Sadržaj

UVOD......................................................................................................................................................1
1. OPIS MATERIJALA IZRADE...............................................................................................................2
1.1.Podjela i dobijanje........................................................................................................................2
1.2. Prema postupku proizvodnje.......................................................................................................2
1.3. Prema sadržaju............................................................................................................................2
1.4. Prema upotrebi...........................................................................................................................2
1.5. Osobine Č.4732 (DIN-oznaka 42CrMo4)......................................................................................3
1.6. Upotreba.....................................................................................................................................4
2. OSNOVNI PODACI O IZRADKU........................................................................................................4
3. IZBOR MAŠINE................................................................................................................................5
4. KARAKTERISTIČNE POVRŠINE OBRADE...........................................................................................6
5.RAZRADA TEHNOLOŠKOG POSTUPKA.................................................................................................6
6. POTREBAN ALAT, MAŠINE I PRIBOR.................................................................................................12
7. TEHNIČKO-TEHNLOŠKA DOKUMENTACIJA.......................................................................................12
8. ZAKLJUČAK.......................................................................................................................................13
9. LITERATURA......................................................................................................................................14
 UVOD
Može se reći da čahure obavljaju funkcije u sektorima mašina gdje je trenje metalnih
dijelova , Ne samo da su odgovorni za apsorbiranje ovog trenja, olakšavajući spajanje ili
pomicanje komada, već i minimiziraju buku i prigušuju vibracije. U slučaju čaša za ovjes,
kako bi naveli vrstu glavčine, oni pružaju fleksibilnost pokretnim komponentama, ali
zadržavaju određeni stupanj tvrdoće kako bi se osigurala kontrola.

Slika 1. Ilustracija
 1. OPIS MATERIJALA IZRADE

1.1.Podjela i dobijanje

Čelik je legura željeza sa ugljenikom (do 2,06%C) ali i sa drugim elementima. Sve
vrste čelika sadrže još i manje količine Mn, Si, P i S. Čelik koji ima Mn manje od 0,8 % i Si
manje od 0,6 % još ne smatramo legiranim. Sadžaj P i S ( fosfor i sumpor ) gotovo je uvijek
nepoželjan.
Postupci za dobijanje čelika su : Bessemerov, Simens - Martinov, elektro - postupak i
najnoviji oksigensko konvertorski postupci. Čelik ima veoma dobra tehnološka i mehanička
svojstva, i veoma Široke mogućnosti toplinske obrade. Ako se Čeliku u procesu dobijanja
dodaju namjerno neki elementi radi postizanja određenih svojstava onda govorimo o
legiranim čelicima. Čelike možemo svrstati u različite grupe:

1.2. Prema postupku proizvodnje

- obični čelici; koji se dobivaju većinom iz Simens-Martenovih peći (SM-Čelici) ili iz

konvertora (Bessemerovih ili Tomasovih). Oni su nelegirani (ugljenični) ili malo legirani, a
upotrebljavaju se redovno bez toplinske obrade.
- plemeniti čelici; dobijaju se rafinacijom ili rafinacijom i legiranjem u električnim pećima
(elektro-čelici). Ovi se čelici redovno toplinski obraduju.

1.3. Prema sadržaju

- ugljenični čelici; su one vrste čelika u kojima odlučujući uticaj na osobine čelika ima
ugljenik (C), a drugih elemenata ima samo u količinama koje nemaju bitnog uticaja kao npr.
Mn manje 0,8%; Cr manje 0,2%; Co manje 0,05%; Si manje 0,6%; Ni manje 0,3%; Cu manje
0,3%; itd
- legjraai čelici; su one vrste čelika u kojima odlučujući uticaj na osobine čelika imaju legirani
elementi (tj. oni koji se namjerno dodaju da bi se postigla određena svojstva); malo legirani
čelici imaju do 5% dodanih elemenata, a jako legirani više od 5%.

1.4. Prema upotrebi

- konstrukcioni čelici; su ugljični čelici (obični ili plemeniti) sa sadržajem C manje od 0,6%
ili legirani sa Mn, Si, Cr, Ni, Mo, V, itd. Upotrebljavaju se za izradu čeličnih konstrukcija,
sastavnih dijelova strojeva, aparata i različitih uređaja.
- alatni čelici; su plemeniti ugljični čelici sa sadržajem ugljenika većim od 0,6% (ali manjim
od 2,06%) ili legirani uglavnom sa Cr, W, V, Mo, Co, itd. Upotrebljavaju se uglavnom za
izradu alata ali i u mašinskoj industriji za odgovorne dijelove.
Ova remenica će se izrađivati od čelika Č. 4732 koji spada u legirane čelike za poboljšanje.
 1.5. Osobine Č.4732 (DIN-oznaka 42CrMo4)

- Hemijski sastav:

C Si Mn P S
0,38 0,15 0,5 max max
0,45 0,40 0,80 0,035 0,035

- Fizikalna svojstva

Modul elastičnosti (210000-195000 N/mm2)

zavisno od temperature za+20° C +200 ˚C
gustoća 7,85 kg/dm3
toplinska vodljivost 41,9W/mK
specifična toplina 460,5 J/kgK
specifični električni otpor 0,190 cm 10-4

- Mehanička svojstva u poboljšanom stanja (u zavisnosti od prečnika)

zatezna čvrstoća 740-1280 N/mm2

granica razvlačenja (0,2 gran.) 510-885 N/mm2
izduženje A5 min 10-14%
suženje Z 40-55%
tvrdoća 217 HB u mekožarenom stanju

- Prokaljivost

Pri Jominy-evom pokusu s čeono kaljenom probom postiže se kod ovog čelika u prosjeku
tvrdoća od 57 HRc. Na osnovu višeg sadržaja C, kod inače jednakih sadržaja Cr i Mo,
prokaljivost ovog čelika je veća nego kod čelika Č.4731.

- Sklonost prema pukotinama pri kaljenju

Ovaj čelik je osjetljiv kod kaljenja u vodi. Zbog toga treba primjenjivati kod
komplikovanijih oblika kaljenje u ulju.

- Obradivost skidanjem strugotine

Vrijeme trajanja alata kod grube obrade je najveće kad je čelik u mekožarenom stanju.
Za postizanje dobre kvalitete površine kod fine obrade, većinom je korisna veća čvrstoća
čelika i vića brzina rezanja.

- Zavarljivost

Prikladan je, uzevši u obzir oprezno predgrijavanje i ohlađivanje, samo za tupo

zavarivanje. Po mogućnost ne treba ovaj čelik uptrebljavati za svrhe varenja.
- Krtost nakon popuštanja

Ne naginje krtosti nakon popuštanja pri uobičajenim temperaturama popuštanja i

trajanju popuštanja. U tom smislu nije potrebno poštivati posebne mjere pri određivanju
načina hlađenja, odnosno sredstva.

- Postojanost prema popuštanju

Sa porastom temperature popuštanja raste suženje i izduženje, a opada zatezna

čvrstoća i granica razvlačenja.

- Kriost pri niskim temperaturama

Pokazuje kod sobne temperature izvanredna svojstva žilavosti, koje on zadržava i kod
niskih temperatura.

- Otpornost prema habanju

Naročito je povoljna u kaljenom i površinski kaljenom stanju. Ona može biti povećana
i nitriranjem u solnoj kupki. Poželjno je čelik poboljšati prije površinskog kaljenja.

- Osjetljivost prema djelovanju zareza

Ova osjetljivost raste kod dinamičkog naprezanja sa rastućom zateznom čvrstoćom.

Pjeskarenjem ili obradom pomoću čelične sačme, površinskim pritiskivanjem, hladnim
valjanjem i sl. smanjuje se osjetljivost na djelovanje zareza.

1.6. Upotreba

Č.4732 se koristi za statički i dinamički opterećene dijelove vozila, motora i mašina,

naročito za veće presjeke sa visokom čvrstoćom za: zupčanike, poluosovine automobila,
cilindre motora, kardanske osivine i dr.

2. OSNOVNI PODACI O IZRADKU

Najveći prečnik komada : ØD=15,3 mm. Obrađuje se finom obradom.

Dužina obradka : L= 11 mm.

Čeone površine se obrađuju grubom obradom.

Na osnovu ØD i L , iz tabele za dubinu prolaza noza , Usvajam :

q1g = 2 mm – dodatak po prečniku za uzdužnu grubu obradu

q1f = 1 mm – dodatak po prečniku za uzdužnu finu obradu
qČG = 1,5 mm – dodatak za čeonu grubu obradu
B = 3 mm – širina noža za odsjecanje.

Minimalni prečnik sirovog komada :

Ds = D + 2 q1g + 2 q1f = 15,3 + 2 * 2 + 2 * 1 = 21,3 mm,

Usvajam šipku ØD = 22 mm.

Dužina sirovog komada :

Ls = L + 2qČG + B = 11 + 2 * 1,5 + 3 = 17 mm.

Usvajam valjanu šipku Ø 22 mm normalne tačnosti čelika Č.4732.

Slika 2. Primjer čahure

3. IZBOR MAŠINE

Usvajam univerzalni strug VDF 21 RO sa sledećim karakteristikama :

- snaga mašine: P = 4 kW
- stepen iskorištenja mašine µ = 0,8
- maksimalni prečnik obrade D = 430 mm
- visina šiljka L = 210 mm
- rastojanje između šiljaka L1 = 500 – 2500 mm
- Prečnik otvora glavnog vretena d = 30 mm
- broj obrtaja glavnog vretena n = 45 – 2000 0/min
- stepen promjene obrtaja ß = 1,25
- broj stepeni broja obrtaja mn = 12
- korak za uzdužnu obradu Suz = 0,004 – 1,05 mm/0
- stepen promjene koraka ßuz = 1,12
- broj koraka msuz = 48
- korak za poprečnu obradu Spop = 0,001 – 0,35 mm/0
- stepen promjene koraka ßspop = 1,12
- broj koraka mspop = 48

4. KARAKTERISTIČNE POVRŠINE OBRADE

P1 – spoljna cilindrična površina Ø15,3 mm

P2 – spoljno upustena ivica 0,3/45°
P3 – unutrašnjo cilindrična površina Ø8 mm
P4 – unutrašnjo upuštena ivica 0,3/45°.

