JU MSŠ ”HASAN KIKIĆ” GRADAČAC

Srednja tehnička mašinska škola

Mašinski tehničar za kompjutersko projektovanje

MATURSKI RAD
Tema: Analiza napona i deformacija u
elementima i sklopovima mašinskog sistema

Mentor: Osman Jasmin, prof. Učenik: Hrnčić Mirnes

April 2021.godine
 Sadržaj

Uvod...................................................................................................................................1
1. OPTEREĆENJE MAŠINSKIH ELEMENATA.........................................................2
1.1. Naprezanje, naponi i deformacije mašinskih dijelova.........................................3
1.2. Prosta naprezanja....................................................................................................4
1.3. Mehaničke karakteristike mašinskih materijala....................................................13
1.4. Uticaj koncentracije napona i drugi uticaji na dinamičku čvrstoću mašinskih
dijelova.........................................................................................................................16
1.5. Sistem tolerancija ISO..........................................................................................17
1.6.Veličina tolerantnog polja......................................................................................19
1.7.Položaj tolerantnog polja.......................................................................................20
1.8.Vrste nalijeganja....................................................................................................21
Zaključak..........................................................................................................................22
Literatura..........................................................................................................................23
 Uvod
Zbog široke primjene i namjene, mašinski elementi se izrađujus u velikom obimu. Pod
mašinskim elementom podrazumijevamo onaj dio koji se pojavljuje u istom ili sličnom
obliku u raznim mašinama, uređajima itd.
Svaka mašina ili mašinski uređaj sastavljen je od dijelova, a svaki dio mašine vrši tačno
određenu ulogu. Dijelovi mašine mogu se svrstati u dvije grupe:
-opštu
-posebnu
U opštu grupu ulaze dijelovi opšteg značaja (zavrtnji. vratila, ležišta), a u posebnu grupu
ulaze dijelovi koji imaju uži, specifični značaj (ukrsne glave, klipovi itd).
Predmet mašinskih elemenata tretira konstrukciju, izbor i proračun. Konstruisanje zavisi
od namjene, položaja u sklopu, mjesta postavljana, tako da prilikom konstruisanja treba
voditi računa o transportu s obzirom na veličinu i težinu, da se sklapanje obavlja lako i
brzo, da prilikom biranja materijala treba uočiti koje osobine mora da ima materijal za
elemente određene namjene. Sam proračun se vrši na osnovu obrazaca iz otpornosti
materijala.
Mašinski elementi usko su povezani sa tehničkim crtanjem, naukom o materijalima,
otpornosti materijala, pa je potrebno određeno osnovno znavanje iz ovih oblasti koja će
olakšati usvajanje potrebnog znanja u mašinskim elementima.
 1. OPTEREĆENJE MAŠINSKIH ELEMENATA

Da bismo mašinske dijelove mogli dimenzionisati moramo predhodno odrediti opterećenja kojima su
izloženi u toku rada mašine. Opterećenje nastaje kao otpor pri vršenju korisnog rada: npr. otpor
rezanja pri skidanju strugotine, otpor trenja pri translatornom ili rotacionom kretanju itđ.

Opterećenje pojedinih dijelova često potiče od težine drugih elemenata u konstrukciji i od korisnog
tereta koji djeluje i kada mašina nije u radu; npr. kod osovina i ležišta vagona opterećenje se javlja u
vidu sile, kod mašina ili sklopova sa kružnim kretanjem, elektromotora, opterećenje se javlja u vidu
obrtnog momenta, itd.

Osim toga, lanac ili remen treba zategnuti pri čemu dolazi do radijalnog opterećenja na vratilu. Ove
sile izazvaće momente savijanja u poprečnom presjeku vratila.

Uočavamo da se opterećenje mašinskih dijelova može javiti u vidu sile, obrtnog momenta ili momenta
savijanja ili kombinovano.

