

G - N Ü FU S
1923 yılında Uşak'ta 948 Ermeni, 2928 Rum ve diğer milletlerden 53 insan bulunmaktadır. Bu yabancı
nüfiıs, mübadele sırasında Uşak'tan ayrıldı. Cumhuriyet devrinde mübadeleye tabi tutulanların önemli bir kısmı Uşak
şehir merkezine yerleştirildi. Ne var ki şehir merkezine gelen mübadillerin sayısı tam olarak tesbit edilememiştir.
Memdulı Uşaklıgil Uşak kaza merkezine 100 hane mübadilin geldiğini zikretmektedir. Uşak Belediyesi tarafından bu
mübadiller giden Rumların evlerine yerleştirildi.

1924 tarihli Türk Ticaret Salnamesinde Uşak merkezinin nüfusu 15.000 Uşak kazasına bağlı 150 köyün
nüfusu ise 70.000 dir. 1926 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesinde ise Uşak kazasının toplam nüfiısu
91.298 olarak verilmektedir. Cumhuriyet devrinde 28 Ekim 1927 yılında yapılan ilk resmi nüfus sayımına göre Uşak
kazasının nüfusu 40.965’ı erkek, 47.678'i kadın olmak üzere 88.643 olarak tesbit edildi.

Sayım Yıllarına Göre Nüfus

Sayım Yılları Erkek Kadın TOPLAM

1935 48 149 52 012 100 161
1940 47 203 53 382 100 585
1945 107 335
1950 117 645
1955 81 393 83 981 165 374
1960 91 405 93 328 184 733
1965 94 315 96 221 190 536
1970 100 593 106 919 207 512
1975 116 149 113 530 229 679
1980 120 252 126 972 247 224
1985 134 066 137 195 271 261
1990 144 224 146 059 290 283
1997 315 950

19
 İlçe ve K öylerin Sayım Y ılların a G ö re N üfusu

İlre-Knv Y ı 1 1 a r
1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1997

M erkez 23496 29021 35517 46392 58578 71469 88267 105270 124042
Akbulak 510 336 335 290 272 267 267 255 305
Aktaş 482 439 429 399 372 371 279 248 403
Alanyurt 253 258 307 354 364 402 383 363 368
Altıntaş 377 415 243 286 253 303 295 286
Bağbaşı 675 721 744 656 579 562 502 490 487
Belkaya 192 204 197 185 153 154 122 119 162
Beylerhan 726 730 661 510 400 301 304 267 269
Boyalı 146 158 169 124 120 108 114 94
Bozköy 345 388 406 376 354 298 304 302 348
Bozkuş 1193 1185 1193 1274 1240 1399 1364 1357 1385
Bölme 1190 1352 1215 1293 1246 1252 1458 1506 2418
Buğday lı 194 234 269 277 225 237 235 200 177
Ciğerdede 484 526 513 496 500 497 537 527 564
Çamyazı 338 370 355 717 366 323 321 309 218
Çamyuva 522 578 611 635 602 665 682 721 821
Çarıkköy 423 443 452 451 447 541 422 597 537
Çatalbayır 183 243 266 291 269 296 303 284 225
^evre 1223 1285 1312 1235 1183 1189 1149 1158 1011
Çınarcık 226 228 238 211 206 152 166 120 134
Çukurağıl 212 305 223 268 248 221 264 245 212
)ağdemirler 383 424 432 440 389 368 328 337 330
Dağyenice 367 411 420 395 281 243 201 154 152
)emirören 172 198 189 153 119 130 89 97 80
Derbent 1064 1081 1189 1038 1075
Dışkaya 218 229 254 271 215 211 219 214 164
ılmacık 616 546 436 314 342 374 362 329 449
îmirf'akı 126 153 185 186 174 199 201 149 140
:skigüney 764 661 608 485
îskisaray 447 498 543 522 522 524 593 452 421
îynihan 280 243 268 ::385 292 295 298 278
:akılı 503 345 324 356 303 313 300 244 213
Göğem 524 461 473 367 397 365 420 426 428
Gökçedal 333 364 377 425 452 448 458 443 321
Gökçetepe 38 56 68 75 66 47 69 64 76
Güneli 396 438 477 469 398 358 380 350 265
Güre 667 761 938 997 1084 1122 1072 2107 2168
H.kadem 712 186 182 190 169 166 199 200 214
H.çiftliği 89 85 72 78 65 73 84 59 52
Hisar 71 81 90 102 83 92 110 111 88
Hocalar 344 196 168 149 163 154 143 135 112
lîkisaray 497 462 421 403 394 415 422 403 359
2041 1877 2207 2247 1916
1Îlyaslı
—1*—■- ----------- —------ 1327 1454 1333 1573
Kabaklar 656 687 701 612 642 643 625 606 571
k a lfa 445 483 499 588 450 480 501
Karaağaç 363 447 486 411 361 333 361 390 392
Karabeyli 221 221 245 264 220 171 164 158 289
Karacahisar 551 610 570 569 645 631 798 895 1006
Karahasan 346 384 352 313 290 290 322 294 266
Karaköse 207 188 168 135 122 102 75 77
Karlık 496 470 450 461 428 352 373 314 331
Kaşbelen 657 820 781 815 834 954 1000 1049 1022
Kapancık 124
- .... ,

20
 Y i l l a r
ilce«kov 1980 1985 1990 1997
1955 1960 1965 1970 1975
252 279 307 292 265 285 311 329 332
Kpriiviinü
964 1079 1032 893 813 830 950 858 1104
FCarakııvu
476 503 514 477 519 533 562 552 557
Kıican
535 536 480 383 454 426 379 372 349
Kırka
102 148 203 240 208 223 210 208 172
Kısık
Kovunbevli 529 604 531 607 621 677 729 709 625
Köprübaşı 219 264 225 212 224 195 191 177 117
Kuvucak 236 285 286 240 174 193 188 173 211
— 1 J ■ ■ — --------------------------

Mesudiye 560 546 593 545 615 590 573 557 561
Mollomusa 554 619 535 490 439 354 374 420 329
Muh.şah 631 654 649 655 651 695 743 740 1482
Ormandan» 104 111 105 121 93 97 104 119 86
Ortabağ 285 340 382 376 402 354 379 330 267
Ortaköy 1178 1269 1191 907 843 741 793 702 541
Ovademir 353 385 410 377 381 402 401 418 578
Örencik 210 200 220 262 250 229 173 168
Paçacıoğlu 711 709 757 660 667 687 767 731 743
Sandere 253 268 289 310 322 274 258 232 188
Selikler 227 231 253 223 206 221 208 191 182
Selviler 210 224 239 192 150 89 80 78 62
Selvioğlu 1070 1147 1224 1046 930 820 754 701 719
Sorkun 565 495 484 337 336 344 351 390 406
Susuzören 951 1115 852 810 848 886 902 810 1613
Sükraniye 524 567 524 450 468 459 380 287 205
Jlucak 674 802 1016 840 723 671 769 633 530
Jçkuyular 693 566 593 568 474
Ürün 198 177 188 231 150 119 156 98 115
Yapağılar 665 507 556 622 637 693 660 639 627
Yaşamışlar 209 221 235 240 208 192 179 166 176
Yavu 147 201 134 146 168 185 187 175
Yeniköy 173 185 204 162 367 410 426 453 420
Yenişehir 658 581 665 595 679 577 540 328 377
Yesildere 717 775 646 694 517 396 330 235 228
Yoncalı 416 407 423 415 420 359 367 332 326
Zahman 464 191 389 396 328 281
Banaz 2304 3115 3495 4764 6264 8356 10527 1428 16440
Ahat 1181 1223 1140 1078 1061 1059 1041 1672 825
Alaba 632 662 740 728 801 911 883 803 i 932
Ayrancı 746 723 770 663 683 809 815 662 635
Ayvacık 727 775 734 647 634 544 484 414 308
Bağkonak 331 329 332 344 366 374 445 397 240
Bahadır 1023 1070 1141 902 970 1043S 1116 995 669
Balcıdamı 259 266 234 268 161
Baltalı 534 604 513 689 587 590 582 544 462
Banaz 899 928 878 748 803 809 753 759 620
Burhaniye 247 206 175 143 93 106 98 103 65
Corum 465 456 563 518 497 492 468 449 423
Çamsu 870 931 813 695 919 915 789 674 427
Çiftlik 984 972 1035 1006 708
Cööürlü 225 228 261 236 233 190 143
Derbent
B.oturak 1121 1203 1425
2024 2133 2104 2229 2049 1974
Dümenler
Düzkışla
İlçe-Köy Y 1 1 a r
1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1997

Gürlek 819 883 904 1006 907 1079 1064 930 916
Hallaçlar 902 953 869 858 790 660 612 591 486
Hasanköv 588 662 659 600 674 701 685 655 513
Hatıplar 684 726 701 639 654 650 698 674 728
744 794 659 701
ı ■.xr ..n. ı
Kaplangı - — 748 731 704 649 511
K.hisar 903 968 818 848 861 1011 993 776 561
Karaköse 1157 1017 1000 874 615
ftavacık 375 259 306 276 235 229 269 214 199
İCaylı
.1^.1- — — 548 564 498 407 429 397 353 284 221
fCören 279 306 324 262 237 222 176 177 115
K.söğüt 1308 1560 1701 1955 2374 2070 2065 2150 2374
Cızılhisar 877 901 937 851 978 1066 1086 1146 1202
fCusdemir 261 317 277 283 273 307 293 309 271
¡Cücükler 136 162 164 144 155 163 144 105 130
k.oturak 131 132 147 147 114 90 101 105 53
Vluratlı 345 411 425 456 397 448 494 538 528
Ovacık 602 626 657 635 624 642 627 600 585
Öksüz 530 555 576 525 520 491 482 485 459
Pasacık 968 1060 877 945 904 863 746 633 406
Resadive 88 61 65 58 46 45 5034 70
Sabanköv 667 701 706 642 612 557 649 579 484
Ulupınar 630 653 550 544 477 523 390 286 245
Yazıtepe 994 1000 942 861 739 613
Yenice 799 934 947 866 905 924 969 987 939
Yesilvurt 533 517 593 593 624 657 648 513 433
Esme 3689 4929 5035 6178 7828 8844 10061 10547 13683
Ağabey 1003 961 894 1055 1118 1138 1231 1234 1220
Ahmetler 1051 1250 1354 2273 1644 1693 1660 1373 2037
Akcaköv 242 278 331 337 293 229 212 132 83
Alahabalı 248 303 347 339 315 337 341 323 334
Aranlar 179 ’210 247 236
Armutlu 653 796 859 938 964 977 1023 1064 1019
Avdınlı 66 106 107 99 158 153 124 138 104
Balabancı 471 537 534 525 479 528 482 404 329
Bekisli 303 378 363 475 462 376 395 320 204
Bozlar 741 877 1002 1052 813 751 773 571 377
Caberler 49 52 64 60 73 68 70 83 111
Camili 138 184 192 195 173 160 149 96 99
"emalcavus 131 176 238 326 292 284 257 179 156
Cevizli 167 184 215 218 233 229 226 183 138
Calıkhasanlı 128 258 179 206 207 184 174 154 77
Cavkısla 353 399 576 557 517 481 475 436 396
Davutlar 435 433 456 409 435 384 340 322 240
(Delibaşlı 390 474 509 555 617 715 739 302 286
¡Dereköv 804 926 942 796 866 853 802 781 543
bereli 224 238 283 272 352 360 316 311 279
Dervişli 739 634 680 681 670 591 699 694 676
Emirli 234 262 273 266 302 275 246 180 114
Eşmeli 570 599 644 605 552 486 474 416 342
Eşmetaş 298 345 363 316 404 408 380 371 331
Gökcukur 42 66 106 71 36 19 34 44 32
Güllü 924 1179 1123 1100 2112 1476 1944 2350 2050
taflllübafc 373 456 467 575 620 642 706 744 713
fciinkava 124 160 207 237 217 238 221 (¿208 196
— 179 ! .215 . 27.6 332 331 ... 340 ..350 .. .3 1 2 ■ 237

22
 H -BA Y IN D IR LIK

Millî Mücadele yıllarında Uşak'ı iki sene esaret altında tutan Yunan kuvvetleri, buradan çekilirken büyük bir
kısmını enkaz yığını haline getirmekten çekinmediler. Yunanlıların Uşak'tan çekilmesinden sonra harab bir halde olan
kazanın yeniden bayındır hale getirilmesi gerekiyordu. Ancak devlet yeni kurulduğundan yeterli mali kaynaklar
bulamıyordu. Bu sebeple Uşak Belediyesi Bayındırlık sahasında fazla faaliyet gösteremedi. Ancak Uşak Belediyesi,
kazanın daha bayındır hale getirilmesi için girişimlerde bulundu. Daha 1923 yılında Uşak şehir merkezinde iki park
yapımına başlandı.

1926 yılında Uşak Belediye Başkanı Helvacı-zade Mustafa B e/in başkanlığında belediye Meclisi, " Yanık
Kent" olarak tamamlanan Uşak şehrini bayındır hale getirmek için planlar yapmaya başladı. Bu amaçla kurulan komisyon
ilk önce bir fen heyetine 12.000 lira karşılığında şehrin bir haritasını yaptırdı. Ancak kısa bir süre sonra Mustafa Beyin
istifa etmesiyle şehirde plansız ve programsız çalışmalar yürütüldü. Uşak şehir merkezinde bulunan mezarlığın şehir
. dışına çıkartması için Uşak Belediyesi, 1927 yılında Kütahya vilayetinden kendilerine 15.000 lira verilmesini talep etti ve
bu talep kabul edildi.

Uşak Belediyesi 1933 yılında Uşak şehir merkezinde bulunan demirci barakalarını yıktırdı. Yıktınlan
barakaların yerlerine yeni binalar yapıldı. Belediye, barakalarını yıktırdığı demircilere ayn bir yer tahsis etti. Demirciler,
dükkanlarını kendilerine tahsis edilen bu yerde açtılar.

1936 yılına kadar Uşak, plansız ve programsız gelişigüzel imar edildi. 1936 yılından sonra Mühendis Şakir
Kılıç’ın yaptığı bir plan dahilinde Uşak'ta imar faaliyetleri sürdürüldü.

Uşak'ta halk mimarisi ile ilgili olarak kendine has

özellikler taşıyan yapılar mevcuttur. Uşak merkezde tespit
edilen en eski ev 150 yıl civarında olup; yapılar ahşap ve taştan
oluşmaktadır. İlin eski mahalle sokaklan dar, evler birbirine
yakın veya bitişiktir. Üç kata kadar çıkabilen eski evlerde
üçüncü kat çatı katı olup tavan yüksekliği oldukça alçaktır.
Evlerin içinde ahşaptan yapılmış oymalı davlumbaz, raf ve
dolaplar bulunmaktadır. Ahşap dolaplar yüklük olarak
kullanılmakta olup, davlumbaz eski işlevini yitirmiş
durumdadır ve aksesuar görevi gönnektedir. Tavanda da ahşap
oyma süsleme hakimdir.
Tarihi Uşak Evi

Yöre mimarisi il merkezinde ve köylerde oldukça farklıdır. Köylerdeki evler ahşap, taş ve kerpiçten genellikle
iki katlı ve düz damlıdır. Çatılı evlere de rastlanmaktadır. İki kattan oluşan köy evlerinin alt katında a h ır, samanlık ve
ambar bulunmaktadır, İkinci kat ailelerin yaşadığı yer olup oda sayısı aile büyüklüğüne göre değişir. Suluk tabir edilen
banyo yatak odalarındadır. Suluğun yanında yüklük bulunmaktadır. Köy evlerinde tuvalet dışardadır. Bazı evlerde hayat
adı verilen balkonlar bulunur. Mutfağa aş evi veya aş yeri denmektedir. Köy evlerinin yeri seçilirken kıble yönünde
olmasına, komşuya rahatsızlık vermemesine, karlık (kar yağdığı zaman karın akabileceği boşluk) bırakılmasına, evin
bahçe içerisinde araziye yakın olmasına dikket edilir.
 I- S A Ğ L IK

Cumhuriyetin ilk yıllarında Uşak kazasında iki hastane mevcuttu. Karahallı ve Ulubey nahiyelerinde sıhhiye
memurları ve ebeler görev yapıyordu. Kazada hastane kurulmadan önce tren istasyonu caddesinde Uşak’ın eşraflarından
Kırkyaranlı Hacı Veli Ağazade Mehmet Efendi olarak tanınan şahsın evi hasta müslümanların tedavisinde kullanıldı. 1915
yılında binada yeni düzenlemeler yapılarak Gureba Hastanesi adı verildi. 1922 yılında Yunanlıların çıkardığı yangında bu
hastane yandı. Arsasına Hacı Gedikzade Mehmet Efendi tarafından tek katlı bir bina yaptırıldı. Burada zührevi hastalıklar
tedavi ediliyordu. Daha sonra bazı değişiklikler yapılarak tamamen hastane haline getirildi. 1926 yılında yeni bir hastane
inşaa edildi ve 1938 yılında faaliyete geçti.

Cumhuriyetin ilk yıllarında Uşak kazasının nahiye ve köylerinde sıtma, frengi, verem, tifo gibi salgın hastalıklar
vardı. Halk arasında hastalıktan iyileştirmek için suotu, sinameki ,sarıayvaotu, ebegömeci, nane gibi otlar kullanılırdı.
Bunlar genellikle kurutulup kaynatıldıktan sonra suyu içilirdi. Üzerlik otundan da nazar değmiş kişilere tütsü yapılırdı.

Bugün itibariyle Uşak il genelinde;

325 Yataklı Uşak Devlet Hastanesi
50 Yataklı Banaz Devlet Hastanesi
30 Yataklı Eşme Devlet Hastanesi
25 Yataklı Karahallı Sağlık Merkezi
20 Yataklı Sivaslı Sağlık Merkezi
20 Yataklı Ulubey Sağlık Merkezi,
Ayrıca;
190 Yataklı SSK Hastanesi
20 Yataklı Özel Hastane
1 Ana Çocuk Sağlığı Merkezi
1 Halk Sağlığı Labaratuvarı
1 Verem Savaş Dispanseri vardır.

Hayırsever V atandaşlarca Yaptırılan Sağlık tesisleri

Yaptıran kisi/kurulus Yapılan Tesis

Cemil Çamlıbel Ketenlik Sağlıkevi

Sait Ağaoğlu Kırkyaren Halime Ağaoğlu Sağlık Ocağı
Cahit Karahisar Hallaçlar Sağlık Ocağı
İsmail Bulut Dümenler İsmail Bulut Sağlıkevi
Mehmet Çelik Kıranköy Sağlıkevi
Bld. Bşk. 3 No.'lu Sag. Ocağı Demeği Merkez 3 No.'lu Sağ. Ocağı
UGİAD ( Uşak Genç işadamları Demeği) UGİAD Sağlık Ocağı
Ahmet - Nihat Atak Ataklar Sağlık Ocağı
İbrahim Hızal (Hitit Seramik Ynt.Krl.Bşk.) Hitit Seramik Sağlık Ocağı
Kemalettin Okkaoğlu (Oktaş) Uşak Devlet Hastanesi Ek Bina (Kaba İnşaat)
Lütfü Aydoğan Susuzören Sağlık Ocağf
Fikret Özgül Ulubey Gedikler Sağlıkevi
Mehmet Yavaşkulle Karaağaç Sağlıkevi
Eşmetaş Köy Muhtarlığı Eşmetaş Sağlıkevi
Kaşbelen Köy Muhtarlığı Kaşbelen Sağlıkevi
Mesudiye Köy Muhtarlığı Mesudiye Sağlıkevi
Alfaklar Köy Muh. ve S.Y.D.Vakfı Alfaklar Sağlıkevi
Mustafa Özdemir Karayakuplu Sağlıkevi

26
 İlçelere göre sağlık birim leri

İ L C E R
ca /İU K BİRİMLERİ. Banaz Esme K arahallı Sivaslı Ulubey TOPLAîvT
erkez
~)ı»vlet H astanesi

Sağlık M erkezi
Verem S avaş D isp an sen _
Halk S ağ lığ ı L a b a ra tu v an
\ Ç .S .A .P .M erkezi
45
Sağlık O cağı
le v ir _______
31 22 22 10 00
Sağlık Evi

Sağlık Personeli

PERSONEL İ L Ç E L E R
Merkez Banaz Eşme Karahallı Sivaslı Ulubey TOPLAM

Uzman Doktor 74 4 2 ■-- 80

Pratisyen Doktor 80 17 17 5 12 11 142
Diş Tabibi 13 1 1 1 1 17
Eczacı 11 MIHH : - I Bk - ' - 11
Fizyoterapist 1 1
Diyetisyen 1 g MBH 1
Biyolog 5 ݧ • | - | B5W - ■ 1 - 5
Psikolog 1 | • | - - 1 - 1
Sosyal Çalışma 1 ■Si ■BM - | mm 1
Mühendis 5 m MSHİ -■ 5
Anestezi Teknisyen 12 1 K İI _ - sé;'-’ 13
Ameliyat Teknisyeni 1 ■V| - NEM 1
Laboratuvar Tekns. 31 4 5 1 2 3 46
Röntgen Teknisyeni 35 5 5 2 1 2 50
Diş Protez Teknisyen 9 i 'V ■ - | — 1 - 9
Çevre Sağlığı Tekns. 15 1 2 1 4 1 24
Sağlık Memuru 43 17 15 5 9 11 100
Hemşire 207 20 23 5 10 25 290
Ebe 255 60 58 20 23 14 430
Hastane Müd. Ve Yr. 6 1 2 _ 9
Memur 42 4 ma - 46
Şoför 15 6 4 2 1 2 30
Hizmetli 76 9 8 3 5 4 107
Teknisyen 8 2 3 1 14
Diğer 19 4 2 BU i 25
TOPLAM 966 154 148 47 69 74 1458

Diğer Sağlık Hizmetleri

HİZMETLER Merkez Banaz Eşme Karahallı Sivaslı Ulubey TOPLAM
Poliklinik Sayısı 673.069 62.103 65.278 22.559 45.136 36.578 904.723
Sevk Edilen Hasta Sayısı 19.236 6.097 4.557 255
Yatan Hasta Sayısı 743 1.997 32.905
26.483 884 696 220 115
Yatılan Gün Sayısı 111 28.509
102.618 3.371 2.122 250 121
Yatak İşgal Oranı % 111
52.55 18.47 19.38 2.71
Büyük Ameliyat Sayısı 1.66 1.51
1.664 67 31
Orta Ameliyat Sayısı .562 .762
130 102
Küçük Ameliyat Sayısı 1.267 1.794
Ambulans Savısı 32 11
1.310
Binek Otomobil Sayısı 17
13
27
KAYNAKLAR

AKBIYIKOĞLU, Kazım, "Güre Velişin Tepe Tümülüsü Kurtarma Kazısı", III. Müze
Kurtarma Kazıları Semineri 27-30 Nisan 1992 Ankara, T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü

------------------ ( "1994 Yılı Güre İkiztepe Tümülüsü Kazısı", VI. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, Kültür
Bakanlığı, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara 1996.
.------------------, "1995 Yılı Blaundos(Sülümenli) Kazısı", VII. M üze Kurtarma Kazıları Semineri 8-10 1996
Kuşadası-Aydm, Kültür Bakanlığı, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara 1997. Adnan ŞİŞMAN, "Millî
Mücadele'de Afyon ve Uşak'ın Kurtuluşu", Afyon Zafer Gazetesi, 9-18 Mayıs 1996.
AKURGAL, Ekrem, Anadolu Uygarlıkları, N et Turistik Yayınlan, 2.Baskı, İstanbul 1989.
BİLİM, Cahit Yalçın, Tanzimat Devrinde Çağdaşlaşma (1839-1876), Eskişehir 1984.
Yurt Ansiklopedisi, Türkiye, İl il:Dünü, Bugünü, Yarını, Hazırlayan: Komisyon, Cilt 10,
Anadolu Yayıncılık, İstanbul, 1982-1983-1984.
Cumhuriyetin 50. Yılında M illî Eğitimimiz, T.C. M illî Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1973.
Cumhuriyetin 50. Yılında Uşak, 1973 İl Yıllığı.
CUİNET, Vital, La Turquie d'Asie 1II-IV, Paris 1894.
Düstur, Üçüncü Tertip, Cilt 34, Kasım 1953-Ekim 1953.
ERGÜN,Mustafa , Atatürk Devri Türk Eğitimi, A nkara 1997
EVLİYA ÇELEBİ, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, IX, İstanbul 1935.
İLKİN,Selim-TEKELİ, İlhan, Ege'de Sivil Direnişten Kurtuluş Savaşına Geçerken Uşak
Heyet-i Merkeziyesi ve İbrahim (Tahtakılıç) Bey, Ankara 1989.
KOÇER, Haşan Ali, Türkiye'de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773-1923), İstanbul, 1970.
KODAMAN, Bayram, Abdülhamid D evri Eğitim Sistemi, İstanbul 1980.
Kütahya X V Yıl, Istanbul 1938.
Osmanlı Devlet Salnâmeleri.
ÖZGEN, İlknur- ÖZTÜRK Jean,.M ELLINK J. Marchteld, Héritage Recovered The Lydian Treasure, İstanbul 1996.
ÖZGİRAY, Ahmet,"İzmir'den Uşak'a Yunan Harekâtı (1919-1922 )", Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi,XYVl4Q, Mart
1990.
RAMSAY M., William, Anadolu'nun Tarihî Coğrafyasi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul ,1960.
SEVİM,Ali-YÜCEL,Yaşar, Türkiye Tarihi I, A nkaral990.
SonTeşkilât-i Mülkiyede Köylerimizin Adları, Türkiye Cumhuriyeti Dâhiliye Vekâleti, İstanbul 1928.
ŞİŞMAN. Adnan, "Milli Mücadelede Afyon ve Uşak'ın Kurtuluşu" Afyon Zafer Gazetesi, 9-18 Mayıs 1996.
TEXIER,Charles, Küçük Asya, II,İstanbul 1923.
TURAN, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul 1971. YÜCEL, Haşan Ali,
Türkiye'de Ortaöğretim, Ankara 1944.
TUTSAK, Sadiye,"Millî Mücadelede Uşak", Tarih İncelemeleri Dergisi, X, İzmir 1995.
---------------------1"Cumhuriyet'in İlk Yıllannda Uşak (1923-1933", Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 1980.
—| .......................,"Uşak Kazasında Mülkî Taksimatın Gelişimi", Tarih İncelemeleri Dergisi IX, İzmir 1994.
TÜMER, Haşim, Uşak Tarihi, İstanbul 1971.
UNAT, Faik Refit, Türk Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış,Ankara 1964.
Uşak Halk Eğitim Dergisi.
"Uşak" Yurt Ansiklopedisi, X, İstanbul.
UZUNÇARŞIL1, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu. Karakoyunlu Devletleri, Ankara 1988.
VARLIK, Mustafa Çetin, Germiyanoğullan Tarihi (1300-1429), Ankara 1974.
---------- , XVI. Yüzyılda Kütahya Sancağı,Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum 1980.
YILDIRIM, Recep, Eskiçağ'da Anadolu, İzmir 1996.
YÜCEL, Haşan Ali, Türkiye'de Ortaöğretim, Ankara 1944.
438 Numaralı Muhâsebe-i Vılâyet-i Anadolu Defteri (937/1530),I, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel
Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı,Yayını, Ankara, 1993.

28
CO ĞRAFY A

H A Z IR L A Y A N L A R

D oç.D r.L ü tfi Ö Z A V

A rş.G rv.H asan K A R A
 A.GÎRİŞ
Araştırma sahasını oluşturan Uşak ili, Ege bölgesinin İçbatı Anadolu bölümünde yer alır (Şekil-1). Uşak ili, Ege
bölgesi ile İç Anadolu bölgesinin birbirlerinden ayrıldığı İçbatı Anadolu eşiğinin batı kenarında bulunmaktadır.

Matematik konum itibariyle, 38°12' N-39°12' N enlemleri ve 28°48' E-29°57' E boylamları arasında bulunan
ilin kuzeyinde Kütahya, doğusunda Afyon, güneyinde Denizli ve batısında da Manisa illeri yer almaktadır.

Banaz, Eşme, Karahallı, Sivaslı ve Ulubey olmak üzere beş ilçesi bulunan Uşak ili, 5341 km2 lik yüzölçümüne
sahiptir ve ülke yüzölçümünün % 0.7 lik kısmım oluşturmaktadır. 1990 nüfus sayınıma göre ilin nüfusu 290.283 tür. Nüfus
yoğunluğu km3de 54 kişidir.

Murat dağı, Bulkaz dağı ve Ahır dağı ilin kuzey, kuzeydoğu ve doğudaki doğal sınırlarını oluştururlar. Söz
konusu dağlar, araştırma sahası topraklarını Kütahya ve Afyon illerinden ayırırlar. Doğal sınırlan çok belirgin olmayan il
topraklarının batısı, Gediz vadisi ile Ege bölümüne açılır. Çalışma alanı toprakları bir çok vadiyle yarılmış dalgalı yaylalar
görünümündedir. Bu yaylalar kuzeydoğudan güneybatıya doğru alçalarak bazı kesimlerde hafif dalgalı bir görünüş alırlar.

Araştırma sahasının iklimi, Akdeniz iklimi ile karasal iklim arasında geçiş özelliği gösteren bir iklimdir. Sıcaklık
ve yağış Ege bölümüne göre düşük, İç Anadolu bölgesine göre daha yüksektir. Kışlar Ege bölümüne göre daha sert
geçmektedir. Yağışlarda da ilkbahara doğru bir kayma dikkati çekmektedir.

B- DOĞAL Ç E V R E Ö Z E L L İK L E R İ

I. Jeolojik Özellikler

Menderes masifinin kenarında bulunan Uşak ilinde farklı jeolojik devrelerde oluşmuş arazilere rastlanmaktadır.
Araştırma sahasında temeli Paleozoik arazileri teşkil etmektedir. Bu araziler şistler ve kalkerlerden meydana gelmiştir.
Menderes masifi Eşme-Uşak arasındaki kesimde gözlü gnayslar, mikaşistler ve mermerlerden oluşmuştur. Mikaşistler
arasında en kalın ve en kuzeydeki mermer tabakalarından biri, Uşak'ın kuzeybatısında mostra vermektedir. Söz konusu
mikaşistler Uşak'ın kuzeybatısına kadar devam etmektedir. Bu kesimde mikaşistlerin pembemsi, gri ve bej renkli
görünüm aldığı dikkati çeker. Uşak'ın 4-5 km. kuzeybatısında mikaşistler, yerlerini kısmen siyahımtrak şistlere bırakırlar.
Şistlerin güneyinde mikaşistleri diskordant olarak örten silisli konglomeraların kalıntı lan görülür.1

Gediz yolu üzerinde Uşak'a 10 km. mesafede ve yine Güre yolu üzerinde Uşak'a 16 km. mesafede, çapı 2 mm.
kadar olabilen granatlarla birlikte bulunan fi Hatlar da dikkati çekmektedir .2

Banaz çayı doğusundaki Burgaz dağında temel kısımlar mikaşist, kuvarsit ve dolomitik kalkerlerden oluşmuştur.
Burgaz dağı eski metamorfik formasyon ların ı. doğu tarafından daha yeni Paleozoik formasyonlar sınırlamıştır.

Büyük Menderes'in bir kolu olan Banaz çaymm Salmanlar-Sivaslı arasındaki boğaz kesiminde karasal Neojen
örtü tabakalarının aşınmasıyla Menderes masifinin kuzey kısmım oluşturan mikaşistler ve kuvarsitler ortaya çıkmıştır.3

Banaz çaymm batı kenarında bulunan Balçıkdere'de bulunan fosillerden, buranın Üst Miyosen yaşında olduğu
ortaya çıkmıştır. Ayrıca Banaz çayı havzasının kenarlarında Pliyosen akarsu konglomeralan da bulunmaktadır.

Temel serinin üzerinde Mesozoik yaşlı yeşil serpantinler ve granitlerden oluşan gnayslar yer tutar. Aynca sert
şistler ve yer yer de Jura-Kretase yaşlı kayaçlar bulunmaktadır. Bunların üzerinde deTersiyer sonlarında oluşmuş
tabakalar yayılış gösterirler. Tersiyer, Neojen yaşlı çökel ve volkanik kaya birimleri ile sıralanır. Araştırma sahasında
Pliyosen formasyonları da görülmekte ve söz konusu formasyonlar Ulubey ve Banaz çevresinde yüzeylenmektedir. Murat
dağının güney yamacında Mesozoik kalkerlerin üzerine gelen ve Neojen konglomeralannın altında kalan iri taneli breşler,
Eoseni?) olarak belirtilmişlerdir.4

Büyük Menderes'e dökülen akarsular ve bunlann başlıca kollan zaman içerisinde vadilerini derinleştirmek
suretiyle hem 800-1000 m. yüksekliğindeki yaylaları, hem de bu yaylaların altındaki masavari yapıyı parçalamışlardır.
Bugün de açık bir şekilde görüldüğü gibi, Neojen göl kalkerleri ile en üstteki konglomera tabakalan üzerindeki yapı
düzlükleri ve bunların kenarlannda bulunan devamlı kornişler, kanyon ve boğaz vadiler, şahit tepeler ve kaba grelerle
marnlar üzerinde geniş bir gelişme gösteren hafif eğimli yamaçlar meydana gelmiştir. Akarsuların derinliğine
aşındırması, Ulubey İlçesinin 10-15 km. güney ve güneybatı tarafında görüldüğü üzere, temeldeki kristalen masife kadar
inmiştir.
R 31
y
 Bu kesimlerde kanyon ve boğaz vadiler meydana gelmiştir. Bu vadilerin dipleri ile bunlara hakim yüksek
yapı düzlükleri arasında 150-200 m. ye yakın bir yükselti farkı vardır.5

İnceleme sahasında yer yer faylara da rastianmaktadır. Bunların en önemlilerinden birisi Gediz vadisi boyunca
KD-GB doğrultulu uzanan faydır.* Bu fayların bulunduğu sahalarda ve çevrelerinde sıcak su kaynaklan yeryüzüne
çıkmaktadır. Genellikle kaplıca olarak istifade edilen bu kaynaklar, son yıllarda kaplıca turizmi açısından büyük önem
taşımaktadırlar. Bu kaplıcalardan bazıları; sıcaklıkları 33-37.5 °C arasında değişen ve debileri 8-18 lt/sn. olan Gediz nehri
kenarındaki Emirfakı ve Akbulak kaplıcaları, Banaz'ın 7 km. kuzeydoğusunda bulunan sıcaklığı 30-44 °C arasında
değişen debisi ise düşük olan Hamamboğazı kaplıcaları, sıcaklıkları 33-38 °C arasında değişen debileri ise 2-28 lt/sn.
arasında değişen Aksaz kaplıcaları, sıcaklığı 30 °C ve düşük debili Hasköy kaplıcaları ve sıcaklığı 30-38 °C ve debisi de 5
lt/sn. olan Örencik kaplıcalarıdır.

Uşak'taki ovalık alanlar, genellikle N eojen formasyonları içerisinde açılmış akarsu ovalan olarak
k a r ş ı m ı z a ç ı k m a k t a d ı r . K u m t a ş ı , k il v e
konglomeralardan oluşan bu alanlar, daha sonra
akarsular tarafından taşınan alüvyonlarla dolmuştur.

T üf, kil, çim entolu konglom era,

kum taşı ardalanm alı akarsu ortam ında oluşmuş
çökeller, Gediz ve Banaz çaylannın oluşturduğu
taraçalar, birikinti konileri eski ve yeni alüvyonlar
K uatem er arazisini oluştururlar.

U şak ve çev resin d e T ersiyer'de

volkanik faaliyetler meydana gelmiştir. Bu faaliyetler
sonucu oluşan tüfler, Uşak'ın kuzeydoğusunda mostra
verirler. Söz konusu volkanik faaliyetler, Tersiyer
boyunca devam etmiştir.

K uatem er esnasında da Uşak-Kula arasındaki

sahada ve Elmadağ'ın güneyinde volkanik faaliyetler
m eydana gelmiştir.7

H am am boğazı K aplıcasından b ir görünüş

32
 2-M aden Yatakları

Araştırma salıasmda değişik yer altı kaynakları bulunmaktadır/ Bunların bir kısmı halen işletilmektedir.
Büyük çoğunluğu ise, gerekli jeolojik ve jeofizik etüdleri henüz tamamlanamadığından işletilmemektedir.

Uşak ilinde linyit yatakları genellikle Banaz ilçesinde bulunmaktadır. Bu yataklar ilçenin Büyük Oturak,
Hallaçlar, Murat dağı(Dümbekçi ocağı), Corum ve Çiftlikköy gibi değişik yerlerinde dağılış gösterirler. Ayrıca Ulubey
ilçesinin Gedikler mevkiinde de linyit yatakları mevcuttur. Buralarda genellikle rezerv az olduğundan ve iyi kalite kömür
bulunmadığından yataklar işletilmemektedir.

Civa, ilin en önemli yeraltı zenginliklerinden birisidir. Banaz ilçesinin Evrandede, Karacahisar, Çiçeklikaya,
Murat dağı, Baltalı, Comburt ve Yaşamışlar köylerinde civa yatakları yer almaktadır. Söz konusu yataklarda zaman
zaman üretim yapılmaktadır. Uşak-Merkez-Karaçayır, Banaz-Hallaçlar ve Ulubey-Gedikler köylerinde zengin kaolen
yatakları bulunmaktadır.

Uşak'ta önemli bir yeraltı zenginliği de mermerdir. Sivaslı, Ulubey ve Banaz ilçelerinin değişik yörelerinde
bulunmaktadır.0Bu yatakların büyük çoğunluğu da işletilmektedir.

İlin diğer önemli yeraltı kaynaklarını ise; Banaz-Kızılcaören köyü ve Güre-Çukurağıl köylerinde manganez
yatakları10, Sivaslı-Pınarbaşı-Akdere, Eldeniz-Gökçebel, Banaz-Çöğürtlü-UIupınar, Karahallı-İmamboğazı civarlannda
asbest yatakları, Banaz Murat dağında nikel yatakları, Uşak-Merkez-Aşağı Eğlence köyü talk yatakları, Merkez-Güre-
Fakılı köyü uranyum yatakları ile Ulubey-Çamlıbel-Büyüİdtayalı zımpara-diyasporit yatakları oluşturmaktadır

3-Yeryüzü şekilleri

Araştırma sahası arazisi genel olarak dalgalı plato görünümündedir. İlin kuzey ve doğu kesimleri dağlık, güney
ve batı kesimleri ise ovalar ve dalgalı arazilerden oluşmaktadır. Uşak ili topraklarının % 57.5 i platolardan, % 37 si
dağlardan ve % 5.5 i de ovalardan meydana gelmektedir

Sahanın en önemli dağı olan ve Uşak'ın kuzeyinde Uşak-Kütahya il sınırını oluşturan Murat dağı volkanik
yapılıdır.

Bu dağm batıeteğinde debileri 18-20 lt/sn.. sıcaklıkları

da 40-45 °C arasında değişen kaplıcalar bulunmaktadır". Zengin
bir bitki örtüsü ve doğal güzelliğe sahip olan dağm zirvesini
2309 metre yükseklikte bulunan Kartaltepe oluşturmaktadır '.
Zirve noktası Kütahya ili sınırlan içinde bulunan Murat dağı'nın
Uşak sınırları içerisinde kalan tepelik alanlarının ortalama
yükseltisi 1500 m. civarındadır.

Bulkaz dağı, Sivaslı ilçesinin doğu ve güneydoğusunda

bulunmaktadır. Zirve noktası 1930 m. de bulunan dağın
yapısında kireçtaşlan hâkim durumdadır. Kabaca kuzey-güney
istikametinde uzanan Bulkaz Dağı, aynı zamanda Uşak-Afyon
illerinin doğal sınırını oluşturmaktadır. Zengin su kaynaklarına
D a lg a lı a r a z ile rd e n b i r g ö rü m ü m

sahip olan dağ, bitki örtüsü bakımından fazla zengin

değildir.

Elm a d a ğ ı, m erk ez ilç e n in k u z e y in d e

bulunmaktadır. En yüksek noktası 1805 m.olan dağm
üzerinde, geniş yaylalar ve otlaklar yer almaktadır.

Araştırma sahasının diğer önemli yükselti noktalarını Ahır

dağı (1915 m.). Tahtalı tepe (1644 m.), ve Kocatepe (1298
m.) oluşturmaktadır.

tlin batısında yüksek dağlar bulunmamakta, bu kesimler,

daha çok küçük tepelerden ve sırtlardan oluşan arazilerden
meydana gelmektedir.
Murat Dağı'ndan bir görünüş
33
 İl topraklarının % 57.5 ini kaplayan p lato lar
kuzeydoğudan güneybatıya doğru alçalırlar. Akarsu vadileri
platoları parçalamıştır. Merkez, Karahallı, Banaz, Ulubey ve
Sivaslı ilçelerinin hepsinde de platolara rastlamak mümkündür.
Dalgalı arazi görünümünde olan platolar üzerinde step bitkileri ve
otlaklar bulunmaktadır. Bu alanlar hayvancılık açısından büyük
önem taşımaktadır.

Sahanın en önemli ovalarını Uşak ve Banaz ovalan

oluşturmaktadır. İl yüzölçümünün % 5.5 lik küçük bir bölümünü
kaplayan bu ovalar genellikle alüvyonlarla kaplıdır. Tarım için çok
büyük önem taşıyan verimli topraklar da, bu ovalarda yer
almaktadır.

M era alanları

Uşak ovası, Uşak şehrinin kenannda bulunmaktadır. 890

m. yüksekliğe sahip olan bu ova, doğu-batı uzammlıdır.
Kalın bir alüvyon tabakasıyla örtülü bulunan Uşak ovası,
oldukça verimli topraklardan oluşmaktadır. Ova üzerinde
de az yüksek, koyu renkli volkanik tepeler sıralanmıştır .
Banaz ovası ise. Büyük Menderes nehrinin önemli
kollarından birisi olan Banaz çayının kenarında
oluşmuştur. Kuzeydoğu-güneybatı uzanımlı olan bu ova
da oldukça verimli bir özelliğe sahiptir.

Haşhaş Tarlası

Uşak'ın en önemli akarsularını, Banaz çayı ve

Gediz nehri teşkil eder. Bunun yanında her mevsim
yatağında su bulunan veya mevsimlik akan küçük
derelerde mevcuttur. Ancak bunlar çok büyük bir önem
arzetmezler.

Banaz çayı; Büyük Menderes nehrinin önemli

kollarından birisidir. Bu akarsu aynı zamanda, Uşak ilinin
de en önemli akarsuyudur. Kaynağını Murat dağından
alan bu akarsuyun Büyük Menderes nehrine döküldüğü
yere kadarki uzunluğu 165 km.'dir14. Tamamına yakını
Uşak ili sınırlan içerisinde kalan bu akarsuyun akış
istikameti kuzeyden güneye doğrudur. Önemli kollan
D okuzsele çayı. Kusura deresi, Yavu deresi ve
Kocadercdir.
Karaağaç göleti
Gediz nehri; Uşak ilinin kuzeybatı istikametinden batı yönünde akan diğer önemli akarsuyu oluşturur.
Nehrin en önemli kolu Uşak yakınlarındaki Karabol deresidir. Kaynağını Murat dağından alan bu nehir, Kütahya ili
sınırlarından akarak Uşak ili sınırlarına girer ve buradan Manisa iline doğru akışını sürdürerek il topraklarından çıkar.

Uşak ilinde yeraltı ve yerüstü su kaynakları potansiyeli 1190 hmVyıl'dır. İl sınırları içerisinde büyük
baraj yoktur. Daha çok sulama amaçlı göletler vardır. Uşak-Merkez-Sarkın göleti ise içme ve kullanma suyu temini
amacıyla yapılmıştır. Göletler, D.S.I. ve Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından inşa edilmişlerdir.

D.S.I. tara tından yaptırılan göletler Mesudiye, Takmak, Üçpınar, Karaahmetli, Karaağaç ve Güneyköy
göletleridir. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından yaptırılan göletleri ise; Kuşdemir, Güvem, Ycniccköy, Baltalı,
lakmak, Yeşilkavak, Yeleğen, Kı/.ılhisar ve Alahabalı göletleri oluşturur. Küçükler barajı ile Büyükoturak-Kozviran,
Gtincyköy, Isalar ve Ahmctler göletlerinin yapımına da devam edilmektedir.

34
 4 -Toprak Özellikleri

Araştırma sahasında yağış dağılışı farklılıkları, eğim, bakı, farklı jeolojik yapı özellikleri gibi etkenler neden
çeşitli toprak türleri oluşmuştur. Uşak'ta bulunan önemli toprak türleri Tablo-1 de gösterilmiştir. ^

Tablo-1 Uşak İlinde Bulunan Toprak Türlerinin Dağılışı.

Toprak Türü Alanı(Hektar) Oranı(%\

Kahverengi orman toprakları 214.148 40.1
Kalkersiz kahverengi orman topraklar 171.493 32.1
Kahverengi topraklar 61.944 11.2
Kırmızı kestane topraklar 29.278 5.5
Rendzina toprakları 12.992 2.4
Alüvval topraklar 12.824 2.4
Kalkerli kahverengi topraklar 7.255 1.4
Kolüvval topraklar 6.554 1.2
Hidromorfik alüvval topraklar 311 0.0
Kestane rengi topraklar 285 0.08
Çıplak kava-moloz-ırmak-verleşim alanı 16.979 3.7
Toplam 534.063 100.0

Kaynak: Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Uşak İli Arazi Varlığı Raporu.

İldeki en büyük toprak grubunu kahverengi orman toprakları oluşturmaktadır. Bu toprakların ana kayası neojen
yaşlı marnlar ve kireçli kil taşlarıdır. Genellikle dalgalı alanlarda yaygın olan bu toprakların bulunduğu ormanlık ve
çalılık alanlar açılarak tarım alanlarına dönüştürülmektedir. Bunlarda etkili olan toprak oluşum işlemleri kalsifikasyonve
birazda podzollaşmadır. Drenajları iyidir. Orman ve otlak olarak kullanılırlar.15

Gözenekli bir yapıya sahip olan kalkersiz kahverengi orman toprakları ildeki ikinci büyük toprak gurubunu
oluşturmaktadır. 620-870 mm. arasında yıllık yağış alan yerlerde yaygın olarak dağılış gösterirler. Kahverengi veya koyu
kahverengi, granüler veya yuvarlak köşeli blok yapıdadır. Bu toprakların bulunduğu alanların doğal bitki örtüsünü
yaprağını döken ağaçlar ve çalılıklar oluşturur. Bunlar arasında en yaygını palamut meşesi ve ardıçtır.

Araştırma sahası alanının % 11.2 sini kaplayan kahverengi topraklar, yılın büyük bölümünde kurudur ve
kimyasal ve biyolojik etkinlikler yavaştır. Buraların doğal bitki örtüsü kısa ve orta boylu çayırlardan oluşmaktadır. Bu
alanlarda aşınım etkilidir, önemli toprak guruplarından birisi de kestane renkli topraklardır. Bu tür topraklar sıcaklık ve
yağış ortalamaları kahverengi toprakların oluştuğu kesime göre daha yüksek olan yerlerde oluşur. Toprakta bulunan
demir, oksitlendiğinden dolayı toprağın rengi kırmızıya dönüşmüştür. Doğal bitki örtüsü çalılar, seyrek ağaçlar ve
otlardır. Kahverengi topraklara göre yazları yağışlar daha az, sıcaklık daha düşük, kışları sıcaklık daha yüksek olup, yıllık
ortalama yağış 370-620 mm. arasında değişmektedir.

Rendzina topraklar, yüksek derecede kireç içeren maddelerden oluşmuşlardır. Daha çok serin bölgelerde oluşan
bu topraklar, yıllık 500-750 mm. arasında yağış alan yerlerde görülmektedir. Doğal bitki örtüsünü ise çayır, çalılık ve
fundalıklar oluşturmaktadır. Alüvyal topraklar, yüzey sularının tabanlarında ya da etki alanlarında, akarsularca taşınarak
yığılmış maddelerden oluşmuştur. Bu topraklarla kaplı, düz ya da çok az eğimli kesimlerde, yer yer hafif ve orta derecede
tuzluluk sorunu vardır. Alüvyal topraklar bünyelerine veya bulundukları bölgelere göre sınıflandırılırlar. Üst toprak alt
toprağa belirsiz olarak geçiş yapar. Yüzey nemli ve organik maddece zengindir. Kaba bünyeli kısımlar iyi drena
olduğundan, yüzey katları çabuk kurumaktadır. Uşak ilinde daha çok Merkez ilçe ve Banaz ilçelerinde Banaz çayı,
Kazancı deresi ve Gediz çayı boyunca yer alırlar.

