MSŠ ”HASAN KIKIĆ” GRADAČAC

Srednja tehnička mašinska škola

Stručno zvanje: Mašinski tehničar operater za CNC mašine

MATURSKI RAD
Tema: Programiranje CNC glodalice

Mentor: Osman Jasmin, prof. Učenik: Dautović Emir

April 2019.godine
Sadržaj
 1. Uvod
Savremeno tržište i njegova globalizacija postavlja zahtjeve za sve složenijim
proizvodima i velikim brojem različitih varijanti projektnih rješenja, a sve to kako bi se
zadovoljili specifični zahtjevi krajnjeg kupca. Konkurencija na globalnom svjetskom tržištu
posebno je izražena u mašinogradnji, aero industriji, auto industriji, elektronskoj i ostalim
industrijama, pri čemu se kao jedan od prioriteta postavlja zahtjev za stalnim povećanjem
kvaliteta proizvoda, uz nezaobilazan pritisak za smanjenjem cijene, kao i skraćenjem vremena
potrebnog za izlazak proizvoda na tržište, što je nemoguće ostvariti bez fleksibilnih
proizvodnih sistema (FPS).

Odnos broja automatizovanih funkcija mašine i ukupnog broja funkcija mašine

određuje stepen automatizovanosti mašine. Prema tome se vrši gruba podjela
automatizovanosti mašine na sljedeći način:
 osnovni ili prvi nivo automatizovanosti mašine je izvršavanje zadatih informacija
(mehanički automati, mašine sa kontaktnim ubadanjem kao i mašine sa kopirnim
sistemom upravljanja);

 srednji ili drugi nivo je prenošenje i izvršavanje zadatih informacija (numerički

upravljane mašine koje pored izvršavanja i prenose odredene informacije);

 viši ili treći nivo je stvaranje, prenošenje i izvršavanje informacija (numerički

upravljane mašine koje imaju potpuno ili delimično upravljanje u sprezi sa
računarom).

Upravljanje alatnom mašinom koja je potpuno ili djelimično u vezi sa računarom pomoću
unaprijed pripremljenog programa poznato je kao računarsko numeričko upravljanje (CNC –
Computer Numerical Control). Klasične, standardne ili konvencionalne mašine alatke, koje
su dopunjene specijalnim motorima, senzorima i upravljačkim jedinicama predstavljaju
numerički upravljane mašine alatke (NUMA).
 2. CNC glodanje

Glodanje je postupak obrade odvajanjem čestica (rezanjem) prizmatičnih dijelova jednostavne

ili složene geometrije. Izvodi se na alatnim strojevima, glodalicama, alatima, glodalima.

Glavno (rezno) gibanje je kružno i izvodi ga alat stegnut u radno vreteno. Pomoćna gibanja
ostvaruje obradak i/ili alat (ovisno o konstrukciji), a mogu biti pravocrtna (klasične glodalice)
i rotacijska (okretni stolovi).

Slika 1. Postupak glodanja

Glodanje se dijeli:

1. Prema proizvedenoj kvaliteti obrađene površine: grubo, završno i fino glodanje

2. Prema kinematici postupka: istosmjerno i protusmjerno

3. Prema položaju reznih oštrica na glodalu: obodno i čeono

4. Prema obliku obrađene površine (elementarne površine): ravno (plansko), okretno (okruglo
i neokruglo), profilno (glodanje utora raznih profila), odvalno i oblikovno.
 Slika 2. Vrste glodanja

3. REŽIMI OBRADE

Brzina rezanja, vc
- je obodna brzina kojom oštrica odvaja česticu (daje dužinu strugotini)
- daje glavno gibanje
- ima ju obradak (tokarenje) ili alat (glodanje)
- mjerna jedinica je m/min ili m/s
-

Pravilan izbor brzine rezanja ovisi o:

- materijalu obratka i alata
- kvaliteti obrade (toleraciji, hrapavosti)
- hlađenju i podmazivanju
- vrsti obrade
- snazi stroja i dr.

Formule za izračun brzine rezanja i broja okretaja su:

 vc = m/min n= , o/min

d – promjer obratka ili alata Brzinu rezanja izaberemo iz tablica (kataloga alata) prema
n – broj okretaja obratka ili alata gore navedenim kriterijima. Izračunamo broj okretaja i
izaberemo prvi manji na stroju (kod klasičnih strojeva).