Opterećenje može biti statičko ili dinamičko. Statičko ili mirno opterećenje (F=const.) u toku vremena
je stalnog intenziteta, pravca i smjera. Dinamičko opterećenje je opterećenje koje se u toku vremena
mijenja po intenzitetu, pravcu, pa čak i smjeru. Od dinamičkih opterećenja razlikujemo, slika 1.1.

1. jednosmjerno promjenljivo opterećenje

2. naizmjenično promjenljivo opterećenje

Periodična promjenljivost opterećenja uprošteno se predstavlja sinusoidnom linijom sa

obilježenim donjim i gornjim naponom. Ova opterećenja su bitna za proračun i pomoću njih
se određuju značajne karakteristike promjenljivog opterećenja kao što je srednji napon i
amplituda promjenljivog napona.

4
 1.1. Naprezanje, naponi i deformacije mašinskih dijelova
Svaki mašinski dio izložen je opterećenju, a pod opterećenjem se mašinski dijelovi deformišu.
Deformacije mašinskih dijelova se ispoljavaju kao izduženje ili skraćenje, ugib ili nagib ili
kombinacija navedenih.

Deformacije mogu biti elastične ili plastične. Elastične deformacije nestaju po prestanku
opterećenja dok su plastične trajne deformacije. Kod mašinskih dijelova dozvoljene su samo
elastične deformacije.

Naprezanje materijala karakteriše pojava napona i deformacija. Napon je vektorska veličina i

ima određenu vrijednost, pravac i smjer u pojedinim tačkama presjeka. Projekcija napona na
normalnu površinu presjeka u posmatranoj tački predstavlja normalni napon (ct), a projekcija
napona na tangentnu ravan površine presjeka u posmatranoj tački je tangentni napon
(T),sl.1.2.

Slika 1. 2. Tangentni napon

Razlikujemo sedam osnovnih naprezanja i to:

- istezanje (ekstenzija)
- sabijanje (kompresija)
- površinski pritisak (presija)
- smicanje (sekcija)
- savijanje (fleksija)
- uvijanje (torzija)
- izvijanj

5
 1.2. Prosta naprezanja
Istezanje

Istezanje je aksijalno naprezanje uslijed istežućih aksijalnih sila. Ako je površina poprečnog
presjeka A, a istežuća sila F ,onda je veličina normalnog napona.

σ F
e=
A

Slika 1.3. Zatezanje uslijed aksijalne sile

Deformacije u slučaju istezanja svode se na izduženje štapa i suženje njegovog poprečnog

presjeka. Ako je dužina štapa 1, a modul elastičnosti E, izduženje štapa A1 dobija se na
osnovu Hukovog zakona.

σ F.l
∆ l= .l=
E E. A

U izvjesnim slučajevima deformacije mašinskih dijelova nastaju bez dejstva spoljašnjeg

opterećenja tj. u slučaju toplotnih opterećenja. Štap dužine 1, površine presjeka A, poslije
zagrijavanja za temperatursku razliku t, izduži se za

∆ l=α . l. ∆ t

gdje je: α - koeficijent temperaturne dilatacije.

6
Ako se sada ovaj štap na oba kraja učvrsti od aksijalnog pomjeranja, poslije hlađenja za istu
temperaturnu razliku t on biva napregnut, tako da je normalni napon:

∆l
σ =E . =E . α . ∆t
l

Sabijanje

Sabijanje je aksijalno naprezanje koje nastaje uslijed sabijajućih sila, U poprečnim presjecima
mašinskog dijela pojavljuju se normalni naponi, oni su po apsolutnoj vrijednosti jednaki normalnim
naponima pri istezanju. samo im je smjer suprotan. Deformacije mašinskog dijela napregnutog na
sabijanje su skraćenje dužine i povećanje poprečnog presjeka.

