SADRŽAJ

1. UVOD..............................................................................................................................................3
2. ZADATAK PROJEKTIRANJA..............................................................................................................4
2.1. IZBOR TRANSPORTNE JEDINICE..............................................................................................4
2.2. IZBOR PUTANJE (RELACIJE UNUTRAŠNJEG TRANSPORTA)......................................................5
2.3. IZBOR SREDSTAVA UNUTRAŠNJEG TRANSPORTA........................................................................6
2.4. UREĐAJ ZA STEZANJE...................................................................................................................9
3. TRANSPORTNI SISTEMI SA PALETAMA...............................................................................................9
3.1. VALJČANE STAZE........................................................................................................................11
3. DVOKAIŠNA TRAKA.......................................................................................................................11
5. ŠINSKI VOĐENA KOLICA....................................................................................................................12
6. INDUKTIVNO UPRAVLJANA PRENOSNA KOLICA...............................................................................12
7. UPRAVLJANJE TRANSPORTNIM SISTEMIMA.....................................................................................13
8. KRITERIJUMI ZA IZBOR TRANSPORTNOG SISTEMA...........................................................................15
9. Zadatak.............................................................................................................................................15
9.1.Mašinska obrada........................................................................................................................16
9.2.Proces unutarnjeg transporta i skladištenja...............................................................................17
9.3.Postupak kretanja robe...............................................................................................................19
9.4.Prijedlog za poboljšanje poslovanja i učinkovitost.......................................................................19
10. Z A K LJ U Č A K...............................................................................................................................20
Literatura...............................................................................................................................................21

1
 1. UVOD

Unutrašnji transport (UT) može se definisati kao kretanje predmeta rada, sredstava za rad,
ljudi i protok informacija. Uglavnom se obavlja određenim sredstvima i na određenom
prostoru.

Sredstva koja se najčešće koriste u unutrašnjem transportu mogu biti fiksna (oluci, razne vrste
grabuljara, trakasti transporteri, elevatori, dizalice) i pokretna (viljuškari, razne vrste
pokretnih kolica, traktori, kamioni, utovarivači, viljuškari i drugi manipulatori koji se koriste
za transport roba.

Organizacija unutrašnjeg transporta bez obzira o kojoj se prozvodnoj cjelini radi, mora biti
takva da se obezbijedi prenos roba, ljudi i informacija uz najnižu cijenu zatim maksimalnu
sigurnost pri radu kao i ispunjavanje obaveza kod zaštite radne i životne sredine.

Obzirom da unutrašnji transport ima važnu ulogu u proizvodnom ciklusu te se sve više
efektivnost proizvodnog sistema ocjenjuje na osnovu efikasnosti organizacije unutrašnjeg
transporta, a ne na osnovu efikasnosti izvođenja pojedinih tehnoloških operacija. Iz
navedenog slijedi zaključak da unutrašnji transport u znatnoj mjeri utiče na cijenu koštanja
proizvoda kao i na broj angažiranih radnika u proizvodnom ciklusu.

2
 2. ZADATAK PROJEKTIRANJA

Unutrašnji transport je aktivnost kojom se vrši kretanje informacija, ljudim sredstava za rad i
predmeta rada i kao takav predstavlja dio proizvodnog odnosno poslovnog procesa. Obavlja
se određenim sredstvima i na određenom prostoru i posmatra se kao podsistem proizvodnog
sistema, koji je integralno povezan sa skladišnim i tehnološkim sistemima. Ovaj vid
transporta predstavlja aktivnost u kojoj se ne stvara nova vrijednost i samim tim ne utiče se na
efektivnost proizvodnog sistema, što se izkazuje kroz sljedeće:

- Cijenu koštanja proizvoda (10 – 80%)

- Vrijeme trajanja proizvodnog ciklusa (20 – 80%)
- Visinu angažiranog kapitala (osnovna sredstva)
- Broj angažovanih ljudi (5 – 35%)

Efektivnost proizvodnog sistema se sve više ocjenjuje na osnovu efikasnosti unutrašnjeg

transporta a ne na osnovu efikasnosti izvođenja operacija.