Posmak, f (s)

- je ona veličina za koju se alat ili obradak pomakne za jedan okretaj glavnog
vretena
- je pomodno gibanje
- daje širinu strugotine
- ovisi o vrsti obrade i kvaliteti obrađene površine (za grubu obradu je vedi, za
finu manji)
- posmična brzina: vf = s ∙ n, mm/min
- posmak kod glodanja: f = fz ∙ z, gdje je sz – posmak po zubu, a z – broj zuba
glodala

Dubina rezanja, a

- je ona vrijednost za koju se pomakne alat ili obradak da bi alat došao u poziciju
skidanja sloja materijala
 4. Šema postupka programiranja (CNC glodanja)

Šema 1. Postupak programiranja

5.DEFINICIJA PROGRAMA

Proces izrade dijelova na CNC mašini se sastoji od:

- Razrade tehnologije i utvrđivanje redoslijeda zahvata, alata i režima rada

- Pripreme alata

- Programiranja

- Pripreme stroja
 - Izrade prvog komada u seriji

- Serijska proizvodnja

Programiranje je ono što je svojstveno CNC mašinama. Programiranje je postupak pisanja

programa prema unaprijed definisanoj tehnologiji, a može se obaviti ručno ili pomoću
računara:

RUFNO – podrazumijeva ispisivanje programa od strane tehnologa ručno, tj.piše se svaki

redak programa prema definisanoj tehnologiji.

POMOĆU RAČUNARA – podrazumijeva automatsko programiranje samog raćunara na

osnovu izabranih parametara programera (kao što su dimenzije sirovca, put alata, izbor alata,
režima rada, itd.) u posebnim software -ima kao što su CATIA, MASTERCAM, SOLIDCAM
i drugi. Također je moguća simulacija programa I ispis samog programa u izabranim
upavljačkim jedinicama. Ovime se skraćuje vrijeme i smanjuju troškoovi izrade programa, te
je brža izrada prvog komada na mašini.

6.Tehnološka dokumentacija za CNC mašine

Kod uspješnog pisanja NC programa bitno je prije samog pisanja programa napraviti
tehnološku dokumentaciju. Tehnološka dokumentacija za CNC mašine sastoji se od:

Tehničkog crteža izratka – tehnička dokumentacija koja u svom dvodimenzionalnom

prikazu pokazuje kako izgleda proizvod, na koji način obrađivati, te koje materijale koristiti.

Plana alata za radni predmet – sadrži popis svih korištenih alata za obradu prema
redoslijedu korištenja, potrebne mjere, standardne režime i korekcije.

Plana stezanja – obuhvata osnovne dimenzije radnog prostora, položaj radnog predmeta na
stolu, tačke oslanjanja predmeta i mjesta stezanja, te položaj nulte tačke.

Plana rezanja – je glavni dokument za ispis programa u kojem su vidljive putanje kretanja
alata za svaku operaciju. Prati se put kretanja vrha alata od početka obrade do kraja obrade.

Operacijski list – dokument koji sadrži redoslijed operacija i zahvata, podatke o radnom
predmetu s potrebnim alatima, režimima rada i vremenima izrade.
Programski list – sadrži naredbe za upravljanje mašinom.

7.Nulte i referentne tačke glodalice

Slika 3. Tačke na glodalici

8. Koordinatni sistem glodalice po pravilu desne ruke

Slika 4. Pravilo desne ruke

Pozitivni pravci koordinatnih osi slijede položaj prstiju desne ruke. Palac pokazuje u
pozitivnom smjeru osi X, kažiprst pokazuje u pozitivnom smjeru osi Y, dok srednji prst
pokazuje u pozitivnom smjeru osi Z.

Kod CNC glodalica koordinatni sistem je troosni X,Y,Z. Koordinate s negativnim

predznakom (-x, -y ) označuju kretanje alata prema radnom predmetu, a pozitivni predznak
znači odmicanje alata od radnog predmeta.

