Zaburzenia osobowości (Seligman)

1. Osobowość – stosunkowo stabilne psychiczne i behawioralne właściwości jednostki, jej sposobu patrzenia na świat
i odniesień do niego. Jest, przynajmniej częściowo, podstawą do oceny osoby.

Zaburzenia osobowości – trwałe wzorce niefunkcjonalnego postępowania; obecne długotrwałe, nieelastyczne,

nieprzystosowawcze wzorce lub cechy wpływające na sposób myślenia, reakcje emocjonalne, stosunki
międzyludzkie, panowanie nad impulsami; zachowanie często sprzeczne z oczekiwaniami kulturowymi → cierpienie
jednostki i otaczających ją ludzki, zakłócenie społecznego i zawodowego funkcjonowania.
 Trwały wzorzec wewnętrznych doświadczeń i zachowań znacząco odbiegających od oczekiwań kultury, w
której żyje jednostka. Ujawnia się w przynajmniej dwóch obszarach:
◦ poznawczym (sposoby percepcji i interpretowania siebie, innych, wydarzeń),
◦ afektywności (intensywność, zmienność, adekwatność)
◦ funkcjonowaniu interpersonalnym
◦ kontroli impulsu
 jest sztywny – objawia się w szerokim zakresie sytuacji osobistych i społecznych
 prowadzi do klinicznie znaczącego pogorszenia stanu lub ograniczenia w społecznych, zawodowych i innych
obszarach funkcjonowania
 jest stabilny, długotrwały, pojawia się nie później niż w okresie dojrzewania/ wczesnej dorosłości
 trudno go wyjaśnić ujawnieniem się lub skutkiem innego zaburzenia psychicznego
 nie jest spowodowany fizjologicznymi skutkami zażywania określonych substancji lub ogólnym stanem
somatycznym.

2.Diagnozowanie zaburzeń osobowości.

Należy je kodować na osi II – cierpienie jest zwykle wyciszone,jednak zachowanie jest zaskakujące dla otoczenia
(dziwaczne, dewiacyjne, nienormalne), nieelastyczny sposób myślenia → problemy społeczne i zawodowe.
Oś I : depresje, schizofrenia – ciężkie objawy pozwalające zauważyć, że osoba nie jest zdrowa umysłowo.
10-13% ludzi spełnia kryteria diagnostyczne zaburzeń osobowości;
współwystępowanie – tendencja do spełniania kryteriów więcej niż jednego zaburzenia przez jednostkę na różnych
etapach rozwoju; ok. 50% spełnia kryteria więcej niż 1 zaburzenia; szczególnie wiąże się z nadużywaniem określonych
substancji; kontrowersje: współwystępowanie jako dowód na brak określonych granic między zaburzeniami, czy
faktycznie więcej zaburzeń naraz?
a) Podejście w diagnozowaniu zaburzeń:

Kategorialne – każde zaburzenie osobowości jako Dymensjonalne – zachowania i cechy określają

osobna kategoria diagnostyczna, której kryteria zaburzenie w pewnym miejscu jego kontinuum;
można spełniać (osoba cierpi na schorzenie), lub zaburzenie osobowości jako skrajny wariant
nie (nie posiada tego schorzenia); DSM-IV normalnych cech osobowościowych; bardziej
rzetelne!

Wielka Piątka (5 wymiarów osobowości):

 ekstrawersja (bierność – asertywność),
 sumienność (zorganizowanie – niedbalstwo i nierzetelność),
 zgodność (ciepło i uprzejmość – samolubność i wrogość),
 stabilność emocjonalna (spokój i opanowanie – nerwowość i popadanie w nastroje),
 otwartość na doświadczenia (kreatywność i dociekliwość – spłycenie zainteresowań, brak elastyczności),
Stosowany zarówno do badania osób zdrowych, jak i osób spełniających kryteria diagnostyczne. Można go uogólnić i
odnosić do ludzi wszystkich kręgów kulturowych (te same czynniki, podobny moment zmian – wraz z wiekiem spada
ekstrawersja i otwartość, rośnie zgodność i sumienność). Wymiary osobowości nie są wytworem kultury, a wspólną
cechą ludzkości.
Model Clonigera
Biologiczne podstawy wymiarów osobowości – różne systemy neuroprzekaźników.
Pierwotnie zaproponowali 3 systemy aktywacji w mózgu (behawioralnej, zahamowania, utrzymania) opierające się na
działaniu 3 neuroprzekaźników (dopaminy, serotoniny, norepinefryny). Każdy z systemów łączy się z 3 wymiarami
osobowości (poszukiwanie nowych wrażeń, unikanie bólu, uzależnienie od nagrody).
Zachowanie określone przez to, w którym miejscu na każdym kontinuum znajduje się osoba.
Następnie dodali czwarty wymiar – wytrwałość oraz „trzy wymiary charakteru” - samosterowność, gotowość do
współpracy, autotranscendencja. Prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń większe, gdy te 3 wymiary na niskim
poziomie (zwłaszcza samosterowność i gotowość do współpracy).
Antyspołeczne zaburzenie: wysoki poziom skłonności do poszukiwania wrażeń, niski poziom unikania bólu, niskie
uzależnienie od nagrody, niska wytrwałość; słaba samosterowność, gotowość do współpracy i niska
autotranscendencja.
b) Rozwój zaburzeń
Osobowość nie jest całkowicie ukształtowana przed osiągnięciem wieku dorosłego, dlatego nie można diagnozować
wcześniej niż w okresie dorosłości. Diagnoza u dzieci, jeśli spełniają wszystkie kryteria i oznaki behawioralne
widoczne są przez co najmniej rok.
Wyjątek: osobowość antyspołeczna, która u dzieci może być rozpoznana jako zaburzenie zachowania (ale wielu
dorosłych ich nie przejawia, dlatego nie zaburzenie osobowości).
Często obecność zaburzenia w okresie dojrzewania może stanowić wskaźnik ryzyka chronicznego charakteru
problemów psychicznych.
Zróżnicowanie międzypłciowe:

Kobiety
 Więcej: osobowości histriornicznej i zależnej;
 Mniejsze upośledzenie funkcjonowania
społecznego i zawodowego;
 Większe zaniepokojenie osobiste.
Mężczyźni
 Więcej: zaburzeń antyspołecznych i
paranoidalnych;
 Większe upośledzenie funkcjonowania
społecznego i zawodowego;
 Mniejsze zaniepokojenie osobiste.