σ F
¿
A

Slika 1,4. Sabijanje

Površinski pritisak
Kontaktna ili dodirna naprezanja nastaju na dodirnim površinama dijelova koji se međusobno
pritiskaju. Znači, ako se dva glatka mašinska dijela koja se dodiruju po ravnoj površini,
opterete silom F u pravcu normale na dodirnu površinu, svaka tačka ove površine pružaće
otpor deformisanju elementarnom silom koja se naziva površinski pritisak. Površinski pritisak
dat je izrazom:

7
Smicanje

Smicanje je naprezanje kome su izloženi mašinski dijelovi malih dužina, a relativno velikog
presjeka u odnosu na dužinu, opterećeni poprečnim silama, odnosno smicanje je naprezanje
koje izaziva poprečna sila koja djeluje u ravni presjeka. Tangencijalni napon uslijed smicanja
dat je izrazom:
F
τ=
As

Slika 1.6. Ploča izložena smicanju

Deformacije u slučaju smicanja svode se na poprečno pomjeranje dvaju beskonačno bliskih
presjeka grede (klizanje). Ugao deformacije y u granicama važenja Hooke-ovog zakona dat je
izrazom:
τ
γ=
G
gdje je: G - modul klizanja

Savijanje
Savijanje je naprezanje izazvano silama i spregovima koji djeluju u ravnima što prolaze kroz
podužnu osu geometrijskog tijela. Pri savijanju u poprečnim presjecima javljaju se normalni i
tangencijalni naponi. Normalni naponi nisu ravnomjerno raspoređeni po presjeku i najveći su
u ivičnim vlaknima, dok su tangencijalni ravnomjerno raspoređeni po presjeku, znatno su
manji od normalnih, pa se pri dimenzionisanju zanemaruju; slika 1.7.

8
 Slika 1. 7. Savijanje

Za određivanje normalnih napona usljed savijanja u nekom poprečnom presjeku grede

mjerodavan je napadni moment, moment savijanja.
Normalni napon izazvan momentom savijanja oko x-ose, Mx, u tačkama poprečnog presjeka
grede na rastojanju y od težišne ose x dat je izrazom:

Mx
σ s= .γ
Ix

gdje je:
Ix - moment inercije presjeka za osu x oko koje se vrši savijanje

y - udaljenost krajnjih vlakana od težišne ose

Maksimalni napon uslijed savijanja oko x-ose dat je izrazom

Mf
σf=
Wx

gdje je: Mf - moment savijanja

Wx- aksijalni otporni moment

W Ix
x=
γ

Analogno ovome izračunavaju se i naponi za slučaj savijanja oko y-ose.

9
Tabela l.Moment inercije i otporni moment najčešćih presjeka

10
Uvijanje

Uvijanje je naprrezanje izazvano spregovima (moment uvijanja) koji djeluju u ravnima

normalnim na uzdužnu osu posmatranog tijela. Ovi spregovi izazivaju u poprečnim
presjecima mašinskih dijelova tangentne napone.

Slika 1.8.Uvijanje mašinskog dijela

Maksimalni tangencijalni napon pojavljuje se u tačkama koje odgovaraju najvećim

udaljenostima od ose mašinskih dijelova:
τ Mt
t=
Wo

M t= F . D

gdje je: W 0 - polarni otporni moment presjeka

Pri uvijanju nastaje zakretanje poprečnog presjeka za ugao φ

M t .l
φ=
G. I o

gdje je: I o - polarni moment inercije presjeka

G – modul klizanja materijala

L – dužina mapinskog dijela izložena uvijanju

11
12
Izvijanje

Kod vitkih štapova napegnutih na pritisak aksijainom silom nastaje izvijanje.