Zadatak projektiranja proizvodnih sistema u odnosu na podsisteme unutrašnjeg transporta

svodi se na:

 Izbor transportne jedinice

 Izbor putanje kretanja sredstava unutrašnjeg transporta
 Izbor sredstava unutrašnjeg transporta
 Proračun potrebnog broja sredstava unutrašnjeg transporta

Izvršenje zadataka je povezano sa izradom prostornog rasporeda, projektiranjem tokova

proizvodnog sistema i podsistema skladištenja.

2.1. IZBOR TRANSPORTNE JEDINICE

Pri izboru transportne jedinice mora se voditi računa da li se vrši unutrašnji ili vanjski
transport, manipulacija robe ili skladištenje, kao količina, oblik i dimenzija proizvoda.
Sredstvo za smještaj olakšava:

- Držanje robe na jednom mjestu u stabilnom i sigurnom položaju (skladištenje)

- Zahvatanje robe za prenos i promjenu položaja (manipulacija)
- Prenos robe (unutrašnji i vanjski transport)

3
Ideja o potrebi formiranja i korištenja transportne jedinice nastala je kao rezultat analize
gubitaka vremena i prostora u kretanjima materijala u proizvodnim sistemima. Uvođenjem
transportne jedinice u podsistem unutrašnjeg transporta ali i vanjskog transporta postiže se
sljedeće:

- Povećanje učinka
- Smanjenje ili eliminacija ljudskog rada
- Eliminacija oštećenja objekata transporta
- Povećanja sigurnosti u radu

Izbor transportne jedinice se svodi na izbor oblika nosača objekta koji se transportuje i izbor
veličine transportne jedinice odnosno dimenzija i nosivosti. Nosači odnosno sredstva za
smještaj su najčešće tipizirani i standardizirani. Pri izboru transportne jednice treba
intergralno posmatrati način dopreme robe od isporučioca, način skladištenja, manipulaciju u
toku proizvodnog procesa i način otpreme kupcu. Treba težiti izboru univerzalne transportne
jedinice što predstavlja jednu od podloga za automatizaciju proizvodnog o poslovnog procesa.

Osnovni faktori koji utiču na izbor transportne jedinice su:

- Oblik objekta transporta

- Dimenzije objekta transporta
- Masa odnosno specifična težina
- Stanje (čvrsto, rastresito, tečno)
- Stepen zaštite od oštećenja
- Način skladištenja
- Mogućnost sredstava unutrašnjeg transporta sa stanovišta zahvata i nosivosti

2.2. IZBOR PUTANJE (RELACIJE UNUTRAŠNJEG TRANSPORTA)

Bitan utjecaj na efikasnost unutrašnjeg transporta ima način povezivanja tačaka u

proizvodnom sistemu koji opslužuje unutrašnji transport. Način povezivanja predstavlja u
stvari putanje – relacije na kojima se kreću sredstva unutrašnjeg transporta pri opsluživanju
radnih mjesta. Pri tome sredstva unutrašnjeg transporta mogu imati različite stepene i stanja
opterećenosti. Relaciju određuje oblik putanje, smjer, broj tačaka koje povezuje i stanje
srestava unutrašnjeg transporta.

Sve relacije unutrašnjeg transporta možemo podijeliti u 4 grupe:

- Sistem prostih relacija gdje sredstvo unutrašnjeg transporta ide između dvije tačke a u
povratku je prazno,
- Sistem radijalnih relacija gdje sredstvo unutrašnjeg transportan povezuje više tačaka a
u suprotnom pravcu takođe ide prazno,
- Sistem kružnih relacija gdje sredstvo unutrašnjeg transporta povezuje više tačaka u
kružnom toku i uvijek je pod opterećenjem,

4
 - Sistem složenih kružnih relacija gdje postoji više zatvorenih kružnih tokova sredstava
unutrašnjeg transporta koje se međusobno poklapaju i spajaju.

Kod izbora relacije unutrašnjeg transporta mora se obavezno voditi računa o sljedećem:

- Da putanja bude što kraća,

- Da nema praznog hoda sredstava unutrašnjeg transporta,
- Da se putanje ne ukrštaju ili da to nebude na istom nivou,
- Da putanje obezbijede sigurnost u transportu uz minimum zauzetog prostora.

Na izbor relacije utiču sljedeći faktori:

- Raspored mašina i opreme,

- Karakteristike građevinskih objekata,
- Karakteristike sredstava unutrašnjeg transporta,
- Obim transporta.