Na osobowość i jej zaburzenia wpływa genetyka i doświadczenia. Zwłaszcza przeżycia z dzieciństwa odgrywają istotną
rolę w kierowaniu rozwojem cech osobowościowych.
Różnice międzykulturowe: np. różnice w liczbie przypadków zaburzeń antyspołecznych (więcej w USA) lub
narcystycznych (ci z USA bardziej ekshibicjonistyczni). Różnice te wynikają z różnic akcentowaniu niektórych cech
osobowości lub orientacja względem „ja”.
Leczenie.
Nie przykuło zbyt dużej uwagi badaczy, ponieważ:
 Zaburzenie jako cecha  pesymistyczne podejście do wyleczenia,
 Raczej zaburzenia nie wywoływały dużego upośledzenia funkcjonowania.
Grupy zaburzeń:
grupa B grupa C
grupa A
zachowania dramatyczne, zachowania
dziwaczne i ekscentryczne
emocjonalne, charakteryzujące się
idee i zachowania
niekonsekwentne niepokojem i lękiem

zaburzenia osobowość
schizotypowe
antyspołeczne unikowa

zaburzenia osobowość
schizoidalne
histrioniczne zależna

osobowość
paranoiczne borderline obsesyjno-
kompulsyjna
 A) ZABURZENIA DZIWACZNO-EKSCENTRYCZNE
 Poczucie dyskomfortu w kontaktach lub podejrzenia wobec innych ludzi;
 Trudności w nawiązywaniu stosunków z innymi lub wpasowywaniu się w sieć stosunków społecznych.
1) Schizotypowe zaburzenie osobowości
ok. 3% ludzkości, częściej mężczyźni.
Długotrwała dziwaczność (na tyle duża by ją dostrzec, ale za mała, by kwalifikować ją jako zaburzenie schizotre):
 myślenia – skrajnie podejrzliwe lub paranoidalne (idea odniesienia) przemyślenia – obiekt szczególnej uwagi,
 postrzegania,
 komunikowania się – niezrozumiała, zbaczanie z tematu, dygresyjność, brak przejrzystości, nadmierne
rozbudowanie mimo luźnej i niespójnej struktury;
 zachowania.
Dziwaczność myślenia i komunikowania się – najważniejsza rola w diagnozie
Różnica pomiędzy schizofrenią: stopień dokuczliwości cierpienia psychicznego i prognoz co do przyszłego
funkcjonowania.
Brak utraty kontaktu z rzeczywistością (świadomi kim i gdzie są).
Problemy w kontaktach międzyludzkich –
 zjawisko depersonalizacji ,
 trudności w utrzymaniu wzajemnego zrozumienia (spowodowane doświadczaniem sprzecznych i
niewłaściwych emocji),
 niepokój społeczny prowadzący do unikania większości sytuacji społecznych.

Kryteria:
a) Utrzymujący się wzorzec braku zdolności społecznych oraz interpersonalnych wyrażonych przez ostry dyskomfort i
ograniczone zdolności tworzenia bliskich związków, jak również poprzez zaburzenia poznawcze i percepcyjne oraz
ekscentryczność zachowania; pierwszy raz pojawiaja się w okresie wczesnej dorosłości, obecny w różnych sytuacjach,
spełniający przynajmniej 5 kryteriów:
myśli ksobne (wyłączając urojenia odniesienia), dziwaczne przekonania/myślenie magiczne wpływające na
zachowanie i niezgodne z normami kulturowymi, niezwykłe doświadczenia percepcyjne, podejrzliwość/idee
paranoiczne, nieadekwatne/zawężone stany afektywne, dziwaczny wygląd lub zachowanie, brak bliskich przyjaciół i
osób zaufanych (poza krewnymi), niepokój społeczny (nie zmniejsza się mimo obeznania, wiąże się z myślami
paranoicznymi, nie negatywną oceną „ja”).
b) Pojawia się nie tylko w trakcie schizofrenii, zaburzeń nastroju z elementami psychotycznymi, innych zaburzeń
psychotycznych lub uogólnionego zaburzenia rozwojowego.

Przyczyny
Może być uwarunkowane genetycznie. Pod względem genetycznym łączy się ze schizofrenią. Wielu uważa, że
zaburzenie schizotypowe to jeden z fenotypów schizofrenii. Potwierdzają to badania:
 takie same nieprawidłowości w budowie fizycznej i zachowaniu,
 podobny przebieg problemów dotyczących przystosowania w dzieciństwie,
 analogie na poziomie funkcjonowania poznawczego,
 analogiczna budowa mózgu (ograniczenie objętości płatów skroniowych).
Leczenie
Terapia poznawczo-behawioralna –
1. Określenie wypaczenia zdolności poznawczych pacjenta.
Cel: nauczenie obiektywnego sposobu oceny otoczenia (zamiast polegania na subiektywnych reakcjach)
uczy się niezwracania uwagi na nieodpowiednie myśli i rozważania ewentualnych skutków, jakie przyniesie
dalsze funkcjonowanie w nierealnym systemie przekonań.
2. Modelowanie właściwego sposobu zachowania i wyrażania, uczenie identyfikacji nieodpowiednich reakcji.
Pomoc w utworzeniu bezpiecznej, wspierającej sieci kontaktów.
Cel: Wzrost prawidłowego postępowania społecznego.
Podawanie leków przeciwpsychotycznych – kontrowersyjne, wiele ekspertów przeciwnych, ponieważ uważają za
niestosowne podawanie leków na schizofrenię już przy wystąpieniu przesłanek (symptomów psychotycznych), jednak
zanim wystąpią rzeczywiste symptomy schizofrenii; skutki uboczne (długotrwałe – nieznane)
2) Schizoidalne zaburzenie osobowości.
Upośledzenie zdolności tworzenia związków społecznych – brak zaangażowania społecznego, obojętność na pochwały
i krytykę, niewrażliwość na uczucia innych, brak umiejętności społecznych; niewiele przyjaciół, jeżeli w ogóle jacyś są.
Skrajni introwertycy – zrezygnowani, powściągliwi, wyobcowani, „błądzący we mgle”;
Postrzegani jako chłodni, wyniośli i nieprzystępni ( brak ciepłych uczuć i zdolności do okazywania emocji). Może to
ograniczać powodzenie zawodowe i społeczne.
Powszechność występowania i przyczyny:
0,4 – 0,9% ludzkości, głównie mężczyźni.
Prawdopodobnie podłoże genetyczne, ale brak jasnego określenia podobieństwa ze schizofrenią
Leczenie:
Terapia poznawczo-behawioralna –
Cel: ograniczenie izolacji społecznej i umożliwienie tworzenia intymnych związków z innymi.
Grupa terapeutyczna jako forum do stworzenia sieci kontaktów i środowisko umożliwiające otwarcie się pacjenta,
reagujące na jego poczynania. Radzenie sobie z zachowaniami innych, zdolności społeczne.
Cel2: rozpoznanie emocji i reakcji emocjonalnych innych  poprawienie zdolności empatycznych.