Treba napomenuti da se alat uvijek giba u predmet ili u smjeru predmeta ako je koordinata
negativna. Razlog zašto je to tako leži u činjenici da ako se pri programiranju zaboravi
negativan predznak, nede dodi do sudara alata i predmeta, nego de se alat odmaknuti od
predmeta.
9. Dijelovi glodalice
Za stezanje radnog predmeta koristi se:
1. Strojni škrip – isporučuje se s izmjenjivim steznim čeljustima i graničnikom.

2. Stezni pribor – set steznih tračnica

3. Stepenasti stezni uređaj (prizma) – koristi se za stezanje nepravilnih i visokih radnih

predmeta. Potrebna su minimalno dva stepenasta stezna uređaja za stezanje radnog
predmeta.

Stezne glave – koriste se za stezanje okruglih, šesterokutnih i dvanaesterokatnih radnih

predmeta (stezna glava s tri čeljusti) i okruglih, četvrtastih i osmerokutnih radnih predmeta
(stezna glava s četiri čeljusti).

Slika 5. Strojni škrip Slika 6. Stezni pribor

 Slika 7. Stepenasti stezni uređaj Slika 8. Stezne glave
Sredstva za pozicioniranje predmeta su:

Fiksni svornjaci, podesivi svornjaci, graničnici, obrađene ravne plohe steznog škripca, V-
blok, ravne plohe prizme i sl.

10. SINUMERIK 840D MILL

Kod alata za glodanje korekcija alata se vrši samo po osi Z. Kod vedine glodalica nul točka
alata je u osi rotacije na čelu alata. Korekcija po osi Z upisuje se u polje Length 1.

Osim toga upisuje se polumjer Radijus alata (radijus je bitan ako se koristi kompenzacija G41
ili G42). Kompenzacija alata izvodi se tako da najprije stavimo u glavu prazan držač alata i
njime dodirnemo čeljust škripa . Vrijednost koordinate Z zapamtimo jer de nam ona biti
mjerodavna za mjerenje svih alata.

Slika 9. Kompenzacija alata kod glodalica

Nakon toga u glavu stavimo alat koji želimo izmjeriti pa s njim isto dodirnemo čeljust škripca
i očitamo vrijednost za os Z. Razliku vrijednosti upišemo u polje Length1.

Kod glodala moraju se osim duljine u polje Length1 upisati i radijus alata u polje Radius.
Kod svrdla Radius alata mora biti 0, jer svrdlo ne reže po obodu.
 Slika 10. Sučelje Tool offset pri podešavanju Z osi kod glodalice

U polja Length2 i Length3 upisuje se također 0. Korekciju alata za os Z unosimo tako da se

pozicioniramo na polje Length1.

11. Pomjeranje nulte tačke (M) kod CNC struga i glodalice

Kod većine CNC strugova mašinska nulta tačka (M) leži u osi rotacije baze stezne glave.
Kako ova tačka nije pogodna kao početna tačka rada, koordinatni sistem je moguće
promijeniti i postaviti ga na drugu povoljniju tačku u radnom prostoru mašine. Kada se odredi
novi koordinatni sistem (npr W na čelu izratka pozivom naredbe G54 upravljačka jedinica će
automatski unijeti vrijednosti koordinata tačke W, te se nulta tačka promijeni iz pozicije M
(mašinska nulta tačka) u W (nultu tačku izratka). Prva naredba u programiranju je upravo
funkcija pomjeranja nulte tačke kojom se dakle premješta koordinatni sistem u povoljniju
poziciju. U praksi se obično kod strugova prvo pomjerenje vrši funkcijom G54 (G55-G57) na
čelo stezne naprave (A) a zatim drugim funkcijama G58- G59 ili funkcijom TRANS
(ATRANS) na čelo odabrane površine izratka. Time se lako određuje položaj tačke W
mjerenjem dužine izratka.
Kod CNC glodalica se pomjeranje nulte taĉke M obavlja direktno naredbom G54 (G55 –
G57) na izradak ili ĉešće pomoću dvije naredbe. Prvo pomjeranje je na vrh nepomiĉne ĉeljusti
stege (tačka A) a drugo pomjeranje je na izradak (G58... ili TRANS...).

Slika 11. Pomijeranje nulte tačke kod CNC glodalice

12. Koordinatni istem glodalice

Kod CNC glodalica koordinatni sistem je troosni X,Y,Z.