Pored navedenog izbor relacije je strogo povezan i sa tehnološkom šemom proizvodnog

sistema, rasporedom radnih mjesta, zaštite radne sredine i drugih manjih detalja koji utiču na
pravilan odabir relacije unutrašnjeg transporta.

2.3. IZBOR SREDSTAVA UNUTRAŠNJEG TRANSPORTA

Izbor sredstava unutrašnjeg transporta zavisi od niza faktora a to su:

- Faktori tereta (dimenzija, masa, gustoća, oblik i količina)

- Faktori procesa proizvodnje (tip proizvodnje, frekvencija procesa, temperatura,
korizivnost, prisustvo prašine i plinova)
- Faktori proizvodnog sistema (raspored obradnih mjesta, udaljenost, način skladištenja,
karakteristike građevinskog objekta i mikrolokacije)
- Faktori tržišta (ponuda sredstava unutrašnjeg transporta, cijena, uslovi nabave i dr.)

Pri izboru sredstava unutrašnjeg transporta treba voditi računa da li ići na nabavku specijalnih
ili univerzalnih sredstava. Univerzalna sredstva mogu poslužiti za transport raznih vrsta tereta
ali nemaju učinak kao specijalne.

Danas na tržištu imamo široku paletu vrsta i tipova unutrašnjeg transporta. Prema stepenu
slobode kretanja sva sredstva možemo svrstati u tri skupine:

5
 - Sa fiksnim linijama kretanja (oluci, grabuljari, trakasti transporteri, transporteri sa
kotrljačama). Uglavnom se koriste za veći obim proizvodnje, transport robe u rifuzi ili
komadnog oblika, odnosno koriste se za masovnu i serijsku proizvodnju.

- Sa djelimično fiksnim linijama (konzolne, noseće, portalne i poluportalne dizalice).

Pogodne su za transport tereta raznovrsnog oblika većih i manjih dimenzija, te
raznovrsne dinamika i raznovrsnih putanja u okviru linije posluživanja.

- Sa slobodnim linijama kretanja (razne vrste kolica, viljuškari, robokolica, kamioni,

manipulatori). Pogodni su za promjenljive tokove kretanja te uz primjenu sredstava za
smještaj robe (palete, sanduci, ramovi i dr.) spadaju u najtraženija sredstva unutrašnjeg
transporta.

Osnovni kriterijumi za izbor sredstava unutrašnjeg transporta su tehničke mogućnosti i

kapacitet sredstava. Danas se u upotrebi najviše koriste automatski transportni sistemi koji
omogućavaju transport radnih komada kroz pojedine stanice bez zastoja i u svakom trenutku
mogu ispuniti sve zahtjeve radnog mjesta (proizvodne stanice) sa svim potrebnim sredstvima
neophodnih pri izradi pojedinog proizvoda. Ovdje su ljudi iz procesa transporta potpuno ili
djelimično isključeni a u posljednje vrijeme potpuno zamjenjuju uvođenjem robota.

Slika 1. Kružni sistem paleta sa linijom izmjene

6
 Slika 2. Tok paleta ili transportni sistem

Prednost automatskih transportnih sistema možemo prikazati kroz sljedeće parametre:

- Bolja iskorištenost skupih mašina,

- Vremenski koordinirana i pravilno postavljena izrada radnih komada,
- Skraćenje vremena prolaza radnih komada brži obrt kapitala i kraće vrijeme isporuke,
- Veće iskorištenje proizvodnih postrojenja, pravilan dotok radnih komada ka mašinama
što ima za posljedicu kraće vrijeme prolaza, čekanja i međuuskladištenja.
- Smanjenje skladišnog prostora poluproizvoda i dr.

7
 Slika 3. Transportni sistem paleta

Za otpremu radnih komada u FPS (fleksibilni proizvodni sistem) danas se najviše

upotrebljavaju palete kojih ima više vrsta:

- Jednostavne transportne podloge u kojima se slaže više radnih komada istog tipa
poredanih u odjeljcima iz kojih automatski uzimači (roboti) uzimaju dijelove jedan za
drugim i postavlja ih orijentirano na uređaj za stezanje (stroj za obradu).