Slika 1.9. Izvijanje

Normalni napon proizveden kritičnom silom FR, pri kojem nastaje izvijanje nazivamo kritičnim
naponom izvijanja.
σ Fk
k=
A

gdje je: Fk - kritična sila

Kritična sila zavisi od načina uklještenja, a izračunava se preko datog izraza

F π 2. E .l
k=
lred2. v

gdje je : lred - dužina izvijenog štapa

E - modul elastičnosti

I - minimalni moment inercije

v - stepen sigurnosti

•dužina izvijenog štapa lred = 2. l za slučaj kada je štap na jednom kraju uklješten, a na drugom
kraju slobodan (sl. 1.9. - 1)
•dužina izvijenog štapa lred = l za slučaj kada je štap na oba kraja zglobno vezan (slika. 1.9.-2)
•dužina izvijenog štapa lred = l-\/2/2za slučaj kada je štap najednom kraju uklješten, a na
drugom kraju zglobno vezan (si. 1.9.-3)
•dužina izvijenog štapa lred = l / 2 za slučaj kada je štap na oba kraja uklješten (si. 1.9.-4)

13
Ako do izvijanja dolazi u elastičnom područiju kritični napon računamo po Ojleru (X < 92). Međutim,
ako do izvijanja dolazi u plastičnom području, kritični napon računamo po Tetmajerovoj empirijskoj
formuli (A. > 92), što zavisi od vitkosti štapa.

gdje je:
imin - poluprečnik inercije presjeka

k, c – koeficijenti dati tabelarno

U praksi ne smijemo dozvoliti da stvarna sila dostigne vrijednost kritične sile, jer bi u tom
slučaju došlo do loma štapa. Odnos kritične sile i stvarne sile u štapu predstavlja koeficijent
sigurnosti protiv izvijanja.

Fk
v=
F

Kombinacije više prostih naprezanja čine složena naprezanja mašinskih dijelova. Proračun
mašinskih dijelova izloženih složenim naprezanjima vrši se tako što se uvodi pojam idealnog
napona cm U slučaju da je mašinski dio izložen istorodnim (normalnim ili tangencijalnim)
naponima, rezultujući napon jednak je algebarskom zbiru pojedinih napona.

Npr. σ i=σ e+ σ f

Ako je mašinski dio izložen raznorodnim naponima (normalnim i tangencijalnim) rezultujući

napon dobije se sabiranjem po jednoj od postojećih hipoteza iz otpornosti materijala.

14
 1.3. Mehaničke karakteristike mašinskih materijala
U mehaničke karakteristike materijala ubrajamo: statičku črstoću am. dinamičku čvrstoću oD.
tvrdoću, krutost itd.

Karakteristike čvrstoće materijala pri statičkom opterećenju đobijaju se ispitivanjem za

pojedine vrste opterećenja, najčešće ispitivanjem zatezanja.

Pri ispitivanju zatezanjem aksijaino opterećenje se postepeno povećava pri čemu se u svakom
trenutku registruje veličina sile i izduženja epruvete prema prvobitnoj dužini lo. Jedinično
izduženje, kao odnos izduženja prema prvobitnoj dužini, _________ i normalni napon sveden
na površinu presjeka neopterećene epruvete _________ unose se u dijagram zatezanja _____
(Hoock-ov dijagram). Ovaj dijagram zavisi od kemijskog sastava materijala, mehaničke i
termičke obrade kao i temperature na kojoj se ispitivanje vrši.

Tačka P - uslovni napon na kome odstupanje od

linearne zavisnosti između napona i deformacije
dostiže određeni stepen
Tačka V - napon na kome je preostala
deformacija epruvete 0,2 %
Tačka M - granica čvrstoće (loma) pri zatezanju
- najveći napon prije loma Tačka

C - napon u trenutku loma

Slika 1.10. Hoock-ov dijagram

Ako analiziramo dijagram, vidimo da se epruveta pri postepenom povećanju opterećenja

elastično deformiše, i da su deformacije proporcionalne opterećenju. Iznad granice
elastičnosti dolazi do pojave izduženja epruvete, jer se javljaju i plastične tj. trajne
deformacije. Ovo povećanje izduženja epruvete javlja se do granice velikih izduženja, a
poslije dolazi do znatnog izduženja epruvete bez porasta opterećenja. Sa daljnjim porastom
opterećenja deformacije su sve brže, na kraju dolazi do suženja presjeka epruvete najednom
mjestu, do pojave lokalnih prskotina na njenoj površini i do loma. Prije loma napon je prošao
kroz maksimalnu vrijednost tj. zateznu čvrstoću.