Slika 12. Koordinatni sistem glodalice

13.Izbor mjernih jednica
Na osnovu dimenzija s crtaža zadaju se koordinate putanje alata. Dimenzije na crtežu
mogu biti izražene u metriĉkim ili engleskim mjernim jedinicama pa i upravljaĉka jedinica
mašine omogućuje unos dimenzija (koordinata) u metriĉkim ili engleskim mjernim
jedinicama. Iako je u postavkama mašine jedna od te dvije mogućnosti već definisana
(odabrana), programer može po želji izabrati u kojim će mjernim jedinicama raditi.
Naredbe kojima se definiše vrsta mjernih jedinica su:
a) G70 – mjerni siste u inčima,
b) G71 – mjerni sistem u milimetrima.

Izbor vrste mjernih jedinica utiĉe na:

• vrijednost koordinata X, Y, Z, te I, J, K,
• korekciju alata,
• brzinu posmaka (mm/min ili in/min),
• konstantnu brzinu rezanja.
•

14. Definisanje uslova kretanja alata

G0 (G00) – naredba za linearno kretanje brzim hodom,
G1 (G01) – naredba za linearno kretanje radnim hodom,
G2 (G02) – naredba za kružno kretanje u smjeru kazaljke na satu,
G3 (G03) – naredba za kružno kretanje u suprotnom sjeru kazaljke na satu.

a) Pozicioniranje brzim hodom (G00) je kretanje reznog alata (vrh) iz trenutnog

položaja u položaj definisan koordinatama X, Z (struganje), X, Y, Z (glodanje).
i to brzinom koja je definisana od strane proizvođača mašine. Takav način
pozicioniranja upotrebljava se za brzi prilaz nekoj tački radi smanjenja ukupnog
vremena izrade. G00 funkcija može se koristiti samo kad se alat odmiče ili
primiče predmetu obrade izvan konture predmeta.
b) Linearno kretanje radnim posmakom (G01) određuje kretanje vrha oštrice
alata najkraćim putem iz trenutnog u novi položaj definisan koordinatama X,
Y, Z (glodanje). Brzina radnog hoda ili kako se često kaže posmična brzina,
zadana je funkcijom F . G01 funkcija je najčešća funkcija kretanja alata.

a) N50 G0 X25 Z5 LF b) N60 G1 X25 Z-30 F0,3 LF

Slika 13. Ispis bloka kod G00 i G01 naredbe
 Kod naredbi za pravolinijsko kretanje G00 ili G01 moguće je umetnuti zakošenje ili
zaobljenje ivica obratka (naredbe CHF, CHR i RND.

Zakošenje će biti umetnuto nakon bloka u kojem je

napisano. Uvijek se nalazi u G17 ravni. Umetnuti će se
simetrično u konturi ugla.

Zaobljenje će se biti umetnuto nakon bloka u kojem je

napisano. Uvijek se nalazi u G17 ravni. Umetnuti će se u
konturi ugla sa tangencijalnim spojem.

Slika 14. Obaranje ili zaobljenje ivica obratka

15.Izbor radne površine

Pri programiranju moguće je biranje radne površine u kojoj će se izvoditi obrada. Najčešća
radna površina obrade pri glodanju je XY ravan. Osa alata je normalna na radnu površinu.
Naredbe koje se koriste za odabir radne površine su:

a) G17 – naredba za rad u XY ravni,

b) G18 – naredba za rad u XZ ravni,

c) G19 – naredba za rad u YZ ravni.

Na slici 15. prikazan je izbor radnih površina kod glodanja. Naredbe G41/G42 odnose se na
ravan obrade tj. nije moguće mijenjanje ravni obrade dok su aktivne naredbe G41 ili G42.
Najčešća radna površina obrade kod glodanja je G17 dok je kod struganja G18.
 Slika 15. Izbor radnih površina kod glodanja

16. Definisanje osnovnih ciklusa obrade

Ciklus je niz unaprijed određenih radnji koje će mašina obaviti automatski. Nakon zadavanja
potrebnih parametara, raĉunar samo odredi optimalnu putanju alata.