- Transportna paleta od metala ili plastike pomoću koje se slobodno-ležeća stezna paleta
sa uređajem za stezanje transportuje kroz sistem. Tek na radnom mjestu robot ili
jednostavna promjenjiva stezna naprava preuzima paletu i postavlja je na radni sto
8
 proizvodne mašine tzv. “sistem pomoćnih paleta“, koji je razvijen na Univerzitetu
„Dortmund“

- Promjenljiva stabilna paleta sa prilagodljivim ležištima radnog komada. Za šestostranu

izradu kubnih radnih komada razvijene su palete sa izmjenjivim ulošcima, koje
dozvoljavaju obradu donje strane radnog komada kroz za to specijalno pripremljene
otvore. Paleta će se zakrenuti za 90 stepeni i donja strana radnog komada će biti
horizontalno obrađena kroz odgovarajuće otvore.

Sve navedeno zahtijeva odgovarajuće opremljene palete sa integrisanim izvorom energije,

npr. Jednim hidrauličkim spremnikom pritiska. Time je pritisak stezanja fino stepenovan te ga
je moguće programirati, doduše kroz manuelni izbor mjesta stezanja, kao i preko M – funkcije
CNC-a. Ovo programiranje pritiska stezanja ima prednosti kod tankozidnih radnih komada i
olakšava naredni korak kod manuelnog punjenja ili pražnjenja uz automatsko pritezanje
dijelova kod šestostranih obrada.

Određene mašine mogu raditi sa paletama bez integrisanog izvora energije. One se na radnom
stolu mašine putem posebnog uređaja vežu sa centralnim hidrauličnim agregatom

Na ove sistemske palete se fiksiraju promjenjivi ulošci, koji imaju univerzalnu primjenu. Za
povećanje mogućnosti nošenja različitim tipovima, mogu se ulošci tako izraditi, da oni mogu
jednu familiju dijelova uzeti u jedan uložak. S druge strane za rotacione dijelove brzo
izmjenjivi izmjenjivački ramovi mogu biti redno izvedeni i izrađeni od žičano – pletenih,
čeličnih ili plastičnih materijala. Sistemske palete imaju standardne dimenzije po DIN
(evropske mjere dimenzija 800 x 1200 mm).

2.4. UREĐAJ ZA STEZANJE

U pravilu stezanje radnih komada se ne dešava direktno na paleti, već uz upotrebu specijalnih
uređaja za stezanje. Oni uzimaju, u zavisnosti od veličine radnog komada, jedan ili više istih
radnih komada u isto ili različito mjesto stezanja. Kod primjene kocke za stezanje radni
komadi će biti podijeljeni na četiri strane jednog kockasto ili kvadratno formiranog uređaja
za stezanje, sa 4 ili 6 radnih komada naspram pojedinačnog stezanja na 1/24 = oko 4%. Za
težine

3. TRANSPORTNI SISTEMI SA PALETAMA

Glavni zadatak svih transportnih sistema jeste da neprekidno snadbijeva proizvodne mašine
sa radnim komadima u automatskom procesu obrade. Ako se pođe od pojedinačnih mašina,
postoji više izvedbenih varijanti izmjenjivača paleta.

Ako posmatramo automatske pojedinačne mašine za vrijeme rada uočit ćemo da na jednoj
paleti se vrši automatsko stezanje jednog komada dok se na drugoj vrši otpuštanje zašto su
dovoljne samo dvije palete i dva mjesta na jednoj mašini i jedno za izmjenu radnih komada.

9
Za dalju dogradnju potrebno je predvidjeti još jednu ili više paleta, odnosno jedno ili više
mjesta. Oba slučaja prikazana su na slici 4. i 5.

Slika 4. Linijski izmjenjivi sistem paleta (dovoz i odvoz palete vrši se sa strane preko
zaokretnog uređaja, koji se može postaviti i pored mašine)

10
 Slika 5. Opskrba paletama fleksibilne proizvodne stanice sa dvije predajne stanice
(transportna kolica mijenjaju istovremeno i obrađene i neobrađene palete. Naredna paleta
nalazi se u radnom prostoru).

Ako su potrebne rezervne palete, ne samo radi iskorištenja pauze, već i za neprekidno
opskrbljivanje radnog mjesta u toku radnog vremena, onda je potrebna odgovarajuća rezerva
paleta sa automatskim uređajem za izmjenu. Ovaj izgradnje nudi se danas od, gotovo svih
proizvođača. U zavisnosti od broja rezervisanih paleta, koriste se izvedbe za kružno uzimanje
do 8 paleta a za linearno strukturiranjo uzimanje do 16 paleta. U uobičajenom načinu
struktuiranja mogu se uzeti do 50 paleta pa i više.