5.RAZRADA TEHNOLOŠKOG POSTUPKA

Kod izrade čahure i dijelova ovakvog ili sličnih oblika veoma je važno odrediti
najracionalniji polazni oblik materijala od kojeg će se vršiti izrada istog. Dali će to biti
otkovak, odlivak ili će se pak polazni komad dobijati sječenjem iz šipke, zavisi prvenstveno
od broja komada koje treba izraditi. Kako su ljevački i kovački alati skupi, to znači, ako bi
polazni komad bio odlivak ili otkovak, da se treba raditi izrada velikog broja komada
žljebastih čaura kako bi postojala ekonomska opravdanost za takvim polaznim komadom.
Visoka cijena alata bi se na taj način raspodijelila na velik broj komada. Ako se radi o malom
broju komada onda je najracinalnije da se polazni komad dobija sječenjem iz šipke.
Kako u postavci zadatka nije zadat broj žljebastih čaura koji je potrebno da se izradi,
odlučujem se za manji broj komada. Polazni oblik za obradu skidanjem strugotine se dobija
sječenjem iz šipke. Dalje slijede operacije :

OP05 – Stezanje komada u steznoj glavi univerzalnog struga na dužini l = 17 mm

OP10 – Okretanje komada i stezanje na prečniku Ø15,3 mm i dužini l = 8 mm.

OP 05

05.01. – Poprečna gruba obrada za qČG = 1,5 mm ( čeono poravnanje)

05.02. – Uzdužna gruba obrada na prečnik Ø15,5 mm na dužinu l = 13 mm
05.03. – Bušenje središnjeg gnijezda
05.04. – Bušenje otvora prečnika Ø8mm na dužinu L = 13 mm
05.05. – Spoljašnje obaranje ivice 0,3/45°
05.06. – Unutarnje obaranje ivice 0,3/45°
05.07. – Odsjecanje komada na dužini 11+0,3 + 3 + 1,5 mm.

OP 10

10.01. – Poprečna gruba obrada za qČG = 1,5 mm uz obezbjeđenje zadane dužine( čeono
poravnanje)
10.02. – Spoljašnje obaranje ivice 0,3/45°
10.03. – Unutrašnje obaranje ivice 0,3/45°
 6. POTREBAN ALAT, MAŠINE I PRIBOR

Ranije sam naglasio da je mašina na kojoj će se izvoditi najveći broj operacija pri
izradi žljebaste čaure univerzalni strug sa svojm osnovnim priborom, amerikanerom i
paknama gdje se vrši stezanje radnog komada, te konjićem i držačem alata. Za izradu
žljebaste čaure prikazne na radioničkom crtežu potreban je sljedeći pribor:

- nož za čeono struganje JUS.K.C1.055;

- nož za grubo struganje JUS.K.C1.010;
- nož za fino strugnje JUS K.C1.016;
- burgija Ø8+0,1 JUS.K.D3.022;
- pomično mjerilo;

7. TEHNIČKO-TEHNLOŠKA DOKUMENTACIJA

U industrijskoj proizvodnji za praćenje i lansiranje proizvodnje koristi se sljedeća

dokumentacija:
- trebovanje materijala; dokument kojim se trebuje potreban materijal iz magacina.
- radni nalog; dokument kojim se navodi oznaka dijela koji se radi, broj komada koji treba
da se uradi.
- radionički crtež; dokument kojim je definisan dio kojeg treba uraditi.
- operacione liste; dokument koji definiše put izrade dijela.
 8. ZAKLJUČAK

Metalostrugari izradjuju elemente za mašine i alate kao što su osovine, čahure, vretena,
klipovi, ventili, vijci, matice, prstenovi i sl. Operacije vrše na tokarskim mašinama, prilikom
čega se služe mjernim instrumentima kao što su pomična mjerila, dubinomjeri, mikrometri,
komparateri, šabloni, itd. Trebaju dobro poznavati geometrijski oblik oštrice alata,
ekonomsku brzinu rezanja, posmak, dubinu rezanja, presjek strugotine, sredstva za hlađenje
mašine i alata, trajnost alata. Itd.
 9. LITERATURA

1. Praktični radovi glavnih zanimanja metalske struke – Simo Miljanić

2. Strojarski priručnik – Bojan Kraut
3. Tehnološki postupci – Milan Jurković