Hidromorfik alüvyal topraklar sürekli su tutan, su sızan ya da çevreden sık sık su alan ve uzun süre yaş kalan
topraklardır. Bu topraklar uzun süre su altında kaldığında bataklıklara dönüşürler. Topografyaları yetersiz, taban suyu
yüksek ve alt katmanları yaştır. Bu topraklara Banaz çayı kenarında yer alan bazı sahalarda rastlanır.

Kolüvyal topraklar ya yüzeysel akımla, ya da yan derelerin yakın yerlerden taşıyarak eğimin azaldığı yerlerde
yığdığı maddelerden oluşmuştur. Vadi ağızlarında bulunanlar çoğunlukla az topraklı olup, kaba taş ve molozlardan
meydana gelmişlerdir. Eğimin çok azaldığı yerlerde kolüvyal topraklar geçişli olarak alüvyal topraklara karışır. Belirgin
birdoğal bitki örtüsüne sahip değildir. Genellikle Sivaslı ilçesi sınırlarında bulunmaktadır.
 Yöre topraklarının büyük bir kısmı,
tarıma elverişli durumdadır. İl topraklarının % 44.8'i (239.186
ha) orman ve fundalıklardan, % 41.3'ü (220.828 ha) kuru tarım
alanlarından, % 6.6'sı (35.355 ha) çayır ve meralardan, % 3.5'i
(16.313 ha) tarıma elverişsiz alanlardan, % 2.11 (11.320 ha)
sulu tarım alanlarından ve % 1.6'sı da (8.379) bağ ve
bahçelerden oluşmaktadır.

Doğal bitki örtüsünün tamamı veya

büyük kısmı tahrip edilen yerler ile dik yamaçlı sahalarda
şiddetli erozyon meydana gelmekte ve toprak tabakası
bulunduğu yerden başka yerlere doğru taşınmaktadır. Hafif,
orta ve dike yakın eğimli yerler ile, sığ topraklarda orta
derecede erozyon meydana gelmektedir. Alüvyal topraklardan
oluşan taban araziler ve düze yakın hafif eğimli alanlarda ise,
genellikle erozyon etkisi görülmemektedir.

5- İklim Ö zellikleri
Banaz çevresindeki çam ormanları
Araştırma sahası, Ege bölgesi ile İç
Anadolu bölgeleri arasında yer aldığından dolayı, geçiş özelliği gösteren bir iklim tipi görülmektedir. Ege bölgesine göre
daha sert, İç Anadolu bölgesine göre ise daha yum uşak olan bir iklim tipi karşımıza çıkmaktadır.

Uşak yöresinde Akdeniz ikliminin karasal etkilere uğram ış olduğu görülür. Sözü geçen etkiler yükseltiye ve
denizden uzaklığa göre artar; sonunda yazların daha az sıcak ve daha az sürekli, kışların Ege bölümündekinden daha
soğuk olduğu görülür.16

a- Sıcaklık

Uşak Meteoroloji istasyonunun uzun yıllar ortalamalarına göre, yıllık sıcaklık ortalaması değeri 12.3 °C dir. En
soğuk ay 2.0 °C ile ocak, en sıcak ay da 23.3 °C ile ağustos ayıdır. Sıcaklık ağustostan ocak ayma kadar düzenli olarak
azalmaktadır. Ocaktan temmuza kadar düzenli olarak artan sıcaklık, temmuz ve ağustos aylarında çok küçük bir
değişiklik göstermektedir(TabIo-2).

Sıcaklığın mevsimlere göre dağılışı incelendiğinde yaz mevsimi 22.1 °C ile en sıcak mevsimdir. Yaz mevsimini
13.2 °C ile sonbahar ve 10.7 °C ile ilkbahar m evsimleri izlerler. Kış ise 3.0 °C ile en soğuk mevsimdir. Hiç bir ayda ve
mevsimde sıcaklık ortalaması 0 °C nin altına düşmemektedir.

Ortalama yüksek sıcaklık değerlerine göre en sıcak ay ağustos, en soğuk ay ise yine ocaktır. Ortalama düşük
sıcaklıklarda da buna benzer bir durum görülm ekte, yine en sıcak ayı ağustos, en soğuk ayı da ocak
oluştuımaktadır(Şekil-2). M art ve aralık ayları değerleri birbirine çok yakındır.

Tablo-2: Uşak Meteoroloji İstasyonuna A it Sıcaklık Değerleri( 1929-1990).

O ş M N M H T A E E K A Y IL LIK

Ayl. Ort 2.0 2.9 5.7 10.7 15.8 19.9 23.2 23.3 18.7 13.1 8.0 4.0 12.3
Sıcakl. °C

Ort. Düşük 0.8 4.7 8.7 12.1 14.5 14.7 11.2 7.2 3.6 0.7 6.3
Sıcakl.°C 1.5 1.0

Ort. Yüks 5.5 7.8 11.4 16.7 21.7 28.1 29.9 30.3 26.1 20.1 13.9 8.5 18.3
Sıcakl.°C

Kaynak:Devlet Meteoroloji İşleri Genel M üdürlüğü Verilerinden (1929-1990).

 e s

Tabi

Şekil-2:Uşak Meteoroloji İstasyonuna Ait Ortalama Yüksek Sıcaklık, Ortalama Sıcaklık ve Ortalama Düşük
Sıcaklık Değerleri( 1929-1990).

Sıcaklık amplitüdü 21.3 C yi bulmaktadır. Yaz mevsimi ile kış mevsimi sıcaklık farkı 19.1 C dir.
Buradan da mevsimlerin birbirlerinden belirgin olarak ayrıldıkları ortaya çıkmaktadır.

Uşak'ta 59 yıllık rasatlara göre donlu gün sayısı 65.3 gündür. Bu oldukça yüksek bir değerdir. Haziran,
temmuz, ağustos ve eylül aylarında don olayına hiç rastlanmazken, ocak 17.4 günlük değerle en fazla don olayı
meydana gelen aydır. Bu ayı 14.8 günle şubat, 12.5 günle aralık, 11.9 günle mart, 5.1 günle kasım ve 2.6 günle
nisan ayları takip ederler. Ekimde 0.8 gün ve mayısta da 0.1 gün donlu günlere rastlanılmaktadır(Şekil-3).

Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Verilerinden.

37
Tablo-3: Uşak'ta Seçilmiş M eteorolojik Elem anların Ortalama Değerleri( 1929-1990).

O S M N M H T A E E K A YILLIK
Ayl.0ıtal.2.0 2.9 5.7 10.7 15.8 19.9 23.2 23.3 18.7 13.1 8.0 4.0 12.3
Sıcaklık C
Topl.Yağış 77.4 67.2 58.6 44.1 49.5 24.8 14.9 9.0 15.2 36.1 58.5 84.7 540.0
Mikt.ımm)
O n. Bağıl 77 75 70 65 63 55 50 49 54 63 72 78 64
Nem <% )
Ort.Kar Yağ G ün Sayısı 2.4 2.0 1.3 0.2 § y i 91 0.2 1.2 7.3

Karla ö rtü lü Gün. 4.7 3.0 1.6 0.2 w - _ - . 0.1 1.9 11.5

Onalama 6.1 5.9 5.6 5.4 4.6 2.9 1.5 .1.3 1.9 3.5 5.0 5.8 4.1
Bulutluluk
Oıt. Yerel 909.7 908.5 908.2 908.0 909.0 J08.3 907.5 908.0 910.7 912.3 912.1 910.4 908.6
Basmç(mb)

Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel M üdürlüğü Verilerinden,

b- Yağış ve N em lilik
Uşak meteoroloji istasyonu verilerine göre yıllık yağış tutarı toplamı 540 mm. yi bulmaktadır. En yağışlı ay,
84.7 mm. ile aralık ayıdır. Bu ayı ocak 77.4 m m . ile v e şubat 67.2 mm. ile takip ederler. En kurak ay ise, 9.0 mm ile
ağustostur. Ağustostan sonra tem m uz 14.9 m m . v e eylül 15.2 mm. ile diğer kurak aylardır(Şekil-4).

Şekil-4:Uşak'ta Yağışın Aylara G öre D ağılışı( 1929-1990).

90

80

70
60
50
mm.
40

30
20

10
0
O Ş M N M H T A E E K A

Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri G enel M üdürlüğü Verilerinden.

Kış mevsimi en yağışlı m evsim olup, toplam yağışın % 42.5 ini oluşturmaktadır(Şekil-5). İlkbahar yağışları
% 28.2 değerle ikinci yağışlı mevsimdir. İlkbahar m evsim iyle haziran ayının yağışlı olması özellikle tahıl tarımı için
büyük bir önem arz etmektedir. Yaz m evsim i % 9 luk değerle en kurak mevsimdir. Sonbahar yağışları toplam yağışın %
20.3 ünü oluşturur. Sonbahar, ilkbahara göre daha kurak geçmektedir.

Şekil-5: U şak’ta Yağışın M evsimlere Göre Dağılışı.

K a y n a k : Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü

Verilerinden.

38
 C
L /O
UĞÜ R A FY A

Şekil-6: Uşak'ta Nisbi Nemin Aylara Göre Dağılışı( 1929-1990.

O S N N N H 1 V 3 3 X V
0
10
20
eo
to
so ♦ ♦
♦
90 ♦
♦

Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Verilerinden.

Uşak'ın yağış değerleri batıda bulunan Ege istasyonlarından düşük (İzmir 691.1 mm., Manisa 740.0 mm.),
doğuda bulunan istasyonlardan daha yüksektir(Afyon 437.6 mm., Konya 325.9 mm). Uşak'ın Akdeniz iklimi ile
karasal iklim arasında geçiş özelliği taşıdığı ortaya çıkmaktadır.17

Uşak'ta ortalama kar yağışlı gün sayısı 7.3 gündür(Tablo-3). Bu yağışlar kasım-nisan arasındaki soğuk
devrede olmaktadır. En fazla kar 2.4 günle ocak ayında yağmaktadır. Şubat ayında da 2.0 gün kar yağmaktadır. Kış
sıcaklığının düşük olması sebebiyle yılın 11.5 günü kar yerde kalmaktadır. Bunun 4.7 günü ocak ayında
gerçekleşmektedir.

Uşak'ta uzun yıllar nisbi nem ortalaması % 64 tür. sonbahar-ilkbahar mevsimleri arasında özellikle kışın nisbi
nem yüksek, ilkbahar-sonbahar arasındaki dönemde özellikle yazlan nisbi nem oram düşüktür. En yüksek nem % 78 ile
aralık ve % 77 ile ocak aylannda olurken, en düşük nem ise %49 ile ağustos ve % 50 ile temmuz aylarında
olmaktadır(Şekil-6).

c-Basınç ve Rüzgarlar

Uşak'ta ortalama yerel basıncın aylara göre dağılışı incelendiğinde(Tablo-3) yıllık ortalama basıncın 908.6 mb.
olduğu görülmektedir. Aylık basınç değerleri arasında fazla bir fark görülmemektedir. En yüksek basınç 912.3 mb. ile
ekim ayında, en düşük basınç ise 907.5 mb. ile temmuz ayında olmaktadır. Genel olarak basıncın yazlan düştüğü, kışlan
ise yükseldiği görülmektedir.

Sonbahar ve kış aylarında Avrupa üzerine yerleşen yüksek basınç, batı Anadolu'yu da etkilemektedir. Bu
dönemde basınçta artma görülür. Yaz aylannda ise Basra alçak basıncının etkili olmasıyla basınçta düşme görülür.

Uşak'ta rüzgar en fazla batı yönünden esmektedir. İkinci hakim yön kuzey ve doğudur. Genel olarak rüzgar doğıı-
batı yönleri ile kuzey sektörlerden esmektedir. Güney sektörlü rüzgarlar ise fazla etkili değildir. Batı sektörlü rüzgarların
esme sayılarında aralıktan mayısa kadar bir artış olup, mayıstan aralıka kadar azalma olmaktadır.

Kuzey sektörlü rüzgarların ise şubattan temmuza kadar esme sayılan anarak devam etmektedir. Temmuz-ekim
arasında esme sayılarında azalma devam ederken ekim-şubat arasında ise fazla bir değişme olmamaktadır.Doğu sektörlü
rüzgarların yaz ve kış aylarında esine sayısında artış, bahar aylannda ise azalış söz konusudur.

Güney sektörlü rüzgarların ise kasımdan nisana kadar ki dönemde nisbeten fazla olan esme sayılan, nisan-kasım
arasındaki dönemde düşüş göstermektedir. En hızlı esen rüzgarlar ise genellikle W, N, NW, SW ve S yönlerinden olmakta,
doğu yönünden ise kuvvetli rüzgar esmemektedir.

d-Yağış Etkinliği

İklim tipinin belirlenmesinde ülkemizde yaygın olarak kullanılan Köppen, De Martonne, Thomthvvaite ve Erinç
formüllerine göre nemli bölgeler ile kurak bölgeler arasında geçiş özelliği gösteren yan kurak-yan nemli arası bir iklim
tipi ortaya çıkmıştır.

39
 sa
Köppen iklim tasnifinde, ne soğuk devredeki ne de sıcak devredeki yağışların, yıllık yağışın % 70'ini bulmadığı
yerlerde uygulanan formüle göre1*:

r = 2t + 7
r = Cm. olarak yıllık yağış

t = °C olarak yıllık sıcaklık

r = (2.12) + 7 ise 54 > 32 olduğundan N em li İklim
1=32

De Martonne iklim tasnifine göre:

P 12.p P = Y ıllık yağış tutarı

----- + ------------------------ T = Yıllık ortalam a sıcaklık
T + 10 t +10 p = En kurak ayın yağışı
I ------------------------------- ------------ t = En kurak ayın sıcaklığı
2 1 = 1 3 .7 5

10 < I < 20 arasında olduğundan Yarı K u ra k İklim

Erinç(1965) formülüne göre20:

P P = Y ıllık ortalam a yağış tutarı

İra = ------ Tom = Y ıllık ortalam a m aksim um sıcaklık
Tom İm = Yağış M üessiriyeti

1 = 29.1
23 < 1 < 40 arasında olduğundan Y a n N em li - P a r k G ö rü n ü m lü K u ru O rm an

Thomthwaite formülüne göre21:

(lOO.s) - (60.d) s = Yıllık su fazlası

I = ---------------------- d = Y ıllık su noksanı
n | = Y ıllık evapotranspirasyon
I = - 3.05

- 20 < I < 0 arasında olduğundan K u ra k A z N em li İklim

Thomthwaite metoduna göre hazırlanan Uşak su bilançosu tablosu incelendiğinde (Tablo-4), düzeltilmiş PE.
değerinin 698 mm. olduğu görülmektedir. Yıllık yağış toplamı ise 540 mm.dir. Gerçek evapotranpirasyon toplamı 356.4
mm.dir. Yıllık yağış toplamı gerçek evapotranspirasyondan 183 mm. daha fazla olmasına rağmen yine de 341.7 mm. su
noksanı bulunmaktadır. Bu durum yağışların kış aylarında olm ası ile ilgilidir. Özellikle temmuz, ağustos ve eylül
aylarında şiddetli su noksanı bulunmaktadır. Haziran ve ekim aylarında da su noksanı bulunmakla birlikte diğer aylar
kadar şiddetli değildir. Aralık, ocak, şubat ve m art aylarında ise toplam 183.7 mm. su fazlası bulunmakta ve bu fazla su,
yüzeysel akışa geçerek kaybolmaktadır. Hem su noksanının hem de su fazlasının görülmesi yağışın aylara göredüzensiz
olmasından kaynaklanmaktadır. Yaz mevsiminde sıcakların artması ile birlikte yağışda önemli bir düşüş, kış mevsiminde
>sesıcaklığın düşmesi ile yağışta kuvvetli bir yükselm e durum u görülmektedir. Bunun sonucu olarak da 540 mm.lik yıllık
yağış tutan su ihtiyacını karşılamamaktadır, özellikle temmuz, ağustos ve eylül aylannda bitkilerin suya ihtiyacı
bulunmaktadır.

40
 m

Şekil-7:Uşak'm Su Bilançosu Diyagramı.

KaynakrD.M.İ.G.M İklim Rasatlarından Yararlanılarak Hazırlanmıştır.

Nemlilik açısından kasım, aralık, ocak, şubat ve mart ayları pozitif değer göstermektedir. Burada ocak en nemli
aydır. Mayıs, haziran, temmuz, ağustos, eylül ve ekim ayları ise nemli olmayan aylardır. Ağustos ayı en kurak ay olmakla
birlikte, temmuz ve eylül ayları da ağustosa benzer durumdadır. Nisan ayı ise sıfır nemlilik değeriyle nemli aylar ile
kurak aylar arasındaki geçiş sınırında bulunmaktadır.

Tablo-4: Uşak'ın Thomthwaite Metoduna Göre Su Bilançosu.

Aylar
O S . M N M H T A E E K A Y IL L IK
oo
O

Sıcaklık C 2.0 2.9 5.7 10.7 15.8 19.9 23.2 23.3 18.7 13.1 4.0 12.3
Sıcaklık
indisi 0.37 0.53 1.22 3.08 5.38 7.91 9.95 9.95 7.25 4.30 2.00 0.74 52.68
Düzeltilmemiş
PE. 6.3 8.6 17.8 40.0 63.8 90.0 108.0 108.0 83.0 56.0 27.0 11.4
Düzeltilmiş
PE. 5.3 7.2 18.3 44.0 78.4 II 1.6 135.0 126.3 86.3 •53.7 22.6 9.4 698.1
Yağış(mm.) 77.4 67.2 38.6 44.1 49.5 24.8 14.9 9.0 15.2 36.1 58.5 84.7 540.0
Birikmiş Su
Aylık Değişimi 0 0 0 0 -28.9 71.2 0 0 0 0 35.9 64.1
Birikmiş Su ~ TOÜ" ' 100" ~ m r i roo- ! 7T.1 0 0 0 ” T - ü J5.9 100
G erçek Evao. 5.3 7.2 18.3 44.0 78.4 96.0 14.9 9.0 15.2 36.1 22.6 9.4 356.4
Su Noksanı 0 0 0 0 0 15.6 120.1 117.3 71.7 17.6 0 0 341.7
Su Fazlası 72.1 60.0 40.3 0.1 0 0 0 0 0 0 0 11.2 183.7
Yüzeysel Akış 38.8 49,4 44.8 22.4 11.2 5.6 2.8 1.4 0.7 0.3 0.1 5.6
Nemlilik Oranı 13.6 8.3 2.2 0.0 -0.3 -0.7 -0.8 -0.9 -0.8 -0.3 1.5 8.0

Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü İklim Verilerinden( 1929-1990).

41
 6- Doğal Bitki Ö rtü s ü Ö zellik leri
Uşak, coğrafî k o num undan d o layı A k d e n iz iklim i ile İç A nadolu'nun karasal iklimi arasında kaldığından bitki örtüsü
de buna benzer bir durum gösterm ektedir.

Kışlar soğuk olduğundan A k d e n iz b itk ilerin in çoğunluğu burada yetişm ezken, İç Anadolu'ya göre daha fazla yağış
aldığından daha zengin b ir bitki ö rtü sü n e sahiptir. Z eytin gibi tipik A kdeniz bitkileri buralarda yetişmez. Buna karşılık
ağaçsız step özelliği taşıyan bitki ö rtü sü g en iş alan lard a yayılm a gösterm ektedir.

Çalışma sahasının d a ğ lık k esim lerin d e zen g in b ir o rm an örtüsü bulunmaktadır. Bu kısımlarda çeşitli ağaç türlerine
rastlanmaktadır. Söz ko n u su tü rler a ra sın d a g enellikle palam ut m eşesi(quercus ithaburensis), karaçam(pinus nigra),
kızılçam(pinus brutia), ard ıç (ju n ip e ru s), d işb u d ak (frax in u s) v e karaağaç(ulm us) sayılabilir.

Murat dağında y ap ılan b ir in celem ed e d ağ ın eteklerinde 4 kadem ede değişik bitki türleri tespit edilmiştir . Bu
türler, dağın değişik y ö n le rin d e bakı d u ru m u n d an v e diğer coğrafi faktörlerden dolayı farklı yükseltilerde
bulunabilmektedirler.

800-1000 m etreler a ra sın d a q u e rc u s ith ab u ren sis (palam ut m eşesi) dikkati çeker. Pinus bnıtia(kızılçam) 1000
metreye kadar önem li b ir ö rtü o lu ştu rm a k ta d ır. C lem atis viticella(m avi çiçekli orm an sarmaşığı), rosa hemisphaerica(gül),
comus mas(kızılcık), ju n ip e ru s o x y c e d ru s(k a tra n ard ıcı) bu yükseltinin diğer önemli türlerini oluşturmaktadır. 1000-1500
metreler arasında aşağı k e sim le rd e n y u k a rıla ra d o ğ ru , salix alba(beyaz söğüt), juniperus excelsa(boylu ardıç), carpinus
betulus(adi gürgen), a c e r c am p e stre (o v a a k ça a ğ ac ı), tilia rubra(kafkas ıhlam uru), acer hyrcanum (İran akçaağacı), 1000
metreden 1900 m etreye k ad ar p in u s n ig ra (k a ra ça m ), 1100-1700 m etreler arası cistus laurifoulus (defne yapraklı laden),
1400-1700 m etreler arası p o p u lu s tre m u la (titrek k av ak ) yaygın olarak bulunmaktadır. Orman altında yaygın olan bitkiler
ise; ononis spinosa(kayış k ıra n ), d ip sac u s fu llo n u m (tarak otu) ile diğer otsu bitkilerden silene italica, sedum album,
dorycnium graecum ve cep h a la n th era rubradır. Ü çü n cü kadem e olan 1500-1900 m etreler arasında yine aşağıdan yukarıya
doğru pinus nigra(karaçam ) y ay g ın d ır. B u k u şak ta p o p u lu s trem ula(titrek kavak) azalırken, fagus oryantalisin(doğu
kayını) etkisi artar. D ağın g ü n e y y a m a ç la rın d a ju n ip e ru s excelsa(boylu ardıç) ve quercus cerris(saçlı meşe) 1700 m.
yukarılara kadar çıkm aktadır. B u rad ak i o tsu b itk ile r ise veronica cham aedrysden(veronika), papaver strictum(gelincik),
lotus comiculatus (gazal b o y n u z u ), v ic ia c ra cc a(fığ ) ile d iğ er otsu bitkilerden corydalis solida, pyrola chlorantha, cruciata
taurica, galium odoratum , sile n e v u lg a riste n oluşm aktadır. 1900-2300 m etreler arası ise ormanın üst sınırını
oluşturmaktadır. Bazı y erlerd e 2 0 0 0 m .y e k ad ar çık an pinus nigra(karaçam ) dışında yüksek ağaçların bulunmadığıbu
sahada juniperus com m u n is(ad i a rd ıç ) v e o tsu b itk ile r hâkim durum dadır. Alyssum mouradicum(altm çiçeği),
astragalusangustifolium(geven), e u p h o rb ia k o tsch y an a (sütleğen), veronica caespitosa(veronika), plantago(kuzu dili),
muscari(misk soğanı), d ia n th u s e rin a c e u s, e ry sim u m kotschyanum , jasio n e supina, festuca ovina gibi türler bu sahanın
otsu bitki türlerini oluştururlar.

C- NÜFUS C O Ğ R A FY A SI Ö Z E L L İK L E R İ

Uzun yıllardan beri y e rle şm e y e sah n e olan U şak çevresi, sırası ile M ısırlılar, Hititler, Fşjkyalılar, Lidyalılar,
Romalılar, Bizanslılar, S elçuklular, G e rm iy a n B eyliği v e O sm anlıların egem enliği altında kalmıştır . Bölgenin Osmanlı
egemenliğine geçm esinden so n ra, U şa k çev resi ile ilgili dah a gerçekçi bilgilere ulaşm ak mümkün olmuştur.

Osmanlı İm paratorluğu d ö n e m in d e U şak, yönetim bakım ından bir kaza merkezi idi. Kaza Hüdavendigâr
vilâyetinin Kütahya sancağına bağlı bulun u y o rd u . 1876(H . 1293) tarihli devlet salnamesinde, Kütahya sancağına Uşak'la
birlikte Simav, Eskişehir ve G ed ü s(G ed iz) k azaların ın bağlı olduğu belirtilm ektedir .

Uşak kazasının n üfusu ile ilgili o larak , d eğişik kaynaklarda da bilgilere rastlanmaktadır. Bunlardan, Kâmusûl-
Alâm isimli eserde , U şak k aza m e rk e zin d e X IX . yüzyılın sonlarında 13.084 kişinin yaşadığı ileri sürülmektedir. O
tarihlerde kazaya bağlıolan 2 nahiye( B anaz, U lu b ey ) v e 158 köyün toplam nüfusu ise, 76.269 kişi kadardı. Yine aynı
eserde belirtildiğine göre, kaza m erk ezin d e o d ö n em d e 750 dükkân, 8 han, 4 hamam, 2 kütüphane, 17 cami, 2 medrese, 35
deri tabakhanesi, 706 halı tezgahı, 1 rü ştiy e (o rta o k u l)v e b irk a ç m ekteb-ısıbyan(ilkokul) bulunuyordu.

Araştırma sahasının n ü fu su h ak k ın d a, 1889-1890(H .1307) tarihli Hüdavendigâr vilâyeti salnâmesinde daha

ayrıntılı bilgilere rastlanm aktadır . S aln âm ed e kaza m erkezinde 6.633'ü erkek ve 6.451'i kadın olmak üzere, toplam
12.684 kişinin yaşadığı belirtilm ektedir. A ynı tarih te kazaya bağlı nahiye ve köylerde ise, 29.945'i erkek ve 30.743'ü kadın
olmak üzere, toplam 61.088 kişi oturuyord u . B u n a g ö re kazanın toplam nüfusu, 73.772 kişiyi buluyordu.

Uşak 1 Eylül 1922 tarihinde dü şm an işgalinden kurtarıldıktan sonra, daha önce olduğu gibi yine ka$a merkezi
olarak Kütahya iline bağlanm ıştır. 1953 y ılında ise U şak, K ütahya ilinden ayrılarak il merkezi haline gelmiştir . Yönetim
açısından Banaz, Ulubey, K arahallı, E şm e v e Sivaslı ilçeleri de U şak iline bağlanmıştır.

42
 Uşak ili yönetim sahasının kuzeyinde Kütahya, batısında Manisa, güneyinde Denizli, doğusunda ise Aita
illeri yer almaktadır. Yönetim bakımından Uşak iline bağlıolmayan Gediz, Simav, Şaphane, Pazarlar, Duınlup®,.
Selendi, Kula ve Çivril ilçeleri özellikle ticarî bakımından Uşak'la yakın ilişki içerisindedirler. Dolayısıyla
yönetim sahasından daha geniş bir yörenin ticarî ve kültürel merkezi durumundadır.

1- Nüfus Artışı

Uşak ve çevresindeki yerleşmelerin nüfusları çeşitli nedenlere bağlı olarak, sayım devrelerine göre değişikli
göstermektedir. Ancak şehirsel ve kırsal nüfustaki artış oranlarında farklılık gözlenmektedir. Çünkü sahada, kırsal nüfus
artışında genellikle doğal nüfus artışı etkili olurken, şehirsel nüfus artışında ise doğal artışın yanısıra Uşak şehrine
yönelik göçlerin de etkisi bulunmaktadır.

Araştırma sahasının en önemli şehir yerleşmesini Uşak oluşturur. Banaz ve Eşme dışındaki ilçe merkezleri ise,
daha çok kasaba görünümündedirler. Uşak şehrinin nüfusu, ilk nüfus sayımının yapıldığı 1927 yılından son sayımın
yapıldığı 1997 yılına kadar geçen 70 yıllık süre içerisinde, yaklaşık yedi kat artış göstermiştir. Artış oranlan, sayım
devrelerine göre oldukça farklılık göstermektedir. Genel olarak Uşak şehri nüfusunda farklı iki dönem dikkati
çekmektedir(Tablo-5, şekil-8). Bunlardan 1927-1950 yılları arasındaki dönemde, nüfus artışı oldukça yavaştır. Söz
konusu devredeki artış oranı, % l'in altında seyretmektedir. Dışarıdan şehre yönelik dış göçlerin pek görülmediği bu
dönemde, nüfus artışı büyük ölçüde doğal artışa bağlıdır.

İkinci dönemi oluşturan 1950-1997 yılları arasındaki devrede ise, şehirsel nüfus artışında hızlanma
görülmektedir. Özellikle 1950 yıllarından sonra ülke genelinde olduğu gibi“, Uşak şehrinde de, ekonomik ve sosyal
şartların düzelmesi nüfiıs artışını teşvik etmişve 1965-1970 devresinde yıllık artış oranı % 6'ya kadar yükselmiştir. 1960
lı yıllardan sonra şehirde başta dericilik olmak üzere çeşitli sanayi kollarında atılım gerçekleştirilmiş ve şehir, dışarıdan
sürekli göç almaya başlamıştır.

Tablo-5: Uşak Şehrinde Sayım Devrelerine Göre Nüfus Artışı( 1927-1997).

Savım Yılı Nüfusu Artan Nüfus Yıllık Artış %'ıij

1927 16.967
1935 17.567 600 0.44
1940 18.149 1.182 0.66
1945 18.779 630 0.69
1950 19.636 857 091
1955 23.496 3.860 3.93 __
1960 29.021 5.525 4.70
1965 35.517 6.496 4.47
1970 46.392 10.876 6.12
1975 58.578 12.186 5.25
1980 71.469 12.891 4.40
1985 88.267 16.798 4.70
1990 105.270 17.003 3.85
1997 124.042 18.772 2.34

Kaynak: D.İ.E. Verilerinden Yararlanılarak Hazırlanmıştır.

IH I

_____ J .. .
140000’

120000

i
100000

1
1□
00000

□□
60000

ıl M rl
40000-

TTIIIIIIIIIIII
200001

0
1027 I M S 1MO I M S 1 M 0 1 M « 1MO 1065 1070 1078 1010 1 M 5 1000 1007

Şckil-8: Uşak Şehrinde Sayım Devrelerine Göre Nüfus Artışı( 1927-1997).

 Şehirsel nüfusun giderek artış göstermesine karşılık, kırsal nüfustaki artış oranı ise oldukça yavaştır.
Nitekim, il genelinde 1955 yılında köylerde yaşayan nüfus miktarı 123.743 kişi iken, bu sayı 1990 yılında 143.474'e
u laşm ıştır. Başka bir ifade ile, 35 yıllık sürede gerçekleşen artış % 1 5.9 oranında olmuştur. Oysa aynı devrede, Uşak
şehri ve ilçe merkezlerinde oturan nüfus sayısı, 41.631 'den 146.809 kişiye çıkarak % 352.6 oranında artmıştır. Kırsal
nüfustaki artış oranının düşük olması, büyük ölçüde şehirlere yönelik göçün bir sonucudur. Özellikle kırsal kesimde
geçim şartlarının giderek zorlaşması, şehirlere yönelik göçü teşvik etmektedir.

Tablo-6: Uşak İli Toplam Nüfusunun Sayım Devrelerine Göre Artışı( 1935-1997).

Savım Yılı N üfusu A rta n Nüfus Yıllık A rtış % 'si

1935 97.226
1940 100.585 3.359 0.69
1945 107.335 6.750 1.34
1950 117.645 10.310 1.92
1955 165.374 47.729 8.11
1960 184.753 19.379 2.34
1965 190.536 5.783 0.62
1970 210.512 19.976 2.09
1975 229.679 19.167 1.82
1980 247.224 17.545 1.52
1985 271.261 24.037 1.94
1990 290.283 19.022 1.40
1997 315.950 25.667 e
Kaynak: D.İ.E. Verilerinden Yararlanılarak Hazırlanmıştır.

ŞekiI-9: Uşak İli Toplam Nüfusunun Sayım D evrelerine Göre Artışı( 1935-1990)

300000ı !

260000-1

200000- A

150000-A

1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990

Kaynak: D.İ.E, Verilerinden Yararlanılarak Hazırlanmıştır.

Uşak ili toplam nüfusunda ise, nüfus artış oranlarının şehirsel nüfusa göre daha az, kırsal nüfusa göre ise daha fazla
olduğu gözlenmektedir(Tablo-6, Şekil-9). Çünkü, şehirsel ve kırsal nüfus artış oranları toplam artışta dengelenmektedir.
Nitekim, 1955-1990 yılları arasındaki devrede, şehirsel nüfusun yıllık artış oranı ortalama % 4 civarında seyrederken, bu
orankırsal nüfusta % 0.5, toplam nüfusta ise % 2 oranında gerçekleşmiştir.

Uşak iline bağlı ilçelerin nüfusları incelendiğinde, en fazla nüfusa sahip ilçenin Banaz olduğu görülür(Tablo-7,
vekıl-10). Afyon-Uşak karayolu üzerinde yer alan ilçe m erkezinin nüfusu, şehirsel fonksiyonlarının gelişmesine bağlı
olarak hızla artmaktadır. Nitekim ilçe m erkezi nüfusu, 1955 yılından 1990 yılm a kadar geçen 35 yıllık süre içerisinde, %
620oranında artış göstermiştir.

Diğer ilçelerdeki artışın ise daha yavaş olduğu gözlenmektedir. Gerçekten de söz konusu devrede, Karahallı ilçe
Merkezi nüfusu ancak % 118 oranında artış göstermiştir. Zaten Karahallı, Sivaslı ve Ulubey ilçe merkezleri şehirsel
Aksiyonların pek gelişmediği birer tarım kasabası göriinümündedirler.

44
 ilçenin Ad
İlce M erk ezi N üfusu K ö v le r N ü fu su T o p la m N ü fu s
Merkez 124.042 41.778 165.820
Banaz 16.440 26.471 42.911
Eşme 13.683 28.945 42.628
Karahallı 5.416 11.035 15.700
Sivaslı 7.814 20.236 28.050
Ulubev 5.101 14.989 20.090
Toplam 172.496 143.454 315.950

K ay n ak : D.İ.E. Verilerinden Y ararlanılarak H azırlanm ıştır.

şekil-10:Uşak İline Bağlı İlçelerin N üfus M ik tarlan( 1990).

2- C in siy et D u ru m u

N üfusun cinsiyet durum u, bazı sosyal ve ekonom ik am açlı sorunların belirlenm esi bakım ından gerekli olan
önemli b ir kriterdir. U şak ili nüfusu bu açıdan incelendiğinde, hem en hem en h er sayım dev resin d e g ö rülen ortak bir
özellik dikkati çekm ektedir. Bu özellik ve oranı sayım devrelerine göre değişm ekle birlikte, şehirsel nüfusta erkek, kırsal
nüfusta kadın fazlalığının görülm esi olayıdır(Tablo-8, Ş e k il-11). K uşkusuz bu durum , şehirsel nüfusta göç veren yörelere
özgü özelliklerin hâkim olduğunu gösterm ektedir. T oplam nüfusta ise,farklılığın nisbeten azaldığı, erkek ve kadın nüfus
oranlarının birbirine yakın değerler gösterdiği gözlenm ektedir.

Kadın ve erkek sayılarında görülen dengesizliğin çeşitli nedenleri vardır. H er ne kadar, bu farklılıkta do ğ u m lar ve
ölüm ler rol oynam akta ise de, iç ve dış göçlerin de etkisi büyüktür2 . G erçekten d e U şak, B anaz, Sivaslı ve Ulubey
şehirlerinde erkek nüfusun fazla olm ası, sö z konusu m erkezlere yönelik göçlerin b ir sonucudur. N itekim , 1990 yılında
cinsiyet oranı B anaz'da% 144, U şak, Sivaslı ve U lubey'de ise % 102 olarak gerçekleşm iştir.

Kırsal nüfustaki kadın fazlalığı ise, erkek nüfusun bir kısm ının çalışm ak am acıyla k ö y d ışın a g ö ç etm esi ile
ilgilidir. N itekim Uşak ili kırsal nüfusunda cinsiyet oranı % 93'e kadar düşm ektedir. H atta bu durum , dışarıy a yönelik
göçlerin görüldüğü Eşm e ve Karahallı ilçe m erkezleri için de söz konusudur. G erçekten d e 1990 yılın d a cinsiyet oranı.
E şm e'de% 99, Karahallı'da ise % 93 olarak tespit edilm iştir.
 Kaynak:D.İ.E. Verilerinden Yararlanılarak H azırlanm ıştır

Tablo-8: Uşak İli Nüfusunun Cinsiyet Durumu(1990).

Yerleşme Adi İlçe M e rk e z le ri N ü fu su K ırs a l N ü fu s T o p lam N üfus 1

Erkek K adın Toplam C .O ra n ı% Erkek K adın 1 Toplam C. O ranı % Erkek K adın oplam C Oram%
Merkez 53128 52142 105270 102 19204 20672 39876 93 72332 72814 1451461 99
Banaz 8434 5853 14287 144 14500 | I-, 15832 30332 92 22934 21685 44619 I 106
i Esme 5247 5300 10547 99 14093 15262 29355 92 19340 20562 39902 | 94
İKarahdllî 2819 3020 5839 93 6114 6656 12770 92 8933 9676 18609 ) . ? 2. _|
Sivaslı 2892 2834 5726 102 8335 8743 17078 95 11227 11577 22804 1 97
Ulubey 2592 2548 5140 102 6866 7197 14063 95 9458 _9745 19203 T 97
Toplam 75112 71697 146809 105 69112 74362 I 143474 93 144224 146059 2 90283i 99

Kaynak: D.İ.E. Verilerinden Yararlanılarak Hazırlanmıştır.

3- Nüfus Yoğunluğu

5341 kmJ. yüzölçümüne sahip olan araştırm a sahasında, 1990 yılında 290.283 kişi yaşıyordu. Buna göre
Uşak ilinin matematiksel nüfus yoğunluğu değerinin km .ye 54 kişi kadar olduğu anlaşılmaktadır. Bu
değer Türkiye ortalamasına göre düşüktür. N itekim 1990 yılında, Türkiye genelinde km:.ye 73 kişi düşmektedir.

Uşak ili matematiksel nüfus yoğunluğu değeri, 1935 yılından 1990 yılına kadar geçen 55 yıllık süre içerisinde
yaklaşık 3 kat artış gösterm iştir(Tablo-9, Ş ekil-I2).

TabIo-9: Uşak Nüfusunun Sayım D evrelerine G öre M atem atiksel Nüfus Yoğunlukları (km \ye nüfiıs, 1935-1990).

1 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1997
1 18 19 20 22 31 35 36 39 43 46 51 54 59

Kaynak: D.İ.E. Verilerinden Yararlanılarak Hazırlanmıştır.

 e ş

ŞekiI-12:Uşak Nüfusunun Sayım Devrelerine Göre Matematiksel Nüfus Yoğunlukları (km:.ye nüfus, 1935-1990)

Kaynak:D.İ.E.Verilerinden Yararlanılarak Hazırlanmıştır.

Nüfus yoğunluğu değerinde görülen artış daha çok şehirsel nüfustaki artıştan kaynaklanmıştır. Özellikle 1950
yılından sonra Uşak şehri nüfusunun hızla artmaya başlaması, yoğunluk değerindeki duraklamayı önlemiş ve az da olsa
yoğunluk endeksinin artmasını sağlamıştır.

Bu durum, Uşak merkez ilçe ve diğer ilçelerin nüfus yoğunluğu değerleri incelendiğinde, daha açık bir şekilde
görülebilmektedir. Nitekim, 1990 yılında, Uşak Merkez ilçede km:.ye 109 kişi düşerken, ilçelerde ise bu değer oldukça
düşmektedir. Gerçektende aynı yıl Banaz'da 42, Eşme'de 30, Karahallı'da 58, SivaslI'da 47 ve Ulubey'de 24 kiş
ilik matematiksel nüfus yoğunluğu değeri tesbit edilmiştir(Tablo-10, Şekil-13).

Tablo-10: Uşak İline Bağlı İlçelerin Matematiksel Nüfus Yoğunluklar^km^ye kişi, 1990).

Merkez 145.146 1333 109

Banaz 44.619 1063 42
Eşme 39.902 1338 30
Karahallı 18.609 323 58
Sivaslı 22.804 486 47
Ulubcy 19.203 798 24
T oplam 290.283 5341 54

Şekil-I3:Uşak İline Bağlı İlçelerin Matematiksel Nüfus Yoğunlukları(km3.ye kişi, 1990).

Kaynak;D.I.E. Verilerinden Yararlanılarak Hazırlanmıştır.

 D- D E Ğ E R L E N D İR M E

Uşak, Ege bölgesinin İçbatı A nadolu bölüm ünde y e r alan, giderek gelişm e gösteren bir merkezdir, özellikle
1953 yılında, şehrin Kütahya ilinden a y rılarak il haline g elm esi, gelişm esini daha d a hızlandırm ıştır. Daha sonraki yıllarda
dericilik, battaniye ve dokum a sektöründe sağlanan atılım lar, gelişm eyi teşvik etmiştir. Nitekim son yetm iş yılda, şehir
nüfusunda yaklaşık yedi k at a rtış kaydedilm iştir. K ırsal nüfusta ise, özellikle göçler nedeniyle önem li b ir artış
görülmemiştir. Uşak yöresi, kuzeyde D em irci-S im av ve Şaphane-M urat dağlarının kuzey kesim leri ile Kütahya
yöresinden, doğuda ise A hır dağı ve B ulkaz d a ğ la n ile A fyon yöresinden ayrılır. Genel olarak dalgalı düzlüklerden oluşan
Uşak çevresinde başta buğday, şeker pancarı, arpa, haşhaş, m ısır, nohut ve tütün olm ak üzere çok çeşitli tarım ürünleri
yetiştirilmektedir. Şehir aynı zam anda E ge bölgesinin önem li b ir sanayi m erkezi olm a yolundadır. Organize sanayi
bölgesinin yanısıra, deri organize sanayiinin de yapım ı devam etm ektedir.Şehirdeki sanayi tesislerinde; pam uklu dokuma,
pamuk ipliği, halı, kilim , pelüş b attaniye, z ig deri, d eri konfeksiyon, seram ik, şeker ve h a fif m akina alanlarında önemli
miktarlarda üretim gerçekleştirilm ektedir. Ü retim in önem li b ir kısm ı il dışına pazarlanm aktadır. D iğer yandan şehirde
Afyon Kocatepe Ü niversitesi'ne bağlı olarak 2 fakülte v e 2 yüksekokulun açılm ası, yörenin gelişm esini önemli ölçüde
etkilemektedir. Sonuç olarak, U şak ili doğal v e p o tansiyel kaynakları oldukça zengin olan b ir yöredir. Söz konusu
kaynakların en kısa zam anda harekete geçirilm esi ile birlikte il, yakın gelecekte önem li bir sanayi, ticaret ve eğitim
merkezi haline gelecektir.

KAYNAKLAR

1YALÇINLAR, İ., 1976, T ürkiy e Jeo lo jisin e G iriş(P aleozoik A çıdan). İstanbul Üniv. Ed. Fak. Yay. N o:2089, Ed. Fak
Basımevi, İstanbul, s.84.
; DUBERTRET, L., 1973, 1/500.000 Ö lçekli T ü rk iy e Jeoloji H aritası İzm ir Paftası İzahnamesi. M.T.A.
Yayınlan,Ankara, s.29-30.
’ YALÇINLAR, İ., 1976, a.g.e., s.93.
‘DUBERTRET, L., 1973, a.g.e., s.29-30.
YALÇINLAR. İ., 1985, Strüktüral Jeom orfoloji. Cilt: 1, İstanbul Üniv. Ed. Fak. Yay. No:800, Ed. Fak. Basımevi,
İstanbul, s.268.
' M.T.A. Ege Bölge M üdürlüğü., 1998, T ü rk iy e Jeo term al Enerji Envanteri U şak İli, M.T.A. Yayınlan, İzmir, s.432.
ARDOS, M., 1987, Volkan C oğrafyası. İstanbul Ü niversitesi Yay. N o:3478, T ürkiyat M atbaacılık, İstanbul, s. 126.
1 M.TA. Ege Bölge M üdürlüğü., 1994, E ge B ölgesi M aden Envanteri U şak. Cilt:6, M.T.A. Yayınları, İzmir, s. 1-58.
'DOĞANAY, H., 1994, T ürkiye E konom ik C oğrafyası. A tatürk Üniv.Yay. N o:767, Erzurum , s. 320.
10DOĞANAY, H., 1994, a.g.e., s.309.
" BİRİCİK, A.S., "Gediz H avzasının Su Potansiyeli". T ürk C oğrafya Der., Sayı:30, İstanbul, s. 18.
i!ÖZAV, L., 1995, "Turizm A çısından M u ra t D ağı'nın ö n e m i". A tatürk Üniv. T ürkiyat Arşt. Enst. Der., Sayı:3,
Atatürk Üniv. Fen Ed. Fak. O fset Tesisleri, E rzurum , s.61.
I DARKOT, B., 1986, "U şak" M addesi. İslam A nsiklopedisi, C:X III, İstanbul, s.73.
1 1995 Türkiye İstatistik Y ıllığı., 1996, D .İ.E . m atbaası, A nkara, s. 12.
' Köy Hizmetleri Genel M üdürlüğü., 1997, U şak İli A razi Varlığı. K.H.G.M . Yayınları, Ankara, s.14.
" DARKOT, B.-TUNCEL, M., 1995, E ge B ölgesi C oğrafyası. İstanbul Üniv. Yay. N o:2365, Edebiyat Fak. Basımevi,
İstanbul, s.78.
'^GÜNAL, N., "Gediz H avzasının İklim i", T ü rk C oğrafya Der., Sayı:30, İstanbul, s.94.
DÖNMEZ, Y., 1979, U m um î K lim atoloji ve İklim Ç alışm aları. İstanbul Üniv. Yay. N o:2506, Edebiyat Fak.
£ Matbaası, İstanbul, s. 237.
^ d ö n m e z , y., 1979, a.g.e., s.251 .
I ERİNÇ, S., 1996, Klim atoloji ve M etodları. A lfa Basım Yayım Dağıtım , İstanbul, s.485-486.
" ERİNÇ, S., 1996, a.g.e., s.480.
~ ÇIRPICI, A., 1985, "M urat D ağı(K ütahya-U şak)'nm Flora ve Vejetasyonu Ü zerinde Gözlemler". Tübitak Doğa
Bilim Dergisi, Seri:A2, Cilt:9, S a y ı:l, A nkara, s.43.
yTÜMER, H., 1971, Uşak Tarihi. U şak H alk E ğitim ine Yardım D em eği, Kültür Yay.No:14, İstanbul, s.7-28.
GÜNAY. S., 1980, Resmi D evlet Salnâm elerine G öre( 1846-1917) Osmanlı İmparatorluğunun Seneler İtibarı İle
Mülki Taksimatı. Atatürk Üniv. Fen-E debiyat Fak. Tarih Böl. Yayınlanm am ış Doktora Ön Çalışması. Erzurum,
ms.137.
^SAMİ.Ş., 1996, Kâmusûl-Alâm. Cilt:4, K aşgar N eşriyat, Ankara, s.3155.
İ *^9-1890(H. 1307) Tarihli H üdavendigâr Vilâyeti Salnâm esi, s.213-217.
TUTSAK, S., 1990, Cum huriyetin İlk Y ıllarında Uşak( 1923-1933). Ege Üniv. Sosyal Bil. Enst. Tarih Anabilim Dalı,
| ^ymlanmamış Doktora Ön Ç alışm ası, İzmir, s .l.
„.DOĞANAY, H., 1994 , Türkiye Beşeri Coğrafyası. Gazi Büro Kitabcvi, Ankara, s. 149-150.
I İ l i 1 1 Genel Nüfus Tespit Sonucu.
TUMERTEKİN, E., 1984, Beşerî Coğrafya. O kan Yayıncılık, Erenler Matbaası, İstanbul, s. 154.
48
 EĞİTİM

HAZIRLAYANLAR

Prof.D r.A dnan ŞİŞM AN

v P rof.D r.M uStafa ERG Ü N
Yrd.D oç.D r.Sadiye TU TSA K
irfa n BOLAT
 Bu devirde, bütün İslam v e H ristiy a n d ü n y a sın d a o ld u ğ u g ibi O sm anlı D evletinde de d in e dayalı bir eğitim
anlayışı vardır. Ü lkede, h a lk a e n y a y g ın e ğ itim v e ö ğ re tim i S ıb y an m ektepleri v e m edreseler veriyordu. Bu eğitim
düzeninin temelini sıbyan m e k te p le ri, y ü k s e k ö ğ re tim in i ise m ed re se le r teşkil etm ektedir. 16. Y üzyılın sonlarına doğru
medreselerde bozulm a başladı. A k li İlim le r o la n M a te m a tik ,K e la m v e F elsefe gibi d e rsle r zam anla kayboldu. O nlann
yerine tamamen nakli ilim lerin (e z b e rc iliğ in ) k o n u lm a sı m ed re se le rin b o zu lm a sın ın birinci belirtisidir. M edreselerdeki
bu bozulmalar sıbyan m ek te p le rin e d e y a n sıy ac ak tır.