Kod mašinskih dijelova ne smiju se dozvoliti plastične deformacije, odnosno najpovoljniji

dozvoljeni napon je manji od napona na granici velikih izduženja.

Dozvoljeni napon je veličina napona koja se dozvoljava u mašinskom dijelu ili konstrukciji
bez posljedica na njegovo normalno funkcionisanje. Veličina dozvoljenog napona može se
odrediti na osnovu poznate vrijednosti kritičnog napona i usvojenog stepena sigurnosti.

15
Kritična vrijednost opterećenja može biti dinamička čvrstoća ako su radni naponi
promjenljivi, zatezna čvrstoća, granica tečenja ako su mašinski dijelovi izloženi mirnom
opterećenju.

Karakteristike čvrstoće pri dinamičkom opterećenju dobijaju se ispitivanjem probnih epruveta

i mašinskih dijelova izloženih opterećenju promjenljivom u toku vremena.

Ispitivanja su pokazala da razaranje (lom) epruveta i mašinskih dijelova pod uticajem

promjenljivog opterećenja zavisi od veličine napona, vrste naprezanja i broja promjena (N).
Zavisnost između broja promjena i odgovarajuće vrijednosti napona pokazuje Wohler-ova
kriva, i određuje se eksperimentalno. U toku eksperimenta epruvete se izlažu različitom
intenzitetu napona. Veličina napona koju promjenljivo napregnut materijal može trajno
izdržati je trajna dinamička čvrstoća materijala σ d. Trajna dinamička čvrstoća σ d, za svaku
vrstu naprezanja može se izraziti kao zbir srednjeg napona i amplitude izdržljivosti materijala
σ a.

Slika 1.11.Wohlerova kriva

U mašinama se javljaju različite vrste opterećenja koje se razlikuju od simetrično

jednosmjerno promjenljivog opterećenja i simetrično naizmjenično promjenljivog
opterećenja. U takvim slučajevima, trajna dinamička čvrstoća materijala određuje se pomoću
dijagrama trajne dinamičke čvrstoće, odnosno Smitovog dijagrama, si. 1.12

Dijagram dinamičke čvrstoće konstruiše se pomoću dinamičke čvrstoće pri simetrično

jednosmjerno promjenljivom opterećenju.

16
Na apscisi Smitovog dijagrama nanosi se srednji napon, a na ordinati dinamička izdržljivost
materijala. Osnovno obilježje Smitovog dijagrama je simetralna linija i u odnosu na nju se
nanose vrijednosti amplitude izdržljivosti materijala. Pravilo je da naponi elementa ne
prekorače vrijednost granice velikih izduženja, pa se Smitov dijagram ograničava do te
vrijednosti. Praktična primjena Smitovog dijagrama može se podijeliti na dvije oblasti:
I - pripada naizmjenično promjenljivoj oblasti
II - pripada jednosmjerno promjenljivoj oblasti

Slika 1.13..Razgraničenje dviju oblasti naprezanja na Smitovom dijagramu

17
 1.4. Uticaj koncentracije napona i drugi uticaji na dinamičku čvrstoću mašinskih
dijelova
Ispitivanja su pokazala da se naponi na mjestima promjene presjeka mašinskih elemenata
naglo povećavaju. Ta pojava naziva se koncentracija napona.

Zarezi, žljebovi, prelaz sa jednog prečnika na drugi i rupe predstavljaju karakteristične izvore
koncentracije napona.Na slici 1.14. je prikazana promjena nominalnih i stvarnih napona.