Kroz kodiranje paleta svi radni komadi mogu biti različiti. Uslov za to je upravljanje koje
memoriše sve programe ili iste dobija putem DNC – sistema. Tako će biti obrađene ukupne
rezerve paleta jedna za drugom i gotove palete će biti ponovo smještene u rezervnu memoriju.

3.1. VALJČANE STAZE

Ovo transportno sredstvo upotrijebljeno je za sada, na malom broju instaliranih sistema. Pri
tome se radi o tzv.sabirno – valjčanom transporteru, kod kojeg se transport paleta odvija kroz
spoj trenjem na pogonskim točkovima jednog valjčanog sistema.

Ispred svake mašine nalazi se stanica za čitanje na paleti montiranog uređaja za kodiranje.
Najčešće, paleta ima kratak zastoj kod postupka očitanja koda. Ako je mašina spremna za
uzimanje prepoznate palete i ako je ulazno mjesto slobodno, odgovarajućim postupkom uzima
se paleta iz toka i postavlja na mašinu. Ovo se može postići kroz postavljanje jednog odvajača
na valjčanim stazama ili separatnog transportnog uređaja. U slučaju da to nije odgovrajuća
mašina ili da je ulazno mjesto već zauzeto, paleta nastavlja kretanje tako dugo dok ne nađe
slobodnu mašinu.

Prije napuštanja mašine, poslije obrade, slijedi dekodiranje električnog ili mehaničkog uređaja
za kodiranje na paleti, tako da se ona na svim stanicama za očitanje koda prepoznaje kao
gotova i može biti odstanjena iz toka. U zavisnosti od sistema može se takođe dodati
naknadna obrada na nekoj od sljedećih mašina ili se paleta može usmjeriti ka mašini za prenje
ili mašini za mjerenje. Nedostatak kod valjčane staze je taj, da se pozicija svake pojedine
palete ne može pratiti preko računara, ili se može pratiti ali uz dodatne troškove.

3. DVOKAIŠNA TRAKA

11
Upotrebljava se uglavnom kod malih težina do 25kg. Firma BOSH je razvila dvokaišni
transportni sistem koji je izrađen u obliku velikog kućišta koji sadrži sve električne i
mehaničke dijelove pomoću kojih se može sastaviti željena konfiguracija transportnog puta.

Uglavnom sve operacije su automatizovane, od opskrbe stanica za čitanje, poprečnih

transportera-jedinica za guranje, hvatača za skidanje paleta i sve se prati putem sistema za
upravljanje.

5. ŠINSKI VOĐENA KOLICA

Put kretanja se ovdje izvodi u vidu jednog preciznog dvošinskog kolosijeka bez krivina i
skretnica. Novije verzije upotrebljavaju takođe „Menorail“ – sisteme sa mogućnosšću da se
transportna kolica izmjeste na stranu. Ovdje će dalji razvoj bez sumnje voditi ka interesantnim
rješenjima.

Transportni sistemi povezani sa šinama odlikuju se sljedećim osobinama:

- Velika sposobnost nošenja i do nekoliko tona

- Velika brzina vožnje i velika brzina opskrbe
- Tačno, brzo priključivanje na prednju stranicu
- Visoka pouzdanost

Vozna sredstva su danas (za duže relacije) najčešće numerički upravljana, što znači da su
željene pozicije upravljanjem unaprijed numeriči zadane a ugrađeni sistem mjerenja puta
javlja poziciju i brzinu vožnje. Kroz to se mogu vrijednosti ubrzanja i kočenja podesiti prema
težini transporta, tako da je moguć optimalni pogon sa materijalnim uštedama. Na svakoj
stanici kolica se fiksiraju mehanički što zavisi od oblika, prije nego što počne proces predaje.
Kolica su opremljena, u zavisnosti od veličine i potreba, sa jednim ili dva mjesta za
transportne palete. Uređaj za predaju paleta radi u većini slučajeva na obje strane, da bi
mogao opslužiti predajna mjesta lijevo i desno od puta vožnje. Kod upotrebe računara za
upravljanje kretanjem kolica, može se izostaviti jedno kodiranje paleta. Svaka pozicija svih u
sistemu postojećih paleta je u računaru memorisana i svaki postupak predaje se završava kroz
dodatni povratni „CHEK“ (provjera), što omogućava znatne uštede troškova kodiranja i
instaliranja kablova.