Osmanlı D evletinin ü st ü ste a sk e ri y e n ilg ile re u ğ ra m a sı v e to p rak kay b etm ey e başlam ası ile bazı yeniliklerin
yapılması gerekli görüldü. İlk y e n ilik le r a s k e ri ala n d a y a p ıld ı. B u a la n d a A vrupa tarzın d a m ek tep ler açıldı. 1839 yılında
Tanzimatın ilanından so n ra m e d re s e le r k e n d i h a lin e b ırak ıld ı v e sıb y an m ektep lerin in yeni usulde açılan iptidai
mekteplerine dönüştürülm esi için ıslah ç a lış m a la rın a g irişild i. S ıb y a n m ek tep leri v e m ed reseler T anzim attan sonra
varlıklarını korum alarına ra ğ m e n g id e re k g e riled iler. A v ru p a e ğ itim a n lay ışın d an esinlenerek açılan yeni usuldeki
eğitim müesseseleri; iptidai, R ü ştiy e , İd a d i,D a rü lfü n u n g ittik ç e güçlendiler.

1.M edreseler

Osmanlı dev rin d e U şa k m e d re se le ri h a k k ın d a en e rk en b ilg iy e 17.Y ü z y ılın ikinci y a n sın d a rastlanm aktadır.
Niyazi Mısri Efendi bu d ö n e m d e U ş a k 'ta k e n d i a d ıy la a n ıla n b ir m e d re se açtı. 19.Y üzyılın sonlarına gelindiğinde
medreselerin sayısı 4 0 'a ulaştı.

M edrese A dı Y e ri M ü d e rr is i T a le b e K u ru c u su

Usak Medresesi S ab ah M ah. H a c ı R a s ih E fe n d i ISO N e c a ti E fe n d i

Hacı Seyh M cdr. M e h m e t E fe n d i 40 | H acı Ş ey h E fen d i
Ömer Efendi M cdr. T a h ir E fe n d i 30 H ü s e y in E fe n d i
Maksuizade M cdr. " A li E F e n d i 2 M a k z u tz a d e E fe n d i
Abidin Efendi M edr. " A b id in E fe n d i 10 M u s a E fe n d i
Mustafa E fendi M cdr. H acı H a şa n M ah M u s ta f a E f e n d i - V eli E fe n d i
İsmail Efendi M edr. * A b d u lla h K e s im E f - I S m a il E fe n d i
Bodurzade Medr. " A li E f e n d i 10 B o d u ro ğ lu
Hacı Hüscvin E fend i M c d r. * M u h s in E f e n d i 15 H a c ı H ü s e v in E fe n d i
Mehmet Efendi M cdr. " M e h m e t E fe n d i 15 A k a r c a lı M e h m e t E fe n d i
Hüscvin E fendi M cdr. " H ü s c v in E fe n d i 15 H ü s e y in E fe n d i
Hacı İbrahim Efendi " H a c ı İb ra h im E fe n d i 10 H a c ı İb ra h im E fe n d i
Halil Efendi " H a lil E f e n d i • - H a lil E fe n d i
İsmail Efendi " İ s m a il E f e n d i . Y ıla n c ız a d c
Cnfi*r F fe n d i
Hacı Hüsevin Efendi M edr. M u s ta f a E f e n d i 15 H a c ı H ü s e v in E fe n d i
Ali Efendi A li E f e n d i 15 A li E fe n d i
Hacı Ahmet Efendi M edr. H acı H ak k ı M ah. V e li E f e n d i 2 H a c ı A h m e t E fe n d i
Hacı Mustafa Efendi H a c ı M u s ta f a E f e n d i - H a c ı M u s ta f a E fe n d i
Hacı Ahmet M edf. H acı A h m e t E fe n d i 1 O kkazade
Dcbbafihanc M edr. M ü f tü E f e n d i 40 H acı A h m et A ğa
Hacı Mehmet Efendi G ö b c k ( U l u b e y ) N a lı H a c ı M e h m e t E fe n d i 15 H acı M ehm et A ğa
_ Hacı Halil Efendi " " 15 H a c ı H a lil E fe n d i
Ömer Efendi " " 25 Ö m e r E fe n d i
Tudadzadc M edr. « A r if E fe n d i - M e h m e t E fe n d i
_ Gülsen Efendi M cdr. » H a c ı H a fız E fe n d i 15 H a lil E fe n d i
_ Hacı Ali Efendi K a rb asan K ö y ü H a f ız A h m e t E f e n d i 15 M e h m e t E fe n d i
Hacı O sm an E fendi " İb ra h im E fe n d i 150 H a c ı O S m a n E fe n d i
İlacı Veli Efendi S e fe r E fe n d i 15 H a c ı V eli E fe n d i
B u lk a z K ö y ü
TMehmet Efendi S e fe r E fe n d i 10 M e h m e t E fe n d i
■Kara İmam E fendi K a ra İm am 15 K a r a İ m a m E fe n d i
_.llacı Hafız Efendi H a c ı H a f ız E fe n d i 15 H a c ı H a f ız E fe n d i
J U ıa c a n Efen d i M cdr. * H a ş a n E fe n d i 15 K a ra c a n o ğ lu
K ırk v a ra n K ö y ü
Hacı Mustafa Efendi H acı köyü H a c ı M u s ta f a E fe n d i 5 H a c ı M U s ta fa E fe n d i
nuıeyin Efendi S o fu E fe n d i 10 H ü s e y in A ğ a
B ozkuş K öyü
Hacı Ahmet A ta M e la ş la r k ö y ü H ü s e y in E f e n d i 10 H a c ı A h m e t E fe n d i
önırak H a lil E f e n d i İÜ H a c ı A h m e t E fe n d i
O tu ra k k ö y ü
[ J â c ı ü m c r E lendi İ b r a h i m E te n d i 15 H a c ı Ö m e r E te n d i
K a r a h a llı K ö y ü
 1-Temel Eğitim

Cumhuriyetin ilk yıllarında Uşak şehrinde 2 erkek 1 kız olm ak üzere 3 ilk m ektep vardı. Toplam öğrenci
779'du. Uşak merkez kazaya bağlı köylerde 5, U lubey nahiyesinde 6, Karahallı nahiyesinde 8, Sivaslı nahiyesindeki
mektep mevcuttu. Toplam 26 mektebe 1467 talebe devam ediyordu. 1926 yılında U şak'taki 151 ilk mektepte 7851 tal&
okuyordu. 1930 yılında Uşak'ta 6'sı merkezde 36'sı nahiye ve köylerde toplam 42 m ektep eğitim ve öğretime hazırhji
getirildi. Fakat Selçikler Köyüne öğretmen temin edilem ediğinden 41 m ektep tedrisada açıldı. Aynı yıl Uşak kazasının’;
köyünde birer mektep inşaatına başlandı.

1 Kasım 1928 tarihinde yeni Türk harflerinin kabul edilm esiyle C um huriyet Halk Fırkası. Tür
Muallimler Birliği. Himaye-i Etfal Cemiyeti ve diğer cem iyetlerin ortak çalışm alarıyla 15 yerde Millet Mektebi açıli
Uşak halkının bu mekteplere ilgisi çoktu. Mebuslar, halkla tem asa geçerek yeni harflerin halka sağlayacağı faydalarda,
bahsederek onlan heveslendiriyorlardı. 1931 yılının Haziran ayında Uşak'taki M illet M ekteplerinden 583 kadın, 14i
erkek olmak üzere 2032 kişiye diploma verildi. M illet M ekteplerine devam etm em elerine rağm en latin harfleriyle okum-
yazma öğrenen 150 kadın ve 200 erkeğin diploma alabilm esi için m aarif m em urluğuna müracat edildi. Bu kişila
imtihandan geçirilerek diploma aldılar.

Uşak kazasının 1953 yılında vilayet olm asından sonra eğitim ve öğretim faaliyetleri arttı. İl genelinde 1962
yılında 208, 1967 yılında 264, 1980 yılında 315 ilkokul m evcuttu. 1862 yılında il genelindeki köylerin % 31 'indeokul
yokken 1980 yılında okulu olmayan köy kalmamıştır.

1955-1998 Y ılları A ra sı O k u r y a z a r lık O r a n ı

K ız M eslek Lisesi

1918-1934 Y ılları A rası Ö ğ retm en ve Ö ğ ren ci S a y ıla n

Oğr.Vıllan— Ş eh ir İlkokulları------------------ -----------------------K oy H kokuH an

---------------r Ö ftretm en Ö ğ ren ci ___ M ezun—
Öğretmen Ö ğrenci M ezun
E rk Ka E r Ka E r Ka Er. Er. K a. Lr. Ka.
i9 n r-w 5 1 .... 9 T ---- -------- 5 - -

1919-20 6 1 157 - 3 i -
• -
'
1920-21 3 102 . - - . - j — ---
1921-22 5 119 m - i -
—
1 rc
1922-23 9 1 207 - 28 m ı 1 50 10 ıs
B - İ5 3
1923-24 6 194 - 1 50 10
- 12 2
1924-25 11 2 231 33 - 1 50 7
1925-26 6 1 266 1 57 - 1 11 2
40 8
1926-27 10 2 545 - 40 - 1 45 13 13 s
1927-28 12 1 513 22 60 34 1 45 13 13 3
1928-29 23 5 606 54 62 - 1 45 13 20 8
1929-30 24 3 584 146 43 1 3 98 30 20 8
1930-31 24 4 610 176 47 3 5 171 67 26 8
1931-32 32 6 770 384 57 7 5 174 74 34 9
1932-33 21 / 797 386 52 10 7 26 6
209 105
1933-34 38 7 1041 481 36 10 7 26 9
274 114
 2. O rtaöğretim

a.O rtaokullar:Y unan işgalini m üteakiben

1920 yılı Eylül ayında kapatılan Uşak İdadi M ektebi,
Uşak'ın kurtuluşundan sonra Him aye-i Etfal'e ait
olan vakıf binasında tekrar açıldı. 1923 yılında bir
ders yılı olarak Uşak Lisesi adını aldı. Aynı yılın
Mayıs ayında kısa süreli olarak M aarif Vekaletinden
Ethem Ruhi Bey, 1924 yılı H aziran ayına kadar
Tugut Bey Uşak Lisesi M üdürlüğü görevinde
bulundular. Okul, 1924 yılı Tem m uzundan 1928 yılı
Ekim ayına kadar Beşir Fuat Bey'in idaresinde kaldı.
Beşir Fuat Bey’in m üdürlüğü sırasında U şak Lisesi
1924 yılında "Uşak Orta M ektebi" adını aldı.Okul
binası yeterli gelmediğinden Ayıntabı M edresesinde
eğitim ve öğretim yapan İm am ve H atip M ektebi ile
birleştirildi. 1924 yılında 219 öğrencisi bulunan|
ortaokul, 1930 yılma kadar aralıksız eğitim e devam etti. 1928 yılında okul müdürlüğüne Zekai Bey getirildi. 1930 yılı
Ekim ayında b in a n ın k u ll a n ıl a m a z h a le g e lm e s i ü z e r in e M a a r if V e k a le ti, o k u lu n b ü tü n te ş
kilat ve kadrosu ile beraber K ırklareli'ne taşınm asına karar verdi. U şak halkı bunu mahalli bir kararla durdurmayı
başardı. Okul, önceden Rum Sıbyan M ektebi (C um huriyetin ilk yıllarında ilk kız mektebi olan Gazi Kemal
Mektebi,bugünkü Halit Z iya U şaklıgil İlköğretim O kulu.) olarak kullanılan binaya nakledildi. 1937 lerde Uşak Orta
Mektebi, Fahri İlerici'nin idaresi altında 17 öğretm en ve 600 e yakın talebesi ile eğitim ve öğretime devam etmiştir.
Uşak Orta Okulu. 1952-1953 ders yılı sonunda U şak Lisesi haline getiri İdi. Uşak Lisesinin şubesi olan binada 1961-
1962 ders yılından itibaren U şak M erkez O rta O kulu adıyla müstakil olarak faaliyete geçti. Bu okul 1963-1964 ders
yılından itibaren Halit Ziya U şaklıgil O rta O kulu, 1997-1998 ders yılında Halit Ziya Uşaklıgil İlöğretim Okulu adını
aldı.
Banaz Kazasında 2 O cak 1957 tarihinde B elediyeye ait bir binada orta okul açıldı. B ir süre sonra orta okul, 31
Ağustos İlkokulunda derslerine devam etti. 1960-1961 ders yılında Bakanlıkça yaptırılan yeni binaya geçti. Banaz
Kazası Büyükoturak K asabasında 1966-1967 ders yılında Belediyeye ait bir binada orta okul açıldı.
Eşme Kazasında 1 Ekim 1948 tarihinde o rta okul açıldı. Ü ç dershane ve bir idare odasından oluşan okul
binasına, ihtiyaca cevap verm ediğinden 1956-1965 y ılla n arasında derslikler ilave edildi.
Karahallı Kazasında, 1875 ortaklı D okum acılar K ooperatifi tarafından 1943 tarihinde orta okul inşa edildi. 1954
yılı Ağustos ayında kurulan "K arahallı O rta O kulu Yapma ve Yaşatma Dem eği" bu binayı 15 Ekim 1954 tarihinde
Dokumacılar Kooperatifinden 36 000 T L karşılığında satın aldı. D aha sonra M illi Eğitim Bakanlığı adına Hâzineye,
kayıtsız.şartsız ve bedelsiz olarak devredildi. 3 A ralık 1954 te eğitim ve öğretim e başladı.
Ulubey Kazası O rta O kulu 14 A ralık 1954 tarihinde m erkez ilkokulu binalarından birinde eğitim ve öğretime
başladı. 1958-1959 ders yılı başında inşaatı tam am lanan bugünkü binasına taşındı
Sivaslı kazasında ortaokul 16 A ralık 1954 tarihinde açıldı. 1956 tarihinde yeni binasına taşındı.

b. Liseler: Uşak kazasında ilk lise, özel olarak 1 Ekim 1939 tarihinde "Uşak Hususi Ülkü Lisesi" adıyla açıldı.
Okulun kurucuları Uşaklı öğrencilerin az bir m asrafla okuyabilm elerini hedeflemişlerdi. Lise ilk zamanlarda iyi
çalışmasına rağmen kurucularının işe ciddiyetle eğilm em eleri yüzünden başanlı olamadı. Milli Eğitim Bakanlığı
Müfettişleri yaptıkları teftiş neticesinde okulun m evcut tüzük ve yönetm eliklere aykırı bir tutum içinde olduğunu tespit
ettiler. Bunun üzerine lise, daha iyi çalıştırılm ası gayesiyle tesis edilen "Uşak Kültür Kurumu" na devredildi. 15 Haziran
1941 tarihinde göreve başlayan kurum ,liseyi 14 O cak 1942
de "Türk M aarif Cem iyeti"ne devretti. U şak Ü lkü Lisesi
«Türk Maarif Cemiyetine geçtikten sonra cem iyetin U şak'ta
önemi ve itibarı arttı. 1942-1943 ders yılında lisede ciddi bir
iyileştirme faaliyeti başlatıldı. 1943-1944 eğitim ve öğretim
yılında selahiyetli öğretm enlerle dersler yapılm ış, bu zam an
içerisinde laboratuvar, k ü tü p h a n e v e d e rs a ra ç la rı
tamamlanmıştır. Bu ders yılında okulu teftiş eden Bakanlık
müfettişleri, lise hakkında olum lu rapor verm işlerdir.
Rapora dayalı olarak M illi Eğitim B akanlığı Talim ve
Terbiye Kurulu, okulun diğer liselere denk olduğuna karar
verdi. Karar 25 Nisan 1944 tarihinde tasdik edildi.D okuz
eğitim yılı geçiren Türk M aarif Cem iyeti U şak Lisesi, 1950-
1951 ders yılında kapandı. A çık kaldığı süre içinde liseden
21 kız, 161 erkek olmak üzere 182öğrenci m ezunoldu.
 ■ , , . ,oot.,n Ortaokula dayanan resm i b ir lisenin açılış haberi 3 0 N isan 1953 tarihinde alındı, R H
‘yİhnda'uşak O ^ o f i l u birinci ve ikinci devreli olarak derslere başladı. U şak ilinde ikinci lise Eşme'de, üçün«*
1954 ders yılında .
lise ise S ivaslı'da açıldı.

O k u lla rın Y ılla ra G ö re S ayısal G e lişim i

 İle».d er O kul AnrfiSİ İlköğretim O rta ö ğ re tim O c n c l L is e M e s.T c k .l.is n
... ■ 11
Merkez Mcr 20 27 18 9 9
Köy 39 -
y 7 - T
Banaz Mcr
34 •J 1 1
Kov 1
Eşme Mcr 3 6 6 3 3
Köy •) 09 - I
3 t 1
Karahallı Mcr 5 1
Köy 2H 5£ -
Sivaslı Mcr 3 I 1 ■ - .
Köy 12 ı- -
Ulubcy M cr 3 4 3 1 2
Köy 3 10 ■ 1 1
Gene 1Toplam 41 176 34 16 18

1998 Yılı O kul-Ö ğrenci-Ö ğretm en S a y ıla n

İlçeler O k u l Sav. ü renci S ay ıları Ö ğ re tm e n S a y ıla n

Toplam Anasın I.Kad 1I.Kad Lise T oplam A nasın. Sin.O ß. B m sO ü
Merkez 108 32885 723 17273 8373 6516 1688 46 657 970
Banaz 48 6399 74 4038 1640 647 401 4 225 172
Eşm e 39 5783 127 3040 1687 929 313 5 160 148
K.halli 17 2567 53 1448 769 257 123 4 65 54
Sivaslı 18 3143 32 1923 853 335 149 2 88 59
Ulubcy 23 2365 89 1338 723 215 162 5 75 82
Toplam 253 53142 1098 29100 13986 8899 2836 66 1270 1485

1998 Yılı D erslik Sayıları

İlçeler D erslik S av ıla n
Ş eh ir Kov T o p lam
Merkez 65Q 176 826
Banaz 114- 169 283
Eşme 108 132 240
Karahallı 47 52 99
Sivaslı 48 72 120
Ulubcv 63 63 126
TO PLA M 1030 64 1694

1998 Yılı Taşımalı Eğitim Uygulaması

İlç e le r Taşıma M<;rkezleri Taşına n

M crkczSayısı D e rslik S ayısı O k u l S ayısı J ß rc n c i S avısı
lo n ın m L 1. K a d em e 2. K ad em e
M erkez 12 78 45 1064 906 ISft
B anaz 13 26 32 473 227 246
Eşme 14 57 49 925 655 270
Karahallı 7 21 10 288 aas
Sivaslı 6 20 IS 278 194 84
Ulubcv 8 30 25 534
TOPLAM 298 236
60 232 206 3562 2505 1057
 İlçeler Toplam Şehir Kö y
E rkek K ız Erkek K ız
M erkez 1712 89 2 681 94 45
Banaz 432 175 114 94 49
Eşme 250 44 48 93 65
Karahallı 135 44 37 34 20
Sivaslı 95 ¿3 — 13 ~7I ' 36
Ulubev 152 48 29 44 31
TOPLAM 2776 1216 92 2 392 246

İlçelere G öre Lise M ezunu Sayıları

lupıauı
Merkez Banaz Esme Karahallı Sivaslı Ulubev
Çenel Liseler 830 19 136 81 127 20 1213
Anadolu Liseleri 75 £f§İi (vok) ( vok) ( vok ) 75
An,Öğretmen Liseleri 87 ( vok ) Ü ( vok ) ( Vok ) (vok) 87
End.Meswlek Liseleri 255 M
58 20 " II
333
Teknik Liseler 31 II
(vok) (yok) (vok) (yok) 31
II II
Kız Meslek Liseleri 54 31 II
85
Ticaret Liseleri 200
II
(yok) 11 II II
200
Anadolu Ticaret Lis. 39
II II II || II
39
II II
Imam-HatİD Liseleri 196 57 II
19 272
Cok Programlı Lis. (yok) 124 (yok) II
» 44 168
TOPLAM 1767 143 282 101 127 83 2503
----------.

3. Yaygın Eğitim:

İl merkezi,Banaz,Eşme ve Ulubey
ilçelerinde 4 okul bünyesinde 4 adet pratik
kız sanat okulu faaliyet göstermektedir.
Merkez ilçe Mehmet Akif Ersoy İlköğretim
Okulu ek binasında I99S yılında orta düzey
zihinsel engelli 7-14 yaş grubu çocukların
eğitildiği bir uygulama okulu açılmış,7
öğretmen ve 37 öğrenci bulunmaktadır.
USKO Ş i r k e t i t a r a f ı n d a n 3
derslikli,mutfaklı, yemekhaneli olarak 1996
yılında yaptırılan okulda ortaokula uyum
sağlayamayacak hafif zihinsel özürlü
çocuklara eğitim verilmektedir.3 öğretmen
ve22 öğrencisi vardır.

İl merkezinde !988,B anaz'da

1992, Ulubey'de 1993,Eşm e'de 1996
yıllarında Çıraklık Eğitim Merkezleri
açılmıştır.52 öğretmen ve usta öğretici ile 39
branşta kurslar verilmektedir.

Uşak'ta 1961, Sivaslı ve Karahallı'da 1954, Eşme'de 1965,Banaz'da 1966, Ulubey'de 1967 yıllarında açılan
Halk Eğitim Merkezlerinde 38 öğretmen ve ustaöğretici ile kurslar verilınektedir.Uşak'ta ilk Motorlu Taşıt Sürücü
Kursu 1987 yılında açılmıştır. İlde 7 adet özel motorlu taşıt sürücü kursunda 66 eğitici ve ustaöğretici bulunmaktadır.

İlde ilk özel dershane 1985 yılında açılmıştır, özel dershane sayısı 11 dir. Öğretmen sayısı 93, ortalama öğrenci
sayısı 2500 dür,İl genelinde 25 adet özel yurt ve pansiyon bulunmaktadır. Yurtların toplam kapasitesi 1450 dir.
Okul pansiyonları olarak;

Merkez Fevzi Çakmak Y İBO da 277

" Güre 97
" Orhan D engiz A nadolu Lisesinde 58
" Anadolu ö ğ retm en Lisesinde 216
" Uşak Lisesinde 161
" İmam H atip Lisesinde 79
" Anadolu İm am H atip Lisesinde i
" Üftade Erkek Lisesinde 40
Banaz Pans.İlöğretim Oklunda 80
Eşme M erkez Y İBO da 313
" Eşm e Lisesinde 92
İmam H atip Lisesinde 80
Ulubey İmam Hatip Lisesinde 45

Toplam 1 541 öğrenci kalm aktadır.

O k u l İ n ş a a tla r ı

M erk ez A nadolu ö ğ re tm e n Lisesi

K araağaç Y İB O
Fen Lisesi
M illi Egem enlik İlköğ. O kulu K at İlavesi
U ğur Serdaroğlu İlköğ. O kulu E k B ina
A lanyurt İlköğ. O kulu K at İlavesi
A tatürk İlköğ. O k u lu Ek B ina
F atih İköğ. O kulu K a t İlavesi
K arakuyu ilköğ. .O kulu E k B ina
B esim A talay İlköğ. O kulu E k B ina
1 Eylül İlköğ. O kulu Ek B ina
G üre Y İB O İkm ali
Yenişehir Pansiyonlu İlköğ. O kulu İkm ali
Sami Yiğit (Şahlan) İlköğ. O kulu (özel)
M azhar-H asibe G ürbüz İlköğ. O kulu (özel)
Tim ur E rtürk İlköğ. O kulu (özel)
Vali G edik M eslek O kulu (özel)
H alil-Eşe Erdoğdu ilköğ. O kulu (özel)
K aracahisar flköğ. O kulu Ek B ina
İlyaslı ilköğretim O kulu
B anaz

O rtaöğretim ö ğ re n c i Pansiyonu
Yazıtcpe İlköğ. O kulu
Kızılcasöğüt İlköğ. O kulu
K ızılcahisar ilköğ. O kulu
1 1 A ğustos İlköğ. O kulu
İlköğretim Okulu
Yenice İlköğ. O kulu
Pansiyonlu ilköğ. O kulu
 Eşm e

Anadolu Öğretmen Lisesi

Çok Programlı Lise
Yeieğen Çok Programlı Lise
Armutlu İlköğretim Okulu
Dervişli İlköğretim Okulu
Saracık İlköğretim Okulu
Eşme İlköğretim Okulu
Ortaöğretim Öğrenci Pansiyonu

Karahallı

Karbasan İlköğretim Okulu

Sivaslı

Kökez İlköğ. Okulu Kat İlavesi

Ulubey
Çok Programlı Lise
Avgan İlköğretim Okulu Kat İlavesi

C. YÜKSEKÖĞRETİM

Afyon K o c a t e p e
Üniversitesinin K uruluşu ve Bu
Üniversiteye B ağlı U ş a k 'ta k i
Birimlerin Gelişm esi : A fyon
Kocatepe Üniversitesi 1992 yılında
yeni kurulan 21 üniversite ile birlikte
3 Temmuz 1992 tarih ve 3837 Sayılı
Kanunla burulmuş olup 10 Kasım
1992 tarihinde rektör atanmasıyla
tüzel kişiliğine kavuşmuştur.

Afyon ilinde ü n iversite

Anadolu bağlı
Afyon Maliye Muhasebe Yüksek
okulunun açılış tarihi olan 1974
yılına kadar uzanır. Afyon Kocatepe J " HÜ
Üniversitesinin Kuruluş Kanunu ile
birlikte Ege Üniversitesine bağlı . i h h I
Uşak Meslek Yüksek o k ulu, ,. * ’¡T - , ‘
Anadolu Üniversitesine bağlı İktisadi ■■
vc İdari Bilimler Fakültesi ile yine
Anadolu Üniversitesine bağlı Afyon
Meslek Yüksekokulu ve Bolvadin Meslek Yüksekokulu Kocatepe Üniversitesine bağlanmıştır.Aynca 1992 yılında
Afyon il merkezinde Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu açılmıştır. Üniversiteye bağlanan bu birimler dışında 3837
Sayılı Kanunla Afyon ilinde Fen-Edebiyat Fakültesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Uşak'ta Eğitim Fakültesi ve Mühendislik
Fakültesi, ayrıca Sosyal Bilimler Enstitüsü ve Fen Bilimleri Enstitüsü kurulmuştur.Üniversitenin "kuruluşa başlama
yapısı" 4 fakülte, 2 enstitü ve 4 meslek yüksekokulundan oluşmuştur.

1992-1993 öğretim yılı itibarıyla kuruluş çalışmalarını tamamlayan Afyon Kocatepe Üniversitesi, Anadolu
Üniversitesinden bağlanan 1 fakülte ve 2 meslek yüksekokulu ile Ege Üniversitesinden bağlanan 1 meslek
yüksekokulundan toplam 1616 öğrenci devralmıştır.Diğer yandan 1993-1994 öğretim yılı başlamadan Yüksek öretim
Kumlu Başkanlığının izniyle Afyon ilinin Dinar, Emirdağ,Sandıklı ve Şuhut; Uşak ilinin Banaz.Eşme ve Karahallı
ilçelerinde meslek yüksekokulları ve Uşak il merkezinde Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu açılmıştır.
 Afyon K ocatepe Üniversitesi 1993-1994 öğretim yılında U şak'taki fakülte ve m e slek yüksekokullarına ilk defe
öğrenci almıştır.Bu fakülte ve m eslek yüksekokullarının öğrenci alan bölüm leri şunlardır:

1-Uşak Eğitim Fakültesi (T ü rk Dili v e E debiyatı Ö ğ retm e n liğ i)

2-Uşak M ühendislik Fakültesi ( Tekstil M ühendisliği)
3-Banaz M eslek Y üksekokulu ( İşlctm ccilik.S eram ik)
4-Eşm c M eslek Y üksekokulu (İşlctm ecil ik, M u h ase b e)
5-Karahallı M eslek Y üksekokulu (T ek stil)
6-Uşak M eslek Y üksekokulu ( D ericilik,T ekstil)
7-Uşak Sağlık Hizm etleri M eslek Y üksekokulu ( H em şire lik )

1994-1995 öğretim yılında

Uşak Eğitim Fakültesi bünyesinde S ın ıf
öğretm enliği, 1995-1996 yılında ise
T ü r k ç e v e T a r ih ö ğ r e t m e n l i ğ i
b ö lü m le ri, U şa k M ü h e n d is lik
F a k ü lte s in d e de J e o d e z i ve
Fotogrametri ile Seram ik M ühendisliği
bölümleri açılmıştır. A ynca U lubey
ilçesinde Hayvan Yetiştiriciliği ve
S a ğ lığ ı v e D e ri K o n f e k s iy o n u
p ro g ra m la n b u lu n a n b ir M e sle k
Yüksekokulu faaliyete geçmiştir.

1 9 9 6 -1 9 9 7 ö ğ r e tim y ılın d a
k apatılan U şak S ağlık H izm etleri
M eslek Yüksekokulu yerine yine lisans
eğitimi veren Uşak Sağlık
Yüksekokulu açılmış, 1997-1998 ders
yılında eğitim -öğretim e başlamıştır.

1997-1998 öğretim yılında U şak Eğitim F akültesinde C o ğrafya ö ğ re tm e n liğ i n orm al öğretim programı ile Suııf
Ö ğretm enliği, Türk Dili ve Edebiyatı ve T ürkçe ö ğ re tm e n liğ i bölüm lerinin ikinci ö ğ retim p ro g ra m la n açılmıştır.

1998-1999 öğretim yılında

U şak E ğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler
ö ğ re tm e n liğ i norm al ve ikinci öğretim
bölüm leri, U şak Sağlık Yüksekokulu
E b e l i k b ö l ü m ü , B a n a z Meslek
Y üksekokulu M obilya ve Dekorasyon
program ı, E şm e M eslek Yüksekokulu
Halı v e K ilim ikinci öğretim programı.
U şak M eslek Y üksekokulu Dericilik
ikinci öğretim program ı açılmış, yem
kurulan Sivaslı M eslek Yüksekokulu
İşletm ecilik bölüm lerinin açıması il®
Uşak Eğitim Fakültesi Tarih,Coğrafya
ve T ü rk D ili ve Edebiyatı normal ve
ikinci b ö lü m le r in in kapatılm ası
kararlaştınlm ıştır.

Mühendislik Fakültesi Injaalı

 Y ü k s e k ö ğ re tim A k a d e m ik P e rso n e l D u ru m u

öğretim Birimi Profesör D oçent Y rd D oçent Ö ğ r.G rv . D iĞ eriA rs G rv.U zm .O kutm anı
fjjşak Eğitim Fakültesi 2 6 8 37
| Üsak Mûhendilik Fak. 2 - 4 7 25
! Uşak Sağlık Yuksekok ■B - - 3 3
Banaz Meslek Y.Okul - - 2 8 3
Pişm e Mcs.Y.Okulu :■ - - İSGeflH 6 2
[ T a b i l i M.Y.Okulu - _ | 3
lUhıbey M.Y.Okulu İ H .. 9SE 9İ 2 -

rîUşak M.Y.Okulu • " • WBm 8 1

Toplam 4 2 12 45 71
------
Y ü k sek ö ğ retim Ö ğ re n c i D u ru m u

• ■“
ÖğretimBirimi Ö ğ r e n c i S a y ısı TO PLA M
K ız Ö ğ re n c i E r k e k Ö ğ re n c i
U$akEğitimFakültesi 255 412 667
UşakMühendislik Fakültesi 132 267 399
ll/sakSağlık Yüksekokulu 33 - 33
BanazMeslek Yüksekokulu 173 150 323
Eşme I 166 169 335
KarahaJlı" 57 44 101
Ulubey " " 63 68 131
Uşak " 205 219 424
TOPLAM 1084 1329 2413

Hayırsever V atandaşların E ğ itim e K a tk ıla rı

O k u l Y a p tıra n la r

Yaptıran: Tesis
Haşan Gürel H aşan G ürel İlköğretim O kulu
Mehmet-Süreyya Yeşil M ehm et Yeşil lisesi E k Bina
irfan Acar A carlar İlköğretim O kulu
Osman Malkoç M alkoçoğlu İlköğretim O kulu
Sait Ağaoğlu K ırkyaren K öyü H alil A ğaoğlu İlköğretim Okulu
Uğur Serdaroğlu U ğ u r S erdaroğlu İlköğretim O kulu
Galip Çetin G alip Ç etin İlköğretim O kulu
özdemir Kardeşler Ö zd em irler İlköğretim Okulu
Nuri Özer ve M ehm et ö z e r s o y Veli Ö zer O rtaokulu
Hüseyin Remzi D evecioğlu H üseyin R em zi D evecioğlu İlköğretim Okulu
Ganime Ö zadam G anim e Ö zadam İlköğretim O kulu
Haşan Eynel M ahire Eynel İlköğretim O kulu
Mehmet Sadık B oz M ehm et S adık B oz İlköğretim O kulu
Muzaffer Mert M uzaffer M ert İlköğretim O kulu
Mehmet Sesli M eh m et Sesli İlköğretim O kulu
Haşan Zeki Boz H aşan Z eki B oz Lisesi
Sait Sabri A ğaoğlu S ait Sabri A ğaoğlu Lisesi
USKOA.Ş. U S K O ö z e l E ğitim ve U ygulam a O kulu
Y a p tır a n :
Tesis
Kasım Can İlköğretim Okulu
Kasım Can
Dülgeroğlu Mensucat Nihat Dülgeroğlu İlköğretim Okulu
Necati Ertürk Timur Ertürk İlköğretim Okulu
Mashar - Hasibe Gürbüz Mashar - Hasibe Gürbüz İlköğretim Okulu
Hüseyin Erdoğdu Eşe-Halil Erdoğdu İlköğretim Okulu
Gedik Eğitim Sos. Yrd. Vak. Vala Gedik Ö zürlüler M eslek Okulu
Böhler Kaynak Çubukları ve
Elektrodlan San. Tic. A.Ş.

A rsa Bağışlayanlar

Bağışlayan A rsa M ik tarı

Nazife Yıldız 3.298 m2
Hasibe-Mazhar Gürbüz 5.339 "
Hüseyin Avni Yılmaz 3.412"
Huzurkent Yapı Koop. 3.568 "
 KÜLTÜR

HAZIRLAYANLAR

D oç.D r.G ürer GÜLSEVİN

Öğr.Grv.Ayşin ŞİŞMAN
O n u r TÜ LEM İŞ
A lpaslan SANTUR
Ö m er GÖZÜ K IZIL
G ülsen BALIKÇI
H an d an ÇAĞLAYAN
İrfan BOLAT
Recep KILIÇASLAN
 w **

A. UŞAK İL İ A Ğ IZ Ö Z E L L İK L E R İ

Uşak ağzı. Batı Anadolu ağızlan grubu içinde yer alır. Oğuz diyalektinin Anadolu'daki genel özellikleri ti
ağzında da görülür. Türkiye Türkçesine göre farklı olan ağız özellikleri özetle şöyledir:

FONETİK (Ses Bilgisi) Ünlüler: Türkiye Türkçesindeki 8 ünlü dışında, çeşitli ses değişmeleri ve etkileri
yoluyla meydana gelmiş ünlüler de bulunur. Bunlar:

: Yuvarlaklaşmış bir a olup, a ile o arası bir sestir (b b a 'baba'),

a : Dar bira sesidir. ı'ya yakın telaffuz edilir (a İm a y 1 'almıyorlar')
e : e ile i arasında söylenen "kapalı e" sesidir(g e c e 'gece')
â : Açık, geniş bir e sesidir. Uşak ağzında yaygındır (g t i r 'getir*)
0 : Dar bir o sesidir, u sesine yakın söylenir (o n n a r 'onlar*; şoraya 'şuraya')
ö : Dar bir ö sesidir. üsesineyakınsöylenir(gözel 'güzel')
u : Kalın bir ü ünlüsüdür, (g u I ü 'gülü')

Bunların dışında, çeşitli ses olayları (büzülme, erime, ünsüz düşmesi vs.) sebebiyle, bazı ünlülerin "uzadığı'
görülür. Anadolu'daki Oğuz diyalektlerinde yaygın olan bu ünlü uzamaları, Uşak ağzında da bolca görülür:

: b a c D n a 'bacağına';
e :evC cck'cverecek';geçirdi le 'geçirdiler1
1 : s e v d î n e 'sevdiğine';
0 : ö 1u m 'oğlum';
Û :çocÛr| 'çocuğun'; vb.

Uşak ağzında ünlüler arşındaki değişmelerden yaygın olan bazılan şunlardır:

a>e : k a t c e k 'k a t a c a k '; b o z c e T ) 'bozacaksın'

e>a : Ünlü uyumu sebebiyle görülebilir: e n t e r i 'entari'; ab d a s 'abdest'
a> u : b u b a s ı 'babası'
o>a : horaz'horoz'
o> u : b u y n u z 'boynuz'
e> i : y i d i m 'yedim' (Eski kapalı 6 sesi, 'y e -' fiilinde yaygın olarak 'i' ile
söylenmektedir.
Vurgusuz orta hecede ünlüler yaygın bir biçimde düşebilir:
a> ıburda'burada'
e> ¡gerçek'gelecek'
ı> : a 1n ı 'alını'
i> :içerde'içcridc'
u> : gusra'kusura'
ü> : g ö n I ü m 'gönülüm'

Kelime sonunda r sesi, özellikle de çokluk eki + 1a r / + 1e r'de düşebilir, r sesi düşünce de ünlü uzar: va 'var';
k eşle 'keserler1; g ö r ü n m ey le 'görünmüyorlar'.

Bazan da ünlü türemeleri oluşur:

Kelime başında (özellikle l,r,ş ile başlayan kelimelerde):

| : ıra m a zan'Ramazan'
1 : il imon'limon'
| : u r u s y a 'R u s y a ‘
ü : ü r ü ş v e t 'r ü ş v e t '
 Kelime içinde:
a :aIam an'A lm an'
, : a | j r a b a 'akraba'; m a s ı r a f'm asraf
i ¡e tira f 'e tra f.te k ir a r 'te k r a r '
0 :h ü c ü re 'h ü c re ';g ü b ü re 'g ü b re '

K e lim e sonunda (-ken zarf-fi il eki üzerinde görülür):

e :gel kene'gelirken';

ÜnsüzlenTürkiye Tiirkçesindeki 21 ünsüz dışında, çeşitli ses değişmeleri ve etkileri yoluyla meydana gelmiş
ünsüzler de bulunur. Bunlar:
: Gırtlaktan telaffuz edilen sızıcı h sesidir. Art damak k'sının sızıcılaşmış örneklerinde
görülür. Az rastlanır: y o | s a 'yoksa'
n : Eski Türkçe ve yaşayan pek çok lehçemizde bulunan bu 'geniz g'si, Uşak ağzında
yaygın olarak korunmuştur: b ar| a 'bana'; d orj u z 'domuz'; g orj ü 1'gönül'; ot] a
'ona'; ev İT)'evin'

Bazı kelimelerde ünsüzlerin düştüğü görülür (Çok nadirdir).

Kelime başında:
h >0 : a s a n 'Haşan'; a v ü s ı n d a n 'havasından'
y> 0 : i İd ız'yıldız'
Kelime içinde:
f > 0 : ç i 11i k 'çiftlik'
h> 0 :bDç a 'bahçe'; m em e d 'Mehmet'
1> 0 : a t m ı ş 'altmış'; g a k d ı 'kalktı';
r> 0 :v edim'verdim '
v>0 :tö b ö s s un'tövbe olsun'
y>0 : Gşa, e ş e'Ayşe'; ş ö 1e'şöyle'

Kelime sonunda:
1>0 :n a s ı’nasıl?'
r> 0 :esge 'asker';onnO 'onlar'
t> 0 :a b d as'a b d est';d ü r üs'dürüst'

Bazı kelimelerde de ünsüz türemesi görülür:

Kelimebaşında:
0>h : hor d a'orada'

Kelime sonunda:
0>k :g rik'gayn'
0>m :oysam 'oysa'

Yaygın olan ünsüz değişmeleri şunlardır:

Kelime başında:
k>g : Eski Türkçedeki kalın ünlülü kelimelerin başındaki k'lar, Türkiye Türkçesinin yazı
dilinde korunmuş olmasına rağmen, Oğuz lehçelerinde ötümlüleşerek 'g' olmuştur.
Bu ötümlüleşme pek çok ağızda olduğu gibi Uşak ağzında da yaygındır: g a 1d ı
'kaldı'; g i z i l 'kızıl'; g o y u n nü 'koyunlar'. İnce ünlülü kelimelerde standart
olarak g'ye dönmüş olmasına rağmen yazı dilimizde 'k'li şekli ile korunan 'kişi'
kelimesi de ötümlüleşerek 'g i ş i' olmuştur (nadiren).
l>d : Türkiye Türkçesi yazı dilinde ötümlüleşmeden korunmuş olan eski kelime başı
t'lerindenbirçoğu,Uşak ağzında d'yedönmüştür: d aş'taş'; d u z'tuz'; d u t uy
'tutuyor1;
| >| '•Seyrek görülür : z o p a 'sopa'
b>m :m in m e k 'binmek'; m a h a n a 'bahane'
b>p :p ıç a k 'b ıç a k '

Kelime içinde:
ç>ş ı g c n ş l e 'gençler1;g a ş d ı'k a ç t ı '
f> v : k a v a 'kafa'; t ü v e k 'tiifek'
r> l : b i 10 d e r'birader'; g ü I e ş 'güreş'
Kelime sonunda:
ç>ş : g aş'K aç'; g ı l ı ş 'kılıç'; ü ş 'üç'
s> z :h e r k e z 'h e r k e s '
Uşak ağzındaki ses olaylarından bazıları ise şunlardır:

Benzetme (assiınilation):(özcllikle ekleşm e sırasında ünsüz benzetm esi çok yaygın b ir fonetik olaydır)
n l> n n : b u n n ü , b u n n a r 'bunlar1; d e 1i g a n n ı 'delikanlı'; g a d ı n n ı k 'kadınlık'
rl > II : g e l i İ le 'gelirler1
ğn>nn : i n n e 'iğne'
tc > c c : h a c c a 'H at(i)ce'
ts> ss : y a s s ı 'yatsı'
zs> ss :g ö s s ü z 'g ö z s ü z '

İkizleşme : Yaygın değildir: a ş ş ü 'aşağı'; b e ş ş i k 'beşik'; d ö ş ş e k 'döşek'

Tekleşme : Birkaç örnekte görülür: e v c i 'evvel; s ü n e t 'sünnet'

Göçüşme : A zerbaycan Türkçesindeki kadar yaygın değildir. Birkaç örnekte gorulur.

b r> rb : ı r b ı k'ibrik'
lv > v l : lı a v 1a 'helva'

M O R F O L O Jİ (Şekil Bilgisi), Ç E K İM E K L E R İ, İsim Ç e k im i, Ç o k lu k eki:

Türk dilinin genelinde olduğu gibi, U şak ağzında da çokluk eki + lar / +ler’dir. A ncak, eklendiği kelim enin son
sesine göre benzetm eye uğrayarak + nar / + n cr şekillerini alabilir. Sondaki 'r' d e genellikle düşer ve düşünce ünlüyü
uzatab ilir:ev 1e r'e v le r1;m ü n f ı k l O 'm ünafıklar1;yO r e n n e r 'y a r e n le r ’; g a v u n n l 'kavunlar*
İyelik e k le ri: Türkiye Türkçcsi yazı diline göre farklı olarak 'ikinci kişi' çekim lerinde (geniz g'si) b u lu n a b ilin
nar) 'a n n e n ';g o l ur) 'k o lu n ';e b e r) iz'eb en iz'
Hal ekleri : Tamlama ekinde eski 'nin korunm ası yaygındın a b d a s it) 'abdestin'; z ı n ıt) 'ağızının';ç
o c û r| 'çocuğun'. B elirtm e hali için bazan yönelm e hali eki kullanılabilir: a n a s ı n a ç □ r m ı ş I a 'anasını çağırmışlar'.
Yönelme hali içinde bazan belirtm e halinin şekli kullanılabilir: b i z i i n a n d ı l j 'bize inandılar'. B ulunm a ve ayrılma
hal ekleri çoğunlukla ünsüz(ötüm lülük-ötüm süzlük) uyum una uym azlar: u ş a k d a 'Uşak'ta'; d ı ş d a n 'dıştan'. Vasıta hali
için, eski 'birle', 'bile', 'bilen' şekillerinin devam ı olarak +(y/ı )nan / +(y/i )ncn de k u lla n ılıra d a m n a n 'adam la';d o l m u ş u
n an 'd o lm u şla'

Fiil Ç ekim i:G eniş zaman ekinin sonundaki Y genellikle düşer: b i t e 'biter1. Şimdiki zam an eki 'hece tek leşm esi
(haplologie)'nc uğradığı gibi, iyice kaynaşarak tek bir ünlü haline bile gelebilir: b i 1 m ö n 'bilm iyorum '; y i y oi)
'yiyorsun'; bakıyö 'bakıyor'. Görülen geçm iş zam an eki ünsüz uyum una çoğunlukla uym az: g e ş d ir) 'geçtin'. G elecek
zaman ekinin ilk ünlüsü, yaygın olarak düşer. Büzülme olayı da görülebilir: g ö t c e m , g ö r c e n 'göreceğim '; n e n e c en
'ne eyleyeceksin'; e t c e z 'cdcccğiz'.

Zam an çekim inde birinci kişi için, K ınık özelliği olarak 'n' sesinin kullanılm ası yaygındır: g e l i r i n 'gelirim
(=geniş zam an)'; b i I m ö n 'bilm iyorum (= şimdiki zaman)'

Yapım E kleri: Fonetik farklılkları dışında, yazı dilinden ayrı pek yapım eki bulunm az. Yalnız, zarf-fi'l
(gerundium) eki olarak -(y)ışın /- (y)işin şekline rastlanır: y e n g e d i -y i ş i n k o r k d u m 'yenge di-yince korktum'- *
ken zarf-fıil ekinin sonunda ünlü türemesi yaygındır: o t u r u k a n a 'otururken'.
 B S
Uşak İli A ğzından M e tin ö r n e ğ i : evde kimse yöudu ben oturyâdum. geldi biri ünncdipencereden. beenişTen
bar\a dedi /O tacı gelcek alagö dedi ben de tamam dedim, parayı ve or\a dedi, o zamana gadü hemen ben ünneyince
gadü vüdini pencereye, kim o dedim, benim gözel yer\ge dedi baa. ben de hayır ben gorkdum enmem o zaman dedim
gorkdum. gözelyer\ge deyişin gorkdum enmem dedim.

dört sene otmuş! □ ciyerinden yanasıcal'3. sen korkux\a tavuur\ kaçyımırtası oluyösa veriymuşur\. oa ne gadü
inekden süt sağıyosa şamnan yüzüne güle veriyomuşu. korku Iııo verilemiş, dört sene otmuş ciyerinden yanasıcalü.
buranıı\ esgeri gelinceye g a d ü sürmüş, dört sene kövde otumuşlü belcenit] gaşda galmış evleri vü mış. tarlülüda ev
yapmışU. hindi öteberi çıkyö deyöOl. gazıyöl O y orlOda hep evleri vümış dükkanları varımış. (Fadime Karahan, Akarca
Köyü-Sivaslı / UŞAK).

Y örük Havası

Çeşmlar dâ yaptırdım altından oluqlu

Sularda agıtdım içi dâ balıqlı
Birdik yO r da sâvdim o dayavuqlı
A giz da yavuq lindan ayrıl da ban dâ sâııi alayim.

(H am ıza İsm ailoğlu, K urt -Belkaya- Köyü/ UŞAK)

B .E F S A N E L E R

1- U şak A dı ile İlgili E fsan e

Bir zamanlar U şak kentinin bulunduğu yer, ağaçlann gölgelediği, derelerin çağladığı, güllerin burcu burcu
kokup bülbülleri deli divane ettiği, gönül çekici güzel bir alandır. Her ilk baharda genç kızlar, delikanlılar bir kez burada
toplanır, tanışır, eğlenir, kendilerine eş seçer, akşam a doğru da dağılırlar. Bir süre sonra sevdalılar mutluluklannın yaşam
boyu sürmesi için bu yerde b ir kent kurar. A dına da aşıklar yurdu anlamında "Diyar-ı Uşşak" derler. Kentin temeline sevda
harcı katıldığından, burada b ir süre kalan m utlaka sevdaya düşer.

Giderek kenti kuranlar sevdalarını daha da somutlamak ister, duygularını doğanın güzelliğini ilmek ilmek halı
lara dokurlar. Sevdayla işlenm iş, güzelliklerle ilmeklenmiş bu halılar o denli beğenilir ki, Uşak halılan her evin baş
köşesini süslemeye, saraylarda, konaklarda baş köşeyi almaya başlar. Ünü deniz aşın ülkelere ulaşır. Kentin doğanın türlü
renklerini taşıyan güzellikleri, m utluluk, bereket, sevda üzerine çeşit çeşit motifler, Uşak halılarının değişmez desenleri
olarak günümüze değin işlenir.