Slika 1.14
Količnik najvećeg stvarnog napona i nominalnog napona naziva se geometrijski faktor
koncentracije napona i zavisi od promjene oblika elementa.
σ max
α=
σn

Veličina faktora koncentracije napona zavisi od oblika, intenziteta promjene presjeka i vrste
naprezanja. Međutim, svaki materijal nije podjednako osjetljiv na koncentraciju napona, pa da
bi se omogućilo poređenje materijala prema osjetljivosti na koncentraciju, uveden je pojam
stvarnog faktora koncentracije napona β k .
β k =( α k −1 ) .n k+1

- faktor osjetljivosti materijala i kreće se na granici (0/1)

18
 Tabela 3. Podaci o faktoru osjetljivosti
STEPEN
MATERIJAL
OSJETLJIVOSTI,
____
Sivi liv 0,01 -0,20
čelični liv 0,30 - 0,40
čelik jačine Rm=400 MPa 0,40-0,60
čelik jačine Rm=400 - 600 MPa 0.55 - 0,70
čelik jačine Rm=600 - 1000 MPa 0,70 - 0,90
čelik jačine preko Rm=1000 MPa 0,70-0,99
legure lakih metala 0.60-0,80

Na dinamičku izdržljivost elementa utiče i kvalitet obrade površine. Npr. ukoliko je površina
hrapavija to je izdržljivost manja.

Elementi različitih veličina presjeka različito su izdržljivi, npr, elementi većeg presjeka imaju
manju izdržljivost.

Ekstremne temperature u principu nepovoljno utiču na izdržljivost materijala.

Termičkom obradom (kaljenjem, nitriranjem, ...) i mehaničkom obradom (kovanjem,

valjanjem, ...) povećava se izdržljivost materijala.

Stvarna dinamička izdržljivost može se odrediti jedino laboratorijskim ispitivanjem uzimajući

u obzir sve navedene uticaje.

Dinamička čvrstoća mašinskog dijela uvijek je manja od dinamičke čvrstoće materijala.

Brojna vrijednost stepena sigurnosti treba da bude tolika da obezbjedi potrebnu čvrstoću
mašinskog dijela.

1.5. Sistem tolerancija ISO

Polazeći od činjenice da se ni jedan dio ne može izraditi sa apsolutno tačnim mjerama, uveden
je sistem tolerancija. Tolerancija potječe od riječi tolere - tolerisati, dozvoljavati i ne koristi se
samo u mašinstvu nego u bilo kojoj proizvodnji, npr. građevinarstvu, stolarstvu itd.

ISO sistem tolerancija razrađen je prvenstveno za mjere dijelova kružnog presjeka, ali se u
potpunosti primjenjuje i za druge dužinske mjere. Ovaj sistem predviđa posebno tolerancije za
spoljnje, a posebno za unutarnje mjere.

Spoljnjim mjerama smatramo one mjere predmeta, prilikom čijeg mjerenja su dodirne
površine mjernog alata spolja, a dodirne površine mjerne dužine su između njih.

Unutarnje mjere su one dužinske mjere predmeta, prilikom čijeg mjerenja se dodirne površine
mjernog alata nalaze između dodirnih površina mjerne dužine.

U standardima o tolerancijama, kao predstavnik spoljnih mjera uzima se osovina, a kao

predstavnik unutarnjih mjera rupa. Za spoljnje mjere upotrebljava se znak prečnika osovine
19
“d”, a za unutarnje mjere znak prečnika rupe “D”, sa odgovarajućim indeksom.

Na slici 1.15. prikazane su osnovne veličine tolerancija:

Slika 1.15.Osnovne veličine tolerancija

Nazivna mjera, D = d, je mjera koja služi kao osnova za defmisanje graničnih mjera i
odstupanja

Stvarna mjera, Ds ili ds, je mjera koja se ustanovi mjerenjem na izrađenom dijelu

Najveća i najmanja mjera koju smije da ima stvarna mjera predstavlja gornju, D g i dg, i
donju, Da i dd, graničnu mjeru.

Algebarska razlika ma koje mjere: stvarne, gornje ili donje granične mjere i nazivne mjere
predstavlja odstupanje - stvarno, As, as, donje, Aj, ad, ili gornje, Ag, ag.