6. INDUKTIVNO UPRAVLJANA PRENOSNA KOLICA

U odnosu na šinska transportna kolica imaju znatno šire područje primjene. Moguća primjena
je od ulaska robe preko skladišta do proizvodnje uključujući i snadbijevanje sa potrebnim
alatima i dr.

12
Vozila su vrlo pokretna mogu se voziti naprijed-nazad skoro se u mjestu može skretati te se
može zaključiti da željene stanice nemoraju biti u jednom pravcu.

Uglavnom se koriste dva tipa vozila:

- Tegljač sa hodom (gore-dolje)

- Viljuškarska kolica kao frontalni i bočni istovarač

Pored paleta ova kolica transportuju naizmjenično i alate, kompletne magacine alata i sirovine
između stanica i skladišta. Kao izvor energije ova kolica se napajaju sa (Ni-Cd) baterijama
koje se dopunjavaju u specijalnim stanicama za vrijeme pauza.

Ova kolica nude sledeće prednosti u odnosu na ranije spomenuta transportna sredstva:

- Kratko vrijeme postavljanja instalacije

- Veliku fleksibilnost u smislu postavljanja mašina i vođenja linije
- Slobodan pristup mašinama kroz nepostojanje mehaničkih transportnih konstrukcija
- Nepostojanje kanala na patosu, smanjuje uzrok nesreća
- Nepostojanje plafonskih konsrukcija
- Nepostojanje poslova čišćenja na vođicama
- Smanjenje potreba za prostorom kroz zajedničko korištenje normalnih saobraćajnih
puteva
- Stepenovano prilagođavanje na transportnu nadgradnju kroz naknadnu kupovinu
vozila i proširenje upravljanja sistemom
- Fleksibilne promjene ili proširenje kursa vožnje
- Neblokiranje putanje kod ispada jednog vozila
- Jednostavno aktiviranje rezervnog vozila
- Lahko odstranjivanje vozila koja su ispala s putanje i transport do odjeljenja za
popravku
- Veliku transportnu sigurnost
- Upotrebu nekodiranih paleta, gdje potrebni računar za transport stalno prepoznaje
poziciju paleta

Nedostatak im je zbog visokih troškova transporta kao i nedovoljna tačnost u predaji kolica.

Međutim zbog brojnih prednosti ovaj sistem nudi najbolje osnove za daljna poboljšanja i
proširenja.

7. UPRAVLJANJE TRANSPORTNIM SISTEMIMA

Upravljanje transportnim sistemom je veoma kompleksna stvar i uglavnom je posebna za

različita proizvodna postrojenja. Najjednostavniji slučaj je upravljanje pravcem kretanja
paleta, gdje svaka paleta sadrži automatski kodiran uređaj na kome je kodiran broj radne
mašine do koje paleta treba da dođe.

13
U svom toku paleta obilazi sve dok ne naiđe na kodiranu mašinu, te se nakon dekodiranja
preusmjerava na stanicu za stezanje i obradu.

Tok procesa počinje iznova ako se postavlja novi komad i unosi novi kod za predviđene
mašine. Ovim načinom se može naći više komada na transportnom sistemu koji će kružiti od
mašine dok ne dođu do one za koju je unesen kodirani broj na paleti. No obrada više različitih
komada na istoj mašini predstavlja dodatnu složenost, odnosno mora se ugraditi dodatni
uređaj za kodiranje na samom steznom uređaju.

Ovaj princip upravljana zadovoljava funkcionalni obim jednog osrednjeg SPS-a. Računar nije
potreban.