2-Sırakayalar:
Bulkaz Dağı, Sivaslı İlçesinin doğusunda kuzeyden güneye uzanır. Dağın batı yönüne doğru bakıldığında
heybetli bir sıra kayalar dizisi ile dizinin az altında tek başına iri bir kaya görülür.Sırakayalar denilen bu taşların şöyle bir
efsanesi vardır:

İnsanoğlunun her duasının kabul edildiği çok eski zamanlarda Bulkaz Dağının başındaki düzlükte çok zengin bir
yörük beyi yaşarmış.Bu beyin, güzelliği dillere destan Zeliha adında bir kızı varmış. Zeliha bir gece rüyasında kaval çalıp
yanık yanık türküler söyleyen b ir çoban görmüş.Aradan yıllar geçmiş kız o rüyayı bir türlü unutamamış. Hayalinde
yaşattığı o yoksul çobana her geçen gün biraz daha sevdalanmış.Her yandan gelen dünürcülerin eli boş dönermiş.
Günlerden bir gün kara çadırın gölgesinde oturup kara kara düşünürken kızın kulağına yakın bir yerden kaval sesi gelmeye
başlamış. Can kulağıyla dinlem iş,rüyasında duyduğu kaval olduğunu hatırlamış.Bir sevinç ateşi almış yüreğini. Kaval o
kaval ama çoban da o çoban mı?Hemen eteklerini tutup koşmuş sesin geldiği yöne. Bir çama yaslanmış vaziyette kaval
çalan çobanı görmüş. Ayaklarının ucuna basa basa yaklaşmış ve rüyasında gördüğü, hayalinde yaşattığı delikanlıyı seyre
dalmış. Çoban köpeğinin havalamasıyla irkilen Zeliha kızın "ay" diye bağırması çobanı kendine getirmiş. Genç kızın
ellerinden tutmuş:

-in misin cin misin, ne işin var burada?diye sormuş.

-Ne inim ne de cin.Kavalını dinlemeye geldim.diye heyecanla cevap vermiş.
-Bari beğenseydin.
-Beğenmesem gelmezdim, demiş.
 5 3
Diz dize oturmuşlar. Gün aşırı bu ağacın altında buluşm aya söz verm işler.B uluşm alan sürüp gitmiş. Birgfc
yöri'ık beyinin adam larından biri onları görm üş ve hem en beye haber verm iş. B ey hem en üç azgın adamını gönderip
çobanı o diyardan kovalatm ış ve kızını da kara çadıra kapatm ış.Z eliha ekm ekten aştan kesilmiş.Durnıadan
ağlamış,gözyaşı dökm üş.Gönül derdinden anlayanlar beyin huzuruna çıkıp "B eyim iz, gel etm e eylem e.lki gönlün arasın
girme.Kızcağızın hali çok kötü. Ver sevdiğine kapansın bu iş" dem işler. B ey "olm az,benim biricik kızım birbaldınçıpl^
ile evlenemez.Aşkmış,sevdaymış boş bu Iaflar.Bey kızı b ey oğluna y ar olur.Söyleyin kızım a, bu sevdadan vaz
geçsin.Etini pinçik pinçik doğrar köpeklere atarım da yine verm em " d em iş.G ünler ay la r böyle geçmiş,beyin taş kalbini
kimse yumuşatamamış. İş sonunda yufka yürekli anaya düşm üş. A na bu, d ah a fazla dayanam am ış dünya güzeli km1B
kara çadırda sararıp solm asına."Çobansa çoban,yoksulsa yoksul. O da insan,o da A llah kulu.G idin tez elden haber
ulaştırın. Gelsin, kaçırsın Zeliha’yı"dcm iş. H aber çobana ulaşm ış.O da hem en o g e ce gelm iş. A nayı bulup elini öpmüş.An
"iyi ettin oğul.bekle kızım ı getiriyorum . K açın gidin uzaklara. M utlu olun, unutun bizleri" dem iş. İki sevgili bir ata binip
batıya doğru kaçmaya başlamışlar. O lacak bu ya, aradan üç-beş dakika geçm eden b ey kızının kaçtığını duyrouş.Hemeu
adamları ile düşm üş peşlerine. Şafak vakti ara iyice kapanm ış. T am yakalanm ak üzere Z eliha ellerini kaldınp "yüce
Allahım,şu zalim babamı ve bizi taş et kurtar" diye bütün kalbiyle yakarm ış. Şafağın sessizliğinde bu yakanşlar dalga
dalga göğe yükselm iş,arkasından yer gök sarsılm aya,dağ taş inlem eye başlam ış.A llah Z eliha kızın dualannı kabul etmiş,
bey ve adamları sıra halinde oracıkta taş kesilm işler. A rdından kız ve çoban a z öted e taş olm uşlar.

O gün bugündür.Kocadağın batı yam açlarını süsleyen SIRA K A Y A LA R yeni kuşaklara taş kesilmiş yörük beyi
ile güzel kızı Zeliha ve yoksul çobanın ibret dolu öykülerini fısıldar dururlar.

3-A li K uzu K uşu:

Bir zam anlar B anaz'ın K ızılhisar K öyünde bir aile yaşarm ış. B u ailenin biri erkek biri kız iki çocuğu varmış. Kız
dört,oğlan da beş yaşlarında iken anneleri ölm üş. Babaları yeniden evlenm iş.Ü vey anneleri çocuklara çok kötü
davranırmış.Küçük yaşlarına rağm en onlara kuzu otlattırırm ış.B ir gün kuzu otlatırken oyuna dalmışlar,daha sonra
uyuyup kalmışlar.Uyandıklarında kuzuları bulam am ışlar. A kşam a kadar aradıktan so nra eve gitm işler. Babalan da üvey
annelerinin kışkırtmasıyla onlara bağırm ış,kuzuları bulm adan eve gelm eyin deyip akşam karanlığında dağa göndermiş.
Onlar da kuzuları kaybettikleri yere gitm işler. Biri dağın bir yam acında diğeri ö b ü r yam acında kuzulan aramaya
başlamışlar. Karanlıkta birbirlerine (kız) Ali kuzu yok, (oğlan) yok y o k diy e seslenip durm uşlar. G ece yansı olmuş ama
kuzulan bulamamışlar. K orkulanndan eve de gidem em işler. A ğlam aya başlam ışlar.H em ağlam ışlar hem de Allahım bizi
kuş et diye dua etmişler. Allah d u alannı kabul etm iş ve kuş olm uşlar. O günden so nra ne kuzulara ne de çocuklara rastlayan
olmuş. Çocukların kuş olarak yaşadıklarına inanılm aktaym ış. G ece yan sın d an sonra o günkü gibi çocuklar birbirlerine,
-Ali kuzu yok
-Yok yok... diye öterlerm iş.

4-H acım S u lta n :

H acım Sultan b ir T ürk m utasavvıfı olan H acı B ektaş-i Veli'nin
halifclerindendir.Horasan'dan gelm iş ve ona m ürit olm uştur.A sıl adı Recep'tir. H acı
Bcktaş'ın müritleri gece gündüz onun hizm etinde bulunur,sağlığında işaret ettiği
yerlere giderler,oralarda yaşayıp irşad ederlerdi.H acım Sultan dergahın çok sevilen
üyelerinden biri olup görevi kilerci idi. B ir adı da K olu A çık H acım Sultan'dır.
Velayetnamesinde yazıldığına göre; Hünkar, batın kılıcını H acım Sultan'a verir. "
Erenler meydanında cellatlığı sana verdik.Fakat haksız iş yapına,sana zararım ız
dokunur" der. Hacım Sultan kılıcı aldıktan sonra yürür.Tam o sırada m eydan sakası
merkebiyle mutfağa su götürmektedir. Hacım Sultan kılıcı denem ek ister ve m erkebe
vurunca belinden ikiye böler. Hünkar bunu duyunca "K ollan tutulsun" d er ve Hacım
Sultan çolak olur. Çok üzülür ve pişm an olur. A rkadaşlarını, affedilm esi için
Hünkara gönderir. Arkadaşları onun için yalvanp a f dilerler. H ünkar affedip" kolu
açık olsun" deyince kollan eski haline döncr.Bundan sonra adı K olu A çık Hacım
Sultan olur.

Hacım Sultan'ın gönlüne b ir gün 'acaba erenler bize nereyi y u rt verecekler1

düşünccsi gclir.Bu fikir Hünkara m alum olunca " Kolu A çık Hacım sana şu oğul 5 8 5
canavarını tepeleyeceğin yeri yurt verdik,mezarın orada olsun" dcr.Bundan sonra I
menkıbelerde. Hünkarın işaret verdiği yerin Germ iyan ili olduğu,H acım Sultanın '
Gcnniyan beyinden yurt istediği,O'nun da Uşak taraflarında 'susuz' denilen ıssız bir
yeri yurt verdiği,buralara yakın bir yerde herkesi korkutup rahatsız eden bir canavar bulunduğu. Hacım Sultanın Hünkar
göçünce buraya geldiği, canavarı, ağzından çıkan nefesin ateşi ile yakıp öldürdüğü.geçit verm eyen Banaz Çayının suyunu
ikiye bölüp geçtiği,taş yapı bir köprüyü Banaz Çayının suyuna üflem esiyle yıktıdığı. eteğine değenlerin öldüğü ve
bunlara benzer birçok kerametlerinden sonra ününün etrafa yayıldığı uzun uzun anlatılır.Gerek Velayetnamede g Ç ^
Hacı Mustafa'nın yazdığı küçük kitapta 'su su z1diye adı geçen yer bugünkü Hacım Köyünün merkezidir.
 Hacım Sultan 1305 yılında U şak'a gelmiş ve Hacım Köyünün olduğu yere yerleşerek şeyhi Hacı Bektaş Veli'nin
izinde tarikatı temsil etmiştir.Hünkan gibi evlenmemiş.ömrünün sonuna kadar burada yaşamıştır.Bazı menkıbelerde
Hacım Sultan'ın sığır çobanlığı yaptığı ve bir boğasının bulunduğu anlatıhr.Türbesi Hacım Köyündedir.Burada O'un
boğasının izi olduğu söylenen küçük üç kaya,çilehane kalıntıları,değirmeni ve en yakınlarındanDerviş Burhan'm mezarı
bulunmaktadır.Aynca Hacım Sultan Demeğinin muhafaza ettiği Uşaklı Hacı Mustafa adlı bir kişinin 1305 te Hacım Sultan
için yazdığı el yazması bir kitap vardır.

Hacım Sultan'ın kendi el yazm ası bir eseri bulunamamştır.Fakat hakkında yazılmış yazı çoktur.Bütün
menkıbelerde ismi geçer.Kerametleri Evliya teskerelerinde geçer. Sait Emre adındaki şair bir dervişin şiirlerinde çok
övülmektedir.

Hacım Sultan bu yöreye gelince Germiyan Beyi I.Yakup Bey bir zaviye inşa ettirmiş,bir vakıf ile desteklemiş ve
bir şeyh göndermiştir.İçinde su basar tarlalar.ormanlar,değirmenler bulunan geniş bir alanı şeyhin tasarrufuna
vermiştir.Bugün için 5000 dönüm ollduğu belirtilen alanın hudutları şöyledir:

Doğusu Bekçe (akça) Tepesi Pınan,S an Taş, Sarı Kaya,Batısı Ertüllü Köyü ,Saraycık Köyü, K u z e y i T im ur
Tepesi, Güneyi Kökez Köyü yakmında Yassı Taş.

Bu arazi herşeyi ile fakirlere, miskinlere,oraya gelenlere, misafirlere vakfedilmiştir.İdaresine ve bakımına Şeyh
Mustafa Germiyani'nin oğlu Şeyh Dedebali tayin edilmiştir.

Hacım Sultan zaviyesinin yıllık geliri üçe bölünürdü.Bir kısmı şeyhin emrine,bir kısmı masraflarına, üçüncü
kısmı ise ilimle uğraşanlara verilirdi.

Hacım Sultan Hünkarı gibi Horasandan Anadoluya Türklüğü ve Müslümanlığı yaymak amacıyla gelmiştir.Bu
yolda hizm etler v e r m iş tir.K e ra m e tle ri, •
ibadetleri ve telkinleri ile halkı ıslah ve irşad
etmiştir.

5-E vrendede:
Bir z a m a n la r B a n a z i l ç e s i n i n
günümüzde Evren dede K oruluğu denen
yerinde kopuzuyla duyulm adık güzellikte
türküler çalıp söyleyen bir Türkmen kocası
yaşamaktadır. Ezgiler öylesine yankılanır ki,
duyan sese doğru k o şar, E v ren D ede
susmadıkça da yanından ayrılmaz.

Günün birinde Evren dede'nin sesi

duyulmaz olur. Koşup koruluğu araştıranlar,
ondan en küçük bir iz bile bulamazlar. Ama,
sazından dökülen sesler koruluğu kaplamış,
çamların gövdesine sinmiştir. Yel estikçe sesler
dökülür, çamların uğultusuna karışıp Uşaklılara
Evren dede'nin ezgilerini dinletir.

Günümüzde de yel estikçe koruluktan

duyulmadık güzellikte ezgiler geldiği inanışı
yaygındır. E vrendede Parkı

C. N İN N İL E R Nenni dedim hibayınan Nenniler dedim uyutamadım

Nenniler dedim melingeçli
Gül dalları salıngaçlı
Halası var kelep saçlı
Nenni yavrum nenni.
Yüzün örtün abayınan Uyutup da büyütemedim
Allah seni bize versin Nenni telli kuzum nenni
Saltanatlı babayınan. Gerdanı benli kuzum nenni.
 D -M A N İL E R

Ağacın dibinde yatarım Altın dişim kanamaz Arabamız dört teker

Tabancamı atarım Sevda bana yaramaz Düz ovada su çeker
Beni beğenmeyen kızları Ver ana sevdiğime konuşturmazlar yarim
Yarım soğana satanm Kendi düşen ağlamaz Merhaba desek yeter

Avluları boş olsun Ayna koydum sahana Ayağında terlikler

Edirafı taş olsun Şavkı vurdu cihana Çiçek açtı erikler
Kınayı iyi tepin Herkes sevdiğine bakacak Oğlan sana varacam
Düğünümüz hoş olsun Davulzuna bahane Hazır mı bilezikler

Avluya kuyu kazdım A benim bahtı yarim Başımdaki poçular

Dibine halı yazdım Gönülde tahtı yarim Işım ışım ışıldar
O yarin kollarında Yüzünde göz izi var Onbeşinde yar sevdim
Bayıldım öleyazdım Sana kim baktı yarim Kınamayın komşular

Bahçelerde biberim Bakkalda toz şeker Bahçelerde bübersin

Toplamaya giderim Toz şeker gram çeker İnkar etme güzelsin
Yarin gelmiş deseler Kıravatıyok ise Sana meyil veremem
Koçu kurban ederim Dalgalı saçı yeter Sen yabana gidersin

Banazın kavakları Ben bir kuzu gördüm Bir taş attım gediğe
Dökülür yapraklan Tüyünü kırmızı gördüm Saat geldi yediye
Kokulu güle benzer Aşağı mahalleye indim Analar kız büyütmüş
Şu Uşağın kızlan Sevdiğim kızı gördüm Oğlanlara hediye

Ceviz yaprağı ıralama Çarşıdan yumak aldım Derelerin sazlan

Yüreğimi yaralama Dantel öreyim diye Kara kara kazlan
Ağam gelinceye kadar Uşaktan bir yar sevdim Ne de güzel olurmuş
On parmağın kınalama Her gün göreyim diye Selçikler’in kızlan

Dülbendim belek belek Evleri sıralıdır Fasülyeyi kaynattım

Ortası çarkı felek Sevdiğim buralıdır Toprak tenceresinde
Yazın beraberdik Geçme kapım önünden Ben yarimle konuştum
Kışın ayırdı felek Yüreğim yaralıdır Mutfak penceresinde

Geline bak geline Fesleğen ektim dağara Gölde suydum duruldum

Kına yakmış eline Şavkı vurdu duvara Nehir oldum yoruldum
Gelin küsmüş gidiyor Civan boylumu koyupta Selçikler'i görünce
Babasının evine Nasıl varem zağara Ciğerimden vuruldum

Hamamın tasını aldım İki çeşme akışır İn dereye dereye

Eğildim fesimi aldım Birbirine bakışır Fasülye çubukları
Şu Uşak'ın içinden Benim sevdiceğimc İkimizin sevdiği
Kızın hasını aldım Beyaz gömlek yakışır Bir amca çocukları

Kalın örgü örmezler Kara kara kazanlar Kara koyun etli olur
Beni sana vermezler Kara yazı yazankar Kavurması tatlı olur
Gel yarim kaçıvercm Cennet yüzü görmesin Buralardan yar seven
Karanlıkta görmezler Aramızı bozanlar ölm ez ama denli olur
Karyolaya basayım Kara kara giyersin Karanfilim kırkayak
Ceketini asayım Kara haberin gelsin Kırkına vurdum dayak
Bir fotoğrafyolla Başkasını alırsan Yar gel iyor deseler
Ta kalbime asayım Allah belanı versin Koşarım yalınayak
 Kara üzüm asınasıyım
Sivaslı basmasıyım
Gönder devlet yarim i
Ben onun hastasıyım
Koyunlar gider dağa
Kaşığı soktum yağa
Bizim oğlanım ız da
Tatar Köyünde ağa
Manici başı m ısın
Cevahir taşı mısın
Sana bir m ektup versem
Cebinde taşır m ısm
Mercimekten aşım var
Ne gülmedik başım var
Karlı dağlar ardında
Can veren kardaşım var
Su koydum su tasm a
Gül koydum ortasına
Beni yardan ayıran
Çıkmasın haftasına
Pencereden at beni
İn aşağı tut beni
Dizlerinin üstünde
Ninni çek uyut beni
Gara çorap d ize gada
Gel gidelim bize gada
Gavişmadık y a r m ı olu
Gavışınz yaza gada
E - D E Y İM L E R
Adı batmak
Aklını peynir-ekm ekle y e m e k
Başına çorap örm e
Ciğerinden yanm ak
Dibine dan ekm ek
Ettiğini bulm ak
Kabak çiçeği gibi açılm ak
Kendini dev ay n asıd a g ö rm e k
Namerde m uhtaç o lm a m a k
Numara yapm ak
Oyulmadık kabağa g irm ek
Partiyi kaybetm ek
Saçları önüne d ö k ü lm ek
Sinekten yağ çıkarm ak
Taş kesilmek
Tozu dum ana katm ak
Uçsuz bucaksız
Yollara dökülm ek
Zank ölüm üne g elm ek
Dutturu ağacı olm ak
K a y a la r gölg elen iy o r
Kızılcık dalı mısın
S ev d iğ im öfkeleniyor
Gönlümün malı mısın
ö f k e le n m e sevdiğim
O ğlam sana varacam
A yrılık vakti g eliy o r
Sen beni alır mısın
K u y u y a k o v a daldırdım M akinanın ipliği
D o ld u d iy e kaldırdım Eşarbım ın çipriği
G ü lü v e rd im yarim e Benim sevdiğim güzel
H a lk a ş e k e r aldırdım Yedi dağın kekliği
M a sa ü stü n d e rom an M asa üstünde pekmez
O k u ru m z a m a n zam an Bu pekm ez bana yetmez
O ğ la n sa n a varacam Senin aldığın maaş
D o k to r o ld u ğ u n zam an Benim süsüme yetmez
M en d il aldım dürüden Sevdiğim i alınca
G u rb e t bizi çü rü d en G önül 1er bir olunca
O lm a z o lsu n g ubetlik Sam anlık seyran olur
A y ırd ıla r sü rü d en Sevenler kavuşunca
S u y a g id iy o m suya Ş ud ağ lan n inciri
E lm a y ı so y a soya Saadım ın zenciri
K a ld ır y arim şapkanı Benim sevdiğim oğlan
B a k a y ım d o y a d o y a G önlüm ün güvercini
T a b a ğ a k o y d u m darı Zeytin kara ben kara
A ğ la rım z a n zarı Z eytine verm em para
B eni U şa k tan ayırdı G el yarim buluşalım
K e le te r başlı karı O nbire çeyrek kala
L o d o su n g u y tu su n a Giden oğlan dön beri
D a lm ış g ış u ykusuna Elinde m or mendil i
Y a rim d e n m ek tu p gelm iş O ğlan sana yangınım
U y a n d ım go k u su n a G urban ayından beri
B aşı k azan olm ak Boğazına kurt düşmek
B o y u d e v rilm e k Buym ak (üşüm ek)
C a n ın d a n y an m ak Ciğerini sökmek
Ç a rşıd a k i e te so ğ a n doğram ak Ç enesi çekilmek
D ip siz k ile b o ş am b ar Eli ham ur kam ı aç
H a rb i k o n u şm a k H ortlam ak
K a le m in d e n k a n dam lam ak Karın doyurm az şefaat artırmaz
K ö k sö k tü rm ek Leb dem eden leblebiyi anlamak
N an e gevm ek N aneyi yemek
O c a ğ ı sö n m ek O cağı tütmek
ö m ü r ç ü rü tm ek Paçalı tavuk olmak
P ire y i d e v e y ap m ak Rahm et okutm ak
S a k a lı d e ğ irm e n d e ağartm ak Sırra kadem basmak
S ü rü s ü n e k ıran girm ek. Şeytana uym ak
T aze g e lm e k Tepesine kaynar su dökülmek
T ü y le ri d ik en d ik en olm ak Ucu ucuna gelm ek
Ü stü n k örü Yaka silkm ek
Y ü re ğ in in y ağı erim ek Y üzüne gözüne bulaştırmak
Z ık k ım ın k ö k ü n ü yem ek Z ıvanadan çıkm ak
T aşın su y u n u çıkarm ak
 F-A TA SÖ ZLERİ

Adam sel. kadın göldür. A kılsız kafanın taban ç ek er zorunu.

A kılsız köpeği yolgocatır.
Akşamın hayrından sabahı şerri daha iyidir.
Aş taşınca kepçenin pahası sorulmaz.
Babanın akçası.ananın bohçası.
Beyce beyin arkasından söver.
Bitli baklanın kör alıcısı olur.
El ile gelen düğün bayram.
El kalkmış olur,vade yetm iş olur.
Gün doğmadan neler doğar.
Güvenme dayına ekm ek al yanına.
Hak var.rahmet var.
K ar yağdığı gün tozar.
Leyleğin boklusu yuvada kalır.
N e umarsın bacından,bacın ölüyor acıdan.
Sabah ola hayır ola.
Sevmediğin ot başucunda biter.
Gabbe içerden olunca kapı tırkaz tutmaz.
Harman yelinen düğün elinen.
Kapanması güç olan kapıyı açma.
Yeğin at yemini kendi artınr.
A k köpeğin pam uk pazarına zararı olur
A r yiğidi kam bur eder.
A z sadaka çok bela defeder.
A dam akla m al bitm ez.
Borç yiğidin kam çısıdır.
Y örük ne bilir bayram ı h ö rp hörp içer ayranı.
Elin gülü ele kokm az.
Em sali ile konuşm ayanı m akara ile çekerler.
G ün geçer kin geçer.
G örünen dağın ardı yakındır.
İyilik iyilikte du rsa koca ö k üze b ıçak olm az.
K endi başını derem eyen gelin başı dererm iş.
M ataralı pabucun sıtaralı topuğu olur.
Ö m ür biter iş bitm ez.
Sekiz günlük öm re sekiz gü n lü k nafaka gerek.
Yalam ayınca doyulm az yıkam ayınca giyilm ez.
Gün gönü,gön ayağı sıkar.
İnine sığm ayan tilki kuyruğuna çan takar.
Sıpalı eşek deste bozar.
Yeni testi suyu soğuk tutar.

G -B İL M E C E L E R

Anası otunı gizi tim bilde. H avan

A k çıkının içinde sarı altın. Y um urta
Altı göl, üstü gül. L am ba
Al kızım A liye,A sker durdu geriye,hangi guşu gödüıı.sırtı üstü yörüye. ö lü
Kıllı azım açtı.çılbak içine gaçtı. Ç orap
Harımdan atla,gaz yumurtla. K abak
İstanbul'da aş bişe,kokusu bura düşe. R adyo
Talada bi te.mak ina büke,sabah sabah yüzüm ü öpe. H avlu
Guru gire,yaş çıka. S u kovası
İnci gıçlı,molla başlı H aşhaş kozası
Min min minare.minarcnin üstünde bi ganare,ganarenin üstünde
bi ocak.bunu bilen bilcek,bilm eyen yedi köy vecek. N argile
San öküz sarkıp duru,düşerim diye korkup duru. İğde
Evdeyüğürü.dağdadoğuru. T üfek
Gat gattır gatmer dcğil,gırm tzı elm a değil. Soğan
Yedi delikli tokmak, bunu bilm eyen ahm ak. İnsan başı
Et dedim ,met dedim,kapı arkasına yat dedim . Süpürge
Çeşmeye bi gelin godum ,gelen öpe giden öpe. Su tası
İçi va dışı yok,dayak y er suçu yok. D avul
İçi daş.dışı daş.ha dolaş ha dolaş. M inare
 H- İL E N M E L E R ( B E D D U A )
Aliller ol da sürüm sü rü m s ü rü n in ş a lla h .
Allah örüğünü uzatm asın.
Allah canını taksit taksit alsın.
Allah hekim bilm edik d ertler vesin.
Allah senin boyunu devirsin.
Atılıp gidesiceguduz.
Başı bostan b ek leyesice
Benden beş beter ol in şa lla h
Bi mememden em diğin irin,bi m e m e m d e n em d iğ in g an olsun.
Boğazına gurdolsun.
Boyun devrilsin em i.
Bu yıla erm işin.geleceğe erm e in şallah .
Canından ciyerinden yanasıca.
Cehennem gazanına düşesicele.
Ciğer bağından yanasıca
Dar sokaklarda bol b ıçak lara rastla.
Domalanın kökünü ye.
Domuz mezarına gonasıca.
Ekmek Hıdır'ın,su B edir'in yin yin g u d u ru n grannık.
Eli ayağı büzülesice
Ermelere,olmalara erm eyin inşallah.
Evlat olcenize gara gara d aş o lsediniz.
Geberesice gır domuz.
Gözüçıkasıcacavır
Gözünün yaşı ekm eğinin gatığı olsun.
Gizil gizil bişin tandırlara düşün.
Gayıplara ganş inşallah.
Gençliğine doym a.olm alara g o m alara erm e g ara cavır.
Gudret ateşinde yanasıca.
İki gözün kör olsun da sürüm sürüm sürün.
İmansız,guransız git inşallah.
İnşallah elini ayağını köpekle orm an d an getisın.
İnşallah sabaha suyun vurulsun.
Kör şeytanından bul emi.
Naha ayıbını gara toprakla örtsün.
Naha gara yerlere garkol. ,,
Naha inşallah ciğerin başına pelit közü yapışsın.
Naha inşallah, bi gizin köçek, bi olun çiçek ossun.
Naha inşallah, sen bana ediyon y a sana d a eden e
Naha inşallah.tandırlara düş de tandır tan d ır bış.
Nahazangölümünc gidesice.
Naha, ilk ağşamdan çenen çekilsin.
Naha körler ol da eller çal.
Ocağı sönsün emi.
Ocağına incir ağacı dikilsin inşallah.
Odun-ocağı kör kalsın
Oduna,ocağına bayguşla dünesin.
Olmalara,ermelere galma emi.
Ölüsüne köpekler üresicc.
Önünü bul da sonunu bulm a emi.
Sabaha gada şiş gal inşallah.
Sizi doğurccmc daş doğursedim .
Şişip galasıca kara çirkin.
Teneşire gelcsice.
^ebep olanların zcbeplcri gapansın.
Yedi yıl sağına yedi yıl soluna yatasıca.
 I-U Ş A K 'T A H A L IC IL IK

Bir döşem e örtüsü olarak kullanılan halı, dünyaya

Türklerin hediyesidir. Dünyada en eski halı buluntularının
T ü rk le rin a n a y u rd u o la n O rta A s y a 'd a b u lu n d u ğ u
bilinmektedir. Buradan halıcılık sanatının O rta A sya'da
doğm uş ve oradan y a y ılm ış o ld u ğ u an la şılm a k tad ır.
Genellikle aşiretler halinde yaşayan ve koyun sürüleri
besleyen O rta A sya Türklerinin, en eski devirlerden beri
halıcılık sanalına vak ıf oldukları anlaşılm aktadır. D eğişik
dönemlerde batıya doğru göç eden Türk kavim leri sanatlarını
da yeni vatanlarına götürmüşlerdir.

Uşak halıcılığı da, O rta A sya'dan göçüp gelen

yörüklerle başlamıştır. M urat Dağı vc A hır Dağı yaylaları ile
M anisa ve Aydın kışlakları arasında önem li bir y er olan U şak
kasabasında da Kaçar, Karakeçili, K ızılkcçili, Tekeli, K inikli
gibi Türkm en boyları vasıtasıyla halı sanatı gelm iş ve kendine
elverişli b ir y er bulmuştur. Bu devrin halı işleri ev ve aile
çe v re sin d en d ışa rı ta şm a m ıştır. Bu h a lıla rın b ü tü n
malzemeleri, atkısı, çözgüsü, ipi evlerde hazırlanm aktadır.
Boya olarak da kullanılan m addeler yazın kırlardan ç iç e k , ot,
kök, tohum, kabuk gibi şeylerden elde edilen renklerle yün
ipler hazırlanırdı. D okunan bu halıların büyük b ir bölüm ü
pazarlanmaktadır. A ilenin para sıkıntısı varsa ya da çok halı
üretm işse b unlar "halı p a z a n ''n a g etirilip. "D okuzsele M acaristan M illi M üzesinde Bulunan Uşak Halısı
Köprüsü"ne serilerek satışı yapılmaktadır.

U şak'ta halıcılığın gelişmesi XVI.

fic tirilm iş ti£ ’,nearisllln
yüzy ıld a başlam ış, XVIII. yüzyılın ikinci
y a n sın d a gelişm e en üst düzeye erişmiştir.
j U şak halılarının klasik örneklerini oluştun»
i m adalyon v e y ıld ız m otifli Uşak halıları bu
I yüzyıllarda ortaya çıkmıştır. Bu döneme
I değin halılarda egem en olan al, kara, ak ve
k o y u m avi re n k li bağım sız geometrik
I süslem eler, bu yüzyıldan başlayarak yen«1
I çeşitli bitki, hayvan ve insan motifleriyle
I b ir b irin e b a ğ la n m ış, daha bütünleyici
kom pozisyonlara bırakmıştır. Madalyon ve
I yıldız m otifleri ile birlikte kullanılan ya"
I süslem elere göre adlandırılan Uşak halılan
I bu türün en özgün örneklerini oluşturmuştur.
İlk m udalyoıılu Uşak halıları, ortada çevresi
sulu' b ü y ü k b ir m adalyon ve köşelere
y e rle ş tirile n m ad a ly o n la rd a n meydana
gelm iştir. M adalyon çevresinde boşluklar,
çeşitli figürlerle doldurulmuştur. Gelişme
| dönem inin bu ilk halı türü küçük boyutludur'
Y üzyılın ikinci yarısında daha büyük boyutlu
h alılar dokunm aya başlayınca kullanıl*0
m adalyon sayısı ve kompozisyon çeşitleme-'1
d e a r tm ış tır . B u d ö n e m halılarında
k o m p o z i s y o n d e ğ i ş m e m i ş , y a l"1*
m adalyonların oval olm ası, alt ve üstlerin*
birer sınırlayıcı m o tif konulması, y* "*
m a d a l y o n l a r ı n y a n la r ın d a bordürler
Müzesinde Dulunun Uşıık Halısı kullanılm ası gibi bazı biçimsel yenilik*1
 XVI. yüzyıl'da y ıld ız U şak halı türü o rtay a çıkmıştır. Halı adını, birbirlerine küçük eşkenar dörtgenlerle
bağlanmış 8 kollu yıldızlardan alm ıştır. X V II. Y üzyıl’d a gelişen ve yaygınlaşan m otif daha küçük boyutlu halılarda
kullanılmış, boşluklar çiçekli sarm aşık larla süslenm iştir. M otifler üç sıra su ile çevrelenmiştir. Al ve mavi bu türün temel
renkleridir. Türün örnekleri T ü rk İslâm E serleri M üzesi'nde bulunmaktadır. Ak zeminli hah türü XVI. Yüzyıl sonlarında
doğmuş, XVII. yüzyıl'da gelişm iştir. B unların en önem li özellikleri ak ya da fildişi üstüne post ve stilize yaprak motifli
olmalarıdır. Ak zem inli U şak h alıların ın B erlin , N ew York, Budapeşte, İstanbul müzelerinde ve özel kolleksiyonlarda
örnekleri mevcuttur. "Y aprak h alı", "K u la ö rneği", "Ç erkeş örneği", "Kürt örneği", "Barhana", "Acem örneği", ve "Sarp
kilit" Uşak halılarının d iğ e r türleridir. T eknik açıdan yüksek havlı ve çift ilmekli olmaları, dokumalarında Türk düğümü
kullanılması Uşak halılarının b aşlıca özellikleridir. B unlar, büyük, o rta , küçük olmak üzere 3 tür tezgâhta dokunur.

Uşak halılarının XVI. ve XVII.

yüzyıllarda önemli bir yer işgal etmesinde,
A vrupa'da tanınm asının da rolü vardır.
Anadolu'ya gelen Avrupalı ressamların resim
ve tabloları vasıtasıyla Avrupa, Uşak halılarını
tanımış ve ilgi göstermiştir. Bu ressamlardan
en tanınmışı XVI. Yüzyıl başlarında Uşak
b ö lg e sin e g elen A lm an asıllı ressam
H o lb e i n ' d i r . Y ap tığ ı ça lı şm al arl a ve
tablolarında resmettiği hah desenleri ile Uşak
ha l ıl ar ı nı n tan ın m asın a büyük ölçüde
yardımcı olmuştur.

Osmanlı Devleti'nüı en parlak devri

olan XVI. yüzyıl, başta İstanbul olmak üzere
devletin birçok merkezinde çok sayıda cami ve
sarayın yapıldığı dönemdir. Bu dönemde,
kur ula n y en i y ap ıların halı ve kilim
ihtiyaçlarının büyük boyutlara erişmesi,
Uşak'ta halıcılığın gelişmesini sağlamıştır,
ö rn e ğ in ; Süleym aniye, Selimiye, Fatih
camileri için Uşak halıları alınmıştır. Fakat
Macaristan Milli M üzesinde Bulunan Uşak Halısı ÜZÜCÜ bir gerçek var kİ, O da bu tip halılardan
bugün Uşak'ta en ufak b ir p arça b ile b u lunm am asıdır. Y angınlardan vc sokak eskicilerinden arta kalanları da Yunanlılar
alıp gitmişlerdir. Bu d u ru m sanat, m e d en iy et ve tarih n am ın a acınacak bir haldir.

XVI. yüzyıl so n ların d a İzm ir'd e b u lu n an İngilizler, bu dönem lerde İzmir'e gelen Uşak halılarını satın almaya
haşlamışlar, söm ürgeleri g en işled ik çe
halı a l ı ş v e r i ş i n i a r t ı r m ı ş l a r d ı r .
YabancılarXVII. ve X V III. y ü zy ıllard a
da Avrupa'dan İzm ir’e g elerek U şak
halılarını satın alm ışlardır. D o ğ u 'd a çok
geniş sö m ü rg eler e ld e e t m i ş o l a n
H ollandalIlar, İta ly a P r e n s l i k l e r i ,
AvusturyalIlar, A lm anlar h em sarayları
için, hem de kiliseleri için halı alm ay a
başlamışlardır. O devirlerd e İzm ir, halı
ticaretinin m erkezi olm uştur. T icaret
aleminde "İzm ir H alıları" ad ıy la d a |
anılmaya başlanmıştır. B u n u n la birlikte
Avrupa'da " T ra n s ilv a n y a H a lı la rı "
olarak bilinen halıların hem en hepsi de
bu bölgelerin Türk egem enliği a ltın d a
bulunduğu zam anlardan kalm ışlardır.
Bunların içerisinde d e en eski U şak
halılarını görm ek m üm kündür. X V II.
ve XVIII. yüzyıllarda T ransilvanya,
Balı Avrupa ile yapılan halı ticaretin in
®n esaslı alım -satım m erkezi olm uştur. _____
Vaftizlerde, düğünlerde ve benzeri törenlerde en güzel ve en nadir parçalar hediye olarak verilmektedir. Transilvany»
halılarının büyük birkısm ı bilinmemektedir. 1914 Budapeşte sergisinde b irk aç halı ortaya çıkm ıştır. 1997 yılında da XVL.
XVII. ve XVIII. yüzyıl Uşak halılan Budapeşte m üzelerinde ve açılan O sm anlı -Türk halıları sergisinde sunulmuştur.

Uşak halıcılığı, sağlam bir geleneğe bağlı olduğundan, X V III. yüzyıl da halıcılıkta başlayan genel gerilemeye
karşılık bozulmadan devam etmiştir. Uşak halıcılığının altın devri X V III. asrın sonu ile XIX. asır boyunca devam etmiştir.
Vital Cuinet isimli Fransız seyyaha ait "La Turquie d'A sie" isimli eserde, 1894 yılı istatistiklerine göre Uşak'ta yılda
250.000 metrekare halı dokunmuş, hepside Avrupa'ya satılmıştır. O vakitlerde U şak'a bu yüzden yılda 196 bin altın lir»
girdiği belirtilmektedir. Bu dönemlerde Uşak ve çevresinde halıcılık el tezgâhları ile işleyen bir endüstri dalı halini almış
ve pek çok evin gelirini sağlayan tek kaynak durum una gelmiştir.

Uşak halısına dışarıdan talep arttıkça, yapımı zaman alan elde bükülm e iplikler ve nebati boyalarla, ihtiyacın yüzde onunu
bile karşılamak mümkün olmamıştır. Onun için talebi karşılam ak m aksadıyla fazla üretim yapm a yoluna gidilmiş,
Avrupa'dan m uhtelif kalınlıkta hah ipliği bükecek m akinalar getirtilm iştir. Boya hususunda da zam an kazanmak ve daha
fazla renk elde etmek için gelişen kimyevi boyalarla hah iplerini çabuk boyayacak şekilde buharla çalışan boyahaneler
yapılmıştır. Bu iki esaslı gelişmeden istifade edilerek fazla halı üretim ine geçilm iştir. Halılar, fabrika iplikleriyle ve
kimyevi boyalarla yapılmaya başlandıktan sonra Avrupa'da itibarını kaybetm eye başlam ıştır. Bunu takiben Ingiliz
ihracatçılarının 1880'lerde Batı Anadolu'da halıcılığı tekellerine aldıklarını görm ekteyiz. D aha sonra yine İngilizlerce
kurulan "Şark Halı Şirketi", Türkiye halı piyasasını iyice denetim altına alm ış ve halıcılıkla ilgili her türlü ilişkiyi
belirleyecek güce erişmiştir. Bu dönemde U şak'ta Hacıgedik, Y ı lancı ve Bacakoğlu iplik fabrikaları tesis olunmuştur. Bu
firmalar Avrupa'da m üşteriler bularak kendi im alatlarını doğrudan doğruya kendileri ihraç etmişlerdir. Fakat Şark Halı
Şirketi bütün firmaların ihraç imkanlarını ele geçirmiştir. Osmanlı D evleti'nin çöküşü ile birlikte Uşak halıcılığı da çöküşe
geçmiştir. Cumhuriyet dönemine kadar ilin ekonomisine katkıda bulunan halıcılık, 1929 Dünya Ekonomik buhranından
da olumsuz yönde etkilenmiştir. 1940'larda II. Dünya Savaşı'nm yarattığı ekonom ik durgunluk yerini 1950'lerde halı
dokumacılığının yeniden canlanmasına bırakmıştır, ö z e l teşebbüsün ve devletin desteği ile Uşak halılarının ıslahı
üzerinde çalışıldı ise de önemli bir sonuç elde edilememiştir.

Daha sonraları Konya'ya satmak için, işin ehli olmayan kim seler tarafından kötü m alzem eler kullanılarak, hep
aynı desen, aynı renk, aynı ebatta düşük kaliteli halılar yapılm aya başlandı. G ün geçtikçe bu tarz imalât çoğaldı. 1980'lere
kadar Konya halıcılığı devam etmiş, bunun yanısıra eski Uşak halıcılığı tam amen unutulmuştur. 1973'lerde devletin açtığı
hah kursları ve sergiler dahi esas Uşak halıcılığını canlandıramamıştır.

Türk sanat ve zevkinin Avrupa'da uzun bir süre sembolü olan halıcılık, vaktiyle Uşak ekonomisini geliştirmekle
kalmamış, yurdumuzun ekonomik hayatında da mühim bir rol oynamıştır. Bugün insanı hüzünlendiren acı gerçek.
Avrupa'da pek çok sayıda bulunan en eski Uşak halılarından bir tane bile Uşak'ta bulunmamasıdır.
j -YÖRESEL S Ö Z C Ü K L E R :

A ba: Kalın erkek paltosu, A bla

Acıg: Biraz. Azıcık
Alacatene: Bulgurlu m ercim ek
A lam a: Atılmak üzere ele alınabilen en büyük taş
Alın çelgisi: Kadınları alnına sardığı yazm a veya tülbent
Anal kuşu b a şın a : İşi rast gitm ek
A n n a c : Karşı taraf
A p o rt: Hazırda bekle
A vgan: Su birikintisi
A tla m a k : Ayıklamak ( b u lg u r,p irin ç)
A v sıtm ak : A ldatılm ak,kandırılm ak
A y a n : Muhtar
A zat: Ağaç
Bakbi: Bir dakika, dinle,bekle
Bardak: Ağaç testi
Başına B oytak: Serbest, başına buyruk
B elek : Elbiselik kumaş, hediyelik kum aş
Berenarı: Gelişigüzel, üstünkörü
Bet: Çok
Bıçık: Vadi,dar geçit
Bıkalam ak: Bağlamak
Bicez: Tek,bir tane
Bişiyen: Çabuk pişen,kolay pişen (nohut,Fasülye gb)
B oğu : Bohça
Buva,buba: Baba
C arga: Eğreti kır evi
C a v ır : Ecnebi, yabancı
C ırganak: Zayıf,bitkin insan
Cıscırtlak: Çok zayıf,çelim siz
C urakabı: D ar giyinm ek
C urcu: Küçük
Çalı dibi ta ş la m a k : A ğız aram ak
Çığsilah: Pür dikkat kesilm ek,teyakkuza geçm ek
Çıldırkı: Z ayıf
Ç ırak ç ık a rm a k : Kız gelin etm ek
Çilte: Minder
Çinil: Omuz
Çokaşm ak: Toplanm ak
Dalöğlen: G üpegündüz
Danatop: B ir araya gelm ek, toplanm ak
Dartı: Eşarp
Daş yağı: G az yağı
D ayaklam ak : K ilitlem ek
Dogali: Haydi artık. Ç abuk ol
Deştevan: Korucu
Deştiye: Boşuboşuna
Deliştir: Oturduğu kalktığı yeri bilm eyen
D eze: Teyze
Dıgil: Küçük çan
Dığan:Kızartma tavası
Dlngilmck: Yan yatm ak
Dirsek m etirzi: D ayanm ak,dirsek keyfi
Dombcy: Manda
Borazan: Gırtlak
Durago: Bekle
Düğlck: Kavun
D ülger: M arangoz
E b e rm c k : G etirmek
E d ik : Deri çocuk patiği
E m siz: H ünersiz,fikirsiz
E n se ri: Çivi
E rişik li: Beceriksiz
E rişte: Ev m akarnası
E ğsi: Yanık odun parçası
E v z e li: Zahm etli
F erace: K adınların giydiği siyah ustluk
F o r t a k a l: Portakal
G a li: A rtık,hem en,çabuk
G a m a : K aba,saba.beceriksiz insan
G a v a ta : Tava
G ay ıl: Razı
G ay n eşik : Yaram az,ele avuca sığm az
G ezcm : B ir yaşını geçm iş,doğurm am ış keçi
G e rm e : Y üksek
G ın ık : Beleş
G ırn a p : Sicim ip
G ıyık: Yorgan iğnesi
G ıy n a şm a k : K ım ıldam ak,yerinde duram am ak
G o rsa n : Farzedelim
G ö d e: Şişm an ve sıska
G ö lü k : Eşek
G u d u b e t: Yaramaz
G u lü : Hindi
H a m a şla m a : Ayakta atıştırm a,aparatif
H a n g ırd a : N erede
H an cy : Birden çok katlı ahşap ev
H a ra n ı: Tencere
H a y a t: A hşap evlerdeki salon
H eleşc: Eğlence
H en k : O yun,eğlence
H ışır: Erm em iş kavun
H obu: Kışlık askı kavunu
H u lk u k a b a rm a k : öfk elen m ek , asabı bozulm ak
Ib ırık : K üçük toprak testi
Ik ış o lm ak : Ayakları tutulm ak.hareket edem em ek
I l d ı z : Y ıldız
Im ız g a m a k : U yuyakalm ak.kestirm ek.içi geçm ek
In g a s ta n : Şakadan, şaka olarak
Isıra n ı: Dem irden yapılm ış ham ur kesm e aleti
İb a sın a e rm e k : Sonuca ulaşm ak
İ l i k : Düğme
İlik m en : Kandil
İliştir: Büyük süzgeç,kevgir
İ r c m c tlik : Rahmetli
İsb irte : Kibrit
Itcy: Üzerinde un elenen ve ham ur yoğunılan kalın dokum a kum aş
K a k a v a n ta : İri insan, ihtiyaç dışı fazla eşya
K a n a t: Merdiven
K aykı: Sert, dik başlı
K ckcç: Çekiç
K eleter: Büyük sepet
K e r i : Sonra
K ım sır: Cimri
K ıra n : Yamaç
K ıtm ek: Kandırmak
K ü m e li: Toplu
K u m p i r : Patates
K u r u s ı k ı : Ayağı tetik ,p ratik v e y erin d e d u ram az insan
K u r u m s a m a k : C am istem ek .
L apbada : U ygunsuz şek ild e an id en
Löm Sözlü : B oşboğaz, lafım b ilm ez
M a k e t: Tahta sed ir
M üzmal: Perişan
Nenecen: N e y ap acak sın ,b o ş ver
N e r d e n k : Salça
O b a l : Vebal
Oku : D ativetiye (h ed iy elik eşy a ile davet)
Ö ngücü: N asıl olsa, en so n u n d a
Ö nkü: E lindeki,önündeki,yanındaki
Ösen: H erhalde,her h alü k ard a
Ö ten: G eçen gün, ev v elk i gün
Per: Küçük çivi
Peşkir: Havlu
Peştem al: K adınların k u llan d ık ları önlük
P ontür: Pantolon
P ü rc le m c k : Ü stünü örtm ek
Pürenlik: Ç alılık
Sağdıç: A rkadaş,dost,yaren
Samıt o lm ak : A ptallaşm ak
S am sorut: Sessizce duran
Santralı: H astalıklı
Savan: Ala erkeç
Senek: Çam ağacından y ap ılm iş su kabı
Senit: Üzerinde yufka açılan y assı ağaç
Sergen: A hşap raf,dolapS etre: C ek et
Seyirtm ek: K oşm ak
Seyis: K ısırlaştırılm ış erkek keçi
Sındı: M akas
Sırça: Cam
S ırta: Sevgi, itibar
S i d : Koş
S uluzartlak: Şeftali
S undurm a: Balkon
Süvarilik: Erkek pantolon yam ası
Şarpo: Eşarp,örtü
Şavk: Işık
Şılak: Parlak
Şirkin: Çözülm esi güç olan düğüm .v a z g e ç ilm e z )
Şırlağan yağı: H aşhaştan elde edilen yağ (m cc.çok önem ı
Şimbil: Güzel, bakım lı.sevim li
Şipçi: L af yetiştiren,laf gezdiren
Şişek: İki yaşıda doğurm am ış koyun
T e n e -ta rn a : Fasülye.nohut gibi yem ekler
Tene aşı: B ulgur pilavı
T eperotu: Havuç
Tetik: Hızlı
T etir: Leke, iz
Teyin: Sincap
T ırk a z : Kapı kilidi
T om aka: Domates
T opan y a stık : Kırlent yastığı, işlem eli yastık
T ulup: Pamuk . . scrt)iicn u
U ğra: Ekmek yaparken yapışm ayı önlem ek ıç
U ğum lu: Kanaatkar
 Uluk: B eceriksiz
Ünnemek: Ç ağım ak,seslenm ek
Ürmck: Şişirm ek
Ürüsüm: A det.gelenek
Vclcsbit: B isiklet
Y ağadı: Y ağ-ter-toz-topraktan o lu şan kir
Y ağır: Yük hayvanlarının sırtında o luşan yara
Y alık: M endil
Y a lım : H erhalde
Y anıç: Yengeç
Y aren : Dost, arkadaş
Y aren sek : Lafı d in lencn.konuşkan,hoşsohbet
Y arın : Sırt,bel
Y edek: Cezve
Y eldirm e: K adınların m anto yerin e giydikleri elbise
Y e n g atta n : Y eniden,yeni baştan
Y epeşlem ck: O vm ak.sıvazlam ak.okşam ak,sevm ek
Y ılık: E ğri.düzensiz
Y ivm ck: A razi olm ak, kaytarm ak
Y ö n et: U ygun,denk
Y ü zcek : Y üzyüze
Z a ğ a r: Av köpeği
Z a ğ a r b a c a k : Eğri bacaklı insan
Z a rp lı: G üçlü, kuvvetli
Karun Hâzineleri
 KÜLTÜR

K -G E L E N E K L E R

l.ö lü m A d e tle ri:

Hasta sahibi, hastanın ağ ırlaşm ası ile ü züntü v e sessizlik içindedir.Hastanın bulunduğu mekanda Kur'an okunur.
Hastaya su verilir."Sen v erm ezsen şey tan verir" inancı vardır. H asta öleceği zaman sağyanına çevrilir.Çünkü Azrail
gelirken sağ taraftan girerm iş. Ö lü m ,h astad a beliren bazı işaretlerden anlaşılır: Burun delikleri islenir,terler. Gözleri
yeşilse mavileşir.Sayıklar.öbür d ü n y a ile k o n u şu y o r denilir. H asta çok can çekişiyorsa uzakta bulunan akrabasının
elbisesini üstüne atarlar.Yeşil y aprak k o y a rla r.ö lü m ü kolay olsun diye. Hasta ruhunu teslim ettikten sonra elbiseleri
çıkanlır.Üstüne temiz beyaz ç a rş a f örtü lü r.H erşey kefeni gibi tem iz ve yeni olmalıdır.Çarşafin üstüne de ölünün şişmemesi
için bıçak,makas,tavra konur.H asta ru h u n u teslim etm eden önce bedeni yakınlan tarafından temizlenir.Kına yakılır. Eline
hurma verilir."Bu dünyadan alacağ ın b u d u r" denilir.R uhunu teslim ettikten sonra ölünün elleri yanma konulur.Ayaklan
parmak uçlanndan iple, çenesi tem iz b ir y azm ay la bağlam r.G ece ölm üşse kişiyi gömmek için sabah beklenir.lkindiden
sonra ve akşam ölü toprağa v erilm ez. Y er-gök m ühürlenir,toprak kabul etmez inancı vardır.Çoğunlukla uzaktan
akrabalann gelmesi b ek len ir.ö lü y ık a n m ay a götürüldüğünde yatağı toplanır.Odaya su serpilir.Döşeğin olduğu yere
arkadan biri daha gelm esin d iy e ta ş ko n u r.Ü stün d en çıkan elbiseler giyilecek gibiyse fakirlere verilir, değilse yakılır.
Diğer elbiseleri de fakirlere dağıtılır. A n cak h atıra olsun diye kızında ve oğlunda bir parça giysi kalır.Kişi kendi evinin
önünde yıkanır.Etrafmı çevirirler, ö l ü su y u ılık olur.Ç ok sıcak veya çok soğuk olduğunda ölünün vebalinin alınacağına
inanılır.Yıkama suyunun içine m ersin atılır.B azı yerlerd e m ersinin cennet ağacı olduğu inancı yaygındır.Yıkama bittikten
sonra kızı,oğlu,akrabası,komşusu h elallik için cenaze üzerine b ir tas su dökerler. Yıkamada kullanılan kazanlar ters çevrilir
ve üstüne taş konur.Arkadan biri ö lm esin , k azan a ölü için su girm esin diye.Kefen beyazdır.Şampır,kaput bezi.humayun
adı verilen kumaşlardan yapılır.K efen d aim a b ıçak la kesilir.Ç ünkü Peygam berimiz öyle kesmiştir.Kadın kefeninin parça
sayısı köyden köye farklılıklar gösterir. G en eld e k adın kefeni; iki kat çarşaf,iki kat çeki,önlük, gömlek, ara bezinden (sıtır
bezi) oluşmaktadır.Gömlek y ak asız ve d ize kadardır.A ra bezi yedi kattır.Kefenlendikten sonra üzerine zemzem suyu
dökülür.Ellerine, başına k ın a serpilir.B azı yerlerd e kefene tu z v e çörekotu serpilir.Çörekotuna şeytanın gelmediğine
inamlır.Erkek kefeni ise iki kat ç a rş a f v e b ir g ö m lek ten oluşur.K efenlem e bittikten sonra başucundan,belden ve ayaktan
bağlanır.Bazı yerlerde bağlandıktan so n ra son b ir k ez d ü n y a görsün diye yüz tekrar açılır. Kadın kefenlenirken içine, gelin
giderken kesilen zülüfü de konur.