Ciklusi mogu biti:

a) standardni i
b) korisniĉki

Nalaze se pod Menu \ Programs\Standard Cycles ili Menu\Programs\User cycles

Poziv ciklusa je pomoću horizontalne funkcijske tipke <F4> Support. ili naredbom
MCALL.

Standardni ciklusi su:

a) Ciklusi za struganje,
b) Ciklusi za duboko bušenje,
c) Ciklusi za narezivanje navoja, itd.
 a) Glodanje “džepova” G87
Programiranje izrade glodanjem tzv. „džepova“ primjenom naredbe G87 je prikazano na slici
16.

Slika 16. Glodanje“ džepova“

Programiranje izrade glodanjem utora primjenom naredbe G88 je prikazano na slici 17.

Slika 17. Glodanje utora

17. SPECIFIČNOSTI PROGRAMIRANJE CNC GLODALICA

Linearna kretanja G00 i G01

a) G0 ili G00 - linearno (pravolinijsko) kretanje u brzom hodu.
Može biti zadano u pravouglom koordinatnom sistemu kao:

G00 X… - kretanje po pravcu

G00 X… Y… - kretanje u ravni

G00 X… Y… Z… - kretanje u prostoru

ili u polarnom sistemu:

G00 AP… RP… gdje je:

AP – Angle Polar - polarni ugao,

RP – Radius Polar - polarni radijus

b) G1 ili G01 - linearno (pravolinijsko) kretanje u radnom hodu

Također, može biti zadano u pravouglom koordinatnom sistemu kao:

G01 X… - kretanje po pravcu

G01 X… Y… - kretanje u ravni

G01 X… Y… Z… - kretanje u prostoru

ili u polarnom sistemu kao.

G01 AP… RP…

Kod naredbe G01 u istom bloku je potrebno upisati i F – posmak.

 Slika 18. Zakošenje Slika 19. Zaobljenje

Kod naredbi G00 ili G01 moguće je programirati izradu zakošenja ili zaobljenja, slika 18 i
19.

Slika 20. Izrada zakošenja i zaobljenja pri glodanju

Zakošenje će biti izvršeno nakon bloka u kojem je napisano. Uvijek se nalazi u G17 ravni.
Izvršit će se simetrično konturi ugla.
Zaobljenje će biti izvršeno nakon bloka u kojem je napisano. Uvijek se nalazi u G17 ravni.
Izvršit će se u konturi ugla sa tangencijalnim spojem.
Zadatak: Definisati plan rezanja za čeono glodanje ploče I dimenzija 100x60x20 mm i
bušenje 3 otvora prema crtežu, slika 21. Napisati program za izradu ploče 1.

Slika 21. Čeono glodanje

Rješenje:
Analizom crteža definišemo operacijski list

Red broj Opis operacije Alat F, mm/min S, o/min

10 Stezanje izratka Stezni uređaj

20 Ĉeono glodanje Čeono glodalo Φ 40 (T01) 370 750
30 Glodanje utora 20x2x60 Čeono glodalo Φ 40 (T01) 330 750
40 Bušenje Burgija Φ6 (T02) 800 2400
50 Otpuštanje izratka

Plan rezanja grafički prikazuje putanje alata pri obradi pojedinih operacija. Sve
karakteristične tačke promjene putanje alata moraju se iskotirati.
 Slika 22. Putanja alata
SR- sigurnosna ravan
W- nulta taĉka izratka
B- tačka promjene alata

18. Kružna kretanja G02/G03

Na slici 23 su prikazane naredbe G02 i G03 u različitim ravnima obrade G17 (XY), G18
(XZ), i G19 (YZ).
 Slika 24. Naredbe G02/G03 u tri ravni obrade

Slično kao i pri struganju i pri glodanju postoji nekoliko načina programiranja kružnog
kretanja:
a) Programiranje s početnom taĉkom (A), krajnjom taĉkom (B) i radijusom kružnice
(R)

Definisanje kružnog kretanje

pravouglom
koordinatnom sistemu:
G02 (ili G03) X… Y… Z… CR=±… gdje je:

N100 G02 X..... Y X, Y, Z – krajnja toĉka (B)

CR – radijus kružnice (CR=+ za uglove do 180°, CR=- za
CR=10 uglove preko 180°.
Ili u polarnom sistemu:
G02 (ili G03) AP… RP… gdje je:
AP – Angle Polar – krajnja toĉka polarnog ugla (B) RP –
Radius Polar - polarni radijus je i radijus kružnice
N100 G03 X.... Y Napomene:

CR = 10 Poĉetna toĉka (A) je mjesto gdje se alat nalazi u

trenutku poziva funkcije G02/G03

Puni krug ne može se programirati sa CR.