Upravljanje šinski vođenih kili induktivo upravljanih transportnih kolica podrazumijeva

znatno veći obim troškova koji proizilaze iz sljedećeg:

- Prepoznavanje mašine sa slobodnim ulaznim mjestom, što znači da se obrađeni komad

nalazi na izlaznom mjestu a još jedan komad na radnom stolu mašine
- Uzimanje za određenu mašinu odgovarajuće palete bilo iz skladišta paleta ili stanice
za stezanje obratka na paleti
- Vožnja palete do mašine, pristajanje, predavanje novog obratka na obradu i izuzimanje
obrađenog obratka
- Ispitivanje da li je slobodno mjesto za pranje
- Vožnja do mašine za pranje, predaja komada na pranje i izuzimanje opranog komada
- Vožnja do mjesta stezanja i predaja čistog, opranog komada
- Kolica su slobodna za sljedeći ciklus
- Utvrđivanje prioriteta ako se više mašina istovremeno javi sa zahtjevom za transport
obratka

Ovaj princip upravljanja može zadovoljiti funkcionalni obim jednog osrednjeg sistema
upravljanja.

Međutim danas se sve više u praksi koriste sistemi gdje se izostavlja kod palete a upravljački
sistem se snadbijeva sa svim informacijama potrebnim da se paleta dovede na mašinu za
obradu te ponovnog uzimanja obrađenog komada i obavljanja svih neophodnih radnji
potrebnih za pripremu palete za preuzimanje novog obratka (komada).

Prednost ovog sistema upravljanje prikazanog na slici br. 1.3 je u odnosu na sistem sa
kodiranjem paleta u smanjenju troškova koje potiču iz izostavljanja uređaja za kodiranje,
postavljanje i čitanje.

Ovdje se vrši zadavanje svih radnih parametara samo na početku tehnološkog procesa.

14
 Slika 3. Područje zadataka DNC računara za automatizaciju izrade

8. KRITERIJUMI ZA IZBOR TRANSPORTNOG SISTEMA

Osnovni parametri za izbor transportnog sistema su veličina, težina, oblik i srednje vrijeme
izrade komada.

Za male komade čija težina ne prelazi 20kg pogodne su duple kaišne trake, specijalne
transportne palete. Za srednje težine radnog komada pogodni su roboti koji radni komad sa ili
bez uredaja za stezanje donose na mašinu, usmjeravaju i poslije obrade oslobađaju.

Ovdje se uglavnom radi o serijskoj proizvodnji reda veličine 2000-20000 komada mjesečno.

Udio troškova automatskog uređaja ne bi smio biti veći od 15-25% od ukupnih investicijskih
troškova te za manje serija ugradnje ovih uređaja bila bi upitna.

Za transport teških komada najviše se koriste šinska i induktivno vođena kolica.

Šinski vođena kolica mogu voziti većim brzinama, te se vrijeme dopreme i odpreme gotovog
proizvoda znatno skraćuje, postupak prilaza je jednostavniji i kraći jer su mašine i transportni
sistemi veoma blizu.

Za transportni sistem sa induktivno vođenim kolicina potreban je veći broj kolica u odnosu na
šinski sistem ali se odlikuju velikom fleksibilnošću u smislu primjene ili proširenja kursa

15
vožnje, velikom sigurnošću pri transportu, upotrebu nekodiranih paleta i drugih pogodnosti
koje nosi ovaj sistem.

9. Zadatak
Bravarsko – zavarivačka obrada smještena je u hali (Slika 4) veličine 1000 m2. U hali su
instalirane mosne dizalice nosivosti od 5 i 8 tona. Radna mjesta posjeduju konzolne dizalice
nosivosti od 500 do 1000 kg. Na bravarskim poslovima zaposleno je 5 djelatnika te isti broj
djelatnika radi i na radovima zavarivanja. VJ – eko izraĎuje bravarsko – zavarivačke pozicije
za tvrtku DOK – ING d.o.o. i za Končar MK d.o.o. u proizvodnom programu izrade kupola
transformatorskih kotlova. Bavarsko-zavarivačka obrada podrazumijeva: plinsko rezanje,
ručno plazma rezanje, savijanje, REL zavarivanje i MIG/MAG zavarivanje.

Slika 4. Unutarnji transport i skladištenje u hali za bravariju i zavarivanje

9.1.Mašinska obrada

Mašinska obrada smještena je u pogonskoj hali veličine 1000 m2. U hali je instalirana mosna
dizalica nosivosti 5 tona. Na radnim mjestima u strojnoj obradi zaposleno je 9 radnika. Usluge
strojne obrade rade se na pozicijama za tvrtke DOK – ING d.o.o., Končar MK d.o.o. i HF
Belišće d.o.o. Strojna obrada obuhvaća klasičnu strojnu obradu i CNC strojnu obradu.