Kefenleme bittkten so n ra h o ca v e cem aat cenazeyi alm aya gelir.Oradaki kişilerle helalleşme yapıldıktan sonra
baş tarafı önde olmak üzere cen aze m ezarlığ a götürülür.G iderken sevap alm ak için cemaatteki erkekler iki üç adımda bir
yer değiştirirler.Cenazenin m ezarlığa g idişi esnasında bir evin önünden geçerken evde bulunanlar ayağa kalkarlar.
Mezarlığa gidildiğinde m usallada cen aze n am azı kılınır.N am azdan sonra tekrar helalleşme olur.Mefta mezara önü kıbleye
gelecek şekilde konulur.Bu am açla baş v e sırtının altı toprakla yükseltilir.Üstü mertek tabir edilen tahtalarla kapatılır.
Merteklerin dizilişinden sonra avuçlarla v e k ü reklerle toprak atılır.M ezann baş ve ayak ucuna mezar tahtalan dikilir.tmam
talkın verir.Talkın bittikten so n ra ö lü sahibine başsağlığı dilenir.Cem aat ölü evine gider ve yapılan yemekler yenilir.
Şipit,yufka ve helva dağıtıl ir. B azı yerlerd e ölü sahibi kurban keser. Gömüldüğü günü takip eden günlerde başsağlığı
dilenir.Bu amaçla gelenler çeşitli y em ek ler yaparak ölü evine getirirler."Allah sabırlık versin,Allah genç acısı
göstermesin" şeklinde teselli dilekleri iletilir.ö lü n ü n göm üdüğü veya ertesi gün ya da bir hafta sonra ölünün ruhu için
"cğnilik" yapıIır.Ekmek helva dağıtılır.B ir h afta veya on gün içinde "eren" yapılır. Yemekler hazırlanır, ölünün ruhu için
yedirilir.Olümün üçüncü günü "üç adağı" yapılır.B u haşhaşlı yağlı katmcrdir.52. gününde "burun duası" okunur.Bazı
yerlerde 52.günü etin kem ikten a y n ld ığ ı gün sayılır, kurban kesilir ve yem ekler yapılarak dualar edilir. Ölünün "deviri"
gömüldükten sonra veri lir. B uğday ö lçeğinin fiyatına göre kişinin devir parası hesaplanır. Bu para mezar kazana, ölüyü
yıkayana,yemeği yapana ve fakir o lan lara dağıtılır. M ezar ziyaretlerine arefe ve bayram günleri gidilir.Maddi durumu iyi
olanlar kısa süre sonra, im kanı clverm eyenler daha sonra m ezarı yaptınrlar.

Ö lü m le ilg ili i n a n ı ş l a r : K öpek ulum ası ivive savılm az. Uluyan köpeğe ulumaması için ocakta yanan odun ( eğsi)
atılır. Köpek kabire doğru ulursa ölüm o lacağına inanılır." Yarabbi evimdeki insana hayır ver" diyerek ekmek atıhr.Dualar
okunur. Köpek ağzını göğe dikerek ulursa o zam an biri ölecek denir ve ekmek atıhr.Bavkus birinin evine konarsa ölüm var
&QİLBaykuş demek günah sayıldığından hacı m urat kuşu denm esi yeğlenir.Bavkus öttüğü zaman ölü olacak denir.Tavuk
ftmesi i v i v ^ Y'lrr ^ , G ece tırnak kesilm ez,öm ür kısalır denir.Aynaya bakmak ta aynı yorumlanır.Çocuğu ölmüş kadın
arefe günü dikiş dikm ez,öbür dünyada çocuğunun ciğerine iğne batar inancı vardır. Akşam; ekşili ve acılı yemekler
verilmez,(soğan,turşu,acı biber v.b.) b ir evden bir eve kazan verilmez.Gün inince soğan ve biber verilmez.Verilmek
ânında kalındığında iki köm ürle birlikte verilir. Biri avludan çıkarken, diğeri kendi evine girerken atılır.Parmakla
mezarlık gösterimez. Gece o parm ağa iğne batarm ış.M ezarlıktan geçerken parmakla mezar gösterilirse gösterenin annesi
ölür inancı vardır. "Yıldız kayarken görürsen yere bak" denilir, ö m rü n de akacağı inancı vardır. Cuma akşamları dua
okumak gerekir.Çünkü ölülerin ruhları bu gecede evini ziyaret eder ve evde çakılı çivilerin üzcrine.köşelere konar dua
beklerlermiş, ö lü yıkanıp kefenlendikten sonra b ir toprak testiyle su yedi gün boyunca avluya konur, ruhun gelip bu sudan
'Çeccğuıe inamlır.Cenaze soğum am ış ise kısa zam anda arkadan biri daha gidccek denilir. Ayakkabı ters döndüğünde ölen
olacak denilir,Uşak p a z a rı günü ( Ç a r ş a m b a ) ocağa helva atılır, ö len lerin ruhu ocak başında bekler.
Ölünün üstünden kedinin geçm em esine dikkat e d ilir.ö lü n ü n h o rtla y ac a ğ ın a inanılır. R üyada diş acı ile çıkarsa acı bir
ölüm , acım adan çıkarsa ihtiyar birinin öleceğ i sö y le n ir.E v in d ire ğ i,ç a tısı,d u v a rı yıkıldı görülürse ölün* i
yorumlanır.Rüyada bir evin kızı davullu zurnalı gelin o lu rsa ö lüm o lac ak d e nir.R üyada araba,silah, dumanlı yang^ |
ayakkabının kaybolm ası ölüm e yorum lanır.

2.Doğum :
Doğum her zam an m utlu b ir olay olarak kabul ed ilm iştir.Ç ocuğu o lm a y a n k ad ın a "kısır" denilir. Çocuğu olma)*
kadın hocaya gider. Hoca kadının yıldızlam asından bakarak o n a o k u r v e m u sk a yazar. B undan sonra çocuğu olan kadınla 1
muskayı yedi yıl takar.Çocuğu olm ayan kadını bacaklarından tavana a sıp sallarlar.G ö b ek düşüklüğü vardır diye göbek i
çekerler.Dağlardan "kadın böceği" toplanarak çıkın y a p ılır ve kadının ra h m in e yerleştirilir.C ev iz yaprağı pinar v.b. bitki]« j
kaynatılır.Kadın bunların buğuna oturtulur.Ç ok düşük yap an k ad ın a "im am lık, şeytanlı kadın " denir.Hamile kadc j
"yüklü,gebe,aşeriyor" şeklinde ifade edilir.Ç ocuğu doğup yaşam ayan k ad ın lar tek k ey e bağlanır. Kadının kamı büyükse {
oğlan, küçükse kız, ekşi yerse kız,tatlı yerse oğlan o lacağına inanılır.K adın gü zelleşirse oğlan, çirkinleşirse kız olur.'Kn i
kendini, oğlan anayı süsler" denilir.H am ile kadın n a r ve k iraz ye rse ço cu ğ u güzel olur.Ç ocuk kara gözlüolsun diye II
zeytin,yanakları kırm ızı olsun diye elm a yenilir. K adının kolay d o ğ u m y a p m a sı için ham ileliği boyunca çalışması j
istenir.Çalışmayan kadının çocuğunun kam ında şişeceğine ve z o r d o ğ u m y a p ac ağ ın a inanılır.K adın hamileliği boyunca
kimseyle kavga etm ez, kim seye kötü sö z söylem ez.

Doğum u zorlaşan kadını battaniyeye koyup sallarlar.. B acağ ın d an tu tu p sallarlar.E be kadın sırtına alıp I
sallar.Çocuktan sonra gelen eşe "son" denilir. G öbek kordonu kesilirken k ızın k o rd o n u n u n sesi güzel olsun diye d ah a uzun !
kesilmesine dikkat edilir.Göbek kuruyup düşünce kızınki evcil o lsu n d iy e evde b ir o y u ğ a sokulur. Oğlanınla m alı olsun
diye ahıra göm ülür.Dindar olsun diye cam iye konur.O kusun d iye okul b a h çesin e göm ülür. K adının doğumdan sonraki
sancısına" kızan eşi,cıbar eşi" denir. Yeni doğan çocuğun boğazı şerbetli suyla açılır. A nne ço cu ğ a süt vermek için üç ezan
bekler. Böylece çocuk sabırlı olm ayı öğrenir.Yeni doğum yapan k a d ın la çocu k k ırk g ü n y a ln ız bırakılmaz. Kırklı çocuk
yalnız bırakılırsa şeytan tarafından değiştirileceğine inanılır.Yeni doğum yap an k a d ın la çocuğunu "al b a s m a s ın , kuk
basmasın" diye bulundukları odaya çörekotu,üzeriik.tavuk pisliği,bıçak, tu z,sü p ü rg e ve ekm ek kırıntısı k o n u lu r.K ııtt
çocuğu, altın takılı gelin ve yeni giysinin bastığına inanılır,bunlar çocuğun y a n ın a g etirilm ez. İki kırklı kadın karşılaşma
boncuk veya iplik değişirler.İğne değiştirm ezler. İğne değiştirirlerse çocu k ların iğne g ibi o lacağına in a n ılır .Ç o c u k hasla
olup zayıf düşm üşse "aydaş olmuş" derler ve çocuğun iyileşm esi için d ö rt y o l a ğ ın d a "aydaş aşı" p iş irilir.D o ğ u m d a n k n k
gün sonra anne ve çocuk kırklanır. Yasaklar kalkar.Ç ocuğun k n k lan m am ası h a lin d e h a sta olacağına, şeytanın peşinde
dolaşacağına.büyümeyeceğine inanılır.K adının sütü kesilirse "şeytan sütünü çalm ış" derler.Soğan,haşhaş,tatlı,h e lv a c ı
yoğurt gibi yiyeceklerin yenm esi halinde kadının sütü bol olur.

Yörede "göbek adı" koym a geleneği oldukça yaygındır. A d koyarken ataların adnK ur'andan adlar, doğduğu günle
ilgili adlar olmasına dikkat edilir.

3.Evlcnm e:
Eskiden Uşak'ta evlilik görücü
usulü ile oluırdu. Beğenilen gelin adayı
kızın evine oğlan tarafı m ünasip kişilerle
b ir lik te " d ü n ü r" g id e r. A lla h ın
emri.Peygamberin kavli ile kız istemeye
g e ld ik le r in i b e lir tir le r . K ız ta ra f ı
düşünmek,araştırmak ve danışm ak için
süre ister. Oğlan tarafının daha sonraki
z iy aretlerin d e uy g u n b u lu n u rsa söz
kesilir.Nişan konur.Nişan töreni yapılır. Bu
törende misafirlere, nişanlanan çiftlerin
ömür boyu işleri beyaz,günleri aydınlık
olsun diye süt içirilir. Nişan dağılacağı
zaman oğlan tarafından yaşlı ve sözü geçer
biri nişan bohçasını,kız tarafından yaşlı ve
sözü geçer birine teslim eder. (.Eskiden
nişanda kız ortalıkta hiç görünmezdi.)
Nişan ertesi, kız evinden oğlan evine
herkes için "belek" (hediye) gider.Kız evi
lo k u m y a p a r v e k o l u - k o m ş u y a
dağıtır.Nişandan sonraki ilk cumartesi oğlan evinden kız evine çerez gider.KÎzUçerelz getirenlerin elini ö p e r . Onlar da
bahşiş verirler. Buna "el öptürme parası" denir. Nişandan 4-5 hafta sonra nişanlı kıza "kesim " kesilir. N işanlılık döne"1
Kurban Bayramına rastlarsa oğlan evi bayramın birinci günü kız evine hediyelerle süslenm iş b ir koç gönderir.
 KULTL ı p
Düğün sırasında kız kendine "kardeşlik", oğlan da "sadıç" tular.Düğünler genelde perşembe veya pazar gecesi
ç a lın a ra k başlar.Üç-beş gün önceden eşe,dosta,akrabalara, konu-komşuya "oku" denilen davetiyelergönderilir.Düğün
¿ününden bir-iki gün önce davul-zuma getirilir. Yemek hazırlıklarına başlanır.Etlik hayvanlar kesilir.Keşkek
jögölör.Böyök kazanlarla, keşkek,pilav,fasulye,pirinç çorbası.bamya pişirilir.Helva yapılır.Düğün günü bu yemekler
ijeramedilir. Gerdekten bir gün önceki gece "kına gecesi"dir Oğlan evi tarafından hazırlanan "kına heybesi" kız evine
eötûıölüF-0 gece ^ız evinde şenlik yapılır.Kadmlar,kızlar toplanır.Tefçi tutulur.Kma gecesine gelenlere şeker ikram
^iHr.Kızlar.gelin adayı ve kardeşlik en güzel giysilerini giyerler. Tefçi kadınlar tef çalar,türkü söylerler. Orta yerde
Kadınlar ve kızlar oynarlar.Karşılıklı "deyişine,deyiş" denilen maniler söylenir.Oynayanlara para takılır. Bu paralar
(e lçiy e verilir. Eğlence gece yansına kadar devam eder.En son gelin adayı ile kardeşlik oynatılır.Türkülerle gelin adayına,
lanjeşliğeve kızlara kına yakılır.giysilerini giyerler. Tefçi kadınlar tef çalar,türkü söylerler. Orta yerde kadınlar ve kızlar
ovnarlar.Karşılıklı "deyişme,deyiş" denilen maniler söylenir.Oynayanlara para takılır. Bu paralar tefçiye verilir. Eğlence
gece yansına kadar devam eder.En son gelin adayı ile kardeşlik oynatılır.Türkülerle gelin adayına, kardeşliğe ve kızlara
kınayakılır.

Düştüm yolun incesine Bindim atın dorusuna

Selam söylen amcasına Düştüm yolun eğrisine
Kız amcasız gelin mi olur? Selam söylen dayısına
Gelin olsa melin mi olur? Kız dayısız gelin mi olur?
Neneneney... N eneneney

Kına gecesi günü oğlan tarafının aldığı "çeyiz" davul-zuma eşliğinde kız evine götürülür. Kız tarafının çeyizi ile
birliklesergilenir. Buna "çeyiz asma" denilir.Davetliler tarafından seyredilir. Düğün günü bütün çeyizler toplanır.Tekrar
oğlanevine, yeni çiftlerin eşyalan olarak gider.

Gelin alma günü perşem be v e y a p a z a r g ü n ü d ü r.B u g ü n le rd e eğ le n ce yapılm az. G elin hazırlanır, süslenir,
giydirlir.Herkesin görebileceği b ir o d ad a b e k letilir.O ğ lan e v in d e g ü v e y hazırlanır.T raş olur,dam atlık elbiselerini
giyer.Sadıç da aynı şekilde traş olur,giyinir, ö ğ le d e n so n ra d a v u l-z u m a e şliğ in d e arabalı "düğün alayı" konvoy halinde
gelin almaya gider.Kız evinde fazla b ek len ilm ez, g e lin ç ık an lır.G e lin ev den çık ark en babası" güle güle,ayağın pınar,
başın göl olsun" der.Damat ve sadıç o ğ la n e v in in d a m ın d a beklerler. G e lin in g elm esiyle üzerine para v e çerez
seıperler.Gelin inince dam adın b ab ası av lu y a k a d a r g elin i götürür. B u rad a gelin oturur.O yunlar oynanır.A ynı gün kız
evinden sinilerle baklava, börek,tavuketi, p e k sim et,leğ en ,ib rik ,fin can ,b ard ak , tep sile r gelir.E ğlenceler akşam a kadar
devameder.Gelin gerdek odasına girm eden ö n ce k a p ıy a b ir p arm ak y a ğ çalar, ç iv i çakar.G elinin elin e ekm ek verilir. G elin
ekmekleri omuzundan geri atar. O rada b u lu n a n la r e k m e k leri toplarlar.

Gerdek gecesi akşam ı h o ca ç a ğ n lır.D a h a ö n c e k ıy ılm ış resm i nikaha ilaveten dini nikah kıyılır.D am at sadıcı
tarafından yumruklanarak gelin odasına konulur. D am at gelini k o n u ştu rm ak için çeşitli h ediyeler verir. K ız evinden gelen
tavuk eli ve baklavadan yenilir.D am at önde gelin ark ad a iki re k a t n am az kılarlar. Ertesi gün evdekilerin eli öpülür.K ızın
annesine haber gönderilerek bahşiş alınır.A ym gün k ız v e o ğ lan e v in in birlikte katıldığı "yan günü" eğlencesi
yapılır.Yemekler yenilir.Yan gününden son rak i g ü n "el öpm e" günüdür. K ız evi oğlan evini yem eğe çağrılır.lki taraftan
d ö r t sofralık yakınlar katılır.Ç orba,et,bam ya,kom posto,pilav,sütlaç,m evsim ine göre sebze ve m eyve, baklava ikram
edilir Yemeklerin çeşidi I2'ye kadar çıkar. Y em ekten so nra gelin dam at el öper, hediyeler verilir. Bu yolla akrabalar arası
kırgınlıklar giderilmiş olur. El öpm e tören in d en b ir h a fta so nra oğlan e v in in yem ekli daveti olur. B una "ardı sıra" denir.

4. Halk B aytarlığı:
Halkın temel geçim kaynaklarından biri o lan hayvancılıkta m eydana gelen hastalıklar halkın uyguladığı çeşitli
yöntemlerle tedavi edilmeye çalışılır.

İshal: Buna yörede "ötürük" denir.H ayvan ishal olunca d ağ eriğinin kurutulm uşu kaynatılır ve hayvana içirilir.
Meşe maztlannın kurutulmuşu toz haline getirilir. S ulandırılarak hayvana içirilir.Ç am aşır kili suda köpürtülerek hayvana
içirilir.

Keçibaş: Yörede bu hastalığa "göz delisi" o lm uş, kom şunun nazarı değm iş denilir.K ızgın bir dem ir ile hayvanın
kısmının üstüne gelen deri dıştan yakılır.

Şap hastalığı: Hayvan topallar. Y ürüm ekte güçlük çekcr.T ım aklarının arasına katran çalınır.Kcçi kılından
yapılanbir örgü ile katran iyice sürtülür.

Uyuz: Katran yağ ile karıştırılır.A teşin üzerinde kaynatılır.B ez veya keçe ile hayvanın ağız kısım lanna,koltuk
a anna'bacak aralarına sürülür. H ayvan yıkanarak D D T lenir.
 Çiçek: Uyuzda olduğu gibi katran yağla kaynatılır. Hayvanın dayanabileceği ısıda oluncaya kadar soğutulur
Yaralara sürülür.

Kan tutm ası: Kan tutmuş hayvanın kulağmda bıçakla küçük kesik yapılır ve kan akıtılır. Hayvanın gözünün
altındaki kılcal damar bıçakla kesilir.

K ırık: Bacağı kırılan hayvanın kırık kısımdaki tüyleri kesilir. Un ve yumurta ile ham ur haline getirilen karışım
bir bezin üzerine yayılır.Kırılan kısma denk gelecek şekilde bez sıkıca sarılır. Hayvanın ayağı yere değmesin diye
bacağından bir-iki cm uzun çıtalar bacağın iki yanma sarılır.

İç parazit-dış p arazit (şerit): Bu hastalığa ardıçların kurusundan elde edilen katran iyi gelir. Büyük bir
çömleğin içine kuru ardıç konur.Çömleğin altından bir delik açılır.Çömlek ateşte ısıtılır. Damlayan katran altta bir kapta
birikir. Buna "sanca katran" denir. İç ve dış parazitlere karşı kullanılır.

Kelem uyuzu: Yörede bu hastalığa "gidişlen yarası" denir. Sanca katranla tedavi edilir.Katran yağla kanştınlıp
kaynatılır. Ilıklaşınca bezle yaranın üzerine sürülür.

Kelebek hastalığı (kıl kurdu): Hayvanın alt çenesinin altı yumurta gibi şişerse buna kelebek hastalığı denir.
Öksürdüğü zaman da kıl kurdu olmuş denilir. Tedavi için sanca katran içirilir.

K arın şişmesi: Hayvanın otlardan kamının şişmesi halinde süt ve şeker içirilir.Hayvanın dağda bu şekilde
hastalanması halinde çoban ayakkabısına süt sağar, içine toprak katar ve hayvana içirir.

5- Yöresel İn a n ışla r:

İki bayram arası nikah kıyılmaz

Sah günü yola çıkılmaz
Köpek uluması ve baykuş ötmesi kötü olay habercisidir.
Eldeki sabun bir başkasının eline verilmez.( Sabun yere bırakılır diğeri öyle alır.)
Kaplumbağa kabuğu nazar değmesini önler. ( Araba veya eve takılır)
Genç kız parmağına yüzük takarsa nasibi kesilir.
Bir kadın, elinde kına varken üzerine yeniden yakarsa kocası üzerine kuma getirir.
Çocuk emeklerse eve misafir gelir.
Sofradaki bıçağın ağzı yukarıya dönerse misafir gelir.
Geceleyin vakitsiz öten horoz kötü olay habercisidir.
Yeni doğan çocuğa nazar değmesin diye atleti ters giydirilir.
Akşam sakız çiğnenmez. ( ö lü eti çiğnendiği farzedilir)
Akşamları eve acılı veya ekşili yiyecekler girmemelidir.
Hamileyken saç kesilmez ve boyanmaz. ( Çocuğun ömrü kısalır.)
Yolculuğa çıkanın arkasından ev hemen süpürülmez.(Giden geri dönmez diye)
Salı ve Cuma günleri çamaşır yıkanmaz, saç ve tırnak kesilmez.( Uğursuz sayılır)
Sokak kapısı aralık bırakılırsa kısmet artar.
Bir kadın kapı eşiğinde oturursa kapıda kalır.
Çocuğun gamzesi olsun diye hamile kadınlar bol bol ayva yer.
Lohusa aynaya bakmaz. ( Aklını kaybeder)
Geceleyin aynaya bakmak, bebeklerin aynaya bakması uğursuzluk getirir.
Boş beşik sallanmaz. (Bebeğin başı ağrır)
Bebek doğunca sarılık olmasın diye yüzüne sarı yazma örtülür.
Uyuyan çocuk öpülmez. (Nazar değer)
Cam veya bardağın kırılması kazayı defeder.
 KÜLTÜR

6. Mahalli Yemekler:

Uşak Tarhanası: Malzeme olarak ıın,yoğurt,

■•fr innnızı ve yeşil biber, nan e, s o ğ a n , d o m a te s v e te rc ih e
A e hi j l,n m |Ş nohut v ey a fa s u ly e b e lli o ra n la rd a
luzırianır. B ir g ü n ö n c e s in d e n h a m u r iç in m a y a
l,t r ı«nır Hazırlanan m ay a u n ile b irlik te y o ğ u ru lu rk e n
«ikanda sayılan m alzem eler d e ila v e e d ilm e k su re tiy le
ianşım hazırlanır. Belli b ir k ıv am a g e le n k a rış ım , g e n işk a p
(toprak çömlek veya leğen) iç in e k o n u lu r. 1 5 -2 0 g ü n b u
İcapta bekletilir. Bu arada iki g ü n d e b ir h a f if ıs la tılm ış e lle
karıştırılarak m ayalanm ası sa ğ la n ır. K ıv a m ın a g e lm iş
kanşım bir bez (iteği) ü z e rin e p a rç a p a rç a y a y ılır.
Ovulacak kadar kuruyan p a rç a la r e lle u fa la n a ra k e le k te n
geçirilirJoz haline gelen tarh an a ite ğ i ü z e rin e s e rile re k
gölgede kurumaya b ıra k ılr.K u ru y a n ta rh a n a , ih tiy a ç
asında kullanılmak üzere to p rak k a p la r d a , b e z to rb a la rd a ,
cam kavanozlarda saklanır. U şa k 'ın sim g e si o la n ta rh a n a
özellikle kış aylarında v e ra m a z a n a y ın d a tü k e tilir.
Tarhananın, k u ru tu lm a y a b ır a k ılm a d a n ö n c e t a z e
haldeyken komşulara v e e şe -d o sta ik ra m e d ilm e s i b ir Uşak Tarhanası
gelenektir
Y um urta Sızdırm ası: Malzeme olarak 6 adet yumurta,
1 kg taze yoğurt, iki yemek kaşığı domates salçası ve yanm çay
bardağı sıvı yağ kullanılır. Genişçe bir kapta kaynamakta olan
suya yumurtalar kırılır. Yumurtalar kaynar suda haşlanır.
Haşlanan yumurtalar kevgir yardımı ile alınarak suyu süzülür.
Servis kabına konan haşlanmış yumurtalar bıçakla parçalanır.
Üzerine taze yoğurt ilave edilir. Bilahare servise yakın, salça ve
yağ ile tavada pişirilerek elde edilen sos yoğurtlu yumurta
üzerine dökülerek servis yapılır, (sosa tercihe göre nane, acı pul
biber.maydonoz katılabilir.)Bu yemek acil hallerde, yakın
akraba veya komşu vefatında ölü yerine (erene) giderken çabuk
hazılanabilen mahalli bir yemek çeşididir.

Ciğerli Bulgur: Malzeme olarak elle kıyılmış kuzu

veya keçi ciğeri ile bulgur (atlanmış-ayıklanmış) kullanılır.
Genişçe bir kapta su kaynatılarak bulgurun üzerine dökülür.
Bulgurun kabarması sağlanır. Bu işlem kaynamakta olan suya
bulgur konarak ta (makama hazırlanış) gibi) yapılabilir. Bulgur
suyunu çekene kadar üzeri kapakla kapatılır. Bu arada elle
kıyılarak hazırlanmış ciğer kuyruk yağında kavrulur, (sevenler
için ciğer soğanla pişirilir.) Bulgurla ciğer karıştırılarak bir
müddet ocakta ısıtılır. Bu arada altının tutmamasına dikkat
edilir. Sıcak olarak servis yapılır. Cacıkla yenmesi tavsiye
edilir.
D öndürm e: Yufkalık hamur hazırlanır. Hafif
kalınca yufka yapılır. İsteğe göre ıspanak, rendelenmiş kabak,
kavrulmuş kuyruk yağı, peynir gibi içlikler kullanılır. Altı ateşe
dayanıklı bakır sininin içi yağlanır. Yufkalar siniyi taşmayacak
şekilde konularak arasına içlikler ycrleştirlir.Uzerinc tekrar
yufka yerleştirilir. Bunun üstü yağlanır ve yoğurt sürülür. Odun
ateşi üzerinde döndürülerk altı pişirilir. Altının pişip pişmediği
ara sıra kontrol edilir. Altı pişince ateşten alınır. Bir bez
yardımıyla tersyüz edilir. Bu taraf ta pişince tekrar eski haline
çev rilir.O c a k ta n alın arak üzeri başka b ir sin iy le
kapatılır.Bıçakla düz veya baklava şeklinde kesilerek servis
yapılır. Yoğurt veya çayla alınır.
 D em ir T atlısı: Un
yumuşak şekilde yoğurulur.Geniş bir
tavada yağ kaynatılır. Yıldız şekilli demir
kalıp hamur içine batınlır ve kalıba alınan
hamur kaynayan yağa daldırılır. Hamur
kalıptan ayrılır. Tava doluncaya kadar
hamur konur. Şekilli hamurlar kızarmaya
başladığında yağının süzülmesi için ayrı
bir kaba alınarak soğutulur. Hazırlanmış
ılık şerbet soğumuş kızartmanın üzerine
dökülerek şerbetin emilmesi beklenir. Bu
tatlı nişanlılık döneminde kız tarafından
hazırlanarak oğlan tarafına gönderilir ve
"demir tatlısı" diyerek komşulara ikram
edilir.
Yağlı Gevrek: Gevrek olarak
pişirilmiş yufka elle ufalanır. Yağda
kavrulmuş soğanın üzerine yumurta
kırılır. U falanm ış y u fk a eklenip
karıştırılarak bir müddet pişirilir. Üzeri
kapatılır ve yumuşaması beklenir.
Yumuşamış halde servis yapılır.
Y alan cı D o lm a: P atlıcan
kuşbaşı şeklinde küçük parçalar halinde
kurutulur. Kışın yağ-soğan kavurması
üzerine patlıcan kurulan ilave edilir.
Pişmeye yakın bulgur eklenir. Bulgur
pişince servise hazır hale gelir.
K arp u z K ab u ğ u Yemeği:
Karpuzun kabuğunun yeşil kısmı
soyulur ve iç kısmı küçük parçalara
ayrılarak yağ-soğan kavurması üzerine
ilave edilir. Ateşte pişirilir. Acılı veya
sarımsaklı servisi tercih edilir. Karpuz
kabuğunun kurutulmuşu ile de bu yemek
yapılabilir.
S a la ta lık Y em eği: E rgin
sa la ta lık la rın kab u ğ u so yulur.
Çekirdekleri ayrılır. Küçük parçalar
h a l in d e d o ğ r a n ır . Y a ğ - s o ğ a n
kavurmasının üzerine ilave edilir. Ekşi
olması için erik pestili acıyla birlikte
eklenir. Sıcak servis yapılır.

F a rk a lla : Dış kabuğu soyulmuş

kurutulmuş biber ilavesiyle pişirilir. Sıcak
 L- KÜLTÜR TE SİSLE R İ

Uşak Arkeoloji M üzesi: 1970 yılına kadar geçici

binada hizmet veren Arkeoloji M üzesi 23 N isan 1970
vılında kendi binasında fraaliyete geçmiştir.Bina, 994 m2
üzerine kuruludur. Kronolojik teşhir düzenlemesi
yanında m erm er e s e r le r v e s i k k e l e r t e ş h i r
edilmektedir.
■
9
Müzede: âl
19086 adet arkeolojik eser
13043 adet sikke
58 adet mühür ve m ühür baskısı
1 adet tablet olmak üzere toplam 33 600
adet arkeolojik eser bulunmaktadır.
Müzenin yıllık ortalam a ziyaretçi sayısı
15000 civarındadır.

A rkeoloji M üzesi İç G örünüş

Etnografya Müzesi Etnografya M üzesi İç görünüş

Uşak Atatürk ve Etnografya M üzesi: Kurtuluş Savaşı sırasında Ulu ö n d er Atatürk'ün karargah olarak
kullandığı bina, Cumhuriyetin Ellinci Yılı münasebetiyle kamulaştırılmış, 1978 yılında Uşak'ın Kurtuluş Günü olan 1
Eylül tarihinde hizmete açılmıştır. Bina 1900 yılında yapılmış olup Uşak'ın tarihi evlerinden biridir. Müzede, Osmanlı ve
Cumhuriyet dönemi giyim-kıyafet ve takıları, Ulu Önder Atatürk’ün yatak,çalışma ve misafir odaları ile birtakım
eşyalan.Yunan mezalimine ait fotoğraflar olmak üzere 1412 adet etnografık eser bulunmaktadır. Müzeyi yılda ortalama 7
000kişi ziyaret etmektedir.

İl Halk Kütüphanesi: 1962 yılında geçici binada hizmete

başlayan İl Halk Kütüphanesi, 1977 yılında kendi binasında faaliyete
geçmiştir.Zemin artı iki katlı binada, okuma salonu, konferans salonu,
kütüphaneve çocuk bölümleri bulunmaktadır.

İl Halk Kütüphanesine bağlı olarak ayrı bir binada Ragıp

Soysal Çocuk Kütüphanesi ile gezici kütüphane yanında beş ilçe
merkezindeve dört beldede toplam 11 kütüphane mevcuttur.
Tolamkitap sayısı 86 806 dır.

İl H alk K ütüphanesi
 U şak K ü ltü r M erk ezi: 19 95 yılı yatırım program ına dahil edilen K ültür M erkezinin yapım ına 1997 yılında
b aşlanm ıştır.2 00 1 yılında bitirilm esi planlanan m erkezin proje bedeli, 1 trilyo n ISO m ilyar T L 19 9 8 y ılı ödeneği loo
milyar TL dir. Uşak Kültür M erkezi 7 1 0 0 m 2arsa üzerine 2 9 2 6 m 2a la n a otu rm uş olup, toplam k ullanım alanı 8500 m1dir.
İki blok, zem in ve artı iki k a t olarak düzenlenm iştir. K om pleks içerisinde a ç ık sergilem eye de im kan veren fuaye, çok
amaçlı hareketli oturm a düzeni v e taşınabilir ahşap sahneli salon, m üzik çalışm a salo nu , 2 5 0 m k a p a lı sergi salonu,4QQ
seyirci kapasiteli büyük salon, 1 7 0 seyirci kapasiteli küçük salon, 5 0 k işilik kafeterya, 2 0 0 m 2ç o c u k o k u m a salonu, 300m!
büyükler ve gençler okum a salonu gibi üniteler y er alm aktadır.

Uşak Kültür Merkezi Temel Atma Törem

 Eşme K u ltu r M erkezi: 1995 yılında ihalesi yapılan Eşme Kültür Merkezi inşaatı 1996 yılında başlamıştır.
Proje bedeli 393 milyar 600 milyon TL, 1998 yılı ödeneği 35 milyar TL. dir. 2000 yılında bitirilmesi planlanan Kültür
Merkezinin fiziki gerçekleşme oranı % 20 seviyesindedir.

Uşak O da T iy atro su : Uşak Belediyesi tarafından yapımına bu yıl başlanan çok amaçlı, 280 koltuk kapasiteli
ve döner sahneli Oda Tiyatrosunun proje bedeli 136 m ilyar TL. dir. 1999 yılında bitirilmesi planlanmıştır.

M. M AHALLİ TV, RA D Y O V E G A Z E T E L E R

Uşak il merkezinde AHU EGEM TV. Ve ART TV. Televizyonları mahalli yayınyapmaktadırlar. İlçelerde
mahalli televizyon kuruluşu bulunmamaktadır. İl m erkezinde Gençliğin Sesi, Klas FM., Ses FM.,Sevtek Radyo, özlem
Radyo adı altında mahalli radyo yayınları yapılmaktadır. İl m erkezinde Uşak Haber, Ege Ses, Uşak Bireylül, Kent, Yeni
Uşak, Banaz ilçesinde Yeşil Banaz, Eşme ilçesinde Eşmenin Sesi ve Sivaslı ilçesinde Yeşil Sivash gazeteleri
yayımlanmaktadır. Bunlardan Uşak H aber Gazetesi günlük, Egeses Gazetesi aylık, diğer gazeteler haftalıktır.

N. D ER N EK LER

İlimiz genelinde çeşitli alanlarda faaliyet gösteren toplam 500 adet dem ek bulunmaktadır

ilçelere G ö re D erne t S av ılan

İlçeler M erkez B anaz Eşm e K arah allı Sivaslı Ulubey
Dernek Sayısı 253 85 48 25 39 50
Toplam : 500

6 adedi S. Y.D. Vakfı olm ak üzere il genelinde toplam 22 v ak ıf bulunmaktadır.

O-MATBAALAR
Merkez ilçede 21, Banaz ilçesinde 4, Eşm e ilçesinde 3, Karahallı ilçesinde 1 ve Sivaslı ilçesinde 2 adet olmak
üzere toplam 31 adet matbaa faaliyet göstermektedir. U lubey ilçesinde matbaa bulunmamaktadır.

M atb aa A dı Y e ri B a s k ı D ili T ip i K u r u l u ş Y ılı

Başak M at. M e rk e z T ü rk ç e O fset-tiD O 1993
Şafak M at.
II II T ip o 1991
Atlas Mat.
II II IV 1 967
Batı K ol M at. II VI O fset-tİD O 1990
İleri O fset M at.
II II n 1991
A nadolu O fse t M at. II II VI 1984
M elih M at. II II M a sa lı tio o 1995
Saraçoğlu M at. II II T ip o 1965
Ak O fset M at.
II II O fset-tiD O 1993
II II 1980
o

ö z le r M at.
Q

Ufuk M at. II II II 1978

II II II 1996
K araca M at.
A ta M at. II' II S e ric r a fıiS a b lo n l 1998
Tekin M at. II II O fs c t-tip o 1973
II II II 1990
Ö nder O fset M at.
II II VI 1985
D oeus M at.
II II 1963
K anaat M at. A lm .İn e .T .
II VI 1995
Ö zk av aM at. T ü rk ç e
VI 1995
Ö zbaş M at. M e rk e z T ü rk ç e
Sano&lu M at.
II O fs e t 1972
B anaz
II II IV 1993
K ardeşler M at.
(B anaz M at. II II O fse t-tip o 1985
II II II 1998
H asret M at.
G ü rsesM at. E şm e
II O fsc t-tip o -k a ra d z n . 1973
II II II 1993
M enekşe M at.
II If II 1993
C ihan M at.
T ipo 1985
1K arahallı M at. K a ra h a llı
II II 1982 _____
IK p k ö zM at. S iv a slı
1Y ıld ız M at. II II T ip o -c l p e d alı 1994 ____
 1

P. İL İM İZ İN Y E T İŞ T İR D İĞ İ Ö N E M L İ S İM A L A R

H alit Z iya U Ş A K L 1G İL (1867-1945)

ve Kabus'tur.

N u ri ŞEK ER (1857-1958)

Nuri Şeker U şak m erkez K alfa köyünde doğm uş, m edrese tahsilini tam am ladıktan sonra Rüştiye Mektebi«
devam etm işse de 4 sınıftan ayrılarak çiftçiliğe devam etm iştir. B ir m üddet so nra şe k e r pancarı yetiştirm e denemesine
Kirisen N ur iŞeker elde ettiği pancarlardan pekm ez ve helva im al etm esi ü zerin e kendisinde şeker fabrikası kuma fikri
doğm uştur 1923 yılında çiftçi arkadaşlarıyla "U şak Terakki-i Z iraat T .A .Ş" 'm kurm uş, 60 yaşında olmasına rağmen
büyük b ir azim le 1926 yılı sonlarında U şak Ş eker Fabrikası’nı ü retim e açm ıştır. F abrika 1930 yılında Sanayi-ı Maadin
Bankası'na devredilmiştir.

N uri Şeker, fabrika kurm a hikayesini şöyle anlatm aktadır: "1923 y ılların ın ilk aylarında bulunuyorduk.
Cum huriyetim iz henüz ilan edilm em işti. M illetçe m uazzam işler başarm ak m ecburiyetinde olduğum uza ve yaşama
hakkının ancak ileri m illetler seviyesine erişm ekle kabil olacağına inanıyordum . S adece buğday, arpa, çavdar, mısır gibi
zahire ile bu m illetin geçinm esine im kan olm adığını, yeni yeni iş sahaları b u lm ak icab ettiğini düşündüm . Böylece bende
şeker fabrikası kurm a fikri doğdu. Bu fikri etrafa yaym aya başladım . H erkes "S en m i T ürkiye 'de b ir şeker fabikası
kuracaksın?" diye bana m üstehziyane b ir eda ile soruyordu.

B ir gün U şak Ziraat M uallim i Hilmi ve İzm ir M ıntıkası Z iraat M üdürü Y aşar beylerle U şak'ın Mahzenaltı veya
Musanaltı denilen m evkiindeki tarlalara gittik. Yaşar bey yolda iyi pancar y etişecek tarlaların alüvyonlu olmassı
gerektiğini söylemişti. Tarlalara gelince Yaşar bey kürekle toprağa baktı, ve dedi ki "B u topraklar pancara en iyi ve en
mükemmel olarak yetiştirecek vaziyettedir." İzm ir Z iraat M üdürü Y aşar bey yan ım d a tanzim ettiği raporu Ziraat
Vekaletine yolladı. Böylece şeker fabrikası kurm ak istediğim m ıntıkanın b u iş iç in m üsait olduğu anlaşıldı. Konuyu
ailem e açarak "Siz de bilirsiniz ki ben başladığım b ir işten asla dönm em . E ğ er ben ölseydim siz ne yapacak, ne ile
geçinecektiniz? Herhalde yine eskisi gibi tarlalar ek ip biçecek, onunla geçinecektiniz. A rtık beni ölm üş bilin. Bugünden
itibaren şeker fabrikasını kuruncaya kadar benim size hiçbir faydam dokunm ayacaktır."

Besin ATALAY (1882-1965)

Uşak Rüştiyesi'ni bitirdikten sonra bir ara m edresede okudu, İstanbul D ar-ül M uallim okulunu bitildi
Öğretm enlik, okul m üdürlüğü ve M illi Eğitim m üdürlüğü yaptı. 1920’den itibaren 7 dönem m illetvekili seçildi. T ü rk ç e 'n in
sadeleşmesi alanındaki çalışm aları ile tanınan Besim A talayy, 1926'da dil encüm enine. 1931'de Türk Dili Tetkik
Ccm iycti'nc üye oldu. 1939-1942 yıllarında A nkara Dil ve Tarih C o ğrafya Fakültesi Farsça profesörlüğünde bu lu n d u .
Başlıca Eserleri; M araş Tarihi ve C oğrafyası. Türk Byükleri veya T ük adları. T ü rk D ili K uralları, Türkçem izde M e n -M a n .
Türk D ilinde Ekler ve K ökler Üzerine b ir D cncm eTürkçe'de K elim e Yapm a y o llan , K ur'an tercüm esi. Türk Halıcılığı«
Uşak Halılan'dır.

Ö m e r B ed rettin U ŞA K L I (1904-1946)
Şiirlerinden Örneklen

UŞAKİÇÎN

Ufkun dalga dalga, göğsün çiçekli,

Gülüyor şen bağlar akşamlarında;
Aşıklar diyarı olduğun belli
Bir şarap rengi var akşamlarında.

Sana kavuştuğum geceden beri

Neş'eyle parlıyor gözümün feri
İstiklal çenginin büyük zaferi
Bir kızıl yadigar akşamlarında.
(Uşak, 1925)

E F E N İN B A Y R A M I

Eğilmez başın gibi.

Gökler bulutlu efem!
Dağlar yoldaşın gibi;
Sana ne mutlu efem!

Oyna, yarisin cepkenin;

Yansın güneşten tenin!
Gün senin, şenlik senin,
Bayramın kutlu efem!.
(Uşak, 1924)

YILDIZLARIN ALTINDA

- Yusuf Cemal'e-

Benim gönlüm sarhoştur

Yıldızların altında;
Sevişmek ah ne hoştur
Yıldızların altında...

Sular rüzgarı dinler

Aşıklar hep serinler
Çoban yolları inler
Yıldızların altında...

Yanmam gönlüm yansa da

Ecel beni alsa da
Gözlerim kapansa da
Yıldızların altında...

LATİFE HANIM (1898-1975)

Atatürk'ün eşi Latife Hanım, Uşakizade Muammer Bey'in büyük kızı olarak babasının iş adamı olarak tanındığı
İzmir'de orta öğrenim gördükten sonra Avrupa gezilerine fırsat buldu. Hukuk öğrenimini yanda kestiyse de batılı bir kadın
olarak çevresinde seçkinleşti. İzmir'in kurtuluşunu (9 Eylül 1922) izleyen günlerde kenti genel bir tehlikeye atan yangın
sırasında Atatürk, Göztepe'deki evlerinin konuğu oldu. Bu tanışıklık duygusal bir ilişkiye dönüşürken yeni Türkiye
Devleti'nin kurucusuna batılı bir evliliğin örneğini gösterme olanağını da verdi. Evlilikleri (29 Ocak 1923) çok uzun
sürmediyse de cumhurbaşkanının eşi olarak özgürce kamuoyu karşısına çıkma fırsatlannı iyi kullanması, ilerdeki devrim
eylemlerinin temeline iyi bit harç sağladı. Karşılıklı kabulle ayrılmalanndan (5 Ağustos 1925) sonra kendi köşesinde
sessizce ömür sürmeyi yeğledi, başka bir evlilik yapmadığı gibi Atatürk'ün anısına saygı kusuru yaratabilecek kişisel
izlenimlerini basma iletmeyi her zaman geri çevirdi. Boşandıktan sonra aile adının yeni biçimini soyadı olarak kullandı.
 Milletvekili O rhan DENGİZ

1918 yılında Uşak'ta doğmuştur. 1940 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümö’nd
mezun olmuş. Afyon Lisesi coğrafya öğretmenliğine atanmış, daha sonra Mersin, Kütahya liselerinde müdüris!
yapmıştır. 1951 yılında ise Milli Eğitim Bakanlığı'nda Orta Öğretim Genel Müdurlüğü'nde şube müdürü olmuştur.

1954 yılı seçimlerinde Uşak milletvekili olarak parlementoya girmiştir. 1957'de Bakanlık müfettişliği,
Kıbrıs Kültür Ateşeliği yapan Orhan Dengiz, 1960 yılında yurda dönerek yeniden Bakanlık müfettişliği göreyİ
başlamış, daha sonra Ankara Atatürk Lisesi'nde coğrafya öğretmeni olarak görev almıştır.