Tolerancija je razlika između gornje granične mjere i donje granične mjere, odnosno
algebarska razlika između gornjeg i donjeg odstupanja. Za spoljne mjere oznaka je t, a za
unutarnje T.

t=d g-d d

T= D g- D d

20
 1.6.Veličina tolerantnog polja
Tolerancije su standardizovane po ISO standardima. ISO je međunarodna agencija za
standarde i uvedena je zbog mogućnosti sporazumjevanja različitih zemalja. Tolerantno polje
je područje ograničeno donjom i gornjom graničnom mjerom. Visina tolerantnog polja zavisi
od prečnika i kvaliteta izrade. Prema ISO sistemu sve kvalitete smo podijelili u 16 grupa. Sve
grupe su označene sa IT, tabela 4., a u tabeli 5. dat je pregled pojedinih vrsta obrade kojom se
može postići pojedini kvaliteti izrade.

Tabela 4. Grupe kvaliteta

IT1
IT2
IT3 KVALITET ZA DIJELOVE PRECIZNE MEHANIKE
IT4
IT5
IT6
IT7
IT8 KVALITET ZA OPŠTE MAŠINSTVO
IT9
IT10
IT11
IT12
IT13
IT14 KVALITET ZA GRUBU INDUSTRIJU I METALURGIJU
IT15
IT16

Ovi kvaliteti određuju broj jedinica, odnosno veličinu tolerantnog polja.

21
 1.7.Položaj tolerantnog polja
Položaji tolerantnih pola su označeni malim slovima abecede za osovine i velikim slovima
abecede za rupe. U standardu se obično daje ag ili aj. a drugo odstupanje se dobije
dodavanjem t. T. \a slici 1.16. su dati položaji tolerantnih polja za osovinu i za rupu u odnosu
na nultu liniju.

22
 1.8.Vrste nalijeganja
Kombinovanjem položaja tolerancijskih polja za spoljnju i unutarnju mjeru mogu se postići tri
različite vrste nalijeganja:
labavo nalijeganje čvrsto nalijeganje neizvjesno ili prelazno nalijeganje
Labavo nalijeganje ili labavi sklop je nalijeganje ili sklop gdje je najveći prečnik spoljnje
mjere manji od najmanjeg prečnika unutarnje mjere, slika 1.17.

Čvrsto nalijeganje ili sklop se ostvaruje kada je najmanja spoljnja mjera veća od najveće
unutarnje mjere, slika 1.18.

Slika 1.18. Čvrsti sklop

23
 Zaključak
Prvi korak pri proračunu mašinskih elemenata je određivanje opterećenja kojima su oni
izloženi u radu radnog opterećenja. Radno opterećenje je poznato ukoliko su poznati
intenzitet, pravac i smjer opterećenja, njegova promjena u toku vremena i raspodjela
opterećenja u poprečnom presjeku. U opštem slučaju , opterećenja mašinskih dijelova
predstavljaju prostorne sisteme sila i spregova. Sile i spregovi nastaju kao posljedica otpora
koje mašine savladavaju veći koristan rad, kao na primjer: otpori vazduha ili vode pri kretanju
transportnih sredstava,otpori rezanja kod alatnih mašina, otpori elektromagnetnih sila kod
električnih mašina itd.

24
 Literatura
1. Dušan J. Vitas – Milan D. Trbojević, „Mašinski elementi I“, Beograd, 1986.
2. Dušan J. Vitas – Milan D. Trbojević, „Osnovi mašinskih konstrukcija I“, Beograd,
1986.
3. Dušan J. Vitas, „Osnovi mašinskih konstrukcija II“, Beograd, 1987.
4. Karl – Heinz Decker, „Elementi strojeva“, Zagreb, 1980.
5. Dr. Nedžad Repčić, mr. Mirsad Ćolić, Zahid Pita, Kalas Stanković, Alija Zuko
„Mašinski elementi“, Sarajevo, 1998.
6. Ing.Božo Sekulić, Mašinski elementi – I dio“, Beograd, 1966.

25