16
 Slika 5. Unutrašnji transport i skladištenje u hali za mašinsku obradu

9.2.Proces unutarnjeg transporta i skladištenja

Proces unutarnjeg transporta i skladištenja odvija se od prihvaćanja materijala/tereta iz

sredstava vanjskog transporta. Nastavak prijenosa/premještanja tog materijala odvija se u
okvirima jednog zaokruţenog i lokacijom ograničenog proizvodnog/skladišno – usluţnog
procesa te do samog završetka procesa utovarom/ukrcajem gotovih proizvoda/robe/tereta u
sredstva vanjskog transporta.

Skladište zaprima robu koja je dostavljena te unosi robu na stanje skladišta odnosno u sustav
kako bi ovlaštene osobe mogle u svakom trenutku imati uvid je li roba stigla kad je stigla i u
kojoj količini. Skladištar zaprima zahtjevnicu i kreće u proces pripreme robe te nakon
odraĎene pripreme dostavlja se roba transportnim sredstvom do lokacije izdavanja te se
provjerava stanje robe i pušta se u proizvodni proces. Proizvodnja napravi gotov proizvod te
ga dostavlja odjelu kontrole kvalitete kako bi provjerili moţe li roba biti predana skladištu.
Nadalje, odjel kontrole odobrava dostavljenu robu, a skladište istu zaprima i unosi na stanje u
sustav skladišta. Odjel prodaje dobije informaciju kako je gotovi proizvod na stanju u
skladištu, te se isti može nuditi na tržište kupaca. Izdavanje gotovog proizvoda iz skladišta
također se šalje preko zahtjeva od strane odjela prodaje.

17
 9.3.Postupak kretanja robe
Postupak kretanja se vrši ovisno o prioritetu i načinu isporuke od samo zanimanja zahtjevnice
do izdavanja otpremnice. Unutarnji transport se vrši viličarem ili kranom kojim se spušta roba
na transportna kolica te se transportnim putem dostavlja na lokaciju isporuke. Istovar i utovar
robe se vrši nakon izvršenog pregleda o stanju robe te se količina uspoređuje sa otpremnicom
– izdatnicom, vrši se viličarem, kranom ili ručno. Kretanje po skladištu je dozvoljeno samo
ovlaštenim osobama (skladištarima) uz obvezno poštivanje obavijesnih znakova i određenih
pravila po pitanju sigurnosti rada na istim mjestima. Nacrti skladišta moraju biti postavljena
na vidljivim mjestima i svaka se promjena mora revidirati na nacrtu.

9.4.Prijedlog za poboljšanje poslovanja i učinkovitosti

Kako bi se poboljšalo poslovanje i učinkovitost potrebno je zadovoljiti neke od kriterija:

- pravovremeno dostaviti zahtjevnice za izdavanje robe,

- organizirati fleksibilnost i učinkovitost rada u skladištu,

- postaviti planske i neplanske zahtjevnice odnosno zahtjevnice po prioritetu izdavanja

robe,

- posjedovati opremu za brzo i jednostavno izdavanje robe,

- dobro poznavati robu i skladište.

18
 10. Z A K LJ U Č A K

Na osnovu izloženog može se zaključiti da prilikom investicionog ulaganja u FPS (fleksibilni

proizvodni sistem) jedan od važnijih segmenata ima izbor sistema unutrašnjeg transporta.

Pravilnim odabirom transportnog sistema može se omogućiti potpuna uposlenost radnih

mašina čime se postiže veća proizvodnja a samim time i veća ekonomičnost preduzeća.

S obzirom na važnu ulogu u sistemu prozvodnje sve veća pažnja se posvećuje modernizaciji
unutrašnjeg transporta, te se danas susrećemo sa potpuno automatizovanom upravljanju i
kontroli rada transportnih sredstava.

19
 LITERATURA

1. Dr. Džemo Tufekčić, “FLEKSIBILNI PROIZVODNI SISTEMI“

Dr. Milan Jurković Univerzitet u Tuzli-Mašinski Fakultet 1999 god.

2. Dr Džemo Tufekčić “ODRŽAVANJE“

Dr. Slavko Sebastijanović Univerzitet u Tuzli-Mašinski Fakultet 1998 god.

20