1965 seçimlerinde yeniden Uşak milletvekili olarak parlementoya girmiş, 27.10.1965-1.04.1967 tarihini
arasında ise Milli Eğitim Bakanı olmuştur. 1967 yılı seçimlerinde de Uşak milletvekili olarak parlamentoya girmişolm
15.04.1973 tarihinden itibaren yeniden Milli Eğitim Bakanı olmuştur. Orhan Dengiz, evli ve üç çocuk babasıdır.

Ahmet TAHTAKILIÇ

1909 yılında Uşak'ta doğdu. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Kaymakamlık, Ticaret
Bakanlıkğı müfettişliği ve serbest avukatlık yaptı. 1961 yılında Uşak milletvekili seçildi. Çalışma Bakanlığı ve Milli
Eğitim Bakanlığı yaptı.

Mehmet TOPAÇ (1939-1994)

1939 yılında Uşak Merkez İşık Mahallesi Topaç Sokak'ta doğdu. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden
mezun oldu. Serbest avukatlık yaptı. 1983 yılında Uşak'ta ANAP İl Örgütü'nü kurmakla görevlendirildi ve kurucu il
başkanı oldu. 1983’te 17. ve 1987 yılında 18. Dönem Uşak Milletvekili seçildi ve Adalet Bakanı oldu.
kaynaklar

AKÇAY.Halit Sivaslı Ağzı (Uşak), AKÜ. Sosyal Bilim ler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Anabilim Dalı,
Basılmamış Yüksek Lisans tezi, A fyon 1997, s. 47"
YurtAnsiklopedisi, UŞAK maddesi
ATALAY,BesimT ü rk H alıcılığı ve U şak H a lıları, Türkiye İşbankası Kültür Yayınları, 1967.
CAFEROĞLU. Ahmet Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme 1. T ürk Dil Kurumu Yayınları (2. Baskı)
Ankara 1994
Cumhuriyetin 50. Y ılında Uşak, 1973 İl Y ıllığı.
Düstur, Üçüncü Tertip, Cilt 34, K asım 1953-Ekim 1953
SAMUK, Gonca "Uşak Halılarının Dünü ve Bugünü", T ü r k D ünyası A ra ştırm a la rı 32, T ü rk H alıları Özel Sayısı,
Ekim 1984.
................... "Tarihte U şak H alıları", K aynaklar 3, A nkara 1984
TUTSAK, Sadiye, "Uşak Kazasında M ülkî Taksimatın G elişim i", Tarih İncelemeleri Dergisi, IX, İzmir 1994.
Yurt Ansiklopedisi, Türkiye, İl il:Dünü, Bugünü, Yarını, Hazırlayan: Komisyon, Cilt 1 Anadolu Yayıncılık,
İstanbul, 1982-1983-1984
 EKONOM İ

HAZIRLAYANLAR

Prof. Dr. F ikri ŞENOL

İrfan BOLAT
R am azan KAYA
Sabahattin GÜZELAY
 r
A . SANAYİ

Uşak. Türkiye'de ilk sanayi kuruluşlarının ortaya çıktığı yörelerimizden biridir. 19. yüzyılda vah
sermayeli Osmanlı Bankası Ülkemizdeki illerin çoğunda birimlerini oluşturmadan o zamanki iki kazada Us k"01
Alaşehir'de şube açmıştır. Uşak'ta imalat sanayiinin kurulmasında belirleyici rolü halı ve kilimcilik oynamıştır H l T
ilgili girdilerin bir bölümü geleneksel mctodlarla üretilmiş, üretimin artmasıyla bu girdiler talebi karşılayamamıştır B
durum fabrikasyon üretimi zorunlu hale getirmiştir.Müteşebbis bir ruha sahip Uşaklı ticaret erbabı iplik fabrikas "
yapımına başlamıştır.İlk olarak 1905 yılında Bıçakçızade Biraderler ve Mehmet Zeki Kumpanyası iplik fabrikas1111
açmışlar.bunu 1910'da açılan Hamzazadeler ve Şürekası İplik ve Şayak Fabrikası ve Yılancızade Biraderler
Şürekası Şayak Fabrikası izlemiştir. 1913 yılında yapılan sanayi sayımı sonuçlarına göre,yün ipliği üreten **
dokumacılık yapan 13 kuruluşun 3'ü Uşak'tadır. Bu yıllarda ülkemiz genelinde çok az sayıda fabrika olduğu göz ön" !
alınırsa Uşaklı ticaret erbabının girişimciliği daha da iyi anlaşılacaktır. c

1923 yılında Ticaret ve Sanayi Odasının kuruluşunu müteakiben, dağınık bir durumda bulunan tacir v
sanayiciler bir çatı altında toplanmışlardır.

1926 yılında Türkiye'nin ilk şeker fabrikası hizmete açılmıştır. Bu fabrikanın en karakteristik özelliği
Türkiye'nin ilk çok ortaklı özel sektör kuruluşu olmasıdır.İşletmeye açıldıktan bir süre sonra işletme sermayesi sıkıntısı
nedeniyle fabrika Atatürk'ün emriyle devletleştirilmiştir.

Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye'nin sanayileşme hamlesine öncülük eden Uşak,bu görevine zaman içinde
de devam etmiştir.Uşakh işadamları, özellikle deri ve tekstil alanında çok büyük başarılara imza atmışlardır.
Halihazırda iç piyasada tüketilen zig
derinin % 60'ı, gazlı sargı bezinin % 95'i,
pelüş battaniyenin % 85'i Uşak'ta
üretilmektedir. Basının "Anadolu
Kaplanları" diye adlandırdığı illerin en
başında Uşak yer almaktadır.

İkinci Dünya Savaşı yıllarında

pamuklu kumaş dokuyan kamçılı el
tezgahlarının kurulduğu
görülm ektedir.Z am anla otom atik
dokuma tezgahlarına geçilmesiyle
dokum a s a n a y iin d e g e liş m e le r
gözlenmiştir.

1-İmalat Sanayi:
1948 lerden sonra karayolu
taşımacılığındaki hızlı gelişmeler,
Uşak'ın ulusal ve uluslararası pazarlara
e rişe b ilirliğ in i h ızlan d ırm ış ve
ucuzlatnuştır.Makina imalat sanayiinde
pamuklu dokuma makinalarınm parça
ve b ir ta k ım a k ş a m la r ı ild e
yapılmaktadır. Elektronik kısımları hariç
diğer akşamlan imal eden çeşitli
büyüklüklerde atölyeler mevcuttur.
Harman makinası, patos. nohut ekme
makinası, römork gibi ziraat ekipmanları
seri halde üretilmektedir. Ürünleri yurt
içi ve yurt dışı pazarlanan kaynak
makinası, punta kaynak makinası
fabrikası, radyatör imalatında kullanılan
nipel ve akşamlarını üreten fabrika, kağıt
ve bezli zımpara üreten fabrikalar
bulunmaktadır.
 2-Tekstii:
Sanayi şehri özelliğindeki Uşak'ta Ticaret ve Sanayi Odasına kayıtlı 183 adet tekstil işletmesi mevcuttur. Uşak'ta
yapmasına karşılık başka şehirlere kayıtlı firm alarla birlikte tekstil işletmelerinin sayısı 250 yi bulmaktadır.

Pamuk İpliği: Pamuk ipliği (kısa elyaf) alanında başta Kaynak ve Erteks olmak üzere 16 işletme vardır. Pamuk
,f benzeri iplik üreten işletmeler ağırlıklı olarak open end teknolojisiyle çalışmakta olup kurulu OE. iğ sayısı 10 000'e
»îklaşmiŞlırYıllık üretim kapasitesi 18000 ton civarındadır. G enellikle Ne 10/1- 30/1 arası inceliklerde pamuk ipliği
¡ütiihnektedir.

Pamuklu Dokuma: Yatırımları teşvik yasalarının sağladığı imkanlarla Uşaklı sanayici modem teknoloji
allanmayabaşlamış, yeni makinaları ithal ederek üretim kapasitelerini artırmıştır. Pamuklu kumaş alanında ilde kurulu
16000 adet pamuklu dokuma makinasmda üretim yapılmaktadır. Ülkemizde kurulu dokuma makinalarının % 15’i
Uşak'ladır. Yıllık kapasite 500.000.000 m etre olup pazar şartlarına bağlı olarak yaklaşık 350.000.000 metre civarında
turaaşüretimi yapılmaktadır.Bu m akinalarda günlük 20/1 den 150-170 ton, 30/1 den 80-100 ton arasında pamuk ipliği
tüketilmektedir.

Tekstil Terbiyesi: Pamuklu tekstil terbiyesi(kasar,boya,baskı,apre) alanında dört kuruluş faaliyet

göstermekledir.Yıllık işleme kapasitesi 50.000.000 m etre civarındadır.

Yön ve Akrilik İplik Ü retim i: U şak'ta çok eski senelerden beri üretilen halının hammaddesi yün ipliği,önceleri
kimaaçıknk, elemle gibi basit el aletleri ve insan gücü ile imal edilmekteydi. Zamanla Avrupa'da sanayileşme
hareketlerinin etkisiyle 1890-1895 yıllarında Y ılancızade K umpanyası, Hacıgedik ve Bacaloğullan yün iplik ve mensucat
übrikalankurulunca bu fabrikalar Uşak ve civarının uzun süre halı ipliği ihtiyacını karşılamıştır.

1950 yılından sonra Yılancıoğlu Fabrikasının tasfiyesi ile burada bulunan makinalar diğer iş sahipleri tarafından
yeni iş yerlerine monte edilmiş, İstanbul'dan ve yurt dışından makinalar getirilmiş, yurt dışmda çalışan işçilerin
girişimlerininde eklenmesiyle bu sanayi kolu hızlı b ir gelişm e göstermiştir. Yün ipliği ağırlıklı olarak ştrayhgam tipi olup
azraikiardakammgam tipi üretim de yapılmaktadır. U şak, ştrayhgam yün iplikçiliği alanında hayli gelişmiştir. Faaliyette
bulunan275 tarakla Avrupa'nın en büyük ştrayhgam tarak m akina parkına sahiptir. Bugün Uşak'ta yün ipliği imal eden 80
civarındaiplik fabrikası mevcut olup, yıllık üretim kapasiteleri 40.000 ton/yıldır. Yıllık kapasite kullanım oranı % 50 dir.
Yan kammgam iplik üretimi ise 7 işletmede yapılm akta, bu iplikler akrilik, trikotaj ve kaliteli halı ipliği olarak
tüketilmektedir. Yıllık üretim 2 500 tondur.

Elyaf ve İplik Boya: Uşak'ta 41 adet işletm ede elyaf ve iplik boya yapılmaktadır. Temel olarak yün ve akrilik
boyaması uygulanmaktadır.Bu işletmelerden 16 adedi yalm z boya tesisi olup diğerleri entegre işletmelerdir. Boyama
Çoğunluldaelyafhalindedir ve yılda 15.000 ton boyam a yapılmaktadır.

Elyaf Açma.Elyaf açma işlemi genellikle penye telefi değerlendirme şeklindedir. Eskiden İtalya'ya ihraç edilen
penyetelefleri (konfeksiyon kumaş artıkları) son yıllarda yapılan yatırımlarla Uşak'ta değerlendirilmeye başlanmıştır.Bu
yöntemlehem elyaflar tekrar değerlendirilerek ekolojik açıdan yarar sağlanmakta, hem de dahilde işlenerek katma değer
«İdeedilmektedir. Uşak'ta elyaf açma için kullanılan 100 adet gamet makinası vardır.Bu makinalarla yılda 15.000 ton elyaf
açılarakekonomiye geri kazandırılmaktadır. A çma elyaflar ştraygam ve OE. iplik işletmelerinde kullanlmaktadır.

Battaniye: İlimizde son yıllarda çoğalan yün iplik fabrikalannda üretilen yün ipliklerini dahilde değerlendirmek
gayesiylebazı fabrikalarda ve münferit şahısların kurduğu büyük dokuma makinalannda düz ve desenli pelüş battaniyeler
imal edilmektedir. 1973-1981 yıllan arasında ilimizin kalkınmada ikinci derecede öncelikli iller arasında yer alması ve
getirilenteşviklerle makinalarda modernizasyon sağlanmış, ülke üretiminin % 85'i ilmizde imal edilir olmuştur. 1 500 adet
battaniyedokuma makinası çalışmaktadır. Y ıllık kapasiteleri 20 000 000 adettir.

Diğer Tekstil Ü rünleri: İlimizde son yıllarda özellikle çorap üretimi alanında önemli yatırımlar
yapılmaktadır.Bunun yanında ev tekstil üretimi (nevresim,çarşaf), konfeksiyon üretimi triko kazak üretimi, yuvarlak ve
tfzgülüörme kumaş üretimi sayılabilir.

Halıcılık: Bir ev ve elsanatı olan halıcılık ilimize, Orta Asya'dan göçüp gelen yörükler tarafından getirilmiştir,
ımızde dokunarak Avnıpaya ihraç edilen halılar Uşak'ın ününü yurt içi ve yurt dışına taşımıştır.Halıcılık, Cumhuriyet
nccsı ve sonrası ilimizin başlıca geçim kaynağı iken 1930 Dünya Ekonomik Krizi nedeniyle bu önemini
yemiştir. 1950 lerden önce her evde bulunan halı tezgahlan azalmış, halı dokumacılığı; bu işle uğraşanların
yaşlanması, yeni neslin bu sanata eğilmemesi, dokuyuculara verilen ücretin azlığı, diğer sanayi kollarında daha fazla kadın
Wtalepedilmesi gibi sebeplerle bu ev ve elsanatı oldukça gerilemiştir. Halen merkeze bağlı 12, Banaz'da 2 ve Sivaslı'da 3
°y c halı imalatı yapılmaktadır. 800 civarında tezgahta 2500 m2 Konya tipi, 80 tezgahta 240 m: ince halı imal
İT , 5ion y,narda makina halısı üretimi de başlamıştır. Merkez ilçede 10 işyerinde 50 makina çalışmakta, günlük
ıwm halı üretilmektedir.
 EKONOMİ

Kilimcilik: İlimizde Yılda 500 000 m civarında makina v*\ i' flHHM
kilimi dokuma kapasitesi bulunmaktadır. Bu alanda 10 fabrika ve 65
atölye faaliyetini sürdürmektedir. Ayrıca 10000 adet tezgahta el
dokuma kilimler üretilmektedir. İlimiz Eşme İlçesi el dokuması
kilimleri ile yurtiçi ve yurtdışı bir üne sahiptir. Daha iyi tanıtım ve
daha iyi pazarlama gayesiyle her yıl Mayıs ayı içinde Uluslararası
Eşme Kilim Festivali düzenlenmektedir.

Eşme Kilimleri genelde sipariş üzerine yapılmaktadır. Ev

ihtiyacı için dokunan kilimler günden güne azalmaktadır. Kilimlerin
yanısıra zili, sumak,sarma,motifli cecim, hopan ve tülü gibi
dokumalar da yapılmıştır. Sumak ve tülü dokuma tamamen
bırakılmış, az olmak üzere yer yer zili ve sarma motifli cecim
dokumalar görülmektedir.

Eşme'de geçmiş günlerde altınbaş, toplu, takmak, albaş

adlan ile anılan ve birbirinden farklı özellikler taşıyan kilim ler ile
hayat ağacı motifleri taşıyan namazlağı dokunmuştur. Halkın eskiden
kendi ihtiyacı için dokuduğu kilimlerin ipleri elde yapılmış,kök boya
ile boyanmış, bölgeye has motilerle dokunmuştur.Ancak bu
özelliklerin bugün bozulduğu görülmektedir. Eşme Kilimlerini üç
dönem halinde incelemek mümkündür. 1934' ten önce ilk dönem,
1935-1980 arası orta dönem ve 1981 den sonrası son dönem. İlk
dönem kilimlerinin çözgüsü ve atkısı yün, ipleri elde bükülmüş ve
kök boyadır. Orta dönemde çözgü ve atkı yine yün, motifler
bozulmaya başlamış, zaman zaman sentetik boyalar kullanılmış, ipler
elde bükülmüştür. Son dönem kilimlerinde renk çeşitliliğinin arttığı,
motiflerin bozulduğu, sentetik boya kullanıldığı görülmektedir.

Eşme'de kilimler evlerde ıstar denilen

tezgahlarda kadınlar tarafından dokunmakta >•
Tezgaha kilim ağacı da denir. Kilim desenleri sipalV:
göre değişiklikler göstermektedir. Eskilerin sık mo ■
ve uzun zaman alan motifleri yerine sade ve d
desenler kullanılmaktadır.

EşmeKilimleri
 a-Organize Sanayi Bölgesi:

Uşak il merkezinde organize sanayi bölgesi kurulmasına Bakanlar Kurulunun 24.10.1976 tarih ve 7/13037
sayılı oturumunda karar verilmiş ve bu karar 30.01.1977 tarih ve 15 835 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Karar
tarihinden 1984 tarihine kadar konu üzerinde ciddi bir çalışma yapılmamıştır. 1984 yılında Uşak Ticaret ve Sanayi Odası
konuyu tekrar ele almış ve İl ö zel İdaresi, Uşak Belediyesi işbirliği ve bu kuruluşlardan ikişer kişinin katılması suretiyle
28. 11. 1984 tarihinde 6 kişiden oluşan UŞAK O R G A N İZE SANAYİ BÖLGESİ M ÜTEŞEBBİS TEŞEKKÜLÜ
kurulmuştur.

Uşak Organize Sanayi Bölgesi; Uşak-İzmir Karayolunun 14 - 18 km sinde 3 782 084 m alan üzerinde
kurulmuştur.Kamulaştırma bedeli 470 436 250 TL dir. Bölgearazisinin 2 713 895 m2 si sanayi parsellerine, 150419 ın si
sosyal tesislere, 528 772 m si bölge içi yollara, 351 459 m si park ve yeşil alanlara, 19 377 m si salt sahasına (trafo
merkezi) ve 18 162 metrekaresi atıksu arıtma tesisine ayrılmıştır.Sanayi ve Ticaret Bakanlığının kredi desteği ve
mütesebbis teşekkülün sorumluluğu altında Uşak Organize Sanayi Bölgesi altyapı inşaatı 3.073.000 000 TL bedelle
09.10.1987 tarihinde ihale edilmiş, üç yıl gibi kısa bir zamanda temel altyapı bitirilmiş, bölgede ilk sanayi tesisi (Hitit
Seramik AŞ) 1990 yılında üretime geçmiştir. Bölge içinde 700-40 000 m arasında değişen 354 adet sanayi parseli
bulunmaktadır. Bu parsellerin tamamı sanayicilerimize tahsis cdilmiştir.Tahsis yapılan bu arsalar üzerinde 146
sanayicimiz tesisini kurarak üretime geçmiştir. 85 fabrika inşa halinde olup 96 fabrika proje aşamasındadır. Bölge
altyapısı,çevre ve trafik düzenlemesi yanında, 200 kişilik konferans salonu, lokanta, misafirhane,market,kütüphane ve 3
adet lojmanı bulunan Organize Sanayi Bölgesi Hizmet Binası hizmete açılmıştır. Çevrenin, özellikle Gediz Çayının
kirliliğininönlenmesi için arıtma tesislerinin yapımına başlanmış ve 1999 yılında bitirilmesi planlanmıştır.

Bölgedeki 354 parselin tamamı tahsis edilmiş, yeni taleplerin karşılanması gayesiyle bölgeye bitişik 250 hektar
alanın 3. Organize Sanayi Bölgesi olarak kamulaştırılması çalışmaları devam etmektedir.
Organize Sanayi Bölgesi ( 1998)
 E K O N O M İ

Bir Eylül Küçük Sânayi Silesi A çılış T öreninden b ir görüntü

b-Küçük Sanayi Siteleri

Banaz Küçük Sanayi Sitesi: Banazdaki esnaf ve sanatkarlar 1984 yılında 64 ortaklı kooperatif kurmuşlar, 1985
yılında Uşak-Ankara Karayolu üzerinde 82 950 m2 lik
bir alanı 32.305.501 TL'na satın alarak 23.05.1988
tarihinde site inşaatına başlamışlardır. 31.12.1993
tarihinde biten işin proje bedeli 633.977.864 TL dir.

Uşak M erkez Sanayi Sitesi: Bu küçük

sanayi sitesi, Uşak-İzmir Karayolu üzerinde 44000 m:
alanda kurulm uştur 80 m:lik 262 işyerinden
müteşekkil site 1979 yılında faaliyete geçmiştir.

Ulubey Toplu İşyeri Yapı Kooperatifi:

Ulubey ilçesinde faaliyet gösteren esnaf ve sanatkarlar
kendi imkanları ile 1985 yılında 40000 m2 arsa satın
alarak işyerlerini kooperatif sistemle yapmaya
başlamışlar,şu ana kadar 174 işyerini faaliyete
geçirmişlerdir.

Eşme Toplu İşyeri Yapı Kooperatifi: İmalat ve tamirat işleriyle uğraşan Eşmeli esnaf ve sanatkarlar 1984
yılında kooperatif kurmuşlardır. 72.000 rrf alan üzerinde 139 işyerinden müteşekkil site inşaatına devam edilmektedir.
Fizikigerçekleşme% 85 tir.

Zigcilcr Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi: İl merkezinde faaliyet gasteren tabak esnafına işyeri temin
etmekmaksadıyla 1985 yılında kurulan kooperatif, Uşak-Sivaslı Karayolu üzeride arsasını temin etmiş ve 21 işyerinden
müteşekkilsitenin inşaatına başlamıştır. İnşaat devam etmektedir.

Sivaslı Küçük Sanayi Sitesi: Sivaslı ilçesinde küçük sanayi sitesi kurulması çalışmaları sürdürülmektedir. Bu
amaçlauygun yer seçimi yapılmış. 60.705 m* lik alan kamulaştırılmıştır. 100 işyeri yapılması planlanan sitenin 1999 yılı
yalınmprogramına alınması beklenmektedir.

3-Deri Sanayi:
Uşak'ta dericiliğin tarihi M.Ö. 5.yüzyıla kadar dayanmaktadır.Bu bölgeye yayılmış olan Frigyalılar devrinden
feridevamedegelcn dokumacılık ve dericilik Uşak'ta varolan yegane sanayi dalıdır.

Ahilik teşkilatı, Selçuklu Sultanlığının etkinliğini yitirmesinden sonra Anadolunun birçok bölgesinde
örgütlenmiştir. Bu örgütlenme döneminde Uşak’ta da bir şube açılmıştır.Şubenin ilk açıldığı yer olan Eski Tabakhane
Bölgesindetabaklık mesleği kısa sürede benimsenmiş ve yaygınlaşmıştır. Bu tabakhaneler Uşak şehir merkezinden geçen
W*n kenarında kurulmuştur.O devirde deriler sele ile çayda ıslatıldığı için bu çaya "Dokuzsele Çayı" veya Tabakhane
Çayı" denilmiştir. Eski tabakhane mevkii, hızlı şehirleşme sonucu şehrin içinde kalmış, tabakhaneler ihtiyaca cevap
'eremez olmuş vc Yeni Tabakhane semtine taşınmıştır. Bir süre sonra burası da şehir içinde kalarak yetersiz olmuştur.
Sanayiciler Dokuzsele Çayı üzerinde. Yeni Tabakhane semtine 5 km uzaklıkta Çanlı Mevkiine taşınmışlardır. Yem
Tabakhane vc Çanlı Mevkiinde işletmeler dikey büyüme yoluna gitmişlerdir. Bu da iş akışında birtakım zorluklara neden
olmaktadır
 Uşak'ta irili ufaklı 300 adet tabakhane bulunm aktadır.B u tabakhanelerde 3000-4000 civa
çalışmaktadır.Yıllık küçükbaş hayvan derisi işlem e kapasitesi 50 m ilyon a d e t,1997 üretim i 20 milyon adettir ij ^
üretilen zig (giysilik) derinin büyük bölüm ü İstanbul deri piyasasına verilm ektedir. B ir bölüm ü de sayıları 601 h *
konfeksiyon atölyelerinde dikilip giysi olarak piyasaya arzedilm ektedir. 1 «ulan

Uşak'ta O rganize D eri Sanayi Bölgesi kurulm ası am acıyla İl ö z e l İdaresi, U şak B elediyesi ve Ticaret ve San
Odası işbirliğinde, bu kuruluşlardan ikişer üyenin katılm asıyla 19.01.1988 tarihinde U ŞA K ORGANİZF nc*^1
SANAYİ B Ö L G E S İ M Ü T E Ş E B B İS T E Ş E K K Ü L Ü oluşturulm uştur. 1989 Y ılında U şak-D enizli Karayolun »
km. sinde 2.596.519.m alan kam ulaştırılm ıştır. 4.442.119.000 T L bedel ödenm iştir. B ö lg e alanının 1 6}7 586 m ’ ^ ^
parsellerine, 103 431 m 'si sosyal tesislere,246.863 m 'si yeşil alana, 2 3.790 m 'si otoparklara, 89.984 m 'si antma
20.243 m 'si sp o r tesislerine, 399.478 m 'si bölge içi yollara ve 24. 4 7 5 m 'si trafo m erkezine ayrılmıştır. Bölge künu
alanları 2000 ve 10.000 m arasında değişen 445 adet sanayi parseli bulunm aktadır. 372.409.000.000 TL proie h'Ü nr
altyapı inşaatı 22.06.1995 tarihinde başlatılm ıştır. 1999 yılında bitirilm esi p lan lan an iş için 1997 yılı sonuna kadar«!!
m ilyar TL harcam a yapılm ıştır. 284 m ilyar T L proje bedelli elektrik tesisi işi de 1999 yılında bitirilecektir. Antma te«
1998 yılı H aziran ayında ihale edilm iş olup bedeli 2,5 trilyon T L dir.İnşaatı d ev a m eden bölge hizmet binası da 19«
yılında tam am lanacaktır.

Son yıllarda deri sanayim deki hızlı gelişm eler bu alanda teknik
eleman talebini artırm ıştır.Teknik elem an ihtiyacını karşılam ak am acıyla
1993-1994 eğitim -öğretim yılında A fyon K ocatepe Ü niversitesine bağlı
olarak U şak M eslek O kulu bünyesinde D ericilik Program ı açılm ıştır. A yrıca
konfeksiyon sanayiinde kalifiye elem an ihtiyacını karşılam ak am acıyla yin e
Meslek Y üksek O kulu ve U lubey M eslek Y üksek O kulu bünyesinde D eri
Konfeksiyon Program ı 1995-1996 eğitim -öğretim yılında açılm ışnr.

Uşak Şeker Fabrikası

. Uşak Seram ik Fabrikası

10 5
 Uşak tekstil ürünlerinden bir görüntü

U şak deri kum aş ürünlerinden bir görüntü.

 İlçesi Üretim Konusu Kapasitesi işçi
Firma Unvanı 70.502 kg
Uşak Straygam iplik 15 -
Abacılar Tekstil San. Tic. Ltd.Şti.
Uşak 78.000 kg
Abdülkadir Pamukçu II 356.723 ad
Ağaoğlu Yün ipek Teks. San.Tic.AŞ. Battaniye
kumaş 293.760 m.
pamuklu bez 3.786.240 m.
straygam iplik 83.000 kg 180
kasar 3.791.750 kg
haşıl 3.240.000 m
direkt boya 173.250 kg
bazik boya 420 ton
II open end iplik 870.912. kg 32
Akaltın Tcks.Yapı San.Tic.AŞ
II elyaf açma 240 ton 5
Akbulut Proie Ins. Taah.San.Tic. AŞ
Akın San K.Hallı pamuklu dokuma 342.720 m 5
Aksu Unlu Mamülleri San. Tic Ltd.Şti. Uşak ekmek 2.000.000 ad. y
II pamuklu dokuma 300.000 m 7
Ali Akarsu
Ali Uygun K.Hallı Pamuklu dokuma 192.780 m 6
AL-SA Mak.San Uşak gamet 6 ad
kesme 8 ad 19
hallaç 5 ad
II straygam iplik 142.317 kg 31
Alteks Deri San.Tic. Ltd.Şti
Altuner Muşamba Stl.Şti II yer muşambası 5.068.800 m 14
II straygam iplik 575.769 kg 97
Aran Mens. San. TAŞ
battaniye 142.800 ad
Arkaya Deri Teks.an. Tl. Şti II straygam iplik 42.211 kg 9
Arslan Çiçek II battaniye 57.600 ad 5
Arzum Mens. San.Tic.Ltd.Şti II straygam iplik 76.677 kg 19
battaniye 34.325 ad
Asal Asansörcülük II asansör montajı 25 ad 8
Aşıkoğlu Teks. San. Tic.Ltd.Şti. II straygam iplik 55.296 kg 10
Ayteks iplik San. Tic.Ltd.Şti II open end iplik 313.528 kg 11
Aydoğan Yem Teks.San.Tic.Ltd.Şti II besin yemi 40.000 ton 60
yağ ve küspe 25.000 ton
Aysan Teks.Deri San.Tic.Ltd.Şti .11 kazak 105.000 ad
triko kumaş 67.200 kg 58
straygam iplik 90.058 kg
Ayse Akay K.Hallı pamuklu dokuma 342.000 m 3
Başakçıoğlu Teks.San.Paz..Ltd.Şti Uşak II
367.200 m 9
çözgü 3.240.000 m
Baser Memıer San.Tic.Ltd.Sti II
mermer 19.200 metrekare 10 __
Bayram Yılmaz II
pamuklu dokuma 168.000 m S —
Besni Teks.San.Tic.Ltd.Şti II
open end İDİik 213 570 kg 3,1 al
Birlik Yün iplik mens. Fab. Ltd.Şti II
straygam iplik 763.863 kg
kamgam iplik 673.200 kg 350
battanive 136 104 ad
Bozoğlu Teks.San.Tic.AŞ Straygam iplik 576.357 kg
open end iplik 907.925 kg 262
battaniye
^elcbi Dok. San. 25.312 ad 17 _______
K.Hallı pamuklu dokuma 214 200 m s ___ _
^etın İplik San.Tic.Ltd.Şti

Demiral Tuz yem Stl.Şti Banaz besi yemi 43.200 ton 35

sofra tuzu
Oerco Deri San.Tl.Ştı Uşak yün yıkama 5.780 ton 48
Dönüş Elyaf Stl.Şti straygarn jnljk
elyaf açma 3.600 ton i h s h
 Ü retim Konusu Kapasitesi
open end iplik

Er Mens Teks, straygam iplik

battaniye
elyaf_______
ir mensucat straygan iplik
battaniye
Teks. Deri üretim P â z IŞ îî straygam iplik
halı ipliği
battaniye
battaniye
pamuklu dokuma
jgaijj Tavuk Tanm Ur. Sl.Şti
jûçlü Meriç Made. yağ Sl.Şti harman
jüneşhan Mens Teks.Sl Şti straygam iplik
battaniye
Mek Gürhan Teks.Sl.Şti straygam iplik
battaniye
Elyaf açma
lalil İbrahim Yeşildağ
pamuklu dokuma
lamide Erdoğmuş pamuklu dokuma
las Ekmek ve Deri Stl Şti ekmek
lasan Kunaz ekmek
litit Seramik San.Tic.AŞ duvar karosu
yer karosu
dekorlu ürün
seramik yapıştırıcı
lüseyin Çankaya Teks. İml.Deri S.Ltd battaniye biyesi
Hüseyin Giirsoy Teks.Sl.Şti kasar

Hüseyin Alduman straygam iplik

şık Deri Stl.Sti
lyas Kava hallas makinası
kum
çakıl
mıcır
damgan Yün Akrelik Stl.sti Fantazi İplik
faragece Kardeşler Deri TKL Sti deri kaban
deri mont

straygam iplik
ler mens. Teks.S.Ltd.Şti straygam iplik
battaniye
straygam iplik
arteks Tekstil Stl.Şti kasar
baskı
hasse
apre
âüâİLGıda San Tl ;
âîâoğlu deri Stl Sti
“"‘dokur Mens. St. iplik ve elyaf boyamı
open end iplik
örgü kumaş________
p ^ jç a k M ens. Stl Straygam iplik---------
-J g v fık G ündii? pamuklu dokuma .
^Ş lLDeri Stl.Şti zig deri____________
ahn'utOztürk straygam ip lik _____
 Firma Unvanı İlçesi Üretim Konusu Kapasitesi — İşçi TT
Oruçoğlu Teks Uşak battaniye 39.969 ad 18
straygam iplik 147.456 kg
II elyaf açma 300 ton
Mehmet Bıyık 5
II halı imalatı
Mercan Mensucat 172.800 m 105
elvaf bovama 600 ton
Minareciler Madencilik " demir cevheri 46.670 ton 5
Vluammer Utaş K.Hallı pamuklu dokuma 214.200 m 3
Murat Yılmaz Uşak alüminyum kapı 1.800 m tül 4
pencere 14.400 m tül
Mustafa Akçay Usak Pamuklu Dokuma 168.000 m 5
II v.kamgan iplik
Nebio&lu Teks. ve Tarım Ü.L.Sti 204 ton 7
II pamuklu dokuma
Necmi Süzsen 117.000 m 6
K.Hallı II
Nuh Zora 342.000 m 5
Nur Çorap San. Usak çorap 7.650 düzine 6
I'luri Seker Usak Sek.Fab II seker 40.000 ton 902
slurullah Erkan II ekmek 1.897.830 ad 6
II battaniye
Oğul Mens. 28.485 ad 21
straygam iplik 88.128 kg
elyaf bovama 720 ton
OKTAŞ II hazır beton 50.100 m3
mıcır 240.000 m3 70
beton parke 75.000 m2
hazır sıva 30.000 n il
Parlak Mens.Halı San. II straygam iplik 343.069 kg
halı imalatı 122.480 m2 145
elyaf boyama 1000 ton
Pınar Teks.San II straygam iplik 191.678 kg 103
bazik boya 675 ton
Başak Teks. !* pamuklu dokuma 276.480 m 6
Sabiha Akbal II pamuklu dokuma 450.000 m 6
Sacit Börekçi II
yün yıkama 1080 ton 9
Sağteks Tekstil II open end iplik 540 ton 40
Salıcı Mens. straygam iplik 84.350 kg 65
battaniye 25.862 ad
Sarar Mens. Pelüş Battaniye San II
battaniye 30.574 ad 35
Sekapa Teks. battaniye 63.798 ad 33
çorap 87.360 düzine
Selahattin Yağcı II pamuklu dokuma 184.800 m 5
Selin Deri Teks T.S.L.Sti II
zic deri 1257 ton 25
Semitaş Emp.San.AŞ Banaz emp. yuvarlak kereste 18.900 m3
kereste imi 14.580 m3
soğ.kulesi P V C 360 ton 40
" CTP 500 ton
Sesli Teks.San.TAŞ. Uşak battaniye 2.396.160 ad 678
elyaf boyama 630 ton
iplik 180.000 ton
Sever Teks.S.T.L.Şti II kasar 65
1.200.000 m
Sirgcli Mens. T.S.Koll.Şti II straygam iplik 645.376 kg
open end iplik 137.894 kg 45
battaniye 540 ton
elyaf boyama
Somtek Tekstil İt çorap 6
20.160 düzine
Şahin Y ılm az II pamuklu dokuma 168.000 m 5
Sakir D ursun K .Hallı İt 242.352 m 6
Şefik G öç II iplik hasılı 12.000.000 m 8
Taner D eri T eks.tnş Pet. U r.ve G ıda U şak zig deri 600 ton 8
Tüm Isı M üh. K azan ve M ak.San II kalorifer kazanı 19 ad
buhar kazanı 15 ad 10
boyler 22 ad
 e n

Ü retim K onusu K apasitesi

straygarn iplik 77.414 ke
konik karton bobin 7.488.000 ad
m erm er 19.200 m2
fayans dekorlama
straygarn iplik
B anaz duvar karosu
nSseramikSan yer karosu
ely af açm a
pam uk ipliği
Straygarn iplik
Jçalun Teks.San sentetik dokuma
battaniye
W ıld ızîn Ş ; T eks.S an _ I pam uklu dokuma
YartanjlliiB— . . . . r - — straveam iplik
g j S c T t e r i K ılım S a n —
open end iplik________
feldanlı Tiç______________ Open end iplik 182 ton
Yeter Deri Teks San straygarn iplik 52,2 ton
zig deri 1.200 ton
|Yeter Kardeşler D eri te k s S a n 66.124 kg
kam gam iplik
Zeki teks. Yün San 400.382 kg
yarı kam gam iplik
iplik boyam a________ 600 ton
elv af açma__________
Akbulut Proie Ins T aa h S an
soğuk demirci_______
iplik___________ _ __
M.Akdo&an-K.Egeli
pam uk, telef ipliği
İAlgûl Deri Teks San
kam et______________
Eşref Altufe
Elk Panosu_________
M a n Elk. San
hail, kilim, İP boyama
şetland iplik________
iplik______ .________
fcfflt Teks Teks.San te le f açm a__________
3MKA _
Çıta Plastik San
pçekoSlu G ıda San elvaf açm a __
Nurettin Dönmez pam uk ipliği
pji-Mustafa T~linp iplik_______
Ender Mens. San iplk
battaniye
boya
open end ipi
¿ ïïg ù lü lg ja n iplik______
ecdct Gültekin (ELBO) yün yıkama- kurutma
iplik
yün pres _
------------
Karasahin nevresim______
battaniye______
gSSSîetSyŞ----------------- «plik -—
^ŞU^gştence toz çarkı, kesme

y ü n y ık a m a
battaniye _
ip lik _______
Ş ^ ^ ÎM a ş tik S a n
 İlçesi Ü r e tim K o n u s u K a p a s ite s i
P ırm n IlnVSÜI iş s L
U şak k az ak lık şe tla n d 180 ton 30
Pflcfln^ıılİA n T cks.S & n
II D enye-kırpıntı 3 .6 0 0 ton 36
Kl 1NTER (M ehm et P olat) II şe tla n d ip 180 to n 33
Çetin İplik San
Saçlıoğullan Teks. San o rlo n bo y a 6 0 0 to n •'7.1
açm a 2 4 0 to n
II y ü n y ık a m a 6 0 to n
Serom a T eks. San 15 -
II g a z lı b e z 14 .4 0 0 .0 0 0 m 22
îe h ç e t S üleym anoğlu
II ip lik 3 6 0 to n
M ahm ut Ş im şek 15
II iplik 7 5 0 to n
Seyfi Turan 3
II p re fa b .y a p ı el. h a z.b et
JS A Ş AŞ 200
II p la stik p o şe t-a m b a la j 1200 to n
Jşak M izan P lastik 80
II boya 1800 to n
Vefa Tekstil 5
II b a tta n iy e 1 2 0 .0 0 0 ad
Yandım lar D ay.T ük.M alları San 28
II ip lik 3 6 0 to n
Jç y ıld ız iplik San 20
II 5 0 ad
Ahm et Y ılm az k a ro se r 5
II 3 6 0 to n
Yurt D eri T eks San ip lik 25
II
Adem Baysal z ig deri
II
Adil B oz T eks San T ic AŞ alç ı sarg ı b ezi 5 .0 7 1 .9 5 0 m
te la bezi 1 4 .0 2 7 2 9 4 m
ce p lik 6 .9 1 2 .0 0 0 m 503
h a sse b ezi 11 .2 0 0 .0 0 0 m
ta rla ta n b ezi 7 .9 4 8 .0 0 0 m
II
A ğdersan A Ş z ig deri
A karca Tekstil San TAŞ t»
h a z ır giy im
Feyza Teks. D eri Inş G ıd a San A Ş II
a k re lik ip 3 5 0 to n 10
Atak B asm a v e B o y a San AŞ II
h a m b e z v e b a sm a
ap re
boya
Avşar Y ün 1ml S an l ı c L td Şti. k ro m b o y a m a "2O T ton ~ 24
b ren M ensucat S an l i e A Ş stra g a m ip lik
fcrteks E rdoğm uş T ekstil AŞ ip lik im i.
uıündüz Teks San T ic L td Stı stra y g a m iplik 125 ton f6 "
G üneşhan T ic M ehm et G ü n eşh an II II
17 4 .7 8 7 k g 16
b a tta n iy e 3 9 .6 3 4 ad
K aynak İplik San TAŞ o p e n e n d iplik
M inareciler Teks S an T ic T id Sfi te lefte n e ly a f e İdesi 2 3 0 ton 8
M ustafa A tak Ö rgü K asar Terb. A Ş p a m u k lu ö rg ü
k a sa r
bo y a
terb iy e
Û zdem irler T eks. S an Tic AŞ
stra y g a m ip lik
b o y a -te rb iy e
batta n iy e

k arm a yem
Ü nallar M akarnacılık San Tic Ltd Şti B anaz m a k a m a üretim i 5 5 0 8 to n 24

* rslan leks.T ürızm T ic Ltd. Şti

k a sa r 65
ap re-b o y a
 Yıllara Göre Şirketler

girift T ü rü --------------- Yı H ar
1993 1994 1995 1996 1997

Anonim Ş i r k e t -------------- 98 108 121 132 140

f imited Şirket ---------------- 305 424 628 852 1099
irnifaktif Şirket 24 24 24 24 24
rOPLAM 427 556 773 1008 1263

Yıllara Göre Kooperatifler

Kooperatif Türü Yıllar

1993 1994 1995 1996 1997

Konut Yapı Koop. 62 72 88 106 134

Toplu İşyeri Yapı Koop 8 9 12 12 13
Tüketim Koop 14 12 12 11 11
¡MotorluTaşıyıcılar Koop 9 8 8 8 9
Muhtelif 18 21 20 20 20
TOPLAM 111 122 140 157 187
 e s

B- TA R IM VE HAYVANCILIK
Uşak ilinin toplam yüzölçümü 5341 kimolmelrekaredir.
Bu alanın; 2.421.140 dekarı tarım, 368.370 dekarı çayır-mera,
2 366.780 dekan orman ve fidanlık, 178.710 dekan isetarun
dışı diğer alanlar ve mesken yerleridir.

Ş e k e r pancarı
 EKONOMİ

H a şh a ş Tarlaları
 A la n ı(h e k ta r) O ra n ı (% )
Ara/.i Özelliği 2,5_______
13 477
Sulu ta rim alani 42.8
7-28 637
Kuru ta rim alanL 6,9
C a y ir-m e ra
36 837
236 678 44,3
Orman ve fundalik_
18 771 3,5
Tarim disi

İlçelere G öre A razi D ağılım ı(ha)

Tarım Alanı Cavır-Mera Orman Tarim Dışı Toplam

İlçeler
2 506 37 684 6 494 136 947
Merkez 87 801
33 949 3 000 66 948 2 403 106 300
Banaz
Esme 43 170 21 979 64 034 3 732 130 453
Karahalli 14 734 3 205 12 045 2316 32 300
Sivasli 27 358 1 561 18 655 1 026 48 600
Ulubey 35 102 4 586 37 312 2 800 79 800

Tarım sal Ü retim

Ü rün Cinsi Ekiliş A lanı (ha) Ü retim (ton)

Buğday 55465 123 582
A rpa 63450 175702
Yulaf 1275 2715
M ısır (dane) 1240 2487
M ısır (hasıl) 420 9600
Bakla 50 90
Nohut 38 540 42 378
Fasulye 952 1500
Yeşil m ercim ek 1 100 992
Börülce 923 938
Fiğ(dane) 7357 6927
Fiğ (ot) 820 2434
Burçak 315 469
M ürdük 855 1088
Tütün 13 195 13 104
Seker pancarı 1 882 69110
Haşhaş (kapsül) 9158 6105
Hashas (tohum) i 6384
Pam uk Sl 015 1500
Susam 1542 909
Ayçiçeği 715 922
Soğan 332 6 136
Sarım sak 34 518
Patates 33 685
Yoca(kuru oh 809 8777
K orunsa ('M 605 1 737
Lahana(beyaz) 93 1 322
İLahana (kırmızı) 15 165
 ifnClll —-------- - - 78 8 47
JVfflruı
Trnûllflk 165 1545
[SpHDaj*-----------
131 1905
pırasa---------------
VTnnP 4 17
İNflPv —
Movrliinoz 8 32
T«7f facıılve 291 2348
Kakla (taze) 32 260
Raima 19 65
Rallrnhağl 26 432
Kavun 615 10900
K arouz 2810 67740
Hıyar 184 2332
Patlıcan 221 2725
Domates 1 107 26090
nnlm alık b ib e r 53 490
Sivri biber 397 3127
T azesarm ısak 20 155
Taze soğan 78 700
Havuç 32 308
T urp(bavır) 28 344
Ttorp (kırm ızı) 12 112
Salçam 8 86
K arn ıb ah ar 26 290
Arm ut 7 7 100 (ağ aç) 2688
Ayva 21040" 535
Elma 13220" 8650
Erik 20620" 495
Kayısı 20680" 508
Kiraz 33650" 1613
Şeftali 16990" 331
Vişne ■9V0 ı2 2**V
0" -
3 705
-AnteD Fıstığı 20400" 77
-Ceviz 12 0 5 5 " 564
_B_adem 24030" 62
_ö h l . 6950" 178 _
-C ile k _ 60.5 (h a) 845
J ja r 2 7 2 0 (ağ aç) 72
-ifik ild e k li üzü m 2 867 " 27093
Ç e k ird e k s iz üzü m 18960" 18104
 ç e le r
Ü rün lllııh e v
' iwferkë/ Bànaz Eşme K a ra h alli— SivaslI
6615 13100 5980
4 8 3 9 9 27 6 0 0 21 9 8 7
B uğday 900 48000
6000 8640
A rp a 95 562 5 6 0 0 ” 780
~5Ö 275
Y ulaf 1210 400
150 510 240
M ısır (daneT 900 "387
3 800 1800
M ısır (has.) 1500 2500
B akla 90
2410 2948 6820 6173
N ohut______ 14025 1000(T
375 378
Fasulye 740
54 600 110
Y .M ercim ek 180 48____
Börülce 40 898
F iğ(dane) 340 160 4565 132 10 ” 1680
184 50 1800
Fiğ(ot) 400
272 27 45 125
B urçak
495 _20___ 120 297 156
M ü rd ü k
T ü tü n 94 9380 1540 290 1800
Ş .p an carı 24660 30700 13750
H a°ha°(kap) 3225 706 475 "522“ 517 660
P am uk 400 1 100
Susam 487 288 710“ 24
Ayçiçeği 437 130 75 280
K .soğan 5000 150 336 200 450
S arm ısak 437 16 65
P atates 325 180 60 120
Y onca(k.ot 5312 795 1258 850 262
M a ru l 640 12 170 25
N ane 12
M aydanoz 17 15
T.fasulye 652 30 584 700 375
T .bakla 240 20
B am ya 49
B alkabağı 297 60 _75___
K avun 5625 890 125 700 1560
K a rp u z 7500 3 120 54500 800 1820
H ıy ar 012 480 90 720 30
D .biber 120 165 70 135
S .b ib er 637 800 540 25 900 225
T .sarm ısak 105 20 _30___
T.soğan______ 340 76 84 150 50
H avuç_______ 170 60 70
T u rp (b ay ır) 312 18 14
T u rp (k ırm ı) 100 12
*algam______ 70 16
K a rn ıb a h a 230 60
A rm u t 310 169 252 20 1772 165
Ayva 153 72 21 37 195 57
E lm a ______ 1995 1920 260 14 4297 164
E rik 190 232 14 8 40
K ayısı_______ 386 _12__ 11
19 25
K iraz 330 845
66
76 28 315
'eftali 180 68 19
23 12 30
VT°ne 675 2318 18
31 140
C eviz_______ 102 455 86
120 20 12
Badem 260 50
4
~Dut 62 6 58
15 10 _55___
.Ç ilek 30
N ar________ _U___ 840
11
IU zum (C.liT~ 2144 1344 _50___
7100 11430
ü z ü m (Ç.sIzT 306 16 ~3l5Ö~ 1925
7632 8560 300 1200
 jia n a z E şm e K - h a llı _ S iv a s lı
— VJ lııh pv
*u vyy
_647__ 48 1050 -
120 40
rj»îrg§3U--— 12 - - - 5
■'İSas— — kı - - - 15
17
f l s - _652__ 30 584 7 700 375
_240 _
r^T bâÖ S ------ _49___ 1 8 - -
7
297 - - - 60 75
rja lK â S s & L - 1890 1 125 - 700
5625 1560
[ K a ş if i- - - — 7 5 0 0 3120 54500 - 800 1820
KargS?------ 90
1012 _ 4 8 0 720 30
h jf tv S Î — — - 20 1 125 25 150
r—r> nHıran ---- 1 105
|»pıııta»— 300
U—"’-'npnmaıg»—
-.flİûC 10450 5 4 0 0 6800 90 1250 2100
r n n.DlDÇL------
kîKoP 120 _ - 165 - 70 135
637 800 540 25 900 225
S.DIPvi----- -
- ÎÎSSS- - 20 30
«arımsak
t| -MI " — 105
340 76 84 - 150 50
T111rnâan
II -
60 8 - 70
— 170
-
Uavıır
llaYUk____
'hırnibflVir) 312 18 - - 14 -
Tnrn(kırmı) 100 - - - 12 -
Salpam 70 16 - - - -
Karnıbaha 230 - 60 - - -
Armut 310 169 252 20 1772 165
Ayva 153 72 21 37 195 57
Elma 1995 1920 260 14 4297 164
Erik 190 232 14 8 40 11
Kavisi 386 12 19 HS 1 25 66
Kiraz 330 845 76 28 315 19
Şeftali 180 68 23 12 30 18
Vişne 675 2318 31 140 455 86
A.Fıstığı 16 _ 40 0.1 21
Ceviz 102 120 20 12 260 50
Badem .. 4 __ __ 58
I Dut 62 6 15 10 55 30
L Çilek 5 840
L Nar 11 11 50
L -Jköm iC .li) 2144 1344 7100 1143C 3 1 5 0 1925
|__ Uzum (Ç.siz' 306 16 7632 8 5 6 0 300 1200

H ay v an V arlığı

S iv aslı U lu b ey
M erk ez B an az K a r a h a llı
5919
27 188 15 191
21_883_
15 458
 EKONOMİ
H ayvansal Ü retim

Ü rün Cinsi H ayvan T ü rü Ü retim M iktarı Kg

Süt Büyükbaş »2 y ye 000 ■
Küçükbaş 12 836 000
Et Büyükbaş 1 884 000
Küçükbaş 634 000
Kanatlı 1 794 000
D eri Büyükbaş 9 998 Ad
Küçükbaş 25 032 "
.Peynir Büyükbaş 2 / 64 000
Küçükbaş 1 065 000
Yağ Büyükbaş 1 161 000
Küçükbaş 261 000
Yapağı Koyun 269 000
Kıl Keçi 65 000
Bal Arı 71 244
Bal m um u An 7 167
Y u m u rta Tavuk 49 462 220
 c-M A D E N C İL İK

Uşak ilinde asbest, b ak ır-k u rşu n -çin k o , civ a, dem ir,kaolen,köm ür,nikel,talk,uranyum ve zımpara-diyasporit
yalaklan mevcuttur.