Slika 25. Kružno kretanje alata pri glodanju
 b) Programiranje sa početnom tačkom (A), krajnjom tačkom (B) i taĉkom središta
kružnice (S):

Slika 26. Kružno kretanje definisanjem centra kružnice

a) Programiranje s početnom tačkom (A), krajnjom tačkom (B), tačkom središta

kružnice
(S) i uglom kružnog luka (AR):

Slika 27. Kružno kretanje definisano uglom luka

G03 X… Y… Z… AR… ili G03 I… J… K… AR… gdje je:

X, Y, Z – krajnja toĉka (B)
I, J, K – koordinate središta kružnice u
inkrementnom sistemu
AR – ugao kružnog luka
b) Programiranje s poĉetnom taĉkom (A), među-tačkom (M), krajnjom tačkom (B):

Slika 28. Kružno kretanje definisano naredbom CIP

Definiše se naredbom CIP (Circle through

Points) – kružnica kroz taĉke

Definiše se kao:
CIP X.. Y.. Z.. I1=.. J1=.. K1=.. gdje je:
X, Y, Z – krajnja toĉka (B)
I1, J1, K1 – koordinate meĊu-taĉke kružnice

c) Spiralna interpolacija

Slika 29. Spiralna interpolacija

Spiralna interpolacija – kružnica se spiralno spušta za određeni broj koraka.
Definiše se kao: G02 X.. Y.. Z.. I.. J.. K.. TURN=
G03 X.. Y.. Z.. CR=.. TURN= G02 AP.. RP.. TURN=
G02 X.. Y.. Z.. AR.. TURN=
gdje je:
X, Y, Z – krajnja tačka (B)

I, J, K – koordinate središta kružnice

CR, – radijus kružnice

AP, AR – polarni ugao i radijus kružnice

TURN – broj ponavljanja od 0-999
19. Zaključak
Razvoj novih sredstava, kako softverskih i hardverskih, tako i mašina i robota, kao i njihovo
usavršavanje, ima za cilj da se smanji direktno angažovanje čoveka u procesima rada.
Njihovom primenom u procesu proizvodnje oslobada se ljudska snaga kao izvor energije i
čovek kao izvršilac odredenog rada, a ulogu izvora energije i neposrednog izvršioca rada
preuzima mašina.

Razvijajući pomoćna sredstva, čovek razvija i njihove sisteme upravljanja. Sistemi

upravljanja treba da ga zamene u upravljanju mehanizmima i mašinama. Mašine i procesi
izrade se tako automatizuju,čime se menja i uloga čoveka u procesu proizvodnje: čovek od
izvršioca postaje organizator i kontrolor radnog procesa. Sve ovo omogućuju odredeni
sistemi upravljanja mašinama. Time se ostvaruju procesi izrade delova sa unapred zadatim
operacijama, bez učešća čoveka. Čovek ne upravlja svim pokretima, svim radnjama, nego
kao organizator rada zadaje mašini odredeni program rada koji ona samostalno obavlja. Mere
koje omogućuju da se neki proces sa odredenim operacijama realizuje samostalno, bez učešća
čoveka, a koji se može ponavljati i više puta,odreduju stepen automatizovanosti mašina.
Literatura
1. Manić M., Spasić D; Numerički upravljane mašine, Mašinski fakultet Niš, Niš,
1999.
2. Nikola Radakovic ; Obradne tehnologije , Fakultet tehničkih nauka, Novi Sad, 2002.
godine
3. Bogdan Nedić Miodrag Lazić ; Obrade metala rezanjem,Mašinski fakultet
Kragujevac,Kragujevac, 2007.
4. Mladen Perinić ; Tehnološki Procesi, Tehnički fakultet u Rjeci