Kryteria:
a) utrzymujący się wzorzec wycofania z relacji społecznych i ograniczony zakres ekspresji emocji w sytuacjach
interpersonalnych; po raz pierwszy w okresie wczesnej dorosłości, obserwowany w różnych kontekstach, przy
spełnieniu przynajmniej 4 kryteriów:
brak pragnienia i przyjemności czerpanych z bliskich relacji (m.in. członka rodziny), niemal zawsze wybiera aktywności
samotnicze, przejawia niewielkie (jeśli w ogóle) zainteresowanie doświadczeniami seksualnymi z innymi, czerpie
przyjemność z niewielu form aktywności, brak przyjaciół i osób zaufanych poza bliskimi krewnymi, obojętny na
pochwałę/krytykę, okazuje chłód emocjonalny/ obojętność/ przytłumione stany emocjonalne.
b) Pojawia się nie tylko w trakcie schizofrenii, zaburzeń nastroju z elementami psychotycznymi, innych zaburzeń
psychotycznych i nie jest spowodowana bezpośrednio fizjologicznym skutkiem ogólnego stanu zdrowia.

c) Paranoiczne zaburzenie osobowości

 Brak zaufania i podejrzliwość wobec innych – nadwrażliwość, poszukiwanie w otoczeniu wskaźników
świadczących o złym traktowaniu;
 Kłótliwi, spięci, pozbawieni poczucia humoru, „gotowi do ataku”;
 Skłonność do przesady i doszukiwanie się ukrytych motywów w postawie innych;
 Obwiniają innych za trudności;
 Nie są w stanie przyjąć na siebie winy lub odpowiedzialności za porażkę.
Powszechność występowania i przyczyny
Najprawdopodobniej podłoże genetyczne, częstsze występowanie w rodzinach osób ze schizofrenią.
Uzewnętrznianie winy  rzadko poszukują pomocy w klinikach/szpitalach psychiatrycznych.
0,4 – 1,8 % populacji, częściej mężczyźni.
Często współwystępują z za zaburzeniami osi I (depresja, niepokój, nadużywanie substancji chemicznych).
Często pierwsze objawy pojawiają się w późnym wieku, w następstwie znacznych zmian życiowych.
Leczenie
Terapia poznawczo-behawioralna  otwarcie się na innych i budowanie zaufania
Cel: ograniczenie tendencji paranoidalnych.
wzrost poczucia samoskuteczności pacjenta,
 bardziej realistyczna perspektywa postrzegania intencji i działań innych  porzucenie obronnego nastawienia
Szczególnie ważne nawiązanie dobrej relacji terapeuta-pacjent.
Większa swoboda i kontrola nad treścią i częstotliwością spotkań  podnoszenie komfortu klienta.
 Kryteria:
a) brak zaufania i podejrzliwość wobec innych, interpretacja motywów jako wrogich; widoczne od wczesnej
dorosłości, obecne w różnych sytuacjach, spełniają przynajmniej 4 kryteria:
bezpodstawnie podejrzewa, że inni go oszukują/ranią/wykorzystują; zaabsorbowany nieuzasadnionymi
wątpliwościami, że co do lojalności i wiarygodności bliskich; niechętnie zwierza się innym (przyczyną nieuzasadniony
lęk, że ktoś to wykorzysta przeciw niemu); w życzliwych uwagach szuka ukrytych prób poniżenia/ grożenia; uporczywie
chowa urazy (nie odpuszcza zniewag, ran, krytyki); dostrzega ataki na swój sposób bycia/dobre imię, których inni nie
mogą dostrzec i od razu odpowiada gniewem/ kontratakiem; bezpodstawnie podważa wierność małżonka/partnera
seksualnego.
b) Pojawia się nie tylko w trakcie schizofrenii, zaburzeń nastroju z elementami psychotycznymi, innych zaburzeń
psychotycznych i nie jest spowodowana bezpośrednio fizjologicznym skutkiem ogólnego stanu zdrowia.