1-Sivaslı E ld en iz-G ö k çeb e l A s b e s t Y atağ ı:

E n yaşlı b irim ler gınays, klorit-trem olit-aktinolit şistidir. Üzerine
İlmili kalkerler uyumsuz olarak gelir. B u n ların ü zerin d ed e kristalin kireç taşlan bulunm aktadır. N E-SW yönünde 2300
metre uzunluk ve ortalam a 200 m etre g en işlik te ep i-m eta m o rfık (klorit-trem olit-aktinolit şist) zonu içinde altı santimetre
kalınlığında tremolit aspest dam arı b u lunm aktadır. E sas cev h er tam am en asbestleşm iş trem olitten ibarettir. Yan cevher
o la r a k çok az oranda dolom it b u lunm aktadır. İyi k a lite ce v h e r evsafındadır. 100.000 ton asbest toprağı ve lifi tesbit

edilmiştir. Çatı örtü m alzem esi im alin d e te crit v e d o lg u m addesi olarak, su b o ru lan im alinde, asbest çimentosu
endüstrisinde kullanılm aktadır. 1950'li y ıllard a 2 0 0 to n (tuvenan) asb est üretildiği bilinm ektedir. Şu anda üretim
yapılmamaktadır.

2 -S iv aslı-P ın arb aşı-A k d ere A s b e s t Y a ta ğ ı: B ö lg ed e en yaşlı kayaçlar paleozoyik yaşlı Boduşdamı

mermerleri, Kavacık kalkşist m erm erleri v e C ab er b irim i (M etag ro v ik ,M etab azik ) dir. Ü zerine uyum suz olarak ju ra yaşlı
dolomitik kireç taşlan v e çö rtlü k ireç ta ş la n gelir. K ristalin k alk erler için d e cevherli zo n uzunluğu 1000 m etre, ortalama
kalınlığı 6 metre ve derinliği 20 m etredir. Y er y e r y u v a la r h alin d e v e k ısm en kısa dam arlar halindedir. Esas cevher tremolit
asbesttir. İyi kalite cevher evsafındadır. R ezerv 3 0 0 0 to n civarındadır. Ü retim yapılm am aktadır.

3 -B an az -Ç ö ğ ü rlü -U iu p ın ar A s b e s t Y a t a ğ ı : P aleo zo y ik yaşlı m etam o rfitler ve m etasedim entitler, mesozoyik

yaşlı ultrabazikler ile senozoyik y a şta sed im en titler, v o lk an ik ler, yam aç m olozu ve alüvyon görülm ektedir. Rezerv
durumu tesbit edilmemiştir. Ü retim y ap ılm am ak tad ır.

4 -K arah allı-D u m an lı K ö y ü İ m a m B o ğ azı Z u h u r u : P aleo zo y ik yaşlı m etam orfitler veM etasedimentitler,

mesozoyik yaşlı ultrabazikler ile sen o zo y ik y a şlı sed im en titler, volkanikler, y am aç m olozu ve alüvyon görülmektedir. 6
metre genişlik ve 100 m etre u zu n lu k tak i k lo rit-trem o lit-ak tin o lit şist zo n u n d a trem olit-asbest zuhurlan bulunmaktadır.
Rezerv tesbiti yapıIm am ıştır.Ü retim y ap ılm am ak tad ır.

5 -B a n a z -M u ra t D ağ ı B a lk a n te p e Y ö re s i B a k ır-Ç in k o -K u rş u n -A n tim u a n -C iv a -A rs e n ik Y a ta k ve
Zuhurlan: S ah ad a istifin a lt b ö lü m ü n d e ju r a yaşlı m etased im en tler v e dolom itik kireçtaşı,
bunlarınüzerine bindirm iş d u ru m d a ü s t k reta se y aşlı o fiy o litik m elanj (m erm er,şist-kuvarz ve ultrabazik kayaçlar) ile
bunlara sokulum yapan m u h tem el p aleo se n y aşlı g ran itler y er alır. M iy o sen vokanik kayaçlar (riyolit, riyodasit,
riyodasitik tüf, andezit, an d ezitik tü f) v e to rtu l k ay açlarla tem sil edilir. P liyosen sedim anter kayaçlardan ve bazalttan
oluşur. En genç birim olan k u v a te m e r trav erten , taraça v e alüv y o n lard an ibarettir. S ahada çok sayıda civa-antimoan,
bakır-kurşun-çinko zuhur y atağ ı m evcuttur. A yrıca Jeo k im y a etütlerinde an o m aliler elde edilmiştir. Sahada özellikle
civa ve antimuan işletm e v e aram a am açlı ö zel şirk etler tarafından açılan yarm a ve galeriler mevcuttur. İki tür
cevherleşme görülür: 1- K o ntakt m etaso m atik tip te bak ır-k u rşu n -çin k o cevherleşm eleri, 2 - Tersiyer volkanizm asıyla
ilişkili antimuan-civa cevherleşm eleri.Ç eşitli y atak ve zuhurlarda gözlenen cev h er m inarelleri şunlardır. Galenit,
sfalerit, kalkopirit, m anyetit, h em atit, an tim o n it, zinober, realgar,örpigm ent,gang olarak ise siderit, kalsit,
kuvaız,ankerit ve dolom it görülür.

6-M urat D ağı- B a lta lı- C o m b u r t C iv a Y atağ ı: B ölge genel olarak tersiyerin m am lı kireç taşı, gre ve
konglomera yatakları ile örtülü o lup, y er y er d o ğ u batı d oğrultusunda uzanan tersiyer yardım larını takiben oluşan riyolit,
trakit, andezit erüpsiyonlan görülm ektedir. S ah ad a çok eski yıllara ait yüzlerce kuyu ve galeri vardır. Volkanik olaylar
sonucu oluşan kuvvetli silişleşm e esn asın d a riy olit tüfleri kaolinize olm uş v e hidroterm al sular çatlaklar boyunca
ilerleyerek üst kısmını zinoberli ikincil silisifıy e k ay aç h alin e getirm iştir. C iva, kayaçlann silisleşmiş kısımlarını yanp
geçen ince yarık ve çatlaklarda y er alm ıştır. C evherleşm eler birbirine yakın yedi lokasyonda yoğunlaşmıştır. Bunlar;
Sansu mevkii, Evcigüneş tepe, K estaneli tepe, Ç iç ek li kaya tepe, Y aşam ışlar köyü, A ğırsak kayası ve Baltalı Madensivrisi
tepesidir. Sahanın görünür rezervi 8 6 9 .000 ton, m uhtem el rezervi 535.000 tondur. Dünyada civa kullanımına son
verilmesiyle terkedilen yatak v e civarı epiterm al altın oluşum ları için detaylı incelenmelidir.

7 -B anaz Y aşam ışlar C iv a Y atağ ı: B ölge, m ikaşist, serpantinit andezit, gre, kil ve riyolit tüflerden ibarettir. 1932
yılında özel şirket tarafından d ört noktada 493 m etre galeri çalışm ası yapılmıştır. Daha önceki yıllara ait 15-20 metre
derinliklerinde 130 kuyunun varlığından bahsedilm ektedir. C iva kullanım ından vazgeçilmesiyle terkedilen yatak ve
civarında epitermal altın o lu şu m lan beklenebilir.
 8- N adara Köyü (GökçedaJ)-Şıbılık Dere D em ir Yatağı: Temelde Menderes Masifinin metemorfık kayaçU
(paleozoyik) ile başlayan istif vezirler ofiyolitik melanjı (üst kretase) ve tüf, anglomera, riyolit ve riyodasitlerden iba™
volkanik kayaçlarla (Miyosen) devam eder. Mineralizasyon yaşlı birimleri kat eden fay zonlannda ve karbonat
kayaçlardadır. Cevher zonu kuzeydoğu doğrultusunda uzanmakta ve genişliği damar boyunca 3 metreye kadar
değişmektedir. Rezerv 7830 ton olup 2 küçük işletmede üretim yapılmaktadır. Yıllık üretim 130-150 ton civarındadır.

9- Banaz Kızılcaörcn Demir-Mangenez Yatağı: Murat dağının güneybatı eteğinde bulunan sahada serpantini*
ultrabazikler ve genç detritikler (Kuvatemer) ile travertenler görülür. Serpantinitlerin ayrışması neticesinde lisvenit kabuk
geniş alanlarda yer yer silisleşme veya karbonatlaşma şeklinde görünür. Cevherleşme kuvatemer yaşlı birimler içersinde
görülür. Cevher yatağı travertenlerle beraber kuzeydoğu ve batıdoğu yönünde uzanan fay zonlannda bulunmaktadır.
Cevher getiren eriyikler traverten ve diğer karbonatlı serilerde tabaka boyunca Sirküle olarak fay hattından itibaren
yayılarak genişlemektedir. Faylar düşeydir cevherleşmenin uzunluğu 500 metreyi, genişliği ise 5 metreyi bulur. Yatak
damar tipte ve çok düşük ısılı bir hidrotermal oluşumdur. Rezervi 187.500 tondur. Limonit cevherinde Al'un % 5'ten yüksek
oranlarda bulunması demir+mangan cevheri olarak işletilmesini olumsuz yönde etkilemektedir. Ancak boya sanayiinde ve
çimento ham maddesi olarak değerlendirilmesi mümkündür. Merkez ilçe İlyaslı Kasabası Ayvaztepesi Atlı mevkiinde dc
bir miktar mangenez yataklan bulunmaktadır.

10- M erkez-K araçayır Kaolen Yatağı: Alanda paleozoyik yaşlı metamorfıtler, mesozoyik yaşlı ultrabazikler
ile senozoik yaşlı sedimentitler, volkanitler, yamaç molozu ve alüvyon görülür. Birimin üzerinde volkanitler yer alır.
Volkanitler, andazit lav. tüf ve aglomeralar ile temsil edilmektedir.Volkanitlerin hemen hemen tamamı hidrotermal
alterasyon etkisinde kalmıştır.Kaolen yataklan; Riyolit, lav ve tüflerin hidrotermal ayrişma sonucu kaolinleşmesi ile
oluşmuş epimavmatik yataklanma şeklindedir. Cevher minaralleri 1 kaolen; kaolinint-illit-montmorillonit,2kaolinizetûf;
az kaolini-kuarz-feldspat tır. Karaçayır-A.Eğlence sahasında 3 değişik madencilik şirketine ait ruhsat sahalannda 140.000
ton, 270.000 ton, 390.000 ton olmak üzere toplam 800.000 ton görünür kaolen rezervi. Karaağaç sahasında 1.500.000 ton
görünür kaolen rezervi genel toplam .olarak 2.300.000 ton görünür kaolen rezervi vardır. Cevher doğal olarak düşük
alüminalı yer karosu imaline elverişlidir. Gerekli süzme işlemi yapıldıktan sonra seramik hammadesi olarak la
kullanılabilir. Yıllık 10.000 ton üretim yapılmaktadır. Aynca Ulubey Eşme yolu üzerinde Gedikler köyünün I Km-
kuzeyinde andezitik lav, tü f ve aglomeralardan oluşan " Beydağı volkanitleri" birimi içinde andezitik tüflerin alterasyonu
ile oluşmuş beyaz krem renkli kaolen yataklan bulunmaktadır.

11- Banaz H allaçlar Kaolen Yatağı: Alanda paleozoyik yaşlı metemorfitler ve metasedimentitler, mesozoik
yaşlı ultrabazikler ile senezoik yaşlı sedimentitiler, volkanitler yamaç molozu ve alüvyon görülmektedir. Kaolinlcşenasilik
tüfler kil taşı ve killi kireç taşı birimleri arasında tekrarlanan volkanik faaliyetlerin sürecine bağlı olarak yerleşmişlerdir.
Kaolinize zomlar bantlı görünümlü, grimsi mor yer yer de pempemsi renklerdedir. 100.000 ton işletilebilir, 300.000 ton
jeolojik kaolen rezervi belirlenmiştir. Porselen ve seramik sanayaiinde kağıt ve bazı endüstri dallarında dolgu maddesi
olarak kullanılabilen cevherde yıllık üretim 2.000 tondur. Yüksek aliminalı, düşük silisli ve düşük demir içerikli
olduğundan zenginleştirme işlemlerine gerek duyulmamıştır.

12- Uşak-Banaz-Kuşdemir K öm ür S ah ası: Yöre halkından alınan bilgilere göre 80 cm. ile 1 metre k a l ın lı ğ ın d a
linyit yatakları bulunmaktadır.Numune alınmadığı için kimyasal analizi ve rezerv tesbiti yapılmamıştır.

13- Uşak-Banaz-Büyükoturak Sahası : Büyükoturakta 75 cm. Kalınlığında killi linyit gözlenir. Corum
Yayladere'de ise linyit kalınlığı 40 cm'dir. Küçük, yanal devamı olmayan merceksel linyit sahalandır. E k o n o m ik olaraK
fazla bir rezerv beklenmemektedir. Ancak yersel olarak kullanılabilir. Üretim yapılmamaktadır.

14- Banaz Hallaçlar Kömür Z u h u r u : Banaz Dumlupmar karayolu üzerinde Hallaçlar köyü yakınlannda 1
metre kalınlığında linyit daman gözlenir. Fakat yanal devamlılığı oldukça az merceksel bir oluşumdur. İşletme yoK -
sadece bir yarma yapılmıştır. Banaz Çiftlik köy ve Corum ile Ulubey Gedikler köylerinde de linyit damar
görülmektedir.

15- M e rk e z İly aslı K o c a k u z M e v k ii K ö m ü r Z u h u r u : Uşak ilinin güneybatısında yer alır. Uşak: U Jjg
Karayolunun 15.Km.sınden batıya doğru dönülerek 15-20 Km. sonra ulaşılır. Yersel bir oluşumdur. E k o n o m ik aeg
yoktur.

1 6 -B a n a z M u r a td a ğ ı C iv a rı N ik e l Z u h u r la r ı: Lateritik oluşumlar 20 Km1 lik bir alana

Peridotitlerin (seıpantınıtler) üzerinde bir kaç metre ile 20-30 metre arasında değişen kalınlıklardadır. Latent^ ¡
kesitinde nikel zenginleşmeleri sanmsı, yeşilimsi renklerdeki altere seıpantinit zonu ile kırmızımsı,
renklerdeki limonit zonunda gorulur Rezerv çalışması yapılmamıştır. 20 Km 2 lik bir alana yayılan lateritik o lu şu p
ola S VC 0Zell,kle si,is kabuéun muhafaza edildiği yerlerde sondajlarla sahanın taranması
 17. Uşak M erkez A şağı E ğlence T alk Y atağı: Serpantinler içerisindeki ekay sistemlere bağlı olarak
oluşmuştur. Zonal yataklanma sunmaktadır. Z onun uzunluğu 100 metre, genişliği 15 metre, kalınlığı 10 metredir. Esas
c e v h e r talktır. Düşük oranda dem ir içerm ektedir. K im yasal analiz neticesinde farklı özellikte yeşil ve kırmızı renkli iki
adettalk cevherleşmesi tesbit edilmiştir. 42.900 ton görünür rezervi hesaplanmıştır.

18- G üre-Fakılı U ra n y u m Y a ta k la rı: Slim anter bir uranyum yatağı olup kum taşı tipindedir. İki aşamalı bi
oluşum söz konusudur. İlk aşam ada sinjenatik olarak gölde uranyum çökelmesi olmuş, daha sonra ise epijenetik
«konsantrasyonlarla halihazırdaki m erceksel uranyum zenginleşm eleri m eydana gelmiştir. 1968-74 yılları arasında
toplamuzunluğu 2.003 metre olan 143 adet sondaj yapılm ıştır. G örünür rezerv 510 tondur.

19- U lu b ey -Ç am lıb el-B ü y ü k k ay ah -S açlıktepe Z ım p a ra -D iy a sp o rit Y atakları: Ulubey yöresindeki zımpara

oluşumları karbonat-boksit yataklarının epim eso zonda m etam orfızm aya uğramasıyla meydana gelmişlerdir. Mermerle
içinde uyumlu olarak veya m erm er-şist dokanaklarında gözlenir. Zım paranın esas cevher minarali korendon olup değişik
miktarlarda hematit, manyetit, m argarit, kuarz, kloritoid gibi m inaraller de gözlenir.

20- M erm er Y a tak la rı: U şak-Sivaslı Eldeniz yöresinde orta iri taneli, gri-beyaz renkli mermer oluşumları
yayılım gösterirler. Uşak U lubey yöresindede paleozoik yaşlı gri-beyaz renkli mermer oluşumları gözlenmektedir. Uşak
Merkez Selvioğlu köyünde bulunan ocaklarda üretim yapılmaktadır.
D. M A L İY E

İlimizde Maliye teşkilatı Uşak D efterdarlığına bağlı olarak; Personel Müdürlüğü,Muhasebe Sâüdürlü&iir ı-
Müdürlüğü, Milli Emlak Müdürlüğü, M uhakemat M üdürlüğü, Vergi D enetm enliği, Sosyal Hizmetler ve ÇEK Saymanı
Müdürlüğü ile Banaz Mal Müdürlüğü, Eşme Mal M üdürlüğü,K arahallı M al M üdürlüğü,Sivaslı Mal Müdürlüğü, 2 ?
Mal Müdürlüğü hizmet birimlerinden oluşmaktadır.

1997 yılı sonu itibariyle:

Gelir vergisi m ükellef sayısı 15 453
Kurumlar vergisi m ükellef sayısı 1 431
Toplam mükellef sayısı 16 884

Tolam gelir tahakkuku 9 017 265 422 000 TL

Toplam gelir tahsilatı 8 278 871 580 000 T L
Tahsilat oranı % 91,81

1998 yılı ilk altı ayında:

Gelir tahakkuku 10 316 152 372 000 TL.
Gelir tahsilatı 6.699.923.298.000 TL.

Y ıllara G ö re D ev let G e lirle ri

YILLAR G E L İR T A H A K K U K U G E L İR T A H S İL A T I % T A H .O R A N I
1993 637.537.361.000.- 559.377.284.000.- 87.74
1994 1 358 145009000.- 1.177.531.332.000.- 86.70
1995 2 2 5 9 8 0 7 8 9 4 0 0 0 .- 2.048.968.873.000.- 90.67
1996 4 2 2 7 1 9 7 9 0 9 0 0 0 .- 3.733.667.561.000.- 88.32
1997 9.017.265.422.000.- 8.272.871.580.000- 91.81
1998 (6 aylık) 10.316.152.372.000.- 6.699.923.298.000.- 66.78

Y ılla ra G ö re D ev let Y a tırım la rı

YILLAR P R O JE SAYISI Y IL Ö D E N E Ğ İ Y IL H A R C A M A S I
1993 607 510773725000 313 1 5 3 6 9 9 0 0 0
1994 504 709889212000 393470606000
1995 606 2460947649000 831230104000 ■
1996 463 2163020851000 2134375071000
1997 580 5056955000000 5181 142000000
1998 520 8.590.593.000.000 (A ğ .9 8 ) 3.463.241.000.000

E- İŞ VE Ç A LIŞM A HAYATI

İlçelere G ö re K a m u P erso n eli

PERSON F.I. t l r E I , F, R T O P I.A M ------- -

M erkez B anaz Esm e K .h allı S ivaslı U lu b ev
M emur 5087 973 892 345 470 496 8263
Sözlesmli. 699 89 84 29 47 44 992 ^
D.İsci 828 59 59 34 12 29 1021 -----
G.lsci 595 150 48 17 59 57 926 M İS
TOPLAM 7209 1271 1083 425 588 626 11202
 ¡1 genelinde aktif sigortalı sayısı : 2 4 .2 5 6
¡1 genelinde SSK em ekli sayısı ; 14 056

B a ğ - K u r 'lu la r

il genelinde a k tif s ig o rta lı sa y ıs ı: 28.268

Tarım kesim i a k tifs ig o rta lı sa y ıs ı: 1 2 .6 3 9
E s n a f kesim i a k tifs ig o rta lı sa y ıs ı: 15.629
B ağ-K urem ekli sa y ıs ı: 6.536
İş ve işçi B u lm a K u ru m u

KAYITLI İŞ B E K L E Y E N L E R ERKEK g lg l
Şua Bekleyen Normal işçiler 1764 633 B jİ M
c m Bekleyen Sakat İşçiler 147 33 2397
Sı«Bekleyen Eski H üküm lüler 33 180
TOPLAM 1944 666

K a m u P ersoneli

amu PERSONEL
TIRİJLUSLARI STA TÜ SÜ M e rk e z i B an ay
M em ur Sivaslı Ulubev
İL TOPLAM
470
S özleşm eli

VALİLİK VE M em ur
K A Y M A K A M LIK LA R S özleşm eli
İŞ Ç İ D aim i
______G eçici
UNIVERSITE M em ur
S özleşm eli
İŞ Ç İ D aim i
G ecici
VlUFTULUK M em ur
S özleşm eli
İŞ Ç İ D a im i
G eçici
GENÇLİK VE M em ur
SPOR MD. S özleşm eli
İŞ Ç İ D aim i

SOSYAL HZM. M em ur
müdürlüğü S özleşm eli
İŞ Ç İ D aim i

ta pu s ic iL
m üdürlüğü
S özleşm eli
İŞ Ç İ D aim i

C astro
Mü d ü r l ü ğ ü

iş ç i D aim i
G eçici
 KAMU PERSONEL — LL_Ç F. I . ır p
KURU LU ŞLA RI STA TÜ SÜ M e r k ez B a n a z E sm e
İV IE T E O R O L O Jİ M em ur 8
M ÜDÜRLÜĞÜ I S ö z le şm eli
İŞ Ç İ D aim i
G eçici
Z İR A A T B A N K A S I M em ur
m üdürlüğü S ö zle şm eli
İŞÇ İJ D a im i
I G eçic i
V A K IF L A R B A N K A S I M e m u r
M ÜDÜRLÜĞÜ S ö zle şm eli
1 İ Ş Ç İ D a im i

E M L A K BA NK A SI M em ur I 2 J- -1------ 1______
I S ö zleşm eli •: - -
2__
M ÜDÜRLÜĞÜ 17 iı ... .... J------ 1_______ T7 "
i ş ç [! D a im i
ı
H A L K BA N K A SI M em ur [5 i 1 f 2 2 1 14
M ÜDÜRLÜĞÜ I S ö zleşm eli ! 23 6 8 4 6 55
i ş ç i I D a im i
8
L
------ —'
G eçic i -
C U M H U R İY E T M em ur 117 23 . 22. 13 18 10 201
B A Ş S A V C IL IĞ I S ö zleşm eli
i $ ç i D aim i
G e c ic i ı
E M N İY E T M em ur 586 55 45 27 26 772
33 1
M ÜDÜRLÜĞÜ S ö zle şm eli
- - - m
■ 14
IS Ç I D aim i 14
G ecici
IL JA N D A R M A M em ur 65 8 20 10 14 11 138__ |

K O M U T A N L IĞ I S ö zleşm eli
D aim i
G eçici
A S K E R L İK ŞB M em ur
B A Ş K A N L IĞ I S ö zleşm eli
İŞ Ç İ D aaim i

Nü fu s M em ur
M ÜDÜRLÜĞÜ S ö zleşm eli
İŞ Ç İ; D aim i

¡SİVİL SA V U N M A M em ur
.S ö z le ş m e li
ÎŞÇÎf D aim i
G eçici
D E F T E R D A R L IK M em ur
S ö zleşm eli
İŞÇ İ! D aim i
.G e ç ic i
GÜM RÜK M em ur
M ÜDÜRLÜĞÜ S ö zleşm eli
fŞ Ç İı D aim i
f G eçici
 PERSONEL
kamu
KURULUŞLARI STA TÜ SÜ
M em ur
^TA N ESİ S özleşm eli

m üdürlüğü

SÂn â y T v e t İ c
İL MÜDÜRLÜĞÜ

ş e k e r FAB.
m üdürlüğü

TEDAŞ M ÜES.
MÜDÜRLÜĞÜ

tULTUR
MÜDÜRLÜĞÜ

TURİZM
MÜDÜRLÜĞÜ

ORMAN İŞ L E R İ
MÜDÜRLÜĞÜ

ÖZEL İD ARE
MÜDÜRLÜĞÜ

uşak b ld
BAŞKANLIĞI

İLYASLI BLD .
BAŞKANLIĞI

Ba n a z b l d ~
BAŞKANLIĞI

BOTURAK
BEL.BAŞK

K .SÖ Ğ Ü T
M em ur
BEL.BAŞK
SözLeşmeli
İŞ Ç İ Daimi
Geçici
 F -B A N K A L A R

1993 Y ılında y ap ılan d e ğ e rle n d irm e le re g ö re; k işi b aşın a dü şen b an k a m evduatı acısından I i l I Ü ^
4. sırada yeralm aktadır. B an k a k red isi k u lla n ım ın d a ise k işi b aşın a kullan ılan kredi m iktarında 26. Sıradadır

İl G e n e lin d e B a n k a Ş u b e S a y ıla rı

pnnkalar İ L Ç E L E R T onla m
---------- M e rk e z B anaz E sm e K a ra h a llı S ivaslı U lu bev
■ "lihânk 1 H H - -
1 2
Fpphank 1 19 ■ - - •ttoH ı
p if İ S B a n k 1 - ¿¿fi-' 1
[ jm la k b a n k 1 1 •- . 1
|F < h a n k 1 - M M -
1
pE tibank 1 - - _ 1
| r.a ra n tib a n k 1 - IH 1 - m
■
1
| H alkbank 1 1 1 1 1 1
İm arbank 1 - - -
1
İş Bankası 1 1 1 - 1 _ 4
K entbank 1 - - - _
1
Pam ukbank 1 - B=9 n ı - - 1
| S üm erbank 1 - - . - 1
’eker bank 1 1 i - 2
[ Tarisbank 1 . - ■ - 1
T oprakbank 1 _ - -

T.TicaretB. 1 a» - - 1
Vakıfbank 1 — m - 1
Yapı K redi B. 1 _ B - - 1
Y asarbank 1 . - - 1
Z iraat B ankası 2 2 1 1 1 1 8
3 2 3 3 38
TOPLAM 22 5
HAZIRLAYANLAR

N urettin ATIŞ

İrfan BOLAT
 İlimiz d o ğ a l, tarihi, k ü ltü rel v e fo lk lo rik d eğ erler b akım ından ço k zengindir. Yoğun olarak Lidya uygarlığının
izlerine rastlanan U şak'ta B lau n d o s (S ü lü m e n li), S elçik ler (S ebaste) , G üre gibi Hellenistik ve Roma dönemine ait
kentlerin yanısıra h an lar,h am am lar,k ö p rü ler,tarih i U şa k evleri, cam iler gibi çok sayıda sivil mimari örneklerine de
rastlamak mümkündür.

Lidyalılar d ö n em in d e S ard 'd an b aşlay a n , U şak -O rk isto s-G o rd io n Ü zerinden A nkara ve Zileye ulaşan tarihi
ICıal Yolu, M .Ö .546 y ılın d a P e rsle r ta ra fın d an yık ılm ıştır. B u yol ü zerinde A had Köyü (A km onia) önemli bir kenttir.
Frigya, Lidya, H e le n istik v e R o m a d ö n e m le rin d e ticaret m erkezinin kalıntılarına rastlam ak mümkündür. Buaradan
çıkarılan eserler A rkeoloji M ü zesin d e serg ilen m ek ted ir.

A-ANTİK Ş E H İR L E R
TURİZM

2-B lau ndos (Sülünıenli):

Uşak İli, U lubey İlçesi, Sülümenli

K öyü s ın ırla rı için d e kalan şehir il
m erkezine 40 km uzaklıktadır.Çevreye
hakim ,üç tarafı sarp dere yatağı ile çevrili
yanm ada görünüm ünde bir tepe üzerinde
yer almaktadır. Kentin kuruluşu M.Ö. 2 bin
yılına kadar dayanmaktadır.Kuzeyden şehre
doğru ilerlerken kale kapısından şehre
girm eden önce kare planlı yapı kalıntısı ile
sağ tarafta yam aca yakın kısımda dört-beş
adet yan yana aynı tip kem er kalıntıları
bulunm aktadır.Bunlardan sadece bir adedi
sağlam dır. H ellenistik devir özelliği*1*
taşıyan.düzgün blok taşlardan harçsız olarak
yapılm ış kem erli bir girişi vardır. Şehir
k ap ısı, tapınaklar, şeh ir surları, idari
yapıların temelleri ve kent duvarları halen
ayaktadır. Sit alanı kapsamında olup kentin
her iki yanından Ulubey Kanyonlarına
açılan vadilerin kenarlarında çok sayıda
kaya oyma mezarlara rastlanmaktadır. DofcU
yam acında şehir tiyatrosu bulunmaktadır-
 3-A had H a r a b e le r i

Banaz ilçesi A h ad K ö y ü s ın ırla rı iç e ris in d e , R o m a lıla rd a n k a lm a ta rih i T riy a n a -P o lis şeh rin in harab elerid
Burada bulunan eserlerd en b ir k ıs m ı A fy o n v e U ş a k m ü z e le rin d e s e rg ile n m e k te d ir.
 B- K Ö P R Ü L E R

1-B eylerhan K ö p r ü s ü :

M erkez ilçe Beylerhan K öyü sın ırlan için d e G e d iz N eh ri ü z e rin d e k u ru lm u ştu r. Ü ç b ü y ü k v e ü ç küçük olmak
üzere 6 gözü vardır.Köprü kem erleri k asn ak şek lin d e y u v arla k tır. M im a ri ta rz ın a g ö re G erm iyanoğullan vey
O sm anhlann ilk zam anlannda yapılm ış olduğu izlen im in i v erm ek ted ir. K ö p rü b a ş ı, S a rık ız , G ü re K ö p rü sü diye de anılan
köprünün uzunluğu 60 m .yüksekliği 7,5 m. dir.

2 -Ç la n d ıras K ö p rü sü :

Karahallı ilçeside, B anaz Ç ayı ü zerin d e .L id y a lıla r ta ra fın d a n K ra l Y o lu g ü z e rg a h ın d a yapılm ıştır. Kemer
uzunluğu 24 m ., derinliği 17 m .,eni 1,75 m. dir. K alem le işle n m iş k e m e r ta ş la n z ıv a n a lı o la ra k b irb irin e kenetlenmiştir.

3 -Ç ataItep e K ö p r ü s ü :

Osmanlı dönem ine ait 3 gözlü, 3,5 m g en işliğ in d e v e 4 5 m . u z u n lu ğ u n d a b ir k ö p rü d ü r. E ş m e ilçesi U lucak Köyü
nırlan içinde G ediz N ehri üzerinde inşa ed ilen k ö p rü n ü n k im in ta ra fın d a n y a p tırıld ığ ı b ilin m em ektedir.T em el yapı
pine göre Selçuklu eseri olduğu sanılm aktadır. E ski k erv an y o lu ü z e rin d e b u lu n a n k ö p r ü b u g ü n d a h i kullanılm aktadır.
 C .C A M İL E R

I -Ulu C am i:
II merkezinde bulunan caminin yapılış tarihini gösteren bir belge
yoktur. Orta kapının sağ üst tarafında görülen kitabe Kocasu diye anılan
çeşmeye aittir. Kitabe 1419 (822 hicri) tarihini göstermektedir. Bu da caminin
aynı tarihe yakın bir zamanda yapıldığı fikrini vermektedir.Evliya Çelebi "
Cümle çarşu içinde cemaati fıravanlı(cemaatı çok) Ulu Cami,kargir kubbe ve
kargir minarelidir.Amma kubbesi tahtalar ile mesturdur (örtülüdür)."
d e m e k te d ir. G e rm iy a n o ğ u lla rın ın tip ik mi ma r i ö z e l l i k l e r i n i
taşımaktadır.Cami, son cemaat mahalli ve harimden ibaret tek kütle halinde bir
binadır.Son cemaat mahalli beş kubbe ile örtülmüş,üç kapısı,iki namaz sahası
ve bir orta kapı geçidi vardır.Son cemaat mahallinin dışcephelerini teşkil eden
büyük sivri kemerler,ön cephede dört köşe maktalı inşai direklere istinad eden
bir nevi revaklar halindedir.Bu geniş kemer açıklıkları bol aydınlık temin eden
camekanlarla kapatılmıştır. Harim içten içe 18.5x 22 m ölçüsünde,407 m2 lik
bir sahayı kaplamaktadır. Nefler (sahn) birbirinden dört fil ayağı ve bunlar
arasındaki geniş kemerli bölmelerle aynlmaktadır.Fil ayaklan; 2,2x2,2 m
Ölçüsünde kare şeklinde ve büyük kütleler halindedir.Merkez n ef in üstü 10 m.
çapında muazzam bir kubbe ile örtülüdür.Sağ ve sol nefler ise üçerden 6 kubbe

ile örtülüdür.Camide cümle kapısından

başka, biri doğuya diğeri batıya açılan
iki kapı daha vardır. Minaresi cami
bedenine ek halinde dıştan yapılmıştır.

2-B urm a C am ii:

Yapılış tarihini belirten bir

kitabesi yoktur. Evliya Çelebi'nin bu
cami hakkındaki notuna göre Ulu
Camiden 158 yıl sonra yapılmıştır.
(1577 Miladi.980 Hicri)1867 ve 1922
yıllarında yangın geçirmiş, 1922 ve
1988 yıllarında onarım görmüştür.İki
kubbeli cami, minaresinin burmalı
olmasından dolayı "Burma Camii"
adını almıştır.

Ulucamii İç
Burma Camii
 D-TARİHİYAPILAR

Gönümüzde O sm anlı y ap ı stili

«i taşıyan az say ıd a ev kalm ıştır,
«la* Aybey, İşık, K araağ aç ve
BU tu T u ş mahallelerinde
A n m a k ta d ır. E v lerin b irin ci katı
elJi^le t a ş t a n , i k i n c i k a t ı
Ç " cumbalı b eşik ç a tılı,a la tu r k a
¡¡rem ille örtülü, b ağ d ad i s ıv a lıd ır.
Îültür Bakanlığınca k o ru m a a ltın a
alınmıştır-

1-Paşa H anı:
T irito ğ lu M e h m e t P a ş a
tarafından bir Fransız m im ara 1898
tarihlimde y a p tır ılm ış tır . U ş a k 'ı n
mimari güzelliklerini y a n sıta n , ta şta n
iki katlıolarak yapılm ış b ir bin ad ır.
Mülkiyeti özel sektöre g e ç m iş v e a slın a
uygun restore ed ilerek o te l h a lin e
getirilmiştir.

Paşahan İç
 2-İnay K ervansarayı:

U lu b e y i l ç e s i İ n a y ,
Köyünde bulunan kervansarayın Bb L
Selçuklu dönem ine ait olduğu
tahmin edilmektedir. Metruk bir f ir a
vaziyettedir. Köylüler tarafından S İ
depo olarak kullanılmaktadır.
mâ

3 - B e d e s te n :

yapilmiştlr îki kath ve taş ku,lanı,arak yapılan bina 1980 li yıllarda

Banaz Hamamı da
kaplıca, Banaz ilçe
7 km uzaklıkta,
İzmirkarayolu
dır. U ş a k -A fy o n
u da y a n ı n d a n
r Güney v e doğusu
nları v e p ıy n a r
kaplıdır. Kaplıcada
ıkız v e k a r a k ı z
üç a y r ı su
aktadır.Gazoz;
ir ve diğer şifalı
i içermektedir.
kükürtlü v e ı l ı k,
rta sıc a k lık ta d ır .
bi 40 İt/ sn olup
derecedir.Fiziksel,
ve b a k teriy o lo jik
yapılmış v e sağlık
n çok yararlı
ür.

İstanbul Üniversitesi Tıbbi Ekoloji ve Hid

K lim ataloji Araştırma ve Uygulama Merk
tarafından yapılan analizlere göre; hareket sist
kronik dejeneratif romatizmalar, rehabiltasy
gerektiren nöroloji hastalıklarına banyo kürü şek
iyi gelmektedir.

Hamamboğazı Termal Kaplıcasından Görüntüler

 , A ksa z K a p lıc a s f .U lu b e y İİÇŞV Aksaz

nbulunan kapbca,
İ l çevrede
l i üa ^ , ü
felçli insanlara S B | yer
bilinm ektedir. Debisi 4 İt/ sn.dır.

4-E m irfakılı K aplıcası: • * , . 1« , « ra k lıfr 36 derecede **

Merkez ilçe Emirfakılı Köyü yakınlarında bulunan kaplıcanın debisi o it/ sn.,
çıkık ve ağrılara iyi geldiği söylenmektedir.
 F-TABİİ GÜZELLİKLER VE MESİRE YERLERİ

Ulubey Kanyonları: Uşak İlinin güney ve güneybatı kesiminde jeolojik yapının özelliğinden dolay
lar bulunmaktadır. Uşak-Karahallı karayolunun doğusunda, Kazancı Deresi ve Banaz Çayının ol
un toplam uzunluğu 75 km civarındadır. Belediye tarafından kanyonda peyzaj çalışmaları yaptınlmıştır.B
Kentinden kanyona açılan bir geçit bulunmaktadır.

Akse Çamlığı: Uşak kent merkezinin 3 km kuzeydoğ

bulunan çamlık, g ü n ü b irlik piknik alanı olarak tanzim edilm
hektar genişliğindeki alanda bulunan kızılçamların yaşlan 1
civarındadır.

llıcak su b aşı P a r k ı: U ş a k -
ıkışında b u lu n a n p a r k 10 0 0 0
an ü ze rin d e k u r u lm u ş tu r . 83
m2 alanın ilavesi
ülmektedir. P a r k b ü n y e s in d e
ve d in le n m e a la n la r ı, o y u n
ı, futbol s a h a s ı, te n is k o rtu ,
e h a v u z u g ib i te s is le r
maktadır.

A t a t ü r k P a r k ı : U ş a k İl
ezindeki p a rk 8 5 0 0 0 m 2 a la n a
m ıştır. A y n ı p a r k a l a n ı n d a
r M e rk e z i y a p ı m ı d e v a m
tedir.
 Evrenli Parkı: Sivaslı
İlçe merkezine 1 km mesafede
bılman parka asfalt bir yolla
ulaşılmaktadır. Dağın eteklerinde
bulunan prakta kısmen doğal
a ğ a ç lık k ıs m e n d e çam
ağaçlandırması yapılmış ve piknik
alanı olarak düzenlenmiştir.

Evrendede M esire Yeri:

Banaz İlçesinde, Ankara-lzmir karayoluna 4 km mesafrHr* hniı,„n„ ____ e , . . . _

Bakanlığının tesisleri, açık yüzme havuzu ve bekçi evi yer almaktadır Me«' 'f “ aş,*an mes*re yennde
tanzimi yapılmıştır. 9 y almaktadır. Mesire yenmn altyapısı tamamlanmış ve çevre
 Ulubey Ç am h ğ .: U lubey şeh ir girişinden 500 m etre önce kanyolara aç,lan t a m d a belediye tarafından 1969
yılındatesis edilmiş 80 000 m 2 Iık bir piknik alanıdır.

Göğem G öleti: U şak İl m erkezine 17 km

mesafede, Göğem Köyü sın ırlan içinde bulunan
Gölet Köy Hizmetleri tarafından 1979 yılında
yapılmıştır.Çam orm anları, piknik alanları ve çevre
tanzimi ile oldukça rağbet g ö ren b ir piknik m
alanıdır.Asfalt yolla ulaşım sağlanm aktadır.

K araağ aç Göleti: Merkez İlçe Karaağaç Köyünde DSİ

tarafından 1993 yılında yapılan gölet, Uşak-İzmir karayolu
Uşak şehir çıkışından 7 km mesafededir. Piknik alanı
yanında balık avı yapma imkanı da bulunan gölete asfalt
yolla ulaşılmaktadır.

T a k m a k G ö le ti:
Örencik-Eşme yolu
üzerinde, T akm ak
kasabasına 2,5 km m esafede
bulunan gölete stabilize yolla
u la ş ılm a k ta d ır. K ö y
Hizmetleri tarafından 1988
yıında yapılmıştır.
 B unlann dışında, B anaz-B altalı, Banaz-K ızılhisar, Banaz-K uşdem ir, Banaz-Yenice, Eşme-Yeşilkavak, Eşme
Yeleğen, Eşm e-A lahabalı, Eşm e-Ü çpınar, E şm e-K araahm etli, M erkez-A ltıntaşve Banaz-Alaba-Hatipler-Dümenler
göletleri bulunm aktadır. İnşaatı devam eden g ö letler ise; E şm e-G üllübağ, Eşm e-Poslu, Eşme-İsalar, Eşme-Ahmetfo
Banaz-K ozviran göletleri ve B anaz-K üçükler Barajıdır.

A n ıt A ğ a ç : İlim iz B anaz ilçesi B ah ad ır köyü

Tepedelen m evkiinde bulunan T epedelen ç a m ın ın ;
B oyu : 11 M etre
Ç apı : 3.05 M etre
Ç evresi : 9 .6 0 M etre
Yaşı ; 500-1000 yıl arası
K apladığı A lan : 380 m 2
B ulunduğu Y ükseklik .1 8 7 0 M etre

7 k iş in in k o lla rı ile a n c a k g ö v d e s in i
sarabildiği çam ağacı O rm an B akanlığınca " A nıt
A ğaç" olarak tescil edilm iş v e korum a altına alınm ıştır.
G e rç e k te n g ö rü lm e y e d e ğ e r n a d id e ta b ia t
varlıklarından biridir.

G - ELSA N ATLA RI

U şak H alısı: 16. Y üzyılda U şak ve etrafında yapılan halılarla

Türk halı sanatının ikinci parlak devri başlam ıştır. U şakhalılannda,
m adalyonlu ve yıldızlı halılar olarak iki tip görülm ektedir. U şak h alılan
içinde en önem li g rup olan m adalyonlu halılardan 10 m etreye kad ar
uzunlukta olanları vardır. Bu halılar 18.yüzyıl ortalarına k ad ar devam
e tm iş tir. M a d a ly o n la rın y ıld ız ş e k lin i a lm a s ıy la Y ıld ız lı U şa k
H alılarım eydana gelm iştir, lö .y ü zy ılda Uşak halılarının şöhreti bütün
A vrupa'ya yayılm ış, asil aileler, üzerlerinde kendi arm alarının işlendiği
halılar sipariş etm işlerdir. A vrupa k o lek siy o n cu ları v e m üzelerinde bu çeşit
halılardan b irço ğ u saklanm aktadır.

E şm e K ilim le ri: Y örem izde en fazla tanınm ış elsanatı Eşm e

K ilim leridir.Bugün de dokunan ve önem li ihraç ürünü olan E şm e kilim leri
ile geçm işte halkın kendi ev ihtiyaçlarıiçin yaptığı kilim ler arasında
oldukça farklılıklar görülm ektedir. Boya ve iplik kalitesi yanında m o tif ve
kom pozisyon değişiklikleri m eydana gelm iştir. G eçm işte kişisel ihtiyaçlar
için dokunm uş olan ve bugün ancak cam ilerde bulunan E şm e kilim leri
"altınbaş, toplu, hürriyet, albaş kilim leri" ve " selvili nam azlağ" olarak
gruplandırılır. Ayrıca "g ıcık lı" dedikleri bir kilim çeşidi d e yapılm ıştır. Her
yıl M ayıs ayı içinde Eşm e ilçesinde "U luslararası Eşm e K ilim Festivali” I
düzenlenm ektedir.
 H- K O N A K L A M A T E S İ S L E R İ

Tiırizm iş le tm e B e g e li O t e l le r :

O tel A d ı Y e ri
Y ıld ız S a y ısı
Y a ta k S a y ısı

Otel Şahlan 1 Usak

Otel Şahlan 2 42
OtelAğaoğlu 56
Otel On Arslan 56
2
Otel Dülgeroğlu 64
"Ö zef
40

T u rizm Y a tır ım B e lg e li O t e l l e r

Otel Bilge
OtelTiritoglu 46
Otel Karun 55
Otel Uzcan 44
Otel Kayalar 37
Otel Ersun 40
36

I-LOKANTALAR

L o k an ta Adı Yeri

Ticaret ve San.Odası Restorantı Uşak

Shell Restorant II
Kadıoijlu Restorant II
II
Borsa Restorant
II
Ö m ür Lokantası
II
Ilyas Usta Lokantası
II
G ediz Göveççisi
II
G ökhan Lokantası
II
İnegöl Köftecisi (2 adet)
II
Park Lokntası II
Y ıldız Lokantası II
Şanlıurfa Kebap Salonu II
Em ek Lokantası fl
Divan Lokantası ||
A kar Restorant II.
Şenbeşler D öner Salonu II
Ezogelin D öner Salonu ----- II
Değirmen Restorant
 J.Ş E H İR L E R A R A S I U L A Ş IM

G id iş Y eri
F irm a A di
Ankara-İzmir-İstanbul
U sak Egem en
D enizli-B u rsa-A n taly a
D enizli Seyahat
D en izli-A y d ın -lzm ir
Pam ukkale
Samsun-Ordu-Giresun
Fatsa Ö zlem
E lazığ -D iy arb ak ır
H arput Seyahat
E rzu ru m -E rzin can
Es A daş
Konya-Adana-Mersin
K ontur
İğdır Tur E rzu ru m -Iğ d ır
Yüksel Seyahat
İzmir-Eskişehir-Kütahya

Uşak'ın, A n kara-lzm ir k arayolu ve A fy o n -İzm ir d em iry o lu ü z e rid e y e r a lm a s ı,U ş a k

havaalanının bu sene hizm ete açılm asıyla u la şım p ro b le m i b u lu n m a m a k ta d ır.