B) ZABURZENIA DRAMATYCZNO-NIEKONSEKWENTNE.
Niewłaściwe i/lub skrajne zachowanie – brak podporządkowania normom społecznym, przejęci swoimi sprawami.
1) Antyspołeczne zaburzenie osobowości
Dawniej: psychopatia/socjopatia;
Dziś: antyspołeczne to nie to samo, co psychopatia.
Antyspołeczne zaburzenie osobowości bazuje na behawioralnych kryteriach diagnostycznych, psychopatia – na
cechach osobowościowych (Cleckley: sztuczny urok, nieszczerość, nieuczciwość, brak wyrzutów sumienia i wstydu,
egocentryzm, słaba zdolność oceniania, brak wrażliwość emocjonalnej i wglądu, brak podenerwowania i niepokoju,
brak urojonego myślenia; Hare: Revised Psychopathy Checklist – PCL-R)
Często obie diagnozy się na siebie nakładają w przypadku: osób spełniających kryteria antyspołecznego, osiągających
wysoki poziom psychopatii, uznanych za przestępców.
CHARAKTERYSTYKA ANTYSPOŁECZNEGO ZABURZENIA OSOBOWOŚCI.
Koniec XIX wieku: przestępstwa skutkiem okoliczności niemożliwych do opanowania (źródła społeczne, psychiczne,
biologiczne); „obłąkanie moralne” jako choroba woli – niezdolni do przyzwoitego i odpowiedniego zachowania.
Teraz: chroniczna nieczułość i obojętność na prawa innych  kłamstwo, kradzież, oszustwo, itd; niebezpieczni.
 Korzenie w dziecięcym zaburzeniu zachowania: wagary, kłamstwa, kradzieże, wandalizm.
 Częściej dotyczy mężczyzn i osób wychowanych w ubogim środowisku.
 Dokuczliwość tego zaburzenia maleje wraz z wiekiem od 30 r.ż. Pomiędzy 30-40 r.ż. – wyraźna poprawa,
najprawdopodobniej na skutek społecznego uczenia się (negatywne skutkizmniejszenie częstości zachowań) i
czynników biologicznych (dojrzewanie płatów czołowych mózguwzrost zdolności hamowania złych zachowań).
 Kegan: profil psychologiczny przypomina 10letnie dziecko (brak poczucia odpowiedzialności, trudność w
zrozumieniu innych, konkretność myślenia).

Kryteria:
a) utrzymujący się wzorzec braku poszanowania i pogwałcenia praw innych; pojawia się po 15 r.ż.; przejawia się
przynajmniej 3 kryteriami:
niezdolność do podporządkowania się normom społecznym (czynny podchodzące pod aresztowanie), zakłamanie
(wielokrotne kłamstwa, pseudonimy przestępcze, oszukiwanie dla zysku/ przyjemności), impulsywność i niezdolność
planowania, skłonność do rozdrażnienia i agresja (notoryczne bójki i napaści), brak troski o bezpieczeństwo własne i
innych, brak odpowiedzialności (niezdolność spełnienia wymogów w pracy/ dotrzymania zobowiązań finansowych),
brak poczucia winy (obojętność/ racjonalizacja wyrządzanej krzywdy/ szkodzenia/ okradania)
b) osoba mu mieć powyżej 18 lat.
c) udokumentowane zaburzenia zachowania, które pojawiły się przed 15 r.ż.
d) nie pojawia się wyłącznie w trakcie schizofrenii lub epizodu manii.

Czynniki warunkujące zaburzenie (patrz tab. Str. 413):

 Niedobór zdolności uczenia się społecznego, zwłaszcza uczenia się unikania,
 Niedostateczne pobudzenie emocjonalne,
 Wrodzone skłonności przestępcze,
 Nieprawidłowe funkcjonowanie mózgu.
Cleckley pogrupował wymienione przez siebie cechy w trzy obszerne kategorie:
Nieodpowiednio umotywowane
zachowania antyspołeczne
Popełniane przez te osoby
przestępstwa wydają się
bezcelowe, przypadkowe,
dokonane pod wpływem impulsu.
Brak sumienia i poczucia
odpowiedzialności wobec innych.
Tworzone przez te osoby związki
są płytkie i polegają na
eksploatacji drugiej osoby,
Brak zdolności kochania i
utrzymywania związku,
Nieczuli na oznaki zaufania,
uprzejmości, uczucia
Kłamią i bezlitośnie traktują tych,
którzy im zaufali.
Ubóstwo emocjonalne
Różnica ze zwykłymi przestępcami
– głębia odczuwanych stanów
emocjonalnych.
Bardzo płytkie emocje (brak
możliwości odczuwania
nieprzerwanej miłości, gniewu,
żalu, radości, rozpaczy).
Ma to związek z brakiem sumienia
i łatwością przeciwstawiania się
oczekiwaniom innych.

Powszechność występowania i różnice płciowe

2 – 3 % populacji, czterokrotnie więcej mężczyzn (ale różnica może wynikać z tendencyjności diagnostów i ich
uprzedzeń płciowych). Takie same różnice występują w obrębie różnych kultur  antyspołeczne zachowania
mężczyzn jako skłonności o podłożu biologicznym.
Przyczyny antyspołecznego zaburzenia osobowości
1) Genetyka – dziedziczona podatność; trudność w odróżnieniu wpływów genetycznych od środowiskowych (z
badań: rola obu czynników)
Badania nad bliźniętami i dziećmi adoptowanymi:
o współczynnik zgodności pod względem skłonności przestępczych istotnie wyższy pomiędzy bliźniętami
jednojajowymi (Chrstiansen: 35% MZ ,15% DZ);
o korelacja pod względem zaburzeń antyspołecznych nieco wyższa u MZ, ale zasadniczo w odniesieniu do
cech prezentowanych w dorosłości (impulsywność, brak ciągłości zatrudnienia), ale korelacja w
przypadku niektórych cech wyższa u DZ (niektóre kryteria DSM: dwujajowe bardziej podobne);
o średnio dziedziczność dorosłych cech antyspołecznych – ok. 0,43 (umiarkowany wpływ genetyki),
zachowania przed 15 r.ż – ok. 0,07 (w dzieciństwie większy wpływ czynników środowiskowych).
o Największe prawdopodobieństwo zaburzeń, gdy ojciec biologiczny i przybrany weszli w konflikt z
prawem; duże, gdy ojciec biologiczny (wpływ genetyki, ale współdziałanie genów ze środowiskiem);
o Skazane kobiety mają silniejsze predyspozycje do popełniania przestępstw niż mężczyźni, co wynika z
tego, że by kobiety dopuściły się przestępstwa, muszą mieć silniejsze predyspozycje genetyczne i
bardziej niesprzyjające środowisko.
2) Komplikacje w okresie życia prenatalnego i okołoporodowe – prawdopodobnie dlatego, że mają dominujący
wpływ na rozwój mózgu (czy są ofiarami uszkodzenia mózgu??)
o palenie przez matkę papierosów i picie alkoholu w trakcie ciąży zwiększa prawdopodobieństwo;
o niska waga urodzeniowa, inne komplikacje okołoporodowe ( potęgowane przez niesprzyjające
warunki wychowania);
3) Nieprawidłowości fizjologiczne – nieprzystosowanie tych osób objawia się często w ich reakcjach
fizjologicznych na bodźce emocjonalne i lękowe (badanie na więźniach potwierdzające, że antyspołeczni są
niewrażliwi emocjonalnie – wolniejsze reakcje na słowa wyrażające emocje, słabsze wychylenie zapisu EEG);
Brak pobudzenia odczuć hamujących złe postępowanie i jednocześnie brak emocji skłaniających do
popełnienia czynu w afekcie; rzadko przemoc, częściej przestępstwa wyrachowane.
o Ogólne obniżenie reakcji psychofizjologicznych (niska spoczynkowa akcja serca, zredukowanie reakcji
elektrodermalnych)  ograniczenie wrażliwości na cierpienie innych;
o Wysoka wrażliwość układu nerwowego jako czynnik ochronny przed zaburzeniem antyspołecznym;
o Nieprawidłowości w czynności mózgu (spadek aktywności płatów czołowych niezdolność
hamowania zachowań ryzyko, impulsywność, lekceważenie norm społecznych)
4) Kontekst rodzinny i społeczny – brak zinternalizowanych standardów moralnych (czynniki socjalizacji);
o Dzieci dorastające w ubogich, najczęściej rozbitych rodzinach; ojcowie często też przejawiali
antyspołeczne tendencje (model negatywnej postawy);
o Utrata rodzica w wyniku odejścia, rozwodu, separacji, co prawdopodobnie wiąże się z atmosferą
emocjonalną poprzedzającą rozstanie rodziców (kłótnie, niestabilność, zaniedbywanie przez ojca);
o Doświadczanie brutalnych zachowań, bycie obiektem znęcania, zaniedbywania (niekoniecznie
maltretowanie; im więcej kar cielesnych, tym większe ryzyko) niezależnie od wieku i statusu rodziców,
 płci dziecka; zależność silniejsza, gdy kary pod wpływem impulsu i gniewu;
5) Nieprawidłowości w uczeniu się – „moralni imbecyle” (pozorna niezdolność czerpania informacji z
doświadczanych przeżyć), kara nie uczy ich niczego nowego słaba zdolność osądu, mimo bystrości.
o Trudność w nauce zasady unikania; badanie Lykkena: psychopaci nie uczyli się unikania w przypadku
kar cielesnych i społecznych(nauka szybsza od normalnych tylko wtedy, gdy za karę musieli oddać
ćwierćdolarówkę)  nie unikają oni porażenia, ponieważ nie jest ono dla nich tak nieprzyjemne
(mogą dążyć do podniesienia pobudzenia do odpowiedniego poziomu).
Wnioski: mogą nauczyć się unikania, gdy kara jest dla nich przykra (utrata nagrody).

Teoria modulacji reakcji (Patterson, Newman)

Spostrzeżenie: jednostki psychopatyczne mają trudności w unikaniu kary, jeśli:
 Unikanie to jedyny cel,
 Cel unikania jest od początku znany,
 Kolejne próby odbywają się długich odstępach czasowych, co zezwala na przetworzenie skutków reakcji.
Deficyt modulacji reakcji – nieprawidłowości w przetwarzaniu informacji docierających z kontekstu nieoczekiwanie lub
wykraczających poza zakres aktualnej koncentracji uwagi.
Badania: więźniowie nie byli w stanie zauważyć drobnych wskazówek w zachowaniach, które miały określony cel.
( niezdolność reagowania na subtelne przekazy środowiskowe  brak podporządkowania)

o Wysoki poziom niepokoju u psychopatycznych zwiększa zdolność zwracania uwagi na bodźce i

uczenia się unikania.
o Różnice etniczne: mniejsze nieprawidłowości uczenia się unikania u czarnoskórych niż białych (bo
częściej są zatrzymywani).
Leczenie i zapobieganie
Niski odsetek uczęszczających na sesje terapeutyczne.
Trudność w nawiązaniu relacji terapeutycznej, ze względu na ograniczone możliwości zaangażowania i zaufania.
Podczas opracowania metody leczenia należy uwzględnić nieprawidłowości poznawcze ujawniane przez te osoby.
 W większości przypadków: zwiększenie empatii i umiejętności utożsamiania się z innymi;
 „Pozytywna praktyka” – terapia behawioralna; korygowanie negatywnych wzorców zachowania, obserwacja
właściwego postępowania;
 Modyfikowanie poznawczych technik terapeutycznych tak, by poprawić zdolność przetwarzania subtelnych
informacji.
Ważne jak najwcześniejsze rozpoczęcie terapii, nim zachowanie antyspołeczne wejdzie w nawyk.
Nie stosuje się żadnych terapii farmakologicznych w celu leczenia antyspołecznego zaburzenia zachowania.
Programy prewencyjne – zalecenia:
1) Wczesna interwencja,
2) Zwrócenie szczególnej uwagi na dzieci zaniedbywane,
3) Programy dopasowane do jedynych w swoim rodzaju potrzeb poszczególnych grup dzieci,
4) Dostępność środków dla stanowiących grupę ryzyka młodych ludzi i ich rodzin.
Zmiana środowiska na bardziej korzystne – skuteczna (potwierdzona badaniami Oldsa: ubogie matki, które miały
zapewnione odpowiednią opiekę i warunki  dzieci mniej problemów i antyspołecznych zachowań).