İ lç e le r a r a s ı M e s a fe le r

U şak
33 B anaz
32 95 E şm e
62 95 74 K a r a h a llı
34 67 96 30 S iv a s lı
30 63 39 35 64 U lubey

K o m şu İ llc r a r a s ı M e s a fe le r
GENÇLİK VE SPOR

HAZIRLAYAN

İrfa n B O L AT
 B ir Eylül Stadı
Uşak il m erkezinde Atatürk Spor Salonu ve Bireylül
Stadyumu ile il genelinde 24 adet sem t spor sahası,79 adet spor
kulübü, 196'sı bayan ve 2342'si erkek olm ak üzere 2538 lisanslı
sporcu,78 antrenör ve 188 hakem bulunmaktadır. Faaliyet
gösterilen spor dalı sayısı 16'dır. Banaz ilçe merkezinde kapalı
spor salonu tamamlanmak üzeredir, il m erkezine S km.
mesafede Kalfa köyü hududdlannda bulunan 207.693 m 2 lik alan
üzerinde spor kompleksi olarak açık basketbol ve voleybol sahası,
tenis kortu, halı saha ve kafeterya hizmete sunulmuştur. Özel
idare marifetiyle 5 katlı ve 60 yataklı sporcu kamp eğitim merkezi
inşaatı devm etmekte, 2 adet çim zeminli futbol sahası, tenis
kortu, bir adet cirit sahası, yüzeme hauzu ve spor salonu
yaptırılması çalışmaları sürdürülmektedir. Spor kulüplerinden
sadece Uşak Spor kulübü profesyonel olup, Uşak Spor Futbol
takımı Türkiye III.Liginde mücadcle etmektedir.
Uşak Kapalı S p o r Salonu

KaKa Koruluğu Tenis Kortu

A-İL G E N E L İN D E S E M T S P O R S A H A L A R I
1-Şehitler Futbol Sahası
2-Bozkuş 1 nolu F utbol Sahası
3-B ozkuş 2
4-İlyaslı K asabası F utbol Sahası
5-Güre Köyü
6-Yenişehir
7-Çevre
8-Kaşbelen
9-Bölme
10-Kırka
11-Eşme İlçesi "
12-Kayalı K öyü
13-Kayapınar
14-A hm etler K asabası "
15-Sivaslı İlçesi "
16-Tatar K asabası "
17-Ağaçbeyli "
18-Selçikler " H R H
19-Ulubey İlçesi "
20-Hasköy K asabası " Kalfa Korusu Vali Kadir Uysal Sporcu Kamp Eğitim Merkezi
2 1-Karahallı İlçesi "
22-Banaz " "
23-Banaz K apalı S p o r S alonu
24-K ızılcasöğüt K asab ası F u tb o l S ahası

Kalfa Korusu Spor Kompleksi

 G ençlerbirliği Spor | 2 Eylül U lu b ey S p o r
Turan İdm an Yurdu Spor Avgan Spor
Uşak Spor K arahallı Spor
Sivaslı Spor B ölm e Spor
K aşbelen Spor Tatar Spor
H asköy Belediye Spor Selvioğlu S por
Susuzören Spor A k arca Spor
L okom otif-64 Spor K ayalı S por
B elediye Spor Ş e k e rS p o r
T abakesnafS por A ğ açb ey li S por
Yeni K ızılcasöğüt B elediye Spor Yeni E şm e S por
Pınarbaşı S por D elih ıd ırlı S por
D oğancık İdm anocağı Spor İl E m n iy etg ü cü S p o r
S elçik lerS p o r K ü lk ö y S por
P aşalar M ekik Spor B uğdaylı S por
2 E ylül E sn a f Spor Yeşil B an az S por
K arahallı D ostluk Spor K öy H izm etleri S por
B ozkuş S tad S por B in icilik v e A tlı C irit İh tisas S por
G üm üşkol S por B irey lü l S por
K ay ap ın arS p o r G ü llü S p o r
A h m etlerS p o r C ey lan S p o r
İlyaslı S por A k taş S p o r
B ireylül A tlı İhtisas S por B irey lü l S an ay i S p o r
K ışla S por E sen tep e S p o r
G ü re Ö n d er S por K ılcan S p o r
K aykıllı S por B ü y ü k k ay alı S p o r
Ü çk u y u larS p o r Y ay alar S p o r
G eleneksel A tlı C irit İhtisas S por P aşa c ıo ğ lu S p o r
H asan larS p o r E lv an S p o r
K ed iy ü n ü S por İnay S p o r
G ü n ey S por K ıran k ö y sp o r
Y eşilkavak S por M aliy e S p o r
H ilal S por 31 A ğ u sto s S p o r
A vcılık v e A tıcılık İhtisas S por Y eşil E y n ih a n S p o r
K ek lik S por T e le k o m sp o r
A lah ab a lı S por O v a d e m irle r S p o r
B an az A s S por D oğan Spor
Y eleğen sp o r S a ğ ır v e D ils iz le r S p o r
G e n ç lik S p o r K a rte sa n S p o r
 B ran şlar B ayan Erkek Toplam
Atıcılık 4
A tle tiz m 16 18
B a s k e tb o l 86 258 344
Bilardo 31 31
Binicilik 48 51
Boks
Dağcılık
Güreş 18 20
Masa tenisi 23 59 82
O tom obil-M otor Sporları
özürlüler______________ 30 30
Taekvan-do 38 44
Futbol 1760 1760
Voleybol 74 55 129
T O PLA M 196 2342 2538

D-FAAL S P O R D A L L A R I
Atıcılık A tletizm
Basketbol B ilardo
Atlı cirit F utbol
Karate G üreş
M asa tenisi Taekw on-do
Voleybol İzcilik
Herkes için spor Tenis
Boks D ağcılık
B ra n ş la r A n tre n ö r
A tıcılık 2
B asketbol 9
Bilardo 2
Boks 2
Boks 2
Futbol 51
K arate 1
Taekwon-do 1
Voleybol 4
Güreş 1
Bisiklet 2
H alter 1
TO PLA M 78

F -B R A N Ş L A R IN A G Ö R E H A K E M S A Y IL A R I

B ra n ş la r H a k e m Sayısı
A tletizm 32
B ask etb o l 20
F u tb o l 55
C irit 12
H en tb o l 22
K a ra te 1
M asa tenisi 24
S a tra n ç 3
Voleybol 17
TO PLA M 188
SOSYAL HİZMETLER

HAZIRLAYAN

İrfa n BO LA T
 A. SOSYAL HİZMETLER

In n İlim iz merkezinde 110 kişi

m ı k a p a s ite li huzurevi, 120 kişi
İP 19 kapasiteli yetiştirme yurdu ve 90
çocuk kapasiteli kreş ve gündüz
b a k ı m e v i bulunm aktadır.
Huzurevinde 17 si kadın, 5I'i erkek
olm ak üzere toplam 68 yaşlı
b a rın m a k ta d ır. Bulardan 44'ü
ü c r e tli, 2 4 'ü ücretsiz olarak
huzurevinden yararlanmaktadır.
WfSÜ&Si
.-V.'? v
Yetiştirme yurdunda 73'ü
okul öğrencisi olmak üzere 105 kişi
barınm aktadır. Kreş ve gündüz
bakımevinde 1-6 yaş arası 70 çocuğa
Huzurevi hizmet verilmektedir.

U şşak A şevi : 1994 yılında kurulan dem ek, 500 m ilyon TL. serm aye ile Uşak'ta aşevi kurmuş, demek 1997
yılında " U şşak A şevi Yardım, K ültür ve H izm et Vakfı" na dönüştürülm üştür. Bu vakıf marifetiyle faaliyetler devam
etm ektedir. H er gün öğle ve akşam olm ak üzere 600 kişiye sıcak yem ek verilmektedir. Bunun yanında dini bayramlarda ve
R am azanlarda m uhtaç kişi ve ailelere gıda paketi dağıtmaktadır.

Y eşilk art U y g u lam ası : Başlangıcından bugüne kadar il m erkezinde 9724, Banaz ilçesinde 6032, Eşme
ilçesinde 2794, K arahallı ilçesinde 979, Sivaslı ilçesinde 3618 ve U lubey ilçesinde 1058 olmak üzere toplam 24205 kişiye
y eşilkart verilm iştir. D urum ları düzelen kişilerin yeşilkartlan iptal edilirken yeşilkart verilmesi uygun olan vatandaşlara
kart verilm esi devam edilm ektedir.

K e r m e s : 1998 yılı N isan-M ayıs aylarında Valilik öncülüğünde tertip edilen kermesten elde edilen gelirlerle 54
şehit ailesine 280'er M ilyon TL. olm ak üzere toplam 15 M ilyar 120 M ilyon TL.yardım dağıtılmıştır.

Valimizin eşleri Sn. Bedriye Uysal tarafından kermes açılışı

153
B. DİN H İZ M E T L E R İ

Çeşitli Sosyal Etk in lik ler

 ALTY A PI

HAZIRLAYANLAR

Irfan BOLAT
R am azan EROL
 BS

1900'iü yıllann başında Selanik'ten sonra elektriğe kavuşan ikinci Osm anlı kenti olan Uşak, Türkiye'nin ilk şeker
fabrikasının kurulduğu, 19. Yüzyılda demiryolunun ulaştığı, Osm anlı Bankası'nın ilk şubesinin açıldığı bir " ilkler"
kentidir.

Tarihi İpek yolu ile Efes'ten Persopolise uzanan Kral Yolunun geçtiği U şak'm m aziden kaynaklanan bir önceliği
vardır. Ege ile İç Anadolu Bölgesi geçiş noktasında bulunmanın verdiği fiziki ve coğrafi imkanları gören girişimci ve
çalışkan halkı sanayileşme hamlesini 1905'te başlatmış, bu ham le 1970'Ii, özellikle 1980'Ii yıllarda büyük hız kazanarak
Uşak'ı" Anadolu Kaplanları" nın en önde temsilcileri arasına yerleştirmiştir.

A-ULAŞTIRM A

1- Köy Yolu : Uşak’ın toplam köy yolu ağı2617 Km.dir. Bu yol ağının 941 K m .si asfalt 907 Km.si stabilize, 414
Km.si tesviye, 3SS Km.si ham yoldur.
Yürütülen çalışmalarla 1999 yılına ana ulaşım
olarak asfalt yol bağlantısı olmayan köyümüz
kalmayacaktır.

2 - K a r a y o lu : A n k a ra -İz m ir
Karayolu üzerinde bulunan ilimiz Ankara'ya
371, İzmir'e 211 Km. mesafededir. Karayolu
ağıuzunluğu 453 Km.si asfalt ve 14 Km.si
stablize olmak üzere toplam 467 Km.dir. Şehir
yerleşim i içinden geçen A n k ara-İzm ir
karayolunun genişletilmesi ve bölünmüş yol
h alin e g e tirilm e s i ç a lış m a la rıd e v a m
etmektedir. Daha çağdaş bir kent görünümü
için Uşak şeh ir g eçişin in y a p ılm a sı,
şehirlerarası trafiğin kent merkezi dışına
çıkarılması önem arzetmektedir. Karayolu
ulaşımında daha köklü çözüm için Ankara-
Uşak-İzmir yolunun otoban yapılması elzem
görülmektedir.

3-Demiryolu : I9.yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunun başlattığı dem iryolu ulaşımından öncelikli olarak pay
alan Uşak 1867 yılında dem iryoluna kavuşmuştur. İlimiz Afyon-lzmir
demiryolu üzerinde bulunmaktadır. Demiryolu ağının ilimiz topraklan
içindeki uzunluğu 147 Km.dir. Bu hat üzerinde bulunan istasyon sayısı
Oturak, Banaz, Nohutova, Kapaklar, Uşak, Ovaköy, İnay,Ahmetler, Eşme
ve Güncyköy istasyonları olm ak üzere 10 adettir.

Afyon U şak-lzm ir arası karşılıklı posta treni,

Eskişehir-Afyon-Uşak-Izmir arası karşılıklı raybus treni
Uşak-Haydarpaşn (İstanbul ) karşılıklı yataklı tren seferleri
yapılmaktadır.

A fy o n - U ş a k - İ z m ir arası
d e m ir y o lu y e n ile m e çalışmaları
ta m a m la n m ış ; b ak ım .iy ileştirm e ve
o n a rım ç a l ı ş m a l a r ı devam
e tm e k te d ir.

Yataklı Tren Seferinin

Başlatılması
ı Q Q 1 ı A ? Va.y : Şak havaalanının yapımına
1991 yılında başlanmış, 2560 metre uzunluğunda ve
30 metre genişliğinde pist 1996 yılı sonunda uçak iniş
ve kalkışlarına hazır hale getirilmiştir. 1998 yılında
pırefabrike terminal binası ve kulesi ile otoparkı
tamamlanmış, 20 Haziran 1998 tarihinde düzenlenen
törenle hizmete açılmıştır.

T arih ten k ay n ak lan an k arasal ulaşım

güzergahında oluş, hava ulaşımı ile apayrı bir anlam
kazanm ış, geleceğe yönelik beklentileri çok olumlu
yönde etkilemiştir.

Havaalanı Açılış Töreni

 ARAÇ CİNSİ İ L C E L E R
Merkez Banaz Eşme Ulubey TOPLAM
Motosiklet 7146 174 1106 169 8595
Otomobil 15819 1166 2295 664 19944
Jeep 60 1 1 1 63
Minibüs 1019 76 112 55 1262
Otobüs 346 59 73 25 503
Kamyonet 1943 140 143 59 2285
Kamyon 2075 193 166 67 2501
Traktör 8673 740 2085 377 11875
Çekici 45 1 2 rs 48
Anbulans 26 1 5 1 33
Tanker 59 4 14 4 81
A razi Taşıtı 3 H 9H — 3
TOPLAM 37.211 2.558 6.002 1.422 47.193

Özel plakalı olarak merkezde 3 otobüs. 1 otomobil, Eşme'de 2 otobüs, I otomobil bulunmaktadır.

B- HABERLEŞME

İl genelinde şehirlerarası ve milletlerarası otomatik telefon görüşmelerine kavuşmamışhiçbir yerleşim birimi

kalmamıştır. Şehirlerarası ve milletlerarası hat sayısında herhangi bir sıkıntı yoktur. İl Merkezinde Türk Telekom'aait
2.santral ve hizmet binası inşaatı devam etmektedir.

İlçelere G öre Haberleşm e

HİZM ETLER İ L C E L E R TOPLAM

S------------------------------- Merkez Banaz Eşme K.hallı Sivaslı Ulubey
Santral Sayısı 22 16 21 7 11 84
H at Kapasitesi 53234 9889 10337 4396 4951 5139 87946
Bağlı Abone Savısı 51753 9071 9262 4349 4772 4841 84048
Bekleyen Abone Savısı 1364 374 264 28 115 22 2167
Cep Telefonu Savısı 4037 — 1 — * -•1„_ j 4037
Mobil A raç Telefon Say. 617 — — — •__ 617
Kartlı Ankesör Savısı 174 29 27 11 9 11 261
Jetonlu Ankesör Savısı 99 18 11 10 8 11 157
Turnet Abone Sayısı — — —
—

Türk Telekom İkinci Santrali Temel Atma Töreni

 C -E L E K T R İK

O sm anlı dönem inde S elanik'ten sonra ikinci olarak B H M f e

elektriğe kavuşm uştur. g g g l d c k tn fie kavu?an U ?ak'ta M yüm a kadar bütün köyler

İl g e n e lin d e :
M esken abone sayısı 106211
Sanayi abone sayısı 6787
Tarımsal sulam a abone sayısı 1636
G iğer abone sayısı 18426

T o p lam a b o n e say ısı : 133060

Trafo sayısı : 1343

6,3 yeraltı kablosu : 8 930 km
30 KV lık havai hat :1 716 640 km
15,8 K V lık havai hat : 84 260 km
0,4 K V lık havai hat :2 360 984 km
T o p lam h a t u z u n lu ğ u : 4 170814 km

K Ö K (k esici ö lç ü k a b in i) sayısı 179 ad

D- SULA M A G Ö LETLERİ
H iz m e tte k i G ö le tle r

S.N G ö le t ad ı Y eri B itiş ta rih i G öl hacm i S ulam a alanı

1 Takm ak" Eşm e 1984 3,1 hm3 280 ha
2 II
U çpınar 1992 5,3" 242"
II
3 K araahm etli 1993 0,16" 18"
II
4 Yeleğen 1988 3,8" 180"
Y eşilkavak II 97"
5 1984 0,87"
II 164"
6 Takm ak 1988 1,07"
II 464"
7 A lahabalı 1993 3,2"
II 45 "
8 G üneyköy 1998 0,36"
9 G öğem M erkez 1979 3,8" 708"
fl 1,4" 164"
10 K araağaç 1993
II 2,8 " 371"
11 A ltıntaş 1997
12 Baltalı Banaz 1980 0,64" 165"
II 1,02" 124,4"
13 K ızılhisar 1981
II 1,08" 132"
14 K uşdem ir 1981
fl 0,85" 135"
15 Yenice 1988
II 1,85 " 309 "
16 D üm enler 1997

İn ş a a tı d e v a m ed en b a ra j-g ö le tle r

Yeri B itiş ta rih i G öl hacm i S ulam a alan ı _

S.N B a ra i-g ö le t a d ı
1999 11,4 hm3 1560 ha
K üçükler Barajı B anaz
1999 2.43 " 347"
K ozviran G öleti
2002 2.96 470"
A h ad "_________ 51"
ls a la r" Esm e 1999
F- 1999 0.33 " 51"
p A hm etler" 75"
1999 0.45
t G üllübaS" 24 "
2000 0,22 "

PT Poslu
 E-K A N A LİZA SY O N

Uşak şehir merkezi ve Banaz ilçe m erkezi kanalizasyon inşaatları devam etmektedir. Köy kanalizasyon
inşaatlarına başlanmış olup şu ana kadar 29 köyün kanalizasyon işi tam am lanm ıştır. Deri Organize Sanayi Bölgesi
Arıtma tesisi inşaatı devam etmekte, Tekstil Organize Sanayi Bölgesi A rıtm a tesisi ihale aşamasındadır.

F- DEVAM ED EN Ö N E M L İ Y A T IR IM L A R

1998 yılında devam eden proje sayısı 520 olup A ğustos 1998 tarihi itibariyle proje bedelleri toplamı 35 trilyon
867 milyar 416 milyon TL, geçm iş yıllar harcaması 7 trilyon 531 m ilyar 450 m ilyon TL, 1998 yılıödeneği 8 trilyon 590
milyar 593 milyon TL dir. Ağustos ayına kadar 3 trilyon 463 m ilyar 241 m ilyon TL harcam a yapılmıştır. Özet olarak 41
okul, 1 has tane,6 sağlık ocağı, 3 sağlık evi, 2 kültür m erkezi, 14 telefon santrali, 55 ankesör tesisi, 1 kapalı spor salonu, I
spor kompleksi, 1 üniversite kampus altyapısı, 2 fakülte, 4 yüksekokul, 1000 kişilik öğrenci yurdu, 1 baraj,6 gölet, Deri
Organize Sanayi Bölgesi altyapı ve arıtma tesisi,U şak m erkez içm esuyu ve kanalizasyon inşaatı devam etmektedir.

G - GÖLETLERİMİZDEN GÖRÜNTÜLER

Takmak Göleti

D üm enler Göleti
 G öğem Göleti

Ü çpm arlar Göleti

 bALTALI gÖLETİ

küçükler bARAJ ¡n ş a a t i
 İLÇELER

H A Z IR L A Y A N

İrfan B O L A T
 UŞAK M E R K E Z İLÇE HARİTASI
nuaMr
. 4

31

TPSBt 1

rYtfttAy

Da M H .
OOn«yflı

AkUt

İŞ A R E T L E R

t İL MERKEZİ

O İLÇE MERKEZİ

• K O Y MERKEZİ

MAHALLE MERK EZİ

İL SİKİRİ
----- İL Ç E SINIRI

■ M i DEVLET YOLU
ARETLER
İL YOLU

■ " I ASTALT KAPLAMA

* * != ■ 8T A BÜ Z E

e w = m SA K A T YAPILI

MUTASAVVER K Ö Y YOLU

■ ■ T R E N Y OLU
 1. M ER K E Z İLÇE

Tarih: 1953 yılma kadar Kütahya’nın bir kazası olan Uşak, 15 Temmuz 1953 tarih ve 6129 Sayılı Kanunla il
statüsüne kavuşmuştur.
C oğrafya : Merkez ilçe, İzmir-Ankara Karayolu üzerinde, Ege Bölgesi ile İç Anadolu Bölgesi arasında İç Batı
Anadolu eşiğinde yer almaktadır. Kuzeyinde Kütahya -Gediz, doğusunda Banaz, güneyinde Sivaslı.Ulubey, Eşme,
batısında Manisa-Selendi ve Kula ilçeleri bulunmaktadır. Merkez ilçenin yüzölçümü 1369 km', denizden yüksekliği 906
metredir.
 İd a ri Y a p ı:

Mezra Sayısı : 129

Köy Sayısı 1 90
Belediye Sayısı : 2

B elediyeler 1997 N üfusu K u ru lu şu

Uşak Belediyesi 124.042 1925
İlyaslı 1.916 1990

Nüfus: 1997 yılı G enel N üflıs Tespiti sonuçlarına göre m erkez ilçenin köylerle birlikte toplam nüfusu 165.820' dir.

Merkez ilçenin y ılla ra g ö re n ü fu s u (İlçe m e rk e zi)

1955 23.496
1960 29.021
1965 35.517
1970 46.392
1975 58.578
1980 71.469
1985 88.267
1990 105.270
1997 124042

O kul T ü rü O k u l S ayısı Ö ğ re n c i Sayısı Ö ğ retm en S av ısı

O kul Ö ncesi 22 723 46
İlköğretim 66 25.646 657
O rtaöğretim 18 6.516 970

S a ğ lık : M erkez ilçede 325 yataklı d evlet hastanesi, 190 yataklı SSK hastanesi, 20 yataklı özel hastane 1 adet ana-
çocuk sağlığı laboratuvarı, 1 ad et V erem S avaş D ispanseri, 1 adet revir, 13 adet sağlık ocağı ve 31 adet sağlık evi
bulunmaktadır.

S a f lık P e rs o n e li Poliklinik Sayısı 673.069

U zm an D oktor 74 Sevk Edilen Hasta Sayısı 19.236
P ratisyen D o k to r 80 Büyük A m eliyat Sayısı 1.664
D iş T abibi 13
E czacı 11
B iyolog 5 A ra z i D ağılım ı
A nestezi T eknisyeni 12
L ab o ratu v ar Tekn. 31 Tarım Alanı 87.801
R öntgen Tekn. 35 Çayır-M era 2.506
H em şire 207 O rm an 37.684
E be 255 Tarım Dışı 6.494
T oplam 136.947
T a rım v e H a y v a n c ılık

B uğday 48.399 H ay v an V arlığı

A rpa 95.562
N ohut 14.025 Sığır 27.188
Ş .P ancan 24.660 Koyun 173.250
H aşhaş 6.665 Keçi 32.177
K uru Soğan 5.000 Arı Kovanı 1.208
Yonca 5.312 Kümes Hayvanı 96.969
K avun 5.625
K arpuz 7.500
D om etes 10.450
BANAZ İLÇE HARİTASI

AFYON*

İŞ A R E T L E R
İLCE MERKEZİ
•
• K O Y MERKEZİ

M A H A LLE

M İL SINIRI
— — - İL C E SINIRI

h b D EV LET YO LU

İL YO LU

A S F A LT K A PLA M A

— STABLİZE S
... — S A N A T Y A PIU
M UTASAVVER K O Y YOLU

T R EN Y O L U ____ !

ŞEHİR HARABELERİ___ _
üb
£2 K A P L IC A L A R _____

P ET R O L İST. ____
m
 B. BA NA Z
T arih : B anaz ve çevresinin Y ontm a ve Cilalı taş devirlerindeki yerleşm e yerleri henüz daha açıklığa
kavuşmamıştır. B akır devrinde (M .Ö .5000-3000) sadece iki yerleşim yeri tespit edilebildi.Bunlar Banaz Hanüstü ile
paşacık köyü M ercim ekli tepesidir.

M .Ö .3 0 0 0 -2 0 0 0 y ılları arası ilk T unç devridir. Bu devirde yerleşim yeri olarak Banaz, öksüz, Susuz, İmrez,
Dolay, A hurhisar, N o h u to v a, Ç eçe, Y enice, D üm enler, K araardıç Dedesi, O turak (Kabaklar Öreni) köylerindeki
höyükleri karşım ıza çıkm aktadır. B u yerleşim yerlerindeki m edeniyet oldukça ileriydi. Bu yörenin merkezi kesin olarak
belli olm am asına rağ m en Ç ivril B eyce Sultan höyüğünün m erkez olm ası muhtemeldir. Etiler zamanında bu çevrede
büyük şehirler ku rulm uştur. B anaz, İm rez ve K ediyünü höyükleri bu şehirlere örnek sayılabilir. Etrafı surlarla çevrili
şehirlerin batısınd a b o y v ey a kral sarayları bulunm aktadır. Ş ehirler bir yol ile birbirine bağlıydı. İzmir-Manisa yolu
Elmacık höy üğ ün e, o rad an K ed iy ü n ü , N o h u to v a ve B anaz höyüklerinden H am am Boğazı'ndan doğuya doğru giderdi.
N ohutova'dan ay rılan d iğ e r b ir yol d a S an d ık lı'y a geçm ektedir. Bu şekilde iyi bir ticaret yolu kurulmuştur.

M .Ö .1200-334 tarih leri arası, A nadolu'da F rikyalılar devridir. M.Ö.1200-700 yıllan arasında Anadolu,
Trakya'dan inen k av im lerin ak ın ın a uğradı. B unlar F rikler ve M uşkiler'dir. A nadolu'yu yıkıp yakan bu kavimler daha
ziyade yerleşim yeri o larak y ü k sek y erleri seçtiler. B akır ve Tunç m edeniyetleri daha ziyade ovalarda kuruldu. Kurulan
şehir ve köyleri B anaz höyüğüdür. D aha sonraları B anaz deresi arasına inmişlerdir. İleriki yüzyıllarda bugünkü istasyona
kadar geldiler. F ak at ş e h ir su b askınına uğradığından R om a dönem inde İslam m ahallesine geçtiler. Friklerin M.Ö.700
yılında yaptıkları akın n eticesin d e A hat, O turak (K abaklar Ö reni), Banaz, K oçaklar ö re n i, Yenice Kılşar, Düzlüce'nin
batı tarafı, K aplangı, Ö k sü z, F olos yıkldı. Y örenin idaresi Lidyalıların eline geçti. Persler devrinde Ahat köyü
A nadolu'nun en b ü y ü k şeh irlerin d en birisiydi.

T ü rk lerin 1071 y ılın d a M alazgirt Savaşı'nı kazanm asından sonra Anadolu Türkleşmeye başladı. Anadolu
Selçuklu D evleti, 1176 tarih in d e B anaz v e yöresini, başka el değiştirm em ek üzere aldı. Yüzyıllık bir dönem içerisinde
istilalara sah n e o ld u ğ u için kö y ler şeh irler y ak ılıp yıkıldı. Hasanköy, Kızılhisar ve Oturak'ın kuzeyinde bulunan Hisar
kaleleri inşa edildi. S elçuklu D evleti'nin zayıflam ası üzerine B anaz ve civarının idaresi Gerıniyan Beyliği'ne geçti. 1302-
1429 tarihleri arasın d a G erm iy an B eyliği'nin bir kazasıydı. G erm iyan Beyi Süleyman Şah, kızı Devlet Hatunu II. Murat'ın
oğlu Y ıldırım B ayezid ’e verdi. S üleym an Şah'ın kızm a çeyiz olarak K ütahya ve civarının yanında Banaz'ı da verilip
 Selçuklu Devleti’nin zayıflaması üzerine B anaz v e civarının idaresi G erm iyan B eyliği'ne geçti. 1302-1429
tarihleri arasında Germiyan Beyliği'nin bir kazasıydı. G erm iyan Beyi Süleym an Şah, kızı Devlet Hatunu II. Murat'ın
oğlu Yıldırım Bayezid'e verdi. Süleym an Şah'm kızına çeyiz olarak K ütahya ve civarının yanında Banaz'ı da verilip
vermediği bilinmemektedir.

Germiyan Beyliği'nin ortadan kaldırılm ası ile O sm anlı D evleti'nin idaresine geçti. Osmanlı Devleti
döneminde Kütahya sancağının Uşak kazasına bağlı bir nahiye olan B anaz 1912 yılında K ütahya Valisi Gedik Ahmet
Paşa tarafından köy statüsüne indirildi. Bucak m erkezi İslam köye taşındı.

Yunanlıların 15 M ayıs 1919’da İzmir'i işgal etm esinden sonra İç A nadolu'ya doğru işgal zam anla ilerledi. 25
Mart 1920 tarihinde Banaz, Yunan işgaline uğradı. B aşkom utanlık M eydan Savaşı'ndan sonra Yunan kuvvetlerinin
batıya doğru çekilmesiyle 31 A ğustos 1922'de T ürk O rdusu Banaz'a girdi. B öylece B anaz düşm an işgalinden kurtuldu.

Cumhuriyet'in ilanından sonra U şak, K ütahya vilayetinin b ir kazası olarak kaldı. 1953 yılında Uşak'm il
olm asıyla Banaz nahiyesi kaza haline getirildi..

C o ğ rafy a :Banaz, U şak-Ankara karayolu üzerinde il m erkezine 33 km m esafededir. Kuzeyde Kütahya'nın

G ediz ve Altıntaş, doğuda Afyon'un Sincanlı ve Sandıklı, güneyde Sandıklı ve Sivaslı, batıda m erkez ve Gediz ilçeleri
ile çevrilidir. D enizden yüksekliği 914 m etre olan ilçenin yüzölçüm ü 1063 K m ‘ dir. 669 K m : lik alanla il genelinde en
fazla orman Banaz ilçesindedir. G enelde çam ormanıdır.

İd a ri Y a p ı:
M ezra Sayısı 10
K öy Sayısı 45
Belediye Sayısı 3

B elediye A dı N ü fu su K u ru lu ş T a rih i
Banaz Belediyesi 16.440 1953
B üyükoturakB ld. 1.410 1957
K ızılcasöğütBeld. 2.208 1977

N ü fu s : 1997 yılında Genel N üfus tesbiti sonuçlarına göre ilçenin toplam nüfusu 42.911 dir.

İlçe m erk ezin in y ıllara g ö re n ü fu su

1955 2304
1960 3115
1965 3495
1970 4764
1975 6264
1980 8356
1985 10527
1990 14287
1997 16440

E ğ itim :

O k u l T ü rü O k u l Savısı Ö ğ ren ci S avısı Ö ğ re tm e n Savısı

Okul Öncesi 3 74 4
İlköğretim 41 5678 225
Ortaöğretim 4 647 172
Toplam Derslik Sayısı 1283

Sağlık |İ ç e merkezinde 50 yataklı Devlet Hastanesi ile 9 sağük ocağı ve 22 Sağlık evi bulunmaktadır.
 U zm an D oktor 4
P ratisyen doktor 17
D iş Tabibi 1
L aboratuvar Teknisyeni 4
R öntgen " 5
Ç evre Sağ. " 1
S ağlık M em uru 17
H em şire 20
Ebe 60
Toplam P o lik lin ik Sayısı 62.103
S evk E dilen H asta Sayısı 6.0 9 7

T arım ve H a y v a n c ılık :

T arım

B uğday 27.6 0 0
A rpa Tarım alanı
5.600 33 9 4 9
M ısır Ç ayır-m era
2.5 0 0 3000
N ohut O rm an
10.000 66948
Ş. Pancarı Tarım dışı
30.7 0 0 2403
K avun 1.890
K arpuz T oplam 106103
3.1 2 0
D om etes 5.4 0 0
Elm a 1.920
Vişne 2.3 1 8
Ü züm 1.360

H a y v a n c ılık
Sığır 15.191
Koyun 30.7 0 0
K eçi 12.548
K üm es H ayvan 37 .8 8 4
A rı K ovanı 1.357
EŞME İLÇE HARİTASI

EŞME İLÇESİ HARİTASI

 C -E Ş M E

T a rih : Frigler'in ilk yerleşim b irim lerinden olan Eşm e, M .Ö. 676 tarihindcK im m erler'in hâkimiyeti altına
girmiştir. K im m erler'den sonra sırasıyla, L id y a ve B ergam a krallıklarının eline geçen yöre, M .Ö. 130 tarihlerinde Roma
hâkim iyetinde kaldı. R om a İm p aratorluğu'nun 395'te ikiye ayrılm asıyla D oğu R om a (Bizans) sınırlan içinde kalan ilçe,
Anadolu Selçukluları d ö n em in d e T ü rk lerle B izan slılar arasın d a zam an zam an el değiştirdi. 1233 tarihinde Uşak'la beraber
Eşme yöresi de kesin olarak T ü rk hâkim iy etin e geçti. Bu dönem de ilçe civarına k e sif b ir Türkm en yerleşm esi oldu.

G erm iyanoğulları B ey liğ i'n in 1300 tarih in d e tam am en bağım sız hale gelm esiyle Eşm e civ an , adı geçen beyliğin
sınırlan içinde y er aldı. G erm iy an B ey liğ i to p raklarının 1429 tarihinde O sm anlılar tarafından ilhak edilm esi üzenine, ilçe

e bu devletin sınırları için d e k a lm ış o ld u . O sm a n lıla r zam a n ın d a A ydın V ilayeti, S aruhan (M anisa) S ancağı'na bağlı b
aza statüsünde olan ilçen in , bu d ö n e m d e G ü n a y v e S ery e ad lı 2 n ah iy esi ile 73 köyü vardır. 1307 (1891) tarih
H üdavcndigâr V ilayeti sa ln a m e sin d e E şm e , S aru h an S an cağ ı'n a (M an isa) bağlı b ir kaza olarak geçm ektedir. Sözkonus
arihlerde ilçede, 9 3 4 1 erk ek , 8 5 8 6 k ad ın o lm a k ü z e re to p lam 17927 n ü fu s vardır.

E şm e y ö resin in 1920 'le rd e Y unan işg ali ile k arşı k arşıy a k ald ığ ı b ilinm ektedir. Y unanlılar bug ü n ilçenin kasabas
lan T akm ak'a k a d a r g elerek b u ra y ı işg al ettiler. 3 E y lü l 1922 ta rih in d e T ü rk o rd u su n u n y öreye gelm esiyle E şm e düşm a
galinden kurtu ld u . İlçe 1953 y ılın a k a d a r M an isa'y a b ağ lı iken ay n ı tarih te U şak 'ın il olm asıyla buraya bağland

Coğrafya :11in, ala n o la ra k m e rk e z d e n so n ra en fazla y ü zö lçü m ü n e sah ip ilçesi Eşm e'dir. D oğusu,U şak v
lubey, batısı M a n isa -A la şe h ir v e S arıg ö l, k u zey i M a n isa -K u la v e S elen d i, g ü n ey i D enizli-G üney ilçeleri ile çevrilidi
çe y ü zö lçü m ü 13 0 4 k m 2, d e n iz d e n y ü k se k liğ i 823 m etredir. Y ıllık y a ğ ış m ik tarı d üşük, orm an varlığı azdır. İç A nadolu i
ge b ö lgesi ara sın d a g eçiş ik lim in in b ü tü n ö z e llik le ri gözlenir.
 İ d a r i Y a p ı:
Mezra Sayısı : 113
Köy Sayısı : 57
Belediye Sayısı :4

B e le d iy e n in A d ı 1 9 9 7 N ü fu s u K u r u lu ş T a r ih i
Eşme Belediyesi 13.683 1934
Ahmetler Belediyesi 2.037 1972
Güllü Belediyesi 2.050 1991
Yeleğen Belediyesi 2.691 1964

Nüfus: 1997 yılı Genel Nüfus Tespiti sonuçlarına göre ilçenin toplam nüfusu 42.628 tür.

İlçe M erkezinin Yıllara göre nüfusu

1955 3.689
1960 4.929
1965 5.035
1970 6.178
1975 7.828
1980 8.844
1985 10.061
1990 10.567
1997 13.683

Eğitim:

O kul T ü rü O kul Sayısı Ö ğrenci Sayısı Ö ğretm en Sayısı

O kulöncesi 5 127 5
İlköğretim 28 4730 160
Ortaöğretim 6 929 148

Toplam Derslik Sayısı: 240

Sağlık : İlçe Merkezinde 30 yataklı devlet hastanesi, 8 adet sağlık ocağı, 22 adet sağlık evibulunmaktadır. 100
yataklı devlet hastanesi inşaatına 1998 yılı Mayıs ayında başlanmıştır.

Saülık Personeli
Uzman Doktor 2
Pretisyen Doktor 17
Diş Tabibi 1
LaboratuvarTekn. 5
Röntgen Tekn. 5
Hemşire 23
Ebe 58

Poliklinik Sayısı : 65.278

SevkedilenHasta: 4.577
 İL Ç E L E F

.Tarım ve H ayvancılık:

A razi Dağılım ı

Tarım Alanı 40.370 ha

Çayır-M era 21.979 ha
Orman 64.034 ha
Tarım Dışı 3.732 ha
Toplam Alan 130.453 ha

T arım sal Ü retim

Buğday 21.987
Arpa 6.000
M ısır (Hasıl) 3.800
Nohut 2470
Fiğ (tane) 4.565
Tütün 9.380
Yonca (ot) 1.258
Prasa 1050
Kavun 1.125
Karpuz 54.500
Patlıcan 1.125
Dometes 6.800
Üzüm 14.732

H ayvan Varlığı

Sığır ; 9.674
K oyun ■ 130.222
Keçi 18.576
Arı Kovanı 1.263
Kanatlı Hayvan 156.022
KARAHALLI İLÇESİ HARİTASI
 T arih : 1907 yılına kadar Uşak kazasına bağlı bir köy olan Karahallı 1907'de nahive 19S3v, i,„ h.
olmasıylaı ilçe
ilce statüsüne kavuşmuştur. y ’ ıy 53yıhnda Uşak m ıil

C oğrafya:K arahallı dağlık b ir arazi yapısına sahiptir.Ekime elverişli alanlar oldukça ıw , c- ,

batısı Ulubey, güneydoğusu D enızlı-Ç ıvnl ve güneybatısı Denizli Bekilli ilçeleri ile çevrilidir İlçenin S î “-
km2, denizden yüksekliği 873 metredir. ' ^ yüzolçumu323

İd a ri Yapı

M ezra Sayısı
Köy Sayısı 14
Belediye Sayısı 2

Belediye Adı 1997 Yılı N üfusu K uruluş Tarihi

Karahallı Belediyesi 5 .4 1 6 1907
Karbasan Belediyesi 2 .1 1 9 1991
N ü fu s: 1997 y | Genel Nüfus Tespiti sonuçlarına göre ilçenin toplam nüfusu 16.451 'dir.

İlçe Merkezinin Yıllara göre Nüfusu

1955 4.922
1960 4.771
1965 4.987
1970 4.553
1975 5.539
1980 5.801
1985 5.923
1990 5.839
1997 5.416

E ğ itim :

O kul T ü rü O k u l Sayısı Ö ğ ren ci sayısı Ö ğ re tm e n Sayısı

Okul ön cesi 3 53 4
İlköğretim 12 2217 65
Ortaöğretim 2 257 54

Toplam Derslik Sayısı : 99

S a ğ lık : İlçe m erkezinde 25 yataklı b ir sağlık m erkezi, 4 adet sağlık ocağı ve 8 sağlık evi bulunmaktadır.

Sağlık Personeli
Pratisyen Doktor 5
Laboratuvar Teknisyeni 1
Röntgen Teknisyeni 2
Sağlık Memuru 5
Hemşire 5
Ebe 20

T arım ve H ay v an cılık :

A razi Dağılımı

Tarım Alanı 14.734 ha

Çayır-Mera 3.205 ha
Orman 12045 ha
Tarım Dışı 2.316 ha

T arım sal Ü retim

Buğday 6615
Arpa 8640
Nohut 2948
Tütün 1540
Üzüm 19990

H ayvan Varlığı

Sığır 502
Koyun 11338
Keçi 2353
Arı Kovanı 241
Kanatlı Hayvan 4562
 SİVASLI İLÇE HARİTASI

H o rzu m

A k a rca • Erlco
'"■Hinoğlu t*
C j d u d e r . ^ f özb(J
K orm o h m o l
Karşı Kazell

S alınanlar

S am atlar
E ld o n U

S a lç lk le r SİVASLI
İŞ A R E T L E R

Pınarbaşı İLÇE MERKEZİ

KOV MERKEZİ

MAHALLE
Y a y a la r /
Ta ta r
Budaklar İLÇE SINIRI

DEVLET YOLU

A5FALT KAPLAMA

STABLİZE
A ğ a ç b o yll
SANAT YAPILI

MUTASAVVER KOV YOLU

ŞEH İR HARABELERİ

TOMOLÜSLER

PETROL İ8T.
 E: SİVASLI

Tarih: Sivaslı topraklarında bilinen en eski uygarlık Hitittir.Hititler M.Ö. 800 yıllarında Anadolu'da siyasi
birliği kurmuşlardır. Bu devirden kalma eserlere Tatar,Yayalar ve Ağaçbeyli Kasabalarında rastlanmaktadır.M.Ö. 1200
lerde Frigya egemenliği, M .ö.670'te Lidya, M.Ö. 570'te Pers egemenliği görülür. M.Ö. 260 yılında bölge Bergama
Krallığına, M.Ö. 132'de ise Roma İmparatorluğu hakimiyetine geçmiştir. M.S.395'te Roma İmparatorluğunun ikiye
ayrılmasıyla bölge BizanslIların eline geçmiştir. 1071 Malazgirt zaferiyle Anadolu Türklere açılmış, zaman zaman el
değiştirmeler olmuşsa da bölge 1072'den itibaren Türk egemenliğinde kalmıştır. 1920 yılı Ağustosunda Yunanlılarca
işgal edilmiş, 31 Ağustos 1922'de işgalden kurtulmuştur.

Anadoluda Türk Birliği tesis edilince, Anadolu Beylerbeyliği, Bursa VilayetiKütahya Sancağı Işıklı kazasına
bağlı köy olan Sivaslı, 1363 yılından 1908 yılına kadar Bursa vilayeti, Kütahya sancağı Uşak kazasının köyüdür. 1908
yılında nahiye, 1948 yılında belediye, 1953 yılında ilçe olmuştur.

Coğrafya : Sivaslı il merkezinin güneydoğusunda, Uşak-Denizli karayolunun 35. Km.sindc,Bulkaz Dağı’mn

batı eteklerinde kurulmuştur. Kuzey doğusunda Banaz, doğuda Afyon-Sandıklı, güneyde Denizli-Çivril, güney batıda
Karahallı, batıda Ulubey ilçeleri ile çevrilidir. Bulkaz dağı Uşak-Denizli il sınırının olduğu yerde Kuruçay vadisi ile ikiye
ayrılır. Güney kısmı Bulkaz Dağı, kuzey kısmı ise Karadağ adını alır. Yüksekliği 1990 metredir. Ardıç ormanları ile
özellik arzeder. İlçenin diğer kısımları hafif engebelik ve düzlüktür. Arazi doğudan batıya doğru alçalma gösterir. Büyük
Menderes nehrinin kollarından Banaz çayı ilçe topraklarından geçmektedir. İç Ege'de hakim olan karasal iklim hüküm
sürer. Dağlık kesimlerde çam,ardıç ve meşeden oluşan ormanlar bulunur.

İlçenin yüzölçümü 486 Km2, denizden yüksekliği 1050 metredir.

İd ari Y ap ı:

Mezra Sayısı : 11
Köy Sayısı : 17
Belediye Sayısı : 5 (Merkez ilçe ile birlikte)
 Belediye Adı____ j _ 1997 N üfusu
Sivaslıfielediyesi 7814
Ağaçbeyli Belediyesi 2 036
Selçikler Belediyesi 2 579
TatarBelediyesi 4 j gQ
Yayalar Belediyesi 2 340

I | İ ,9 9 7 y ' ,' G' “ ' « b* S0nuçlarına göre ilçe nüfusu 28.0s 0 djr
İlçe M erkezinin y ıllara g ö re n üfusu

1955 : 3207
1960 : 3 734
1965 : 3895
1970 : 4021
1975 : 4394
1980 : 4631
1985 : 6475
1990 : 4726
1997 : 7.814

Sivaslı Çilek Festivali

 E ğ itim :

O kul T ü rü S av ısı Ö ğ re n c i S ayısı Ö ğ re tm e n S avısı

O kul ö n c e s i 2 32 2
İlköğretim 15 2776 88
O rtaöğretim j 335 59
T oplam D erslik Sayısı 120

S a ğ lık : İlçed e 2 0 y atak lı sağ lık m erkezi ile 6 sağ lık o cağı ve 10 sa ğ lık ev i bulu n m ak tad ır.

S a ğ lık P e rso n e li
P ratisyen D o k to r Sayısı 12
D iş Tabibi 1
L ab o ratu v a r T eknisyeni 2
R ö n tg en " 1
Ç e v re S ağlığı " 4
S a ğ lık M em uru 9
H em şire 10
Ebe 23
P o lik lin ik S ay ısı 4 5 .1 3 6

T a rım ve H a y v a n c ılık :
A r a z i D a ğ ılım ı

Tarım Alanı : 27.358 ha

Çayır Mera : 1.561 ha
Orman Alanı : 18.655
Tarım Dışı : 1.026
Toplam : 48.600

Bitkisel Ürerim
Buğday Üretimi 13.100 ton
Arpa 11.900 ton
Nohut 6.820 ton
Şeker Pancarı 13.750 ton
Dometes 1.250 ton
Armut 1772 ton
Elma 3.350 ton
Çilek 840 ton
Hayvansal Üretim
Sığır 6.247
Koyun 24.118
Keçi 11.184
Arı Kovanı 1.026
Kümes Hayvanı 17.575
 ULUBEY İLÇE HARİTASI
Ç ard ak A k ka çlll A

Ç ır p ıc ıla r

[O m urca
llynslı

' vC a m doro

H a c ıla r

• B o h d o m lr

S o v ln d lk lo r
O v a c ık

Dutluca

|Gûmü«kol

G o d fk la r

Karacaahm ot I t U iy o n
K ü lç o n

ULUBEYİ

M o n U ra n lI E m o k so

K ıra n k ö y

‘ H arob o

A Ş O lü m o n lI

Ishaklor^
A ksaz Ç o ly o n lc o I
(B o k m lş)

Ç am lıbol

İŞ A R E T LE R

• İL Ç E M ERKEZİ
A k ı a ı m ah.
• K O V M ERKEZİ

M A H A L LE
— İL SINIRI
H o n y o rl
----- İL Ç E SINIRI

İL Y O LU

ASFA LT KAPLAM A
K u ru d tra
STABLİZE

= ■ > S A N A T YAPILI

M UTASAVVER K Ö Y YO LU

T R EN YO LU
Ç am lçR L
ifM Ilc jl)" t ŞEH İR H A R A B E LER İ

K A P L IC A L A R

OD P ET R O L İST.
 T a r i h : G ö b e k , U lu g ö b e k a d ı y l a b i l i n e n i l ç e C u m h u r i y e t d ö n e m i n d e U lu b e y a d ın ı
alm ıştır. 1953 y ılın a k a d a r U şak k azasına b ağ lı bir n a h iy e ik en 1953 yılın d a U şak'm il olm asıy la bu ile bağlı b ir ilçe
statüsüne getirilm iştir.

C o ğ ra fy a : İlçe arazisi b ir y a y la görünüşündedir. G eniş o v alara rastlanm az. P lato lar d e rin v ad ilerle yarılm ıştır.
T arlalar eğ im li araziler üzerine yayılm ıştır. B an az çayı ile Yavu çay ı ilçe topraklarından geçm ektedir. B u ç a y la r birleşerek
B üyük M enderes'in kolunu o luşturur. A dıgüzel B arajı göl alan ın ın b ir bölüm ü ilçe sın ırla n içindedir. İlçenin yüzölçüm ü
798 km 2, den izd en y ü ksekliği 755 m etredir.

İ d a r i Y a p ı:

Mezra Sayısı 15
Köy Sayısı 25
Belediye Sayısı 3

B eled iy e A d ı »997 N ü fu su K u ru lu ş T a rih i

Ulubey Belediyesi 5.101 1898
Avgan Belediyesi 2.108 1972
Hasköy Belediyesi 960 1991

N ü f u s : 1997 yılı Genel Nüfus Tespiti sonuçlarına göre ilçenin toplam nüfusu 20.090 dir.

İlçe m e rk e z in in y ılla r a g ö re n ü fu su
 E ğitim :

O kul T ü rü O k u l Sayısı Ö ğ re n c i S ayısı Ö ğ retm en S a y e .

Okul öncesi 6 89 5
İlköğretim 14 2061 75
Ortaöğretim 3 215 82

S ağlık: İlçe m erkezinde 20 yataklı sağlık m erkezi, 5 adet sağlık ocağı ve 7 adet sağlık evibulunmakt
adır.
Sağlık Personeli
Pratisyen Doktor 11
Diş Tabibi 1
La bora tu var Tekn. 3
Röntgen Tekn. 2
Sağlık Memuru 11
Hemşire 25
Ebe 14
Poliklinik Sayısı : 36.578
Sevk Edilen H asta Sayısı : 1.997

Tarım ve H ayvancılık

A razi Dağılımı

Tarım Alanı 35.102 ha.

Çayır-M era 4.586 ha.
Orman 37.312 ha.
Tarım dışı 2.800 ha.

Toplam: 79.800 ha.

la n m s a l Ü retim (to n )

Buğday 5.980
Arpa 48.000
Mısır (hasıl) 1.800
Nohut 6.173
Fiğ(dane) 1.680
Fiğ (ot) 1.800
Tütün 1.800
Pamuk 1.100
Kavun 1.560
Karpuz 1.820
Domates 2.100
Özüm 3.125

Kayvanysr|j^,

Sığır
5.919
Koyun
21.883
Keçi
15.458
Arı Kovanı 468
Kanallı
72.886 Ulubey Kanyonları
G öğem Zafer Anıtı