2) Histrioniczne zaburzenie osobowości

Dążenie do zwrócenia na siebie uwagi i reagowanie na nieistotne wydarzenia dramatycznymi wybuchami emocji.
W sztuczny sposób czarujące, ciepłe i towarzyskie, ale przez innych postrzegane jako nieszczere i płytkie.
Szukają uwielbienia przed nieznaną publicznością.
W związkach – wymagający, nie liczą się z innymi, egocentryczni, zajęci własną osobą; oddają się flirtom, mają słabe
przystosowanie płciowe.
1,3 – 3% populacji, częściej kobiety.
W znacznym stopniu nakłada się na inne typy zaburzeń; możliwe, że niektóre przyczyny takie same, jak w
antyspołecznych (brak troski o innych, całkowite pochłonięcie przez własne pragnienia  mężczyźni – antyspołeczna,
a kobiety – histrioniczna).
Przyczyny:
hiperseksualność – zazdrość o penisa u kobiet, lęk kastracyjny u mężczyzn (psychodynamiczne);
skrajna potrzeba uzależnienia wynikająca z fiksacji na oralnej fazie rozwoju (psychodynamiczna);
niespójne wzorce wzmocnienia dostarczanego przez rodziców  w dorosłości: dążenie do przyciągania uwagi;
Leczenie
Niewiele wiadomo. Terapeuta powinien skupić się na wysoce obronnym stylu zachowania pacjenta i potrzebie
uzależnienia od innych.
Terapia interpersonalna połączona ze „strukturalną analizą zachowania społecznego”.

Kryteria:
Utrzymujący się wzorzec nadmiernej emocjonalności i poszukiwania uwagi; pojawia się po raz pierwszy we wczesny
okresie dorosłości, obecny w rozmaitych sytuacjach, spełnia przynajmniej 5 kryteriów:
Dyskomfort w sytuacjach, gdy nie znajduje się w centrum uwagi; kontakty z innymi charakteryzują się nieodpowiednim
seksualnym uwodzącym/ prowokacyjnym zachowaniem; stale korzysta ze swojego wyglądu zewnętrznego w celu
zwrócenia uwagi; zbyt impresyjny styl mówienia przy braku dbałości o szczegóły; dramatyzowanie, teatralność i
przesadna ekspresja emocji; podatność na sugestię (uleganie wpływowi innych ludzi/ okoliczności); uważanie związków
za bardziej intymne niż są w rzeczywistości.

3) Narcystyczne zaburzenie osobowości

 Wygórowane poczucie doniosłości własnego „ja”;
 Brak odczuć empatycznych;
 Pretensjonalność;
 Zaabsorbowanie własną osobą w fantazjach nt. nieograniczonego sukcesu, siły, urody;
 Potrzeba bycia podziwianym
Oceniają siebie w mniej rygorystyczny sposób niż innych.
Krytycyzm i obojętność innych + zagrożenie poczucia własnej wartości  gniew/ wstyd/ upokorzenie.
Zaabsorbowanie sobą  zaburzenie kontaktów międzyludzkich.
W związku: od nadmiernej idealizacji partnera po jego skrajne niedowartościowanie.
U podłoża: kruche poczucie własnej wartości i zakorzeniony głęboko lęk przed porażką.
Cechy wyróżniające narcystycznych:
 Większa zmienność i intensywność nastroju;
 Większa płynność samooceny;
 Większe zmiany w poczuciu własnej wartości wynikające z ich codziennych przeżyć (negatywne kontakty
interpersonalne zwiększona niestabilność samooceny; pozytywneustabilizowanie).
Powszechność i przyczyny
0,5 % populacji
Doświadczenia dziecięce jako przyczyna: brak empatycznej relacji z opiekunami  fragmentaryczne traktowanie
własnego „ja” podatnego na poczucie pustki i niską samoocenę oraz zachowania kompensacyjne, jakie to wywołuje.
(niewłaściwe reakcje rodziców na zachowanie dziecka).

Kryteria:
Utrzymujący się wzorzec pretensjonalności (w fantazji i zachowaniu), potrzeby bycia podziwianym i braku empatii;
pierwszy raz w okresie wczesnej dorosłości; widoczny w wielu sytuacjach; spełnia przynajmniej 5 kryteriów:
Przesadne poczucie doniosłość własnej osoby (wyolbrzymianie osiągnięć/talentów, oczekiwanie uznania za kogoś
ważniejszego bez odwołania się do współmiernych dokonań); odwołanie się fantazjom nt. nieograniczonego
powodzenia, potencjału, doskonałości, urody i miłości idealnej; przekonanie o własnej nietuzinkowości i
niepowtarzalności, która może być zrozumiała jedynie w odniesieniu do innych niepospolitych ludzi (instytucji)
wyższego stanu; wymaganie skrajnego podziwu dla własnej osoby; poczucie posiadania specjalnych praw
(bezpodstawne oczekiwanie przychylnego traktowania lub automatycznego podporządkowania oczekiwaniom tej
osoby); podejście eksploatacyjne w kontaktach międzyludzkich (wykorzystanie innychosiągnięcie celu); brak empatii
(niechętnie rozpoznaje i identyfikuje się z uczuciami i potrzebami innych); często zazdrości/ uważa, że inni mu
zazdroszczą; zachowuje się wyniośle i arogancko prezentuje swoje poglądy.

4) Zaburzenie osobowości bordeline

Niestabilność wielu aspektów codziennego funkcjonowania (związków, zachowania, nastroju, wizerunku „ja”);
Oscylacja między depresją, niepokojem i gniewem, którym reagują na najmniejsze nawet prowokacje;
Skłonność do samobójstw, nadużywania różnych środków, niebezpiecznych stosunków seksualnych, samookaleczania,
tworzenia intensywnych choć niestabilnych związków.
1 – 3% populacji spełnia kryteria diagnostyczne; najczęściej odczuwają ból, więc szukają pomocy; najczęściej
diagnozowane zaburzenie osobowości; niebezpieczeństwo „kosza na śmieci”.
Wysoki współczynnik samobójstw (ok. 8%), ale uciążliwość maleje wraz z wiekiem.

Kryteria:
Utrzymujący się wzorzec braku stabilności w relacjach interpersonalnych, w obrazie własnego „ja” i stanach
afektywnych, znacznej impulsywności; pojawia się po raz pierwszy w okresie wczesnej dorosłości, obecny w różnych
sytuacjach, spełnia przynajmniej 5 kryteriów:
Szaleńcze wysiłki, aby uniknąć rzeczywistego lub wyobrażonego porzucenia (wyłączając zachowania samobójcze i
samookaleczanie); wzorzec niestabilnych niestabilnych i intensywnych relacji interpersonalnych charakteryzujących
się szybkimi zmianami, skrajna idealizacją i dewaluacją; zaburzenie tożsamości: trwałe i znacząco niestabilne
wyobrażenie na swój temat i poczucie własnego „ja”; impulsywność w przynajmniej dwóch obszarach (np.
objadanie się); powtarzające się zachowania, gesty lub groźby samobójcze albo dotyczące samookaleczania;
niestabilność afektywna spowodowana zmiennością nastroju; chroniczne uczucie pustki; nieadekwatnie intensywny
gniew lub trudności z opanowaniem go; przelotne, związane ze stresem ideacje paranoidalne lub poważne objawy
dysocjacyjne.

Przyczyny
 Psychodynamiczne podejście udoskonalone i poszerzone przez Otto Kernberga:
Tendencja do dychotomicznego traktowania spraw i dzielenia ich na dwie skrajności – dobro i zło.
 Badania: w dzieciństwie – duża liczba przeżyć traumatycznych i wysoki poziom nadużyć wobec tych osób;
jednak wiele ekspertów uważa, że związek ten nie ma charakteru przyczynowego!
 Badania: Czynniki biologiczne –
o Krewni chorych zwykle też prezentują wysoki poziom zaburzeń, zwłaszcza zaburzeń nastroju;
o Obniżenie aktywności serotoniny
o Urazy mózgu (badania żołnierzy); neuroobrazowanie: nieprawidłowości w budowie mózgu osób z
borderline – mniejsze płaty czołowe, mimo braku różnic w objętości płatów skroniowych, komór
bocznych i półkul mózgowych; nie wiadomo, czy nieprawidłowości są przyczyną czy skutkiem.
 Marsha Linehan: model biospołeczny:
Model biospołeczny (Linehan)
Udział cech dziedzicznych i doświadczeń psychospołecznych.
W okresie dziecięcym duża podatność biologiczna wyczulająca emocjonalnie na negatywne wydarzenia; dzieci silniej
reagują i potrzebują więcej czasu, by powrócić do równowagi. Dodając do tego upośledzające otoczenie (dużo stresu, mało
wsparcia) zaczynają się ujawniać oznaki borderline.

Leczenie
Dialektyczna terapia behawioralna (Linehan) – opiera się na modelu deficytu zdolności motywacyjnych (zakładający,
że chorym brak istotnych umiejętności interpersonalnych, samoregulacyjnych i tolerancji niepokoju); cotygodniowe
sesje terapeutyczne i grupowe treningi umiejętności;
Cel: ograniczenie zachowań samobójczych, zachowań zakłócających leczenie i obniżających jakość życia.
Terapia oparta na przeniesieniu – technika psychodynamiczna; skupia się na nieświadomych reakcjach chorego
(zwłaszcza na terapeutę).
Cel: wydobycie nieświadomych reakcji i konfliktów oraz ich przedyskutowanie i przepracowanie w posiadającym
określoną strukturę otoczeniu terapeutycznym. Najważniejsza pomoc w zapanowaniu nad destrukcyjnymi impulsami.
Terapia farmakologiczna nie jest rutynowo stosowana, ale może być dla niektórych korzystna (tab. 436)

c) ZABURZENIA OBAWOWO-LĘKOWE
 Wysoki poziom zamartwiania się i niepokoju;
 Tendencja do skrywania swoich uczuć;
 „przygaszeni”, w przeciwieństwie do B (gdzie dramatyczne wyrażanie emocji);
 Nadmierna troska o wypełnianie zasad etycznych, w przeciwieństwie do B (brak troski o normy społeczne).
1) Zaburzenie osobowości unikowej
Odwracanie się od ludzi, nowych i wcześniejszych doświadczeń (sedno zaburzenia!);
Strach przed ośmieszaniem się i jednocześnie, poszukiwanie akceptacji i uczucia;
 Nieśmiałość – najmniejsza oznaka dezaprobaty/ sygnał ewentualnej porażki powoduje wycofanie; niepokój z
powodu ich względnie słabych umiejętności odnoszenia się do innych  obniżenie samooceny  jeszcze większe
uwrażliwienie na krytykę i upokorzenie (błędne koło).
diagnoza tej osobowości pokrywa się z diagnozą fobii społecznej z osi I; niezależne istnienie tego jako zespołu jest
jednak uzasadnione, ponieważ symptomy zdradzają tendencję do współwystępowania.
Powszechność i przyczyny
0,4 – 1,3% populacji
Rola biologicznie uwarunkowanych różnic na poziomie temperamentu:

szczególne niska samoocena,

uwrażliwienie na bodźce strategia unikania
brak wsparcia ze strony (radzenie sobie ze
sensoryczne (aluzje otoczenia stresem związanym
związane z negatywnymi
z kontaktami
emocjami)
społeczymi)

Leczenie
Strategie behawioralne: stopniowe oswajanie z sytuacjami społecznymi i trening umiejętności społecznych.
Metody należy dostosować do konkretnego pacjenta.

Kryteria:
Utrzymujący się wzorzec zachowania społecznego , nieadekwatności odczuć i nadwrażliwości na negatywną samoocenę,
pojawia się po raz pierwszy we wczesnej dorosłości, obecny w różnych sytuacjach, spełnia przynajmniej 4 kryteria:
Unikanie działalności zawodowej wymagających znaczących kontaktów międzyludzkich z powodu lęku przed krytyką,
dezaprobatą i odrzuceniem; niechęć do angażowania się w relacje z innymi, chyba że w sytuacji pewności bycia
lubianym; powściągliwość w kontaktach intymnych z powodu leku przed zawstydzeniem/ wyśmianiem; zaabsorbowanie
myślami o krytyce/ odrzuceniu w sytuacjach społecznych; zahamowanie w nowych sytuacjach międzyludzkich z powodu
poczucia własnej nieadekwatności; postrzeganie siebie jako osoby, której brakuje kompetencji społecznych/
nieatrakcyjnej/ gorszej od innych; niechętne podejmowanie ryzyka osobistego/ brak angażowania się w nowe działania,
bo mogą okazać się zawstydzające

2) Zaburzenie osobowości zależnej

 Pozwalają innym podejmować za siebie decyzje, rozpoczynać istotne działania, brać odpowiedzialność za
najważniejsze sfery ich życia;
 Podporządkowują swoje potrzeby potrzebom innych, od których są zależni (obawa: zaakcentowanie własnych
pragnieńpodważenie istnienia związku);
 Za wszelką cenę poszukują towarzystwa;
 Brak odpowiedniej samooceny – często określają siebie, jako głupich i bezradnych.

Kryteria:
Trwała nadmierna potrzeba doznawania czyjejś opieki, prowadząca do uległości i lgnięcia oraz odczuwania lęków
separacyjnych; pierwszy raz we wczesnej dorosłości, w różnych sytuacjach, 5 kryteriów:
Trudności w podejmowaniu codziennych decyzji w sytuacji niedostępności wielu porad i zapewnień ze strony innych;
potrzebuje innych, by wzięli odpowiedzialność za większość istotnych sfer życia; trudność w wyrażaniu sprzeciwu
wobec innych, bo boi się utraty wsparcia/ dezaprobaty; trudności w inicjowaniu przedsięwzięć/ robieniu czegoś
samodzielnie, bo brakuje jej pewności siebie w osądach/ umiejętności (bardziej niż motywacji/ energii); robie wiele by
zyskać miłość, troskę, wsparcie ze strony innych (z własnej woli podejmuje działania, które innym wydają się
nieprzyjemne); dyskomfort w chwilach samotności i bezradność spowodowane nadmiernym lękiem, że nie będzie
umiała o siebie zadbać; gdy jedna relacja się kończy, pilnie poszukuje następnych związków, jako źródła opieki i
wsparcia; w nierealistyczny sposób pochłaniają ją lęki, że w sytuacji opuszczenia będzie musiała sama o siebie zadbać.

Powszechność i przyczyny:
7% populacji, częściej u kobiet.
Przyczyną – autorytarne i nadopiekuńcze zachowania rodzicielskie (mogą mieć charakter synergetyczny).
Zaburzenie to upośledza pracę zawodową, gdy wymaga niezależnego podejmowania decyzji.
Stosunki społeczne mogą ograniczać się do kilku osób, od których jest się uzależnionym.
Wysoki współczynnik współwystępowania z zaburzeniami nastroju osi I.
3) Obsesyjno-kompulsywne zaburzenie osobowości
 Trwały wzorzec dążenia do doskonałości – wymaganie perfekcji od siebie i innych; rzadkie zadowolenie z
własnych osiągnięć;
 Zwlekają z ważnymi sprawami (złe dysponowanie czasem) z powodu przekonania, że nie zdołają dorównać
nieosiągalnym standardom;
 Pracę i skuteczność cenią bardziej niż przyjemność i kontakty międzyludzkie;
 Trudność w podejmowaniu decyzji (zwłaszcza dotyczących przyjemności);
 Trudność z wyrażaniem emocji  postrzegani jako formaliści, sztywniacy, moraliści.
1% populacji, nieco częściej w przypadku mężczyzn.
Skłonni do szukania pomocy u terapeutów bardziej, niż osoby z pozostałymi zaburzeniami osobowości.
Przyczyna: stosowanie przez rodziców kar za codzienne niefortunne wypadki przytrafiające się dzieciom; rodzice są
powściągliwi, surowi i wymagający; niski poziom troski, a wysoki nadopiekuńczości.
Leczenie
 Podejście poznawcze: skupienie się na ograniczonym repertuarze zachowań, dysfunkcji poznawczej pacjenta,
problemach ze stosunkami międzyludzkimi i tożsamością, negatywnych stanach.
 Psychoterapia budująca wsparcie.
Cierpiący na to zaburzenie w porównaniu z tymi z osobowością unikową:
 dłużej korzystają z terapii,
 wykazują szybszą poprawę, w większym zakresie.
Wynika to pewnie z tego, że obsesyjno-kompulsywni mają silniejszą motywację do przestrzegania reguł i
podporządkowania się oczekiwaniom społecznym, a unikowi unikają wszelkich kontaktów międzyludzkich.

Kryteria:
Trwały wzorzec zaabsorbowania porządkowaniem, perfekcjonizmem, kontrolą umysłową i interpersonalną kosztem
elastyczności, otwartości i skuteczności; pierwszy raz w okresie wczesnej dorosłości, w różnych sytuacjach;
przynajmniej 5 kryteriów:
Pochłonięcie szczegółami, regułami, listami, porządkiem; perfekcjonizm upośledzający (np. z powodu niesprostania
własnym nadmiernie podwyższonym standardom nie potrafi ukończyć projektu); nadmierne poświęcenie pracy i
wydajności przy wyrzekaniu się rozrywek i przyjaźni (nie z powodu potrzeb materialnych); zbyt duża sumienność,
skrupulatność, nieelastyczność w kwestiach moralności, etyki i wartości (przyczyną nie związana z tożsamością
kulturową/religijną); nieumiejętność pozbycia się zużytych i bezwartościowych przedmiotów, nawet jeśli nie mają
wartości sentymentalnej; niechęć by zlecać zadania/ współpracować z innymi, jeśli nie podporządkowują się
całkowicie jej sposobowi wykonywania prac; skąpstwo w wydatkach na siebie i innych, pieniądze jako
zabezpieczenie na ewentualne nadejście katastrofy; sztywność i upór.